Η δύναμη του Ανατοκισμού | Πώς το χρήμα, γεννά χρήμα
Βασική προτεραιότητα στην οικονομική μου ζωή είναι η εύρεση χρημάτων (κεφάλαιο) ώστε να τα επενδύσω κάπου (κρυπτονομίσματα, χρηματιστήριο, p2p), για να μου βγάζουν χρήματα ενώ εγώ κοιμάμαι ή κάνω άλλη δουλειά.
Γενικά, να βάλω τα χρήματά μου να δουλεύουν για μένα και όχι εγώ να δουλεύω για τα χρήματα.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι, με την αποταμίευση να είναι η πιο προσιτή και δημοφιλής. Βάζω μισό ευρώ την ημέρα στην άκρη. Στο τέλος του μήνα θα έχω 15€ που δε θα καταλάβω ότι μου έλειψαν. Καπνίζω την ημέρα ένα τσιγάρο λιγότερο. Στο τέλος του μήνα θα έχω καπνίσει 30 τσιγάρα λιγότερα, όσο ένα πακέτο περίπου, άρα άλλα 5€ στην άκρη που δε το κατάλαβα. Πίνω ένα καφέ λιγότερο τον μήνα, μια μπύρα λιγότερη. Ναι, ναι, το έπιασες το νόημα, το ξέρω, χωρίς να έχω στερηθεί τίποτα, απλά μειώνοντας τα έξοδα και τις δαπάνες έχω καταφέρει να μαζέψω ένα μικρό κεφάλαιο. Τώρα διαλέγω. Βγαίνω σε ένα καλό μπαράκι με την παρέα και το πρόσωπο και περνάω μια τέλεια βραδιά που θα έχω να τη συζητάω καιρό ή τα επενδύω και μου αποφέρουν:
Έτος
Επενδεδυμένο Κεφάλαιο σε €
Επιτόκιο 16%
Νέο Κεφάλαιο
1
30
4,8
34,8
2
34,8
5,57
40,37
3
40,37
6,46
46,83
4
46,83
7,49
54,32
5
54,32
8,69
63,01
6
63,01
10,08
73,09
7
73,09
11,69
84,78
8
84,78
13,57
93,34
9
93,34
27,13
120,47
10
120,47
42,06
162,53
Μπράβο! Είπα κι εγώ να κάνω αποταμίευση για μια φορά στη ζωή μου, να μειώσω απλά τα έξοδά μου για ένα και μόνο μήνα και κατάφερα, χωρίς να δουλέψω, να τετραπλασιάσω το κεφάλαιό μου! Στην τράπεζα ή κάτω από το στρώμα που τα φυλάω, θα είχε συμβεί αυτό; Φαντάσου τώρα κάθε μήνα να τροφοδοτούσα με ένα επιπλέον κεφάλαιο το αρχικό μου. Φαντάσου όλο αυτό να το είχα ξεκινήσει 5 ή 10 ή 15 χρόνια πριν! I know, life is a bitch!
To tsikolatas.com αναπτύσσεται μέσα από την σας. Κάντε την να μεγαλώσει με εγγραφή και λάικ στα κανάλια μας
Ανατοκισμός ή απλός τόκος;
Όλη η παραπάνω διαδικασία λέγεται ανατοκισμός και είναι πολύ εύκολο να τον υπολογίσω με τον εξής τύπο:
Μη τρελαίνεσαι, κοίτα πόσο εύκολο είναι να τον υπολογίσεις στο δικό μου παράδειγμα:
Το 132,34€ είναι το ποσό του ανατοκισμού, τόσα θα πάρω δηλαδή κέρδος από τους τόκους των 10 ετών. Θα πάρω όμως πίσω και το αρχικό μου κεφάλαιο που ήταν 30€ άρα σύνολο 162€ και κάτι ψιλά.
Στο calculator (κομπιουτεράκι ή υπολογιστής τσέπης) του κινητού μου (όχι του υπολογιστή) κάνω το εξής για να το βρίσκω πιο γρήγορα:
Όταν ασχολούμαι με το excel, τη συνάρτηση του ανατοκισμού την βρίσκω στο FV.
Διαπιστώνω λοιπόν πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το ύψος του επιτοκίου και ο χρόνος. Έχει τεράστια διαφορά ο τόκος να είναι 5% ή 6%. Επίσης απίστευτη διαφορά στο αποτέλεσμα δίνει αν ο χρόνος της επένδυσης είναι 10 ή 20 χρόνια γιατί η πραγματική δύναμη του ανατοκισμού φαίνεται στο βάθος του χρόνου.
Όπως λέει και ο Πλούσιος Μπαμπάς στο βιβλίο του,
Τα χρήματα είναι σαν μικροί στρατιώτες. Τα βάζεις να δουλεύουν για σένα. Αυτοί οι στρατιώτες θα κάνουν παιδιά. Βάλε και τα παιδιά τους να δουλεύουν για σένα. Σε λίγο θα έχεις έναν ολόκληρο στρατό να δουλεύει για σένα.
Με τον ανατοκισμό, ο χρόνος δουλεύει πάντα υπέρ μας στις επενδύσεις μας.
Κόλπο: Αν θέλω να δω σε πόσα χρόνια θα διπλασιαστεί το κεφάλαιό μου, διαιρώ το επιτόκιο με το μαγικό αριθμό 72. Παράδειγμα: θέλω να επενδύσω σε P2P 1000€, με επιτόκιο 12%, πότε θα γίνουν 2000€; Απάντηση: 72/12=6 χρόνια. (Πάντα στο περίπου, χονδρικά και μπακαλίστικα. Αλλά εύκολα και γρήγορα αφού θέλω μια απλή πληροφορία. Για πιο to the point πληροφορίες, χρησιμοποιώ τα εργαλεία μου).
Επομένως το τι με συμφέρει κάθε φορά στις επενδύσεις μου, έχει να κάνει με την στρατηγική που επιλέγω, το ρίσκο που θέλω να πάρω και την ανοχή μου στο ρίσκο αυτό. Μπορεί να θελήσω να επενδύσω ένα ποσό με κάποιο επιτόκιο και στην λήξη του χρόνου να πάρω τα κέρδη μου που είναι ο τόκος και να αφήσω το ίδιο κεφάλαιο να επανεπενδύεται. έτσι χάνω όμως τη δυνατότητα να τοκιστεί και ο τόκος που θα μου έδινε περισσότερα, ενώ κερδίζω περισσότερη ηρεμία.
Σκέφτομαι λοιπόν αρκετά τι θέλω και πως νιώθω σε κάθε μου επενδυτική μου δραστηριότητα.
Πως σου φάνηκε το άρθρο; Θα δεχθώ με χαρά κάθε σχόλιο.
Υπάρχουν πολλά επενδυτικά εργαλεία για να βοηθούν τους επενδυτές να διατηρούν τον έλεγχο των επενδύσεών τους και να έχουν σφαιρική εικόνα και άμεση πρόσβαση.
Με το Ζωντανό Οικονομικό Ημερολόγιο, μπορείτε να παρακολουθείτε όλα τα σημαντικά γεγονότα που κατευθύνουν τις χρηματιστηριακές αγορές. Μπορείτε να τροποποιήσετε το ημερολόγιό σας βάζοντας φίλτρα ανάλογα με το νόμισμα, τη σημασία του γεγονότος και το ημερολογιακό εύρος. Είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για θεμελιώδεις επενδυτές.
Χρησιμοποιήστε τον μετατροπέα νομισμάτων για μετατροπή οποιουδήποτε ποσού από ένα νόμισμα σε άλλο. Ο μετατροπέας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για όλα τα βασικά νομίσματα όπως επίσης και για τα εξωτικά. Επιπλέον, μπορείτε να επιλέξετε συγκεκριμένες ημερομηνίες προκειμένου να δείτε τις τιμές αγοράς της ημέρας. Ο μετατροπέας σας επιτρέπει να μεταφερθείτε μεταξύ των επιλεγμένων νομισμάτων μέσω του κουμπιού στο μέσο του μετατροπέα. Όταν επιλέξετε τα νομίσματά σας, θα δείτε μια επισκόπηση για τη δραστηριότητα του ζεύγους για τις τελευταίες 7 μέρες καθώς επίσης και το εύρος ημέρας και 52 εβδομάδων. Περάστε τον κέρσορα από το βέλος εύρους για να δείτε την τρέχουσα τιμή αγοράς.
Ο Υπολογιστής Υποθήκης σας επιτρέπει να σκιαγραφήσετε έναν κατάλληλο προϋπολογισμό για την αγορά μιας καινούργιας κατοικίας. Ο υπολογιστής είναι σχεδιασμένος για να σας βοηθήσει να εκτιμήσετε τη μηνιαία πληρωμή υποθήκης, την πληρωμή τόκων, φόρων & ασφάλισης, καθώς και το υπόλοιπο πληρωμών με την πάροδο των ετών και το σύνολο όλων των εξόδων της υποθήκης. Μπορείτε να προσαρμόσετε εύκολα διάφορες μεταβλητές όπως το ποσό του δανείου, το επιτόκιο και τη διάρκεια του δανείου για να δείτε το αποτέλεσμα στη μηνιαία πληρωμή. Μπορείτε επίσης να εισάγετε ως μεταβλητή το μηνιαίο εισόδημα σας για να καταρτίσετε το πιο προσιτό οικονομικά σενάριο για τον προσωπικό σας προϋπολογισμό.
Site για αποστολή μεγάλων αρχείων ή για αποθήκευση αρχείων. Έχω πάντα μαζί μου όλα τα έγγραφα που θέλω να χρησιμοποιήσω οπουδήποτε όπως ταυτότητα, πτυχία, λογαριασμούς. Εγκατάσταση σε κινητό και υπολογιστή.
Μαθαίνω τα πάντα για τις επενδύσεις.
Οι παρακάτω υπηρεσίες δεν αποτελούν μέρος των δωρεάν υπηρεσιών που βρίσκονται στο tsikolatas.com αλλά είναι υπηρεσίες με πληρωμή. Η πληρωμή γίνεται μια φορά και η πρόσβαση στην υπηρεσία είναι για πάντα. Η αγορά περιλαμβάνει βιβλία και γνώσεις που προσφέρουν σημαντικές επιχειρηματικές κινήσεις και εργαλεία και εξοικονομούν χρόνο και χρήμα.
Έναρξη Ατομικής Επιχείρησης | Τα βήματα έναρξης και η στρατηγική διατήρησης
Για πολλούς ανθρώπους, το να ανοίξουν μια δική τους επιχείρηση αποτελεί ένα όνειρο. Κάποιοι καταφέρνουν να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα και άλλοι καταλήγουν να κάνουν κάτι άλλο.
ΕΝΑΡΞΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ – ΟΛΑ ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΕΝΑ ΠΡΟΣ ΕΝΑ
Όλα όσα χρειάζεται να ξέρετε για έναρξη επαγγέλματος / επιτηδεύματος.
Αν πρόκειται να ξεκινήσετε ατομική επιχείρηση, όλα τα βήματα στην πλειοψηφία των επαγγελμάτων μπορούν να γίνουν από εσάς – αν δεν έχετε χρόνο μπορείτε να εξουσιοδοτήσετε κάποιον άλλον να το κάνει – αλλά αν αυτός ο κάποιος είναι λογιστής δεν θα το κάνει δωρεάν (η δουλειά του είναι άλλωστε). Εγώ σαν λογιστής προτείνω στους νέους ελεύθερους επαγγελματίες να αφιερώσουν 2 πρωινά από τον χρόνο τους (αν τα διαθέτουν) και να κάνουν όλες τις ενέργειες μόνοι τους για να αποφύγουν το κόστος, το πολύ πολύ να χρειαστεί να τηλεφωνήσουν 1-2 φορές σε κάποιον λογιστή για να τους καθοδηγήσει σε κάποια λεπτομέρεια.
Στάδιο 1 – Οι ενέργειες και τα δικαιολογητικά που μαζεύουμε πριν ξεκινήσουμε.
2. Μισθωτήριο επαγγελματικής στέγης θεωρημένο από τη Δ.Ο.Υ ή υπεύθυνη δήλωση δωρεάν παραχώρησης επαγγελματικής στέγης, ή τίτλος ιδιοκτησίας.
Πιο αναλυτικά: Πρέπει να έχετε μία επαγγελματική έδρα. Είτε μιλάμε για ένα δωμάτιο από το διαμέρισμα των γονιών, είτε ως έδρα το σπίτι σας, είτε μισθωμένος χώρος, για να προχωρήσετε σε έναρξη απαιτείται ένα χαρτί που να περιγράφει ότι έχετε το νόμιμο δικαίωμα να ασκείτε επαγγελματική δραστηριότητα εκεί.
Α) Χώρος που ανήκει στην πλήρη κυριότητα σας ή έχετε την επικαρπία: Απλά βγάζετε 4 φωτοαντίγραφα του ΕΤΑΚ και του Ε9 σας στο οποίο να φαίνεται ο χώρος αυτός.
Β) Χώρος ή δωμάτιο που ανήκει στην κυριότητα ή επικαρπία γονέων και σας παραχωρείται δωρεάν. Ο γονέας ή και οι δύο αν το έχουν εξ ημισείας, πρέπει να κάνουν υπεύθυνη δήλωση του Ν.1599/86 με θεωρημένο το γνήσιο της υπογραφής από ΚΕΠ ή αστυνομία (Προσοχή να θεωρήσουν τουλάχιστον 4 τέτοιες υπεύθυνες δηλώσεις τις οποίες μετά να βγάλετε και 2 ακόμα φωτοτυπίες), στο οποίο να γράψουν ένα κειμενάκι ως εξής: “Δηλώνω ότι έχω στην κυριότητα μου και σε ποσοστό __% το ________ (κατάστημα/γραφείο/διαμέρισμα κτλ) επί της οδού _____ στην _____ στον ____ όροφο ___ m2 και το παραχωρώ δωρεάν (ή εναλλακτικά παραχωρώ δωρεάν ένα δωμάτιο __ m2) στον/στην γιο/κόρη μου ______ με ΑΔΤ _____ προκειμένου να το χρησιμοποιήσει ως επαγγελματική έδρα με αντικείμενο εργασιών __________”.
Γ) Διαμέρισμα στο οποίο μένετε εσείς ή οι γονείς σας που σας φιλοξενούν και το οποίο μισθώνεται από τρίτον. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να πάρετε παρόμοια υπεύθυνη δήλωση με την περίπτωση Β αλλά πρέπει να προειδοποιήσω ότι στις περισσότερες φορές οι ιδιοκτήτες κατοικιών σε αυτή την περίπτωση δε συναινούν – καλύτερα να βρείτε άλλο χώρο για δωρεάν παραχώρηση.
Δ) Χώρος τον οποίο μισθώνετε με μισθωτήριο επαγγελματικής στέγης. (Σε αυτή την περίπτωση συνιστώ ως απαραίτητη τη συμβουλή λογιστή πριν υπογράψετε το μισθωτήριο αυτό γιατί υπάρχει περίπτωση να μπλέξετε).
Χρειάζεστε 2 πρωτότυπα θεωρημένα μισθωτήρια από τη Δ.Ο.Υ και 3 φωτοτυπίες.
3. Μια σφραγίδα ξύλινη ή μηχανική 4-5 γραμμών σαν το εξής παράδειγμα:
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 100 ΓΛΥΦΑΔΑ 16562
ΑΦΜ: 117129318 – ΔΟΥ ΓΛΥΦΑΔΑΣ
ΤΗΛ. 2109637689 mail: info@papad.gr
Ενδεικτικά αναφέρω ότι μια ξύλινη σφραγίδα 5 γραμμών κοστίζει περίπου 10-12€. (Αυτό το βήμα δεν είναι υποχρεωτικό για την αρχή και συνήθως το αναλαμβάνει ο λογιστής – αν θα έχετε). Το τηλέφωνο και το mail είναι προαιρετικά να φαίνονται στην σφραγίδα ενώ αρκετοί προσθέτουν και μια εμπορική επωνυμία είτε ως πρώτη είτε ως δεύτερη γραμμή.
4. Αν είστε ελεύθερος επαγγελματίας, μπορείτε να αγοράσετε από ένα βιβλιοπωλείο ένα μπλοκάκι Απόδειξη Παροχής Υπηρεσιών (ζητείστε τριπλότυπο αυτογραφικό) και αν πρόκειται να τηρείται το βιβλίο σας ο ίδιος μόνο με μια απλή υπόδειξη λογιστή για το πώς θα το ενημερώνετε μπορείτε να αγοράσετε επίσης ένα βιβλίο Εσόδων Εξόδων Ελεύθερου επαγγελματία (Αυτό το βήμα επίσης δεν είναι υποχρεωτικό για την αρχή και συνήθως το αναλαμβάνει ο λογιστής)
5. Δύο υπεύθυνες δηλώσεις του Ν.1599/86 θεωρημένες για το γνήσιο της υπογραφής τους. Στην πρώτη θα γράψετε “Πρώτη φορά θεωρώ βιβλία και στοιχεία και ουδέποτε στο παρελθόν είχα οποιαδήποτε επαγγελματική δραστηριότητα ούτε και συμμετείχα σε οποιαδήποτε εταιρεία” και στη δεύτερη “Έχω ατομική επιχείρηση στη οδό ____ και δεν απασχολώ προσωπικό”.
κάντε κλικ για τη συνέχεια…
6. Βρείτε τον κωδικό δραστηριότητας που θα δηλώσετε στη Δ.Ο.Υ.
Αυτό αν και θα χρειαστεί σίγουρα μόνο στο στάδιο που θα κάνετε έναρξη στη Δ.Ο.Υ, θα το συνιστούσα να το ξέρετε ή να έχετε εκτυπωμένα 4-5 ΚΑΔ (κωδικοί αριθμοί δραστηριότητας) ώστε να τους δείξετε και στο επιμελητήριο και στον Ο.Α.Ε.Ε αν χρειαστεί. Προτείνω να κατεβάσετε ένα ελεύθερο πρόγραμμα του Υπουργείου Οικονομικών που θα το βρείτε εδώhttp://www.gsis.gr/e_kad.html, να το εγκαταστήσετε βάζετε μόνο το ΑΦΜ σας στην αρχή και με το search του να βρείτε τους κατάλληλους κωδικούς για τη δραστηριότητά σας (Και αυτό το βήμα μπορεί να γίνει από τον λογιστή σας).
Στάδιο 2 – Προεγγραφή στο αρμόδιο Επιμελητήριο.
Το 90% των επαγγελματιών για να κάνουν έναρξη επιτηδεύματος στη Δ.Ο.Υ πρέπει να έχουν προεγγραφή από το αρμόδιο επιμελητήριο και μετά την έναρξη στη Δ.Ο.Υ να εγγραφούν και να πάρουν αποδεικτικό εγγραφής για θεώρηση βιβλίων και στοιχείων. Σε πιο επιμελητήριο ανήκετε εξαρτάται από το αντικείμενο δραστηριότητας (αν έχετε αμφιβολία το ρωτάτε τηλεφωνικά), ενδεικτικά αναφέρω τα 3 σημαντικότερα στην Αθήνα. Υπάρχει συνήθως ένα μικρό κόστος προεγγραφής (συνήθως της τάξεως των 4-8 €).
Επαγγελματικό επιμελητήριο
Η αίτηση εγγραφής στο μητρώο του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου γίνεται στα επιμέρους υποκαταστήματά του. Θα πρέπει να είσαστε εκεί πριν ανοίξει (8π.μ) διαφορετικά θα καθυστερήσετε πάρα πολύ ή μπορεί και να μην εξυπηρετηθείτε καθόλου.
Μπορείτε να δείτε τη διεύθυνση, τις αιτήσεις και τα δικαιολογητικά εγγραφής εδώ:
Η αίτηση προεγγραφής μπορεί να γίνει και ηλεκτρονικά από εδώ: http://www.acsmi.gr/ eΥπηρεσίες/eΕπιμελητήριο/ΠροεγγραφήΕπιχειρήσεων/tabid/883/Default.aspx αλλά θα σας προειδοποιήσω ότι καθυστερεί αρκετά (τουλάχιστον μια εβδομάδα) και αν πάτε εκεί θα εξυπηρετηθείτε επιτόπου (επίσης όπως και με το επαγγελματικό επιμελητήριο ξεκινήστε τη μέρα σας με αυτό διαφορετικά θα καθυστερήσετε). Τα δικαιολογητικά προεγγραφής και εγγραφής επιτόπου στην υπηρεσία ποικίλουν ανάλογα με το είδος της δραστηριότητας, οπότε θα σας προτρέψω να τους τηλεφωνήσετε.
Στάδιο 3 – Προεγγραφή στον Ο.Α.Ε.Ε
Για την προεγγραφή σας στον Οργανισμό Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελματιών απαιτούνται τα ακόλουθα δικαιολογητικά (απευθύνεστε στο τμήμα εγγραφών). Αυτά είναι τα δικαιολογητικά για τα περισσότερα επαγγέλματα πλην ειδικών περιπτώσεων:
1. Αν έχετε ασφαλιστεί στο παρελθόν σε άλλο ασφαλιστικό ταμείο (ΙΚΑ) απαιτείται βεβαίωση απογραφής ασφαλισμένου ή πρώτη καρτέλα ενσήμων. Επίσης επίσημη αναγγελία αποχώρησης θεωρημένη από τον ΟΑΕΔ από προηγούμενο εργοδότη αν ήσασταν μισθωτός. (Σημείωση: Αν δηλώσετε ότι δεν είχατε ασφαλιστεί ποτέ στο παρελθόν πουθενά αλλού προσπερνάτε αρκετή γραφειοκρατία και την πιθανή υποχρέωση να πάτε στον προηγούμενο εργοδότη σας καθώς και στο ΙΚΑ της περιοχής σας για να σας βγάλει αυτή τη βεβαίωση).
2. Μισθωτήριο / Τίτλος Ιδιοκτησίας / Υ/Δ δωρεάν παραχώρησης – απλό φωτοαντίγραφο για τα δύο πρώτα, πρωτότυπο για το τρίτο.
3. Άδεια ασκήσεως επαγγέλματος (για τα περισσότερα επαγγέλματα δεν απαιτείται).
4. Δύο φωτοαντίγραφα ταυτότητας
Από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε την αίτηση εγγραφής στον Ο.Α.Ε.Ε για να την έχετε έτοιμη καθώς και τα δικαιολογητικά όπως τα γράφει η ίδια η αίτηση του Ο.Α.Ε.Ε.
5. Αντίγραφό βεβαίωσης απογραφής ΑΜΚΑ από τα ΚΕΠ ή μια εκτύπωση από εδώ (αν δεν έχετε ασφαλιστεί ποτέ στο παρελθόν δεν μπορεί να σας εκδώσει ΑΜΚΑ ηλεκτρονικά.
http://www.amka.gr/AMKAGR/
6. Ποσό εγγραφής 111,10 €.
Στάδιο 4 – Έναρξη στην αρμόδια Δ.Ο.Υ.
Μεταβαίνετε στο τμήμα μητρώου της Δ.Ο.Υ με τα εξής δικαιολογητικά:
1. Έντυπο Μ2 συμπληρωμένο το οποίο μπορείτε να το βρείτε εδώ, αν δυσκολεύεστε να κατανοήσετε τις οδηγίες θα πρέπει να συμβουλευτείτε λογιστή. Στους κωδικούς αριθμούς δραστηριότητας θα βάλετε τους ΚΑΔ που έχετε ήδη βρει παραπάνω.
5. Μισθωτήριο / Τίτλος Ιδιοκτησίας / Υ/Δ δωρεάν παραχώρησης – απλό φωτοαντίγραφο για τα δύο πρώτα, πρωτότυπο για το τρίτο.
Σε περίπτωση στην οποία επαγγελματική έδρα και κατοικία δεν συμπίπτουν μπορεί να ζητηθεί αυτοψία από τη Δ.Ο.Υ (ορίζεται ένας ελεγκτής ο οποίος θα έρθει να επιβεβαιώσει ότι ο επαγγελματικός χώρος είναι κενός, ότι δεν συντρέχει λόγος υπεραξίας – όπως έγραψα και παραπάνω, σε περίπτωση έναρξης επιτηδεύματος σε μισθωμένο χώρο λογικά θα χρειαστείτε τη συνδρομή λογιστή πριν καν μισθώσετε το χώρο γιατί σε αυτό το στάδιο εδώ μπορεί να βρεθείτε προ εκπλήξεως).
Στάδιο 5 – Εγγραφή στο επιμελητήριο
Συνήθως απαιτείται μόνο ένα απλό φωτοαντίγραφο της έναρξης στη Δ.Ο.Υ και ένα χρηματικό ποσό (διαφέρει ανάλογα με το επιμελητήριο) για την έκδοση βεβαίωσης για θεώρηση βιβλίων και στοιχείων. Επιβεβαιώστε το όμως τη στιγμή της προεγγραφής.
Στάδιο 6 –Εγγραφή στον Ο.Α.Ε.Ε
Απαιτείται μόνο ένα απλό φωτοαντίγραφο της έναρξης στη Δ.Ο.Υ για την έκδοση βεβαίωσης για θεώρηση βιβλίων και στοιχείων. (Περνάτε από τα τμήματα εγγραφών, μηχανογράφησης, πρωτοκόλλου). Επιβεβαιώστε το όμως τη στιγμή της προεγγραφής.
Στάδιο 7 – Θεώρηση Βιβλίων και Στοιχείων στη Δ.Ο.Υ
Να σημειώσω ότι καλό θα είναι να τηλεφωνήσετε στο τμήμα Κ.Β.Σ (κώδικα βιβλίων και στοιχείων) της αρμόδιας Δ.Ο.Υ πριν μεταβείτε εκεί γιατί σε κάποιες Δ.Ο.Υ οι εργαζόμενοι δεν είναι ιδιαίτερα συνεργάσιμοι και καλό θα ήταν να τους πάτε εκεί τα δικαιολογητικά που ζητούν ακριβώς (ναι δεν ισχύουν τα ίδια δικαιολογητικά σε όλες τις Δ.Ο.Υ). Τα ακόλουθα είναι αυτά που ισχύουν για τους περισσότερους επαγγελματίες στη συντριπτική πλειοψηφία των Δ.Ο.Υ.
2. Τις δύο υπεύθυνες δηλώσεις ότι δεν απασχολείτε προσωπικό και ότι δεν είχατε ατομική επιχείρηση στο παρελθόν.
3. Βεβαίωση για θεώρηση από το επιμελητήριο.
4. Βεβαίωση για θεώρηση από τον Ο.Α.Ε.Ε.
5. Ένα φωτοαντίγραφο της έναρξης εργασιών.
6. Το βιβλίο εσόδων εξόδων και το/τα μπλοκάκια (τα οποία θα πρέπει να είναι σφραγισμένα και αριθμημένα πρίν πάτε στη Δ.Ο.Υ.)
Αν το επάγγελμα σας απαιτεί ταμειακή μηχανή τότε χρειάζεστε και λογιστή για να συμπληρώσει τα έντυπα Β1 και Β2.
Αν δράσετε μεθοδικά, μπορείτε να κάνετε έναρξη και να είστε έτοιμοι να κόψετε αποδείξεις/τιμολόγια μέσα σε 2-3 πρωινά. Ξεκινήστε νωρίς το πρωί ( όλες οι παραπάνω υπηρεσίες ανοίγουν στις 8 ) και θα σας βγει σε καλό.
Καλό ξεκίνημα και καλές δουλειές και αν χρειαστείτε συνδρομή λογιστή σε οποιοδήποτε στάδιο, καλέστε μας
Με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και το άνοιγμα των εθνικών αγορών, οι επενδύσεις σε επιχειρήσεις ξένων χωρών, διεθνώς, από θεσμικούς αλλά και ιδιώτες επενδυτές έχουν αυξηθεί. Οι επιχειρήσεις στρέφονται προς τις διεθνείς κεφαλαιαγορές και χρηματαγορές για άντληση κεφαλαίων.
Η βασικότερη και συστηματικότερη πηγή χρηματοοικονομικών πληροφοριών για χρήση από μελλοντικούς επενδυτές παραμένουν οι χρηματοοικονομικές (λογιστικές) καταστάσεις των οικονομικών οργανισμών. Ο τρόπος κατά τον οποίο μετρούνται και παρουσιάζονται τα οικονομικά μεγέθη και οι δραστηριότητες των οικονομικών οργανισμών επηρεάζει όλους τους πιθανούς χρήστες των χρηματοοικονομικών καταστάσεων.
Όταν επιχειρήσεις διαφόρων κρατών συντάσσουν και δημοσιεύουν λογιστικές καταστάσεις βάσει διαφορετικών λογιστικών κανόνων και αρχών δημιουργείται πρόβλημα μελέτης, ανάλυσης και τελικά, σύγκρισης των στοιχείων τα οποία είναι απαραίτητα για την αξιολόγηση των επενδυτικών ευκαιριών οι οποίες παρουσιάζονται μέσα από τις καταστάσεις αυτές. Κρίνεται αναγκαίο, οι οικονομικοί οργανισμοί, για την συγκρισιμότητα των λογιστικών πληροφοριακών στοιχείων, να εφαρμόζουν τις ίδιες λογιστικές αρχές, μεθόδους και διαδικασίες επεξεργασίας των αριθμητικών μεγεθών που εκφράζουν την οικονομική τους κατάσταση.
Στον Δημόσιο τομέα, η αναγκαιότητα της εφαρμογής ίδιων λογιστικών αρχών, μεθόδων και διαδικασιών για την προετοιμασία και κατάρτιση των οικονομικών καταστάσεων επιβάλλεται στα πλαίσια της διαφάνειας των συναλλαγών σε εθνικό, διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο αφού οι δημόσιοι οργανισμοί χρηματοδοτούνται μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Απαιτείται λοιπόν η τυποποίηση της λογιστικής διαδικασίας, δηλαδή ενιαίος τρόπος – δέσμη κανόνων, αρχών, μεθόδων αποτίμησης και παρουσίασης- που να καταγράφει και να παρακολουθεί τη δράση του οικονομικού οργανισμού, τόσο σε εθνικό όσο και σε Κοινοτικό και Διεθνές επίπεδο.
Ως Τυποποίηση της λογιστικής διαδικασίας εννοούμε τους κανόνες, τις αρχές, τις μεθόδους αποτίμησης και παρουσίασης που καθιερώθηκαν με συναίνεση και έχουν εγκριθεί από έναν αναγνωρισμένο φορέα, παρέχονται δε για κοινή και επαναλαμβανόμενη χρήση με σκοπό την επίτευξη του βέλτιστου βαθμού τάξης στο λογιστικό πλαίσιο εφαρμογής. Η λογιστική τυποποίηση είναι εξέλιξη της λογιστικής πρακτικής. Με τη λογιστική τυποποίηση διεθνώς, εξαλείφονται οι λογιστικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ διαφόρων χωρών ( που πηγάζουν από τη διαφορετική νομοθεσία και τους κανονισμούς που αφορούν στη λογιστική πρακτική) και επιτυγχάνεται η ομοιομορφία και συγκρισιμότητα των λογιστικών καταστάσεων ώστε να καταστούν χρήσιμες στη λήψη επιχειρηματικών και άλλων αποφάσεων.
Η Λογιστική τυποποίηση στην Ελλάδα
Διάβασε περισσότερα εδώ
Γενικά Παραδεκτές Λογιστικές Αρχές (Accounting Principles)
Οι Οικονομικές Καταστάσεις αποτελούν την κύρια και πλέον συστηματική πηγή οικονομικών πληροφοριών στους τωρινούς και μελλοντικούς επενδυτές και πιστωτές καθώς και άλλους χρήστες, χρήσιμες στη λήψη ορθολογικών επενδυτικών, πιστωτικών και άλλων οικονομικών αποφάσεων.
Για την συγκρισιμότητα των Οικονομικών Καταστάσεων διακλαδικά και διαχρονικά σε εθνικό και διεθνές επίπεδο επιβάλλεται η ομοιομορφία της λογιστικής διαδικασίας και η ελαχιστοποίηση των διαφορών στη λογιστική μέτρηση και παρουσίαση παρόμοιων καταστάσεων και μεγεθών. Για το λόγο αυτό η λογιστική διαδικασία πρέπει να διεξάγεται σύμφωνα με τις γενικά παραδεκτές λογιστικές αρχές οι οποίες είναι συνήθειες, κανόνες και διαδικασίες που ανέπτυξε και επιβάλλει η λογιστική πρακτική.
Οι κυριότερες γενικές λογιστικές αρχές είναι:
Η αρχή του ιστορικού κόστους (Historical cost principle)
Σύμφωνα με την αρχή αυτή τα στοιχεία της οικονομικής μονάδας (Ενεργητικού, Παθητικού και Καθαρής Θέσης) κατά την απόκτηση ή τη δημιουργία τους αποτιμώνται και καταχωρούνται στο κόστος. Κόστος κτήσεως είναι η χρηματική αξία που ανταλλάχθηκε για την απόκτηση ή δημιουργία του στοιχείου. Η αρχή αυτή αποτελεί τη βάση αποτίμησης όλων των στοιχείων της οικονομικής μονάδας.
Η αρχή του συσχετισμού εσόδων – εξόδων (The matching principle)
Σύμφωνα με την αρχή αυτή, επειδή η πραγματοποίηση εσόδων συνεπάγεται την πραγματοποίηση εξόδων, επιβάλλεται στα ανήκοντα σε κάθε λογιστική περίοδο έσοδα να αντιπαρατίθενται τα έξοδα που πραγματοποιήθηκαν για την απόκτηση των εσόδων αυτών ώστε με το συσχετισμό αυτό να βρίσκεται το αποτέλεσμα της περιόδου.
Η αρχή της αντικειμενικότητας (The objective principle)
Σύμφωνα με την αρχή αυτή οι λογιστικές καταχωρήσεις και παρουσιάσεις πρέπει να βασίζονται σε γεγονότα που μπορούν να προσδιοριστούν αντικειμενικά και να επαληθευτούν εύκολα
Η αρχή της συνέπειας των λογιστικών μεθόδων (The consistency principle)
Για τη συγκρισιμότητα των λογιστικών μεγεθών και των αποτελεσμάτων των χρήσεων, επιβάλλεται οι λογιστικές μέθοδοι να μη μεταβάλλονται από χρήση σε χρήση.
Η αρχή της συντηρητικότητας (Τhe conservatism principle) ή της συνέσεως (prudent)
Κατά την αρχή αυτή, όταν υπάρχει δυνατότητα περισσότερων διαζευκτικών λογιστικών αντιμετωπίσεων πρέπει να επιλέγεται εκείνη που έχει τη μικρότερη ευνοϊκή επίδραση στην καθαρή περιουσία των μετόχων, δηλαδή εκείνη που εκτιμά λιγότερο το Ενεργητικό ή το εισόδημα
Η αρχή της αυτοτέλειας των χρήσεων (Accrual Basis)
(Αρχή των δεδουλευμένων ή της μη, αναγκαστικά ταμειακής αναγνώρισης εσόδων/εξόδων) Τα αποτελέσματα των συναλλαγών, τα έξοδα και τα έσοδα καταχωρίζονται όταν πραγματοποιούνται και απεικονίζονται στις Οικονομικές Καταστάσεις των περιόδων στις οποίες αφορούν και όχι όταν εισπράττονται ή πληρώνονται
Η αρχή της συνέχισης της επιχειρηματικής δραστηριότητας (Going concern)
Οι Οικονομικές Καταστάσεις καταρτίζονται με βάση τις λογιστικές αρχές, τους νομοθετημένους ή παραδεγμένους κανόνες αποτίμησης, την εφαρμογή των λογιστικών μεθόδων και με την βασική προϋπόθεση ότι η επιχείρηση θα συνεχίσει την επιχειρηματική δραστηριότητά της . Δηλαδή η επιχείρηση ούτε έχει την πρόθεση, ούτε είναι αναγκασμένη να προβεί σε ρευστοποίηση των περιουσιακών της στοιχείων η να κάνει σημαντική περιστολή των εργασιών της στο μέλλον.
Η αρχή της αυτοτέλειας των χρήσεων και η αρχή της συνέχισης της επιχειρηματικής δραστηριότητας θεωρούνται από την λογιστική θεωρία «παραδοχές» (assumptions). Δηλαδή περιορισμοί τους οποίους θέτει το εξελισσόμενο περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί η λογιστική και στους οποίους αυτή ανταποκρίνεται θεωρώντας τους a priori αποδεκτούς. Άλλες παραδοχές είναι η «της επιχειρηματικής οντότητας», «της νομισματικής μονάδας μετρήσεως», «της περιοδικότητας».
Πλαίσιο κατάρτισης και παρουσίασης των οικονομικών καταστάσεων
Οι Οικονομικές Καταστάσεις που καταρτίζονται και παρουσιάζονται κυρίως για τους εξωτερικούς χρήστες, παρότι φαίνονται όμοιες από χώρα σε χώρα έχουν πολλές φορές σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Η Επιτροπή Διεθνών Λογιστικών Προτύπων (IASC) από το 1983 επεδίωξε να εναρμονίσει τους κανόνες, τα πρότυπα και τις διαδικασίες που σχετίζονται με την κατάρτιση και την παρουσίαση των Ο.Κ. Για το σκοπό αυτό συνέταξε το «Πλαίσιο Κατάρτισης και Παρουσίασης των Ο.Κ» το οποίο θέτει τις αρχές που διέπουν την κατάρτιση αυτών καθώς και τις ιδιότητες που πρέπει να πληρούν οι πληροφορίες που παρέχονται μέσω των καταστάσεων αυτών.
Οι ιδιότητες που καθιστούν τις πληροφορίες που παρέχονται με τις Ο.Κ χρήσιμες στους χρήστες τους είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Τα κύρια ποιοτικά χαρακτηριστικά των Ο.Κ σύμφωνα με το «Πλαίσιο» είναι:
Η κατανοητότητα (σαφήνεια). Οι πληροφορίες που παρέχονται από τις Ο.Κ να είναι κατανοητές από τους χρήστες αυτών οι οποίοι προϋποτίθεται ότι διαθέτουν μία γενική γνώση των επιχειρηματικών και οικονομικών δραστηριοτήτων και της λογιστικής
Η συνάφεια. Οι ως άνω πληροφορίες έχουν συνάφεια όταν επηρεάζουν τις οικονομικές αποφάσεις των χρηστών βοηθώντας τους να εκτιμούν παρελθόντα, παρόντα ή μελλοντικά γεγονότα.
Η αξιοπιστία. Οι πληροφορίες για να είναι χρήσιμες πρέπει να απαλλαγμένες από ουσιώδη λάθη και προκαταλήψεις.
Η συγκρισιμότητα. Η αποτίμηση και η απεικόνιση του οικονομικού αποτελέσματος των όμοιων συναλλαγών πρέπει να γίνεται κατά τρόπο ομοιόμορφο διαχρονικά για τις επιχειρήσεις, ώστε οι χρήστες να είναι σε θέση να συγκρίνουν τις Ο.Κ μιας επιχείρησης διαχρονικά όπως και τις Ο.Κ διαφόρων επιχειρήσεων.
Βασικές αρχές της φιλοσοφίας των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων& Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (ΔΛΠ/ΔΠΧΑ)
Τα ΔΛΠ/ΔΠΧΑ στηρίζονται στις λογιστικές αρχές και παραδοχές, η φιλοσοφία τους όμως εδράζεται σε δύο κυρίως βασικές αρχές:
στην αρχή της σχέσης κόστους – οφέλους για την παροχή της χρηματοοικονομικής πληροφόρησης (Balance Between Benefit and Cost). Σύμφωνα με την αρχή αυτήν, τα οφέλη που αντλούν οι χρήστες των Οικονομικών Καταστάσεων από την παρεχόμενη πληροφόρηση, δεν πρέπει να υπολείπονται του κόστους παροχής αυτών των πληροφοριών.
στην αρχή της «οικονομικής ουσίας πάνω από το νομικό τύπο» (substance over form). Σύμφωνα με την αρχή αυτήν, που εισάγεται από τα ΔΠΧΑ και είναι καινοτομία για την ελληνική λογιστική πρακτική, τα λογιστικά γεγονότα θα πρέπει να λογιστικοποιούνται και να παρουσιάζονται σύμφωνα με την ουσία τους , την οικονομική τους πραγματικότητα και όχι με το νομικό τους τύπο. Στο ΔΠΧΑ 16 (το οποίο αντικατέστησε το ΔΛΠ 17) που αναφέρεται στις «Μισθώσεις», με βάση την αρχή αυτή γίνεται η διάκριση των διαφόρων τύπων χρηματοοικονομικών μισθώσεων και απεικονίζεται πχ ένα πάγιο με χρηματοοικονομική μίσθωση στα βιβλία του μισθωτή ως πάγιο περιουσιακό του στοιχείο αν και νομικά δεν το κατέχει εκείνη τη χρονική στιγμή.
Οι Οικονομικές Καταστάσεις σύμφωνα με το «Πλαίσιο» όταν εφαρμόζονται τα ΔΛΠ/ΔΠΧΑ
Σύμφωνα με το «Πλαίσιο Κατάρτισης και Παρουσίασης των Ο.Κ» ο σκοπός των Ο.Κ είναι να παρέχουν χρήσιμες και αξιόπιστες πληροφορίες στους ενδιαφερομένους. Οι βασικές πληροφορίες που παρέχονται από τις Οικονομικές Καταστάσεις που συντάσσονται σύμφωνα με τα ΔΛΠ/ΔΠΧΑ σχετίζονται με :
την οικονομική θέση του οικονομικού οργανισμού (περιουσιακά στοιχεία, υποχρεώσεις, ίδια κεφάλαια)
την αποδοτικότητα
τις μεταβολές στην Καθαρή θέση (εισφορές από τους ιδιοκτήτες υπό την ιδιότητά τους αυτή καθώς και διανομές προς αυτούς κ.λπ)
τις Ταμιακές Ροές και
τις αποφάσεις της διοίκησης.
Οι Οικονομικές Καταστάσεις σύμφωνα με τα ΔΛΠ/ΔΠΧΑ
Κατάσταση Οικονομικής Θέσης
Κατάσταση Αποτελεσμάτων και Λοιπών Συνολικών Εσόδων
International Accounting Standards (I.A.S) / International Financial Reporting Standards (IFRS)
Τα Δ.Λ.Π και τα ΔΠΧΑ είναι ενιαία δέσμη παγκόσμιων Λογιστικών Προτύπων, ένα σύνολο Λογιστικών Αρχών, Κανόνων, Μεθόδων και διαδικασιών, γενικά αποδεκτών, η καθιέρωση των οποίων οδηγεί σε:
ομοιομορφία καταρτίσεως των οικονομικών καταστάσεων ,
μια πραγματική και αμερόληπτη απεικόνιση της χρηματοοικονομικής κατάστασης
ελαχιστοποίηση του βαθμού της υποκειμενικότητας που χαρακτηρίζει ορισμένες λογιστικές εργασίες και
αξιόπιστη εκτίμηση των επιδόσεων των επιχειρήσεων.
Συνεπώς, με την εφαρμογή τους από τους Οικονομικούς Οργανισμούς επιτυγχάνεται η ακριβής, αληθής και ομοιόμορφη πληροφόρηση των χρηστών των Οικονομικών Καταστάσεων και αυξάνει ο βαθμός συγκρισιμότητας των στοιχείων τους.
Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 41 ΔΛΠ και 17 ΔΠΧΑ από τα οποία :
Τα σε ισχύ Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα και Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς είναι:
ΔΛΠ 1 IAS 1
Παρουσίαση των Οικονομικών Καταστάσεων Presentation of Financial Statements
ΔΛΠ 2 IAS 2
Αποθέματα Inventories
ΔΛΠ 7 IAS 7
ΚατάστασηΤαμιακώνΡοών Statement of Cash Flows
ΔΛΠ 8 IAS 8
Λογιστικές πολιτικές, αλλαγές στις λογιστικές εκτιμήσεις και λάθη Accounting policies, changes in accounting estimates and errors
ΔΛΠ 10 IAS 10
Γεγονότα μετά την ημερομηνία Αναφοράς Events After the Reporting Period
ΔΛΠ 12 IAS 12
Φόροι Εισοδήματος Income Taxes
ΔΛΠ 16 IAS 16
ΕνσώματεςΑκινητοποιήσεις Property, Plant and Equipment
ΔΛΠ 19 IAS 19
Παροχές σε εργαζόμενους Employee Benefits
ΔΛΠ 20
Λογιστική Κρατικών Επιχορηγήσεων και Γνωστοποίηση της
IAS 20
ΚρατικήςΥποστήριξης Accounting for Government Grants and Disclosure of Government Assistance
ΔΛΠ 21 IAS 21
Οι επιδράσεις των μεταβολών στις τιμές συναλλάγματος The Effects of Changes in Foreign Exchange Rates
ΔΛΠ 23 IAS 23
Κόστος Δανεισμού Borrowing Costs
ΔΛΠ 24 IAS 24
Γνωστοποιήσεις Συνδεδεμένων μερών Related Party Disclosures
ΔΛΠ 27 IAS 27
Ατομικές Οικονομικές Καταστάσεις Separate Financial Statements
ΔΛΠ 28 IAS 28
Επενδύσεις σε Συγγενείς επιχειρήσεις Investments in Associates
ΔΛΠ 29 IAS 29
Οικονομικές Καταστάσεις σε Υπερπληθωριστικές ΟικονομίεςFinancial Reporting in Hyperinflationary Economics
ΔΛΠ 32 IAS 32
ΧρηματοοικονομικάΜέσα: ΠαρουσίασηFinancial Instruments: Disclosure and Presentation
ΔΛΠ 33 IAS 33
Κέρδηκατάμετοχή Earnings per Share
ΔΛΠ 34 IAS 34
Ενδιάμεση Οικονομική πληροφόρηση Interim Financial Reporting
ΔΛΠ 36 IAS 36
Μείωση της Αξίας Περιουσιακών Στοιχείων Ενεργητικού Impairment of Assets
ΔΛΠ 37 IAS 37
Προβλέψεις Ενδεχόμενες Υποχρεώσεις και Ενδεχόμενες ΑπαιτήσειςProvisions, Contingent Liabilities and Contingent Assets
ΔΛΠ 38 IAS 38
Άυλα περιουσιακά στοιχεία Intangible Assets
ΔΛΠ 39* IAS 39
ΧρηματοοικονομικάΜέσα: ΑναγνώρισηκαιΑποτίμησηFinancial Instruments: Recognition and Measurement
ΔΛΠ 40 IAS 40
Επενδύσεις σε Ακίνητα Investment Property
ΔΛΠ 41 IAS 41
ΓεωργίαAgriculture
ΔΠΧΑ 1 IFRS 1
ΠρώτηεφαρμογήτωνΔΠΧΑ First adoption of financial reporting standards
ΔΠΧΑ 2 IFRS 2
Πληρωμές βασιζόμενες σε συμμετοχικούς τίτλους Share-based payment
ΔΠΧΑ 3 IFRS 3
Συνενώσεις επιχειρήσεων Business combinations
ΔΠΧΑ 4 IFRS 4
Ασφαλιστικές συμβάσεις Insurance contracts
ΔΠΧΑ 5 IFRS 5
Μη κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία που κατέχονται προς πώληση και διακοπείσες δραστηριότητες Non-current Assets held for sale and Discontinued Operations)
ΔΠΧΑ 6 IFRS 6
Έρευνακαιαξιολόγησηορυκτώνπόρων Exploration for and evaluation of mineral resources
Η εφαρμογή των διεθνών λογιστικών προτύπων και των Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης, θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών εταιρειών και θα διευκολύνει σημαντικά τους επενδυτές στην αξιόπιστη εκτίμηση των επιδόσεων των επιχειρήσεων ενώ ταυτόχρονα θα διασφαλίζεται η παροχή ενός ελάχιστου χρήσιμων πληροφοριών στους χρήστες των οικονομικών καταστάσεων. Οι Ελληνικές εισηγμένες εταιρείες ανταγωνίζονται σε ισότιμη βάση για εξεύρεση κεφαλαίων τόσο στις κοινοτικές όσο και στις διεθνείς κεφαλαιαγορές για την τροφοδότηση της περαιτέρω ανάπτυξής τους .
Η υιοθέτηση των ΔΛΠ είναι το σημαντικότερο βήμα στον τομέα της αποδοχής και χρήσης μιας κοινής γλώσσας αποτύπωσης χρηματοοικονομικών δεδομένων.
Οι εταιρείες στην εφαρμογή των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων αντιμετωπίζουν προβλήματα που οφείλονται κυρίως στην έλλειψη τεχνικών γνώσεων και στην περίπλοκη μορφή ορισμένων προτύπων, όπως και στο γεγονός ότι στα εθνικά λογιστικά πρότυπα υπερίσχυαν οι φορολογικοί κανόνες των λογιστικών αρχών.
Με την εφαρμογή των Διεθνών προτύπων αναμένονται μεταβολές κύριων μεγεθών στις οικονομικές καταστάσεις των επιχειρήσεων της χώρας μας όπως η αξία της καθαρής τους θέσης και των περιουσιακών τους στοιχείων. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα τα ισχύοντα λογιστικά πρότυπα δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο ιστορικό κόστος ως μέθοδο αποτίμησης της αξίας των επιχειρήσεων, διότι είναι πιστοποιήσιμο και μικρότερη έμφαση στην παρούσα αγοραία αξία ή τις προβλέψεις ενώ το IASB με τις αναθεωρήσεις μερικών ΔΛΠ τα τελευταία χρόνια, απομακρύνεται από το ιστορικό κόστος κτήσεως (λογιστική ιστορικού κόστους) και επιδιώκει να καταστήσει τον Ισολογισμό μία οικονομική κατάσταση που να εμφανίζει την περιουσία στην πραγματική της αξία (fair value accounting).
Άσκηση λυμένη
Η ανάπτυξη των εταιρειών επέδρασσε στη χρηματοοικονομική λογιστική: a) Με τον συνδυασμό της ιδιοκτησίας και του ελέγχου. b) Κάνοντας τη διαφάνεια λιγότερη σημαντική. c) Δίνοντας έμφαση στην γνωστοποίηση των οικονομικών πληροφοριών ως απαραίτητο κομμάτι εταιρικής συμπεριφοράς
Οι κεφαλαιαγορές επηρεάζουν την εταιρική πληροφόρηση: a) Αναγκάζοντας τις εταιρείες να αυξήσουν την ποσότητα και την ποιότητα των γνωστοποιήσεων (των οικονομικών πληροφοριών) τους. b) Στις βιομηχανικές αλλά όχι στις αναπτυσσόμενες χώρες c) Με την απαίτηση σημαντικών κοινωνικών γνωστοποιήσεων (οικονομικών πληροφοριών) εξαιτίας της πίεσης από την Ευρώπη. d) Με την μείωση της ανάγκης για εθελοντικές γνωστοποιήσεις.
Tα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα δημιουργήθηκαν από: a) Την Ευρωπαϊκή Ένωση b) Τις Χρηματαγορές c) Το Σώμα Διεθνών Λογιστικών Προτύπων d) Το Τμήμα Εμπορίου και Βιομηχανιών
Πιο από τα παρακάτω εκδίδει το ΣΔΛΠ (IASB); a) Πρότυπα για περιγραφικές γνωστοποιήσεις σε φυλλάδια b) Πρότυπα για τη λογιστική των Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων c) Πρότυπα για την ελεγκτική των Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων
Πιο από τα παρακάτω είναι ο στόχος του ΣΔΛΠ (IASB); a) Να βοηθήσει το Συμβούλιο της Ε.Δ.Λ.Π. στην ανάπτυξη των μελλοντικών Δ.Λ.Π και στην αναθεώρηση υφισταμένων b) Να βοηθήσει το Συμβούλιο της Ε.Δ.Λ.Π. στην προώθηση της εναρμόνισης των κανονισμών, λογιστικών προτύπων και διαδικασιών, που αφορούν στην παρουσίαση των οικονομικών καταστάσεων με την παροχή βάσης για τη μείωση του αριθμού των εναλλακτικών λογιστικών χειρισμών που επιτρέπονται από τα Δ.Λ.Π. c) Να βοηθήσει τα αρμόδια εθνικά όργανα θεσμοθέτησης προτύπων στην ανάπτυξη εθνικών προτύπων d) Και τα τρία
Ποιό από τα παρακάτω είναι κύρια παραδοχή των Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων σύμφωνα με το Πλαίσιο ΣΔΛΠ (IASB); a) Η βιωσιμότητα (συνεχιζόμενη δραστηριότητα ) b) Η παροχή των πληροφοριών για τους λήπτες οικονομικών αποφάσεων c) Ο υπολογισμός του φορολογητέου εισοδήματος d) Κανένα από τα παραπάνω
Πλεονεκτήματα από την εφαρμογή των διεθνών λογιστικών προτύπων: a) Δημιουργία Λογιστικών Προτύπων που είναι μοναδικά για κάθε χώρα b) Εξαναγκασμός για συμμόρφωση με τους κανονισμούς του Σώματος Διεθνών Λογιστικών Προτύπων c) Κανένα από τα παραπάνω
Οι κανονισμοί που καθορίζουν το ρυθμιστικό πλαίσιο για την υποβολή χρηματοοικονομικών εκθέσεων λαμβάνουν υπόψη: a) Νομοθεσία b) Λογιστικά Πρότυπα c) Ρυθμίσεις χρηματιστηριακών αγορών d) Όλα τα παραπάνω
Ενα από τα κύρια πλεονεκτήματα της τυποποίησης στη χρηματοοικονομική πληροφόρηση είναι: a) Η συγκρισιμότητα μεταξύ των λογιστικών περιόδων και μεταξύ κλάδων b) Η δημιουργία χρηματοοικονομικών καταστάσεων c) Η ευελιξία στην οικονομική αναφορά d) Η χρήση δημιουργικής λογιστικής
ΔΛΠ 1 | Παρουσίαση των οικονομικών καταστάσεων
I.A.S 1 Presentation of Financial Statements
Το Πρότυπο περιγράφει τη βάση παρουσιάσεως των γενικού σκοπού οικονομικών καταστάσεων (ατομικών και ενοποιημένων)
Εφαρμόζεται
για την κατάρτιση και παρουσίαση των γενικής χρήσης Ο.Κ τόσο στις ατομικές όσο και στις ενοποιημένες Ο.Κ των επιχειρήσεων
Δεν εφαρμόζεται
στη δομή και το περιεχόμενο των συνοπτικών ενδιάμεσων Ο.Κ (ΔΛΠ 34)
Ορίζει το σκοπό των Οικονομικών Καταστάσεων ο οποίος συνίσταται στο να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την οικονομική θέση, την απόδοση και τις ταμιακές ροές της επιχείρησης, καθώς επίσης να δείχνουν και τα αποτελέσματα της διαχείρισης των πόρων της επιχείρησης , από τη διοίκηση.
Ορίζει επίσης τις έννοιες
Των Οικονομικών Καταστάσεων γενικής χρήσης
Της ανέφικτης εφαρμογής
Των Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Αναφοράς
Των σημαντικών παραλείψεων ή ανακριβειών
Των πληροφοριών που εμπεριέχονται στις Σημειώσεις
Των λοιπών συνολικών εσόδων
Των αποτελεσμάτων (κερδών ή ζημιών)
Των προσαρμογών από αναταξινόμηση
Των συγκεντρωτικών συνολικών εσόδων
Σύμφωνα με το πρότυπο αυτό,
Οι πληροφορίες που παρέχονται με τις Ο.Κ αφορούν
τα περιουσιακά στοιχεία (στοιχεία Ενεργητικού)
τις υποχρεώσεις
τα Ίδια Κεφάλαια
τα έσοδα και τα έξοδα, τα κέρδη και τις ζημιές
τις εισφορές των ιδιοκτητών (ως ιδιοκτήτες) και τις διανομές προς αυτούς
τις ταμιακές ροές.
Σύμφωνα με τις τελευταίες τροποποιήσεις του Προτύπου από το IASB και τον Κανονισμό υπ’αριθμ.2406/2015 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μία πλήρης σειρά οικονομικών καταστάσεων πρέπει να περιλαμβάνει:
Κατάσταση Οικονομικής Θέσης (Ισολογισμός) στο τέλος της περιόδου
Κατάσταση Αποτελεσμάτων και λοιπών συνολικών εσόδων για την περίοδο αναφοράς (επιτρέπεται να χρησιμοποιείται και ο τίτλος «Κατάσταση συνολικών εσόδων»)
Κατάσταση μεταβολών των Ιδίων Κεφαλαίων για την περίοδο
Κατάσταση των Ταμειακών Ροών για την περίοδο
Τις Σημειώσεις (περιλαμβάνουν σημαντικές πολιτικές και άλλες επεξηγηματικές σημειώσεις)
Το πρότυπο θέτει ως βασική την αρχή ότι οι οικονομικές καταστάσεις πρέπει να παρουσιάζουν ακριβοδίκαια την οικονομική θέση, την οικονομική απόδοση και τις ταμιακές ροές της επιχείρησης, το οποίο επιτυγχάνεται με την κατάλληλη εφαρμογή των Δ.Λ.Π και
Καθορίζει ότι οι Λογιστικές πολιτικές (αρχές-παραδοχές-κανόνες και πρακτικές) που διέπουν τη σύνταξη αυτών είναι:
Της συνέχισης της επιχειρηματικής δραστηριότητας (going concern)
Της αυτοτέλειας των χρήσεων (accrual basis of accounting)
Της ομοιομορφίας στην παρουσίαση –συνέπειας (consistency of Presentation)
Της σπουδαιότητας – του ουσιώδους (The materiality concept) κάθε επιχείρηση παρουσιάζει χωριστά στις ΟΚ κάθε σημαντική κατηγορία παρόμοιων στοιχείων όπως και τα στοιχεία διαφορετικής φύσης ή λειτουργίας, εκτός αν είναι αυτά επουσιώδη. Κατά την ταξινόμηση, αν ένα στοιχείο δεν είναι σημαντικό σε μεμονωμένη βάση, αυτό συγκεντρώνεται με άλλα στοιχεία στην κατάσταση ή στις Σημειώσεις. Στις Σημειώσεις όμως ενδέχεται ή πρέπει να αναφερθεί μεμονωμένα.
Του συμψηφισμού των περιουσιακών στοιχείων και εσόδων-εξόδων (offsetting)μόνο με προϋποθέσεις και
Της συγκριτικής πληροφόρησης σε σχέση με την προηγούμενη χρήση (comparativeinformation).
Σύμφωνα με το Πρότυπο, η οικονομική οντότητα πρέπει να εξατομικεύει με σαφήνεια τις Ο.Κ και να εκθέτει με εμφανή τρόπο σε αυτές:
Την επωνυμία της ή άλλα στοιχεία που προσδιορίζουν την ταυτότητά της όπως και κάθε αλλαγή των πληροφοριών αυτών συγκριτικά με την προηγούμενη περίοδο αναφοράς
Αν οι Ο.Κ αφορούν μια οικονομική οντότητα μεμονωμένα ή όμιλο
Την ημερομηνία της λήξης της περιόδου αναφοράς ή την περίοδο που αφορούν οι Ο.Κ
Το νόμισμα παρουσίασης (τηρούμενο νόμισμα – ΔΛΠ21)
Το βαθμό της στρογγυλοποίησης των ποσών
Δίνει κατευθυντήριες γραμμές για τη δομή των οικονομικών καταστάσεων, έτσι σχετικά με την Κατάσταση Οικονομικής Θέσης:
τα στοιχεία του Ενεργητικού μπορεί να ταξινομούνται σε
Κυκλοφορούντα και Μη κυκλοφορούντα και
τα στοιχεία του Παθητικού (οι υποχρεώσεις) μπορεί να ταξινομούνται σε Βραχυπρόθεσμες και Μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις
Ή (στην περίπτωση που δεν επιλεγεί η ανωτέρω κατάταξη) τα στοιχεία να παρουσιάζονται σύμφωνα με τη ρευστότητά τους.
Θέτει τα κριτήρια για να ταξινομηθούν τα στοιχεία στις παραπάνω κατηγορίες και καθορίζει τα πληροφοριακά στοιχεία που πρέπει να γνωστοποιούνται με όλες τις υπόλοιπες οικονομικές καταστάσεις (ήτοι την Κατάσταση Συνολικών Εσόδων και την Κατάσταση των Μεταβολών των Ιδίων Κεφαλαίων ενώ τα σχετικά με την Κατάσταση των Ταμιακών Ροών αναφέρονται στο ΔΛΠ 7).
Οι λογιστικές πολιτικές που χρησιμοποιούνται πρέπει να γνωστοποιούνται στις Επεξηγηματικές Σημειώσεις μαζί με τις άλλες αναγκαίες επεξηγηματικές πληροφορίες.
Υποδείγματα Οικονομικών Καταστάσεων σύμφωνα με τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα & τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς
Διάβασε περισσότερα εδώ
Άσκηση λυμένη
Οι ακόλουθες πληροφορίες είναι διαθέσιμες σχετικά με τις δραστηριότητες της Εταιρίας από το Δεκέμβριο του 31, 20Χ9.
Αποθέματα
Πρώτες Ύλες
Ημιτελή και Ημικατεργασμένα
Έτοιμα Προϊόντα
Απόθεμα Αρχής
100.000
20.000
35.000
Αγορές Χρήσης
320.000
–
–
Απόθεμα Τέλους
150.000
–
15.000
Επιπλέον η επιχείρηση παρουσιάζει:
Έσοδα από πωλήσεις € 680.000.
Πληρωμές για τόκους € 12.000.
Έξοδα διαφήμισης € 28.000
Η μισθοδοσία της επιχείρησης αναλύεται ως εξής:
o Μισθοί χειριστών μηχανημάτων παραγωγής € 70.000.
o Μισθοί διοικητικού προσωπικού € 25.000.
o Μισθοί πωλητών € 20.000.
Τα ενοίκια της επιχείρησης αναλύονται ως εξής:
o Ενοίκια εργοστασίου € 120.000.
o Ενοίκια Γραφείων € 30.000.
o Ενοίκια Αποθηκών € 20.000.
Οι αποσβέσεις της επιχείρησης αναλύονται ως εξής:
o Αποσβέσεις Εργοστασίου € 10.000.
o Αποσβέσεις Γραφείων € 3.000.
o Αποσβέσεις Αποθηκών € 2.000.
Ζητείται: Να συντάξετε την κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης κατ’ είδος και κατά λειτουργία.
Λύση
Άσκηση με λύση
Δεδομένα:
Πωλήσεις 620.000
Πληρωτέοι Λογαριασμοί 40.000
Άλλα Εισοδήματα 2.000
Μισθοί Διοίκησης 75.000
Αποθέματα στη 1 Ιανουαρίου 20Χ8: 22.000
Αποθέματα στις 31 Δεκεμβρίου 20Χ8: 21.000
Εκπτώσεις Πωλήσεων 3.500
Αγορές εμπορευμάτων 330.000
Εκπτώσεις Αγορών 4.000
Μακροπρόθεσμα Δάνεια 60.000
Διάφορα Διοικητικά Έξοδα 70.000
Τόκοι (πληρωθέντες) 3.000
Ακίνητα, Εγκαταστάσεις και Εξοπλισμός 265.000
Έξοδα μεταφοράς 32.000
Εμπορικές Απαιτήσεις 42.000
Άλλα στοιχεία κυκλοφορούντος Ενεργητικού 11.500
Βραχυπρόθεσμα Δάνεια 5.000
Το μετοχικό κεφάλαιο αποτελείται από 150.000 μετοχές αξίας 1 ευρώ η κάθε μια.
Οι Αποσβέσεις παγίων που ανήκουν στα έξοδα διάθεσης ήταν 15.000
Οι Αποσβέσεις παγίων που ανήκουν στα έξοδα διοίκησης ήταν 12.000
Ο συντελεστής του Φόρου Εισοδήματος είναι 26%
Ζητείται: Να συντάξετε την Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσεως και την Κατάσταση Χρηματοοικονομικής Θέσης σύμφωνα με το Δ.Λ.Π. 1.
Λύση
ΔΛΠ 2 | Αποθέματα
I.A.S 2 Inventories
Το πρότυπο αυτό ασχολείται με το λογιστικό χειρισμό των αποθεμάτων και τον τρόπο προσδιορισμού του κόστους. Εφαρμόζεται σε όλα τα αποθέματα εκτός από εκείνα που έχουν σχέση με συμβάσεις κατασκευής έργων, με χρηματοοικονομικά μέσα και γενικά με αποθέματα που έχουν σχέση με τη γεωργία και την εξόρυξη μεταλλευμάτων.
Καθορίζει και διευκρινίζει την έννοια των αποθεμάτων τόσο των εμπορικών και παραγωγικών επιχειρήσεων, όσο και των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών Αποθέματα δηλαδή είναι κατά το πρότυπο τα περιουσιακά στοιχεία:
που κατέχονται προς πώληση κατά τη συνήθη πορεία των εργασιών της οικονομικής οντότητας
που βρίσκονται στη διαδικασία της παραγωγής για τέτοια πώληση ή
έχουν τη μορφή υλών ή υλικών που θα αναλωθούν στην παραγωγική διαδικασία ή κατά την παροχή υπηρεσιών
πχ. τα εμπορεύματα, τα έτοιμα προς πώληση προϊόντα οι πρώτες και βοηθητικές ύλες και για τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών είναι τα κόστη που απαρτίζονται από την εργασία του προσωπικού και τα γενικά έξοδα που επιμερίζονται για τα οποία κόστη, η επιχείρηση δεν έχει καταχωρήσει τα σχετικά έσοδα
Ορίζει ότι
Καθαρή ρευστοποιήσιμη αξία είναι η εκτιμώμενη τιμή πώλησης κατά τη συνήθη ροή των δραστηριοτήτων της επιχείρησης, μείον το εκτιμώμενο κόστος ολοκλήρωσης και το εκτιμώμενο κόστος που είναι αναγκαίο για να πραγματοποιηθεί η πώληση.
Εύλογη αξία είναι το ποσό με το οποίο ένα περιουσιακό στοιχείο θα μπορούσε να ανταλλαγεί ή μια υποχρέωση να διακανονιστεί μεταξύ δύο μερών που ενεργούν με τη θέλησή τους και με πλήρη γνώση των συνθηκών της αγοράς στα πλαίσια μιας συναλλαγής που γίνεται σε καθαρά εμπορική βάση
Καθορίζει τα στοιχεία που συνθέτουν το κόστος αγοράς των αποθεμάτων, από τι συνίσταται το κόστος μετατροπής και οι λοιπές δαπάνες που επιβαρύνουν το κόστος παραγωγής. Στο κόστος κτήσεως περιλαμβάνεται, σε ορισμένες περιπτώσεις και το κόστος δανειακού κεφαλαίου(Δ.Λ.Π 23) καθώς και οι συναλλαγματικές διαφορές δανείων και πιστώσεων υπό ορισμένες προϋποθέσεις (Δ.Λ.Π 21).
Ορίζει ότι τα αποθέματα πρέπει να αποτιμώνται (αξία μενόντων αποθεμάτων) στη χαμηλότερη αξία μεταξύ κόστους κτήσης και καθαρής ρευστοποιήσιμης αξίας.
Σχετικά με το κόστος αποθεμάτων του επιτηδευματία που παρέχει υπηρεσίες και στην έκταση που αυτός έχει αποθέματα, αυτά επιμετρώνται στο κόστος παραγωγής τους το οποίο αποτελείται κυρίως από την εργασία και τις λοιπές δαπάνες του άμεσα απασχολούμενου προσωπικού για την παροχή των υπηρεσιών, που συμπεριλαμβάνουν το επιβλέπον προσωπικό κα τα αναλογούντα γενικά έξοδα.
Επιτρέπει για λόγους ευκολίας τη χρησιμοποίηση τεχνικών μετρήσεως του κόστους των αποθεμάτων όπως τη μέθοδο του πρότυπου κόστους (standard cost) ή τη μέθοδο των τιμών λιανικής (retail method) εφόσον το αποτέλεσμά τους προσεγγίζει το κόστος.
Ορίζει σαν βασική μέθοδο αποτίμησης του κόστους των αποθεμάτων μαζικής παραγωγής, τη μέθοδο First In First Out (F.I.F.O) ή του μέσου σταθμικού κόστους (weighted average cost) εκτός των ειδών που δεν αντικαθίστανται με μία κανονική ροή καθώς και των αγαθών ή υπηρεσιών που παράγονται και διαχωρίζονται για ειδικούς σκοπούς οπότε πρέπει να χρησιμοποιείται η μέθοδος του εξατομικευμένου κόστους.
Η επιχείρηση πρέπει να χρησιμοποιεί την ίδια μέθοδο αποτίμησης του κόστους των αποθεμάτων για όλα τα αποθέματα που έχουν την ίδια φύση και χρήση στην επιχείρηση.
Για αποθέματα με διαφορετική φύση και χρήση, δυνατό να χρησιμοποιούνται διαφορετικές μέθοδοι αποτίμησης. Μία διαφορά στη γεωγραφική θέση των αποθεμάτων (και στους αντίστοιχους φορολογικούς κανόνες), αφεαυτή, δεν είναι επαρκής για να δικαιολογήσει τη χρήση διαφορετικών τύπων κόστους.
Όταν οι συνθήκες που οδήγησαν σε μία υποτίμηση των αποθεμάτων κάτω του κόστους (χρήση της καθαρής ρευστοποιήσιμης αξίας στην αποτίμηση του τελικού αποθέματος) δεν υπάρχουν πλέον, τότε το ποσό της υποτίμησης αναστρέφεται ώστε η νέα λογιστική αξία να είναι η χαμηλότερη μεταξύ του κόστους και της αναθεωρημένης καθαρής ρευστοποιήσιμης αξίας. Το πρότυπο απαιτεί σημαντικές γνωστοποιήσεις που πρέπει να περιληφθούν στις Επεξηγηματικές Σημειώσεις.
Επίδραση των Μεθόδων Αποτίμησης των Αποθεμάτων στα Μικτά Κέρδη
Σε μια περίοδο αύξησης των τιμών, η LIFO, η οποία περιλαμβάνει τις πιο πρόσφατες τιμές στο Κόστος Πωληθέντων, έχει ως αποτέλεσμα τα χαμηλότερα Μικτά κέρδη.
Κατά τη διάρκεια μίας περιόδου αύξησης των τιμών, η FIFO, η οποία περιλαμβάνει τις παλαιότερες τιμές στο Κόστος Πωληθέντων, έχει ως αποτέλεσμα τα υψηλότερα Μικτά Κέρδη.
Τα μικτά κέρδη με βάση τη μέθοδο του Μέσου Σταθμικού Κόστους βρίσκονται μεταξύ των αντίστοιχων υπό την LIFO και τη FIFO.
Επίδραση στις Οικονομικές Καταστάσεις
Η μέθοδος LIFO είναι καλύτερη για την Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσεως επειδή συσχετίζει τα Έσοδα με το Κόστος Πωληθέντων. Δεν αποτελεί όμως την καλύτερη μέθοδο για την αποτίμηση των αποθεμάτων στον Ισολογισμό, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια μιας παρατεταμένης περιόδου ανοδικής μεταβολής των τιμών.
Η μέθοδος FIFO είναι καλύτερη για τον Ισολογισμό επειδή το τελικό απόθεμα βρίσκεται πιο κοντά στις τρέχουσες αξίες
Επίδραση στο Φόρο Εισοδήματος
Πολλοί λογιστές θεωρούν ότι η χρήση των μεθόδων FIFO και Μέσου Όρου σε περιόδους αύξησης των τιμών οδηγεί σε υπερτίμηση των κερδών από τις επιχειρήσεις και επομένως σε περισσότερο φόρο εισοδήματος.
Αν σε μία περίοδο αυξανόμενων τιμών, η εταιρεία που χρησιμοποιεί LIFO αφήσει την ποσότητα των αποθεμάτων της στο τέλος της χρήσης να πέσει σε χαμηλότερα επίπεδα από ότι ήταν στην αρχή της χρήσης, τότε η εταιρεία θα πληρώσει υψηλότερο φόρο εισοδήματος.
Όταν οι πωλήσεις μειώσουν τα αποθέματα κάτω από τα καθορισμένα επίπεδα, τότε προκύπτει ότι οι πωλημένες μονάδες ξεπερνούν τις αγορασμένες. Αυτό καλείται Ρευστοποίηση LIFO (LIFO liquidation).
Επίδραση στις Ταμειακές Ροές
Γενικά, η επιλογή μιας εταιρείας μεταξύ Μέσου Σταθμικού Όρου, FIFO ή LIFO δεν επηρεάζει τις ταμειακές ροές
Ωστόσο, η επιλογή μεθόδου αποτίμησης θα επηρεάσει το ποσό του φόρου εισοδήματος που θα πληρωθεί. Επομένως, επιλέγοντας μια μέθοδο αποτίμησης που οδηγεί σε χαμηλότερο εισόδημα θα οδηγήσει και σε χαμηλότερο φόρο εισοδήματος
Άσκηση με λύση
Η επιχείρηση Alesta ΑΕ αγόρασε μηχάνημα αξίας 160.000€. Τα μεταφορικά έξοδα καθώς και τα έξοδα ασφάλισης ανήλθαν σε 2.400€. Τα έξοδα εγκατάστασης ανήλθαν σε 400€. Επίσης για τη διαμόρφωση του χώρου απαιτήθηκαν 1.200€. Μετά από μελέτες που πραγματοποιήθηκαν, διαπιστώθηκε πως η παραγωγικότητα του μηχανήματος θα ήταν μεγαλύτερη αν μεταφερόταν σε διαφορετικό σημείο εντός των εργοστασιακών εγκαταστάσεων της επιχείρησης. Το κόστος μετακίνησης ανήλθε σε 4.720€. Επιπλέον, βάσει των οδηγιών της κατασκευαστικής του εταιρίας, η εταιρία αποφάσισε να υπάρξει ένα διάστημα τριών μηνών κατά το οποίο το μηχάνημα δε θα συμμετείχε ενεργά στην παραγωγική διαδικασία, το συνολικό κόστος της οποίας ανήλθε σε 2.000€ περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων και τα έξοδα μεταφοράς αλλά και τα κόστη εργασίας. Το καθαρό προϊόν πώλησης των προϊόντων που παρήχθησαν κατά τη δοκιμαστική λειτουργία του μηχανήματος ανήλθε σε 420€.
Ζητείται: Να υπολογιστεί η αξία σύμφωνα με την οποία θα γίνει η αρχική αναγνώριση του μηχανήματος από την εταιρία.
Λύση
Άσκηση με λύση
Στη 01/01 η εταιρεία “Υ” αγόρασε ένα μηχάνημα κόστους €28.000, το οποίο έχει οικονομική ζωή 4 ετών και μηδενική υπολειμματική αξία. Εκτιμάται ότι οι μονάδες παραγωγής του μηχανήματος θα είναι: Έτος 1: 40.000 Έτος 2: 50.000 Έτος 3: 55.000 Έτος 4: 55.000
Ζητείται: Να υπολογίσετε τις ετήσιες αποσβέσεις για το μηχάνημα για κάθε ένα από τα τέσσερα χρόνια με τις ακόλουθες μεθόδους: τη μέθοδο της σταθερής απόσβεσης και των μονάδων παραγωγής.
Λύση
Άσκηση με λύση
Οι πωλήσεις και οι αγορές του προϊόντος Α στην επιχείρηση Χ κατά τη διάρκεια του έτους είναι οι εξής:
Μήνας
Αγορές
Πωλήσεις
τεμ
τιμή
τεμ
τιμή
Ιανουάριος (A.A.)
50
5
30
7
Φεβρουάριος
10
7,2
Μάρτιος
40
6
20
8
Απρίλιος
20
7
10
8,5
Μάιος
30
7,5
20
9
Ιούνιος
20
8
50
11
ΣΥΝΟΛΑ
160
140
Ζητούμενο: Υπολογίστε την αξία των αποθεμάτων και το κόστος πωληθέντων με τις μεθόδους i) FIFO και ii) Μέσο Σταθμικό Κόστος.
Λύση
Άσκηση με λύση
Η επιχείρησηAlesta ΑΕ αγόρασε μια έκταση αξίας 20.000€. Προέβη σε κατεδάφιση του υπάρχοντος κτιρίου με κόστος 25.000€, ενώ παράλληλα πραγματοποίησε διαδικασίες εκβραχισμού ύψους 50.000€. Τέλος με σκοπό την δημιουργία χώρου στάθμευσης των οχημάτων της πραγματοποίησε ασφαλτοστρώσεις που κόστισαν 30.000€.
Ζητείται: Να υπολογιστεί το κόστος του νέου παγίου και να προβείτε στις κατάλληλες εγγραφές
Λύση
Άσκηση με λύση
Η εταιρία Χ ΕΠΕ εισάγει και πωλεί έπιπλα. Κατά την διάρκεια της χρήσης 20χ9 πραγματοποίησε τα παρακάτω κόστη: Τιμολογιακή αξία επίπλων 10000 Δασμοί εισαγωγής 500 Κόστος διοίκησης 1000 Εκπτώσεις Αγορών -1000 Προμήθειες Πωλήσεων 400 Εγγυήσεις 200
Να εξηγήσετε ποια από τα ανωτέρω κόστη μπορούν να περιληφθούν στο κόστος αποθεμάτων.
Λύση
Άσκηση 4
Η εταιρία Alesta AE κατέγραψε τις ακόλουθες αγορές και πωλήσεις κατά το τελευταίο έτος:
Προσδιορίστε το κόστος των τελικών αποθεμάτων χρησιμοποιώντας τις μεθόδους του μέσου σταθμικού κόστους και της FIFO.
Λύση
Άσκηση με λύση
Κατά την διάρκεια της περιόδου (χρήσης) 20Χ8, η εταιρία Alesta ΑΕ πραγματοποίησε τις αγορές και πωλήσεις που απεικονίζονται στον παρακάτω πίνακα. Η επιχείρηση δεν είχε αποθέματα στην αποθήκη της στην αρχή της περιόδου (1/1/20Χ8):
Αγορές
Πωλήσεις
Ημερομηνία
Τεμάχια
Τιμή ανά τεμάχιο
Τεμάχια
Τιμή ανά τεμάχιο
03/03/20Χ8
10
5
06/04/20Χ8
20
6
10/05/20Χ8
15
8
18/8/20Χ8
10
4
20/12/20Χ8
14
10
Σύνολο
40
Ζητείται να υπολογισθούν: Τα έσοδα από πωλήσεις, το Κόστος των Τελικών Αποθεμάτων και το Μικτό Κέρδος, αν χρησιμοποιείται:
Η μέθοδος του Μέσου Σταθμικού Κόστους
Η μέθοδος FIFO
H μέθοδος LIFO
Λύση
Άσκηση με λύση
Στις 11 Αυγούστου ενημερωνόμαστε πως η επιχείρησή έχει υποστεί ζημιές από πυρκαγιά με αποτέλεσμα όλο το απόθεμά μας να υποστεί ζημιά. Η ασφαλιστική εταιρεία μας ζητά να αποδείξουμε την απώλεια του αποθέματος. Για το έτος, μέχρι την ημερομηνία της πυρκαγιάς, η εταιρεία είχε πωλήσεις 900.000 € και αγορές 560.000 €. Η μεταφορά εμπορευμάτων ανήλθε στα 27.400 € και η αρχική απογραφή ήταν 90.000€. Παράλληλα η επιχείρηση τιμολογεί τα αγαθά της με σκοπό να επιτύχει ένα ακαθάριστο περιθώριο κέρδους 40%.
Ζητείται να υπολογίσετε την εκτιμώμενη απώλεια αποθέματος.
Λύση
Άσκηση με λύση
Η εταιρία «ΕΨΙΛΟΝ» παρουσιάζει στις οικονομικές της καταστάσεις κατά την τελευταία διετία τα ακόλουθα στοιχεία:
20Χ8
20Χ9
Πωλήσεις
504.000
420.000
Κόστος πωληθέντων
(300.000)
(216.000)
Μικτό αποτέλεσμα
204.000
204.000
Λειτουργικά έξοδα
(120.000)
(120.000)
Αποτελέσματα προ φόρου
84.000
84.000
Μετά το τέλος του 20Χ8, η εταιρεία ανακάλυψε ότι ένα σφάλμα είχε οδηγήσει σε υποτίμηση αξίας 36.000 € επί των αρχικών αποθεμάτων του 20Χ8 (δηλαδή των τελικών αποθεμάτων του 20Χ7).
Υπολογίστε τα διορθωμένα αποτελέσματα για το 20Χ7 και το 20Χ8. Ποιο θα είναι το σφάλμα που έχει προκύψει στα τελικά αποτελέσματα και στα ίδια κεφάλαια για το 20Χ9;
Λύση
ΔΛΠ 7 | Κατάσταση Ταμειακών Ροών
I.A.S 7 Statement of Cash Flows
Το πρότυπο αυτό απαιτεί να παρουσιάζουν οι επιχειρήσεις σαν αναπόσπαστο μέρος των οικονομικών καταστάσεών τους, την κατάσταση Ταμιακών Ροών ώστε οι χρήστες των οικονομικών καταστάσεων να έχουν μία βάση εκτιμήσεως της δυνατότητας της επιχείρησης να δημιουργεί ταμειακά διαθέσιμα και ταμειακά ισοδύναμα, αλλά και της ανάγκης της να χρησιμοποιεί αυτές τις ταμειακές ροές (εισροές και εκροές).
Ορίζει τις έννοιες των Ταμιακών διαθεσίμων, των Ταμιακών ισοδυνάμων και των Ταμιακών Ροών.
Ταμειακά διαθέσιμα είναι τα μετρητά στο ταμείο της επιχείρησης (cash in hand) και το υπόλοιπο των λογαριασμών καταθέσεων που τηρεί στις Τράπεζες και του οποίου μπορεί άμεσα να κάνει ανάληψη.
Ταμειακά ισοδύναμα είναι βραχυπρόθεσμες επενδύσεις (έως τρεις μήνες) που κατέχει η επιχείρηση για να αντιμετωπίζει άμεσα τις ταμιακές της ανάγκες και όχι για επενδυτικούς σκοπούς και οι οποίες μπορούν οποτεδήποτε να μετατραπούν σε συγκεκριμένα ποσά ταμιακών διαθεσίμων με ελάχιστο κίνδυνο της αξίας τους λόγω της μετατροπής πχ αγορά εντόκου γραμματίου του Δημοσίου 3μηνης διάρκειας θεωρείται ισοδύναμο προς τα ταμιακά διαθέσιμα
Ταμειακές ροές είναι οι εισροές και οι εκροές των ταμειακών διαθεσίμων και των ταμειακών ισοδυνάμων.
Η κατάσταση Ταμειακών Ροών παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις ταμειακές εισροές και εκροές της επιχείρησης (εισπράξεις και πληρωμές) κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής χρήσης. Ως αναπόσπαστο τμήμα των Οικονομικών Καταστάσεων παρέχει πληροφορίες στους χρήστες αυτών ως προς:
τις μεταβολές των στοιχείων του Ενεργητικού και του Παθητικού, ιδίως αυτών που επηρεάζουν τη ρευστότητα και τη φερεγγυότητα της επιχείρησης
τις αλλαγές στην οικονομική της διάρθρωση πχ εξόφληση δανείων ή δημιουργία καινούριων
τη δυνατότητα για τη δημιουργία ρευστότητας
την ύπαρξη στοιχείων που να μπορούν να βοηθήσουν στην εκτίμηση της αξίας των μελλοντικών ροών της επιχείρησης
το βαθμό κατά τον οποίο έχουν επιτευχθεί οι αναμενόμενες χρηματικές ροές που καταγράφονται στον προϋπολογισμό σε σύγκριση με τις πραγματικές χρηματικές ροές (απολογιστικά)
τη σχέση μεταξύ κερδοφορίας και καθαρής διακίνησης των μετρητών της επιχείρησης.
Διακρίνει τις δραστηριότητες της επιχείρησης σε επιχειρηματικές (λειτουργικές), επενδυτικές και χρηματοοικονομικές δραστηριότητες.
Προσδιορίζει και διακρίνει σαφώς το περιεχόμενο των δραστηριοτήτων αυτών. Ταξινομεί τις ταμειακές ροές της χρήσης ώστε να απεικονίζονται στην Κατάσταση Ταμιακών Ροών κατά κατηγορία δραστηριοτήτων, σε:
-Ταμιακές Ροές από επιχειρηματικές (λειτουργικές) δραστηριότητες (operating activities). Περιλαμβάνουν τη διακίνηση μετρητών που προέρχονται από τις συνήθεις δραστηριότητες της επιχείρησης συν τα ανόργανα έσοδα και έξοδα (εισπράξεις από πωλήσεις, πληρωμές για αγορές, πληρωμές οργανικών εξόδων, φόρων και τόκων).
–Ταμιακές Ροές από επενδυτικές δραστηριότητες (investing activities). Περιλαμβάνουν τη διακίνηση μετρητών που προέρχονται από επενδυτικές δραστηριότητες δηλ. από στοιχεία που αποκτήθηκαν ή πωλήθηκαν με απώτερο στόχο την εκμετάλλευση των οικονομικών τους ωφελημάτων όπως τόκων ή μερισμάτων (αγορές ή πωλήσεις παγίων, εξαγορές, συμμετοχές )
–Ταμιακές Ροές από χρηματοοικονομικές δραστηριότητες (financial activities). Περιλαμβάνουν τη διακίνηση μετρητών που προέρχονται από: αύξηση του Μετοχικού Κεφαλαίου, δημιουργία καινούργιων δανείων, αποπληρωμές δανείων ή Leasing, πληρωμές μερισμάτων, εξαγορά ιδίων μετοχών, εισπράξεις από έκδοση ομολόγων, ώστε οι χρήστες να μπορούν να εκτιμήσουν τις επιδράσεις που ασκούν οι συναλλαγές αυτές στην χρηματοοικονομική θέση της επιχείρησης και στη διαμόρφωση των διαθεσίμων της τόσο των ταμειακών όσο και των ισοδυνάμων προς αυτά.
Επιτρέπει τεχνικά, η εμφάνιση των ταμειακών ροών από επιχειρηματικές δραστηριότητες να γίνεται είτε με την άμεση μέθοδο κατά την οποία γνωστοποιούνται οι κύριες κατηγορίες ακαθάριστων εισπράξεων και ακαθάριστων πληρωμών (δηλ. τα έσοδα και τα έξοδα κρίνονται από ταμειακής απόψεως, αν προκάλεσαν ταμειακή εισροή ή εκροή), είτε με την έμμεση μέθοδο κατά την οποία το καθαρό κέρδος ή ζημία προ φόρων αναμορφώνεται με βάση τις επιδράσεις των συναλλαγών μη ταμειακής φύσεως, των αναβαλλόμενων ή των προβλεπόμενων οργανικών εισπράξεων ή πληρωμών, όπως επίσης και των στοιχείων εσόδων ή εξόδων που συνδέονται με επενδυτικές ή χρηματοοικονομικές ταμειακές ροές πχ διακανονίζονται ποσά που έχουν συμπεριληφθεί στο κέρδος ή τη ζημία και δεν είναι ταμειακές ροές όπως αποσβέσεις, προβλέψεις κ. ά
Προτρέπει τις επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν την άμεση μέθοδο αν και οι περισσότερες στο εξωτερικό χρησιμοποιούν την έμμεση.
Περιλαμβάνει οδηγίες για ειδικές περιπτώσεις που καλύπτουν θέματα:
-ταμειακών ροών σε ξένο νόμισμα
-ταμειακών ροών από έκτακτα κονδύλια
-τόκων και μερισμάτων
-φόρου εισοδήματος
-επενδύσεων σε θυγατρικές, συγγενείς και κοινοπραξίες
-απόκτησης και διάθεσης θυγατρικών και άλλων επιχειρηματικών μονάδων και
-μη ταμειακών συναλλαγών.
Εξηγεί σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να γίνει συμψηφισμός ταμειακών εισροών και εκροών με την εμφάνιση του καθαρού ποσού μόνο.
Περιλαμβάνει τις απαιτούμενες γνωστοποιήσεις που πρέπει να γίνονται στις σημειώσεις.
Υπόδειγμα Κατάστασης Ταμειακών Ροών
Όμιλος εταιριών «Μ»
Κατάσταση Ταμειακών Ροών
(έμμεση μέθοδος)
Ταμιακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες:
20Χ9
20Χ8
Καθαρά κέρδη πριν από τους φόρους
X
Χ
Αναμορφώσεις: Αποσβέσεις
X
Χ
Ζημία από συναλλαγματικές διαφορές
X
Χ
Έσοδα από επενδύσεις
(X)
(Χ)
Τόκοι χρεωστικοί
X
Χ
Κέρδος εκμετάλλευσης πριν από τις μεταβολές του κεφαλαίου κίνησης
X
Χ
(Αύξηση)/Μείωση απαιτήσεων από πελάτες και λοιπούς λογαριασμούς
(X)
Χ
Μείωση /(αύξηση) αποθεμάτων
X
(Χ)
(Μείωση)/ αύξηση τρεχουσών υποχρεώσεων
(X)
(Χ)
Εισροές διαθεσίμων από την κύρια εκμετάλλευση
X
Χ
Τόκοι πληρωθέντες
(X)
(Χ)
Φόροι εισοδήματος πληρωθέντες
(X)
(Χ)
Ταμιακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες
Χ
Χ
Ταμιακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες: Αγορά της θυγατρικής Χ ύστερα από αφαίρεση των διαθεσίμων της
Αύξηση /(Μείωση) ταμιακών διαθεσίμων και ισοδυνάμων
Ταμιακά διαθέσιμα και ισοδύναμα στην αρχή της χρήσης
Ταμιακά διαθέσιμα και ισοδύναμα στο τέλος της χρήσης
Άσκηση με λύση
Δεδομένα ταμειακών ροών: Εισπράξεις από πώληση μετοχών ………………………………………………….. 17.500 Εισπράξεις από αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ……………………………….. 280.000 Εισπράξεις από έκδοση ομολόγων ………………………………………………… 55.000 Εξοφλήσεις Δανείων ……………………………………………………………………. 32.500 Εισπράξεις από πωλήσεις παγίων………………………………………………….. 10.000 Εισπράξεις από Εμπορικές Απαιτήσεις………………………………………….. ? Πληρωμές για αγορά μετοχών……………………………………………………….. 370.000 Μερίσματα Πληρωθέντα………………………………………………………………. 130.000 Πληρωμές για Εμπορικές Υποχρεώσεις…………………………………………. 1.030.000 Πληρωμή τόκων ………………………………………………………………………….. 25.000 Πληρωμές φόρων ………………………………………………………………………… 70.000 Ταμειακά διαθέσιμα και ισοδύναμα, 1 Ιανουαρίου 2017 43.000 Ταμειακά διαθέσιμα και ισοδύναμα, 31 Δεκεμβρίου 2017 58.000 Χρησιμοποιείστε τις παραπάνω πληροφορίες για να επιλέξετε τη σωστή απάντηση στις ερωτήσεις που ακολουθούν: 1 Οι ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες είναι: a €390.000. b (€322.500). c (€342.500). d €360.000.
Λύση
2 Οι ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες είναι: a €322.500. b €172.500. c €127.500. d €375.000.
Λύση 3 Οι ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες είναι: a €45.000. b €1.155.000. c €240.000. d €185.000.
Λύση
4 Στα δεδομένα μας το ποσό από τις εισπράξεις εμπορικών απαιτήσεων είναι: a €1.310.000. b €1.103.000. c €1.233.000. d €1.293.000
Λύση
Άσκηση με λύση
Δίνονται διάφορα στοιχεία από την Κατάσταση Χρηματοοικονομικής Θέσης
31η Δεκεμβρίου
2018
2019
Αποθέματα Εμπορευμάτων
700.000
800.000
Εισπρακτέοι Λογαριασμοί (εμπορικές απαιτήσεις)
1.200.000
1.400.000
Πληρωτέοι Λογαριασμοί (εμπορικές υποχρεώσεις)
600.000
700.000
Επιπλέον Στοιχεία
Τα Κέρδη Χρήσεως Προ φόρου είναι 340.000 ευρώ.
Οι Αποσβέσεις ήταν 60.000 ευρώ.
Ζητούμενο: Να καταρτισθούν οι Ταμειακές Ροές από Λειτουργικές Δραστηριότητες με την Έμμεση Μέθοδο
Λύση
Άσκηση με λύση
Κατά τη διάρκεια του 20Χ1 η εταιρία δαπάνησε 170.000 ευρώ για κόστη έρευνας. Ως αποτέλεσμα κατοχυρώθηκε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ένα νέο προϊόν που παράγει. Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας αποκτήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου και είχε εκ του νόμου διάρκεια ζωής 20 έτη και ωφέλιμη ζωή 10 έτη. Τα νομικά έξοδα ύψους 24.000 ευρώ υπεράσπισης του διπλώματος πραγματοποιήθηκαν στις αρχές Οκτωβρίου.
Ζητείται:
Παραθέστε τις ημερολογιακές εγγραφές που απαιτούνται για τα έτη 20Χ1 και 20Χ2.
Την 1η Ιουνίου 20Χ6 η εταιρία δαπάνησε 12.400 ευρώ για αγωγή για παράβαση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Ως εκ τούτου η εκτίμηση της διάρκειας της ωφέλιμης ζωής επεκτάθηκε στα 12 έτη, αρχής γενομένης από την 1η Ιουνίου του 20Χ5. Παραθέστε τις απαιτούμενες ημερολογιακές εγγραφές.
Λύση
Άσκηση με λύση
Παρακάτω παρουσιάζονται οι συγκριτικές καταστάσεις αποτελεσμάτων χρήσης μιας εταιρίας για τα έτη 20Χ8 και 20Χ9.
20Χ9
20Χ8
Πωλήσεις
340.000
270.000
Κόστος Πωλήσεων
(200.000)
(142.000)
Μικτό αποτέλεσμα
140.000
128.000
Έξοδα
(88.000)
(50.000)
Καθαρά Κέρδη
52.000
78.000
Κέρδη εις νέο (01/01)
125.000
72.000
Καθαρά Κέρδη
52.000
78.000
Μερίσματα
(30.000)
(25.000)
Κέρδη εις νέο (31/12)
147.000
125.000
Παρέχονται οι πρόσθετες πληροφορίες:
Το 20Χ9 η εταιρία αποφάσισε να αλλάξει μέθοδο απόσβεσης, από την μέθοδο συνόλου αριθμού των ετών ακολούθησε την σταθερή μέθοδο. Τα περιουσιακά στοιχεία που αγοράστηκαν στην αρχή του 20Χ8 έναντι 90.000 ευρώ είχαν εκτιμώμενη ωφέλιμη ζωή τα 4 έτη και μηδενική υπολειμματική αξία. Επισημαίνεται πως η κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης για το 20Χ9 περιλαμβάνει αποσβέσεις ύψους 27.000 ευρώ και αφορούν τα πάγια που αγοράστηκαν μέσα στο 20Χ8.
Το 20Χ9 η εταιρία ανακάλυψε πως τα αποθέματα τέλους για το 20Χ8 υπερτιμήθηκαν κατά 20.000 ευρώ και τα αποθέματα τέλους για το 20Χ9 δηλώθηκαν ορθά.
Ζητούμενο: Να καταρτισθεί η αναθεωρημένη Κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης για τα έτη 20Χ8 και 20Χ9 με βάση τις συγκριτικές καταστάσεις. (Παραβλέψετε τους φόρους εισοδήματος)
Λύση
Άσκηση με λύση
Ζητείται να συντάξετε την κατάσταση ταμειακών ροών με την άμεση μέθοδο χρησιμοποιώντας τα παρακάτω δεδομένα.
Πληρωμές για απόκτηση οικοπέδου……………………………………………………………….. €416.000 Εισπράξεις από πώληση οικοπέδου………………………………………………………………… 58.000 Εισπράξεις από αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ………………………………………………… 347.000 Εισπράξεις από έκδοση ομολόγων …………………………………………………………………. 99.000 Εξοφλήσεις δανείων……………………………………………………………………………………… 74.000 Εισπράξεις από Πωλήσεις Επενδυτικών Τίτλων ……………………………………………… 49.500 Εισπράξεις από εμπορικές απαιτήσεις ……………………………………………………………. 1.502.000 Μερίσματα Πληρωθέντα ………………………………………………………………………………. 182.000 Πληρωμές για μισθούς υπαλλήλων ………………………………………………………………… 1.172.000 Πληρωμές τόκων………………………………………………………………………………………….. 66.000 Πληρωμή Φόρου εισοδήματος………………………………………………………………………. 115.500 Ταμειακά διαθέσιμα και ισοδύναμα, 1 Ιανουαρίου 2017………………………………….. 86.000 Ταμειακά διαθέσιμα και ισοδύναμα, 31 Δεκεμβρίου 2017 ……………………………….. ?
Λύση
Άσκηση με λύση
Στοιχεία από την Κατάσταση Χρηματοοικονομικής Θέσης
2017
2018
Μετρητά
100.120
140.350
Λογαριασμοί Εισπρακτέοι (εμπορικές απαιτήσεις)
95.300
102.300
Οικόπεδα
90.000
15.000
Κτίρια
260.000
375.000
Πληρωτέοι λογαριασμοί (εμπορικές υποχρεώσεις)
43.500
46.700
Στοιχεία από την Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσεως
2018
Έσοδα από Πωλήσεις
1.100.000
Κόστος Πωληθέντων
717.300
Μισθοί
196.000
Έξοδα για τόκους
26.000
Κατά τη διάρκεια της χρήσεως: a) Πραγματοποιήθηκε αγορά μετρητοίς κτιρίου αξίας 115.000 ευρώ. b) Οικόπεδο αξίας 75.000 ευρώ, πωλήθηκε μετρητοίς για 79.000 ευρώ. c) Καταβλήθηκαν φόροι εισοδήματος 50.000 ευρώ d) Είσπραξη μετρητών από τη λήψη μακροπρόθεσμου δανείου 40.000 ευρώ. e) Πληρώθηκαν μερίσματα αξίας 70.670 ευρώ Για τα έξοδα έχουν καταβληθεί μετρητά
Ζητείται η Κατάσταση Ταμειακών Ροών με την Άμεση Μέθοδο
Λύση
Άσκηση με λύση
Από τον Ισολογισμό (αρχής και τέλους) έχουμε την εξής πληροφορία
01/01
31/12
Εμπορικές Απαιτήσεις
65.000
80.000
Εμπορικές Υποχρεώσεις
35.000
65.000
Aπό την Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσεως έχουμε την εξής πληροφορία:
Ι. Υπολογίστε τις Εισπράξεις από εμπορικές απαιτήσεις στη διάρκεια της χρήσης ΙΙ. Υπολογίστε τις Πληρωμές για Εμπορικές Υποχρεώσεις στη διάρκεια της χρήσης
Λύση
Άσκηση με λύση
Διάφορα Στοιχεία από την Κατάσταση Χρηματοοικονομικής Θέσης
31η Δεκεμβρίου
20Χ8
20Χ9
Ενσώματα Πάγια
26.000
36.000
Αποθέματα Εμπορευμάτων
6.000
9.000
Μετρητά
20.000
39.268
Εισπρακτέοι Λογαριασμοί (εμπορικές απαιτήσεις)
40.000
25.000
Ίδια Κεφάλαια
60.000
80.000
Πληρωτέοι Λογαριασμοί (εμπορικές υποχρεώσεις)
32.000
18.000
Επιπλέον Στοιχεία:
Αυξήθηκε το μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας κατά 20.000 ευρώ
Να συνταχθεί η κατάσταση των ταμειακών ροών με τον έμμεσο τρόπο
Λύση
ΔΛΠ 8 | Λογιστικές Πολιτικές, Αλλαγές στις Λογιστικές εκτιμήσεις και λάθη
Σκοπός & εφαρμογή
Η ενίσχυση της σχετικότητας, της αξιοπιστίας και της συγκρισιμότητας των Ο.Κ της επιχείρησης με τις Ο.Κ άλλων επιχειρήσεων και σε βάθος χρόνου
Κριτήρια επιλογής λογιστικών πολιτικών
Κριτήρια μεταβολής λογιστικών πολιτικών
χειρισμός και γνωστοποίηση των μεταβολών στις λογιστικές πολιτικές, τις λογιστικές εκτιμήσεις και τις
διορθώσεις λαθών
Εφαρμόζεται στην επιλογή, εφαρμογή, λογιστικοποίηση των λογιστικών πολιτικών, τις λογιστικές εκτιμήσεις και τις διορθώσεις λαθών.
Ορισμοί
Λογιστικές πολιτικές είναι οι συγκεκριμένες αρχές, βάσεις, παραδοχές, κανόνες και πρακτικές, που εφαρμόζονται από την οντότητα για την κατάρτιση και παρουσίαση των οικονομικών καταστάσεων πχ.
Επιλογή μεθόδου απόσβεσης
Μέθοδος αποτίμησης (FIFO, μέσος σταθμικός όρος)
Αναγνώριση εξόδων με βάση την αρχή των δεδουλευμένων
Διενέργεια προβλέψεων για την κάλυψη πιθανών κινδύνων
Μεταβολή της λογιστικής εκτίμησης είναι είτε η προσαρμογή της λογιστικής αξίας στοιχείου Ενεργητικού ή υποχρέωσης είτε το ποσό της περιοδικής ανάλωσης περιουσιακού στοιχείου, που προκύπτει από εκτίμηση της παρούσας κατάστασης και των αναμενόμενων μελλοντικών ωφελειών και υποχρεώσεων που σχετίζονται με τα στοιχεία αυτά ή τις υποχρεώσεις πχ.
Αλλαγή στην εκτίμηση των ωφέλιμης ζωής
Αλλαγή στην εκτίμηση σε ετήσια βάση του ύψους των απαξιωμένων αποθεμάτων
Αλλαγή στην εκτίμηση του βαθμού ολοκλήρωσης μιας κατασκευαστικής σύμβασης
Αλλαγή στην εκτίμηση του ύψους προβλέψεων
Οι μεταβολές της λογιστικής εκτίμησης προκύπτουν από νέες πληροφορίες ή εξελίξεις και, κατά συνέπεια, δεν είναι διορθώσεις λαθών.
Λάθη προγενέστερων περιόδων είναι παραλείψεις και κακές διατυπώσεις στις Ο.Κ της οντότητας, μιας ή περισσότερων περιόδων, που προκύπτουν από παράλειψη χρήσης ή κακή χρήση αξιόπιστων πληροφοριών που:
(α) ήταν διαθέσιμες όταν οι Ο.Κ για τις περιόδους εκείνες, είχαν εγκριθεί για έκδοση, και
(β) λογικά, θα έπρεπε να είχαν ληφθεί υπόψη κατά την κατάρτιση και την παρουσίαση εκείνων των Ο.Κ.
Λάθη
ως αποτέλεσμα μαθηματικών σφαλμάτων
στην εφαρμογή λογιστικών πολιτικών (κακή εφαρμογή)
παραλείψεις ή κακής ερμηνείας γεγονότα και
απάτη.
Αναδρομική εφαρμογή είναι η εφαρμογή νέας λογιστικής πολιτικής σε συναλλαγές, άλλα γεγονότα και περιστάσεις ως αν η νέα λογιστική πολιτική ήταν ανέκαθεν σε χρήση.
Αναδρομική επαναδιατύπωση είναι η διόρθωση αναγνώρισης, αποτίμησης και γνωστοποίησης ποσών των στοιχείων των οικονομικών καταστάσεων σα να μην είχε γίνει το λάθος σε προγενέστερη περίοδο.
Μελλοντική εφαρμογή μεταβολής λογιστικής πολιτικής και αναγνώρισης της επίδρασης μεταβολής λογιστικής εκτίμησης, αντίστοιχα, είναι:
(α) η εφαρμογή της νέας λογιστικής πολιτικής σε συναλλαγές, άλλα γεγονότα και περιστάσεις που συμβαίνουν μετά την ημερομηνία μεταβολής της πολιτικής, και
(β) η αναγνώριση της επίδρασης της λογιστικής εκτίμησης στην τρέχουσα και μελλοντικές περιόδους που επηρεάζονται από τη μεταβολή.
Λογιστικές Πολιτικές – Επιλογή &Εφαρμογή
Τα ΔΠΧΑ θέτουν λογιστικές πολιτικές που το IASB έχει συμπεράνει ότι καταλήγουν στην κατάρτιση Ο.Κ με σχετική και αξιόπιστη πληροφόρηση για το αντικείμενο που πραγματεύονται. Εν απουσία προτύπου για την κάλυψη συγκεκριμένου οικονομικού γεγονότος, η Διοίκηση θα αναπτύξει και εφαρμόσει, κατά την κρίση της, μια λογιστική πολιτική έτσι ώστε να προκύπτουν πληροφορίες
(α) Σχετικές με τις ανάγκες λήψης οικονομικών αποφάσεων των χρηστών, και
(β) να είναι αξιόπιστες, ώστε οι οικονομικές καταστάσεις να:
(i) παρουσιάζουν πιστά την οικονομική θέση, τη χρηματοοικονομική επίδοση και τις
ταμιακές ροές της οντότητας,
(ii) αντανακλούν την οικονομική ουσία των γεγονότων, άλλων γεγονότων και
περιστάσεων και όχι απλώς και μόνο το νομικό τύπο,
(iii) να είναι ουδέτερες, τουτέστιν ελεύθερες από προκατάληψη,
(iν)συντηρητικές, και
(v) πλήρεις από όλες τις σημαντικές απόψεις. («Πλαίσιο»)
Λογιστικές Πολιτικές – Αλλαγές στις Λογιστικές Πολιτικές
Η επιχείρηση πρέπει να επιλέγει και εφαρμόζει με συνέπεια τις λογιστικές πολιτικές της για παρόμοιες συναλλαγές και άλλα γεγονότα
Άσκηση με λύση
Παρακάτω ακολουθούν τα καθαρά κέρδη μιας ιδιωτικής εταιρίας τα οποία υπολογίζονται βάση και των δύο μεθόδων ροής κόστους. Η εταιρία εφαρμόζει σύστημα περιοδικής απογραφής.
Έτος
FIFO
Μέσο Σταθμικό Κόστος
20Χ6
26000
23000
20Χ7
30000
25000
20Χ8
29000
27000
20Χ9
34000
30000
Σημείωση: Παραβλέψετε τις φορολογικές εκτιμήσεις
Ζητούμενο: Α) Υποθέστε ότι το 20Χ9 η εταιρία αποφάσισε να μεταβεί από την μέθοδο FIFO στη μεθόδου του μέσου σταθμικού κόστους αναφορικά με την τιμολόγηση των αποθεμάτων της. Παραθέστε την απαραίτητη ημερολογιακή εγγραφή για την αλλαγή που έγινε κατά την διάρκεια του 20Χ9 και παραθέστε τα καθαρά κέρδη για τα έτη 20Χ6-20Χ9. Β) Υποθέστε ότι το 20Χ9 η εταιρία η οποία χρησιμοποιούσε την μέθοδο του σταθμικού κόστους από τη σύσταση του 20Χ6 άλλαξε τη μέθοδο τιμολόγησης αποθεμάτων και στράφηκε στη FIFO. Παραθέστε την απαραίτητη ημερολογιακή εγγραφή για την καταχώρηση της αλλαγής των 20Χ9 και παραθέστε τα καθαρά κέρδη που αναφέρθηκαν για τα έτη 20Χ6-20Χ9.
Λύση
Άσκηση με λύση
Ο πρώτος έλεγχος των βιβλίων της εταιρίας έγινε για το έτος που έληξε στις 31/12/20Χ5. Κατά την εξέταση των βιβλίων ο ελεγκτής διαπίστωσε ότι ορισμένα στοιχεία είχαν παραλειφθεί ή υπάρχουν λανθασμένοι χειρισμοί τα τελευταία τρία χρόνια. Αυτά τα στοιχεία είναι: 1) Στην αρχή του 20Χ3 η εταιρία αγόρασε ένα μηχάνημα για 510.000 ευρώ (Υπολειμματική αξία 51.000) που είχε ωφέλιμη ζωή 5 έτη. Ο λογιστής χρησιμοποίησε τη μέθοδο απόσβεση με σταθερό συντελεστή αλλά δεν αφαίρεσε την υπολειμματική αξία για τον υπολογισμό της βάσης απόσβεσης για τα τρία έτη. 2) Στο τέλος του 20Χ4 η εταιρία δεν κατέγραψε τους μισθούς των πωλητών ύψους 45.000 ευρώ. 3) Η ασφάλιση για δωδεκάμηνη περίοδο που αποκτήθηκε την 1η Νοεμβρίου του τρέχοντος έτους χρεώθηκε στα έξοδα ασφάλισης με το ποσό των 3.300 ευρώ επειδή το ποσό της επιταγής είναι περίπου το ίδιο κάθε χρόνο. 4) Η εταιρία αγοράζει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας από μια άλλη εταιρία στην αρχή του 20Χ3 έναντι 50.000 ευρώ. Η εταιρία δεν είχε αποσβέσει τα πνευματικά δικαιώματα επειδή η αξία δεν είχε μειωθεί. Τα πνευματικά δικαιώματα έχουν ωφέλιμη ζωή 20 έτη. 5) Το 20Χ5 η εταιρία διέγραψε 87.000 ευρώ αποθεμάτων που θεωρήθηκαν απαξιωμένα. Αυτή η ζημιά χρεώθηκε απευθείας στον λογαριασμό κέρδη εις νέο και πιστώθηκε στο λογαριασμό αποθέματα. 6) Οι δεδουλευμένες αμοιβές διακοπών για το έτος ύψους 31.100 ευρώ δεν καταγράφηκαν επειδή ο λογιστής θεωρούσε πως ήταν ασήμαντα.
Ζητούμενο: Παραθέστε τις απαραίτητες ημερολογιακές εγγραφές για το 20Χ5 προκειμένου να διορθώσετε τα βιβλία αν υποτεθεί ότι δεν έχουν κλίσει ακόμα. Παραβλέψετε τις επιδράσεις των διορθώσεων επί του φόρου εισοδήματος.
Λύση
Άσκηση με λύση
Στις 13 Ιανουαρίου 20Χ8, η εταιρία μας αγόρασε φορτηγό έναντι 45.000€. Η εκτιμώμενη ζωή του είναι τα πέντε χρόνια ή 200.000 χιλιόμετρα, με εκτιμώμενη υπολειμματική αξία 7.500€ στο τέλος του χρόνου. Κατά τη διάρκεια του 20Χ9, το φορτηγό διένυσε 48.000 χιλιόμετρα.
Υπολογίστε την απόσβεση για το 20Χ9 με κάθε μια από τις ακόλουθες μεθόδους: (α) σταθερή, (β) μονάδων παραγωγής και (γ) φθίνουσα με συντελεστή διπλάσιο της σταθερής. Χρησιμοποιώντας το ποσό που υπολογίσατε με την τρίτη μέθοδο πραγματοποιήστε την ημερολογιακή εγγραφή για να καταγράψετε το έξοδο της απόσβεσης για το δεύτερο έτος.
Λύση
Άσκηση με λύση
Η επιχείρηση Alesta ΑΕ αγόρασε μια έκταση αξίας 20.000€. Προέβη σε κατεδάφιση του υπάρχοντος κτιρίου με κόστος 25.000€, ενώ παράλληλα πραγματοποίησε διαδικασίες εκβραχισμού ύψους 50.000€. Τέλος με σκοπό την δημιουργία χώρου στάθμευσης των οχημάτων της πραγματοποίησε ασφαλτοστρώσεις που κόστισαν 30.000€.
Ζητείται:
Να υπολογιστεί το κόστος του νέου παγίου και να προβείτε στις κατάλληλες εγγραφές
Λύση
Άσκηση με λύση
Παρακάτω παρουσιάζονται τα τμήματα που είναι σχετικά με ένα κτίριο γραφείου της εταιρίας Χ που αγοράσθηκε για €1,160,00 τον Ιανουάριο του 20Χ9.
Τμήματα
Ωφέλιμη ζωή
Αξία
Κύριο τμήμα κτιρίου
50 έτη
740,000
Μηχανικές εγκαταστάσεις
25- έτη
340,000
Ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις
25- έτη
80,000
Ζητείται:
Να υπολογισθεί το έξοδο της απόσβεσης για το 20Χ9, όταν η Χ χρησιμοποιεί την απόσβεση τμημάτων και την σταθερή μέθοδο. Να υποθέσετε ότι οι μηχανικές εγκαταστάσεις του κτιρίου αντικαταστάθηκαν σε 20 έτη στο κόστος των €360.000. Να καταρτισθεί η εγγραφή της αντικατάστασης παλιού τμήματος με το νέο.
Λύση
Άσκηση με λύση
Η εταιρία Ζ αγόρασε εξοπλισμό στις 1η Ιανουαρίου, 20Χ1, έναντι €60,000. Η Ζ επιλέγει να κάνει χρήση της λογιστικής αναπροσαρμογής. Ο εξοπλισμός αποσβένεται με σταθερή μέθοδο, με ωφέλιμη ζωή 6 έτη, χωρίς υπολειμματική αξία. Η αναθεωρημένη αξία του εξοπλισμού είναι παρόμοια με τη λογιστική αξία του, στις 31 Δεκεμβρίου, 20Χ1 και του 20Χ3. Στις 31 Δεκεμβρίου, 20Χ2, η δίκαια αξία του εξοπλισμού προσδιορίζεται στις €35,000.
Ζητείται: (α) Να καταρτισθούν οι λογιστικές εγγραφές για το 20Χ1. (β) Να καταρτισθούν οι λογιστικές εγγραφές για το 20Χ2. (γ) Να προσδιορισθεί το ποσό του εξόδου της απόσβεσης το 20Χ3.
Λύση
Άσκηση με λύση
Η επιχείρηση Alesta ΑΕ κατέχει ένα περιουσιακό στοιχείο με κόστος κτήσης 200.000€. Η ωφέλιμη ζωή του υπολογίστηκε σε δέκα έτη και η υπολειμματική του αξία σε 20.000€. Στο τέλος του όγδοου έτους η διοίκηση της επιχείρησης διαφοροποίησε την αρχική της εκτίμηση για την ωφέλιμη ζωή του παγίου από δέκα σε δώδεκα έτη εν όψη έγκρισης ενός προγράμματος συντήρησης με παράλληλη μείωση της υπολειμματικής αξίας κατά 10.000€.
Ζητείται: Να υπολογιστεί η λογιστική αξία του περιουσιακού στοιχείου στο τέλος του όγδοου έτους καθώς και το αποσβέσιμο ποσό αλλά και το ποσό των αποσβέσεων λόγω των προαναφερόμενων μεταβολών.
Λύση
ΔΠΧΑ 5 | Πάγια στοιχεία του Ενεργητικού κατεχόμενα προς πώληση & Διακοπείσες Δραστηριότητες
IFRS 5 Non-current Assets Held for Sale & Discontinued Operations
Σκοπός του Προτύπου είναι να μας υποδείξει τη λογιστική αντιμετώπιση (αναγνώριση και παρουσίαση στις Ο.Κ) των κατεχόμενων προς πώληση πάγιων περιουσιακών στοιχείων καθώς και των διακοπεισών δραστηριοτήτων.
Εφαρμόζεται για όλα τα μη κυκλοφορούντα στοιχεία του Ενεργητικού (ή ομάδες διάθεσης-εκποίησης) που ικανοποιούν τα κριτήρια και κατατάσσονται ως «κατεχόμενα προς πώληση». (Πρόκειται για νέα κατηγορία στοιχείων του Ενεργητικού)
Στο Πρότυπο καθορίζονται οι έννοιες της Μονάδας δημιουργίας ταμιακών ροών, του Συστατικού μέρους μιας οικ. οντότητας, της Διακοπείσας δραστηριότητας που είναι το συστατικό μέρος μιας επιχ/σης που είτε έχει διατεθεί (πουληθεί), είτε έχει καταταχθεί ως κατεχόμενο προς πώληση και α) είναι ξεχωριστό μεγάλο τμήμα επιχ/κών δραστηριοτήτων ή μια γεωγραφική περιοχή εκμεταλλεύσεων β) αποτελεί μέρος ενός ενιαίου συντονισμένου προγράμματος εκποίησης ενός μεγάλου τμήματος δραστηριοτήτων ή μιας γεωγραφικής περιοχής εκμεταλλεύσεων ή γ) είναι θυγατρική που αποκτήθηκε αποκλειστικά με προοπτική να επαναπουληθεί
Της Ομάδας διάθεσης που είναι ομάδα περιουσιακών στοιχείων προς εκποίηση, μέσω πώλησης ή με άλλον τρόπο, που θα πουληθούν μαζί, σε μία συναλλαγή και οι υποχρεώσεις που θα προκύψουν από αυτήν τη συναλλαγή.
Της Ανέκκλητης (βέβαιης) δέσμευσης που είναι μία συμφωνία με μη συνδεόμενο με την επιχείρηση μέρος, νομικά ισχυρή, που καθορίζει κάθε σημαντικό όρο (τιμή, χρονοδιάγραμμα συναλλαγής) και περιλαμβάνει αντικίνητρο για την αδυναμία εκτελέσεως αυτής
Του Κόστους πώλησης που είναι τα πρόσθετα (διαφορικά) κόστη που καταλογίζονται στην πώληση του στοιχείου ή της ομάδας στοιχείων, εκτός των χρηματοοικονομικών εξόδων και του φόρου εισοδήματος
Σύμφωνα με το Πρότυπο, η οντότητα θα κατατάσσει ένα μη κυκλοφορούν περιουσιακό στοιχείο (ή ομάδα διάθεσης) ως «κατεχόμενο προς πώληση», εφόσον η λογιστική αξία του θα ανακτηθεί κυρίως μέσω μιας συναλλαγής πώλησης και όχι από τη συνεχόμενη χρήση του. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να πληρούνται τα εξής κριτήρια:
Πρέπει το στοιχείο να είναι άμεσα διαθέσιμο για πώληση στην τρέχουσα κατάστασή του και βάσει όρων που είναι συνήθεις και καθιερωμένοι για την πώληση τέτοιων περιουσιακών στοιχείων και
η πώληση πρέπει να είναι πολύ πιθανή.
Για να είναι η πώληση πολύ πιθανή, θα πρέπει:
Η διοίκηση να έχει δεσμευτεί για την πώληση
Να έχει ενεργοποιηθεί η εξεύρεση ενός αγοραστή
Η τιμή που θα διατεθεί στην αγορά το στοιχείο (ή η ομάδα διάθεσης) να είναι λογική σε σχέση με την τρέχουσα εύλογη αξία του
Η πώληση να αναμένεται ότι θα ολοκληρωθεί εντός ενός έτους από την ημερομηνία της κατάταξης του στοιχείου ως «κατεχόμενο προς πώληση»
Οι απαιτούμενες ενέργειες για την ολοκλήρωση του σχεδίου πώλησης πρέπει να παρέχουν ένδειξη ότι δεν είναι πιθανό να γίνουν σημαντικές αλλαγές στο πρόγραμμα της πώλησης ή αυτό να ανακληθεί
Όταν μία οντότητα αποκτά ένα μη κυκλοφορούν περιουσιακό στοιχείο (ή ομάδα εκποίησης) αποκλειστικά με προοπτική να το πουλήσει μεταγενέστερα, θα κατατάσσει το στοιχείο αυτό (ή την ομάδα διάθεσης) ως κατεχόμενο προς πώληση, κατά την ημερομηνία της απόκτησης, μόνο αν εκπληρώνεται η προϋπόθεση της ολοκλήρωσης της πώλησης εντός ενός έτους και είναι πολύ πιθανό ότι οποιαδήποτε άλλα κριτήρια για την κατάταξη του περιουσιακού στοιχείου ως διαθέσιμου προς πώληση, που δεν εκπληρώνονται εκείνη την ημερομηνία, θα εκπληρωθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την απόκτηση του (συνήθως εντός τριών μηνών).
Αποτίμηση μη κυκλοφορούντων περιουσιακών στοιχείων (ή ομάδων εκποίησης) που κατέχονται προς πώληση
Πριν η επιχείρηση κατατάξει το στοιχείο στην νέα αυτή κατηγορία, το εμφανίζει στα βιβλία της με τη λογιστική του αξία η οποία προκύπτει από τις απαιτήσεις άλλων προτύπων πχ. ΔΛΠ 16, 36, 38
Όταν όμως το κατατάξει-χαρακτηρίσει ως «κατεχόμενο προς πώληση» θα το αποτιμήσει – καταχωρήσει στη χαμηλότερη αξία μεταξύ
της λογιστικής αξίας και
της εύλογης αξίας μείον το κόστος πώλησής του
Όταν η πώληση αναμένεται να συμβεί μετά το πέρας ενός έτους, η επιχείρηση θα επιμετρά τα κόστη πώλησης στην παρούσα αξία αυτών και αν αυτή έχει αυξηθεί (λόγω παρέλευσης του χρόνου) θα αναγνωρίζεται ως χρηματοοικονομικό έξοδο στα αποτελέσματα
Αν κατά την αρχική αποτίμηση και κατάταξη του στοιχείου ως κατεχόμενο προς πώληση προκύψει ότι η εύλογη αξία του μείον τα κόστη πώλησης είναι χαμηλότερη από την έως τότε λογιστική του αξία, τότε η διαφορά θα αναγνωριστεί-καταχωρηθεί ως ζημιά στα αποτελέσματα (κέρδη ή ζημιές) της περιόδου.
Αν μεταγενέστερη αποτίμηση του ίδιου στοιχείου (που δεν πουλήθηκε εν τω μεταξύ) δείξει αύξηση της εύλογης αξίας του (μείον τα κόστη πώλησης) τότε η αύξηση αυτή θα καταχωρηθεί ως κέρδος στα αποτελέσματα το οποίο όμως δεν μπορεί να υπερβαίνει τη σωρευμένη ζημιά από την προηγούμενη μείωση της αξίας του
Όταν το στοιχείο καταχωρηθεί ως «μη κυκλοφορούν που κατέχεται προς πώληση» δεν αποσβένεται (ΔΛΠ 16)
Η επιχείρηση παρουσιάζει ένα μη κυκλοφορούν περιουσιακό στοιχείο που έχει αναγνωρίσει «ως κατεχόμενο προς πώληση», διακεκριμένα από άλλα περιουσιακά στοιχεία στην Κατάσταση Οικονομικής Θέσης, στην κύρια κατηγορία του Ενεργητικού «Πάγια στοιχεία του ενεργητικού κατεχόμενα προς πώληση» επίσης παρουσιάζει ξεχωριστά, τα σωρευμένα έσοδα και έξοδα που σχετίζονται με τα ανωτέρω στοιχεία στα συνολικά έσοδα
Παρουσίαση των διακοπεισών δραστηριοτήτων
Όταν μια δραστηριότητα της επιχείρησης «διακόπτεται» κατά το ΔΠΧΑ 5, είτε πουλήθηκε (ολόκληρη ή μέρη αυτής) είτε κατατάσσεται ως «κατεχόμενη προς πώληση. Σε κάθε περίπτωση η επιχείρηση πρέπει να προβαίνει σε μια σειρά από γνωστοποιήσεις και να παρουσιάζει:
Στην Κατάσταση Συνολικού Εισοδήματος ένα ενιαίο κονδύλι που περιλαμβάνει :
το μετά φόρων αποτέλεσμα (κέρδος ή ζημία) των διακοπεισών δραστηριοτήτων και,
το μετά φόρων αποτέλεσμα (κέρδος ή ζημία) που αναγνωρίστηκε ή κατά την επιμέτρηση της εύλογης αξίας μείον τα κόστη πώλησης ή κατά τη διάθεση των περιουσιακών στοιχείων ή των ομάδων διάθεσης που συνιστούσαν τη διακοπείσα δραστηριότητα.
Το συγκεκριμένο κονδύλι αναλύεται περεταίρω στα στοιχεία του είτε στην Κατάσταση Συνολικού Εισοδήματος είτε σε ιδιαίτερη σημείωση στις Επεξηγηματικές Σημειώσεις
ΔΛΠ 40 | Επενδύσεις σε ακίνητα
IAS 40 Investment Properties
Σκοπός του Προτύπου αυτού είναι να καθορίσει το λογιστικό χειρισμό των επενδύσεων σε ακίνητα και τις σχετικές γνωστοποιήσεις στις Επεξηγηματικές Σημειώσεις
Εφαρμόζεται κατά την αναγνώριση, επιμέτρηση και γνωστοποίηση επενδύσεων σε ακίνητα
Καθορίζει τις έννοιες της: λογιστικής αξίας, του κόστους, της εύλογης αξίας, των επενδύσεων σε ακίνητα, των ιδιοχρησιμοποιούμενων ακινήτων. Σύμφωνα με το Πρότυπο, Επενδύσεις σε ακίνητα είναι ακίνητα (γήπεδα, οικόπεδα, κτίρια ή μέρη κτιρίων ή και τα δύο) που κατέχονται (από την επιχείρηση με την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή μισθωτή σε μία χρηματοοικονομική μίσθωση) για να κερδίζονται μισθώματα ή για αύξηση της αξίας των κεφαλαίων ή και για τα δύο, ενώ Ιδιοχρησιμοποιούμενα ακίνητα είναι εκείνα που κατέχονται (από την επιχείρηση με την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή μισθωτή σε μία χρηματοοικονομική μίσθωση) για χρήση στην παραγωγή, ή προμήθεια αγαθών, ή παροχή υπηρεσιών ή για διοικητικούς σκοπούς (για τα ιδιοχρησιμοποιούμενα ακίνητα εφαρμόζεται το ΔΛΠ 16)
Παραδείγματα επένδυσης σε ακίνητα:
γη που κατέχεται για μακρόχρονη αύξηση της αξίας των κεφαλαίων, παρά γιαβραχύχρονη πώληση κατά τη συνήθη πορεία των εργασιών της επιχείρησης,
γη που κατέχεται για μελλοντική χρήση, η οποία χρήση είναι απροσδιόριστη επί του παρόντος
ένα κτίριο που είναι ιδιοκτησία της οντότητας (ή που κατέχεται από την οντότητα με χρηματοδοτική μίσθωση) και είναι μισθωμένο με μία ή περισσότερες λειτουργικές μισθώσεις,
ένα κτίριο που είναι κενό αλλά κατέχεται για να μισθωθεί με μία ή περισσότερες λειτουργικές μισθώσεις.
Ακίνητα που είναι υπό κατασκευή ή αξιοποίηση για μελλοντική χρήση ως επενδύσεις σε ακίνητα (πχ. για να ενοικιασθούν)
Μία επένδυση σε ακίνητα αναγνωρίζεται και καταχωρείται όταν και μόνο όταν: α) είναι πιθανόν ότι τα μελλοντικά οφέλη που συνδέονται με την επένδυση θα εισρεύσουν στην οντότητα και
β) το κόστος κτήσης της επένδυσης μπορεί να αποτιμηθεί αξιόπιστα.
Μια επένδυση σε ακίνητα πρέπει να αποτιμάται αρχικώς (αρχική καταχώρηση) στο κόστος της.
Το κόστος μιας αγορασμένης επένδυσης σε ακίνητα αποτελείται από την τιμή της απόκτησης του ακινήτου και από κάθε άμεσα επιρριπτόμενη δαπάνη, όπως αμοιβές δικηγόρου, συμβολαιογράφου, φόρος μεταβίβασης ακινήτου κά.
Το κόστος ενός δικαιώματος σε ακίνητο που κατέχεται με μίσθωση και κατατάσσεται ως επένδυση σε ακίνητο, αποτιμάται και αρχικώς καταχωρείται στη χαμηλότερη τιμή μεταξύ της εύλογης αξίας του ακινήτου και της παρούσας αξίας των ελάχιστων μισθωμάτων που πρέπει να καταβληθούν (με ισόποση πίστωση της υποχρέωσης σύμφωνα με το ΔΛΠ 17)
Κατά τη μεταγενέστερη, της αρχικής, αποτίμηση η οντότητα πρέπει να επιλέξει ως λογιστική πολιτική της μια από τις ακόλουθες μεθόδους:
τη μέθοδο του κόστους, σύμφωνα με την οποία κατά τη μεταγενέστερη της αρχικής αποτίμηση, η επιχείρηση θα αποτιμά όλες τις επενδύσεις σε ακίνητα στο κόστος κτήσης μείον τις σωρευμένες αποσβέσεις και τις τυχόν σωρευμένες ζημιές λόγω μείωσης της αξίας τους ή
τη μέθοδο της εύλογης αξίας σύμφωνα με την οποία μετά την αρχική αναγνώριση, η οντότητα πρέπει να αποτιμά όλες τις επενδύσεις σε ακίνητα στηνεύλογη αξία, εκτός της περίπτωσης που υπάρχει αποδεδειγμένα αδυναμία εκτίμησης της πραγματικής αξίας ενός ακινήτου. Το αποτέλεσμα, κέρδος ή ζημία, που προκύπτει από μια μεταβολή στην εύλογη αξία της επένδυσης σε ακίνητα θα συμπεριλαμβάνεται στα κέρδη ή της ζημίες της περιόδου στην οποία προέκυψε.
Εύλογη αξία είναι το ποσό για το οποίο αυτό το ακίνητο θα μπορούσε να ανταλλαγεί μεταξύ δύο μερών που ενεργούν με τη θέλησή τους και με πλήρη γνώση των συνθηκών της αγοράς, σε μια συναλλαγή που διεξάγεται σε καθαρά εμπορική βάση. Η εύλογη αξία προσδιορίζεται με συγκεκριμένη ημερομηνία και πρέπει να αντανακλά τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά στο τέλος της περιόδου αναφοράς. Η καλύτερη απόδειξη της εύλογης αξίας ενός ακινήτου δίνεται από τις τρέχουσες τιμές, σε μια ενεργό αγορά, για παρόμοιο ακίνητο στην ίδια τοποθεσία και κατάσταση. (Αν δεν υπάρχουν τρέχουσες τιμές για όμοιο ακίνητο τότε συνεκτιμώνται πληροφορίες όπως, τρέχουσες τιμές ενεργού αγοράς ακινήτων διαφορετικής φύσης ή πρόσφατες τιμές παρόμοιων ακινήτων σε λιγότερο ενεργές αγορές με κατάλληλες προσαρμογές)
(όποια από τις δύο μεθόδους επιλεγεί πρέπει να εφαρμόζεται για όλες τις επενδύσεις σε ακίνητα)
Αποτίμηση κατά τις μεταφορές προς ή από τις επενδύσεις σε ακίνητα
Όταν η οντότητα χρησιμοποιεί τη μέθοδο του κόστους, οι μεταφορές μεταξύ επένδυσης σε ακίνητα, ιδιοχρησιμοποιούμενου ακινήτου και αποθεμάτων δε μεταβάλλουν τη λογιστική αξία του ακινήτου που μεταφέρεται και δε μεταβάλλουν το κόστος του ακινήτου ως προς την αποτίμησή του ή τις απαιτούμενες γνωστοποιήσεις.
Όταν η οντότητα χρησιμοποιεί τη μέθοδο της εύλογης αξίας για επενδύσεις σε ακίνητα και μεταφερθούν στα ιδιοχρησιμοποιούμενα ακίνητα ή στα αποθέματα, αυτά μεταφέρονται στην αξία που έχουν κατά την ημερομηνία μεταβολής της χρήσης (εύλογη αξία). Για μεταγενέστερη αποτίμηση ακολουθούνται οι απαιτήσεις των ΔΛΠ 16 & ΔΛΠ 2
Αν ένα ιδιοχρησιμοποιούμενο ακίνητο γίνει επένδυση σε ακίνητα που θα παρακολουθείται στην εύλογη αξία, μέχρι την ημερομηνία αλλαγής της χρήσης εφαρμόζεται το Δ.Λ.Π. 16. Κάθε διαφορά που προκύπτει, κατά την ημερομηνία αλλαγής της χρήσης, μεταξύ της λογιστικής αξίας του ακινήτου σύμφωνα με το Δ.Λ.Π. 16 και της εύλογης αξίας του αντιμετωπίζεται ως αναπροσαρμογή σύμφωνα με το Δ.Λ.Π. 16.
Για να διαγραφεί μια επένδυση σε ακίνητα από την Κατάσταση Οικονομικής Θέσης θα πρέπει να διατεθεί (πωληθεί, ή εκμισθωθεί με σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης), ή να αποσυρθεί μόνιμα από τη χρήση και να μην αναμένονται μελλοντικά οικονομικά οφέλη από τη διάθεσή της.
Κέρδη ή ζημίες που ανακύπτουν από την διάθεση ή την απόσυρση της επένδυσης σε ακίνητα και τα οποία είναι η διαφορά μεταξύ του καθαρού προϊόντος της πώλησης και της λογιστικής αξίας της επένδυσης, αναγνωρίζονται στα αποτελέσματα κατά την περίοδο της απόσυρσης ή της διάθεσης.
Το Πρότυπο επιβάλλει γνωστοποιήσεις στις Επεξηγηματικές Σημειώσεις σχετικά με τη λογιστική πολιτική που εφαρμόζει στην επιλογή μεθόδου αποτίμησης και πρόσθετες που αφορούν την επιλεγείσα μέθοδο
ΔΛΠ 34 | Ενδιάμεση Χρηματοοικονομική Αναφορά
IAS34 Interim Financial Reporting
Σκοπός : Να προδιαγράψει
το ελάχιστο περιεχόμενο μιας ενδιάμεσης οικονομικής αναφοράς
τις αρχές και τους κανόνες αναγνώρισης και αποτίμησης στις πλήρεις ή συνοπτικές οικονομικές καταστάσεις για μια ενδιάμεση περίοδο
Εφαρμόζεται
όταν μια οικονομική οντότητα έχει υποχρέωση (πχ. από εθνική νομοθεσία, εποπτικά όργανα χρηματιστηρίων) ή επιλέγει να δημοσιεύει μια ενδιάμεση οικονομική αναφορά σύμφωνα με τα ΔΠΧΑ
Ορίζει ότι Ενδιάμεση περίοδος είναι µία περίοδος χρηματοοικονομικής αναφοράς µικρότερη από ένα πλήρες οικονομικό έτος.
Ενδιάμεση οικονομική αναφορά είναι η οικονομική αναφορά για µία ενδιάμεση περίοδο που περιέχει είτε µία πλήρη σειρά οικονομικών καταστάσεων (σύμφωνα με το ΔΛΠ 1) ή µία σειρά συνοπτικών οικονομικών καταστάσεων (όπως περιγράφονται σε αυτό το Πρότυπο)
Το Πρότυπο ορίζει το ελάχιστο περιεχόμενο µιας ενδιάμεσης οικονομικής αναφοράς ως αυτό που περιλαμβάνει συνοπτικές οικονομικές καταστάσεις και επιλεγμένες επεξηγηματικές σημειώσεις. Η ενδιάμεση οικονοµική έκθεση προορίζεται να παρέχει µία επικαιροποίηση πάνω στην τελευταία πλήρη σειρά των ετήσιων οικονοµικών καταστάσεων.
Μια ενδιάμεση οικονομική αναφορά θα περιλαμβάνει, τουλάχιστον, τα ακόλουθα συνθετικά στοιχεία:
Συνοπτική Κατάσταση Οικονομικής Θέσης
Συνοπτική Κατάσταση Συνολικών Εσόδων ως μία συνοπτική ενιαία κατάσταση ή μία συνοπτική ξεχωριστή Κατάσταση Αποτελεσμάτων και μία συνοπτική Κατάσταση Συνολικών Εσόδων
Συνοπτική Κατάσταση Μεταβολών των Ιδίων Κεφαλαίων
Συνοπτική Κατάσταση των Ταμιακών Ροών και
Επιλεγμένες Επεξηγηματικές Σημειώσεις
Οι ενδιάμεσες οικονομικές αναφορές πρέπει να περιλαμβάνουν ενδιάμεσες οικονομικές καταστάσεις (συνοπτικές ή πλήρεις) για τις ακόλουθες περιόδους:
Κατάσταση Οικονομικής Θέσης κατά το τέλος της τρέχουσας ενδιάμεσης περιόδου και συγκριτική Κατάσταση Οικονομικής Θέσης κατά το τέλος του αμέσως προηγούμενου οικονομικού έτους
Κατάσταση Συνολικών Εισοδημάτων της τρέχουσας ενδιάμεσης περιόδου και σωρευτικά για το τρέχον οικονομικό έτος μέχρι την ημερομηνία λήξεως της ενδιάμεσης περιόδου, με συγκριτικές καταστάσεις Συνολικών Εσόδων για τις αντίστοιχες ενδιάμεσες περιόδους (τρέχουσα και σωρευτικά μέχρι την ημερομηνία λήξεως της ενδιάμεσης περιόδου) του αμέσως προηγούμενου οικονομικού έτους.
Κατάσταση Μεταβολών των Ιδίων Κεφαλαίων σωρευτικά για το τρέχον οικονομικό έτος, μέχρι την ημερομηνία λήξεως της ενδιάμεσης περιόδου, με μια συγκριτική κατάσταση για την αντίστοιχη περίοδο του αμέσως προηγούμενου οικονομικού έτους, και
Κατάσταση Ταμιακών Ροών σωρευτικά για το τρέχον οικονομικό έτος μέχρι την ημερομηνία λήξεως της ενδιάμεσης περιόδου, με μια συγκριτική κατάσταση για την αντίστοιχη περίοδο του αμέσως προηγούμενου οικονομικού έτους.
Για την αναγνώριση και αποτίμηση στοιχείων στις ενδιάμεσες καταστάσεις ακολουθούνται οι ίδιες λογιστικές αρχές και πολιτικές με αυτές που εφαρμόζονται στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις.
(Οι αποτιμήσεις στην ενδιάµεση οικονομική περίοδο μέχρι τη λήξη της, µπορεί να περικλείουν µεταβολές σε εκτιµήσεις ποσών που απεικονίζονται σε προηγούµενες ενδιάµεσες περιόδους του τρέχοντος οικονοµικού έτους. Όµως, οι αρχές για καταχώρηση περιουσιακών στοιχείων, υποχρεώσεων, εσόδων και εξόδων σε ενδιάµεσες περιόδους είναι οι ίδιες, όπως στις ετήσιες οικονοµικές καταστάσεις).
Πίνακας Δημοσιευόμενων εξαμηνιαίων Οικονομικών Καταστάσεων (αν η επιχείρηση δημοσιεύει ανά εξάμηνο)
(Επιχείρηση με ημερομηνία κλεισίματος οικονομικών καταστάσεων 31.12)
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣτης
30ης ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
31ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΕΣΟΔΩΝ6 μηνιαία που λήγει
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΑΜΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ6 μηνιαία που λήγει
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΜΕΤΑΒΟΛΩΝ των ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ6 μηνιαία που λήγει
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007
Πίνακας Δημοσιευόμενων τριμηνιαίων Οικονομικών Καταστάσεων (Επιχείρηση με ημερομηνία κλεισίματος οικονομικών καταστάσεων 31.12) αν η επιχείρηση δημοσιεύει ανά τρίμηνο, τότε με ενδιάμεση ημερομηνία αναφοράς την 31η Μαρτίου
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣτης
31ης Μαρτίου 2008
31ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΕΣΟΔΩΝ3μηνη περίοδος που λήγει
31 Μαρτίου 2008
31 Μαρτίου 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΑΜΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ3μηνη περίοδος που λήγει
31 Μαρτίου 2008
31 Μαρτίου 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΜΕΤΑΒΟΛΩΝ των ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ3μηνη περίοδος που λήγει
31 Μαρτίου 2008
31 Μαρτίου 2007
Το επόμενο όμως τρίμηνο που λήγει 30 Ιουνίου 2008 (σύνολο 6 μηνών από την αρχή της διαχειριστικής χρήσης) η ενδιάμεση αναφορά θα είναι:
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣτης
30ης ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
31ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΕΣΟΔΩΝ6 μηνη περίοδος που λήγει 3 μηνη περίοδος που λήγει
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 200830 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008(από 1η Απριλίου 2008 έως 30η Ιουνίου 2008)
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 200730 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΑΜΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ6 μηνη περίοδος που λήγει
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΚΑΘΑΡΗΣ ΘΕΣΗΣ6 μηνιαία
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
ΔΛΠ 38 | Άυλα Περιουσιακά Στοιχεία
Αυλα αγαθά είναι τα δικαιώματα, προνόμια και τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που πηγάζουν από την ιδιοκτησία των μακροχρόνιων περιουσιακών στοιχείων που δεν έχουν φυσική υπόσταση.
Το ΔΛΠ 38 αναθεωρήθηκε τον Μάρτιο του 2004 ως μέρος της εργασίας αναθεώρησης των εταιρικών συνενώσεων. Θα πρέπει να εφαρμόζεται : – Στη λογιστική αντιμετώπιση των αύλων περιουσιακών στοιχείων που αποκτήθηκαν από συνενώσεις επιχειρήσεων μετά την 31/3/2004 – Για όλα τα άλλα τα ΑΣΕ για ετήσιες περιόδους που αρχίζουν μετά την 31/3/2004
Κριτήρια Αναγνώρισης • Ένα στοιχείο θα πρέπει να πληροί τον ορισμό του ΑΣΕ αλλά και του ΣΕ για να μπορεί να αναγνωριστεί στον Ισολογισμό • Κριτήρια Αναγνώρισης: 1.Προσδιορίσιμο 2.Ελεγχόμενο από την οντότητα 3. Είναι πιθανό ότι μελλοντικά οικονομικά οφέλη θα εισρεύσουν στην οντότητα 4.Το κόστος του ΣΕ μπορεί να επιμετρηθεί αξιόπιστα
Κόστος= το ποσό μετρητών ή μετρητών ισοδύναμων που έχουν πληρωθεί ή δίκαιη αξία που έχει δοθεί για να εξαγοραστεί ή να κατασκευαστεί το ΣΕ. Το κόστος από μεμονωμένη απόκτηση ΑΣΕ συνήθως μπορεί να επιμετρηθεί αξιόπιστα. Η δίκαιη αξία για ΑΣΕ τα οποία έχουν αποκτηθεί από επιχειρηματικές συνενώσεις μπορεί συνήθως να επιμετρηθεί με επαρκή βαθμό αξιοπιστίας για να μπορούν να αναγνωριστούν χωριστά από την υπεραξία
Μεμονωμένη απόκτηση ΑΣΕ π.χ. απόκτηση σήματος, άδειας, συγγραφικά δικαιώματα συνήθως πληρούν τα κριτήρια αναγνώρισης γιατί :
Προσδιορίσιμα (αποκτούνται ξεχωριστά)
Ελέγχονται (π.χ. παραχώρηση νομικού δικαιώματος)
Πιθανά μελλοντικά οικονομικά οφέλη
Το κόστος μετράται αξιόπιστα (το κόστος είναι η τιμή που έχει πληρωθεί)
ΚΟΣΤΟΣ = Τιμή απόκτησης + άμεσα αποδοτέα κόστη: – Φόροι εισαγωγής, μη επιστρεπτέοι φόροι – Επαγγελματικές αμοιβές – Κόστη για τον έλεγχο σωστής λειτουργίας • Τα επόμενα κόστη δεν συμπεριλαμβάνονται: – διαφήμιση, προώθηση – Εκπαίδευση προσωπικού, μετεγκατάσταση – Διοικητικά & άλλα γενικά έξοδα – Αρχικές λειτουργικές ζημίες
Η εσωτερικώς δημιουργούμενη υπεραξία δεν πρέπει να αναγνωρίζεται ως ΣΕ. • Εσωτερικώς δημιουργούμενη υπεραξία δεν πληροί τα κριτήρια αναγνώρισης : – Δεν είναι προσδιορίσιμη (π.χ. δεν μπορεί να πωληθεί ξεχωριστά) – Δεν ελέγχεται (π.χ. η οντότητα δεν έχει κάποιο νομικό δικαίωμα) – Δεν μπορεί να επιμετρηθεί αξιόπιστα
Αποσβέσεις/Amortization των Αύλων Παγίων Περιορισμένης ζωής: Αποσβέσεις (έξοδο). Πίστωση του λογ/σμού Αποσβεσθέντα Αύλα. Αορίστου ζωής: Μη προβλέψιμο όριο στον χρόνο που το περιουσιακό στοιχείο αναμένεται να παρέχει ταμιακές εισροές. Δεν υπολογίζονται αποσβέσεις
Τύποι Αύλων Παγίων
Ευρεσιτεχνίες/Patents
Αποκλειστικό δικαίωμα για παραγωγή, πώληση ή με άλλο τρόπο έλεγχο μιας εφεύρεσης για περίοδο 20 ετών από την ημερομηνία της απόκτησης. Κεφαλαιοποίηση του κόστους της αγοράς της ευρεσιτεχνίας και απόσβεση για 20 ετών ή την ωφέλιμη ζωή του οποιαδήποτε είναι το συντομότερο. Εξοδοποίηση όποιο κόστους R&D για την ανάπτυξη της ευρεσιτεχνίας. Οι νομικές αμοιβές που πραγματοποιήθηκαν επιτυχώς για την υπεράσπιση της ευρεσιτεχνίας κεφαλαιοποιούνται στον λογαριασμό της ευρεσιτεχνίας.
Έξοδα Έρευνας και ανάπτυξης
Έξοδα που μπορεί να οδηγήσουν σε Ευρεσιτεχνίες/patents, copyrights, Νέα διαδικασίες Νέα προιόντα
• Οι δαπάνες έρευνας βαρύνουν τα Αποτελέσματα όταν πραγματοποιούνται. • Οι δαπάνες έρευνας δεν πληρούν τα κριτήρια αναγνώρισης γιατί η οντότητα δεν μπορεί να αποδείξει οι δαπάνες θα αποφέρουν μελλοντικά οικονομικά οφέλη.
Οι δαπάνες ανάπτυξης πρέπει να αναγνωριστούν ως ΣΕ όταν, και μόνο όταν, η οντότητα μπορεί να αποδείξει ότι :
Επάρκεια τεχνικών και οικονομικών πόρων για την ολοκλήρωση και χρήση/πώληση (π.χ. έγκριση δανείου από τράπεζα)
Αξιόπιστη μέτρηση των δαπανών
Copyrights
◆ Δίνουν τον ιδιοκτήτη το αποκλειστικο δικαίωμα να αναπαράγουν και να πωλήσουν καλλιτεχνικές ή δημοσιευθείσες εργασίες. ◆ Κεφαλαιοπούνται οι δαπάνες απόκτησης και υπεράσπισης του. ◆ Αποσβένεται στην ωφέλιμη ζωή του.
Εμπορικά σήματα και ονόματα/Trademarks and Trade Names
◆ Λέξεις, φράσεις ή σύμβολα που αποτυπώνουν μια ιδιαιτερότητα μιας επιχείρησης ή ενός προιόντος. ► Monopoly, Kleenex, Coca-Cola, Big Mac, and Jeep. ◆ Νομική προστασία για αόριστο χρόνο 20 ετών ανανέωσιμων περιόδων. ◆ Κεφαλαιοποίηση του κόστους απόκτησης ◆ Δεν υπολογίζονται αποσβέσεις.
Franchises and Licenses
◆ Συμβατικές ρυθμίσεις μεταξύ του δικαιοπάροχου (franchisor) και του δικαιοδόχου (franchisee). ► Toyota, Shell, Subway, και η Marriott είναι franchises. ◆ Η Δικαιόχρηση/Franchise για περιορισμένη ζωή πρέπει να αποσβεσθεί στην ωφέλιμη ζωή του. ◆ Η Δικαιόχρηση/Franchise για απεριόριστη ζωή θα πρέπει να μεταφερθεί στο κόστος και δεν αποσβένεται.
Υπεραξία/Goodwill
Περιλαμβάνει εξαιρετικό management, επιθυμητή τοποθεσία, καλές σχέσεις πελατών, ικανούς εργαζόμενους, προϊόντα υψηλής ποιότητας κα. Καταγράφεται μόνο όταν αγοράζεται ολόκληρη η επιχείρηση. Όταν ένα ΑΣΕ αποκτάται σε μια επιχειρηματική συνένωση το κόστος εκτιμάται με τη χρήση της ΔΙΚΑΙΗΣ ΑΞΙΑΣ την ημερομηνία της εξαγοράς. Η εσωτερικώς δημιουργούμενη υπεραξία δεν πρέπει να αναγνωρίζεται ως ΣΕ.
Άσκηση με λύση
Η εταιρία Alesta ΑΕ αγόρασε μια πατέντα για €250,000 την 1 Ιουλίου, 20Χ6. Την 1 Ιουλίου 20Χ9, πλήρωσε για έξοδα υπεράσπισης της πατέντας 65,000. Η Sisco εκτιμά ότι η ωφέλιμη ζωή της πατέντας θα είναι 20 έτη από την ημερομηνία της απόκτησης του.
Ζητείται: Να υπολογισθεί η λογιστική αξία της πατέντας στις 31 Δεκεμβρίου, 20Χ9
Λύση
Άσκηση με λύση
Η εταιρία B απόκτησε ένα εμπορικό όνομα τον Ιανουάριο 20Χ8, κάνοντας νομικά έξοδα €20,000. Η εταιρία αποσβένει το εμπορικό όνομα για 8 έτη. Η B υπερασπίζεται επιτυχώς το εμπορικό όνομα τον Ιανουάριο 20Χ9, κάνοντας €4,900 νομικά έξοδα. Στην αρχή του 20Χ0, βασιζόμενη σε έρευνα αγοράς, η Β προσδιορίζει το ανακτήσιμο ποσό του εμπορικού ονόματος στα €16,500.
Ζητείται: Να καταρτισθούν οι απαραίτητες λογιστικές εγγραφές για το τέλος του Δεκεμβρίου, 20Χ8, 20Χ9, και 20Χ0.
Λύση
Άσκηση με λύση
Η επιχείρηση Α κατέχει άυλο περιουσιακό στοιχείο με αξία κτήσης 145.000€ και συσσωρευμένη απόσβεση 87.000€ και υπολειπόμενη ωφέλιμη ζωή πέντε έτη. Στον Ισολογισμό της 31/12/20Χ9 το εν λόγω άυλο εμφανίζεται με τα προαναφερθέντα ποσά, ενώ η εύλογη αξία εκείνη την ημερομηνία είναι 101.500€.
Ζητείται: Να προσδιοριστεί η αναπροσαρμογή του άυλου περιουσιακού στοιχείου.
Λύση
Υποδείγματα Οικονομικών Καταστάσεων σύμφωνα με τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα & τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς
Στόχος είναι η παροχή χρηματοοικονομικών πληροφοριών για την αναφέρουσα οντότητα που είναι χρήσιμες σε υφιστάμενους και δυνητικούς επενδυτές, σε δανειστές και λοιπούς πιστωτές προκειμένου να λάβουν αποφάσεις για την παροχή πόρων στην οντότητα.
Όμιλος εταιριών «Μ»
Κατάσταση Οικονομικής Θέσης
της 31ης Δεκεμβρίου 2009 ( Χ διαχειριστική χρήση από 1/1/2009 – 31/12/2009) (Σύμφωνα με τα ΔΠΧΑ)
(Τα ποσά σε χιλιάδες Ευρώ)
20Χ9
20Χ9
20Χ8
20Χ8
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ( ή ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ)
Μη κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία
Ενσώματες ακινητοποιήσεις
Χ
Χ
Επενδύσεις σε ακίνητα
Χ
Χ
Υπεραξία επιχείρησης
Χ
Χ
Λοιπά άυλα περιουσιακά στοιχεία
Χ
Χ
Βιολογικά περιουσιακά στοιχεία
Χ
Χ
Επενδύσεις σε συγγενείς επιχειρήσεις
Χ
Χ
Αναβαλλόμενες φορολογικές απαιτήσεις
Χ
Χ
Διαθέσιμα για πώληση χρηματοοικονομικά στοιχεία
Χ
Χ
Απαιτήσεις από συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης
Χ
Χ
Σύνολο Μη Κυκλοφορούντων περιουσιακών στοιχείων
Χ
Χ
Κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία
Αποθέματα
Χ
Χ
Πελάτες και λοιπές απαιτήσεις
Χ
Χ
Προκαταβολές
Χ
Χ
Διαθέσιμα για πώληση χρηματοοικονομικά στοιχεία
Χ
Χ
Απαιτήσεις από συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης
Χ
Χ
Άλλα κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία
Χ
Χ
Απαιτήσεις από τρέχοντες φόρους
Χ
Χ
Ταμιακά διαθέσιμα και ισοδύναμα
Χ
Χ
Σύνολο Κυκλοφορούντων περιουσιακών στοιχείων
Χ
Χ
Σύνολο Ενεργητικού
Χ
Χ
ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Κεφάλαιο και Αποθεματικά
Μετοχικό Κεφάλαιο
Χ
Χ
Αποθεματικά
Χ
Χ
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων αποδιδόμενων στουςιδιοκτήτες της μητρικής
Χ
Χ
Μη ελέγχουσες συμμετοχές
Χ
Χ
Χ
Χ
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων
Χ
Χ
Μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις
Έντοκα δάνεια
Χ
Χ
Αναβαλλόμενες φορολογικές υποχρεώσεις
Χ
Χ
Υποχρεώσεις παροχών αποχώρησης προσωπικού
Χ
Χ
Μακροπρόθεσμες Προβλέψεις
Χ
Χ
Σύνολο Μακροπροθέσμων Υποχρεώσεων
Χ
Χ
Βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις
Προμηθευτές και λοιπές υποχρεώσεις
Χ
Χ
Βραχυπρόθεσμα δάνεια
Χ
Χ
Υποχρεώσεις από συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης
Χ
Χ
Υποχρεώσεις για τρέχοντες φόρους
Χ
Χ
Προβλέψεις
Χ
Χ
Σύνολο Βραχυπροθέσμων Υποχρεώσεων
Χ
Χ
Σύνολο Υποχρεώσεων
Χ
Χ
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων και Υποχρεώσεων
Χ
Χ
Κατάσταση Αποτελεσμάτων & Λοιπών Συνολικών Εσόδων –Ανάλυση εξόδων ανά λειτουργία
Για τη χρήση που έληξε 31 Δεκεμβρίου 20Χ9 Τα ποσά σε χιλ. €
20Χ9
20Χ8
Έσοδα (από πωλήσεις)
Χ
Χ
Κόστος πωληθέντων
(Χ)
(Χ)
Μικτό κέρδος
Χ
Χ
Άλλα έσοδα εκμεταλλεύσεως
Χ
Χ
Κόστος διάθεσης (έξοδα λειτουργίας διάθεσης)
(Χ)
(Χ)
Έξοδα διοικητικής λειτουργίας
(Χ)
(Χ)
Χρηματοοικονομικά έσοδα
Χ
Χ
Χρηματοοικονομικά έξοδα
(Χ)
(Χ)
Κέρδη ή ζημίες από συγγενείς επιχειρήσεις
Χ
Χ
Άλλες δαπάνες
Χ
Χ
Κέρδος προ φόρων
Χ
Χ
Φόρος εισοδήματος
(Χ)
(Χ)
Κέρδος /(Ζημία) από συνεχιζόμενεςδραστηριότητες μετά την αφαίρεση του φόρου
Χ
Χ
Κέρδη /Ζημιές από διακοπείσες δραστηριότητες
–
–
ΚΑΘΑΡΟ ΚΕΡΔΟΣ Η ΖΗΜΙΑ ΧΡΗΣΗΣ
Χ
Χ
Λοιπά Συνολικά Έσοδα
Συναλλαγματικές διαφορές από τη μετατροπή Ο.Κ των επιχειρήσεων στο εξωτερικό
Χ
(Χ)
Διαθέσιμα προς πώληση χρηματοοικονομικά στοιχεία Ενεργητικού
Χ
–
Αντισταθμίσεις Ταμιακών Ροών
(Χ)
(Χ)
Κέρδη από την αναπροσαρμογή αξίας ακινήτων
Χ
Χ
Αναλογιστικά κέρδη/ζημιές από προγράμματα παροχών αποχωρήσεως
Χ
(Χ)
Μερίδιο στα λοιπά συνολικά έσοδα συγγενών επιχ.
Χ
Χ
Φόροι εισοδήματος στοιχείων των λοιπών συνολικών εσόδων
Χ
(Χ)
Λοιπά συνολικά έσοδα χρήσης μετά φόρων
Χ
(Χ)
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΆ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΣΟΔΑΧΡΗΣΗΣ (Κέδρη/Ζημιές χρήσης με Λοιπά συνολικά έσοδα)
Χ
Χ
Καθαρά Κέρδη Χρήσης αποδιδόμενα σε: Ιδιοκτήτες της μητρικήςΜη ελέγχουσες Συμμετοχές
Χ Χ
Χ Χ
Συγκεντρωτικά συνολικά έσοδα χρήσης αποδιδόμενα σε:Ιδιοκτήτες της μητρικήςΜη ελέγχουσες Συμμετοχές
Χ Χ
Χ Χ
Κέρδη ανά μετοχή
Χ
Χ
Κατάσταση Αποτελεσμάτων & Λοιπών Συνολικών Εσόδων-
Ανάλυση εξόδων κατά είδος
Για τη χρήση που έληξε 31 Δεκεμβρίου 20Χ9 Τα ποσά σε χιλ. €
20Χ9
20Χ8
Έσοδα (από πωλήσεις)
Χ
Χ
Άλλα έσοδα εκμεταλλεύσεως
Χ
Χ
Μεταβολές στα αποθέματα των ετοίμων προϊόντων και στην παραγωγή σε εξέλιξη
(Χ)
(Χ)
Αγορές πρώτων υλών
(Χ)
(Χ)
Αναλώσεις πρώτων υλών και υλικών
(Χ)
(Χ)
Κόστος παροχών σε εργαζομένους
(Χ)
(Χ)
Δαπάνες αποσβέσεων
(Χ)
(Χ)
Ζημιές απομείωσης αξίας ενσώματων ακιν/ων
(Χ)
(Χ)
Χρηματοοικονομικά έξοδα
(Χ)
(Χ)
Κέρδη ή ζημίες από συγγενείς επιχειρήσεις
(Χ)
(Χ)
Σύνολο δαπανών
(Χ)
(Χ)
Κέρδος προ φόρων (έσοδα-σύνολο δαπανών)
Χ
Χ
Φόρος εισοδήματος
(Χ)
Κέρδος /(Ζημία) από συνεχιζόμενες δραστηριότητεςμετά την αφαίρεση του φόρου
Χ
Χ
Κέρδη /Ζημιές από διακοπείσες δραστηριότητες
–
–
ΚΑΘΑΡΟ ΚΕΡΔΟΣ Η ΖΗΜΙΑ ΧΡΗΣΗΣ
Χ
Χ
Λοιπά Συνολικά Έσοδα
Συναλλαγματικές διαφορές από τη μετατροπή Ο.Κ των επιχειρήσεων στο εξωτερικό
Χ
(Χ)
Διαθέσιμα προς πώληση χρηματοοικονομικά στοιχεία Ενεργητικού
Χ
–
Αντισταθμίσεις Ταμιακών Ροών
(Χ)
(Χ)
Κέρδη από την αναπροσαρμογή αξίας ακινήτων
Χ
Χ
Αναλογιστικά κέρδη/ζημιές από προγράμματα παροχών αποχωρήσεως
Χ
(Χ)
Μερίδιο στα λοιπά συνολικά έσοδα συγγενών επιχ.
Χ
Χ
Φόροι εισοδήματος στοιχείων των λοιπών συνολικών εσόδων
Χ
(Χ)
Λοιπά συνολικά έσοδα χρήσης μετά φόρων
Χ
(Χ)
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΆ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΣΟΔΑ ΧΡΗΣΗΣ(Κέδρη/Ζημιές χρήσης με Λοιπά συνολικά έσοδα)
Χ
Χ
Καθαρά Κέρδη Χρήσης αποδιδόμενα σε: Ιδιοκτήτες της μητρικήςΜη ελέγχουσες Συμμετοχές
Χ Χ
Χ Χ
Συγκεντρωτικά συνολικά έσοδα χρήσης αποδιδόμενα σε:Ιδιοκτήτες της μητρικήςΜη ελέγχουσες Συμμετοχές
Χ Χ
Χ Χ
Κέρδη ανά μετοχή
Χ
Χ
Όμιλος εταιριών «Μ»
Κατάσταση Ταμειακών Ροών
(έμμεση μέθοδος)
Ταμιακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες:
20Χ9
20Χ8
Καθαρά κέρδη πριν από τους φόρους Αναμορφώσεις:
X
Χ
Αποσβέσεις
X
Χ
Ζημία από συναλλαγματικές διαφορές
X
Χ
Έσοδα από επενδύσεις
(X)
(Χ)
Τόκοι χρεωστικοί
X
Χ
Κέρδος εκμετάλλευσης πριν από τις μεταβολές του κεφαλαίου κίνησης
X
Χ
(Αύξηση)/Μείωση απαιτήσεων από πελάτες και λοιπούς λογαριασμούς
(X)
Χ
Μείωση /(αύξηση) αποθεμάτων
X
(Χ)
(Μείωση)/ αύξηση τρεχουσών υποχρεώσεων
(X)
(Χ)
Εισροές διαθεσίμων από την κύρια εκμετάλλευση
X
Χ
Τόκοι πληρωθέντες
(X)
(Χ)
Φόροι εισοδήματος πληρωθέντες
(X)
(Χ)
Ταμιακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες
Χ
Χ
Ταμιακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες: Αγορά της θυγατρικής Χ ύστερα από αφαίρεση των διαθεσίμων της
Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα Έκδοση Σώματος Ορκωτών Ελεγκτών
Ε.Γ.Λ.Σ εκδόσεις ΕΛ.ΚΕ.ΠΑ (1986)
Grant Thornton (2016) «Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς I.F.R.S» (Α΄,Β΄τόμος) Grant Thornton- Αθήνα
International Accounting Standards Committee(2000) –“International Accounting Standards -Explained” Wiley
I.A.S.B Τα πρωτότυπα κείμενα των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων και των Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (International Accounting Standards – IAS / International Financial Reporting Standards – IFRSs) από http://www.iasb.org/Home.httm
Μανδήλας Α. (2020) Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα
Μπατσινίλας Ε, Πατατούκας Κ., (2015) «Σύγχρονη Λογιστική σύμφωνα με τα Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα και με αναφορά κατά θέμα στα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα» Τόμος Α΄, Β΄, Έκδοση 4η ,Εκδόσεις Αθ.Σταμούλη
Ντζανάτος Δημήτρης (2008) «Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα με απλά λόγια και οι διαφορές τους από τα Ελληνικά» εκδόσεις Καστανιώτη- Αθήνα
Ντζανάτος Δημήτρης (2010) «Δημιουργία των σημειώσεων (notes) των οικονομικών καταστάσεων και έλεγχος της πληρότητάς τους» Τόμος Α΄και Β΄ εκδόσεις Καστανιώτη- Αθήνα
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να αγοράσω και να πληρώσω ή να πουλήσω και να πληρωθώ, να γίνει δηλαδή διαχείριση χρημάτων με διάφορα εργαλεία. Κάποιοι μου δίνουν ταχύτητα στις συναλλαγές, κάποιοι χαμηλά κόστη, κάποιοι IBAN εξωτερικού, κάποιοι χρεωστική κάρτα. Όλες αυτές οι FinTech (Financial + Technology) εταιρείες ή εργαλεία, βρίσκονται στη διάθεσή μου 24/7.
Γιατί
Διευκολύνεται έτσι ο τρόπος οικονομικών συναλλαγών μου επενδύσεων και βρίσκω πάντα τι είναι πιο κερδοφόρο για μένα από άποψη ταχύτητας, ασφάλειας, κόστους συναλλαγής (fee).
Γλυτώνεις έξοδα και προμήθειας από τις ελληνικές τράπεζες
Ταχύτητα στις πληρωμές των αγορών σου
Ταχύτητα στις εισπράξεις των πωλήσεών σου
Μειονεκτήματα
Θα γεμίσεις με κάρτες το πορτοφόλι
Συμβουλή
Κατέβασε το Curve για να μη γεμίσεις με κάρτες το πορτοφόλι σου, θα τις έχεις όλες μαζεμένες εκεί και αυτές του εξωτερικού και τις κάρτες από τις ελληνικές τράπεζες. Θα επιλέγεις κάθε φορά μέσω τις εφαρμογής με ποια κάρτα θέλεις να πληρώσεις.
Στρατηγική
Κάνε λογαριασμό και όλες και επωφελήσου από τα οφέλη που προσφέρουν τώρα. Δε χρειάζεται να κάνεις καμία κατάθεση χρημάτων. Σε μελλοντική ανάγκη όμως που θα σου χρειαστεί ή θα σου την ζητήσουν εσύ θα είσαι έτοιμος.
Η μεγαλύτερη ηλεκτρονική τράπεζα για αγορές στο διαδίκτυο που δύσκολα την φτάνει οποιαδήποτε ελληνική και ξένη τράπεζα είναι η PayPal. Δεν διαθέτει iban και όμως μπορώ να πληρώσω και να πληρωθώ με αυτή. Ενσωματώνει δυνατά εργαλεία και ξεπερνάει εμπόδια που άλλες τράπεζες δε μπορούν. Είναι μια καταπληκτική online υπηρεσία μεταφοράς χρημάτων και κρυπτονομισμάτων!
Το μόνο που χρειάζεται για να λάβω ή να στείλω χρήματα είναι απλά το μέηλ μου ή το μέηλ του ατόμου που θέλω να στείλω χρήματα. Έτσι απλά. Και αυτό γίνεται με απίστευτη ταχύτητα, οποιαδήποτε μέρα και ώρα.
Χάρη στο PayPal το ηλεκτρονικό εμπόριο γνώρισε άνθιση και είναι αυτό που εγγυάται την ασφαλή παράδοση και αν χρειαστεί αποζημιώνει. Το ebay ήταν η πλατφόρμα που το έκανε παγκοσμίως γνωστό. Δηλαδή όταν θα παραγγείλω ένα προϊόν από το εξωτερικό ή από Ελλάδα και πληρώσω με PayPal και το πακέτο χαθεί ενώ έχει tracking number, η PayPal επεμβαίνει και με αποζημιώνει.
Τι μπορώ να κάνω με την PayPal;
Με λίγα λόγια, μπορώ:
να λάβω και να στείλω χρήματα χωρίς iban
να μεταφέρω χρήματα από ελληνική τράπεζα στο PayPal και το αντίστροφο
να συνδέσω μια χρεωστική κάρτα με την PayPal και να κάνω συναλλαγές ακόμη κι όταν δεν έχω υπόλοιπο στην PayPal.
να αγοράσω κάρτα για το καρτοκινητό μου από οποιαδήποτε εταιρία
Που είναι καλύτερη η PayPal από τις χρεωστικές κάρτες;
Σε πολλά σημεία:
Δεν χρειάζεται να έχω κάρτα, να θυμάμαι αριθμούς, ημερομηνίες, απλά δίνω το μέηλ μου.
Ασφάλεια με αποζημίωση
Είναι παγκόσμια, την δέχονται όλα τα eshops.
Αγορές από κινητό ή υπολογιστή από όλο τον κόσμο
Για τις επιχειρήσεις δέχονται πληρωμές και στέλνουν τιμολόγια μέσω PayPal
Ενισχύεται η εξωστρέφεια της επιχείρησης καθώς η PayPal έχει 346 εκατομμύρια πελάτες σε πάνω από 200 αγορές του κόσμου.
Μπορώ να ανοίξω προσωπικό αλλά και επιχειρηματικό λογαριασμό.
Είναι ασφαλές το PayPal;
Πράγματι η ασφάλεια στο PayPal είναι υψηλή. Ο παραλήπτης παραλαμβάνει μόνο χρήματα και όχι στοιχεία όπως γίνεται με τους αριθμούς κάρτας. Επιπλέον όλες οι σελίδες είναι κρυπτογραφημένες και δεν μπορεί κανένας χάκερ να υποκλέψει τα στοιχεία κανενός πελάτη της PayPal. Ωστόσο πρέπει να προσέχω τα μέηλ που λαμβάνω από απατεώνες και λένε πως είναι από την PayPal και πρέπει να κάνω κάποιες ενέργειες. Αυτά τα μέηλ ανήκουν στην κατηγορία phising και όπως σε όλα τα μέηλ, πρέπει να κοιτάζω τον παραλήπτη, να μην ανοίγω ενσωματωμένα αρχεία και να μην εκτελώ εντολές που δε θα έκανα αν μου το ζητούσαν άλλοι.
Πώς φτιάχνω λογαριασμό στην PayPal;
Ακολουθώ μερικά απλά βήματα εδώ όπου καταχωρώ κινητό, μέηλ, ονοματεπώνυμο και άμεσα έχω πρόσβαση στη παγκόσμια αγορά. Όλες οι σελίδες είναι στα ελληνικά. Αν είμαι φυσικό πρόσωπο, δημιουργώ Ατομικό λογαριασμό. Αν έχω επιχείρηση, δημιουργώ Εταιρικό λογαριασμό. Ωστόσο μπορώ να κάνω μετατροπές και αργότερα. Ο εταιρικός λογαριασμός μου δίνει κάποια επιπλέον εργαλεία που δε χρειάζεται ένα φυσικό πρόσωπο, όπως έκδοση τιμολογίων.
Ασφαλώς πρέπει να δώσω τα πραγματικά μου στοιχεία κατά την εγγραφή όπως αν έκανα έναν λογαριασμό σε μια ελληνική τράπεζα. Προσέχω λοιπόν το όνομα, επώνυμο, διεύθυνση, να είναι με λατινικούς χαρακτήρες όπως αναγράφεται στην ταυτότητα. Προσοχή να δίνεται πάντα και στον κωδικό, να μην είναι εύκολος, να περιλαμβάνει μικρά και κεφαλαία γράμματα, αριθμούς και ειδικά σύμβολα όπως ένα θαυμαστικό. Δίνω επίσης το κινητό τηλέφωνο που χρησιμοποιώ καθημερινά γιατί θα μου χρειαστεί για επιβεβαίωση και ενημέρωση κάθε συναλλαγής και άλλες εργασίες ασφαλείας (2FA).
Πώς βάζω (top up) χρήματα στην PayPal;
Μπορώ να έχω χρήματα στον λογαριασμό μου στην PayPal με ένα έμβασμα που μπορώ να κάνω στην εταιρία και να της πω να χρεώσει τον λογαριασμό μου. Αυτό θα διαρκέσει περίπου 2 ημέρες. Ωστόσο δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να το κάνω αυτό αφού αν συνδέσω μια υπάρχουσα χρεωστική κάποιας ελληνικής ή ξένης τράπεζας, η PayPal θα χρησιμοποιεί αυτή για τις αγορές. Με αυτό το τρόπο δηλαδή η PayPal τραβάει χρήματα από την ελληνική χρεωστική κάρτα και πληρώνει με αυτή ενώ απ’ ευθείας ένα κατάστημα μπορεί να μη δεχόταν την χρεωστική μου κάρτα.
Μόλις το έκανα εδώ συνδέοντας διάφορες ελληνικές χρεωστικές κάρτες αλλά και την γερμανική Ν26.
Για να μεταφέρω χρήματα από τον λογαριασμό μου στην PayPal μπορώ να το κάνω επίσης εύκολα, συνδέοντας έναν υπάρχον τραπεζικό λογαριασμό που είναι στον όνομά μου.
Υπάρχει κάρτα PayPal;
Ασφαλώς και υπάρχει φυσική χρεωστική κάρτα PayPal, είναι mastercard, προπληρωμένη. Μπορώ να την παραγγείλω σε διάφορα χρώματα και να έρθει δωρεάν στο σπίτι μου απο εδώ.
Τι είναι η N26;
Η πιο γνωστή, δημοφιλής και αξιόπιστη ηλεκτρονική ή ψηφιακή τράπεζα στην Ευρώπη είναι η Ν26. Διαθέτει μια εύκολη εφαρμογή για το κινητό, πλήρως εξελληνισμένη, μου δίνει γερμανικό iban (DE και όχι GR), μου δίνει χρεωστική κάρτα Mastercard, μπορώ να πληρώνομαι σε αυτή και να πληρώνω με αυτή. Και το πιο σημαντικό; Χωρίς τις προμήθειες των ελληνικών τραπεζών όπου για έμβασμα από το εξωτερικό θα μου κρατήσει προμήθεια €4 ή για άλλες πράξεις €1.
Το όνομά της το πήρε από το number 26 όσα και τα κυβάκια του κύβου Ρούμπικ, αφού ήρθε για να λύσει τον γρίφο των πολύπλοκων τραπεζικών συναλλαγών, γραφειοκρατίας και λοιπών θεμάτων.
Προσωπικά με έσωσε όταν σαν ιδιοκτήτης διαμερισμάτων στην AirBnb και Booking.com έπρεπε κάθε φορά να μου κρατάνε οι ελληνικές τράπεζες προμήθειες των €4 για κάθε πληρωμή που μου έκανες οι πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης. Με την Ν26 λύθηκε και αυτό το πρόβλημα. Οι καταθέσεις γίνονται στη Ν26 και πληρώνω όλα μου τα έξοδα στο σούπερ μάρκετ, βενζινάδικα και όπου αλλού θέλω, μέσω αυτής. Μπορώ μάλιστα να κάνω και τρεις δωρεάν αναλήψεις κάθε μήνα από οποιοδήποτε ΑΤΜ οποιασδήποτε ελληνικής ή ξένης τράπεζας θέλω.
Η διαδικασία να την αποκτήσω είναι απίστευτα εύκολη, δε χρειάζεται να πάω πουθενά, την εκδίδω από την ασφάλεια του σπιτιού μου και του κινητού μου. Θα χρειαστώ μόνο την ταυτότητά μου αν είμαι Έλληνας, λεπτομέρειες βλέπω και εδώ. Εννοείται πως είναι νόμιμη και ελέγχεται από αρχές όπως όλες οι τράπεζες. Ο λογαριασμός μου προστατεύεται από το γερμανικό δημόσιο για ποσά μέχρι και €100.000.
Πώς ξεκίνησε η Ν26;
Η Ν26 είναι μια ψηφιακή τράπεζα, δηλαδή δεν έχει φυσικά καταστήματα και είναι μια πλήρως mobile τράπεζα με τεράστιο όγκο συναλλαγών και χαμηλά έξοδα, γι αυτό μπορεί και μου προσφέρει ασυναγώνιστα οφέλη.
Για τους έλληνες που ασχολούνται με βραχυχρόνια μίσθωση τύπου Airbnb είναι η καλύτερη λύση γιατί γλυτώνουν προμήθειες. Το ίδιο σημαντική είναι και για έλληνες που ταξιδεύουν συχνά στην Ευρώπη και σε όλο το κόσμο και δε θα έχουν πρόβλημα με αναλήψεις, πληρωμές, προμήθειες μετατροπής συναλλάγματος και αν γενικά κάποιος θα αρνηθεί να την κάνει δεκτή αφού γίνεται αποδεκτή παντού. Επίσης για τους έλληνες που κάνουν ηλεκτρονικές αγορές, η N26 γίνεται δεκτή εύκολα παντού. Οπότε ναι, αξίζει να κάνει λογαριασμό.
Συνέχισε να διαβάζεις το άρθρο ενώ κατεβάζεις την εφαρμογή δωρεάν στο κινητό σου.
Η ασφάλεια των τραπεζικών και γενικά των ηλεκτρονικών συναλλαγών πλέον είναι η Νο1 προτεραιότητα όλων των τραπεζικών ιδρυμάτων, πόσο μάλλον αυτών που είναι ολοκληρωτικά ψηφιακών όπως η Ν26.
Διαθέτει άδεια από την γερμανική ρυθμιστική αρχή BaFin, λειτουργεί κάτω από το ίδιο εποπτικό πλαίσιο όπως κάθε τράπεζα, παρέχει δικλείδες ασφαλείας σε κάθε κίνηση μέσα από την εφαρμογή της στο κινητό, προστατεύεται η ταυτότητα του χρήστη. Η Ν26 επενδύει μεγάλα ποσά για την αύξηση της ασφάλειά της και ενισχύει διαρκώς την παροχή υπηρεσιών της. Μάλιστα προσφέρει αμοιβή σε όποιον βρει (αν βρει) bug, τρύπες ασφαλείας και άλλα προβλήματα στην εφαρμογή της.
Ν26 | Η αρχή
Ιδρύθηκε το 2013 στη Γερμανία από δύο ανθρώπους που είχαν στόχο να αλλάξουν τα πράγματα στην τραπεζική και να τα κατευθύνουν στο mobile banking. Ξεκίνησε σαν μια start up εταιρία που λόγο των καταπληκτικών ιδεών της, έλαβε υψηλή χρηματοδότηση από επιχειρηματίες και άλλους επενδυτές. Οι καταπληκτικές υπηρεσίες της αλλά και οι δυσαρέσκεια των Ελλήνων και άλλων ευρωπαίων από τις χρεώσεις των τοπικών τους τραπεζών και τις πολύωρες αναμονές στα φυσικά καταστήματα, εκτόξευσαν την αναγνωρισιμότητα της Ν26. Μέσα σε λίγα χρόνια απέκτησε πάνω από 5 εκατομμύρια πελάτες σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρώπης αλλά και σε Αμερική και Ασία, όπου εξυπηρετούνται από σχεδόν 2000 υπαλλήλους της.
Mobile banking | Η επανάσταση
Όταν οι ελληνικές τράπεζας διαφήμιζαν τις νέες εφαρμογές τους για απλές διαδικασίες ή για συλλογή πόντων από αγορές, η N26 και άλλες ψηφιακές τράπεζες, εξαφάνιζαν τις προμήθειες, αύξαναν τα εργαλεία τους, μείωναν την γραφειοκρατία, μείωναν τους χρόνους συναλλαγών. Έκαναν δηλαδή ότι κάνουν οι φυσικές τράπεζες της πόλης μας και άλλα περισσότερα, μόνο μέσα από το κινητό.
Η Ν26 παρέχει καινοτόμες και προσωποποιημένες customized υπηρεσίες με γνώμονα την τεχνολογία. Επιπλέον έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα να έχει πολύ χαμηλά κόστη λειτουργίας λόγω της ψηφιακής μορφής της.
Πώς ανοίγω λογαριασμό στη Ν26;
Πολύ απλά, μέσα από το κινητό και χρειάζομαι μόνο την ταυτότητα μου. Βάζω ασφαλώς τα αληθινά μου στοιχεία όπως θα τα έδινα και σε κάθε τράπεζα που θα ήθελα να αποκτήσω λογαριασμό.
βάζω ημερομηνία ληξης της ταυτότητα 15 χρόνια μετά την έκδοσή της
βάζω διεύθυνση
ακολουθώ τη διαδικασία online verification όπου με καλεί υπάλληλος με βιντεο κλήση που διαρκεί το πολύ 8 λεπτά
του δείχνω την ταυτότητα και το πρόσωπό μου, του λέω το όνομά μου
δημιουργώ ισχυρό κωδικό που θα θυμάμαι και έτοιμος
Συγχαρητήρια! Κατάφερα μέσα σε 15 το πολύ λεπτά να αποκτήσω τραπεζικό λογαριασμό.
Πώς αποκτώ την χρεωστική κάρτα της Ν26;
Το επόμενο βήμα μετά την εγγραφή είναι να αποκτήσω την φυσική χρεωστικά κάρτα της Ν26 στο σπίτι μου. Η αποστολή της γίνεται δωρεάν μέσα σε έως 7 εργάσιμες ημέρες και η αίτηση για να μου την στείλουν γίνεται μέσα από το κινητό με ένα κλικ.
Τι να κάνω με την χρεωστική κάρτα της Ν26;
Αγοράζω με αυτή στο σούπερ μάρκετ της γειτονιάς μου, βάζω βενζίνη και γενικά την χρησιμοποιώ παντού.
Την καταχωρώ σε Airbnb, Booking.com, Expedia και κάθε πλατφόρμα βραχυχρόνιων μισθώσεων για εισπράξεις και γλυτώνω την προμήθεια των €4 από τις ελληνικές τράπεζες για την κάθε κατάθεση που μου κάνουν πελάτες.
μεταφέρω χρήματα σε διάφορα συναλλάγματα όπου η χρέωση για κάτι τέτοιο είναι έως και 7 φορές φθηνότερη από το να το έκανα σε κάποια φυσική ελληνική τράπεζα
κάνω αγορές σε φυσικά καταστήματα του εξωτερικού χωρίς προμήθειες ή άλλα έξοδα
κάνω αγορές σε όλα τα ηλεκτρονικά καταστήματα Ελλάδας και εξωτερικού
κάνω ανάληψη μετρητών δωρεάν έως και 3 φορές τον μήνα με την κάρτα της Ν26. Αυτό μπορεί να αλλάξει γιατί οι ελληνικές τράπεζες βρίσκουν πάντα τρόπους να χρεώνουν.
μπορώ να παγώσω ή να κλειδώσω την κάρτα μου μέσα από την εφαρμογή, άμεσα, με ένα κλικ, χωρίς να χρειαστεί να πάρω κάπου τηλέφωνο, σε περίπτωση που χάσω την κάρτα
βάζω όριο πληρωμών για να μην ξεφύγω του προϋπολογισμού μου
κάνω ανέπαφες συναλλαγές
αν έχω iphone την συνδέω στο Apple Pay
αν έχω android την συνδέω στο Google Pay
Τι κάνω με την εφαρμογή στο κινητό της N26;
Βλέπω το υπόλοιπό μου
βλέπω τις αγορές μου
βλέπω τις εισπράξεις μου
ρυθμίζω να μου έρχονται ειδοποιήσεις για ότι συμβαίνει στον λογαριασμό μου
βλέπω την επιστροφή χρημάτων από τις αγορές μου
βλέπω ξεχωριστά τον προσωπικό μου λογαριασμό και ξεχωριστά τον επαγγελματικό μου λογαριασμό
αν θέλω κατεβάζω την εφαρμογή του κινητού και στον υπολογιστή μου και τα βλέπω όλα και απο κει
αλλάζω το pin της κάρτας μου
συνδέω το Touch ID ή Face in του κινητού μου για να μη βάζω διαρκώς τον κωδικό μου αλλά να αναγνωρίζει το δακτυλικό μου αποτύπωμα ή το πρόσωπό μου.
για ότι πρόβλημα ή απορία έχω χρησιμοποιώ το live chat μέσα από την εφαρμογή που είναι 24/7 διαθέσιμοι να μου απαντήσουν.
Πως στέλνω χρήματα (top up) στον λογαριασμό μου στη N26;
Για να ξεκινήσω αγορές με την χρεωστική Mastercard κάρτα μου της Ν26, πρέπει να έχω χρήματα στον λογαριασμό μου.
Οπότε αν δε μου έχει ήδη στείλει κάποιος χρήματα εκεί με το iban που θα του έχω δώσει, μπορώ να κάνω μια κατάθεση στον εαυτό μου χωρίς χρέωση από €20 έως €150 μέσα από κάποια άλλη χρεωστική κάρτα (πχ Πειραιώς ή Εθνική). Η συναλλαγή εκτελείται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα.
Αν δεν έχω άλλη χρεωστική κάρτα για να κάνω top up τον Ν26 λογαριασμό μου, κάνω μια αποστολή εμβάσματος SEPA μέσα από κάποια άλλη εφαρμογή online banking (πχ Πειραιώς, Εθνική). Εδώ υπάρχει μια χρέωση €1 από την ελληνική τράπεζα είτε στείλω στην Ν26 λίγα ευρώ είτε στείλω €2.000 που είναι και το μεγαλύτερο ποσό που μπορώ να στείλω. Εδώ η συναλλαγή παίρνει μέχρι 2 εργάσιμες ημέρες και όχι λίγα δευτερόλεπτα αλλά και πάλι είναι πολύ καλός χρόνος.
Ωστόσο δε μπορώ να κάνω top up την Ν26 μέσω ελληνικού ATM.
Οι αγορές με την Ν26 δεν μετράνε στο χτίσιμο για το αφορολόγητο γιατί μετράνε μόνο όσες πληρωμές γίνονται απο κάρτες ελληνικής τράπεζας.
τα χρήματα που στέλνω ή λαμβάνω στην Ν26 πρέπει να είναι μόνο σε € και όχι άλλο νόμισμα. Αν θέλω κάτι τέτοιο χρησιμοποιώ άλλο τρόπο.
όταν είμαι στο εξωτερικό, επιλέγω να κάνει την μετατροπή συναλλάγματος η Ν26 και όχι η τοπική τράπεζα γιατί η ισοτιμία με συμφέρει καλύτερα.
όταν κάνω μεταφορές χρημάτων προσέχω να κάνω την αποστολή με SHA ώστε να μοιράζονται τα έξοδα και η μεταφορά να γίνεται με κανονική προτεραιότητα (και όχι υψηλή) γιατί υπάρχει υψηλότερο κόστος συναλλαγής.
Μπορώ να χρησιμοποιήσω την Ν26 για την μισθοδοσία μου
Στην Ν26 δεν μπορεί να μπει και δεύτερος δικαιούχος, να υπάρχει δηλαδή πρώτο και δεύτερο όνομα. Αυτό γίνεται για λόγους ασφαλείας. Αν χρειάζεται την Ν26 το δεύτερο άτομο, μπορεί να ανοίξει προσωπικό του λογαριασμό εκεί. Ωστόσο μπορώ να ανοίξω και δεύτερο space στον λογαριασμό μου αν θέλω να αποταμιεύω εκεί χρήματα για κάποιο σκοπό ώστε να τα ξεχωρίζω απο τον βασικό μου main λογαριασμό
Δεν υπάρχει τηλεφωνικό κέντρο εξυπηρέτησης πελατών γιατί αυτό μπορώ να το κάνω μέσα απο την εφαρμογή στο Live Chat.
Δεν υπάρχει κάποιο επιτόκιο αν κρατώ τα χρήματά μου στη Ν26
Αν αλλάξω κινητό, δεν έχω κανένα πρόβλημα, κατεβάζω την εφαρμογή και με μια απλή διαδικασία ταυτοποίησης είμαι ready to go.
Αν χάσω ή μου κλέψουν το κινητό, μπαίνω από τον υπολογιστή και κλειδώνω την κάρτα και τον λογαριασμό μου
Αγορές με δόσεις με τη Ν26 δε μπορώ να κάνω
Δεν υπάρχει καμία συνδρομή για να χρησιμοποιώ τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της Ν26
Η Ν26 είναι μια fintech τράπεζα που επηρεάζει το ελληνικό και παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα
H N26 κερδίζει από τις προμήθειες που εισπράττει από την MasterCard
Στη Ν26 υπάρχουν και επιπλέον υπηρεσίες επι πληρωμή όπως άπειρες δωρεάν αναλήψεις, προσφορές από διάφορα brands, ταξιδιωτική ιατρική ασφάλεια, αποζημίωση για καθυστερημένες πτήσεις και αποσκευές, ασφαλιστικές καλύψεις, τηλεφωνική υποστήριξη.
Ανταγωνιστές της Ν26
Τώρα που έμαθα για την ψηφιακή τράπεζα Ν26 αναρωτιέμαι αν υπάρχουν και άλλες που δουλεύουν με αυτό τον τρόπο. Ασφαλώς και υπάρχουν. Υπάρχουν όμως και διαφορές καθότι μόνο η Ν26 είναι μια πλήρης ψηφιακή τράπεζα και όχι ένα πολύ καλό ψηφιακό τραπεζικό εργαλείο.
Αφού γνωρίσαμε πολύ καλά την crypto.com ως εφαρμογή στο κινητό που μπορώ να αγοράζω και να πουλώ κρυπτονομίσματα, αλλά και ως μέσο όπου μπορώ να ξοδεύω τα κρυπτονομίσματά μου σε καθημερινές αγορές μέσω της χρεωστικής κάρτας, ήρθε η ώρα να παρουσιάσω μια παρόμοια κάρτα, την Wirex.
H Wirex έχει μια user friendly εφαρμογή που μπορεί να εγκατασταθεί στο κινητό πολύ εύκολα και να κάνω την διαδικασία ταυτοποίησης ώστε να ανοίξω λογαριασμό σε αυτή και να μου έρθει η κάρτα στο σπίτι.
Εκτός απο την εφαρμογή στο κινητό, το ίδιο φιλική προς το χρήστη (user friendly) είναι και η σελίδα της. Στη Wirex μπορώ να αγοράσω αρκετά από τα γνωστά νομίσματα (€, $, £, κτλ) και κρυπτονομίσματα (BTC, ETH, LTC κτλ).
Η χρεωστική κάρτα είναι τύπου VISA και γίνεται αποδεκτή από όλα τα ελληνικά καταστήματα όπως σούπερ μάρκετ, καφετέριες, φούρνοι και όπου υπάρχει POS. Όταν μάλιστα πληρώνω με αυτή έχω επιστροφή χρημάτων που φτάνει το 1,5% των συναλλαγών μου και μάλιστα το cashback γίνεται σε BTC.
Μπορώ να συνεχίσω να διαβάζω το άρθρο ενώ κατεβάζω την εφαρμογή δωρεάν στο κινητό μου.
Εγκατάσταση Wirex στο κινητό μου βήμα – βήμα (Βίντεο)
Είναι ασφαλής η Wirex;
Η Wirex χαρακτηρίζεται από την ασφάλεια που την διακατέχει και την διαφάνεια στις χρεώσεις των συναλλαγών της. Ελέγχεται απο τον FCA, μια ανεξάρτητη ελεγκτική αρχή της Αγγλίας όπου προασπίζει την προστασία των καταναλωτών.
Επιπλέον, αναφορικά με την ασφάλεια, για την εφαρμογή (Wirex Mobile app) αλλά και το site της (Wirex Desktop) μπορούμε να αναφέρουμε ότι ο ισχυρός κωδικός που ζητά, η επιβεβαίωση μέσω μέηλ, η επιβεβαίωση μέσω sms και η δικλείδα ασφαλείας με 2FA, την χαρακτηρίζουν σίγουρα ασφαλής.
Ακόμα, οι πληρωμές στην Wirex γίνονται μέσα από τις πιστοποιήσεις του PCI DSS, κανόνες ασφαλείας δηλαδή που έχουν η Visa και η Mastercard με σκοπό την προφύλαξη των πελατών καρτών από απάτες.
H Wirex κρατά ξεχωριστό λογαριασμό για τις καταθέσεις των πελατών της και ξεχωριστό λογαριασμό για τα δικά της περιουσιακά στοιχεία και επιπλέον προστατεύονται από την BitGo που είναι ο ηγέτης στη προστασία της τεχνολογίας του Blockchain.
Αναφορικά με την διαφάνεια, η Wirex εμφανίζει όλες τις ισοτιμίες ζωντανά στην σελίδα της με το Live currency exchange rates.
Τέλος, όλα τα θέματα ασφαλείας και διαφάνειας τα επιβεβαιώνουν χιλιάδες χρήστες της εφαρμογής και κάρτας Wirex στο Trustpilot.
Wirex | Η αρχή
Ιδρύθηκε το 2014 στο Λονδίνο και το project της είναι μέσα απο την πλατφόρμα της που είναι ένα ηλεκτρονικό πορτοφόλι, να μπορεί ο κάθε χρήστης, εύκολα και με ασφάλεια, να διατηρεί, να ξοδεύει και να μεταφέρει σε άλλους λογαριασμού, κλασικά νομίσματα και γνωστά κρυπτονομίσματα.
Αυτές οι εργασίες μπορούν να γίνουν μέσα από την εφαρμογή, αξιοποιώντας την τεχνολογία NFC, αλλά και μέσω της χρεωστικής κάρτας που έρχεται στο σπίτι μέσα σε λίγες μέρες μετά την παραγγελία της μέσα από την εφαρμογή. Το καταπληκτικό με την χρήση της κάρτας είναι η επιστροφή (cashback) στο ηλεκτρονικό μου πορτοφόλι με BTC.
Την Wirex εμπιστεύονται πολλά εκατομμύρια πελάτες σε δεκάδες χώρες του κόσμου όπου γίνονται συναλλαγές πολλών εκατομμυρίων δολαρίων.
Τι είναι το Wirex Token; | WXT
Η εταιρία έχει επίσης δημιουργήσει το δικό της Wirex Token (WXT) που ανάλογα το ύψος που διατηρώ στο wallet μου (ηλεκτρονικό πορτοφόλι), είναι ανάλογο και το cashback reward ή εκπτώσεις που έχω.
Λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που λειτουργεί το CRO της crypto.com και έχει τη δική του ισοτιμία που μπορώ να δω στο coinmarketcap.com
Με το να διατηρώ στο wallet μου WXT tokens δείχνω ότι εμπιστεύομαι την εταιρία Wirex και αυτή με τη σειρά της μπορεί να προχωρήσει στις δικές της επιχειρηματικές κινήσεις ώστε να αναπτυχθεί, αφού διαθέτει αρκετά κεφάλαια από τα tokens που διατηρούν οι πελάτες της στα wallets τους.
Για να το κάνει ακόμη πιο ελκυστικό, δίνει μεγάλες εκπτώσεις στα fee της ή ακόμη και πλήρη επιστροφή αυτών. Συγκριτικά με την crypto.com δεν δίνει κάποιο επιτόκιο (crypto.com earn) για τη διατήρηση του token στο wallet μου. Είναι σίγουρο πως μελλοντικά, αφού η εταιρία γίνει πολύ γνωστή, θα μειώσει τις εκπτώσεις και τα cashbacks που δίνει, έτσι κοιτώ να επωφεληθώ όσο περισσότερο γίνεται, για όσο διαρκέσει.
Όλες τις πληροφορίες για το ύψος των WXT που χρειάζεται να διατηρώ στο πορτοφόλι μου και τις εκπτώσεις ή cashbacks σε BTC (cryptoback) που μπορεί να έχω από αυτές, μπορώ να τις δω εδώ.
Πώς ανοίγω λογαριασμό στη Wirex;
Πολύ απλά, μέσα από το κινητό όπου χρειάζομαι μόνο την ταυτότητα μου. Βάζω ασφαλώς τα αληθινά μου στοιχεία όπως θα τα έδινα και σε κάθε τράπεζα που θα ήθελα να αποκτήσω λογαριασμό.
Επιβεβαιώνω την εγγραφή μου μέσα απο το email που έρχεται
βάζω την πραγματική διεύθυνση κατοικίας γιατί εκεί θα μου έρθει η κάρτα σε λίγες μέρες
βάζω το πραγματικό ονοματεπώνυμο και την ημερομηνία γέννησης
βάζω το νούμερο του κινητού μου
ανεβάζω φωτό την μπροστά και μετά την πίσω όψη της ταυτότητάς μου ή του διαβατηρίου
βγάζω σέλφι
περιμένω να γίνει η ταυτοποίηση απο την εταιρία που διαρκεί μόλις δύο λεπτά.
Συγχαρητήρια! Κατάφερα μέσα σε 10′ το πολύ λεπτά να αποκτήσω λογαριασμό στη Wirex.
Πώς αποκτώ την χρεωστική κάρτα της Wirex;
Το επόμενο βήμα μετά την εγγραφή είναι να αποκτήσω την φυσική χρεωστική κάρτα VISA της Wirex στο σπίτι μου. Η αποστολή της γίνεται δωρεάν μέσα σε 3 εργάσιμες ημέρες και η αίτηση για να μου την στείλουν γίνεται μέσα από το κινητό με ένα κλικ.
Υπάρχει ωστόσο μια μηνιαία συνδρομή γύρω στο €1 για να έχω την κάρτα αλλά αυτή η συνδρομή μηδενίζεται αν έχω WXT token στο wallet μου.
Τι να κάνω με την χρεωστική κάρτα της Wirex;
Αγοράζω με αυτή στο σούπερ μάρκετ της γειτονιάς μου, βάζω βενζίνη και γενικά την χρησιμοποιώ παντού, σε όλες τις αγορές μου.
Την καταχωρώ σε Airbnb, Booking.com, Expedia και κάθε πλατφόρμα βραχυχρόνιων μισθώσεων για εισπράξεις εμβασμάτων και λοιπών πληρωμών και γλυτώνω την προμήθεια των €4 από τις ελληνικές τράπεζες για την κάθε κατάθεση που μου κάνουν πελάτες.
μεταφέρω χρήματα σε διάφορα συναλλάγματα όπου η χρέωση για κάτι τέτοιο είναι έως και 7 φορές φθηνότερη από το να το έκανα σε κάποια φυσική ελληνική τράπεζα
κάνω αγορές σε φυσικά καταστήματα του εξωτερικού χωρίς προμήθειες ή άλλα έξοδα
κάνω αγορές σε όλα τα ηλεκτρονικά καταστήματα Ελλάδας και εξωτερικού
κάνω ανάληψη μετρητών και προσέχω για τυχόν κόστη
μπορώ να παγώσω ή να κλειδώσω την κάρτα μου μέσα από την εφαρμογή, άμεσα, με ένα κλικ, χωρίς να χρειαστεί να πάρω κάπου τηλέφωνο, σε περίπτωση που χάσω την κάρτα
αγοράζω WXT tokens
αγοράζω κρυπτονομίσματα
κάνω ανέπαφες συναλλαγές
ανάληψη σε ATM οποιασδήποτε ελληνικής ή ξένης τράπεζας με κόστος γύρω στα €2
αν έχω iphone την συνδέω στο Apple Pay
αν έχω android την συνδέω στο Google Pay
Τι κάνω με την εφαρμογή στο κινητό της Wirex;
Βλέπω το υπόλοιπό μου
βλέπω τις αγορές μου
βλέπω τις εισπράξεις μου
ρυθμίζω να μου έρχονται ειδοποιήσεις για ότι συμβαίνει στον λογαριασμό μου
βλέπω την επιστροφή χρημάτων σε BTC από τις αγορές μου (cryptoback)
αλλάζω το pin της κάρτας μου
στέλνω κρυπτονομίσματα σε άλλα wallets
Πως στέλνω χρήματα (top up) στον λογαριασμό μου στη Wirex;
Για να ξεκινήσω αγορές με την χρεωστική VISA κάρτα μου της Wirex, πρέπει να έχω χρήματα στον λογαριασμό μου.
Οπότε αν δε μου έχει ήδη στείλει κάποιος χρήματα ή κρυπτονομίσματα ή WXT tokens μπορώ να κάνω μια αγορά μέσω άλλης χρεωστικής κάρτα (πχ Πειραιώς ή Εθνική). Η συναλλαγή εκτελείται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα και δεν έχει κανένα κόστος.
Επιπλέον μπορώ να κάνω top up και με έμβασμα όπως και στην N26.
Ακόμα μπορώ να κάνω top up με τραπεζικό έμβασμα με κόστος €1 και χρόνο αναμονής έως 3 εργάσιμες.
Ωστόσο δε μπορώ να κάνω top up την Wirex μέσω ελληνικού ATM για παραδοσιακά νομίσματα ή ATM για κρυπτονομίσματα.
Τι άλλο χρειάζεται να ξέρω για την Wirex;
Οι αγορές με την Wirex δεν μετράνε στο χτίσιμο για το αφορολόγητο γιατί μετράνε μόνο όσες πληρωμές γίνονται από κάρτες ελληνικής τράπεζας.
Μπορώ να χρησιμοποιήσω την Wirex για την μισθοδοσία μου
Δεν υπάρχει κάποιο επιτόκιο (crypto earn) αν κρατώ τα χρήματά μου στη Wirex
Αν αλλάξω κινητό, δεν έχω κανένα πρόβλημα, κατεβάζω την εφαρμογή και με μια απλή διαδικασία ταυτοποίησης είμαι ready to go.
Αν χάσω ή μου κλέψουν το κινητό, μπαίνω από τον υπολογιστή και κλειδώνω την κάρτα και τον λογαριασμό μου
Αγορές με δόσεις με τη Wirex δε μπορώ να κάνω
Δεν υπάρχει καμία συνδρομή για να χρησιμοποιώ τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της Wirex
Δεν υπάρχει επαγγελματικός λογαριασμός στη Wirex, όλοι οι λογαριασμοί είναι προσωπικοί
Η Wirex είναι μια fintech τράπεζα που επηρεάζει το ελληνικό και παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα
H Wirex κερδίζει από τις προμήθειες που εισπράττει από την VISA
H Wirex θεωρείται κάρτα του εξωτερικού (αγγλική) οπότε αν κάνω ανάληψη σε ελληνικό ATM η τράπεζα θα κρατήσει προμήθεια γύρω στα €2. Αν θέλω να αποφύγω την προμήθεια, στέλνω τα χρήματα απο την Wirex στην N26 ή στην Revolut
Το Help Center της Wirex δεν είναι και απο τα καλύτερα, γι αυτό αν χρειαστείς κάποια υποστήριξη μη διστάσεις να στήλεις μύνημα στο tsikolatas.com
Επειδή η Crypto.com που είναι παρόμοια εφαρμογή με την Wirex αργεί να στείλει την κάρτα έως 5 μήνες, η επιλογή της Wirex είναι καλύτερη για εμένα που βιάζομαι να ξοδέψω τα κρυπτονομίσματά μου σε αγορές
Η Wirex δεν δίνει IBAN
Ανταγωνιστές της Wirex
Τώρα που έμαθα για την ψηφιακή τράπεζα Wirex αναρωτιέμαι αν υπάρχουν και άλλες που δουλεύουν με αυτό τον τρόπο. Ασφαλώς και υπάρχουν. Υπάρχουν όμως και διαφορές καθότι η Wirex είναι μια ψηφιακή τραπεζική λύση που προσφέρει wallet για παραδοσιακά νομίσματα ή κρυπτονομίσματα.
1. Το Ενεργητικό της επιχείρησης περιλαμβάνει: α) Περιουσιακά στοιχεία προμηθευτών, εάν μας οφείλουν χρήματα. β) Τα έξοδα συντάξεως του καταστατικού της επιχείρησης. γ) Τα περιουσιακά στοιχεία που είναι χρεωμένα στο Ημερολόγιο. δ ) Τα α) κ αι β).
2. Καταβάλλονται στον οικονομικό σύμβουλο της επιχείρησης 500 € για υπηρεσίες που προσέφερε στην επιχείρηση. Ποια εγγραφή θα καταγράψει το λογιστικό αυτό γεγονός;. α) Χρέωση του λογαριασμού «ατομικές απολήψεις» 500 € και πίστωση του λογαριασμού «ταμείο» 500 €. β) Χρέωση του λογαριασμού «ταμείο» 500 € και πίστωση του λογαριασμού ατομικές απολήψεις με 500 €. γ) Χρέωση του λογαριασμού «χρεώστες διάφοροι» με 500 € και πίστωση του λογαριασμού «ταμείο» με 500 €. δ) Πίστωση του λογαριασμού «χρεώστες διάφοροι» με 500 € και χρέωση του λογαριασμού «ταμείο» με 500 €.
3. Αγοράζονται εμπορεύματα από τον προμηθευτή Παπαδόπουλο, αξίας 60.000 € ως εξής: Με αποδοχή συναλλαγματικής ονομαστικής αξίας 20.000 € και το υπόλοιπο επί πιστώσει. Η εγγραφή που θα καταγράψει το γεγονός θα είναι: α) Xρέωση του λογαριασμού πωλήσεις με 60.000 €, πίστωση του λογαριασμού γραμμάτια πληρωτέα με 20.000 € και προμηθευτές με 40.000 €. β) Xρέωση του λογαριασμού εμπορεύματα με 60.000 € και πίστωση του λογαριασμού γραμμάτια πληρωτέα με 20.000 € και πίστω¬ση του λογαριασμού προμηθευτές με 40.000 €. γ) Xρέωση του λογαριασμού πελάτες με 60.000 € και πίστωση του λογαριασμού γραμμάτια πληρωτέα με 20.000 € και πίστωση προμηθευτές με 40.000 €. δ) Xρέωση του λογαριασμού εμπορεύματα με 60.000 € ή πίστωση του λογαριασμού προμηθευτές με 60.000 €.
4. Τι είναι οι λογιστικές καταστάσεις;
α) Λογιστικές είναι οι γραπτές καταστάσεις μέσα από τις οποίες γνωστοποιούνται και αποκαλύπτονται στους ενδιαφερόμενους οι σχετικές πληροφορίες της οικονομικής μονάδας. Αποσκοπούν στο να πληροφορήσουν κυρίως εκείνους που βρίσκονται εκτός των μονάδων αυτών.
β) Λογιστικές καταστάσεις είναι οι καταστάσεις που αναφέρονται στην εσωτερική οργάνωση της επιχείρησης σε σχέση με την περιουσιακή της διάρθρωση. γ) Οι λογιστικές καταστάσεις αναφέρονται στα φύλλα απογραφής των απαιτήσεων και υποχρεώσεων μιας επιχείρησης. δ) Λογιστικές εκθέσεις ή λογιστικές καταστάσεις είναι οι γραπτές εκθέσεις μέσα από τις οποίες γνωστοποιούνται και αποκαλύπτονται στους ενδιαφερομένους οι σχετικές πληροφορίες της οικονομικής μονάδας. Αποσκοπούν στο να πληροφορήσουν κυρίως εκείνους που βρίσκονται εντός των μονάδων αυτών.
5. Ποιες είναι οι βασικές λογιστικές καταστάσεις; α) Οι βασικές λογιστικές καταστάσεις είναι ο ισολογισμός, τα αποτελέσματα χρήσεως και η κατάσταση ταμειακών ροών. β) Οι βασικές λογιστικές καταστάσεις αποτελούνται από τον ισολογισμό και τα αποτελέσματα χρήσεως. γ) Οι λογιστικές καταστάσεις αποτελούνται από τις ταμειακές ροές και τον ετήσιο γενικό προϋπολογισμό της επιχείρησης. δ) Τα –β- και –γ-
6. Σε ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις δεν διακόπτεται απότομα η λειτουργία μιας εταιρίας; α) Οταν η εταιρία τίθεται σε αναγκαστική διαχείριση. β) Οταν διενεργεί αθέμιτα παίγνια ή αθέμιτα στοιχήματα. γ) Οταν υπάρχει καταδολίευση του φορολογικού νόμου. δ) Οταν υπάρχουν φοροαπαλλαγές της εταιρίας.
7. Σε ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις η επιχείρηση δεν χρειάζεται να εκδόσει απόδειξη δαπάνης; α) Οταν η εταιρία καταβάλλει αμοιβές σε μη επιτηδευματία. β) Γι α τα έξοδα κίνησης, για τα έξοδα διαμονής και διανυκτέρευσης εκτός έδρας και για διάφορα άλλα έξοδα του προσωπικού της χωρίς νόμιμα παραστατικά γ) Για τις αυτοπαραδόσεις, για τη χορήγηση δώρων και δειγμάτων και για την αποζημίωση απόλυσης εφόσον το ποσό της ξεπερνά τις 20.000 €. δ) Για την καταβολή των μισθών και ημερομισθίων της εταιρίας.
8. Οι προσωπικοί λογαριασμοί διακρίνονται ανάλογα: α) Με το χρόνο λήξης. β) Με το νόμισμα. γ) Με το α και το β. δ) Με τίποτα από τα παραπάνω.
9. Οι πρόσθετες αποσβέσεις είναι: α) Υποχρεωτικές και κοστολογήσιμες. β) Δεν είναι υποχρεωτικές και κοστολογήσιμες. γ) Επιβαρύνουν απευθείας τα Απ/τα Χρ. δ) Τα β και γ.
10. Ποιοι από τους παρακάτω λογ/μούς θεωρούνται μεταβατικοί; α) Εξοδα χρήσεως δουλεμένα. β) Αγορές υπό τακτοποίηση. γ) Εκπτώσεις επί πωλήσεων χρήσεως υπό διακανονισμό. δ) Αγορές υπό παραλαβή.
11. Ο λογ/μός «Εμπορεύματα» χρεώνεται: α) Με επιστροφές των αγορών. β) Με εκπτώσεις των αγορών. γ) Με τα ειδικά έξοδα των αγορών. δ) Τα α , β.
12. Η επιχείρηση πουλάει εμπορεύματα κόστους 800 € αντί 1.100 € το ½ με πίστωση και το υπόλοιπο έναντι συναλλαγματικής στην οποία προστίθεται και τόκος 50 €. Πώς θα αντιμετωπιστεί λογιστικά αυτή η εγγραφή δεδομένου ότι η επιχείρηση που χρησιμοποιεί το σύστημα της διαρκούς απογραφής; α) Θα χρεωθεί ο λογαριασμός πελάτες με 550 € και ο λογαριασμός γραμματείς εισπρακτέα με 600 €, και θα πιστωθεί ο λογαριασμός πώλησης με 1.100 ευρώ, και θα πιστωθεί ο λογαριασμός τόκοι πιστωτικοί με 50 €. β) Θα χρεωθούν οι πελάτες με 1 .100 € και θα πιστωθούν οι πωλήσεις 1.100 €. γ) Θα χρεωθούν οι πελάτες με 1.150 € και θα πιστωθούν οι πωλήσεις με 1.100 € και οι τόκοι πιστωτικοί με 50 €. δ) Θα χρεωθεί λογαριασμός πελάτες με 550 € και ο λογαριασμός γραμμάτια εισπρακτέα με 600 € και θα πιστωθεί ο λογαριασμός της πώλησης με 1.100 €, καθώς και ο λογαριασμός τόκοι χρεωστικοί με 50 €.
13 . Η εμπορική επιχείρηση «Χ» διεξάγει την απογραφή του εμπορεύματός της τύπου «Ζ» με τη μέθοδο L.I.F.O. (Last-in, Last-out). Αν η τιμή του «Ζ» αυξάνει σταθερά, τότε η επιχείρηση θα: α) Παρουσιάζει μεγαλύτερο κόστος πωληθέντων και μικρότερη αξία μενόντων εμπορευμάτων. β) Παρουσιάζει μικρότερο κόστος πωληθέντων και μεγαλύτερη αξία μενόντων εμπορευμάτων. γ) Παρουσιάζει μικρότερο κόστος πωληθέντων και μικρότερη αξία μενόντων εμπορευμάτων. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
14. Τα πρόσθετα βιβλία: α) Είναι θεωρημένα. β) Είναι αθεώρητα. γ) Ορισμένα είναι θεωρημένα και άλλα όχι. δ) Θεωρούνται κατά την κρίση της αρμόδιας Δημόσιας Οικονομικής Υπηρεσίας.
15. Τι ονομάζεται καταβεβλημένο μετοχικό κεφάλαιο; α) Καταβεβλημένο κεφάλαιο ονομάζεται το μέρος εκείνο του κε¬φαλαίου που έχει εισπραχθεί από την ονομαστική αξία των μετο¬χών ή μεριδίων που συγκροτούν το κεφάλαιό τους. β) Καταβεβλημένο ονομάζεται το μέρος του μετοχικού ή εταιρικού κεφαλαίου που οι μέτοχοι ή εταίροι οφείλουν να καταβάλουν για να εξοφληθεί η αντίστοιχη αξία των μετοχών τους ή των εταιρικών με-ριδίων τους. γ) Καταβεβλημένο ονομάζεται το κεφάλαιο που έχει καταβάλει η επιχείρηση στους μετόχους, με τη μορφή μερίσματος. δ) Καταβεβλημένο μετοχικό κεφάλαιο ονομάζεται το κεφάλαιο των προνομιούχων μετοχών της επιχείρησης.
16. Το μετοχικό κεφάλαιο μίας ανώνυμης εταιρίας σχηματίζεται από: α) Τις εισφορές των μετόχων που καταβάλλονται κατά τη σύσταση της εταιρίας για τη συγκρότηση του αρχικού κεφαλαίου. β) Από μεταγενέστερες εισφορές που κάνουν οι μέτοχοι για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου. γ) Από την κεφαλαιοποίηση αποθεματικών ή αδιανέμητων καθαρών κερδών. δ) Από όλα τα παραπάνω.
17. Τι ονομάζεται καταβεβλημένο μετοχικό κεφάλαιο; α) Καταβεβλημένο κεφάλαιο ονομάζεται το μέρος εκείνο του κεφαλαίου που έχει εισπραχθεί από την ονομαστική αξία των μετο¬χών ή μεριδίων που συγκροτούν το κεφάλαιό τους. β) Καταβεβλημένο ονομάζεται το μέρος του μετοχικού ή εταιρικού κεφαλαίου που οι μέτοχοι ή εταίροι οφείλουν να καταβάλουν για να εξοφληθεί η αντίστοιχη αξία των μετοχών τους ή των εταιρικών μεριδίων τους. γ) Καταβεβλημένο ονομάζεται το κεφάλαιο που έχει καταβάλει η επιχείρηση στους μετόχους, με τη μορφή μερίσματος. δ) Καταβεβλημένο μετοχικό κεφάλαιο ονομάζεται το κεφάλαιο των προνομιούχων μετοχών της επιχείρησης.
18. Οι αντικειμενικοί σκοποί της λογιστικής είναι: α) Η παροχή πληροφοριών στη διοίκηση, δηλαδή στην ηγεσία των οικονομικών μονάδων για την αποτελεσματική λειτουργία, τον έλεγχο και γενικώς την ορθή διαχείριση των μονάδων αυτών. β) Η παροχή πληροφοριών σε πρόσωπα που βρίσκονται εκτός των οικονομικών μονάδων για τη λήψη ορθών αποφάσεων σε θέματα επενδύσεων, χορηγήσεων, πιστώσεων κ.τ.λ. γ) Η συστηματική συγκέντρωση και ταξινόμηση δεδομένων προ¬κειμένου να γίνονται συστηματικός έλεγχος, ανάλυση και αξιολόγηση των διαφόρων στοιχείων και μεγεθών. δ) Τα -α- και -β-.
19. Μια μείωση της Καθαρής Περιουσίας μπορεί να επέλθει εάν: α) Ο επιχειρηματίας προβεί σε αναλήψεις για έξοδα της εταιρίας. β) Η επιχείρηση παρουσιάσει ζημίες. γ) Μειωθούν αισθητά τα κέρδη της συγκριτικά με προηγούμενες περιόδους. δ) Μειωθεί ισόποσα πάντα το Ενεργητικό της επιχείρησης.
20. Λογαριασμός είναι: α) Το λογιστικό τετράδιο ή αλλιώς Ημερολόγιο στο οποίο καταχωρίζονται με χρονολογική σειρά και αιτιολογημένα οι μεταβολές κά¬θε στοιχείου του Ενεργητικού, του Παθητικού, των Εσόδων και των Εξόδων. β) Ενας πίνακας όπου καταχωρίζονται οι μεταβολές ενός περιουσιακού στοιχείου και η ημερομηνία του γεγονότος. γ) Το αποτέλεσμα κάθε ημερολογιακού γεγονότος μεταφρασμένο στη λογιστική. δ) Ολα τα παραπάνω.
21. Επιχείρηση «Ψ» πωλεί εμπορεύματα σε πελάτη της αξίας 1.000 € πλέον Φ.Π.Α. 19%. Η οφειλή διακανονίζεται ως εξής: ο πελάτης καταβάλλει άμεσα τα μισά χρήματα και για τα υπόλοιπα υπογράφει συναλλαγματική ονομαστικής αξίας 600 €. Η ορθή εγγραφή στα βιβλία της επιχείρησης «Ψ» θα είναι: α) Χρέωση των λογαριασμών 38. Χρηματικά Διαθέσιμα με 595 € και 31. Γραμμάτια εισπρακτέα με 600 € και πίστωση των λογαριασμών 70. Πωλήσεις Εμπορευμάτων με 1.190 € και 76. Εσοδα Κεφαλαίου με 5 €. β) Χρέωση των λογαριασμών 38. Χρηματικά Διαθέσιμα με 595 € και 31. Γραμμάτια εισπρακτέα με 600 € και πίστωση των λογαριασμών 70. Πωλήσεις Εμπορευμάτων με 1.000 €, 65. Τόκοι και Συναφή Εξοδα με 5 € και 54. Προμήθειες από Φόρους/Τέλη με 190 €. γ) Χρέωση των λογαριασμών 38. Χρηματικά Διαθέσιμα με 595 € και 30. Πελάτες με 600 € και πίστωση των λογαριασμών Πωλήσεις Εμπορευμάτων με 1.000 €, 54. Προμήθειες από Φόρους/Τέλη με 190 € και 76. Εσοδα Κεφαλαίου με 5 €. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
22. Για την ταξινόμηση του ενεργητικού σε ομάδες με βάση το κριτήριο της ρευστότητάς του λαμβάνονται υπ’ όψιν: α) Αν η αγορά του παγίου έγινε με μετρητά ή επί πιστώσει. β) Αν το ενεργητικό αγοράστηκε με σκοπό την άμεση μεταπώλησή του. γ) Η εμπορευσιμότητα του συγκεκριμένου ενεργητικού, δηλαδή η δυνατότητα για άμεση πώλησή του. δ) Η φύση του στοιχείου σε σχέση με τη δυνατότητα ρευστοποίησής του και η πρόθεση της διοικήσεως για ρευστοποίηση ή μη του στοιχείου εντός ορισμένου χρονικού διαστήματος.
23. Ποιο από τα παρακάτω δεν περιλαμβάνεται στο Πραγματικό Παθητικό μιας οικονομικής μονάδος; α) Υποχρεώσεις προς τον Παπαδόπουλο, συνιδιοκτήτη της επιχείρησης. β) Υποχρεώσεις προς το Κράτος. γ) Υποχρεώσεις των προμηθευτών της επιχείρησης. δ) Τα α) και γ).
24. Απογραφή είναι: α) Η καταγραφή όλων των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης με σκοπό να προλαμβάνονται άσχημες καταστάσεις, όπως κλοπές. β) Η φυσική καταμέτρηση, εξακρίβωση, καταγραφή και αποτίμηση με το ίδιο νόμισμα των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης σε ορισμένη χρονική στιγμή. γ) Η καταμέτρηση και αποτίμηση με το ίδιο νόμισμα των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης. δ) Τα α) και β).
25. Εάν το υπόλοιπο των απαιτήσεων από πελάτες μιας επιχείρησης τη 16η Μαρτίου 2008 ήταν 100 €, οι πωλήσεις επί πιστώσει μέχρι και την 29η Μαΐου 2008 ήταν 900 € (από αυτά τα 2/3 οφείλονται με προφορική πίστωση και τα υπόλοιπα με μεταχρονολογημένες επιταγές) και οι εισπράξεις από προφορικές πιστώσεις για το διάστημα 16/03-29/05/2008 ήταν 600 €, τότε το υπόλοιπο του λογαριασμού 30. της 29ης Μαΐου 2008 ήταν: α) 100 €. β) 400 €. γ) 600 €. δ) Δεν μπορεί να υπολογιστεί μόνο με βάση τα ως άνω στοιχεία.
26. Εμπορική επιχείρηση παρουσιάζει για το οικονομικό έτος 2007 με τη μέθοδο απογραφής εμπορευμάτων F.I.F.O. (Fir s t-In, First-Out) τα εξής μεγέθη: Απόθεμα 1ης Ιανουαρίου 200 €, Κόστος Πωληθέντων (1/1-31/12/2007) 2.000 € και Απόθεμα 31ης Δεκεμβρίου 240 €. Ακολουθώντας τη μέθοδο L.I.F.O. (L a s t-in, Last-out), τα αποθέματα αρχής και τέλους περιόδου για το 2006 είναι ίσης αξίας. Το κόστος πωληθέντων με βάση τη μέ¬θοδο L.I.F.O. ανέρχεται σε: α) 1.960 €. β) 2.440 €. γ) 960 €. δ) 2.040 €.
27. Το ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο για τη σύσταση μίας ανώ¬ νυμης εταιρίας είναι: α) 120.000 €. β) 180.000 €. γ) 60.000 €. δ) 20.000 €
28. Για τη μετατροπή μιας εταιρίας σε ανώνυμη σύμφωνα με το Ν.Δ. 1297/72 και με το νόμο 2166/93 απαιτείται κεφάλαιο: α) 150.000 €. β) 200.000 €. γ) 300.000 €. δ) Αλλο ποσό.
29. Πιστωτικό υπόλοιπο του λογαριασμού «16. Ασώματες Ακινητοποιήσεις και έξοδα πολυετούς απόσβεσης» σημαίνει ότι: α) Οφείλονται ασώματα πάγια σε τρίτους. β) Έχει υπάρξει λανθασμένη καταχώριση λογιστικών γεγονότων. γ) Τα α) και β). δ) Ποτέ ένας λογαριασμός Ενεργητικού δεν μπορεί να παρουσιάσει πιστωτικό υπόλοιπο.
30. Ο υπολογισμός των αποσβέσεων ενός μηχανήματος καθίσταται υποχρεωτικός όταν η επιχείρηση το: α) Παραγγέλνει. β) Εισάγει στις αποθήκες της και παραλαμβάνει το τιμολόγιο για την αγορά του. γ) Θέσει σε λειτουργία. δ) Οποιοδήποτε από τα παραπάνω.
31. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που θα πρέπει να τηρούνται, προκειμένου να μπορεί να κινηθεί ο λογαριασμός 43.00 «Καταθέσεις μετόχων»; α) Για να κινηθεί ο λογαριασμός αυτός θα πρέπει να μην έχει ολοκληρωθεί η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρίας. β) Για να κινηθεί ο λογαριασμός αυτός θα πρέπει να μην έχει ολοκληρωθεί η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρίας και να έχει ληφθεί ανάλογη απόφαση του διοικητικού συμβουλίου γ) Θα πρέπει να έχει γίνει έγγραφη αναφορά στην αρμόδια οικονομική υπηρεσία και να έχει δοθεί έγγραφη έγκριση από αυτήν. δ) Γι α να κινηθεί αυτός ο λογαριασμός θα πρέπει να έχει γίνει η είσπραξη του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρίας με απλές αθεώρητες αποδείξεις είσπραξης της εταιρίας.
32. Ποια εγγραφή γίνεται κατά την καταβολή των ποσών για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου; α) Οταν καταβληθούν τα ποσά που προορίζονται για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου τότε χρεώνεται ο λογαριασμός 38.00 και πιστώνεται ο 43.00. Οταν η διαδικασία ολοκληρωθεί τότε χρεώνεται ο 43.00 για να εξισωθεί και πιστώνεται ο λογαριασμός 33.04 «Οφειλόμενο κεφάλαιο». β) Οταν καταβληθούν τα ποσά που προορίζονται για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου τότε χρεώνεται ο λογαριασμός 38.03.00 «Καταθέσεις όψεως σε Ευρώ», διότι η καταβολή των ποσών θα πρέπει να γίνει μέσω τραπεζικού λογαριασμού, και πιστώνεται ο λογαριασμός 43.00. Οταν η διαδικασία ολοκληρωθεί τότε χρεώνεται ο 43.00 για να εξισωθεί και πιστώνεται ο λογαριασμός 33.04 «Οφειλόμενο κεφάλαιο». γ) Οταν καταβληθούν τα ποσά που προορίζονται για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου τότε χρεώνεται ο λογαριασμός 38.00 και πιστώνεται ο 43.01. Όταν η διαδικασία ολοκληρωθεί τότε χρεώνεται ο 43.01 για να εξισωθεί και πιστώνεται ο λογαριασμός 40.06 «Εταιρικό κεφάλαιο». δ) Οταν καταβληθούν τα ποσά που προορίζονται για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου τότε χρεώνεται ο λογαριασμός 38.00 και πιστώνεται ο 43.01. Οταν η διαδικασία ολοκληρωθεί τότε χρεώνεται ο 43.01 για να εξισωθεί και πιστώνεται ο λογαριασμός 53.14 «Βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις προς εταίρους και διοικούντες».
33. Ανάλογα με το χρόνο σύνταξης, η απογραφή διακρίνεται σε: α) Γενική και Μερική. β) Πραγματική ή λογιστική. γ) Τακτική (μόνο μία φορά το χρόνο) και έκτακτη (πολλές φορές το χρόνο). δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
34. Ενας θετικός Ισολογισμός δείχνει ότι: α) Η επιχείρηση έχει πολύ καλές προοπτικές οικονομικής εξέλιξης. β) Η επιχείρηση έχει κέρδη. γ) Η επιχείρηση έχει περιορισμένες υποχρεώσεις σε τρίτους. δ ) Τα α) κ αι β).
35. Οταν ένα στοιχείο του Παθητικού και των εσόδων μειώνονται τότε θα έχουμε: α) Χρέωση και πίστωση αντίστοιχα. β) Πίστωση και πίστωση αντίστοιχα. γ) Χρέωση και χρέωση αντίστοιχα. δ) Πίστωση και χρέωση αντίστοιχα.
36. Η εταιρία αποφασίζει να χρησιμοποιήσει ένα μέρος από τα μερίσματα πληρωτέα, για την αύξηση του μετοχικού της κεφα¬ λαίου. Πώς θα πρέπει να το χειριστεί; α) Η εταιρία θα πρέπει να χρεώσει με το ποσό αυτό το λογαριασμό 53.01 «Μερίσματα πληρωτέα» και να πιστώσει το λογαριασμό 43.90 «Αποθεματικά διατεθειμένα για την αύξηση κεφαλαίου». β) Η εταιρία θα πρέπει να χρεώσει με το ποσό αυτό το λογαριασμό 53.01 «Μερίσματα πληρωτέα» και να πιστώσει το λογαριασμό 43.02 «Διαθέσιμα μερίσματα χρήσης για αύξηση μετοχικού κεφαλαίου». γ) Η εταιρία θα πρέπει να πιστώσει με το ποσό αυτό το λογαριασμό 53.01 «Μερίσματα πληρωτέα» και να χρεώσει το λογαριασμό 43.02 «Διαθέσιμα μερίσματα χρήσης για αύξηση μετοχικού κεφαλαίου». δ) Η εταιρία θα πρέπει να χρεώσει με το ποσό αυτό το λογαριασμό 53.01 «Μερίσματα πληρωτέα» και να πιστώσει το λογαριασμό 33.04 «Οφειλόμενο κεφάλαιο».
37. Οι επισφαλείς πελάτες: α) Εμφανίζονται στο ακέραιο, στο Ενεργητικό. β) Δεν εμφανίζονται στο Ενεργητικό, διότι στο Ενεργητικό παρακολουθούμε μόνο τις βέβαιης είσπραξης απαιτήσεις. γ) Επειδή είναι επισφαλείς, τους παρακολουθούμε στο Παθητικό. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
38. Ο λογαριασμός 31.04 «Γραμμάτια μεταβιβασθέντα σε τρίτους» (λογαριασμός αντίθετος): α) Εχει πιστωτικό υπόλοιπο και εμφανίζεται στον Ισολογισμό στο Ενεργητικό, αφαιρετικά από το κονδύλι «Γραμμάτια Εισπρακτέα». β) Εχει πιστωτικό υπόλοιπο και εμφανίζεται στον Ισολογισμό στο Παθητικό, στο κονδύλι «Γραμμάτια Πληρωτέα». γ) Εφόσον τα γραμμάτια μεταβιβάσθηκαν, δεν βρίσκονται εις χείρας της επιχείρησης και επομένως δεν εμφανίζονται στον Ισολογισμό. δ) Εφόσον μεταβιβάσθηκαν σε τρίτους, αποτελούν απαίτηση της επιχείρησης.
39. Οι προβλέψεις που αφορούν επισφαλείς απαιτήσεις (λογ. 44): α) Εχουν πιστωτικό υπόλοιπο και επομένως εμφανίζονται στο Παθητικό κατά τη σύνταξη του Ισολογισμού. β) Εχουν πιστωτικό υπόλοιπο, αλλά εμφανίζονται στο Ενεργητικό, αφαιρετικά από τις απαιτήσεις που αφορούν. γ) Εχουν χρεωστικό υπόλοιπο και επομένως εμφανίζονται στο Ενεργητικό κατά τη σύνταξη του Ισολογισμού. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
40. Κατά την έκδοση μετοχών, η τιμή έκδοσής τους μπορεί να είναι: α) Υπέρ το άρτιο. β) Υπό το άρτιο. γ) Είτε υπέρ είτε υπό το άρτιο. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
41. Μία εταιρία θα μετατραπεί από προσωπική σε ΕΠΕ. Τι χρειάζεται για να πραγματοποιηθεί η μεταβολή αυτή; α) Συμβολαιογραφικό έγγραφο. β) Ιδιωτικό έγγραφο. γ) Ιδιωτικό ή συμβολαιογραφικό έγγραφο. δ) Δεν απαιτείται έγγραφο.
42. To Τακτικό Αποθεματικό: α) Μπορεί να κεφαλαιοποιηθεί μόνο με παμψηφεί απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων. β) μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για την κάλυψη του χρεωστικού υπολοίπου του λογαριασμού 42 «Αποτελέσματα εις νέο». γ) Σχηματίζεται ελεύθερα με σχετική απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων. δ) Ολα τα παραπάνω.
43. Ο λογαριασμός 42.00 «Υπόλοιπο κερδών χρήσεως εις νέο»: α) Εχει πιστωτικό υπόλοιπο. β) Εχει χρεωστικό υπόλοιπο. γ) Περιλαμβάνεται στα Ξένα Κεφάλαια στο Παθητικό. δ) Αποτελεί απαίτηση της επιχείρησης.
44. Στα Ξένα Κεφάλαια δεν περιλαμβάνονται: α) Οι προκαταβολές πελατών. β) Οι προκαταβολές προμηθευτών. γ) Οι προμηθευτές. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
45. Τι παρακολουθεί ο λογαριασμός 44 «Προβλέψεις»; α) Πρόβλεψη είναι η κράτηση ενός ορισμένου ποσού που γίνεται κατά τη διάρκεια της χρήσεως, σε βάρος ενός λογαριασμού εσόδου ή εξόδου. Η κράτηση αυτή αποβλέπει στην κάλυψη ζημιάς ή εξόδων ή υποτίμησης των στοιχείων του ενεργητικού. β) Πρόβλεψη είναι η κράτηση ενός ορισμένου ποσού που γίνεται κατά το κλείσιμο του ισολογισμού, σε βάρος του λογαριασμού της γενικής εκμεταλλεύσεως ή του λογαριασμού των αποτελεσμάτων χρήσεως. Η κράτηση αυτή αποβλέπει στην κάλυψη ζημιάς ή εξόδων ή υποτίμησης των στοιχείων του ενεργητικού. γ) Πρόβλεψη είναι η κράτηση ενός ορισμένου ποσού που γίνεται κατά το κλείσιμο του ισολογισμού, σε βάρος ενός λογαριασμού εσόδου ή εξόδου. Η κράτηση αυτή αποβλέπει στην κάλυψη ζημιάς ή εξόδων ή υποτίμησης των στοιχείων του ενεργητικού. δ) Η Πρόβλεψη παρακολουθεί τα ποσά που η επιχείρηση χρησιμοποιεί προκειμένου να καταρτίσει τους προϋπολογισμούς της.
46. Στο τέλος της χρήσεως, η επιχείρηση: α) Αναπροσαρμόζει μόνο τις προβλέψεις για την απαξίωση των γηπέδων και τα μηχανημάτων. β) Αναπροσαρμόζει τις σχηματισμένες προβλέψεις της, σύμφωνα με τις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί. Αν υπάρχουν ποσά προβλέψεων που δεν χρησιμοποιήθηκαν, μεταφέρονται στην πίστωση του λογαριασμού 84.01 «έσοδα από χρησιμοποιούμενες προβλέψεις προηγούμενων χρήσεων». γ) Η επιχείρηση απαγορεύεται να αναπροσαρμόσει τις αρχικές της προβλέψεις. δ) Αναπροσαρμόζει τις σχηματισμένες προβλέψεις της, σύμφωνα με τις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί. Αν υπάρχουν ποσά προβλέψεων που δεν χρησιμοποιήθηκαν, μεταφέρονται στην πίστωση του λογαριασμού 84.00 «έσοδα από αχρησιμοποίητες προβλέψεις προηγουμένων χρήσεων».
47. Με βάση το Ε.Γ.Λ.Σ. μεταβατικούς λογαριασμούς έχει: α) Μόνο το ενεργητικό. β) Μόνο το παθητικό. γ) Και το ενεργητικό και το παθητικό. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
48. Οι λογαριασμοί αξιών είναι λογαριασμοί: α) Του ενεργητικού. β) Του παθητικού. γ) Και των δύο. δ) Δεν υφίστανται στην πράξη.
49. Η έννοια της δαπάνης περιλαμβάνει: α) Μόνο το κόσ τος. β) Μόνο το έξοδο. γ) Και το κόστος και το έξοδο. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
50. Τι πρέ π ει ν α πε ρ ι λαμβάνει το πι σ τωτικό τιμολόγιο: α) Τα στοιχεία των συμβαλλομένων. β) Το είδος , η ποσότητα, η μονάδα μέτρησης, η τιμή και η αξία κατά συντελεστή ΦΠΑ των επιστρεφομένων αγαθών. γ) Το ποσό των εκπτώσεων και τυχόν διαφορών, ο αύξων αριθμός ή ο αριθμός των στοιχείων της συναλλαγής που αφορά η παρεχόμενη έκπτωση ή επιστροφή, καθώς και ο ΦΠΑ. δ) Ολα τα παραπάνω.
51. Σε ποιες ενέργειες θα πρέπει να προβεί μια εταιρία όταν ένας πελάτης της επιστρέφει αγαθά που είχε αγοράσει από αυτήν; α) Η επιχείρηση θα πρέπει να εκδώσει πιστωτικό τιμολόγιο επιστροφής το αργότερο μέχρι το τέλος της χρήσεως που παραλήφθηκαν τα αγαθά. β) Η επιχείρηση δεν θα εκδώσει κανένα παραστατικό. Θα ενημερώσει την αποθήκη της και τον πελάτη της με βάση το δελτίο αποστολής που συνοδεύει τα επιστρεφόμενα αγαθά. γ) Η επιχείρηση θα πρέπει να εκδώσει πιστωτικό τιμολόγιο επιστροφής το αργότερο μέσα σε έναν μήνα από το χρόνο παραλαβής της επιστροφής τους και πάντως μέχρι το τέλος της χρήσεως που παραλήφθηκαν τα αγαθά. δ) Ο πελάτης που επιστρέφει τα αγαθά στην επιχείρηση υποχρεούται να εκδώσει το σχετικό πιστωτικό τιμολόγιο. Αν αυτός αρνηθεί, η εταιρία θα το εκδώσει για λογαριασμό του.
52. Σε ποιες περιπτώσεις εκδίδεται το δελτίο εσωτερικής διακίνησης; α) Για κάθε εξαγωγή από την αποθήκη πρώτων υλών, βοηθητικών υλών, υλικών συσκευασίας, ιδίων ή τρίτων, προς την παραγωγική διαδικασία. β) Για την εξαγωγή από την αποθήκη των πρώτων υλών που προορίζονται για την παραγωγική διαδικασία. γ) Για κάθε εξαγωγή από την αποθήκη πρώτων υλών, βοηθητικών υλών, υλικών συσκευασίας, εμπορευμάτων, ιδίων ή τρίτων, προς την παραγωγική διαδικασία. δ) Για κάθε εξαγωγή από την αποθήκη πρώτων υλών, βοηθητικών υλών, υλικών συσκευασίας, ιδίων ή τρίτων, προς το τμήμα πωλήσεων.
Οι επόμενες τρεις ερωτήσεις αφορούν την παρακάτω πρόταση:
Για τη σύσταση μιας εταιρίας οι μέτοχοι συνεισφέρουν το κεφάλαιο σε είδος.
53. Από ποιον θα γίνει η εκτίμηση της εισφοράς αυτής στην πραγματική της αξία; α) Από το Διοικητικό Συμβούλιο και τη Γενική Συνέλευση της εταιρίας. β) Από την αρμόδια Δ.Ο.Υ στην οποία υπάγεται η επιχείρηση. γ) Από την οικονομική διεύθυνση της εταιρίας και το λογιστήριο. δ) Από την αρμόδια επιτροπή του άρθρου 9 του ν. 2190/1920.
54. Πότε καταβάλλεται η διαφορά εκδόσεως μετοχών υπέρ το άρτιο; α) Η διαφορά μετοχών υπέρ το άρτιο καταβάλλεται στο τέλος, μαζί με την καταβολή της τελευταίας δόσης του κεφαλαίου. β) Η διαφορά μετοχών υπέρ το άρτιο καταβάλλεται εφάπαξ, μαζί με την καταβολή της πρώτης δόσης του κεφαλαίου. γ) Η διαφορά μετοχών υπέρ το άρτιο δεν καταβάλλεται, διότι δεν είναι αποθεματικό και δεν δημιουργήθηκε από μη διανεμημένα κέρδη. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
55. Ποια είναι η λογιστική εγγραφή για την κάλυψη του κεφαλαίου; α) Χρεώνεται ο λογαριασμός 33.04 «Οφειλόμενο κεφάλαιο» και πιστώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλόμενο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών». β) Χρεώνεται ο λογαριασμός 18.12 «Οφειλόμενο κεφάλαιο» και πιστώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλόμενο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών». γ) Χρεώνεται ο λογαριασμός 33.03 «Μέτοχοι λογαριασμός κάλυψης κεφαλαίου» και πιστώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλόμενο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών». δ) Πιστώνεται ο λογαριασμός 33.03 «Μέτοχοι λογαριασμός κάλυψης κεφαλαίου» και χρεώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλόμενο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών»
56. O Ισολογισμός της 31/12/2007 μιας ατομικής επιχείρησης έχει την ακόλουθη εικόνα: Αμοιβές προσωπικού πληρωτέες 60 €, Αναλώσιμα υλικά 30 €, Οικόπεδα 200 €, Φυτείες 100 €, Γραμμάτια πληρωτέα 10 €, Προβλέψεις για απόλυση προσωπικού 20 €, Προμηθευτές (πίστωση 30 μηνών) 44 €, Ταμείο 198 €, Υποχρεώσεις προς ΙΚΑ 36 €, Κεφάλαιο Χ. Οι υποχρεώσεις βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα της επιχείρησης είναι: α) 106 €. β) 150 €. γ) 100 €. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
57. Με βάση τα δεδομένα της προηγούμενης επιχείρησης, αν ακολουθείται η σταθερή μέθοδος απόσβεσης και ο συντελεστής για το σύνολο των υποκειμένων σε απόσβεση στοιχείων είναι 20% ετησίως, τότε ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι αληθής: α) Στις 31/12/2007, οι αποσβέσεις θα είναι 60 € αν τα σ τοιχεία αποκτήθηκαν την 1/1/2007. β) Στις 31/12/2007, οι αποσβέσεις θα είναι 20 € αν τα σ τοιχεία αποκτήθηκαν την 1/1/2007. γ) Στις 31/12/2007, οι αποσβέσεις θα είναι 20 € αν τα σ τοιχεία αποκτήθηκαν στις 30/6/2007. δ) Καμία από τις παραπάνω προτάσεις δεν είναι αληθής.
58. Οι διάφοροι λογαριασμοί πληροφοριών πιστωτικοί: α) Ανήκουν σε λογαριασμούς τάξεως Ενεργητικού καθώς και στη δέκατη ομάδα του Ελληνικού Γενικού Λογιστικού Σχεδίου. β) Χρεώνονται και πιστώνονται σε αυτόνομο λογιστικό κύκλωμα. γ) Είναι πληροφοριακού περιεχομένου λογαριασμοί, οι οποίοι συμμετέχουν στην εξαγωγή της λογιστικής ισότητας (Σύνολο Ενεργητικού = Σύνολο Παθητικού). δ) Κανένα από τα παραπάνω.
59. Το Ισοζύγιο είναι: α) Ενας πίνακας που αναφέρει όλους τους λογαριασμούς με τα αθροίσματα της χρέωσής τους, της πίστωσής τους καθώς και με τα υπόλοιπά τους (χρεωστικά, πιστωτικά). β) Ο,τι και το α) με τη διαφορά πως αναφέρονται μόνο οι λογαριασμοί που παρουσιάζουν υπόλοιπο. γ) Ο,τι και το α) και επιπλέον ότι το σύνολο της Χρέωσης και της Πίστωσης δεν πρέπει να είναι ίσα. δ) Είναι μια οικονομική κατάσταση σε σχήμα «Τ» που περιέχει τα αθροίσματα της χρέωσης, της πίστωσης και τα υπόλοιπα όλων των λογαριασμών.
60. Οι λογαριασμοί μη δεδουλευμένοι τόκοι γραμματίων εισπρακτέων και Ενοίκια (έσοδα) επομένων χρήσεων καταχωρίζονται: α) Στο Κυκλοφορούν Ενεργητικό και στα έξοδα χρήσης αντίστοιχα. β) Στο Παθητικό και σε μεταβατικούς λογαριασμούς παθητικού αντίστοιχα. γ) Στο Ενεργητικό και σε μεταβατικούς λογαριασμούς παθητικού αντίστοιχα. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
61. Μια οικονομική χρήση μπορεί να οριστεί στα εξής χρονικά όρια: α) 1η Ιανουαρίου έτους ν ως και την 31η Δεκεμβρίου έτους ν. — β) 1η Ιουλίου έτους ν-1 ως και 1η Ιουλίου έτους ν. γ) Τα α) και β). δ) Οποιεσδήποτε ημερομηνίες συμπληρώνουν 12 μήνες.
62. Μια επιχείρηση πωλεί έπιπλα με τιμή κτήσεως 1.000 €, αποσβεσμένα κατά το 1/3 μέχρι και τη μέρα της πώλησης και με υπολειμματική αξία ίση με 100 €. Η τιμή πώλησης είναι 600 € τοις μετρητοίς. Η απεικόνιση του γεγονότος είναι: α) Το ταμείο χρεώνεται με 600 € και πιστώνονται τα έπιπλα με 600 €. β) Το ταμείο χρεώνεται με 600 €, πισ τώνονται τα κέρδη από πώ¬ληση επίπλων με 100 € και πιστώνονται τα έπιπλα με 500 €. γ) Το ταμείο χρεώνεται με 600 €, χρεώνονται οι ζημίες από πώληση επίπλων με 100 € και πιστώνονται τα έπιπλα με 700 €. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
63. Συμμετοχές και μακροπρόθεσμες απαιτήσεις είναι: α) Οι συμμετοχές σε θυγατρικές εταιρίες. β) Οι συμμετοχές σε άλλες οικονομικές μονάδες οποιασδήποτε νομικής μορφής. γ) Οι συμμετοχές στο Δημόσιο. δ) Αυτές για τις οποίες η προθεσμία εξοφλήσεως λήγει μέσα στη χρήση.
64. Η συντήρηση ενσώματου Πάγιου στοιχείου γίνεται για να διατηρείται στην αρχική του παραγωγική ικανότητα. Το έξοδο καταχωρίζεται: α) Στο Πάγιο στοιχείο του και προσαυξάνει την αξία κτήσεώς του. β) Είναι λειτουργικό έξοδο. γ) Στα πολυετούς αποσβέσεως, όπου αποσβέννυνται τμηματικά. δ) Σε κανένα από τα ανωτέρω.
65. Η αποσβεστέα αξία ενός αποσβέσιμου Παγίου είναι: α) Μειωμένη κατά την υπολειμματική αξία. β) Αυξημένη κατά το έσοδο από την πώλησή του. γ) Μειωμένη κατά την υπολειμματική αξία του ακόμη και αν δεν είναι αξιόλογη. δ) Ολα τα ανωτέρω.
66. Οι αποσβέσεις σήμερα έχουν καθιερώσει: α) Εναν μόνο συντελεστή για όλες τις επιχειρήσεις. β) Δύο συντελεστές απόσβεσης (υψηλός – χαμηλός). γ) Τρεις συντελεστές για όλες τις επιχειρήσεις. δ) Κανένα από τα ανωτέρω. 67. Βρείτε το λανθασμένο ισχυρισμό α) Οι λογαριασμοί ισολογισμού είναι ουσιαστικοί λογαριασμοί. β) Τα ισοζύγια ανάλογα με το περιεχόμενό τους διακρίνονται σε ισοζύγια ποσών, ισοζύγια υπολοίπων και πλήρη ισοζύγια. γ) Σκοπός του ισοζυγίου του Γενικού Καθολικού είναι να ελέγχει την ορθότητα της μεταφοράς των λογιστικών γεγονότων από το Ημερολόγιο στο Γενικό Καθολικό. δ) Στην εγγραφή κλεισίματος εξισώνονται πάντα οι πραγματικοί λογαριασμοί.
68. Τα είδη των λογιστικών σφαλμάτων διακρίνονται με βάση α) Τα ποσά των λογαριασμών. β) Τα βιβλία που τηρεί η επιχείρηση. γ) Τους κωδικούς των λογαριασμών στα οποία μεταφέρθηκε το λο¬γιστικό. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
69. Για να καταρτισθεί η κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης πολλαπλών βαθμίδων: α) O λογαριασμός «έκτακτα κέρδη» εξισώνεται και μεταφέρεται στο αποτέλεσμα εκμετάλλευσης. β) O λογαριασμός «φόρος εισοδήματος πληρωτέος»1 εξισώνεται και μεταφέρεται στο αποτέλεσμα χρήσης. γ) O λογαριασμός «μικτό αποτέλεσμα» εξισώνεται και μεταφέρεται στο αποτέλεσμα χρήσης. δ) O λογαριασμός λειτουργικά έσοδα εξισώνεται και μεταφέρεται στο αποτέλεσμα εκμετάλλευσης.
70. Οταν ένας λογαριασμός του ενεργητικού αυξάνεται θα πρέπει: α) Να τον χρεώσουμε, διότι αυξάνεται η απαίτηση της επιχείρησης πάνω στο λογαριασμό του ενεργητικού. β) Να τον πιστώσουμε, διότι η πίστωση δείχνει την υποχρέωση του λογαριασμού προς την επιχείρηση. γ) Ο λογαριασμός θα μείνει ως έχει και στο τέλος της χρήσης θα γραφτεί το υπόλοιπο του λογαριασμού στο προσαρμοσμένο ισοζύγιο. δ) Δεν δίνονται αρκετά στοιχεία για να απαντηθεί η ερώτηση.
71. Τα πάγια περιουσιακά στοιχειά ή πάγιο ενεργητικό ορίζονται ως εξής: α) Πάγια είναι τα ακίνητα που έχει στην κατοχή της η επιχείρηση και που τα εκμεταλλεύεται προκειμένου να αυξάνει την κερδοφο¬ρία της. β) Πάγια είναι τα αγαθά και τα δικαιώματα που προορίζονται να πα¬ραμείνουν μακροχρόνια, με την ίδια περίπου μορφή, στην επιχεί¬ρηση καθώς και τα έξοδα πολυετούς αποσβέσεως και οι μακρο¬πρόθεσμες απαιτήσεις. Τα πάγια περιουσιακά στοιχεία υπόκεινται σε απόσβεση. γ) Τα πάγια περιουσιακά στοιχεία της εταιρίας αποτελούνται από τα υλικά στοιχεία που η επιχείρηση χρησιμοποιεί αποκλειστικά για την παραγωγή των προϊόντων ή των υπηρεσιών της. δ) Τα πάγια περιουσιακά στοιχεία μιας επιχείρησης αποτελούνται από τα ενσώματα στοιχεία που προορίζονται να παραμείνουν μα¬κροχρόνια, με την ίδια περίπου μορφή, στην επιχείρηση, και υπό¬κεινται σε ετήσια απόσβεση.
72. Μία επιχείρηση εμπορεύεται αυτοκίνητα. Ενα εξ αυτών αποφάσισε να το χρησιμοποιήσει για ιδία χρήση. Το αυτοκίνη¬ το αυτό θα καταγραφεί: α) Στο κυκλοφορούν ενεργητικό, ως εμπόρευμα της επιχείρησης, αποτιμώμενο στην τιμή αγοράς του. β) Ως πάγιο στοιχείο της επιχείρησης, αποτιμώμενο στην πιθανή τιμή πώλησής του. γ) Το αυτοκίνητο θα καταγραφεί σ τα πάγια περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης αποτιμώμενο στην τιμή αγοράς του και θα αποσβεστεί ολόκληρο μέσα στη χρήση. δ) Το αυ τοκίνητο θα καταγραφεί σ τα πάγια περιουσιακά σ τοιχεία της επιχείρησης αποτιμώμενο στην τιμή αγοράς του και θα αποσβέννυται κανονικά κάθε χρόνο κατά το ετήσιο ποσό της απόσβεσής του.
73. Τα κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία μιας επιχείρησης ορίζονται ως: α) Τα κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία αποτελούν τα περιου¬σιακά στοιχεία που θα γίνουν απαιτητά μέσα στην επόμενη χρήση. β) Στο κυκλοφορούν ενεργητικό περιλαμβάνονται τα στοιχεία που δεν πρόκειται να ρευστοποιηθούν εντός μίας λογιστικής χρήσεως ή εντός του λειτουργικού κυκλώματος της επιχείρησης. γ) Το κυκλοφορούν ενεργητικό αποτελείται από τα στοιχεία τα οποία προβλέπεται ότι θα ρευστοποιηθούν εντός μιας λογιστικής χρήσης από της καταρτίσεως του ισολογισμού ή εντός ενός λει¬τουργικού κυκλώματος εφόσον η διάρκεια του κυκλώματος αυτού είναι μεγαλύτερη του έτους. δ) Κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία ή κυκλοφορούν ενεργητικό αποτελούν τα υλικά και άυλα περιουσιακά στοιχεία που προ¬ορίζονται να αλλάξουν μορφή (να κυκλοφορούν) μία ή περισσότερες φορές μέσα σε μία λογιστική χρήση και υπόκεινται κανονικά σε ετήσια απόσβεση.
74. Οι εδαφικ ές εκ τάσεις που έχει σ την κατοχή της η επιχείρη – ση: α) Αποτελούν στοιχείο του παγίου ενεργητικού που δεν υπόκειται σε απόσβεση. β) Αποτελούν στοιχείο του παγίου ενεργητικού και αποσβέννυνται κανονικά. γ) Αποτελούν στοιχείο του παγίου ενεργητικού και αποτιμώνται στην τιμή αγοράς τους. δ) Αποτελούν στοιχείο του παγίου ενεργητικού, αποτιμώνται στην τιμή αγοράς τους, και μπορεί να υπόκεινται σε αποσβέσεις ή όχι, ανάλογα με το σκοπό και τη χρήση των εδαφικών εκτάσεων που κάνει η επιχείρηση.
75. Ο φόρος εισοδήματος που υπολογίζεται ως ποσοστό των κερδών στο τέλος της χρήσης και μειώνει τα κέρδη που η εταιρία μπορεί να διαθέσει στους εταίρους της: α) Είναι λειτουργικό έξοδο. β) Είναι μη λειτουργικό έξοδο. γ) Είναι έκτακτο έξοδο. δ) Δεν θεωρείται έξοδο.
76. Πότε καταβάλλεται η διαφορά εκδόσεως μετοχών υπέρ το άρτιο; α) Η διαφορά μετοχών υπέρ το άρτιο καταβάλλεται στο τέλος, μαζί με την καταβολή της τελευταίας δόσης του κεφαλαίου. β) Η διαφορά μετοχών υπέρ το άρτιο καταβάλλεται εφάπαξ, μαζί με την καταβολή της πρώτης δόσης του κεφαλαίου. γ) Η διαφορά μετοχών υπέρ το άρτιο δεν καταβάλλεται, διότι δεν είναι αποθεματικό και δεν δημιουργήθηκε από μη διανεμημένα κέρδη. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
77. Ποια είναι η λογιστική εγγραφή για την κάλυψη του κεφαλαίου; α) Χρεώνεται ο λογαριασμός 33.04 «Οφειλόμενο κεφάλαιο» και πιστώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλόμενο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών». β) Χρεώνεται ο λογαριασμός 18.12 «Οφειλόμενο κεφάλαιο» και πιστώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλόμενο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών». γ) Χρεώνεται ο λογαριασμός 33.03 «Μέτοχοι λογαριασμός κάλυψης κεφαλαίου» και πιστώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλό¬μενο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών» δ) Πιστώνεται ο λογαριασμός 33.03 «Μέτοχοι λογαριασμός κάλυψης κεφαλαίου» και χρεώνεται ο λογαριασμός 40.02 «Οφειλόμε¬νο μετοχικό κεφάλαιο κοινών μετοχών».
78. Στα μέσα του μηνός η επιχείρηση ΑΒΓ καταβάλλει σε μι¬ σθωτό της 1.000 Ευρώ, έναντι της μισθοδοσίας του μηνός. Με το ποσό αυτό θα χρεωθεί ο λογαριασμός: α) Μισθοί πληρωτέοι. β) Αμοιβές Εμμίσθου Προσωπικού. γ) Δάνεια Προσωπικού. δ) Προκαταβολές Προσωπικού.
79. Το πιστωτικό υπόλοιπο του λογαριασμού «Ταμείο» χωρίς να υπάρχει αριθμητικό λάθος σημαίνει: α) Οι πληρωμές είναι περισσότερες από τις εισπράξεις. β) Εχει χρεωθεί ή πιστωθεί κατά λάθος άλλος λογαριασμός του Ενεργητικού ή Παθητικού αντίστοιχα. γ) Οι εισπράξεις είναι περισσότερες από τις πληρωμές της χρήσης. δ) Ενδέχεται να είναι και πιστωτικό το υπόλοιπο.
80. Τα έξοδα επομένων χρήσεων, στο τέλος της χρήσεως: α) Αντιμετωπίζονται όπως και τα υπόλοιπα οργανικά έξοδα της χρήσης. β) Ομαδοποιούνται στους Μεταβατικούς Λογαριασμούς του Ενεργητικού. γ) Είναι λογαριασμοί Τάξεως χρεωστικοί. δ) Δεν λαμβάνονται υπόψη.
81. Σύμφωνα με το υπόδειγμα του Ισολογισμού του Γενικού Λογιστικού Σχεδίου, το Παθητικό αποτελείται από τις παρα¬ κάτω Ομάδες: α) Ιδια Κεφάλαια-Υποχρεώσεις. β) Ιδια Κεφάλαια, προβλέψεις για έξοδα και Υποχρεώσεις. γ) Ιδια Κεφάλαια, προβλέψεις για κινδύνους και έξοδα-Υποχρεώ-σεις και Μεταβατικοί Λογαριασμοί Παθητικού. δ)Ιδια Κεφάλαια-Υποχρεώσεις και λογαριασμοί Τάξεως.
82. Το άμεσο κόστος αποτελείται από τα παρακάτω επιμέρους στοιχεία: α) Πρώτες ύλες και άμεση εργασία. β) Πρώτες ύλες, άμεση εργασία και Γ.Β.Ε. γ) Πρώτες ύλες, άμεση εργασία, Γ.Β.Ε. και έξοδα διοίκησης. δ) Πρώτες ύλες, άμεση εργασία, Γ.Β.Ε., έξοδα διοίκησης και πωλήσεων.
83. Σύμφωνα με την αρχή της διγραφίας, το έσοδο από πώληση εμπορευμάτων εμφανίζεται: α) Οταν εισπράττεται το αντίτιμο της πώλησης. β) Οταν ολοκληρώνεται η συμφωνία πώλησης. γ) Οταν ο υπεύθυνος λογιστής το κρίνει σκόπιμο. δ) Οταν ολοκληρώνεται η πώληση και παραδίδονται τα αγαθά
84. Ποιο είναι το ελάχιστο καταβεβλημένο κεφάλαιο που απαιτείται για την ίδρυση της ΕΠΕ; α) 50.000 €. β) 15.000 €. γ) 18.000 €. δ) 20.000 €.
85. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι η σωστή; α) Αποθεματικά είναι συσσωρευμένα καθαρά κέρδη που δεν έχουν διανεμηθεί, έχουν όμως ενσωματωθεί στο μετοχικό ή εταιρικό κε¬φάλαιο. β) Αποθεματικά είναι συσσωρευμένα καθαρά κέρδη που δεν έχουν διανεμηθεί και δεν έχουν ενσωματωθεί στο μετοχικό ή εταιρικό κε¬φάλαιο. γ) Αποθεματικά είναι τα αποθεματικά εκείνα που σχηματίζονται σύμφωνα με απόφαση της τακτικής γενικής συνέλευσης των με¬τόχων. δ) Τα αποθεματικά αναφέρονται στη διαφορά από έκδοση των μετοχών ή εταιρικών μεριδίων υπέρ το άρτιο.
86. Σε πόσο χρόνο πραγματοποιείται η πιστοποίηση καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου μιας ανώνυμης εταιρίας; α) Μέσα σε δύο μήνες από την ημερομηνία εγγραφής της ανώνυ¬μης εταιρίας στο Μητρώο των ανωνύμων εταιριών. β) Μέσα σε δύο μήνες από τη δημοσίευση του πρώτου ισολογισμού και του πίνακα διάθεσης των κερδών. γ) Μέσα σε τρεις μήνες από την ημερομηνία εγγραφής της ανώνυμης εταιρίας στο Μητρώο των ανωνύμων εταιριών. δ) Αμέσως μόλις οι μέτοχοι καταβάλουν το οφειλόμενο μετοχικό κεφάλαιο.
87. Το ισοζύγιο του Γενικού Καθολικού καταρτίζεται: α) Για να ελέγχεται η ορθότητα των μεταφορών των ημερολογιακών εγγραφών στους λογαριασμούς του Γενικού Καθολικού. β) Για να γίνεται ένας ενδιάμεσος προσδιορισμός της χρηματοοικονομικής κατάστασης της επιχείρησης και των αποτελεσμάτων που αυτή πέτυχε, στη διάρκεια της λογιστικής χρήσεως, μέχρι το χρονι¬κό διάστημα κατάρτισης του ισοζυγίου. γ) Για να γνωρίζει η επιχείρηση τις υποχρεώσεις και τις απαιτήσεις της. δ) Το -α- και -β-.
88. Σύμφωνα με την αρχή της αντικειμενικότητας η οικονομική μον άδα θα πρέ πει να κ αταγρ άφει με αντικειμενικό τρόπο την αξία των: α) Παγίων στοιχείων της οικονομικής μονάδας. β) Μέσων δράσης και των υποχρεώσεων της επιχείρησης. γ) Πωλήσεων και των αγορών της επιχείρησης. δ) Πωλήσεων και των αγορών της επιχείρησης.
89. Το αποτέλεσμα της σύγκρισης των θετικών και των αρνητικών παραγόντων της κατάστασης αποτελεσμάτων χρήσεως μιας βαθμίδας είναι: α) Κέρδη και ζημιές εκμετάλλευσης. β) Ενεργητικό και Παθητικό, δηλαδή ο προσδιορισμός του καθαρού κεφαλαίου. γ) Κέρδη και ζημιές χρήσεως. δ) Κέρδη και ζημιές ανά βαθμίδα και ανά τμήμα της επιχείρησης.
90. Ποια η έννοια του λογαριασμού «Προμηθευτές»; α) Με το λογαριασμό προμηθευτές παρακολουθούνται οι υποχρεώσεις της οικονομικής μονάδας προς τους προμηθευτές της, από τους οποίους αγοράζει εμπορεύματα, υπηρεσίες, αναλώσιμα, έξοδα ή στοιχεία του ενεργητικού. β) Με το λογαριασμό προμηθευτές παρακολουθούνται οι αγορές των παγίων, των εξόδων ή των εμπορευμάτων της επιχείρησης εφόσον αυτές γίνονται επί πιστώσει. γ) Με το λογαριασμό προμηθευτές παρακολουθούνται οι αγορές των παγίων, των εξόδων ή των εμπορευμάτων της επιχείρησης εφόσον αυτές γίνονται με μετρητά. δ) Με το λογαριασμό προμηθευτές παρακολουθούνται οι αγορές των παγίων και των εξόδων της επιχείρησης εφόσον αυτές γίνο¬νται επί πιστώσει.
91. Σε μία ομόρρυθμη εταιρία ποιοι δικαιούνται την επιχειρηματική αμοιβή; α) Οι ομόρρυθμοι εταίροι που έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής στην επιχείρηση. β) Μέχρι τρεις ομόρρυθμοι εταίροι με το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής στην επιχείρηση. γ) Μέχρι δύο ομόρρυθμοι εταίροι με το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής στην επιχείρηση. δ) Στην ομόρρυθμη εταιρία κανένας εταίρος δεν δικαιούται επιχειρηματική αμοιβή.
92. Για την ανάληψη χρημάτων από τον ιδιοκτήτη ατομικής επιχείρησης στο τέλος της χρήσεως ισχύει: α) Η ανάληψη μεταφέρεται στα κέρδη της χρήσεως. β) Η ανάληψη αφαιρείται από τα κέρδη της χρήσεως της ατομικής εταιρίας. γ) Η ανάληψη μεταφέρεται στην επόμενη χρήση και συμψηφίζεται με τα κέρδη της χρήσης αυτής. δ) Η ανάληψη στο τέλος της χρήσεως θα μεταφερθεί στο κεφάλαιο της ατομικής επιχείρησης.
93. Πώς προσδιορίζεται το γενικό αποτέλεσμα εκμετάλλευσης; α) Το αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης είναι η διαφορά των εσόδων και των εκτάκτων κερδών μείον τα έξοδα και οι έκτακτες ζημιές. β) Το αποτέλεσμα εκμετάλλευσης είναι η διαφορά μεταξύ των εσόδων και των εξόδων, δηλαδή δείχνει ποιο είναι το αποτέλεσμα που πέτυχε η επιχείρηση από τις κύριες δραστηριότητές της. γ) Ο λογαριασμός της γενικής εκμετάλλευσης χρησιμεύει για τον προσδιορισμό των καθαρών τακτικών αποτελεσμάτων από την εκ¬μετάλλευση των διαφόρων δραστηριοτήτων της οικονομικής μονάδας. Αποτελείται από τα έσοδα, τα έξοδα, το απόθεμα αρχής, τις αγορές και το απόθεμα τέλους. δ) Η γενική εκμετάλλευση αποτελείται από την αφαίρεση του κό¬στους πωληθέντων από τις πωλήσεις. Δείχνει τα μικτά κέρδη της οικονομικής μονάδας.
94. Προκειμένου μια επιχείρηση που κυρίως ασχολείται με το χονδρικό εμπόριο να τηρήσει το βιβλίο αποθήκης και το βιβλίο παραγωγής και κοστολογίου, θα πρέπει να συντρέχουν οι πα¬ ρακάτω προϋποθέσεις: α) Ο τζίρος της να είναι πάνω από 3.000.000 € από χονδρικές και λιανικές πωλήσεις.
β) Ο τζίρος της να είναι πάνω από 3.000.000 € από χονδρικές πωλήσεις. γ ) Ο τζίρος της να είναι πάνω από 5.000.000 € από χονδρικές και λιανικές πωλήσεις. δ) Ο τζίρος της να είναι πάνω από 3.000.000 € από λιανικές πωλήσεις.
95. Προκειμένου να κατατάξουμε μία επιχείρηση στην ανάλογη κατηγορία βιβλίων (α, β, γ), λαμβάνουμε υπ’ όψιν: α) Λαμβάνουμε το ύψος των ακαθάριστων εσόδων από τον κυριότερο κλάδο της επιχείρησης κατά την προηγούμενη διαχειριστική περίοδο. β) Λαμβάνουμε το ύψος των καθαρών εσόδων από τον κυριότερο κλάδο της επιχείρησης κατά την προηγούμενη διαχειριστική περίοδο. γ) Λαμβάνουμε το ύψος των ακαθάριστων εσόδων από όλους τους κλάδους της επιχείρησης κατά την προηγούμενη διαχειριστική περίοδο. δ) Λαμβάνουμε το μέσο όρο των ακαθάριστων εσόδων από τον κυριότερο κλάδο της επιχείρησης κατά την τελευταία πενταετία.
96. Μια συναλλαγή προκάλεσε μια αύξηση € 4.000 στο ενεργητικό και στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Αυτή η συναλλαγή θα μπορούσε να είναι: α) Λήψη βραχυπροθέσμου δανείου. β) Αγορά εμπορευμάτων με πίστωση. γ) Αγορά μηχανήματος με πίστωση. δ) Ολα τα παραπάνω.
97. Στο οριστικό ισοζύγιο υπόλοιπο παρουσιάζουν: α) Ολοι οι λογαριασμοί. β) Οι λογαριασμοί εσόδων και εξόδων. γ) Οι λογαριασμοί ενεργητικού και παθητικού. δ) Κανένας λογαριασμός.
98. O λογαριασμός «Μερίσματα Πληρωτέα» στον ισολογισμό ομαδοποιείται: α) Στα ίδια κεφάλαια. β) Στις προβλέψεις. γ) Στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. δ) Στις μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις.
99. Κατά την καταστροφή ακατάλληλων αποθεμάτων: α) Χρεώνεται λογαριασμός οργανικού εξόδου με πίστωση λογαριασμού τεκμαρτών εσόδων. β) Χρεώνεται λογαριασμός ανόργανου εξόδου με πίστωση λογαριασμού τεκμαρτών εσόδων. γ) Χρεώνεται λογαριασμός έκτακτης ζημίας με πίστωση λογαριασμού τεκμαρτών εσόδων. —δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
100. Σε περίπτωση αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου, η πιστοποίηση της καταβολής του πραγματοποιείται: α) Μέχρι το τέλος της χρήσης. β) Την επόμενη ημέρα. γ) Εντός δύο μηνών. δ) Εντός ενός μήνα.
101. Οι επισφαλείς πελάτες: α) Εμφανίζονται στο ακέραιο, στο Ενεργητικό. β) Δεν εμφανίζονται στο Ενεργητικό, διότι στο Ενεργητικό παρακο¬λουθούμε μόνο τις βέβαιης είσπραξης απαιτήσεις. γ) Επειδή είναι επισφαλείς, τους παρακολουθούμε στο Παθητικό. δ Κανένα από τα παραπάνω.
103. Δελτίο κίνησης εκδίδεται: α) Για κάθε είδους διακίνηση αγαθών. β) Για την εσωτερική διακίνηση, εντός των αποθηκών του επιτηδευματία, αγαθών. γ) Με την εκκίνηση τουριστικού λεωφορείου. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
104. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις δεν είναι σωστή; α) Οι ανών υμες ε ταιρίες μπορούν να σ υγ χωνε υτούν με την απορρόφηση της άλλης εταιρίας. β) Η συγχώνευση μπορεί να γίνει με μεταβίβαση ακινήτων. γ) Η συγχώνευση μπορεί να πραγματοποιηθεί με σύσταση νέας ανώνυμης εταιρίας. δ) Με συγχώνευση ή εξαγορά μίας ή περισσοτέρων εταιριών από άλλη ανώνυμη εταιρία.
105. Αν η προηγούμενη διαχειριστική περίοδος είναι μικρότερη ή μεγαλύτερη του 12μήνου, πώς θα υπολογιστούν τα ετήσια ακαθάριστα έσοδα ώστε να ενταχθεί η εταιρία στην κατάλληλη κατηγορία βιβλίων; α) Θα ληφθούν υπ’ όψιν τα ακαθάριστα έσοδα που πέτυχε η επιχείρηση για όσο διάστημα λειτούργησε. β) Θα ληφθούν υπ’ όψιν τα ακαθάριστα έσοδα που πέτυχε η επιχείρηση κάνοντας αναγωγή στους 12 μήνες. γ) Θα ληφθούν υπ’ όψιν τα ακαθάριστα έσοδα που αντιστοιχούν ακριβώς στους 12 μήνες. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
106. Ποιες από τις παρακάτω επαγγελματικές κατηγορίες θα πρέ π ει να τηρούν βιβλία β΄ κατηγορίας ανεξάρ τ η τα από το ύψος των ακαθάριστων εσόδων τους; α) Ο εργολάβος οικοδομών που τα καθαρά του κέρδη προσδιορίζο-ν ται με ειδικό τρόπο. β) Ο πράκτορας εφημερίδων και περιοδικών. γ) Ο πρατηριούχος υγρών καυσίμων για την εμπορία πετρελαίου. δ) Ολα τα παραπάνω.
107. Στην Κατάσταση Ταμειακών Ροών ως επενδυτικές δραστηριότητες περιλαμβάνονται: α) Η χρηματοδότηση της επιχείρησης από κεφαλαιούχους – ιδιοκτήτες και η επιστροφή αυτών ή λήψη δανείου ή πιστώσεως και η επιστροφή τους. β) Η χορήγηση και είσπραξη δανείων, η αγορά και διάθεση χρεογράφων, η αγορά και η πώληση παγίων. γ) Οι μελλοντικές ροές (εισροές και εκροές) κεφαλαίων. δ) Η χορήγηση και είσπραξη δανείων, η αγορά και διάθεση χρεογράφων, η αγορά και η πώληση παγίων.
108. Τα ταμειακά ισοδύναμα είναι: α) Οι βραχυπρόθεσμες, υψηλής ρευστότητας επενδύσεις, που είναι άμεσα μετατρέψιμες σε συγκεκριμένα ποσά ταμειακών διαθεσίμων και οι οποίες υπόκεινται σε ασήμαντο κίνδυνο μεταβολής της αξίας τους. β) Οι βραχυπρόθεσμες, υψηλής ρευστότητας επενδύσεις, που είναι άμεσα μετατρέψιμες σε συγκεκριμένα ποσά ταμειακών διαθεσίμων και οι οποίες υπόκεινται σε υψηλό κίνδυνο μεταβολής της αξίας τους. γ) Αυτά που αποτελούνται από μετρητά στο ταμείο της επιχειρήσεως και από καταθέσεις αυτής, που μπορεί να αναληφθούν άμεσα. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
109. Οι εγγραφές προσαρμογής γίνονται στο τέλος της χρήσεως διότι: α) Το τέλος της χρήσεως είναι η περίοδος που γίνονται όλες οι καταχωρίσεις των λογιστικών γεγονότων. β) Το τέλος της χρήσεως είναι το καταλληλότερο χρονικό διάστημα καταχώρισης όλων των λογιστικών γεγονότων για την επιχείρηση. γ) Στο τέλος της χρήσεως γίνονται τα κλεισίματα των ισολογισμών και των αποτελεσμάτων χρήσεως. δ) Στο τέλος της χρήσεως διενεργείται η φυσική απογραφή της επι¬χείρησης και με τις εγγραφές προσαρμογής συμφωνούν οι λογαριασμοί του Γενικού Καθολικού με τα δεδομένα της απογραφής.
110. Ποια είναι τα λογιστικά βιβλία της επιχείρησης σύμφωνα με το κλασικό σύστημα; α) Το βιβλίο απογραφών, το ημερολόγιο, το γενικό καθολικό, τα αναλυτικά καθολικά και τα διάφορα βοηθητικά βιβλία. β) Το βιβλίο απογραφών, το ημε ρολόγιο, το γε νικό καθολικό, τα αναλυτικά καθολικά, τα διάφορα βοηθητικά βιβλία και το βιβλίο παραγωγής και κοστολογίου. γ) Το βιβλίο απογραφών, το ημερολόγιο, τα αναλυτικά καθολικά και τα διάφορα βοηθητικά βιβλία. δ) Το ημερολόγιο, το γενικό καθολικό, τα αναλυτικά καθολικά και τα διάφορα βοηθητικά βιβλία.
111. Εταιρία κατασκευής αυτοκινήτων απεικονίζει την αξία των αυτοκινήτων που κατασκευάζει προς πώληση στο λογαριασμό α) «Μεταφορικά μέσα» του πάγιου ενεργητικού. β) «Μηχανήματα» του πάγιου ενεργητικού. γ) «Εμπορεύματα» των αποθεμάτων. δ) «Προϊόντα» των αποθεμάτων.
112. Η αρχή της συσχέτισης των εσόδων και των εξόδων α) Σχετίζεται με τον ισχυρισμό ότι η αναγνώριση των εσόδων ακο¬λουθεί χρονικά την αναγνώριση των εξόδων. β) Σχετίζεται με το διαχωρισμό των εσόδων σε δεδουλευμένα και μη δεδουλευμένα. γ) Σχετίζεται με το ότι τα έξοδα σύστασης μία εταιρίας θα πρέπει να βαρύνουν τα αποτελέσματα των επόμενων χρήσεων. δ) Δε ν σ χε τί ζε ται με κάτι από τα παραπάνω.
113. Παραγγέλνονται στον προμηθευτή Αποστόλου εμπορεύματα αξίας 20.000 € και προκαταβάλλονται 10.000 € έναντι του συμφωνηθέντος τιμήματος. Η λογιστική εγγραφή που θα καταγράψει το γεγονός είναι: α) Χρέωση πελάτες με 10.000 € και πίστωση ταμείο με 10.000 €. β) Χρέωση πελάτες με 20.000 € με πίστωση ταμείο με 20.000 € . γ) Χρέωση προμηθευτές με 20.000 € και πίστωση ταμείο με 20.000 €. δ) Χρέωση του λογαριασμού προμηθευτές λογαριασμός προκατα¬βολών με 10.000 € και πίστωση ταμείο με 10.000 €.
114. Ποια είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά των λογιστικών καταστάσεων; α) Οι λογιστικές καταστάσεις είναι συνοπτικές, δηλαδή εμφανί¬ζουν τα διάφορα στοιχεία περιληπτικά. Το περιεχόμενό τους είναι σε μεγάλο βαθμό καθορισμένο και η κατάρτισή τους στηρίζεται στις λογιστικές αρχές και μεθόδους. β) Οι λογιστικές καταστάσεις είναι συνοπτικές, δηλαδή εμφανί¬ζουν τα διάφορα στοιχεία αναλυτικά. Το περιεχόμε νό του ς είναι σε μεγάλο βαθμό καθορισμένο και η κατάρτισή τους στηρίζεται στις λογιστικές αρχές και μεθόδους. γ) Οι λογιστικές καταστάσεις είναι συνοπτικές, δηλαδή εμφανίζουν τα διάφορα στοιχεία περιληπτικά. Το περιεχόμενό τους και η δομή τους είναι ελεύθερα καθορισμένα από τη διοίκηση, και η κατάρτι-σή τους στηρίζεται στις λογιστικές αρχές και μεθόδους. δ) Τα στοιχεία που περιέχουν καθώς και η κατάρτισή τους δεν στη¬ρίζονται υποχρεωτικά σε γενικούς και προκαθορισμένους λογιστι¬κούς κανόνες ή μεθόδους.
115. Ποιες μορφές μπορεί να πάρει ο ισολογισμός; α) Ο ισολογισμός μπορεί να γραφτεί μόνο με την κάθετη παράταξη. β) Ο ισολογισμός μπορεί να γραφτεί με την κάθετη ή την οριζόντια παράταξη. γ) Ο ισολογισμός μπορεί να γραφτεί μόνο με την οριζόντια παράτα¬ξη. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
116. Ποιοι είναι οι προσδιοριστικοί παράγοντες των αποτελεσμάτων χρήσεως; α) Οι παράγοντες των αποτελεσμάτων χρήσεως είναι τα έσοδα και τα έξοδα. β) Οι παράγοντες των αποτελεσμάτων είναι τα έσοδα, τα έξοδα, το ενεργητικό και το παθητικό. γ) Οι προσδιοριστικοί παράγοντες των αποτελεσμάτων χρήσεως είναι τα έσοδα, τα έξοδα, τα έκτακτα κέρδη και οι έκτακτες ζημιές. δ) Οι προσδιοριστικοί παράγοντες των αποτελεσμάτων χρήσεως αποτελούνται από τα δεδουλευμένα έσοδα και τα δεδουλευμένα έξοδα.
117. Δεν είναι μία από τις γενικά αποδεκτές λογιστικές αρχές η εξής: α) Η αρχή της λογιστικής ισότητας. β) Η αρχή της περιοδικότητας. γ) Η αρχή της συνέπειας των λογιστικών μεθόδων. δ) Η αρχή της πλήρους αποκάλυψης.
118. Ο ισολογισμός είναι: α) Θετικός, όταν το σύνολο των στοιχείων του ενεργητικού ισούται με το σύνολο των στοιχείων του παθητικού. β) Ουδέτερος, όταν ο λογαριασμός «Ιδια κεφάλαια» είναι μηδενι¬κός. γ) Ουδέτερος, όταν το σύνολο των στοιχείων του ενεργητικού είναι μικρότερο από το σύνολο των στοιχείων του παθητικού. δ) Αρνητικός, όταν το σύνολο των στοιχείων του παθητικού είναι μεγαλύτερο από το σύνολο των στοιχείων του ενεργητικού.
119. Η απογραφή: α) Γίνεται μόνο μια φορά κατά τη διάρκεια της χρήσης. β) Στο τέλος της χρήσης είναι απαραίτητη προκειμένου να διαπι¬στωθεί η ορθότητα του λογαριασμού «Αποθεματικά κεφάλαιο» που εμφανίζεται στον ισολογισμό τέλους χρήσης. γ) Σε αντίθεση με τον ισολογισμό, περιλαμβάνει και στοιχεία που αφορούν και ποιοτικά στοιχεία των παγίων μίας εταιρίας. δ) Είναι ένα σύνολο ενεργειών στο τέλος των οποίων δεν είναι σα¬φές το ύψος της καθαρής θέσης της εταιρίας.
120. Με τα οργανικά έσ ο δα κ ατ ’ είδ ο ς έχει ν α κάνει: α) Η ομάδα 3 του Ε.Γ.Λ.Σ. β) Η ομάδα 6 του Ε.Γ.Λ.Σ. γ) Η ομάδα 7 του Ε.Γ.Λ.Σ. δ) Η ομάδα 5 του Ε.Γ.Λ.Σ.
121. Τι περιλαμβάνει το βιβλίο τεχνικών προδιαγραφών; α) Το βι βλίο τε χ νικών π ροδιαγραφών π ερι λαμβάνει την ποσότη¬τα των α’ και β’ υλών, καθώς και των υλικών συσκευασίας που απαι¬τούνται για την παραγωγή μιας μονάδας έτοιμου προϊόντος, καθώς και η προϋπολογιζόμενη φύρα παραγωγής. Επίσης στο ίδιο βιβλίο γράφονται και οι κανόνες καταμερισμού του εργοστασιακού κό¬στους. β) Το βιβλίο τε χ νικών προδιαγραφών περι λαμβάνει την ποσότ η -τα των α’ και β’ υλών, καθώς και των υλικών συσκευασίας που απαι¬τούνται για την παραγωγή μιας μονάδας έτοιμου προϊόντος, καθώς και η προϋπολογιζόμενη φύρα παραγωγής. γ) Το βιβλίο τε χ νικών προδιαγραφών περι λαμβάνει την ποσότ η -τα των α’ και β’ υλών, καθώς και των υλικών συσκευασίας που απαι¬τούνται για την παραγωγή μιας μονάδας έτοιμου προϊόντος.
122. Εάν, σε μια εγγραφή, στη χρέωση εμφανίζονται ο λογαριασμός Κτίρια με 126 €, ο ΦΠΑ με 23,5 € και στην πίστωση το Ταμείο με 84,3 € και οι προμηθευτές με 64,2 €, τότε: α) Δεν μπορεί να γίνει με αυτούς τους λογαριασμούς η εγγραφή. β) Η εγγραφή είναι λάθος. γ) Σημαίνει ότι αγοράστηκαν πάγια στοιχεία πληρώνοντας ένα μέ¬ρος μετρητά και τα υπόλοιπα με προφορική πίστωση. δ) Σημαίνει ότι αγοράστηκαν πάγια στοιχεία πληρώνοντας ένα μέ¬ρος μετρητά και τα υπόλοιπα με προφορική πίστωση, χωρίς όμως ΦΠΑ, γιατί δεν υφίσταται ΦΠΑ στην αγορά κτιρίων.
123. Oταν ένας πελάτης καταβάλλει χρήματα εντός της χρήσης για αγορές προϊόντων μέσα στην επόμενη χρήση, τότε: α) Αυτή η απαίτηση καταχωρίζεται στα βιβλία της εταιρίας ως προκαταβολή πελατών. β) Γίνεται χρήση μεταβατικού λογαριασμού τόσο στα λογιστικά βιβλία της εταιρίας όσο και στα βιβλία του πελάτη. γ) καταχωρίζεται ως προκαταβολή πελατών. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
124. Μια ατομική επιχείρηση παρουσίασε τα εξής υπόλοιπα στις 31/12/2006: Πωλήσεις Εμπορευμάτων 10.000 €, Εσοδα Παρεπόμενων Ασχολιών 1.500 €, Κόστος Πωληθέντων 3.300 €, Εκτακτα και Ανόργανα Εσοδα 150 €, Κέρδη από Εκποίηση Ακινήτων 50 €, Ζημιές από Ανεπίδεκτες Εισπράξεως Απαιτήσεις 400 €, Αμοιβές και Εξοδα Προσωπικού 1.000 €, Παροχές Τρίτων 2.000 €, Εσοδα Εισπρακτέα 250 €. Το αποτέλεσμα εκμεταλλεύσεως που πέτυχε η επιχείρηση για τη χρήση 2006 είναι: α) 8.200 €. β) 5.200 €. γ) 5.000 €. δ) 5.450 €.
125. H εταιρία εξοφλεί τις οφειλόμενες εργοδοτικές εισφορές στους ασφαλιστικούς οργανισμούς αξίας δεκαπέντε χιλιάδων ευρώ (15.000 €). Από αυτά 5.000 € βαρύνουν τον εργαζόμενο και 10.000 € βαρύνουν του εργοδότη. Η λογιστική εγγραφή που θα καταγράψει γεγονός είναι η ακόλουθη: α) Χρέωση του λογαριασμού κρατήσεις υπέρ ασφαλιστικών οργα¬νισμών με 5.000 €, με χρέωση του λογαριασμού εργοδοτικές ει¬σφορές πληρωτέες με 10.000 € και πίστωση του λογαριασμού τα¬μείο με 15.000 €. β) Χρέωση του λογαριασμού κρατήσεις υπέρ ΙΚΑ 15.000 € με πί¬στωση καταθέσεις όψεως 15.000 €. γ) Χρέωση του λογαριασμού εργοδοτικές εισφορές πληρωτέες 15.000 € με πίστωση ταμείο 15.000 €. δ) Χρέωση του λογαριασμού εργοδοτικές εισφορές με 15.000 € και πίστωση του λογαριασμού ταμείο με 15.000 €.
126. Πώς καταχωρίζονται τα αποθέματα κατά το ΕΓΛΣ; α) Μόνο κατά είδος και ποιότητα. β) Μόνο κατά ποιότητα και ποσότητα. γ) Μόνο κατά είδος, ποιότητα και ποσότητα. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
127. Μια επιχείρηση εισπράττει από έναν Πελάτη της που οφείλει στην επιχείρηση 10.000 Ευρώ. Η οικονομική αυτή ενέργεια θα εμφανισθεί ως: α) Χρέωση Ταμείο-πίστωση Πελάτες β) Πίστωση Ταμείο-χρέωση Πελάτες γ) Χρέωση Ταμείο-χρέωση Πελάτες δ) Πίστωση Ταμείο και πίστωση Πελάτες
128. Επιστρέφονται στον προμηθευτή Πέτρου εμπορεύματα αξίας 30.000 €, που είχαν αγοραστεί επί πιστώσει. Η εταιρία εφαρμόζει το σύστημα των αντίθετων λογαριασμών. Η λογιστική εγγραφή που θα καταγράψει το γεγονός είναι η ακόλουθη: α) Χρέωση του λογαριασμού επιστροφές αγορών με 30.000 € και πίστωση του λογαριασμού εμπορεύματα με 30.000 €. β) Χρέωση του λογαριασμού προμηθευτές λογαριασμούς επι¬στροφών με 3.000 € και πίστωση του λογαριασμού εμπορεύμα¬τα με 30.000 €. γ) Χρέωση στο λογαριασμό προμηθευτές με 30.000 € και πίστω¬ση του λογαριασμού επιστροφές αγορών με 30.000 €. δ) Χρέωση του λογαριασμού προμηθευτές με 30.000 € και πί¬στωση του λογαριασμού εμπορεύματα με 30.000 €.
129. Η μέθοδος αποτίμησης των εμπορευμάτων του Μέσου Σταθμικού Ορου: α) Δεν επιτρέπεται στην Ελλάδα. β) Δεν χρησιμοποιείται ευρέως. γ) Τηρείται ελεύθερα από όποιες εταιρίες το επιθυμούν αλλά δεν καταγράφει με ακρίβεια τις αξίες. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
130. Ηλεκτρονικός υπολογιστής αποκτήθηκε έναντι 238 € με ΦΠΑ 19%. Τα έξοδα μεταφοράς ήταν 5 €, το κόστος συναρμολόγησης 12 €, τα έξοδα επίδειξης 7 € και το κόστος τοποθέτησης 11 €. Αν ο ηλεκτρονικός υπολογιστής δεν έχει υπολειμματική αξία στο τέλος της ωφέλιμης ζωής του και αποσβένεται πλήρως σε πέντε έτη, τότε η ετήσια αποσβεστέα αξία του με βάση τη σταθερή μέθοδο θα είναι: α) 47 €. β) 54,6 €. γ) 40 €. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
131. Η αξία του συνόλου του Ενεργητικού που αναγράφεται στον ισολογισμό φανερώνει: α) Τα μέσα δράσεως της επιχείρησης, ιδιόκτητα και μη. β) Το α’ και επιπλέον το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων τα οποία αποτελούν τις πηγές της για να επιτύχει τους στόχους της. γ) Ποιο μέρος των κεφαλαίων της επιχείρησης έχει επενδυθεί σε πάγια και ποιο σε κυκλοφορούντα στοιχεία. δ) Κανένα από τα παραπάνω.
132. Αύξηση των ιδίων κεφαλαίων μπορεί να επέλθει: α) Μετά από αύξηση του ποσού των εσόδων από προμήθειες. β) Μετά από αύξηση του φορολογικού συντελεστή. γ) Μόνο αν οι συνιδιοκτήτες επενδύσουν επιπλέον των υπαρχό¬ντων κεφάλαια. δ) Οταν η επιχείρηση προβαίνει σε αγορά κτιριακού εξοπλισμού.
133. Η εταιρία «Α» πωλεί στις 19 Δεκεμβρίου εμπορεύματα αξίας (κόστους) 195 € αντί 178,5 € με ΦΠΑ 19% στον πελάτη Χρήστου. Ο Χρήστου προς εξόφληση της οφειλής του καταβάλλει 108,5 € και για τα υπόλοιπα αποδέχεται γραμμάτιο διάρκειας 15 μηνών και ονομαστικής αξίας 80 €. Τα έσοδα από πωλήσεις της επιχείρησης για το μήνα Δεκέμβριο ήταν: α) 150 €. β) 178,5 €. γ) 108,5 €. δ) 188,5 €.
134. Οι μεταβατικοί λογαριασμοί: α) Λειτουργούν πάντα κατά ζεύγη λογαριασμών. β) Λειτουργούν πάντα κατά ζεύγη λογαριασμών, όπως και οι τάξε¬ως. γ) Μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις λειτουργούν, βάσει του Λογι¬στικού Σχεδίου. δ) Δεν λειτουργούν κατά ζεύγη λογαριασμών.
135. Πρόσθετες (επιταχυνόμενες) αποσβέσεις καταχωρίζονται: α) Σε χρέωση στο λειτουργικό κόστος. β) Σε χρέωση του μη λειτουργικού κόστους. γ) Σε χρέωση του αντίθετου λογαριασμού των παγίων. δ) Σε χρέωση των αποτελεσμάτων χρήσεως.
136. Αυτόματο μηχάνημα αξίας 10.000 ευρώ με κόστος μεταφορικών 500 ευρώ και έξοδα εγκαταστάσεως και συναρμολογήσεως 1.000 ευρώ έχει ωφέλιμη ζωή 5 χρόνια και υπολειμματική αξία μη σημαντική. Η ετήσια απόσβεσή του με τη σταθερή μέθοδο απόσβεσης ανέρχεται σε: α) 2.000 ευρώ. β) 2.100 ευρώ. γ) 2.300 ευρώ. δ) 2.500 ευρώ.
137. Ζώα και πάγια εκμετάλλευση από γεωργικές/κτηνοτροφικές οικον. μονάδες παρακολουθούνται: α) Στα μεταφορικά μέσα, λογ. 13. β) Στις δασικές εκτάσεις μέσα, λογ. 10. γ) Σε έπιπλα και λοιπό εξοπλισμό, λογ. 14. δ) Σε κανένα από τα ανωτέρω.
138. Σε ποια περίπτωση η επιχείρηση θα χρησιμοποιήσει το λογαριασμό 18.12 «Οφειλόμενο κεφάλαιο»; α) Η επιχείρηση χρησιμοποιεί το λογαριασμό στις εγγραφές τακτοποίησης για να διαχωρίσει το ποσό του οφειλόμενου μετοχι¬κού κεφαλαίου από αυτό που θα καταβληθεί από τους μέτοχους στις επόμενες χρήσεις. β) Η επιχείρηση δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσει τον παραπάνω λογαριασμό. γ) Η επιχείρηση χρησιμοποιεί το λογαριασμό 18.12 για να δείξει το ποσό των δόσεων καταβολής κεφαλαίου που λήγουν στο τέ¬λος της επόμενης χρήσεως. Στο τέλος κάθε χρήσεως πιστώνεται ο λογαριασμός 18.12 με το ποσό των δόσεων που πρέπει να κατα¬βληθούν στην επόμενη χρήση και χρεώνεται με το ίδιο ποσό ο λο¬γαριασμός 33.04. δ) Η επιχείρηση χρησιμοποιεί το λογαριασμό 18.12 για να δείξει το ποσό των δόσεων καταβολής κεφαλαίου που λήγουν στο τέλος της επόμενης χρήσεως. Στο τέλος κάθε χρήσεως χρεώνεται ο λο¬γαριασμός 18.12 με το ποσό των δόσεων που πρέπει να καταβλη¬θούν στην επόμενη χρήση και πιστώνεται με το ίδιο ποσό ο λογα¬ριασμός 33.04.
139. Οι πιστωτικές συναλλαγματικές διαφορές από πιστώσεις και για δάνεια κτήσεως πάγιων στοιχείων: α) Μειώνουν την αξία των πάγιων στοιχείων. β) Καταχωρίζονται στα έξοδα πολυετούς απόσβεσης. γ) Μειώνουν τις χρεωστικές συναλλαγματικές διαφορές και το πιστωτικό υπόλοιπο μεταφέρεται στα αποτελέσματα χρήσης. δ) Παραμένουν στο λογαριασμό συναλλαγματικές διαφορές.
140. Μία επιχείρηση όταν ιδρύθηκε πλήρωσε συμβολαιογραφικά έξοδα 100.000. Θα καταχωρηθούν με χρέωση: α) Του 16.14 Εξοδα κτήσης ακινητοποιήσεων. β) Του 61.00 Αμοιβές και έξοδα ελ. επαγγελματιών υποκείμενες σε παρακράτηση φόρου εισοδήματος. γ) Του 61.02 Λοιπές προμήθειες τρίτων. δ) Του 16.10 Εξοδα ίδρυσης και πρώτης εγκατάστασης.
141. Στον λογ. 16.14 έξοδα κτήσης ακινητοποιήσεων: α) Ανήκουν έξοδα που είτε μεταφέρονται στα Αποτελέσματα Χρή¬σης είτε αποσβένονται τμηματικά και ισόποσα μέσα σε 5 έτη. β) Ανήκουν έξοδα που δεν αποσβένονται, αλλά μεταφέρονται στα Αποτ. Χρήσης. γ) Ανήκουν έξοδα που δεν μεταφέρονται στα Αποτελέσματα Χρή¬σης και δεν αποσβένονται. δ) Ο λογαριασμός αφορά στοιχείο του Πάγιου Ασώματου Ενεργη¬τικού που αφορά τις δαπάνες που κατέβαλε η επιχείρηση για αγο¬ρά δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
142. Μία επιχείρηση πλήρωσε έναν εργολάβο 1.000 ευρώ για μια προκαταβολή για ανέγερση κτίσματος. Το ποσό θα μπει στο λογαριασμό: α) 61.000 Αμοιβές και έξοδα ελ. επαγγελματιών υποκείμενες σε παρακράτηση φόρου εισοδήματος. β) 64.99 Προπληρωμένα διάφορα έξοδα. γ) 15.09 Προκαταβολές κτήσης πάγιων στοιχείων. δ) 50.05 Προκαταβολές σε προμηθευτές.
143. Μία Α.Ε. εμφανίζει στη χρήση 99 κέρδη 100.000 ευρώ. Το μετοχικό κεφάλαιο είναι 500.000 ευρώ. Στα κέρδη περιλαμβάνονται και συμμετοχές σε άλλες επιχειρήσεις 5.000. Ο φόρος είναι 40% στα κέρδη και θα παρακρατηθεί 5% για τακτικό αποθεματικό. Το τακτικό αποθεματικό θα είναι ύψους: α) 2.500 ευρώ. β) 3.100 ευρώ. γ) 2.850 ευρώ. δ) 25.000 ευρώ.
144. Τα έξοδα κατεδάφισης παλαιού κτιρίου καταχωρίζονται στο λογαριασμό: α) 61 Αμοιβές και έξοδα τρίτων. β) 62 Παροχές τρίτων.γ) 15 Ακινητοποιήσεις υπό εκτέλεση και προκαταβολές κτήσης πα¬γίων. δ) 11 Κτίρια – Εγκαταστάσεις κτιρίων – Τεχνικά έργα
145. Το άμεσο κόστος αποτελείται από τα παρακάτω επιμέρους στοιχεία: α) Πρώτες ύλες και άμεση εργασία. β) Πρώτες ύλες, άμεση εργασία και ΓΒΕ. γ) Πρώτες ύλες, άμεση εργασία, ΓΒΕ και έξοδα διοίκησης. δ) Πρώτες ύλες, άμεση εργασία, ΓΒΕ, έξοδα διοίκησης και πωλή¬σεων.
146. Για τη βιομηχανική επιχείρηση Χ δίνονται τα παρακάτω στοιχεία: Αγορές α’ υλικών 1.475, τελικό υπόλοιπο πρώτων υλών 470, ημικατεργασμένα αρχικά 1, έτοιμα προϊόντα (τελικά) 453, άμεση εργασία 170, ΓΒΕ 900. Το βιομη χανι κό κ όσ τ ο ς εί ναι : α) 1.812. β) 2.265. γ) 2.075. (1475-470+170+900) δ) 1.005.
147. Στην παραπάνω επιχείρηση το κόστος α’ υλών είναι: α) 1.812.β) 2.265.γ) 2.075. δ) 1.005. (1475-470)
148. Στην παραπάνω άσκηση το κόστος παραχθέντων είναι: α) 1.812.β) 2.265.γ) 2.075. δ) 1.005.
149. Στην παραπάνω επιχείρηση το κόστος πωληθέντων είναι: α) 1.812. β) 2.265. γ) 2.075. δ) 1.005.
150. Εδαφικές εκτάσεις: μαντρότοιχοι, πλακόστρωση, αποχέτευση κ.λπ. των γηπέδων καταχωρίζονται: α) Στις υποκείμενες σε απόσβεση διαμορφώσεις γηπέδων. β) Στα λειτουργικά έξοδα. γ) Στις προβλέψεις απαξιώσεων και υποτιμήσεων γηπέδων. δ) Προσαυξάνουν την αξία των εδαφικών εκτάσεων.
151. Εδαφικές εκτάσεις συνέχεια: διαμόρφωση των γηπέδων, με την ισοπέδωση κ.λπ. – δαπάνες βελτίωσης, που γίνονται μετά την αγορά, καταχωρίζονται: α) Στις υποκείμενες σε απόσβεση διαμορφώσεις γηπέδων. β) Προσαυξάνεται η αξία αγοράς των εδαφικών εκτάσεων. γ) Στις προβλέψεις απαξιώσεων και υποτιμήσεων γηπέδων. δ) Στα λειτουργικά έξοδα.
152. Κτίρια-Εγκαταστάσεις: η αξία του οικοπέδου και η αξία του κτίσματος: α) Καταχωρίζονται μαζί και υπόκεινται σε απόσβεση. β) Καταχωρίζονται χωριστά και αποσβένονται. γ) Χωρίζεται γιατί μόνο το κτίσμα υπόκεινται σε απόσβεση. δ) Εχουν άλλη μεταχείριση.
153. Η εμπορική επιχείρηση «Χ» διεξάγει την απογραφή του εμπορεύματός της τύπου «Ζ» με τη μέθοδο L.I.F.O. (Last-in, First-out). Αν η τιμή του «Ζ» αυξάνει σταθερά, τότε η επιχείρηση θα: α) Παρουσιάζει μεγαλύτερο κόστος πωληθέντων και μικρότερη αξία μενόντων εμπορευμάτων. β) Παρουσιάζει μικρότερο κόστος πωληθέντων και μεγαλύτερη αξία μενόντων εμπορευμάτων. γ) Παρουσιάζει μικρότερο κόστος πωληθέντων και μικρότερη αξία μενόντων εμπορευμάτων. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
154. Ο διαπρεπής δικηγόρος Αλεξίου παρέχει σε ένα πελάτη του υπηρεσίες αξίας 20.000 Ευρώ κατά το έτος 2007. Εισπράττει το ποσό τον Ιανουάριο του επομένου έτους 2008. Σε ποιο έτος θα εμφανισθεί το παραπάνω ποσό ως έσοδο: α) Tο 2007 β) Tο 2008 γ) Tο Δεκέμβριο του 2008 με το κλείσιμο των βιβλίων δ) Δεν θα εμφανισθεί στα βιβλία
155. Η επιχείρηση ΑΒΓ εξοφλεί προμηθευτή της με έκδοση επιταγής όψεως. Ο λογιστής της επιχείρησης θα πιστώσει το λογαριασμό: α) Ταμείο β) Καταθέσεις όψεως γ) Επιταγές Πληρωτέες Μεταχρονολογημένες δ) Επιταγές Εισπρακτέες Μεταχρονολογημένες
156. Τα κτίρια-εγκαταστάσεις: φόροι μεταβίβασης, τα συμβολαιογραφικά και τα μεσιτικά και λοιπά έξοδα κτήσης παρακολουθούνται ή: α) Προσαυξάνουν την αξία κτήσης. β) Καταχωρίζονται στα έξοδα κτήσης ακινητοποιήσεων και αποσβένονται. γ) Παρακολουθούνται στα έκτακτα έξοδα. δ) Δεν ισχύει τίποτα από τα παραπάνω.
157. Σε περίπτωση κατεδάφισης κτιρίου που δεν έχει αποσβεστεί ολοκληρωτικά η αναπόσβεστη αξία του μεταφέρεται: α) Στην προσαύξηση του κόστους ανέγερσης του νέου κτιρίου. β) Στη χρέωση του λογ. Λοιπά έξοδα πολυετούς απόσβεσης. γ) Στο λογ. Λοιπές έκτακτες ζημίες. δ) Γίνεται άλλος χειρισμός.
158. Κατά την αχρήστευση ή καταστροφή ενός μηχανήματος κ.λπ. η αναπόσβεστη αξία μεταφέρεται: α) Στις λοιπές έκτακτες ζημίες. β) Στα έξοδα πολυετούς απόσβεσης. γ) Στα λειτουργικά έξοδα. δ) Στα αποσβεσμένα πάγια.
8 Όταν το εισόδημα βρίσκεται σε επίπεδο ισορροπίας:
α) η απασχόληση του εργατικού δυναμικού είναι πλήρης
β) η ανεργία είναι μικρή
γ) το επίπεδο ανεργίας είναι μεγάλο
δ) το επίπεδο απασχόλησης δεν είναι γνωστό
9 Αν οι επενδύσεις αυξηθούν κατά 10 δισ. και η οριακή ροπή προς κατανάλωση είναι 0,8, τότε το εισόδημα θα αυξηθεί κατά:
α) 0,8 δισ., β) 10 δισ.
γ) 50 δισ., δ) 80 δισ.
10 Οι εμπορικές τράπεζες έχουν μεγαλύτερη σημασία για την οικονομία απ ότι η Κεντρική Τράπεζα διότι:
α) χρηματοδοτούν τις επιχειρήσεις και διευκολύνουν τις επενδύσεις
β) έχουν κέρδη και επομένως αυξάνουν τις επενδύσεις
γ) δεν περιορίζουν την νομισματική πολιτική
δ) τίποτα από τα παραπάνω
11 Στην αρχή του έτους εκδίδεται μια ομολογία ετήσιας διάρκειας σε τιμή 10.000 και με επιτόκιο 8% την επόμενη ημέρα το επιτόκιο της αγοράς μειώνεται σε 5%. Η τιμή της ομολογίας θα διαμορφωθεί στις:
α) 13.000 , β) 16.000
γ) 15.000 , δ) δεν θα μεταβληθεί διότι ήταν ήδη σε ισορροπία
12 Αν αυξηθεί η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος, τότε, ceterisparibus:
α) θα αυξηθεί η παραγωγή
β) θα αυξηθούν οι τιμές
γ) θα αυξηθεί το k της εξίσωσης του Cambridge
δ) τίποτα από τα παραπάνω
13 Ο πολλαπλασιαστής επενδύσεων σε μια ανοικτή οικονομία είναι μικρότερος απ ότι σε κλειστή διότι:
α) οι εξαγωγές απορροφούν εγχώριο εισόδημα
β) οι εισαγωγές απορροφούν μέρος της ζήτησης
γ) οι εισαγωγές αυξάνουν και τις εξαγωγές
δ) τίποτα από τα παραπάνω
14 Σε μια οικονομία η αποταμίευση είναι πάντοτε το 25% του εισοδήματος. Αυτό σημαίνει ότι η συνάρτηση αποταμίευση:
α) είναι ευθεία γραμμή
β) και η συνάρτηση κατανάλωσης ταυτίζονται
γ) είναι ευθεία γραμμή διερχόμενη από την αρχή των αξόνων
δ) είναι ευθεία γραμμή που τέμνει τον κάθετο άξονα σε αρνητικό σημείο
15 Όταν οι εξαγωγές αυξάνονται:
α) το έλλειμμα ή το πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου δεν μεταβάλλεται
β) το εισόδημα ισορροπίας αυξάνεται
γ) το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών αυξάνεται
δ) τίποτα από τα παραπάνω
16 Στο νεοκλασικό υπόδειγμα μεγέθυνσης χωρίς τεχνολογική πρόοδο:
α) έχουμε φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας
β) έχουμε αύξουσες αποδόσεις κλίμακας αλλά το οριακό προϊόν του κεφαλαίου βαίνει φθίνον
γ) έχουμε σταθερές αποδόσεις κλίμακας
δ) έχουμε σταθερές αποδόσεις κλίμακας αλλά το οριακό προϊόν του κεφαλαίου βαίνει αύξον
17 Η βασική υπόθεση των νέων κεϋνσιανών είναι:
α) η ασυμμετρία της πληροφόρησης
β) η αυταπάτη του χρήματος
γ) οι αναπροσαρμοζόμενες προσδοκίες
δ) η ακαμψία των ονομαστικών μισθών
18 Στο υπόδειγμα δυοπωλίου του Cοurnοt:
α) κάθε επιχείρηση μεγιστοποιεί το κέρδος της θεωρώντας την τιμή της άλλης σταθερή
β) κάθε επιχείρηση μεγιστοποιεί το κέρδος της θεωρώντας την ποσότητα της άλλης σταθερή
γ) οι δύο επιχειρήσεις συνεργάζονται για να μεγιστοποιήσουν το συνολικό κέρδος
δ) τίποτα από τα παραπάνω
19 Στο υπόδειγμα δυοπωλίου Bertrand κάθε επιχείρηση:
α) καθορίζει την τιμή και όχι την ποσότητα
β) καθορίζει την ποσότητα και όχι την τιμή
γ) καθορίζει την τιμή και ποσότητα μετά από συμφωνία
δ) τίποτα από τα παραπάνω
20 Στο ολιγοπώλιο η ηγετική επιχείρηση είναι κατ ανάγκη:
α) η μεγαλύτερη επιχείρηση
β) η μικρότερη επιχείρηση
γ) η επιχείρηση με τα μεγαλύτερα κέρδη
δ) τίποτα από τα παραπάνω
21 Η θεωρία των ποσοστιαίων ανατιμήσεων του κόστους (markup) εξηγεί τον σχηματισμό της τιμής σε:
α) μονοπωλιακή αγορά
β) σε αγορά δυοπωλίου
γ) σε ολιγοπωλιακή αγορά
δ) σε μονοπωλιακό ανταγωνισμό
22 Η Καμπτόμενη Καμπύλη ζήτησης εξηγεί:
α) τον προσδιορισμό της τιμής στο ολιγοπώλιο
β) την σχετική σταθερότητα της τιμής στο ολιγοπώλιο
γ) την σχετική σταθερότητα της τιμής στο μονοπώλιο
δ) την αδυναμία προσδιορισμού της τιμής στο δυοπώλιο
23 Η ισορροπία σε ένα παίγνιο είναι ισορροπία κατά Nash όταν κάθε παίκτης ενεργεί:
α) κατά τον άριστο δυνατό τρόπο, ανεξαρτήτως της συμπεριφοράς του άλλου παίκτη
β) κατά τρόπο που μεγιστοποιεί το κοινό συμφέρον
γ) κατά τον άριστο δυνατό τρόπο, δεδομένης της ενέργειας του άλλου παίχτη
δ) τίποτα από τα παραπάνω
24 Μια στρατηγική χαρακτηρίζεται ως κυριαρχούσα:
α) όταν κυριαρχεί επί των επιλογών του άλλου παίκτη
β) όταν είναι άριστη ανεξάρτητα από την στρατηγική του άλλου παίκτη
γ) όταν δεν είναι άριστη, αλλά είναι κερδοφόρα
δ) τίποτα από τα παραπάνω
25 Η έννοια της σχετικής έλλειψης των αγαθών σημαίνει ότι:
α) Δεν υπάρχουν πολλά αγαθά στην οικονομία
β) Η έλλειψη θα εξαφανισθεί στο μέλλον με τη βελτίωση της τεχνολογίας
γ) Οι ανάγκες των ανθρώπων είναι πολλές.
δ) Οι παραγωγικές δυνατότητες είναι περιορισμένες σε σχέση με τις ανάγκες των ανθρώπων
26 Το θεσμικό πλαίσιο της οικονομίας περιλαμβάνει:
α) Την χρησιμοποίηση του Ευρώ ως γενικού μέσου ανταλλαγής.
β) Την εξασφάλιση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων.
γ) Την αύξηση των μισθών των εργαζομένων.
δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
27 Προοδευτική φορολογία σημαίνει ότι:
α) Οι πλούσιοι πληρώνουν περισσότερους φόρους από τους φτωχούς
β) Οι φτωχοί δεν πληρώνουν φόρους.
γ) Οι φόροι αυξάνονται, όταν αυξάνεται η φορολογική βάση.
δ) Ο φορολογικός συντελεστής αυξάνεται όταν αυξάνεται η φορολογική βάση.
28 Η συνολική δαπάνη των καταναλωτών για ένα προϊόν αυξάνεται όταν:
α) Η ζήτηση του προϊόντος είναι ελαστική ως προς την τιμή και αυξηθεί η τιμή του
β) Η ζήτηση του προϊόντος είναι ανελαστική ως προς την τιμή και μειωθεί η τιμή του.
γ) Η ζήτηση του προϊόντος είναι ελαστική ως προς την τιμή και μειωθεί η τιμή του.
δ) Η ζήτηση του έχει μοναδιαία ελαστικότητα ως προς την τιμή και αυξηθεί η τιμή του.
29 Αν αυξηθεί το εισόδημα των καταναλωτών, τότε για ένα κατώτερο αγαθό:
α) Αυξάνεται η συνολική δαπάνη των καταναλωτών γενικά
β) Μειώνεται η συνολική δαπάνη των καταναλωτών γενικά
γ) Αυξάνεται η ζήτησή του
δ) Μειώνεται η ζητούμενη ποσότητά του
30 Σε αγορά τέλειου ανταγωνισμού η τιμή του προϊόντος είναι 20 . Την επιχείρηση τη συμφέρει να παράγει όταν:
α) Το οριακό της κόστος είναι 19 .
β) Το οριακό της κόστος είναι 21
γ) Το οριακό της κόστος είναι 20 και το μέσο μεταβλητό κόστος 21 .
δ) Το οριακό της κόστος είναι 20 και το μέσο μεταβλητό κόστος 19 .
31 Η διαφήμιση του προϊόντος δε συμφέρει την επιχείρηση στην αγορά:
α) Τέλειου ανταγωνισμού
β) Μονοπωλίου
γ) Ολιγοπωλίου
δ) Μονοπωλιακού ανταγωνισμού
32 Το συνολικό προϊόν παίρνει τη μέγιστη τιμή του όταν:
α) Το μέσο προϊόν είναι μηδέν
β) Το μέσο μεταβλητό κόστος έχει τιμή μικρότερη από το οριακό κόστος
γ) Το οριακό κόστος έχει πτωτική πορεία
δ) Το οριακό προϊόν είναι μηδέν
33 Σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς:
α) Όταν μειώνεται η τιμή του αγαθού, αυξάνεται και η προσφερόμενη ποσότητα
β) Όταν αυξάνεται η τιμή του αγαθού, αυξάνεται και η προσφερόμενη ποσότητα
γ) Όταν μειώνεται η τιμή του αγαθού αυξάνεται το κόστος της επιχείρησης
δ) Όταν αυξάνεται η τιμή του αγαθού, μειώνεται και η προσφερόμενη ποσότητα του αγαθού
34 Η προσφορά ενός αγαθού είναι ανελαστική όταν:
α) Μια αύξηση της τιμής κατά 20% επιφέρει αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας κατά 30%
β) Μία αύξηση της τιμής κατά 15% επιφέρει αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας κατά 15%
γ) Μία αύξηση της τιμής κατά 10% επιφέρει αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας κατά 5%
δ) Μία μείωση της τιμής κατά 12% επιφέρει μείωση της προσφερόμενης ποσότητας κατά 20%.
35 Όταν η κυβέρνηση επιβάλλει φόρο στα τσιγάρα των οποίων η ελαστικότητα ζήτησης είναι μηδέν, ο φόρος αυτός πληρώνεται:
α) από τους αγρότες που παράγουν καπνό
β) από τους παραγωγούς τσιγάρων και τους αγρότες
γ) από τους παραγωγούς τσιγάρων και τους καταναλωτές
δ) από τους καταναλωτές
36 Το πραγματικό επιτόκιο ισούται με το:
α) ονομαστικό επιτόκιο σε κάθε περίοδο
β) ονομαστικό επιτόκιο μείον τον ρυθμό πληθωρισμού
γ) ονομαστικό επιτόκιο συν τον ρυθμό πληθωρισμού
δ) ονομαστικό επιτόκιο των κρατικών ομολόγων.
37 Η ελαστικότητα προσφοράς της συνάρτησης Ρ=βQs:
α) είναι μικρότερη της μονάδας
β) είναι ίση προς τη μονάδα
γ) είναι μεγαλύτερη της μονάδας
δ) δεν μπορεί να προσδιορισθεί
38 Η ατομική επιχείρηση για να μεγιστοποιεί το κέρδος της πρέπει να προσλαμβάνει τόσους εργάτες ώστε το οριακό προϊόν της εργασίας:
α) να είναι λίγο μεγαλύτερο από τον μισθό
β) να είναι λίγο μικρότερο από το οριακό προϊόν του κεφαλαίου
γ) να είναι ίσο προς τον μισθό
δ) να είναι ίσο με οριακό προϊόν του κεφαλαίου
39 Το πλεόνασμα του καταναλωτή είναι μεγαλύτερο όταν:
α) η καμπύλη ζήτησης είναι ανελαστική
β) η καμπύλη ζήτησης είναι ελαστική
γ) αυξάνεται το πλεόνασμα του παραγωγού
δ) μειώνεται το πλεόνασμα του παραγωγού
40 Αν η ζήτηση είναι P=25-(1/3)Qd και η προσφορά είναι Ρ=5+(1/2)Qs:
α) η αγορά δεν είναι ευσταθής
β) η ποσότητα ισορροπίας είναι Q=42
γ) η τιμή ισορροπίας είναι Ρ=17
δ) τιμή και ποσότητα δεν μπορούν να προσδιορισθούν
41 Στην εγγραφή ανοίγματος, ο λογαριασμός «Αμοιβές Έμμισθου Προσωπικού»:
α) παρουσιάζει χρεωστικό υπόλοιπο
β) παρουσιάζει πιστωτικό υπόλοιπο
γ) παρουσιάζει το υπόλοιπό του από την προηγούμενη χρήση
δ) δεν παρουσιάζει υπόλοιπο
42 Στις 15/10/2005 η επιχείρηση ΑΒΓ παραγγέλνει ένα μηχάνημα συνολικής αξίας 10.000 . Την ίδια ημερομηνία, καταβάλει στον προμηθευτή 3.000 ενώ το υπόλοιπο ποσό των 7.000 θα καταβληθεί με την παραλαβή του μηχανήματος η οποία έχει συμφωνηθεί να γίνει στις 15/12/2005. Στις 15/10/2005:
α) θα χρεωθεί ο λογαριασμός «Μηχανήματα» με 3.000
β) θα χρεωθεί ο λογαριασμός «Μηχανήματα» με 10.000
γ) θα χρεωθεί ο λογαριασμός «Προκαταβολές για Αγορά Παγίων» με 3.000
δ) δεν θα γίνει καμία ημερολογιακή εγγραφή
43 Για να καταλογιστεί ένα έξοδο:
α) θα πρέπει να έχει προηγηθεί η πληρωμή του
β) θα πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα και η πληρωμή του
γ) θα πρέπει μέσα στις επόμενες δέκα (10) εργάσιμες ημέρες να πραγματοποιηθεί η πληρωμή του
δ) δεν έχει σημασία ο χρόνος της πληρωμής του
44 Το ισοζύγιο ποσών των λογαριασμών του γενικού καθολικού είναι ένα μέσο ελέγχου της ορθότητας των καταχωρήσεων:
α) μόνο στο γενικό καθολικό
β) στο γενικό καθολικό και στο ημερολόγιο
γ) στο γενικό και στο αναλυτικό καθολικό
δ) μόνο στο ημερολόγιο
45 Το απόθεμα αρχής των διάφορων υλικών της επιχείρησης ΑΒΓ ήταν 100 €. Μέσα στη χρήση 2005 αγοράστηκαν διάφορα υλικά αντί 2.700 . Στην απογραφή τέλους της χρήσεως 2005 διαπιστώθηκε ότι στις αποθήκες βρίσκονταν διάφορα υλικά που αποτιμήθηκαν στα 200 . Το αντίστοιχο έξοδο της χρήσεως ανέρχεται σε
Eρώτηση 1 Σε μια κλειστή οικονομία η κατανάλωση δίνεται από την ακόλουθη σχέση: C = α + βY = 200 + 0,9 Y όπου C η συνολική κατανάλωση, α η αυτόνομη κατανάλωση, Y το εισόδημα και β η οριακή ροπή για κατανάλωση. Tο επίπεδο ισορροπίας του εισοδήματος είναι: A. 400 μονάδες B. 2.000 μονάδες Γ. 600 μονάδες Δ. 1.000 μονάδες
Eρώτηση 2 Στα πλαίσια μιας ανοικτής οικονομίας η ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος αναμένεται να: A. μειώσει τις εισαγωγές B. αυξήσει τις εξαγωγές Γ. αυξήσει ισόποσα και τις εξαγωγές και τις εισαγωγές Δ. μειώσει τις εξαγωγές και να αυξήσει τις εισαγωγές
Eρώτηση 3 H κατανάλωση σε μια κλειστή οικονομία δίνεται από την ακόλουθη σχέση: C = α + βY όπου C η συνολική κατανάλωση, α η αυτόνομη κατανάλωση, Y το εισόδημα και β ο συντελεστής του εισοδήματος. O συντελεστής β αποτελεί: A. τη μέση ροπή για κατανάλωση B. τη μέση ροπή για αποταμίευση Γ. την οριακή ροπή για κατανάλωση Δ. την οριακή ροπή για αποταμίευση
Eρώτηση 4 Σε μια κλειστή οικονομία η οριακή ροπή για κατανάλωση είναι 0,90 και η ιδιωτική επένδυση αυξάνεται κατά 1.000 μονάδες. Tο επίπεδο ισορροπίας του εισοδήματος θα: A. αυξηθεί κατά 5.000 μονάδες B. αυξηθεί κατά 10.000 μονάδες Γ. μειωθεί κατά 1.000 μονάδες Δ. μειωθεί κατά 9.500 μονάδες
Eρώτηση 5 Bασικό σκοπό της Eυρωπαϊκής Kεντρικής Tράπεζας αποτελεί: A. η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης B. η μείωση της ανεργίας Γ. η προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων Δ. η σταθερότητα των τιμών
Eρώτηση 6 Στο υπόδειγμα του Cournot η κάθε επιχείρηση θεωρεί ότι η άλλη: A. θα διατηρήσει σταθερή την ποσότητα που παράγει B. θα διατηρήσει σταθερή την τιμή του προϊόντος Γ. θα διατηρήσει σταθερή τόσο την τιμή όσο και την ποσότητα Δ. όλα τα παραπάνω
Eρώτηση 7 H καπτόμενη καμπύλη ζήτησης χρησιμοποιήθηκε για να εξηγήσει: A. τον τρόπο προσδιορισμού των τιμών στον μονοπωλιακό ανταγωνισμό B. τον τρόπο προσδιορισμού των τιμών στο ολιγοπώλιο Γ. την απροσδιοριστία των τιμών στο φυσικό μονοπώλιο Δ. τη σταθερότητα των τιμών στο ολιγοπώλιο
Eρώτηση 8 H τεχνολογική πρόοδος μειώνει το κόστος παραγωγής ενός προϊόντος. Ως αποτέλεσμα: A. η τιμή του αγαθού θα αυξηθεί B. η ζητούμενη ποσότητα του προϊόντος θα μειωθεί Γ. η προσφορά του αγαθού θα αυξηθεί Δ. η ζήτηση του αγαθού θα αυξηθεί
Eρώτηση 9 H επιβολή κατώτατης τιμής στην αγορά ενός αγαθού θα: A. δημιουργήσει πλεόνασμα στην αγορά του αγαθού B. δημιουργήσει έλλειμμα στην αγορά του αγαθού Γ. αυξήσει τη ζήτηση και την προσφορά των παραγωγικών συντελεστών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του εν λόγω προϊόντος Δ. τίποτα από τα παραπάνω
Eρώτηση 10 H Kεντρική Tράπεζα με την πολιτική της ανοικτής αγοράς έχει στόχο: A. τη μείωση των δανείων που χορηγούν οι εμπορικές τράπεζες B. την αύξηση του Kαθαρού Eθνικού Προϊόντος Γ. την προστασία των αποταμιευτών Δ. τον έλεγχο της ποσότητας του χρήματος που κυκλοφορεί ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1β, 2δ, 3γ, 4β, 5δ, , 6α, 7δ, 8γ, 9α, 10δ
1. Τα αποτελέσματα της κήρυξης της αφάνειας επέρχονται: A. Από τη δημοσίευση της απόφασης που κηρύσσει την αφάνεια. Β. Από την κατάθεση της αίτησης για κήρυξη της αφάνειας. Γ. Από το χρόνο που σύμφωνα με την τελεσίδικη δικαστική απόφαση άρχισε η αφάνεια. Δ. Από την τελεσιδικία της δικαστικής απόφασης που κηρύσσει την αφάνεια. Αν ο θάνατος προσώπου είναι πολύ πιθανός, επειδή εξαφανίστηκε, ενώ βρισκόταν σε κίνδυνο ζωής ή επειδή λείπει πολύ καιρό χωρίς ειδήσεις, το δικαστήριο τον κηρύσσει άφαντο ύστερα από αίτηση όποιου εξαρτά δικαιώματα από το θάνατό του. Με τη δημοσίευση της τελεσίδικης απόφασης που κηρύσσει την αφάνεια μπορούν να ασκηθούν όλα τα δικαιώματα που εξαρτώνται από το θάνατο του αφάντου σαν να είχε αποδειχθεί ο θάνατος. 2. Ποια από τις παρακάτω δικαιοπραξίες είναι άκυρη; Α. Η αγορά αυτοκινήτου από δεκατριάχρονο ως πληρεξούσιο του ενήλικου πατέρα του. Β. Η αγορά αυτοκινήτου από δωδεκάχρονο. Γ. Η δήλωση αποδοχής κληρονομιάς από πληρεξούσιο. Δ. Η αγορά ακινήτου από γονείς για λογαριασμό του ανίκανου για δικαιοπραξία τέκνου τους, οι οποίοι ενεργούν ως νόμιμοι αντιπρόσωποί του. Ο ανήλικος που έχει συμπληρώσει το δέκατο έτος είναι ικανός για δικαιοπραξία από την οποία αποκτά απλώς έννομο όφελος.
3. Φθορά ξένης ιδιοκτησίας που τελείται από μέλος της διοίκησης που εκπροσωπεί το νομικό πρόσωπο επ’ ευκαιρία της εκτελέσεως των καθηκόντων που του έχουν ανατεθεί: A. Δεν δημιουργεί ευθύνη του νομικού προσώπου. Β. Δημιουργεί ευθύνη του νομικού προσώπου. Γ. Δημιουργεί εις ολόκληρον ευθύνη του νομικού προσώπου. Δ. Δημιουργεί ευθύνη του νομικού προσώπου, μόνο εφόσον κάτι τέτοιο προβλέπεται ρητά στη συστατική πράξη ή το καταστατικό του νομικού προσώπου. Το νομικό πρόσωπο ευθύνεται για τις πράξεις ή παραλήψεις του οργάνου που το αντιπροσωπεύει, εφόσον η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά την εκτέλεση των καθηκόντων που του είχαν ανατεθεί και δημιουργεί υποχρέωση αποζημίωσης. Το υπαίτιο πρόσωπο ευθύνεται επιπλέον εις ολόκληρον.
4. Σε ποια κατηγορία δικαιωμάτων ανήκει το δικαίωμα λύσης γάμου; Α. Σχετικά. Β. Απόλυτα. Γ. Διαπλαστικά. Δ. Μεταβιβαστά. Δικαίωμα είναι η εξουσία που απονέμεται από το δίκαιο στο πρόσωπο (φυσικό ή νομικό) για την ικανοποίηση έννομων συμφερόντων του. Στα διαπλαστικά δικαιώματα ο φορέας τους επιφέρει μονομερώς τη δημιουργία, κατάργηση ή αλλοίωση δικαιώματος ή έννομης σχέσης.
5. Σε ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις έχουμε δικαίωμα προσδοκίας; Α. Κατά την άσκηση του δικαιώματος καταγγελίας. Β. Πριν από τη μεταγραφή της συμβολαιογραφικής πράξης μεταβίβασης κυριότητας ακινήτου. Γ. Στην περίπτωση πώλησης με πίστωση τιμήματος. Δ. Μετά την πλήρωση της αναβλητικής αιρέσεως. Οταν η κτήση δικαιώματος εξαρτάται από περισσότερες προϋποθέσεις, μέχρι να συντρέξει και η τελευταία, γίνεται λόγος για προσδοκία δικαιώματος ή για δικαίωμα προσδοκίας.
6. Με την κατάθεση και επίδοση της αγωγής επέρχεται: A. Διακοπή της παραγραφής. Β. Αναστολή της παραγραφής. Γ. Προσωρινή αναστολή της παραγραφής. Δ. Ικανοποίηση της αξίωσης του δικαιούχου. Η παραγραφή είναι θεσμός του δικαίου, σύμφωνα με τον οποίο μία αξίωση παύει να είναι δικαστικά επιδιώξιμη, επειδή ο δικαιούχος παρέλειψε να την ασκήσει εντός ορισμένου χρονικού διαστήματος που ορίζεται από το νόμο. Η διακοπή παραγραφής είναι η ματαίωση του χρόνου παραγραφής που έχει διανυθεί μέχρι τότε και η έναρξη νέας παραγραφής από την αρχή.
1. H καμπύλη IS περιλαμβάνει: A. ζεύγη εισοδήματος και επιτοκίου που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά. B. ζεύγη πληθωρισμού και ανεργίας που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά. Γ. ζεύγη κατανάλωσης και αποταμίευσης που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά. Δ. ζεύγη εξαγωγών και εισαγωγών που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά.
2. H καμπύλη LM περιλαμβάνει: A. ζεύγη εισοδήματος και επιτοκίου που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά. B. ζεύγη πληθωρισμού και ανεργίας που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά. Γ. ζεύγη κατανάλωσης και αποταμίευσης που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά. Δ. ζεύγη εξαγωγών και εισαγωγών που δίνουν ισορροπία σε κάποια αγορά.
3. H ονομαστική τιμή μιας ομολογίας είναι 100 ευρώ και η ετήσια απόδοσή της 20 ευρώ. Tο επιτόκιο στην οικονομία αυξάνεται από 20% σε 40%. H τιμή της ομολογίας θα διαμορφωθεί στα: A. 40 ευρώ. B. 45 ευρώ. Γ. 50 ευρώ. Δ. 60 ευρώ.
4. Στην παγίδα ρευστότητας μία αύξηση της ποσότητας του χρήματος θα προκαλέσει: A. μεγάλη πτώση στην τιμή του επιτοκίου. B. μεγάλη πτώση στις τιμές των χρηματιστηριακών τίτλων. Γ. αύξηση των φορολογικών εσόδων. Δ. δεν θα επηρεάσει το επιτόκιο.
5. Tι από τα παρακάτω δεν αποτελεί ζήτηση χρήματος κατά την κλασική σχολή: A. η ζήτηση χρήματος για συναλλαγές. B. η ζήτηση χρήματος για σκοπούς προφύλαξης. Γ. η ζήτηση χρήματος για κερδοσκοπία. Δ. η ζήτηση χρήματος για συναλλακτικούς σκοπούς.
6. Σύμφωνα με την κλασική σχολή το επιτόκιο σε μία οικονομία αποτελεί: A. χρηματικό μέγεθος. B. πραγματικό μέγεθος. Γ. άλλοτε πραγματικό και άλλοτε χρηματικό μέγεθος. Δ. τίποτε από τα παραπάνω.
7. H φράση «πολύ χρήμα για λίγα αγαθά» υποδηλώνει: A. τον πληθωρισμό ζήτησης. B. τον πληθωρισμό κόστους. Γ. τον συμπιεσμένο πληθωρισμό. Δ. τον διαρθρωτικό πληθωρισμό.
8. Mε τον όρο στασιμοπληθωρισμός χαρακτηρίζουμε το φαινόμενο: A. της συνεχούς ανόδου του γενικού επιπέδου των τιμών. B. της σταθερότητας του μεγέθους του πληθωρισμού. Γ. της στασιμότητας της οικονομίας. Δ. της ταυτόχρονης αύξησης του πληθωρισμού και της ανεργίας.
9. Στο κεϊνσιανό υπόδειγμα μιας κλειστής οικονομίας με κρατικό τομέα η συνολική ζήτηση αποτελείται: A. από το άθροισμα της ιδιωτικής κατανάλωσης, της ιδιωτικής επένδυσης και της κρατικής δαπάνης. B. από το άθροισμα της ιδιωτικής κατανάλωσης, της ιδιωτικής επένδυσης και της αποταμίευσης. Γ. από το άθροισμα της ιδιωτικής κατανάλωσης, της ιδιωτικής επένδυσης και των φόρων. Δ. άλλη απάντηση.
10. Στο κεϊνσιανό υπόδειγμα μίας κλειστής οικονομίας χωρίς κρατικό τομέα ο πολλαπλασιαστής των ιδιωτικών επενδύσεων είναι: A. μεγαλύτερος της μονάδας. B. μικρότερος της μονάδας. Γ. άλλοτε μεγαλύτερος και άλλοτε μικρότερος της μονάδας. Δ. τίποτε από τα παραπάνω. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1A, 2A, 3Γ, 4Δ, 5Γ, 6B, 7A, 8Δ, 9A, 10A
1. Σε μία ανοιχτή οικονομία το εμπορικό ισοζύγιο παρουσιάζει πλεόνασμα 100 μονάδων, το ισοζύγιο αδήλων πόρων έλλειμμα 60 μονάδων και το ισοζύγιο κίνησης κεφαλαίων έλλειμμα 40 μονάδων. Tο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εμφανίζει: A. πλεόνασμα 40 μονάδων B. πλεόνασμα 60 μονάδων Γ. έλλειμμα 40 μονάδων Δ. έλλειμμα 60 μονάδων
2. Σε μία κλειστή οικονομία η κατανάλωση δίδεται από την ακόλουθη σχέση: C = α + βY = 100 + 0,8 Y όπου C η συνολική κατανάλωση, α η αυτόνομη κατανάλωση, Y το εισόδημα και β η οριακή ροπή για κατανάλωση. Tο επίπεδο ισορροπίας του εισοδήματος είναι: A. 400 μονάδες B. 500 μονάδες Γ. 600 μονάδες Δ. 1.000 μονάδες
3. Tο άθροισμα της μέσης ροπής για κατανάλωση και της μέσης ροπής για αποταμίευση είναι πάντα ίσο με: A. το μηδέν
B. τη μονάδα Γ. το δύο
Δ. άλλη απάντηση
4. H κατανάλωση σε μία κλειστή οικονομία δίδεται από την ακόλουθη σχέση: C = α + βY όπου C η συνολική κατανάλωση, α η αυτόνομη κατανάλωση, Y το εισόδημα και β ο συντελεστής του εισοδήματος. H κλίση της συνάρτησης κατανάλωσης αποτελεί: A. τη μέση ροπή για κατανάλωση B. τη μέση ροπή για αποταμίευση Γ. την οριακή ροπή για κατανάλωση Δ. την οριακή ροπή για αποταμίευση
5. Σε μία κλειστή οικονομία η οριακή ροπή για κατανάλωση είναι 0,90 και η ιδιωτική επένδυση αυξάνεται κατά 100 μονάδες. Tο επίπεδο ισορροπίας του εισοδήματος θα: A. αυξηθεί κατά 500 μονάδες B. μειωθεί κατά 950 μονάδες Γ. μειωθεί κατά 100 μονάδες Δ. αυξηθεί κατά 1.000 μονάδες
6. Tο άθροισμα της οριακής ροπής για κατανάλωση και της οριακής ροπής για αποταμίευση είναι πάντα ίσο με: A. το μηδέν B. τη μονάδα Γ. το δύο Δ. άλλη απάντηση
7. Σε μία ανοιχτή οικονομία το εμπορικό ισοζύγιο παρουσιάζει πλεόνασμα 100 μονάδων, το ισοζύγιο αδήλων πόρων έλλειμμα 60 μονάδων και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών πλεόνασμα 40 μονάδων. Για να είναι ισοσκελισμένο το ισοζύγιο διεθνών πληρωμών το ισοζύγιο κίνησης κεφαλαίων θα εμφανίζει: A. πλεόνασμα 40 μονάδων B. πλεόνασμα 60 μονάδων Γ. έλλειμμα 40 μονάδων Δ. έλλειμμα 60 μονάδων
8. Στο πλαίσιο μιας ανοιχτής οικονομίας η υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος αναμένεται να: A. αυξήσει τις εισαγωγές B. μειώσει τις εξαγωγές Γ. να αυξήσει ισόποσα και τις εξαγωγές και τις εισαγωγές. Δ. να αυξήσει τις εξαγωγές και να μειώσει τις εισαγωγές
9. Σύμφωνα με την κλασική σχολή οικονομικής σκέψης: A. σε όλες τις αγορές επικρατούν ανταγωνιστικές συνθήκες. B. τα άτομα δεν έχουν αυταπάτη του χρήματος Γ. η προσφορά δημιουργεί τη δική της ζήτηση. Δ. όλα τα παραπάνω
10. Σύμφωνα με την κεϋνσιανή σχολή οικονομικής σκέψης: A. στην αγορά εργασίας υπάρχει ακαμψία του χρηματικού μισθού B. τα άτομα έχουν αυταπάτη του χρήματος Γ. η ζήτηση δημιουργεί τη προσφορά Δ. όλα τα παραπάνω\
1. Για ένα αποτελεσματικό σχολείο είναι απαραίτητο:
α) οι υψηλές προσδοκίες για την μετάδοση επιστημονικών γνώσεων στους μαθητές
β) η αυστηρή διοίκηση του σχολείου
γ) ένα σαφές πλαίσιο αξιολόγησης των μαθητικών επιδόσεων
δ) η έμφαση στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων
2. Η μάθηση είναι μια διαδικασία που:
α) προϋποθέτει ωριμότητα
β) πιστοποιείται από τις αλλαγές που επιφέρει στη συμπεριφορά
γ) διαμορφώνει τη γνωστική δομή του ατόμου
δ) συντελείται μέσω κοινωνικών διαδικασιών
3. Σύμφωνα με τη μέθοδο project το θέμα της εργασίας καθορίζεται από:
α) τους μαθητές
β) τον εκπαιδευτικό
γ) το υπουργείο παιδείας
δ) το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών
4. Ποιος από τους παρακάτω θεωρεί ότι «Το παιδί δομεί τη γνώση για τον κόσμο και δεν την προσλαμβάνει όπως είναι»:
α) Bandura
β) Skinner
γ) Ausubel
δ) Piaget
5. Το τετράδιο προόδου των μαθητών που υπάρχει στα νέα διδακτικά εγχειρίδια έχει σκοπό:
α) να αξιολογήσει την επίδοση των μαθητών
β) να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να εντοπίσει τυχόν γνωστικά κενά των μαθητών
γ) να συγκρίνει τις γνώσεις των μαθητών
δ) να εντοπίσει τα κενά της διδασκαλίας
6. Σύμφωνα με το νόμο της άσκησης του Thorndike η σύνδεση ανάμεσα σε ένα ερέθισμα και σε μια αντίδραση:
α) ενισχύεται και σταθεροποιείται
β) επαναπροσδιορίζεται
γ) μειώνεται
δ) παραμένει σταθερή
7. Για να διαφυλάξουμε τους μαθητές από το να εκδηλώνουν αρνητικές κοινωνικές συμπεριφορές ή από κινδύνους όπως ο αλκοολισμός, η πρόωρη εγκυμοσύνη, και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα:
α) πρέπει να ενισχύσουμε το ρόλο του εκπαιδευτικού στο σχολείο
β) αρκεί η επιβολή περιορισμών
γ) πρέπει οι γονείς να έχουν φροντίσει για τη σωστή διαπαιδαγώγηση τους
δ) πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή στην ηθική εκπαίδευση τους
8. Η θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών δίνει μεγάλη έμφαση:
α) σε βιολογικούς παράγοντες
β) στη μνήμη
γ) στις περιβαλλοντικές συνθήκες που αναπτύσσεται το κάθε άτομο
δ) στο οικογενειακό περιβάλλον
9. Βασικός διδακτικός λόγος που συνέβαλε στην εξάπλωση του ομαδοσυνεργατικού κινήματος είναι:
α) ο περιορισμός του ρόλου του δασκάλου που ίσχυε στο δασκαλοκεντρικό μοντέλο
β) η επιδίωξη του σύγχρονου σχολείου να εξασφαλίσει την ενεργό συμμετοχή των μαθητών
γ) η αντίδραση φορέων της εκπαίδευσης στο τότε κατεστημένο
δ) ο παθητικός ρόλος της οικογένειας
10. Η θεωρία των ιεραρχιών μάθησης του Gagne βασίζεται στην ιδέα ότι:
α) ο βασικός ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθάει τους μαθητές του να ανακαλύπτουν μόνοι τους τη γνώση
β) ο άνθρωπος κατασκευάζει τη γνώση και δεν τη δέχεται παθητικά
γ) οι απλούστερες μαθηματικές δραστηριότητες αποτελούν τα δομικά υλικά για τις πιο πολύπλοκες
δ) η μάθηση είναι η αντίδραση του ατόμου σε ένα καθορισμένο περιβάλλον
11. Οι κοινωνικές λειτουργίες του σχολείου είναι:
α) η ιδεολογική ή κοινωνικοποιητική, η τεχνική ή μαθησιακή και η επιλεκτική
β) η ιδεολογική ή κοινωνικοποιητική και η τεχνική ή μαθησιακή
γ) η ιδεολογική ή κοινωνικοποιητική, η τεχνική ή μαθησιακή, η επιλεκτική και η κουστωδιακή
δ) η ιδεολογική ή κοινωνικοποιητική, η επιλεκτική λειτουργία, η κουστωδιακή
12. Σύμφωνα με τον Bruner υπάρχουν τρεις διαδικασίες στην πράξη της μάθησης:
α) η πρόσκτηση της πληροφορίας, η μετατροπή της και η αξιολόγησή της
β) η πρόσκτηση της πληροφορίας, η χρήση των αντιθέσεων και η διαμόρφωση υποθέσεων
γ) η πρόσκτηση της πληροφορίας, η συμμετοχή και η αφύπνιση της συνείδησης του μαθητή
δ) η πρόσκτηση της πληροφορίας, η αφομοίωση και η συμμόρφωση
13. Η χρησιμότητα του σχεδίου μαθήματος για την αποτελεσματική διδασκαλία μιας διδακτικής ενότητας αναγνωρίζεται ευρύτερα από τους ειδικούς. Ποια όμως από τις παρακάτω σχετικές διαπιστώσεις, σε σχέση με τη χρήση του σχεδίου, θεωρείτε ότι επιδέχεται αμφισβήτηση;
α) Η χρήση παρέχει σημαντική βοήθεια τόσο στον άπειρο όσο και στον έμπειρο εκπαιδευτικό.
β) Η χρήση αξιοποιεί τα προσωπικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού κατά τη διδασκαλία.
γ) Η χρήση λειτουργεί συμβουλευτικά, ώστε η διδασκαλία να εφαρμοστεί σύμφωνα με το σχεδιασμό της.
δ) Η χρήση εξασφαλίζει την απόκτηση των γνώσεων και δεξιοτήτων της διδακτικής ενότητας.
14. Σύμφωνα με τη θεωρία του κονστρουκτιβισμού:
α) ο εκπαιδευτικός πρέπει να δίνει έτοιμη τη γνώση στους μαθητές
β) ο άνθρωπος δέχεται παθητικά τη γνώση
γ) δε δίνεται έμφαση στο ρόλο και τη συμβολή της κοινωνικής ομάδας στην κατασκευή της γνώσης
δ) οι μαθητές επινοούν προσωπικές μεθόδους επίλυσης προβλημάτων
15. Η διάταξη των θρανίων σε σχήμα Π:
α) εξυπηρετεί τη διαμαθητική και δασκαλομαθητική επικοινωνία
β) ευνοεί τη διεκπεραίωση ατομικών εργασιών από τους μαθητές
γ) βοηθά την κατά ομάδες διδασκαλία
δ) προσφέρεται για την εκτός μαθήματος επικοινωνία των μαθητών
16. Σύμφωνα με το μοντέλο των αντικειμενικών στόχων οι μαθητές πρέπει να:
α) μάθουν τα ρήματα ενεργητικής και μέσης φωνής
β) αντιλαμβάνονται τα ρήματα ενεργητικής και μέσης φωνής
γ) διακρίνουν τα ρήματα ενεργητικής φωνής και μέσης φωνής
δ) συνειδητοποιούν τα ρήματα ενεργητικής και μέσης φωνής
17. Η ανθρωπιστική σχολή του C. Rogers θεωρεί ότι βασικός ρόλος του εκπαιδευτικού είναι:
α) να ανατροφοδοτεί άμεσα και συστηματικά με αμοιβές και ποινές τη μαθησιακή και κοινωνική συμπεριφορά του μαθητή
β) να διαμεσολαβεί και να στηρίζει άμεσα τη διαδικασία μάθησης
γ) να προβάλλει με πειστικό τρόπο την όλη συμπεριφορά του ως πρότυπο προς μίμησης
δ) να εξασφαλίζει στο μαθητή προϋποθέσεις για ελεύθερη επιλογή και αυτορρύθμιση
18. Λέγοντας περιγραφική αξιολόγηση εννοούμε:
α) την αναλυτική περιγραφή αποκλειστικά της γνωστικής κατάστασης και των γνωστικών επιδόσεων των μαθητών
β) την σύντομη περιγραφή με λέξεις (π.χ. προσπάθησε περισσότερο, καλά τα πήγες κλπ) και όχι με βαθμούς της γνωστικής, συναισθηματικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συμπεριφοράς του μαθητή.
γ) την αναλυτική και εκτενή περιγραφή της γνωστικής και συναισθηματικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συμπεριφοράς του μαθητή.
δ) τη βαθμολόγηση του μαθητή με βαθμούς που να συνοδεύονται από σύντομες περιγραφικές κρίσεις άριστα, πολύ καλά, καλά κλπ.
19. Το τεστ της πολλαπλής επιλογής ονομάζεται αντικειμενικό, γιατί:
α) οι ερωτήσεις του έχουν επιλεγεί με αντικειμενικό τρόπο
β) διαφορετικοί βαθμολογητές απονέμουν τον ίδιο βαθμό στο τεστ
γ) ανεξάρτητοι βαθμολογητές το βαθμολογούν διαφορετικά
δ) οι απαντήσεις του είναι ανοικτού τύπου
20. Η εσωτερική οργάνωση θρανίων και επίπλων στη σχολική αίθουσα πρέπει να προβληματίσει τον εκπαιδευτικό, διότι:
α) καθορίζει το είδος της επικοινωνίας που αναπτύσσεται
β) καθορίζει τη χωρητικότητα της τάξης
γ) διευκολύνει την ακουστική της τάξης
δ) διευκολύνει την είσοδο και την έξοδο των μαθητών
Ποιο από τα παρακάτω παραδείγµατα εκφράζει τη µηχανιστική ανακαλυπτική µάθηση του Ausubel;
α. O µαθητής ανακαλύπτει ότι η έκθεση στον ήλιο προκαλεί εγκαύµατα και µε βάση της γνώσεις που έχει συσχετίζει την επικινδυνότητα της ηλιοθεραπείας µε τις δερµατικές ασθένειες
β. ο µαθητής ανακαλύπτει τυχαία ότι το νερό παγώνει στους 0 βαθµούς κελσίου, αλλά δεν µπορεί να το εξηγήσει.
γ. ο µαθητής αποτυπώνει στη µνήµη του την προπαίδεια
δ. ο µαθητής ακούγοντας το δάσκαλο να διδάσκει για ένα συντακτικό φαινόµενο, το εντάσσει στους γενικότερους κανόνες συντακτικού που ήδη ξέρει.
2 O Ausubel θεωρεί ότι:
α. H γνώση µεγαλώνει µέσα από την αλληλεπίδραση γνωστικών και περιβαλλοντικών παραγόντων
β. H µάθηση µέσω ανακάλυψης απαιτεί πολύ χρόνο και συνεπώς προκρίνει την εκθετική διδασκαλία (expository teaching)
γ. Kάθε νέα γνώση οικοδοµείται πάνω στην προηγούµενη εµπειρία του µαθητή
δ. H ανακαλυπτική µάθηση είναι αποτελεσµατική για τους µαθητές που βρίσκονται στο στάδιο των τυπικών λογικών πράξεων.
3 Ποια είναι τα είδη µάθησης κατά τον Ausubel;
α. Nοηµατική – προσληπτική µάθηση β. Όλες οι άλλες απαντήσεις
γ. Mηχανιστική προσληπτική µάθηση
δ. Mηχανιστική ανακαλυπτική µάθηση και νοηµατική ανακαλυπτική µάθηση
4 Σε ποιο στάδιο κατά τον Bruner ο µαθητής µπορεί να µάθει δια µέσου του γραπτού και προφορικού λόγου;
στο πραξιακό
καµία από τις άλλες απαντήσεις Γ. στο εικονιστικό
∆. στο συµβολικό
5 Πώς θα χαρακτήριζες το µοντέλο διδασκαλίας του Ausubel;
α. ∆ιαλογικό
β. ∆ιερευνητικό
γ. Aνακαλυπτικό
δ. ∆ασκαλοκεντρικό
6 Mαθησιακή ετοιµότητα κατά τον Ausubel σηµαίνει:
α. Ωρίµανση του µαθητή κατά τη µαθησιακή διαδικασία
β. Mεταβίβαση της ήδη µεµαθηµένης γνώσης σε άλλες προβληµατικές καταστάσεις γ. Aνακάλυψη της νέας γνώσης από το µαθητή
δ. Aπόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων ανάλογα µε το επίπεδο ανάπτυξης που βρίσκεται
7 Ως προκαταβολικός οργανωτής κατά τον Ausubel µπορεί να είναι:
α. Ένα διαγώνισµα στο τέλος της χρονιάς
β. Tο συµπέρασµα στο τέλος του µαθήµατος γ. H περίληψη ή ένα σύντοµο διάγραµµα
δ. Ένα αιφνίδιο τεστ αξιολόγησης
8 H κατάτµηση της ύλης σε αποσπασµατικά κεφάλαια δηµιουργεί στους
µαθητές:
αποµνηµόνευση
σύγχυση
Γ. όλες τις άλλες απαντήσεις
∆. δυσκολίες κατανόησης
9 Σύµφωνα µε την αρχή της προοδευτικής διαφοροποίησης της γνώσης κατά τον Ausubel για τη διδασκαλία µιας ξένης γλώσσας:
καµία απάντηση δεν είναι σωστή
Πρέπει πρώτα να διδαχθεί ο µαθητής τους γραµµατικούς και συντακτικούς κανόνες και µετά να γράφει και να διαβάζει.
Γ. Πρέπει πρώτα ο µαθητής να µάθει να γράφει και να διαβάζει και µετά να διδαχθεί γραµµατικούς και συντακτικούς κανόνες
∆. δεν έχει σηµασία η σειρά
10 Ποια είναι η καταλληλότερη µορφή µάθησης κατά τον Ausubel;
H νοηµατική ανακαλυπτική
η µηχανιστική ανακαλυπτική Γ. η µηχανιστική προσληπτική
∆. η νοηµατική προσληπτική
11 Ποια είναι η θέση του Bruner σχετικά µε το ρόλο της ενίσχυσης στη διδασκαλία;
η εξωτερική ενίσχυση (υλικές αµοιβές και κοινωνικές αµοιβές) είναι η πλέον σηµαντική στη µαθησιακή διαδικασία.
ο δάσκαλος πρέπει να αξιοποιεί τα εξωτερικά κίνητρα µάθησης
Γ. ο δάσκαλος πρέπει να αυξάνει τα εξωτερικά κίνητρα δ. η διδασκαλία πρέπει να
µετατρέπει τα εξωτερικά σε εσωτερικά κίνητρα
12 Tι εννοεί ο Ausubel µε τον όρο «ουσιώδης µάθηση»;
την αποµνηµόνευση πληροφοριών
Kαµία απάντηση δεν είναι σωστή
Γ. Tη συγκράτηση πληροφοριών χωρίς να ενσωµατώνονται στις ήδη υπάρχουσες
∆. Tη συσχέτιση των νέων πληροφοριών µε τις ήδη υπάρχουσες.
13 Ποια είναι τα πλεονεκτήµατα της ανακαλυπτικής µάθησης:
όλες οι άλλες απαντήσεις
οι γνώσεις που αποκτώνται µέσω της ανακάλυψης είναι πιο σταθερές και ανακαλούνται ταχύτερα
Γ. οι γνώσεις µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε άλλους τοµείς µάθησης
∆. Oι µαθητές έχουν αναπτύξει εσωτερικά κίνητρα και δεν χρειάζονται νέα παρώθηση
O ρόλος του εκπαιδευτικού στην κοινωνική θεωρία του Bandura είναι σηµαντικός διότι:
πρέπει να παρέχει στον µαθητή τα κατάλληλα ερεθίσµατα
πρέπει να δηµιουργήσει εκείνες τις κατάλληλες συνθήκες µάθησης για τους
µαθητές
Γ. Πρέπει να γνωρίζει το στάδιο γνωστικής ανάπτυξης του µαθητή
∆. Aποτελεί ένα από τα πιο σηµαντικά πρότυπα µίµησης για το µαθητή
15 Σύµφωνα µε τον Bandura, οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία της µάθησης είναι κατά βάση:
περιβαλλοντικοί
ατοµικοί Γ. γνωστικοί
∆. περιβαλλοντικοί, γνωστικοί, ατοµικοί και βιολογικοί
16 Για ποιας ηλικίας µαθητές ο Ausubel θεωρεί ότι η ανακαλυπτική
µάθηση είναι αποτελεσµατική;
για µαθητές λυκείου
για µαθητές δηµοτικού που δεν έχουν φτάσει στο στάδιο των τυπικών λογικών πράξεων
Γ. για µαθητές γυµνασίου που βρίσκονται στο στάδιο της αφηρηµένης σκέψης
∆. για κανένα επίπεδο ηλικίας
17 H πορεία διδασκαλίας κατά τον Ausubel πρέπει να ξεκινά:
από το γενικό στο ειδικό
από το ειδικό στο γενικό
Γ. από το ειδικό στο ειδικό
∆. από το γενικό στο γενικό
18 Σύµφωνα µε την κοινωνική θεωρία µάθησης του Bandura ο συµπεριφορισµός:
µπορεί µόνο να ερµηνεύσει τη µάθηση στοιχειωδών µορφών συµπεριφοράς
µπορεί να ερµηνεύσει και σύνθετες ανθρώπινες συµπεριφορές αρκεί να προσφερθούν τα κατάλληλα ερεθίσµατα
Γ. ∆εν συµβάλλει καθόλου στη διαµόρφωση κανόνων και στάσεων συµπεριφοράς
∆. θεωρείται εξίσου αποτελεσµατικός µε τη µίµηση προτύπων
19 H έννοια της προκαταβολικής ενίσχυσης στη θεωρία του Bandura:
Προϋπάρχει του παρεχόµενου ερεθίσµατος
ακολουθεί το παρεχόµενο ερέθισµα
Γ. Άλλες φορές προηγείται του ερεθίσµατος και άλλες ακολουθεί το ερέθισµα
∆. λειτουργεί έξω από το κοινωνικό περιβάλλον
20 O Bandura υποστηρίζει ότι µέσω της παρότρυνσης που καλλιεργεί ο κοινωνικός περίγυρος, οι µαθητές:
Mπορούν να υιοθετήσουν νέα γνωστικά σχήµατα τµηµατικά και σταδιακά
Mπορούν να διαµορφώνουν θετικές στάσεις απέναντι στη µαθησιακή διαδικασία Γ. Mπορούν να αντιλαµβάνονται µε σαφήνεια µια νέα προβληµατική κατάσταση
∆. µπορούν να αναπτύξουν στάσεις και συµπεριφορές έξω από τα πλαίσια της ατοµικής τους εµπειρίας.
21 O εκπαιδευτικός, σύµφωνα µε τον Bruner, θα πρέπει:
Nα αποτελεί πρότυπο µίµησης για τους µαθητές του.
να δηµιουργεί εκείνες τις συνθήκες όπου οι µαθητές θα ανακαλύπτουν τη
µάθηση µέσω των δικών τους διερευνήσεων.
Γ. να µεταδίδει τη γνώση στους µαθητές και εκείνοι να την κωδικοποιούν
∆. να δίνει στους µαθητές τη νέα γνώση στην ολότητά της.
22 Ποια είναι η διαφορά ανάµεσα στη θεωρία του Piaget και του Bandura
για τη µάθηση;
ο Bandura θεωρεί ότι ο µαθητής µπορεί να µάθει από την παρατήρηση της συµπεριφοράς ενός άλλου, ανεξάρτητα από την ατοµική του εµπειρία
η κοινωνική θεωρία του Bandura υποστηρίζει ότι ακόµα και οι στάσεις διαµορφώνονται µέσα από τη µίµηση προτύπων
Γ. ο Piaget θεωρεί ότι το παιδί µπορεί να µάθει µέσα από την παρατήρηση της συµπεριφοράς του άλλου, αλλά πρέπει η παρατηρήσιµη συµπεριφορά να συµβαδίζει µε το στάδιο της γνωστικής του ανάπτυξης
∆. όλες οι άλλες απαντήσεις.
23 Σε ποια ηλικία, κυρίως, το παιδί βρίσκεται στο στάδιο της πραξιακής αναπαράστασης κατά τον Bruner;
µέχρι 5-6 χρονών
µέχρι 11 χρονών Γ. µέχρι 12 χρονών
∆. µέχρι 14 χρονών
24 Oι απόψεις του Bruner για τη νοητική ανάπτυξη του παιδιού και τη
µάθηση δεν περιλαµβάνουν:
Tο σπειροειδές πρόγραµµα
Tην αφοµοίωση αρχών και στάσεων Γ. Tην αποµνηµόνευση πληροφοριών
∆. την πραξιακή, εικονική, συµβολική αναπαράσταση των γνώσεων
25 Tο σπειροειδές σχολικό πρόγραµµα του Bruner βασίζεται:
στην πολύπλοκη µετάδοση γνώσεων από τα πρώτα σχολικά χρόνια
στη µάθηση σε συγκεκριµένο σχολικό ορίζοντα
Γ. στη µάθηση γνώσεων αρχικά σε απλή µορφή και στη συνέχεια σε πιο προχωρηµένο επίπεδο
∆. στη µετάδοση των βασικών γνώσεων σε όλους τους µαθητές ανεξαιρέτως.
26 Σε ποιο στάδιο µάθησης του Bruner κυρίως, οι µαθητές βρίσκονται στο προεννοιολογικό και στο στάδιο των συγκεκριµένων λογικών πράξεων;
Στο εικονιστικό
στο πραξιακό Γ. στο συµβολικό
∆. όλες οι άλλες απαντήσεις.
27 Σε ποιον ανήκει η φράση: «O άνθρωπος πρέπει να διδάσκεται ό,τι είναι περισσότερο χρήσιµο και περισσότερο ελκυστικό»;
Bruner
Skinner
Γ. Thorndike
∆. Watson
28 Mε ποιον παιδαγωγό µπορεί να ταυτιστεί η άποψη του Aριστοτέλη ότι όλοι οι άνθρωποι από τη φύση τους επιδιώκουν τη µάθηση:
µε την αθροιστική µάθηση του Gagne
µε τον Pavlov
Γ. Mε τον Bruner που πιστεύει ότι η θέληση για µάθηση αποτελεί ενδογενές κίνητρο
∆. Mε τη ζώνη της επικείµενης ανάπτυξης του Vygotsky.
29 Σε ποιο σηµείο συγκλίνουν οι απόψεις του Bruner µε τις απόψεις του Piaget σχετικά µε τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού και την κατάκτηση της γνώσης;
η γνωστική ανάπτυξη του ατόµου πραγµατώνεται σε επάλληλα εξελικτικά στάδια και ο ρόλος του είναι ενεργητικός
η γνωστική ανάπτυξη του ατόµου επηρεάζεται περισσότερο από τα εγγενή του χαρακτηριστικά
Γ. η γνωστική ανάπτυξη του ατόµου επηρεάζεται περισσότερο από το κοινωνικό- πολιτιστικό περιβάλλον
∆. η γνωστική ανάπτυξη του ατόµου εξαρτάται κυρίως από το βαθµό ωρίµαση.
30 Σε ποιο σηµείο έγκειται κυρίως η διαφορά µεταξύ των απόψεων του
Bruner και του Piagetq
καµία από τις άλλες απαντήσεις
τα στάδια γνωστικής ανάπτυξης του Bruner είναι τρία, ενώ του Piaget τέσσερα
Γ. O Piaget θεωρεί ότι το προηγούµενο εξελικτικό στάδιο είναι προϋπόθεση του επόµενου, ενώ ο Bruner υποστηρίζει ότι τα τρία στάδια συνυπάρχουν σε όλες τις ηλικίες και το ένα ασκεί αλληλεπίδραση στο άλλο
∆. η γνωστική ανάπτυξη του παιδιού κατά τον Bruner είναι αποτέλεσµα της ωρίµανσης του ατόµου.
31 H παραποίηση της γλώσσας από τα παιδιά οφείλεται κυρίως στις συνθήκες λειτουργίας της:
α) οικογένειας β) γειτονιάς
γ) εκπαίδευσης δ) κοινωνίας
32 H σχολική συµβουλευτική σήµερα είναι αναγκαία, διότι κυρίως:
α) η εκπαίδευση είναι διαπολιτισµική β) οι πληροφορίες είναι πολλές
γ) οι αξίες είναι συγκεχυµένες
δ) οι σχέσεις µαθητών – καθηγητών είναι αντιπαραθετικές.
33 O εκπαιδευτικός αδυνατεί να πετύχει καθώς πρέπει τους στόχους του στο σχολείο, διότι κυρίως είναι:
α) διδακτικά µη καταρτισµένος β) οικονοµικά υποβαθµισµένος γ) ο ρόλος του συγκεχυµένος
δ) οι σχέσεις του µε τους µαθητές αντιπαραθετικές.
34 Tο βασικότερο κίνητρο για µάθηση στο παιδί είναι:
α) O έπαινος
β) H αναγνώριση γ) H βαθµολογία δ) H τιµωρία
35 Σύµφωνα µε τον Erikson, η αναπτυξιακή κρίση που καλείται να επιλύσει ο έφηβος είναι:
36 Kατά το σχεδιασµό της διδασκαλίας του ο εκπαιδευτικός πρέπει να διατυπώνει στόχους που:
α) Eίναι εύκολα επιτεύξιµοι από όλους τους µαθητές, ώστε να τους ενθαρρύνει
β) Eίναι επιτεύξιµοι µόνον από ελάχιστους µαθητές, ώστε να ανεβάσει το επίπεδο της τάξης
γ) Eίναι κατά ένα ποσοστό επιτεύξιµοι από όλους και κατά ένα άλλο ποσοστό είναι επιτεύξιµοι από λίγους µαθητές
δ) Eίναι επιτεύξιµοι από µαθητές µέτριων επιδόσεων.
37 Oι τελετουργικές διαδικασίες στο σχολείο (αγιασµός, απονοµή τίτλων σπουδών, έναρξη και λήξη του σχολικού έτους) έχουν ως βασικό σκοπό να:
α) διδάξουν ό,τι δεν είναι δυνατόν αλλιώς να διδαχθεί β) εκπαιδεύσουν τους µαθητές
γ) κοινωνικοποιήσουν τους µαθητές δ) ψυχαγωγήσουν τους µαθητές.
38 Στην καθηµερινή σχολική ζωή αποτελεί σύνηθες φαινόµενο η περίπτωση του «σκασιάρχη µαθητή». Tι πιστεύετε ότι µπορεί να αιτιολογήσει πληρέστερα αυτή τη συµπεριφορά;
α) προβλήµατα υγείας
β) αντιπαράθεση µε έναν εκπαιδευτικό γ) ιστορικό σχολικής αποτυχίας
δ) ύπαρξη έντασης µε οµάδα συµµαθητών του.
39 H κοινωνικοποίηση του παιδιού θεωρείται ότι είναι µια διαδικασία κυρίως:
α) γνωστικής και συναισθηµατικής µάθησης β) ψυχικής και σωµατικής ωρίµανσης
γ) προσαρµογής σε µια κοινωνία εξάρτησης
δ) αντιπαράθεσης βιογενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων
40 Mία από τις παρακάτω λειτουργίες της οικογένειας είναι ιδιαίτερα σηµαντική για το παιδί:
α) η αναπαραγωγική β) η κοινωνική
γ) η ψυχολογική δ) η οικονοµική
41 O σύγχρονος εκπαιδευτικός προκειµένου να αυξήσει τη µαθητική συµµετοχή στο µάθηµα:
42 «Ίσες ευκαιρίες µάθησης» σηµαίνει ότι πρέπει να προσφέρονται στους
µαθητές:
α) οι ίδιες γνώσεις µε τον ίδιο τρόπο
β) διαφορετικές γνώσεις ανάλογα µε το νοητικό τους επίπεδο
γ) οι ίδιες ευκαιρίες µάθησης, αλλά η διδασκαλία να ανταποκρίνεται στο ρυθµό και στο επίπεδο µάθησης του κάθε µαθητή
δ) οι ίδιες ευκαιρίες µάθησης και ο κάθε µαθητής να ανταποκρίνεται σ’ αυτές ανάλογα µε τις ικανότητές του
43 Λέγοντας «περιγραφική αξιολόγηση» εννοούµε:
α) την αναλυτική περιγραφή αποκλειστικά της γνωστικής κατάστασης και των γνωστικών επιδόσεων των µαθητών.
β) την σύντοµη περιγραφή µε λέξεις (π.χ. προσπάθησε περισσότερο, καλά τα πήγες κ.λπ.) και όχι µε βαθµούς της γνωστικής, συναισθηµατικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συµπεριφοράς του µαθητή.
γ) την αναλυτική και εκτενή περιγραφή της γνωστικής και συναισθηµατικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συµπεριφοράς του µαθητή.
δ) τη βαθµολόγηση του µαθητή µε βαθµούς που να συνοδεύονται από σύντοµες περιγραφικές κρίσεις άριστα, πολύ καλά, καλά κ.λπ.
44 O σηµαντικότερος παράγοντας στον οποίον οφείλονται οι διαφορετικού επιπέδου σχολικές επιδόσεις κανονικών µαθητών µιας σχολικής τάξης κυρίως είναι:
α) οι συνθήκες ζωής τους β) οι γονείς τους
γ) ο καθηγητής τους
δ) οι ατοµικές τους ικανότητες
45. Oι µαθησιακές δυσκολίες στην εφηβική ηλικία οφείλονται σε:
α) ανεπάρκεια κάποιας γενικής ή ειδικής γνωστικής ικανότητας
β) ελλειµµατική συναισθηµατική ανάπτυξη γ) καθυστέρηση της γνωστικής ανάπτυξης δ) γενετικούς ή σωµατικούς παράγοντες 46 Λέγοντας ευέλικτη ζώνη εννοούµε:
α) τη δυνατότητα που έχει ο εκπαιδευτικός να διδάσκει κατά προτεραιότητα όποιο
µάθηµα θέλει ανεξάρτητα από το ωρολόγιο πρόγραµµα, αν κρίνει ότι αυτό επιβάλλεται από την αυξηµένη αντοχή και προθυµία ή την κούραση των µαθητών
β) τη δυνατότητα που έχει ο κάθε µαθητής χωριστά να ασχοληθεί µε ένα θέµα που τον ενδιαφέρει
γ) την επεξεργασία µέσα σε ένα συνεχές δίωρο ενός θέµατος που προκαλεί το ενδιαφέρον όλων
δ) ένα δίωρο το οποίο προσφέρεται για την επεξεργασία και διόρθωση των κατ οίκον εργασιών
47 O εκπαιδευτικός, για να επιτύχει στο έργο του, χρειάζεται:
α) άρτια ειδική επιστηµονική κατάρτιση( στα Mαθηµατικά, στην Iστορία κ.λπ.) β) τόσο ειδική επιστηµονική όσο και παιδαγωγική κατάρτιση
γ) παιδαγωγική κατάρτιση, αφού η απόκτηση επιµέρους ειδικών επιστηµονικών γνώσεων δεν παίζει σηµαντικό ρόλο
δ) άρτια επιστηµονική κατάρτιση µόνο στα κύρια µαθήµατα (Γλώσσα και
Mαθηµατικά), αφού αυτά είναι και τα πλέον σηµαντικά
48 Tο σχολικό Stress σήµερα προκαλεί στους καθηγητές, κυρίως:
α) διδακτικές αδυναµίες β) ροπή στο κάπνισµα γ) τάση στο ποτό
δ) ψυχοσωµατικές ασθένειες
49 Kατά τη γνώµη µου ο βαθµός παίζει καθοριστικό ρόλο για τη βελτίωση των επιδόσεων των µαθητών, γιατί:
α) δραστηριοποιεί και τους καλούς και τους αδύνατους µαθητές και γι` αυτό αποτελεί ένα αποτελεσµατικό µέσο για την καλλιέργεια του ενδιαφέροντος των
µαθητών για το µάθηµα.
β) δραστηριοποιεί κυρίως τους καλούς µαθητές και όχι τους αδύνατους και γι` αυτό ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να αναζητήσει µέσα και τρόπους για τη δραστηριοποίηση του ενδιαφέροντος και των αδύνατων µαθητών.
γ) δραστηριοποιεί τους αδύνατους µαθητές, οι οποίοι έτσι θα ενδιαφερθούν για το
µάθηµα.
δ) αποτελεί ένα µέσο επιβολής ποινών και διατήρησης του ελέγχου της τάξης
50 H ψυχολογική προετοιµασία των µαθητών στο ξεκίνηµα µιας διδασκαλίας επιτυγχάνεται µε:
α) το φυσικό και φιλικό πλησίασµα των µαθητών
β) την άµεση αναφορά του εκπαιδευτικού στο νέο γνωστικό αντικείµενο
γ) την τοποθέτησή του στο χώρο απέναντι ακριβώς από τους µαθητές
δ) την ενεργοποίηση των σχετικών γνώσεων που κατέχουν ήδη οι µαθητές
Οι απαντήσεις
B
B
B
∆
∆
∆
Γ
Γ
Γ
∆
∆
∆
A
∆
∆
B
A
A
A
∆
B
∆
A
Γ
Γ
A
A
Γ
A
Γ
∆
Δ
A
B
∆
Γ
A
Γ
∆
Γ
Γ
Γ
Γ
A
Γ
Γ
B
∆
Β
Α
Aναφέρεται µερικές φορές ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει να διατυπώνει και δύσκολες ερωτήσεις:
α) Προς άτακτους µαθητές, για να τους τιµωρήσει
β) Προς µαθητές που του έδωσαν λανθασµένες απαντήσεις σε προηγούµενες ερωτήσεις του
γ) Προς µαθητές που ξέχασαν να κάνουν µια εργασία για το σπίτι
δ) Προς µαθητές που κρίνει ότι µπορούν, τουλάχιστον ως ένα βαθµό, να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ερώτησης
48 Eίµαι υπέρ της απόρριψης και της στασιµότητας ενός µαθητή:
α) µόνον αν αυτός δεν µπορούσε να παρακολουθήσει τον ρυθµό των µαθηµάτων εξαιτίας σοβαρής ασθένειας που δεν του επέτρεψε την κανονική φοίτηση ή εµφανούς καθυστέρησης στην ανάπτυξη κ.λπ.
β) γιατί έτσι θα καλύψει τα κενά του και θα συνεχίσει χωρίς προβλήµατα στην επόµενη τάξη.
γ) και µάλιστα αυτή πρέπει να γίνεται σε όσο το δυνατόν µεγαλύτερες τάξεις, ώστε να µην αποκόπτεται από νωρίς η σχολική πορεία του µαθητή
δ) γιατί σύµφωνα µε ερευνητικά δεδοµένα οι στάσιµοι µαθητές σηµείωσαν στο
µέλλον θετικότερες επιδόσεις σε σύγκριση µε αυτούς που προήχθησαν, ενώ έπρεπε και αυτοί να µείνουν στάσιµοι.
49 Mετά τη διατύπωση µιας ερώτησης προς ένα συγκεκριµένο µαθητή που αδυνατεί να απαντήσει ο εκπαιδευτικός πρέπει να:
α) καλέσει άλλον µαθητή να απαντήσει
β) επαναδιατυπώσει την ερώτηση δεύτερη φορά και µόνον τότε να στραφεί προς άλλον µαθητή
γ) διατυπώσει την ερώτηση µε διαφορετικές λέξεις ή να προσπαθήσει να διατυπώσει µια σχετική αλλά πιο εύκολη ερώτηση σε σύγκριση µε την πρώτη.
δ) να διατυπώσει µια πάρα πολύ εύκολη, ακόµα και άσχετη προς την πρώτη, ερώτηση, ώστε να µην αποθαρρύνει τον µαθητή.
50 Σύµφωνα µε τον Pουσώ, ο άνθρωπος γεννιέται καλός, αλλά διαστρεβλώνεται και αλλοιώνεται κάτω από την επίδραση της κοινωνίας. Συµφωνείτε µε την άποψή του;
α) Συµφωνώ, γιατί πράγµατι ο νέος άνθρωπος έρχεται στον κόσµο χωρίς να έχει δεχθεί οποιαδήποτε αρνητικά ερεθίσµατα
β) ∆ιαφωνώ, γιατί ο νέος άνθρωπος δεν γεννιέται ούτε καλός ούτε κακός, αλλά διαµορφώνεται στη συνέχεια σε καλό ή κακό
γ) ∆ιαφωνώ, γιατί η αγωγή δεν παίζει σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του νέου ανθρώπου
δ) ∆ιαφωνώ, γιατί οι κληρονοµικές προδιαθέσεις είναι δυνατόν να παίζουν ένα σχετικό ρόλο, αλλά το περιβάλλον και η αγωγή µπορούν να συµβάλουν σηµαντικά στη διαµόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του.
51 Λέγοντας σχέδιο εργασίας (project) εννοούµε:
α) µια ανοιχτή διαδικασία µάθησης κατά την οποία επιχειρείται η επεξεργασία ενός θέµατος µε ενεργό συµµετοχή των µαθητών, το οποίο επιλέγεται µε βάση τα ενδιαφέροντά τους.
β) την επεξεργασία ενός θέµατος το οποίο δίνεται στον µαθητή για το σπίτι µε τη
µορφή µιας κατ οίκον εργασίας
γ) την παρουσίαση ενός θέµατος από τον εκπαιδευτικό, ώστε να λειτουργήσει για τους µαθητές ως παράδειγµα
δ) την παρουσίαση ενός πρόχειρου σχεδίου από τον κάθε µαθητή, στο οποίο θα πρέπει να περιέχονται οι κύριες σκέψεις του για την επίλυση ενός προβλήµατος.
52 Mε τον όρο «αξιολόγηση» εννοούµε:
α) την κατάταξη του µαθητή σε ένα σηµείο µιας βαθµολογικής κλίµακας µε βάση τις επιδόσεις του.
β) τη διαδικασία κατά την οποία όχι µόνον εκτιµάται η προσπάθεια του µαθητή για την επίτευξη ενός στόχου, αλλά αντλούνται και σχετικές πληροφορίες από τον εκπαιδευτικό και τον µαθητή για τη βελτίωση της διδασκαλίας και της µάθησης
γ) τη διαδικασία κατά την οποία ο εκπαιδευτικός βαθµολογεί το µαθητή µε βάση τις επιδόσεις του, αξιολογώντας και τη γενικότερη συµπεριφορά του.
δ) την εκτίµηση της προσπάθειας του µαθητή µετά από σύγκριση µε τους συµµαθητές του
53 Kατά τη µεταγνωστική αξιολόγηση:
α) ο µαθητής εκθέτει τον τρόπο που σκέφθηκε, για να αντιµετωπίσει ένα πρόβληµα
β) ο εκπαιδευτικός δίνει στον µαθητή πρόσθετο υλικό, για να αξιολογήσει ο ίδιος την προσπάθειά του.
γ) ο µαθητής συγκεντρώνει µόνος του γνώσεις και πληροφορίες, οι οποίες είναι αναγκαίες για την αυτοαξιολόγησή του.
δ) ο µαθητής επιλέγει µε βάση αξιολογικά κριτήρια τις γνώσεις που είναι απαραίτητες για την επίλυση ενός προβλήµατος.
54 H εικονογράφηση του σχολικού εγχειριδίου είναι ιδιαίτερα σηµαντική, γιατί:
α) Mε την εικόνα επαναλαµβάνεται το κείµενο και γίνεται πιο εύκολο β) H εικόνα µπορεί να προσελκύσει την προσοχή του µαθητή
γ) Mε την εικόνα όχι απλώς επαναλαµβάνεται το κείµενο, αλλά και συµπληρώνεται δ) H εικόνα µπορεί να προσφέρει και πληροφορίες άσχετες προς το κείµενο.
55 Σύµφωνα µε τον Piaget, η γνώση κατασκευάζεται µέσω της δράσης του ατόµου πάνω στο περιβάλλον. Aυτό σηµαίνει ότι:
α) H γνώση αποτελεί ένα αντίγραφο της πραγµατικότητας.
β) Tο υποκείµενο που µαθαίνει και το περιβάλλον βρίσκονται σε µια αλληλεξάρτηση
γ) Tο περιβάλλον δεν βοηθάει ιδιαίτερα στην οικοδόµηση της γνώσης, µια και οι φυσικές προδιαθέσεις παίζουν τον αποκλειστικό ρόλο
δ) Tο περιβάλλον παίζει τον καθοριστικό ρόλο στην κατάκτηση της γνώσης.
56 H εσωτερική οργάνωση θρανίων και επίπλων στη σχολική αίθουσα πρέπει να προβληµατίσει τον εκπαιδευτικό, διότι:
α) καθορίζει το είδος της επικοινωνίας που αναπτύσσεται β) καθορίζει τη χωρητικότητα της τάξης
γ) διευκολύνει την ακουστική της τάξης
δ) διευκολύνει την είσοδο και την έξοδο των µαθητών
57 Oι µπηχεβιοριστές υποστηρίζουν ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει να διατυπώνει πολύ σαφείς και συγκεκριµένους στόχους κατά το σχεδιασµό της διδασκαλίας του, γιατί:
α) η πολύ σαφής και συγκεκριµένη διατύπωση του στόχου τον προφυλάσσει από την απώλεια προσανατολισµού.
β) η διδασκαλία είναι µια δηµιουργική διαδικασία και πολλές φορές οδηγεί σε απρόβλεπτα αποτελέσµατα τα οποία είναι πολύ σηµαντικά.
γ) η σαφής διατύπωση του στόχου θα βοηθήσει το µαθητή στην προσπάθεια για επίτευξή του.
δ) η όλη διαδικασία δεν έχει νόηµα, αφού ο εκπαιδευτικός πρέπει να στηρίζεται στο περιεχόµενο του σχολικού εγχειριδίου.
58 O Σωκράτης µε το να υποστηρίζει ότι «ζωή χωρίς έλεγχο, δεν αξίζει να τη ζει κανείς»:
α) εκφράζει την αµφιβολία του για τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, β) επισηµαίνει την αξία της κριτικής σκέψης στους ανθρώπους,
γ) προειδοποιεί τους ανθρώπους να είναι προσεκτικοί, δ) ελέγχει καθηµερινά τη ζωή των Aθηναίων.
59 Σε ποια ενέργεια προβαίνει ο εκπαιδευτικός για τους µαθητές που αδιαφορούν για τα µαθήµατά τους;
α) περιµένει από αυτούς να φιλοτιµηθούν και να δείξουν κάποια στιγµή το ενδιαφέρον τους,
β) χρησιµοποιεί την αποδοκιµασία και τη χαµηλή βαθµολογία για να ανταποκριθούν ικανοποιητικά στα µαθήµατά τους,
γ) τους προειδοποιεί ότι θα ενηµερώσει σχετικά τους γονείς τους για να αντιµετωπίσουν την κατάσταση,
δ) αναπτύσσει διδακτικές στρατηγικές και στάσεις, που δραστηριοποιούν τα κίνητρά τους για µάθηση.
60 H ποιότητα της προσφοράς των υπολογιστών τελευταίου τύπου στη διδακτική διαδικασία εξαρτάται κυρίως από:
α) τον τύπο των υπολογιστών,
β) την ποιότητα των προγραµµάτων τους,
γ) τις προτιµήσεις και τα ενδιαφέροντα των µαθητών,
δ) το σχέδιο της διδασκαλίας.
61 O εκπαιδευτικός για να κόψει τη συνήθεια του µασήµατος της τσίκλας στην τάξη από κάποιους µαθητές θα ήταν ορθότερο να:
α) τους υποχρεώνει να πετούν την τσίκλα στο καλάθι των αχρήστων κάθε φορά που τους συλλαµβάνει,
β) τους καλεί να συζητήσουν, γιατί δεν επιτρέπεται το µάσηµα της τσίκλας στην τάξη,
γ) προσφεύγει σε απειλές για µείωση της διαγωγής τους,
δ) τους βάζει να καθίσουν µόνοι τους σε θρανίο και να µασούν τσίκλα κατά βούληση.
62 O Eυάγ. Παπανούτσος υποστηρίζει ότι η διδασκαλία είναι τέχνη, διότι κατ εξοχήν:
α) χρησιµοποιεί οργανωµένα µεθοδολογικά σχήµατα, β) εργάζεται πάνω σε στερεότυπες φόρµες,
γ) σχεδιάζεται για να βοηθήσει τις εσωτερικές διαδικασίες της µάθησης,
δ) είναι προϊόν έµπνευσης και δηµιουργικού οίστρου.
63 Aποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της προόδου ενός µαθητή και συγχρόνως κριτήριο της µαθησιακής επίδοσής του:
α) H σύγκριση επίδοσης του µαθητή µε πρότυπα έργα
β) H σύγκριση επίδοσης του µαθητή µε έργα των συµµαθητών του
γ) H σύγκριση του µαθητή µε δείγµατα της δικής του προηγούµενης επίδοσης δ) H σύγκριση της επίδοσης του µαθητή µε τις προσδοκίες του δασκάλου.
64 H αξιολόγηση της επίδοσης του µαθητή θεωρείται στοιχείο απαραίτητο της διδασκαλίας, κυρίως γιατί:
α) πληροφορεί το µαθητή για τους βαθµούς που πήρε, β) επισηµαίνει τα δυνατά και αδύνατα σηµεία του,
γ) δίνει έµφαση στη γνώση που ο µαθητής αποκτά κάθε φορά, δ) δηµιουργεί κλίµα άµιλλας µεταξύ των µαθητών.
65 O εκπαιδευτικός µπορεί να επιβάλλει σε µαθητές τις ποινές της µη παροχής µιας αµοιβής ή της αποδοκιµασίας για να:
α) τους υπενθυµίσει το λάθος που έκαναν, β) παραδεχθούν το σφάλµα τους,
γ) συµµορφωθούν στις απαιτήσεις του, δ) τους «κόψει τον βήχα».
66 Kατά την υλοποίηση της διδασκαλίας δεν πρέπει να υπερτιµηθεί η συµβολή των διδακτικών στόχων, γιατί:
α) παρέχουν αµυδρή εικόνα για την πορεία πλεύσης της διδασκαλίας,
β) αποπροσανατολίζουν τον εκπαιδευτικό σε ό,τι έχει σχέση µε τη διαδοχή των διδακτικών ενεργειών,
γ) αποτελούν υποκειµενικές εκτιµήσεις του εκπαιδευτικού για κάποια αναµενόµενα αποτελέσµατα,
δ) παραπληροφορούν τους µαθητές για τα αναµενόµενα θέµατα των εξετάσεων.
67 Kατά την εφαρµογή της διερευνητικής µορφής διδασκαλίας:
α) ο εκπαιδευτικός διερευνά από πριν ποιο υλικό είναι απαραίτητο για τη διδασκαλία του.
β) ακολουθείται η πορεία: καθορισµός προβλήµατος, διατύπωση υποθέσεων, συγκέντρωση πληροφοριών, έλεγχος των υποθέσεων, συµπεράσµατα.
γ) ακολουθείται η πορεία: προσφορά γνώσεων και πληροφοριών από τις οποίες προκύπτει ένα πρόβληµα.
δ) καλείται ένας ερευνητής στην τάξη, ο οποίος επιδεικνύει τον τρόπο επίλυσης ενός προβλήµατος.
68 H χρήση της άµεσης διδασκαλίας ενδείκνυται µόνο για:
α) τη διδασκαλία κοινωνικών θεµάτων, β) τη µετάδοση γνώσεων στους µαθητές, γ) την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης,
β) ο µαθητής αλλάξει τάξη ή τµήµα τάξης γ) ο δάσκαλος αλλάξει τάξη ή τµήµα τάξης δ) ο δάσκαλος αλλάξει συµπεριφορά.
70 Aν ένας µαθητής προκαλεί προβλήµατα πειθαρχίας, θα πρέπει ο εκπαιδευτικός να:
α) τον προσβάλει ενώπιον των συµµαθητών του, ώστε να αποφύγει στο µέλλον να εκδηλώσει απείθαρχη συµπεριφορά
β) του απευθύνει µια δύσκολη ερώτηση, ώστε µε αυτόν τον τρόπο να τον τιµωρήσει
γ) τον εντάξει στο µάθηµα, προσπαθώντας να τον ενθαρρύνει και να αξιοποιήσει γνώµες και απόψεις του
δ) αδιαφορήσει και, αν αυτός επιµένει, τότε να τον αποβάλει από την αίθουσα.
71 H διάλεξη του εκπαιδευτικού στις τάξεις παρά τις επιφυλάξεις, που έχουν διατυπωθεί, εξακολουθεί να χρησιµοποιείται στη διδασκαλία, όταν ο εκπαιδευτικός:
α) θέλει να ασκήσει την κριτική σκέψη των µαθητών,
β) επιδιώκει να καλλιεργήσει το διάλογο στην τάξη,
γ) επιθυµεί να διευκρινίσει και επεξηγήσει σκοτεινά σηµεία της ύλης,
δ) προσπαθεί να δηµιουργήσει προβληµατικές καταστάσεις στους µαθητές.
72 Tο σχέδιο διδασκαλίας της µιας ώρας θεωρείται απαραίτητο, περισσότερο γιατί:
α) διευκολύνει την κατάκτηση της νέας ύλης, β) δεν επιτρέπει τη χαλάρωση των µαθητών,
γ) αποκλείει παρεκκλίσεις άσχετες προς τους στόχους της διδασκαλίας, δ) εκµεταλλεύεται πλήρως τον παρεχόµενο διδακτικό χρόνο.
73 H µάθηση του παιδιού στη σχολική τάξη απαιτεί κυρίως:
α) τη δυνατότητα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης β) το συναίσθηµα της οικειότητας
γ) τα κοινά ενδιαφέροντα και τους κοινούς στόχους δ) το συναίσθηµα αλληλεξάρτησης.
74 Ένα από τα χαρακτηριστικά του καλού εκπαιδευτικού είναι:
α) να δείχνει κατανόηση προς τους µαθητές, πράγµα που σηµαίνει ότι θα πρέπει να είναι ελαστικός και υποχωρητικός και να µην είναι απαιτητικός από αυτούς
β) να δείχνει κατανόηση προς τους µαθητές, πράγµα που σηµαίνει ότι πρέπει να ανέχεται τις ενέργειές τους, εφόσον δεν ξεπερνούν συγκεκριµένα όρια, αλλά συγχρόνως να είναι και απαιτητικός.
γ) να µην είναι καθόλου ελαστικός και υποχωρητικός αλλά απαιτητικός, γιατί διαφορετικά θα χάσει τον έλεγχο της τάξης
δ) να µην είναι απαιτητικός, γιατί έτσι διαπράττει αδικία σε βάρος των αδύνατων
µαθητών.
75 H χρήση των ερωταποκρίσεων στη διδασκαλία είναι πολύ σύνηθες φαινόµενο, κυρίως γιατί:
α) διεγείρουν το ενδιαφέρον, την περιέργεια και την προσοχή των µαθητών,
β) δίνουν την ευκαιρία στους µαθητές να επιτύχουν υψηλή βαθµολογία, γ) δηµιουργούν καταστάσεις άµιλλας µεταξύ των µαθητών,
δ) επιτρέπουν στους µαθητές να προβάλλουν την αξία τους.
76 H λειτουργία επικοινωνίας µεταξύ των µελών µιας σχολικής τάξης προϋποθέτει κυρίως ένα από τα παρακάτω στοιχεία:
α) το εθνικό β) το φυλετικό γ) το ταξικό
δ) το γλωσσικό
77 Tο κοινωνιόγραµµα χρησιµοποιείται µόνο στην αξιολόγηση:
α) της επίδοσης του µαθητή
β) της συµπεριφοράς του µαθητή
γ) της διατοµικής σχέσης του µαθητή δ) της ευφυίας του µαθητή
78 H «επαγγελµατική εξουθένωση – εξάντληση» (burnout) του εκπαιδευτικού απορρέει κατά κύριο λόγο από:
α) µακρόχρονη πλήξη και αδιαφορία β) µακρόχρονη σωµατική επιβάρυνση
γ) κορεσµό από τη µονοτονία της καθηµερινής εκπαιδευτικής πράξης
δ) αίσθηση αδυναµίας και έλλειψη επαγγελµατικής και κοινωνικής καταξίωσης
79 H συµπάθεια µεταξύ των µελών µιας σχολικής τάξης αναπτύσσεται κυρίως από:
α) τη σωµατική διάπλαση β) την ενδυµασία
γ) τα κοινά ενδιαφέροντα
δ) τις κατά προσέγγιση ίσες ικανότητες
80 O Piaget υποστηρίζει ότι η αφαιρετική – κριτική σκέψη του παιδιού αναπτύσσεται σε µια από τις παρακάτω ηλικίες:
α) 0 – 1 1/2 έτους
β) 1 1/2 – 7 ετών
γ) 7 – 11 ετών
δ) 11 – 16 ετών
81 Tην ευθύνη για τις µαθησιακές δυσκολίες του παιδιού κυρίως:
α) έχουν οι γονείς β) έχει ο καθηγητής γ) έχει ο γιατρός
δ) έχει ο ψυχολόγος
82 Tο δηµοκρατικό στυλ διδασκαλίας είναι το δυσκολότερο στην πράξη, διότι ο καθηγητής είναι:
83 Mια κατάλληλη απάντηση σε µια µητέρα, που δε θέλει το παιδί της να κάθεται µαζί µε ένα αλβανόπουλο στο ίδιο θρανίο, θα ήταν ότι:
α) το Aλβανόπουλο τράβηξε κλήρο κι έτυχε το παιδί σας
β) το Aλβανόπουλο είναι και αυτό µαθητής, όπως και το παιδί σας γ) το Aλβανόπουλο κάθισε τυχαία µαζί µε το παιδί σας
δ) το Aλβανόπουλο αλλάζει θέση κάθε βδοµάδα
84 Στην ανάπτυξη των σχέσεων του ατόµου µε τους άλλους µεσολαβούν βασικές λειτουργίες από τις οποίες η σηµαντικότερη είναι:
α) ο προσανατολισµός β) η κατηγοριοποίηση γ) η πρόγνωση
δ) η διακριτικότητα
85 Σύµφωνα µε τα πορίσµατα ερευνών σχετικά µε την αυταρχική και την αντιαυταρχική συµπεριφορά του εκπαιδευτικού:
α) οι µαθητές του αυταρχικού εκπαιδευτικού σηµειώνουν διαρκώς υψηλές επιδόσεις και είναι περισσότερο δηµιουργικοί
β) οι µαθητές του αντιαυταρχικού εκπαιδευτικού µαθαίνουν αυτόνοµα και είναι πιο δηµιουργικοί
γ) δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο η συµπεριφορά του εκπαιδευτικού, αφού η αποτελεσµατικότητα των µαθητών εξαρτάται αποκλειστικά από τις γνώσεις που θα τους προσφέρει εκπαιδευτικός
δ) οι µαθητές του αυταρχικού εκπαιδευτικού δεν δηµιουργούν προβλήµατα πειθαρχίας, µε αποτέλεσµα να κυριαρχεί ένα ήρεµο και συνεργατικό κλίµα στην τάξη.
86 Σε ποια από τις παρακάτω ενέργειες προβαίνει ο εκπαιδευτικός, για να αντιµετωπίσει τη συµπεριφορά κάποιων µαθητών του, οι οποίοι επιδιώκουν να αποσπάσουν την προσοχή του στην τάξη;
α) τους επιπλήττει αυστηρά
β) τους αναθέτει περισσότερες εργασίες
γ) αναγνωρίζει τη θετική και αγνοεί την αρνητική συµπεριφορά τους δ) τους παραπέµπει στο διευθυντή του σχολείου.
87 Tον αποµονωµένο στη σχολική τάξη µαθητή πρέπει να τον βοηθήσουν κυρίως:
α) οι γονείς
β) ο ψυχολόγος γ) ο ψυχίατρος δ) ο καθηγητής
88 H διδασκαλία των εικαστικών τεχνών
α) Aσκεί τις νοητικές ικανότητες και τις δεξιότητες του ατόµου. β) Aσκεί κατά κύριο λόγο τις χειρονακτικές ικανότητες.
γ) Aσκεί κατά κύριο λόγο την ικανότητα της παρατήρησης. δ) Aσκεί στη χρήση διαφόρων τεχνικών.
89 Mε ποιο τρόπο αντιµετωπίζουµε ένα αδύνατο µαθητή για να βελτιώσει την επίδοσή του στα µαθήµατα:
α) τιµωρούµε το µαθητή
β) του αναθέτουµε λιγότερες ασκήσεις γ) τον παραπέµπουµε σε ειδική τάξη
δ) του αφιερώνουµε περισσότερο χρόνο.
90 H ανάπτυξη της φαντασίας, της δηµιουργικότητας και της αισθητικής ευαισθητοποίησης είναι από τα ζητούµενα του µαθήµατος της διδασκαλίας των εικαστικών και επιτυγχάνεται µέσα από
α) Tην ιστορική προσέγγιση της τέχνης β) Tη χρήση υλικών
γ) Tη συγκίνηση που προκαλεί η θέα της τέχνης
δ) Tην εµπειρία που αποκοµίζει κάποιος µε την ενασχόληση σε πρακτικό και θεωρητικό επίπεδο µε την τέχνη.
91 Στη διδασκαλία των πλαστικών στοιχείων, ο τρόπος µετάδοσης των πληροφοριών και η πρακτική εφαρµογή γίνεται:
α) Mε βάση το χωρισµό στην εκπαίδευση στις δύο γενικές ταξινοµήσεις, πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια
β) H διδακτική διαδικασία πρέπει να είναι οµοιόµορφη σε όλες τις βαθµίδες
γ) Aνάλογα µε την χρονολογική και νοητική ηλικία των µαθητών στους οποίους απευθύνεται διαφοροποιείται η διδακτική διαδικασία
δ) ∆ιαφοροποίηση µε βάση τις ατοµικές επιδόσεις των µαθητών.
92 Όταν αξιολογούνται οι µαθητές στο µάθηµα των εικαστικών
α) H αξιολόγηση γίνεται αναφορικά µε κάποιο πρότυπο β) H αξιολόγηση γίνεται µε βάση την τελική παραγωγή γ) ∆εν µπορεί να αξιολογηθεί η εικαστική ενασχόληση
δ) Aξιολογούνται µε βάση τη συνολική δραστηριότητα, την επίδοση τους καθ όλη τη διάρκεια της σειράς των µαθηµάτων σε συνδυασµό µε την ποιοτική απόδοση του αποτελέσµατος.
93 O ρόλος του εκπαιδευτικού κατά τη «∆ιδασκαλία µε Oµάδες Eργασίας»
είναι να:
α) προβληµατίζει τους µαθητές και στη συνέχεια να τους αφήνει να λειτουργήσουν ελεύθερα
β) ελέγχει και καθοδηγεί συστηµατικά την πορεία εργασιών των µαθητών
γ) λειτουργεί ως πρότυπο µίµησης για τους µαθητές ώστε κι εκείνοι να συνεχίζουν
µε ανάλογη πορεία
δ) υποστηρίζει και διευκολύνει έµµεσα τη συλλογική εργασία των µαθητών.
94 Σε ποια τάξη της ελληνικής δηµόσιας εκπαίδευσης αρχίζει η εκµάθηση της πρώτης ξένης γλώσσας;
α) Στην τρίτη τάξη του δηµοτικού σχολείου. β) Στην τετάρτη τάξη του δηµοτικού σχολείου. γ) Στην πέµπτη τάξη του δηµοτικού σχολείου. δ) Στην πρώτη τάξη του γυµνασίου.
95 Πώς διαπιστώνεται η δηµοκρατικότητα των διδακτικών στόχων;
α) Aπό τη σαφή και λειτουργική τους διατύπωση. β) Aπό την επιστηµονική τους τεκµηρίωση.
γ) Aπό το δικαίωµα που παρέχουν στους εκπαιδευτικούς για πρωτοβουλία κινήσεων.
δ) Aπό την ιδεολογική τους καθαρότητα.
96 H σύγχρονη αντίληψη θεωρεί ότι η οµοιογενής από πλευράς
δ) παιδαγωγικά χρήσιµη και κοινωνικά επιβεβληµένη.
ΟΜΑ∆Α ΤΡΙΤΗ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (στην αρχή) ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (στο τέλος)
Tο µοντέλο σχολικής πειθαρχίας που είναι γνωστό ως «µοντέλο τροποποίησης της συµπεριφοράς» (behavior modification):
α) εµπεριέχει στοιχεία µίµησης και αυτοκαθοδήγησης
β) βασίζεται αποκλειστικά στις δυνατότητες αυτο-ρύθµισης του µαθητή
γ) προϋποθέτει την οργάνωση της τάξης σε ιεραρχικά δοµηµένες µικρο-οµάδες
δ) προσφέρεται µόνο για µαθητές που παρουσιάζουν βαριάς µορφής συναισθηµατικές διαταραχές.
98 Oι γενικοί σκοποί της εκπαίδευσης αποκτούν λειτουργική σηµασία, όταν:
α) σχετίζονται µε τις ανάγκες της κοινωνίας και τις προσωπικές επιδιώξεις, β) πηγάζουν από φιλοσοφικές θεωρήσεις του γραφείου,
γ) στερούνται εµπειρικής βάσης και απέχουν από την πραγµατικότητα, δ) αποτελούν δηµιουργήµατα του στοχασµού των ειδικών.
99 Mε τον όρο «αυτοεκπληρούµενη προφητεία» εννοούµε ότι:
α) οι προσδοκίες και οι αντιλήψεις που έχει ο εκπαιδευτικός για τους µαθητές του επηρεάζουν πάντοτε αρνητικά τη συµπεριφορά του.
β) οι προσδοκίες και οι αντιλήψεις που έχουν οι µαθητές για τον εκπαιδευτικό τους επηρεάζουν αρνητικά τη συµπεριφορά τους.
γ) οι θετικές ή αρνητικές προσδοκίες και οι αντιλήψεις του εκπαιδευτικού για τους
µαθητές του επηρεάζουν αντίστοιχα θετικά ή αρνητικά τόσο τη συµπεριφορά του όσο και τη συµπεριφορά των µαθητών του.
δ) οι προσδοκίες και οι αντιλήψεις του εκπαιδευτικού για τους µαθητές του δεν επηρεάζουν τη συµπεριφορά ούτε του ίδιου ούτε των µαθητών του.
100 Oι συγκλίνουσες ερωτήσεις κατά τη διδακτική διαδικασία:
α) στοχεύουν σε ευρύτερη και βαθύτερη εξέταση του θέµατος,
β) απαιτούν από τους µαθητές να δώσουν συγκεκριµένη απάντηση,
γ) χρησιµεύουν για τη µεταφορά της συζήτησης σε άλλες περιοχές της γνώσης,
δ) ωθούν στην ανακάλυψη µιας απάντησης µε πολύ λίγη βοήθεια από τον εκπαιδευτικό.
101 H γενική άποψη είναι ότι όλα τα παιδιά µπορούν να σκέπτονται δηµιουργικά σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό, αρκεί να:
α) µαθαίνουν απέξω το µάθηµά τους,
β) βρίσκονται σε περιβάλλον δεκτικό σε νεωτεριστικές ιδέες, γ) αφιερώνουν αρκετό χρόνο σε επαναλήψεις µαθηµάτων,
δ) ακολουθούν µια βήµα – βήµα διαδικασία στην επίλυση των προβληµάτων.
102 H µάθηση του παιδιού στο σχολείο επιτυγχάνεται καλύτερα:
α) ατοµικά β) στη δυάδα
γ) στη συνεργαζόµενη οµάδα
δ) είναι ανεξάρτητη από την α, β, γ
103 Ποιο στοιχείο από τα παρακάτω συµβάλλει περισσότερο ώστε να
µετατρέψει τους µαθητές µιας σχολικής τάξης από απλό άθροισµα ατόµων σε οργανωµένη κοινωνική οµάδα:
α) το συναισθηµατικό β) το συνεργατικό
γ) το ταξικό
δ) το στοιχείο της κοινής ηλικίας
104 H σχετική µε τα προβλήµατα συµπεριφοράς έρευνα διαπιστώνει ότι:
α) οι αποτελεσµατικοί σε θέµατα πειθαρχίας εκπαιδευτικοί από την πρώτη µέρα δίνουν στους µαθητές το µήνυµα ότι «δεν αστειεύονται»
β) οι αναποτελεσµατικοί εκπαιδευτικοί υστερούν κυρίως στον τρόπο αντιµετώπισης των προβληµάτων
γ) οι αναποτελεσµατικοί εκπαιδευτικοί υστερούν κυρίως στα µέτρα πρόληψης των προβληµάτων
δ) οι αποτελεσµατικοί εκπαιδευτικοί χρησιµοποιούν επιδέξια το συνδυασµό ποινών και αµοιβών.
105 Ποια κατά τη γνώµη σας είναι η καταλληλότερη µέθοδος, προκειµένου ένας «αδύνατος» µαθητής να βελτιώσει την επίδοσή του στα µαθήµατα:
α) τιµωρούµε το µαθητή
β) του αναθέτουµε λιγότερες ασκήσεις γ) τον παραπέµπουµε σε ειδική τάξη
δ) του αφιερώνουµε περισσότερο χρόνο
106 Θετικό θεωρείται το ψυχολογικό κλίµα της τάξης που συνδυάζει:
α) χαµηλό βαθµό δυσκολίας στα µαθήµατα και υψηλό επίπεδο υλικο-τεχνικής υποδοµής
β) υψηλό βαθµό συνοχής της οµάδας και µέτριο βαθµό δυσκολίας µαθηµάτων γ) υψηλό βαθµό ανταγωνιστικότητας και ταχείς ρυθµούς εργασίας
δ) χαµηλό βαθµό διένεξης, αλλά υψηλό βαθµό δράσης.
107 Kατά τον J. Bruner ο εκπαιδευτικός µπορεί να διδάξει οποιαδήποτε γνώση στους µαθητές αρκεί να:
α) χρησιµοποιεί παραδείγµατα στη διδασκαλία, β) συνδέει την παλιά µε την καινούρια γνώση,
γ) απλουστεύει τη γνώση ανάλογα προς το πνευµατικό επίπεδο των µαθητών,
δ) παρέχει τα απαραίτητα µέσα για να εργάζονται οι µαθητές µόνοι τους. 112 Kατά την αξιολόγηση ενός µαθητή ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να: α) τον συγκρίνει µε τους άλλους µαθητές.
β) να τον κρίνει µε βάση το στόχο που καλείται να πετύχει. γ) να τον συγκρίνει πάντοτε µε έναν καλύτερο µαθητή.
δ) να τον συγκρίνει πάντοτε µε έναν αδύνατο µαθητή.
113 H κύρια αποστολή της ερώτησης του εκπαιδευτικού είναι:
α) Nα ελέγχει αν οι µαθητές απέκτησαν συγκεκριµένες γνώσεις.
β) Nα δραστηριοποιεί τη σκέψη των µαθητών, προκαλώντας προβληµατισµό και διάλογο.
γ) Nα επιβάλλει την πειθαρχία.
δ) Nα προβάλλει την αυθεντία του.
114 Tο σηµαντικότερο στοιχείο για τη διαµόρφωση του ψυχολογικού κλίµατος στο σχολικό περιβάλλον είναι:
α) Tο συναισθηµατικό. β) Tο κοινωνικό.
γ) Tο εργασιακό.
δ) Tίποτε από τα παραπάνω.
115 O εκπαιδευτικός µε το στυλ διδασκαλίας – αγωγής που εφαρµόζει στην τάξη, µπορεί να προάγει καλύτερα τις διαπροσωπικές σχέσεις:
α) Aν διδάσκει κυρίως µε µονόλογο, απευθυνόµενος συχνά και απρόσωπα σε όλη την τάξη
β) Aν διδάσκει µε χαλαρό τρόπο, αφήνοντας πολλή ελευθερία στην προσπάθεια που καταβάλλουν οι µαθητές για την κατάκτηση της γνώσης
γ) Aν διδάσκει ωθώντας τους µαθητές σε συµµετοχικές και συνεργατικές δραστηριότητες
δ) Aν διδάσκει αγαπώντας και υποβοηθώντας εξίσου όλους ανεξαιρέτως τους
µαθητές.
116 H αυτο-αντίληψη και αυτο-εκτίµηση που αναπτύσσουν οι µαθητές
α) έχουν κυρίως βιολογική βάση
β) καθορίζονται µε βάση τα αντικειµενικά χαρακτηριστικά του παιδιού
γ) καθορίζονται από τον τρόπο που αντιµετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί τους µαθητές δ) καθορίζονται από τη σχολική τους επίδοση
117 H ανθρωπιστική σχολή του C. Rogers θεωρεί ότι βασικός ρόλος του εκπαιδευτικού είναι:
α) να ανατροφοδοτεί άµεσα και συστηµατικά µε αµοιβές και ποινές τη µαθησιακή και κοινωνική συµπεριφορά του µαθητή
β) να διαµεσολαβεί και να στηρίζει άµεσα τη διαδικασία µάθησης
γ) να προβάλλει µε πειστικό τρόπο την όλη συµπεριφορά του ως πρότυπο προς
µίµηση
δ) να εξασφαλίζει στο µαθητή προϋποθέσεις για ελεύθερη επιλογή και αυτορρύθµιση.
118 Oι προσδοκίες των εκπαιδευτικών για τις δυνατότητες που έχουν οι
µαθητές αποδεικνύεται ότι:
α) δικαιώνονται, διότι βασίζονται σε αντικειµενικά δεδοµένα
β) διαφοροποιούν τη διδακτική συµπεριφορά τους και µέσω αυτής της διαφοροποίησης «δικαιώνονται»
γ) δεν επηρεάζουν τη συµπεριφορά των εκπαιδευτικών
δ) δε συσχετίζονται µε την πορεία µάθησης των µαθητών.
119 H πνευµατική ανεπάρκεια του ατόµου οφείλεται κυρίως:
α) στην κληρονοµικότητα β) στο περιβάλλον
γ) στην εκπαίδευση
δ) σε αστάθµητους παράγοντες.
120 Παιδαγωγοί υποστηρίζουν ότι «ένα παιδί χρειάζεται την ενθάρρυνση, όπως ένα φυτό χρειάζεται νερό» για να:
α) τονίσουν την αδύνατη θέση του παιδιού στην τάξη σε σχέση προς τον εκπαιδευτικό
β) υποδηλώσουν τη σηµασία της ενθάρρυνσης για το παιδί στην προσπάθειά του για κατάκτηση της γνώσης
γ) δείξουν ότι το παιδί πρέπει να καθοδηγείται και να ελέγχεται συστηµατικά δ) εξισώσουν την ενθάρρυνση µε την αµοιβή που παρέχεται στο παιδί.
121 Tα προβλήµατα πειθαρχίας της τάξης συχνά προλαµβάνονται, όταν ο εκπαιδευτικός:
α) καταστήσει αρκετά ενδιαφέρον το µάθηµά του β) επιβάλλει κανόνες συµπεριφοράς των µαθητών
γ) αποδοκιµάζει την ενοχλητική συµπεριφορά στην τάξη δ) ειρωνεύεται και σαρκάζει τους άτακτους µαθητές.
122 Ποια από τις παρακάτω µορφές διαµαθητικών σχέσεων θεωρείτε την καταλληλότερη:
α) την ανταγωνιστική µορφή β) την ατοµική µορφή
γ) τη συνεργατική µορφή
δ) τη συναγωνιστική µορφή.
123 Πώς αντιµετωπίζεται µια τάξη µε άνιση κατανοµή δεξιοτήτων όταν έχει να διαπραγµατευθεί µε εργαστηριακές ασκήσεις
α) O δάσκαλος απευθύνεται στους επιδέξιους
β) Bοηθάει µε προσωπικές παρεµβάσεις στο έργο των λιγότερο επιδέξιων
γ) Προσπαθεί µε στερεότυπα και πρότυπα να ενισχύσει τους λιγότερο επιδέξιους
δ) Eµψυχώνει γενικά και σε ατοµικό επίπεδο τις προσπάθειες του συνόλου των
µαθητών
124 O αποµονωµένος µαθητής µπορεί να ενταχθεί καλύτερα στην οµάδα της σχολικής τάξης όταν ο δάσκαλος:
α) «τοποθετήσει» έναν άλλο µαθητή πλάι σ’ αυτόν β) «τοποθετήσει» αυτόν πλάι σε έναν άλλο µαθητή γ) Aναθέσει σ’ αυτόν µια εργασία µαζί µε έναν άλλο δ) Aναθέσει οµαδικές εργασίες στους µαθητές.
125 O εκπαιδευτικός πρέπει να διατυπώνει ερωτήσεις:
α) κυρίως προς τους καλούς µαθητές, ώστε να µη χάνει πολύτιµο χρόνο
β) κατά κανόνα προς όλους τους µαθητές, ώστε να δραστηριοποιήσει τη σκέψη κατά το δυνατόν όλων των µαθητών
γ) κυρίως προς τους αδύνατους µαθητές, ώστε να τους αναγκάσει να συµµετάσχουν στο µάθηµα
δ) πάντοτε ονοµαστικά προς συγκεκριµένο µαθητή και όχι γενικά προς όλη την τάξη.
126 H τάξη έχει σήµερα αρκετούς µαθητές που προέρχονται από άλλες χώρες, µε διαφορετική κουλτούρα. Ποια στάση νοµίζετε ότι ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να υιοθετήσει απέναντι στις νέες αυτές συνθήκες;
α) Nα θεωρήσει ότι είναι µια καλή ευκαιρία να γνωρίσουν οι Έλληνες µαθητές τους πολιτισµούς άλλων λαών.
β) Nα εστιάσει το ενδιαφέρον της τάξης του στις πιο διαδεδοµένες και επικρατέστερες κουλτούρες.
γ) Nα ζητήσει, µαζί και µε άλλους συναδέλφους του, να δηµιουργηθούν χωριστές τάξεις για τους ξένους µαθητές.
δ) Nα επιβάλει στους ξένους µαθητές να µυηθούν στα της ελληνικής κουλτούρας. 127 Kατά τον σχεδιασµό της διδασκαλίας του ο εκπαιδευτικός πρέπει να: α) µένει απόλυτα πιστός στις προδιαγραφές του Aναλυτικού Προγράµµατος.
β) µην παίρνει υπόψη του τις προδιαγραφές του Aναλυτικού Προγράµµατος, αν οι
µαθητές επιθυµούν να συζητήσουν για θέµατα που τους ενδιαφέρουν
γ) προσπαθήσει να εντάξει τα ενδιαφέροντα των µαθητών στις προδιαγραφές του
Aναλυτικού Προγράµµατος και να τα συνδυάσει µε αυτές.
δ) µην ακολουθεί τις προδιαγραφές του Aναλυτικού Προγράµµατος, αλλά να επιλέγει θέµατα που κατά τη γνώµη του θα προκαλέσουν σε µεγαλύτερο βαθµό το ενδιαφέρον των µαθητών.
128 Στην τάξη σας έχετε αρκετούς µαθητές µε γλώσσες καταγωγής άλλες από την ελληνική. Πώς θα χαρακτηρίζατε την κατάσταση;
129 H σύγχρονη διδακτική προσέγγιση στη διδασκαλία της ξένης γλώσσας θέτει ως κύριο στόχο
α) την ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων.
β) τον απόλυτο έλεγχο του γλωσσικού συστήµατος.
γ) τη διαµόρφωση οµιλητών µε προφορά αυτόχθονα οµιλητή. δ) την ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
130 Kατά την εφαρµογή της οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας ο εκπαιδευτικός πρέπει να δηµιουργεί:
α) κατά κανόνα πολυπληθείς οµάδες, γιατί οι αδύνατοι µαθητές αισθάνονται περισσότερο άνετα σε τέτοιες οµάδες
β) κατά κανόνα οµάδες των τεσσάρων µαθητών, γιατί τέτοιες οµάδες λειτουργούν καλύτερα και οδηγούνται σε θετικότερα αποτελέσµατα
γ) εταιρικές οµάδες των δύο µελών, γιατί µόνον έτσι µπορεί να υπάρξει πραγµατική συνεργασία µεταξύ των µαθητών
δ) οµάδες µε βάση αποκλειστικά τις προτιµήσεις των µαθητών, ώστε άλλες οµάδες να έχουν περισσότερους και άλλες λιγότερους µαθητές.
131 Σε ποιους µαθητές δεν ενδείκνυται η ανακαλυπτική µάθηση;
στους αδύνατους µαθητές
στους µαθητές µε µειωµένες νοητικές ικανότητες Γ. στους ευφυείς µαθητές
∆. µπορούν όλοι ανεξαιρέτως.
132 ∆εν πρέπει να αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της προόδου ενός
µαθητή:
H σύγκριση µε τον µέσο όρο της σχολικής επίδοσης της τάξης
H σύγκριση µε την επίδοση των συµµαθητών του Γ. Όλες οι άλλες απαντήσεις
∆. H σύγκριση µε τις προσδοκίες του δασκάλου.
133 Σε ποιον ανήκει η φράση: «Ένα µάθηµα µπορεί να διδαχθεί αποτελεσµατικά σε οποιοδήποτε παιδί, άσχετα από το στάδιο της ανάπτυξής του, αρκεί να χρησιµοποιηθεί η γλώσσα που αυτό καταλαβαίνει;»
Piaget
Watson
Γ. Bandura
∆. Bruner
134 H ενίσχυση στην ανακαλυπτική µάθηση του Bruner δεν έχει σχέση:
µε την εσωτερική παρότρυνση του µαθητή
µε τη διάλεξη
Γ. µε την αυτοεκπλήρωση του µαθητή
∆. µε τη βαθµολογία του µαθητή.
135 Tι εννοεί ο Claparede µε τον όρο παράλληλες τάξεις:
οι µαθητές χωρίζονται σε τάξεις ανάλογα µε τη σχολική τους επίδοση σε κάθε
µάθηµα
οι µαθητές παρακολουθούν τις µισές σχολικές ώρες ένα βασικό κύκλο
µαθηµάτων και τις άλλες µισές επιλέγουν µαθήµατα της επιλογής τους. Γ. οι µαθητές χωρίζονται σε τάξεις ανάλογα µε τα ενδιαφέροντά τους
∆. οι µαθητές χωρίζονται σε δύο τάξεις ανάλογα µε το βαθµό ευφυϊας τους και ανάλογα διαµορφώνεται το πρόγραµµα και ο ρυθµός των µαθηµάτων.
136 H ελεύθερη οµαδική εργασία ανά γκρουπ κατά τον Cousinet
περιλαµβάνει:
την ελεύθερη και αβίαστη σύνθεση των οµάδων σύµφωνα µε τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους
όλες οι άλλες απαντήσεις
Γ. Tην ελεύθερη εκλογή των προς έρευνα θεµάτων
∆. την επεξεργασία των προς έρευνα θεµάτων υπό τη διακριτική εποπτεία του δασκάλου και τη διόρθωση των σφαλµάτων από τους ίδιους τους µαθητές.
137 O ρόλος του δασκάλου στο σχολείο µε τις αρχές του Claparede πρέπει να είναι:
Eλευθεριάζων
Συνεργατικός Γ. Aυστηρός
∆. Mεταλαµπαδευτής γνώσεων
138 O Decroly υιοθέτησε την ενιαία συγκεντρωτική διδασκαλία σύµφωνα
µε την οποία:
το σχολείο πρέπει να ταξινοµεί την ύλη ανάλογα µε το γνωστικό επίπεδο των
µαθητών
το σχολείο δεν πρέπει να διακρίνει την ύλη σε διαφορετικά µαθήµατα Γ. το σχολείο πρέπει να διακρίνει την ύλη σε διαφορετικά µαθήµατα
∆. το σχολείο πρέπει να εστιάζει στα µαθήµατα υψηλής δυσκολίας.
139 O Claparede στο Γαλλικό σχολείο ενέργειας χρησιµοποίησε τον όρο ατοµικές διαφορές για να δηλώσει τη διαφορετικότητα των µαθητών. Σε τι συνίσταται αυτή η διαφορετικότητα;
140 Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της επιτυχούς απόσβεσης στη
µαθησιακή και διδακτική διαδικασία;
η αγνόηση της προβληµατικής συµπεριφοράς πρέπει να εκλαµβάνεται από το σύνολο της τάξης ως αρνητικό µήνυµα για να µη χάσει ο δάσκαλος τον έλεγχο της τάξης
η συνεργασία σχολείου και οικογένειας
Γ. η κατά περίπτωση στάση του εκπαιδευτικού
∆. H συνεχής αγνόηση της προβληµατικής συµπεριφοράς.
141 Tο συνεργατικό πνεύµα που κυριάρχησε στο σύστηµα της ελεύθερης οµαδικής εργασίας κατά τον Cousinet λειτουργεί ενθαρρυντικά και αποτελεσµατικά για τη µαθησιακή διαδικασία διότι:
συνειδητοποιούν οι µαθητές ότι ανήκουν σε µία οµάδα και κοινωνικοποιούνται
µέσω των δραστηριοτήτων τους.
µπορούν οι µαθητές να αναπτύξουν την ατοµική τους σκέψη Γ. ο δάσκαλος ελέγχει τη µαθησιακή πορεία των µαθητών του
∆. η µαθησιακή διαδικασία αποκτά συστηµατική πορεία
142 Ποιες δυσκολίες συναντά στην εφαρµογή του το σύστηµα της ελεύθερης οµαδικής εργασίας του Cousinet;
ο έλεγχος της µαθησιακής διαδικασίας
όλες οι άλλες απαντήσεις Γ. ο καταρτισµός των οµάδων
∆. τα αποτελέσµατα της µαθησιακής διαδικασίας.
143 Tο παιδαγωγικό σύστηµα του Decroly µπορούµε να πούµε ότι ανταποκρίνεται κυρίως:
α. στις αρχές της µορφολογικής ψυχολογίας β. στον συµπεριφορισµό
γ. στις κοινωνικές θεωρίες µάθησης
δ. στις αρχές της γνωστικής ψυχολογίας
144 H αφετηρία για τη µάθηση σύµφωνα µε τον Dewey είναι:
η κληρονοµική προδιάθεση του ατόµου
η ανακάλυψη
Γ. η ανάκληση εµπειριών του µαθητή
∆. το περιβάλλον
145 Σε ποιον ανήκει η φράση «µαθαίνω ενεργώντας» (learning by doing)
A. Dewey B Piaget Γ Bruner
∆ Skinner
146 Ποιος συνιστά ως ενδεδειγµένη µορφή αντιµετώπισης της άτακτης συµπεριφοράς των µαθητών, τη λογική συνέπεια των πράξεών τους;
ο Skinner
o Dreikurs
Γ. ο Pavlov
∆. ο Bruner
147 H ωριαία αποβολή από το µάθηµα δεν συστήνεται ως µέσο επιβολής ποινών διότι:
οι µαθητές, ιδιαίτερα των µεγάλων τάξεων της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, τη θεωρούν προέκταση του διαλείµµατος
ελλοχεύει ο κίνδυνος να χτυπήσουν οι µαθητές στον προαύλιο χώρο µε συνέπεια την ποινική ευθύνη των εκπαιδευτικών
Γ. ∆ηµιουργούνται µεγάλα µαθησιακά κενά στους µαθητές που δεν καλύπτονται
∆. όλες οι άλλες απαντήσεις
148 Ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι η σωστή, σχετικά µε τη διαφορά µεταξύ της αρνητικής ενίσχυσης στα πλαίσια της συντελεστικής
µάθησης και της τιµωρίας;
Mε την αρνητική ενίσχυση παρέχεται στο µαθητή ένα δυσάρεστο ερέθισµα
H αρνητική ενίσχυση είναι η απουσία εκείνου του παράγοντα που θα δυσχεράνει την εκδήλωση µιας ανεπιθύµητης συµπεριφοράς (π.χ. η χωρίς µορφασµούς στάση του δασκάλου σε µια λανθασµένη απάντηση ενώ στην αντίθετη περίπτωση θα δηµιουργούσε αρνητικά συναισθήµατα στο µαθητή)
Γ. Mε την αρνητική ενίσχυση διακόπτεται η παροχή ενός ευχάριστου ερεθίσµατος
∆. µε την τιµωρία αποφεύγεται η έκφραση της αποδοκιµασίας στο πρόσωπο του εκπαιδευτικού και έτσι δυσχεραίνεται η εκδήλωση µιας ανεπιθύµητης συµπεριφοράς (π.χ. ο µαθητής σταµατά την προσπάθειά του να λύσει µια άσκηση στα µαθηµατικά, επειδή καταλαβαίνει ότι χρησιµοποιεί λάθος τύπο).
149 Tο αυταρχικό στυλ συµπεριφοράς του εκπαιδευτικού επιλύει φαινοµενικά εύκολα τα προβλήµατα πειθαρχίας σε µία σχολική τάξη. Για ποιο λόγο δεν υιοθετείται από τη σύγχρονη παιδαγωγική:
Aπαιτεί εξειδικευµένους δασκάλους
Aυξάνει την επιθετικότητα µεταξύ των παιδιών και δηµιουργούνται εντάσεις στις σχέσεις δασκάλου µαθητών
Γ. Θεωρείται ξεπερασµένο
∆. Eίναι ψυχοφθόρο για τον εκπαιδευτικό
150 Σύµφωνα µε την αρχή της γενίκευσης ο αυταρχισµός στη σχολική πραγµατικότητα:
είναι κοινωνικά µη αποδεκτός
έχει προσωρινά µόνο θετικά αποτελέσµατα Γ. Eίναι ξεπερασµένος
∆. Συντελεί στην ανάπτυξη αρνητικών συναισθηµάτων απέναντι στο σχολείο.
B
Γ
B
Γ
109. ∆
B
Γ
B
B
A
Γ
Γ
117. ∆
B
A
B
A
Γ
123. ∆
124. ∆
B
A
Γ
128. ∆
129. ∆
B
B
Γ
133. ∆
134. B
135. ∆
B
B
B
A
A
A
B
A
Γ
A
B
147. ∆
B
B
150. ∆
ΟΜΑ∆Α ΤΕΤΑΡΤΗ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (στην αρχή) ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (στο τέλος)
H παραγλωσσική επιτίµηση του εκπαιδευτικού σε µία µαθητική αταξία εστιάζεται:
στην προειδοποιητική επίπληξη
στην έντονη αποτρεπτική µατιά Γ. Στην αυστηρή επίπληξη
∆. Στο να πλησιάσει το θρανίο του ατακτούντος µαθητή.
152 O εκπαιδευτικός που αναγκάζεται να επιβάλει κυρώσεις πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στον παραβάτη µαθητή να επιλέγει µεταξύ δύο εναλλακτικών κυρώσεων. Aυτό είναι παιδαγωγικά ορθό διότι:
Eξασφαλίζει στοιχεία αυτορρύθµισης της συµπεριφοράς του µαθητή.
∆ιασώζεται η αξιοπρέπεια του παραβάτη µαθητή Γ. όλες οι άλλες απαντήσεις
∆. δεν έχει κατασταλτικό χαρακτήρα
153 Tο µάθηµα της εικαστικής αγωγής µέσα στο κορµό του σύγχρονου σχολικού προγράµµατος πρέπει να
α) Λειτουργεί ως γνωστική διαδικασία που δεν εµπλέκεται µε άλλα γνωστικά αντικείµενα
β) Λειτουργεί ως µάθηµα µε στόχο καθαρά την εικαστική έκφραση των µαθητών γ) Λειτουργεί ως µάθηµα που ένα µέρος του διαπραγµατεύεται διαθεµατικές
ενότητες σε συνεργασία µε άλλα γνωστικά αντικείµενα προκειµένου να αναπτυχθεί
η προσωπικότητα του µαθητή µέσα από σφαιρική προσέγγιση της γνωστικής εµπειρίας
δ) Λειτουργεί ως µάθηµα που µπαίνει στην υπηρεσία άλλων γνωστικών αντικειµένων.
154 Tο ελευθεριάζον (laissez – faire) στυλ του εκπαιδευτικού:
α) συµβάλλει στην αυτόνοµη κοινωνική ανάπτυξη των µαθητών β) εθίζει τους µαθητές στις δηµοκρατικές διαδικασίες
γ) δηµιουργεί σύγχυση στους µαθητές και γι αυτό τους επηρεάζει αρνητικά δ) δεν επηρεάζει ούτε την ανάπτυξη ούτε τη µάθηση.
155 Tόσο ο έπαινος όσο και η αποδοκιµασία ως εξωτερικά παρωθητικά
µέσα πρέπει να επιλέγονται προσεκτικά µε βάση:
α) την προσωπικότητα του µαθητή.
β) την αιτία για την οποία επαινείται ή αποδοκιµάζεται ο µαθητής.
γ) την ψυχολογική κατάσταση του µαθητή.
δ) το συνδυασµό όλων των παραπάνω.
156 Tο µάθηµα της τέχνης πρέπει να:
α) Eρεθίζει το γενικό και ειδικό ενδιαφέρον των µαθητών
β) Mεταφέρει τεχνικές γνώσεις γ) Aσκεί τις δεξιότητες
δ) Eίναι µια ευχάριστη ανάπαυλα στον κορµό των άλλων µαθηµάτων.
157 Tο σχολικό εγχειρίδιο που χρησιµοποιεί η τάξη σας δεν καλύπτει τις ανάγκες του αναλυτικού προγράµµατος. Tι κάνετε;
α) Aποφασίζετε να καλύψετε το ωρολόγιο πρόγραµµα του έτους µόνο µε τα
µαθήµατα του βιβλίου που συµπίπτουν µε το αναλυτικό πρόγραµµα και ενηµερώνετε γραπτώς το ∆ιευθυντή του Σχολείου.
β) Eξηγείτε το πρόβληµα στο σύλλογο γονέων και του ζητάτε να αγοράσει άλλα βιβλία που εσείς κρίνετε κατάλληλα.
γ) Aναπληρώνετε την έλλειψη του βιβλίου µε υλικό που ετοιµάζετε εσείς, σύµφωνα µε το αναλυτικό πρόγραµµα.
δ) Zητάτε από το ∆ιευθυντή του Σχολείου να σας αλλάξει τάξη, γιατί το βιβλίο δεν σας επιτρέπει να κάνετε σωστά τη δουλειά σας.
158 Σας αναθέτουν την οργάνωση του χώρου διδασκαλίας προκειµένου να επεξεργαστείτε δραστηριότητες που απαιτούν διάδραση µεταξύ των
µαθητών. Ποια διάταξη θεωρείτε ότι εξυπηρετεί καλύτερα τη µαθησιακή διαδικασία;
α) Σε δύο σειρές απέναντι από την έδρα, ώστε όλοι οι µαθητές να βλέπουν τον καθηγητή και τον πίνακα.
β) Σε τρεις σειρές, ώστε να βρίσκονται όλοι πιο κοντά στον πίνακα και στην έδρα του καθηγητή.
γ) Σε σχήµα Π, απέναντι από τον καθηγητή, ώστε ο καθένας να µπορεί να βλέπει όλους τους υπολοίπους.
δ) Mε τις καρέκλες γύρω από κάθε τραπέζι, ώστε να µπορούν οι µαθητές να συνεργάζονται κατά µικρές οµάδες.
159 Στην τάξη σας έχετε έναν µαθητή µε σοβαρό πρόβληµα άρθρωσης. Mε ποιον από τους παρακάτω τρόπους θα τον αντιµετωπίζατε;
α) Θα απέφευγα να τον κοιτάξω την ώρα που θα σήκωνε το χέρι για να µιλήσει.
β) Θα του έλεγα να µου απαντάει γραπτώς.
γ) ∆εν θα έκανα τίποτε το ιδιαίτερο, θα του φερόµουν όπως και σε όλους τους άλλους.
δ) Θα του απηύθυνα µόνον τις ερωτήσεις που θα απαιτούσαν µονολεκτική απάντηση.
160 Έχετε κάνει στην τάξη σας ένα επαναληπτικό τεστ και διαπιστώνετε ότι οι βαθµοί των περισσότερων µαθητών είναι χαµηλότεροι της βάσης. Ποια από τις παρακάτω ερµηνείες θα αποκλείατε;
α) Tο επίπεδο της τάξης είναι εξαιρετικά χαµηλό.
β) Tα θέµατα ήταν πιο δύσκολα από όσο θα ταίριαζε στις γνώσεις που τους εξασφάλισε το µάθηµα.
γ) Tα κριτήρια βαθµολόγησης ήταν ιδιαζόντως αυστηρά.
δ) O τρόπος διεξαγωγής του µαθήµατος δεν ήταν αποδοτικός.
161 Eφηµερεύετε στο διάλειµµα και παρατηρείτε ένα µαθητή που µένει
µόνος και δεν συµµετέχει στα παιγνίδια και στις παρέες των συµµαθητών του. Πώς αντιδράτε;
α) Tον πλησιάζω και πιάνω κουβέντα µαζί του.
β) Πάω και τον ρωτώ: «Γιατί κάθεσαι µόνος σου και δεν παίζεις µε τους άλλους;» γ) Φωνάζω στα άλλα παιδιά να τον παίξουν και αυτόν.
δ) ∆εν κάνω τίποτε, γιατί δεν είναι δική µου δουλειά.
162 Mε ποια από τις παρακάτω θέσεις που αφορούν στην αντιµετώπιση του λάθους θα διαφωνούσατε;
α) Πρέπει να διορθώνονται αµέσως κατά την εκφορά τους.
β) Πρέπει να δίνεται µεγαλύτερη βαρύτητα στα εκφραστικά λάθη που έχουν να κάνουν µόνο µε τις γλωσσικές επικοινωνιακές δεξιότητες.
γ) Πρέπει να διορθώνονται τα λάθη που αφορούν στον εκάστοτε διδακτικό στόχο. δ) Tο λάθος πρέπει να επισύρει κάποια ποινή.
163 H απάντηση που έδωσε ο µαθητής στην ερώτησή σας δεν ήταν η προβλεπόµενη από εσάς ή η αναµενόµενη. Πώς αντιδράτε;
α) Tου λέω να σκεφτεί περισσότερο.
β) Eξετάζω µήπως η διατύπωση της ερώτησης νοµιµοποιεί αυτή την απάντηση. γ) Pωτώ άλλον µαθητή.
δ) Tου λέω ότι κάνει λάθος.
164 Ποια είναι, κατά τη γνώµη σας, η σύγχρονη µεθοδολογική προσέγγιση στην ξενόγλωσση τάξη;
α) H δοµική προσέγγιση.
β) H παραδοσιακή προσέγγιση. γ) H επικοινωνιακή προσέγγιση. δ) H άµεση προσέγγιση.
165 Σχετικά µε τους τρόπους αξιολόγησης των µαθητών, πιστεύετε ότι
α) O εκπαιδευτικός είναι ο µόνος που µπορεί και πρέπει να αξιολογεί τους µαθητές.
β) O εκπαιδευτικός πρέπει να εφαρµόζει πρακτικές ετεροαξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης στους µαθητές του.
γ) O µαθητής δεν πρέπει να γνωρίζει τα κριτήρια αξιολόγησής του.
δ) H αξιολόγηση πρέπει να εφαρµόζεται µόνον για τη βαθµολόγηση των µαθητών.
166 O σχεδιασµός των βασικών συνιστωσών της διδασκαλίας (στόχοι, περιεχόµενα µάθησης, µεθοδολογική προσέγγιση…) στην ξενόγλωσση τάξη του δηµόσιου σχολείου
δ) προσδιορίζεται από τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς των µαθητών.
167 Σε ποιον από τους παρακάτω ρόλους δεν πρέπει να περιορίζεται η συµβολή του καθηγητή στο πλαίσιο της πραγµατοποίησης µιας σύνθετης δηµιουργικής εργασίας;
α) στο ρόλο του οργανωτή. β) στο ρόλο του αξιολογητή. γ) στο ρόλο του συντονιστή. δ) στο ρόλο του συµβούλου.
168 Ποια είναι η κυριότερη προϋπόθεση για τη δηµιουργία καλών σχέσεων µεταξύ καθηγητή – ∆ιευθυντή σχολείου ώστε να εξασφαλιστεί η εύρυθµη λειτουργία του σχολείου;
δ) Προθυµία του καθηγητή για ανάληψη εργασιών που αφορούν τη λειτουργία του σχολείου.
169 Eπιµένετε για τρίτη φορά στην ίδια ερώτηση και οι µαθητές σας, που είναι στην A Γυµνασίου, συνεχίζουν να σας κοιτούν σιωπηλοί. Ποια από τις παρακάτω ερµηνείες θα δίνατε;
α) Tο επίπεδό τους είναι µάλλον πολύ χαµηλό. Xρειάζεται να δουλέψουµε σκληρά. β) Προφανώς θέλουν να µε εκνευρίσουν, και αποφάσισαν να µην απαντούν.
γ) Mήπως δεν κατανοούν την ερώτηση και πρέπει να τη διατυπώσω µε διαφορετικό τρόπο;
δ) Aπλώς ήρθαν αδιάβαστοι. Θα πρέπει να ληφθούν κάποια µέτρα. 170 Tα στερεότυπα που αναπτύσσουµε βασίζονται κυρίως: α) στη φυλή
β) στην εθνότητα
γ) στον πολιτισµό του ατόµου
δ) στα χαρακτηριστικά του ίδιου του ατόµου.
171 H διδασκαλία της ξένης γλώσσας στο σχολείο ευνοείται, αν η ακολουθούµενη πορεία είναι
α) γραµµική. β) κυκλική.
γ) σπειροειδής.
δ) αποσπασµατική.
172 Ένας µαθητής της A Λυκείου συµπεριφέρεται µε τρόπο που θεωρείτε προσβλητικό. Πώς αντιδράτε;
α) Tου λέω να βγει αµέσως έξω από την τάξη.
β) Tον οδηγώ στο γραφείο του ∆ιευθυντή, για να του επιβάλει ποινή. γ) Tου λέω ότι θέλω να συζητήσω µαζί του µόλις τελειώσει το µάθηµα.
δ) Tου δηλώνω ότι η συµπεριφορά του θα έχει συνέπειες στη βαθµολογία του.
173 Kατά τη διάταξη των µαθητών στην τάξη, σύµφωνα µε τη επικρατούσα διδακτική προσέγγιση, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να φροντίζει
α) να τοποθετεί στις πρώτες σειρές τους ικανούς µαθητές και στις πίσω τους αδύνατους.
β) να τοποθετεί κοντά του τους αδύνατους µαθητές.
γ) να αναµειγνύει ικανούς και αδύνατους µαθητές οργανώνοντάς τους σε οµάδες. δ) να αποµονώνει τους ζωηρούς και άτακτους µαθητές.
174 Σε ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις θα µπορούσατε να υποθέσετε ότι ο µαθητής ανήκει στην κατηγορία αυτών που ονοµάζονται «οπτικοί» τύποι;
α) Mαθαίνει το µάθηµα διαβάζοντάς το «φωναχτά».
β) Mιλάει κάνοντας πολλές χειρονοµίες και µετακινείται συνεχώς.
γ) Kρατάει λεπτοµερείς σηµειώσεις κατά τη διάρκεια του µαθήµατος.
δ) Mαθαίνει µέσα από κατασκευές και χρήση υλικών.
175 H αξιολόγηση θα πρέπει να γίνεται σε συνάρτηση µε
α) τα διδακτικά µέσα που χρησιµοποιήθηκαν. β) τους στόχους της διδασκαλίας.
γ) το χρονικό προγραµµατισµό της διδασκαλίας. δ) τις ασκήσεις που εφαρµόστηκαν.
176 Tι είδους στόχοι προέχουν στη διδασκαλία/εκµάθηση των ξένων γλωσσών στο σχολείο;
α) Eπικοινωνιακοί και διαµορφωτικοί. β) Γλωσσολογικοί και παιδαγωγικοί. γ) Eπικοινωνιακοί και γλωσσικοί.
δ) ∆ιαµορφωτικοί και γλωσσολογικοί.
177 Tέσσερις συνάδελφοί σας συζητούν εκπαιδευτικά θέµατα. Mε ποιο από τα παρακάτω σχόλια θα συµφωνούσατε;
α) O καθηγητής συχνά πρέπει να παρεµβαίνει διορθωτικά στις οδηγίες των ασκήσεων του βιβλίου, ώστε τα παιδιά να µπορούν να καταλάβουν αµέσως τι ακριβώς τους ζητείται να κάνουν.
β) H ποιότητα του εκπαιδευτικού είναι θέµα χαρισµατικής προσωπικότητας.
γ) Όταν ο καθηγητής είναι βαθύς γνώστης του αντικειµένου του, ξέρει και πώς να το διδάξει.
δ) Oι καθηγητές των µικρών τάξεων δεν χρειάζονται προετοιµασία.
178 Σε ποιον από τους παρακάτω τοµείς δεν αναφέρεται η συναισθηµατική νοηµοσύνη;
α) Στην αναγνώριση και τον έλεγχο των συναισθηµάτων. β) Στη χρήση ανταµοιβών.
γ) Στη διαχείριση των συγκρούσεων. δ) Στην ενσυναίσθηση.
179 Oι θεωρίες υποστηρίζουν ότι η µάθηση του παιδιού επιτυγχάνεται καλύτερα, όταν η σχολική τάξη λειτουργεί ως:
180 Προκειµένου να οριστούν οι στόχοι της διδασκαλίας στο δηµόσιο σχολείο, ο εκπαιδευτικός λαµβάνει υπόψη, κατά κύριο λόγο
α) το Kοινό Eυρωπαϊκό Πλαίσιο Aναφοράς για τις γλώσσες του Συµβουλίου της
Eυρώπης.
β) το ισχύον Πρόγραµµα Σπουδών.
γ) το διδακτικό εγχειρίδιο που χρησιµοποιεί η τάξη. δ) τις οδηγίες του παλαιότερου συναδέλφου του.
181 Στο µάθηµα της ξένης γλώσσας, ο καθηγητής
α) οφείλει να χρησιµοποιεί αποκλειστικά την ξένη γλώσσα. β) πρέπει να χρησιµοποιεί τη «µητρική» γλώσσα του µαθητή. γ) πρέπει να χρησιµοποιεί όλες τις γλώσσες που γνωρίζει.
δ) µπορεί να χρησιµοποιεί και τη «µητρική» γλώσσα του µαθητή.
182 Προκειµένου να οργανώσετε τη διδασκαλία σας, σε ποιαν από τις παρακάτω πηγές οδηγιών θα στηριζόσαστε κατά προτεραιότητα;
α) Στις συµβουλές του παλαιότερου συναδέλφου. β) Στο αναλυτικό πρόγραµµα.
γ) Στο περιεχόµενο του σχολικού βιβλίου.
δ) Πουθενά, θα κάνω αυτό που νοµίζω εγώ σωστό.
183 Πώς εκδηλώνεται η παιδαγωγικά ορθή συµπεριφορά του εκπαιδευτικού µε βάση τις σύγχρονες αντιλήψεις;
α) Eίναι προσιτός και φιλικός προς τους µαθητές του.
β) Eδραιώνει τη δεσπόζουσα θέση του από την πρώτη κιόλας µέρα.
γ) Tιµωρεί τους µαθητές που δεν συµπεριφέρονται σύµφωνα µε τις υποδείξεις του. δ) Eνηµερώνει εµφανώς τις καταστάσεις βαθµολογίας και το απουσιολόγιο.
184 Πώς δηµιουργούνται εποικοδοµητικές διαπροσωπικές σχέσεις µεταξύ καθηγητή-µαθητή που να προάγουν διδακτικούς στόχους;
α) µε το σεβασµό και τη θετική στάση του καθηγητή προς το µαθητή.
β) µε την πλήρη κατοχή του γνωστικού αντικειµένου εκ µέρους του καθηγητή. γ) µε την προσφώνηση του µαθητή µε το µικρό του όνοµα.
δ) µε τη συζήτηση πολύ προσωπικών θεµάτων στην τάξη.
185 Ποια από τις παρακάτω προσεγγίσεις, που συχνά ακολουθούν οι
µαθητές, θεωρείτε ως την πιο αναποτελεσµατική για την κατανόηση ενός ξενόγλωσσου κειµένου;
α) Προσπαθούν να συλλάβουν το γενικό νόηµα του κειµένου.
β) Προσπαθούν να χρησιµοποιήσουν στρατηγικές κατανόησης γραπτού λόγου. γ) Eπιστρατεύουν τους γραµµατικούς κανόνες που γνωρίζουν.
δ) Προσπαθούν να µεταφράσουν «λέξη προς λέξη» το κείµενο.
186 «Γλωσσική επίγνωση» είναι
α) η ενσυνείδητη γνώση του σηµασιολογικού φορτίου και της επικοινωνιακής αξίας των γλωσσικών τύπων.
β) η τέλεια γνώση ολων των κανόνων της γραµατικής.
γ) η ενσυνείδητη γνώση του βαθµού στον οποίο ένα άτοµο µιλάει µια γλώσσα. δ) η ενσυνείδητη γνώση του επιπέδου στο οποίο βρίσκονται οι µαθητές.
187 Όταν ο έφηβος βιώνει πολλούς περιορισµούς και απόρριψη, ποια από τις παρακάτω συµπεριφορές είναι περισσότερο πιθανό να επιδείξει;
α) Eξάρτηση από τους ενήλικες β) Aνάληψη ρόλων ενηλίκων γ) Aρχηγικές τάσεις
δ) Παραβατικότητα – εγκληµατικότητα.
188 Σε τι θα µπορούσε να βοηθήσει η κατηγοριοποίηση του λεξιλογίου σε εννοιολογικές ενότητες;
α) Στην κατανόηση των κειµένων.
β) Στην αποµνηµόνευση περισσότερων λέξεων. γ) Στη διευκόλυνση της επικοινωνίας.
δ) Στην ανάπτυξη της ευφράδειας των µαθητών στην ξένη γλώσσα.
189 Για ποια από τις παρακάτω ανάγκες της τάξης δεν θα βασιζόσασταν ιδιαίτερα στη χρήση του ∆ιαδικτύου;
α) Για την ανεύρεση άφθονου γλωσσικού αυθεντικού υλικού β) Για µια διαδραστική διαδικασία µάθησης.
γ) Για το συνδυασµό γραφικών, ήχου και κίνησης.
δ) Για την αύξηση της παραγωγής του προφορικού λόγου.
190 Kατά τη γνώµη σας, η χρήση των πολυµέσων στην ξενόγλωσση τάξη
α) αυξάνει τον χρόνο µελέτης του µαθητή. β) υπονοµεύει τον ρόλο του εκπαιδευτικού. γ) αυτονοµεί τον µαθητή στη µάθηση.
δ) καθιστά απαραίτητο το διδακτικό εγχειρίδιο.
191 ∆ιαβάσατε στο νέο Πρόγραµµα Σπουδών τον όρο διαθεµατικότητα. Tι καταλαβαίνετε µε τον όρο αυτό;
α) Tα θέµατα του µαθήµατος προσεγγίζονται έτσι ώστε να εµπλέκονται και άλλα
µαθήµατα.
β) Oι εξετάσεις οργανώνονται κατά θέµατα.
γ) Tα θέµατα του µαθήµατος παρουσιάζουν διαβαθµισµένη δυσκολία.
δ) Oι καθηγητές του ίδιου µαθήµατος συνεργάζονται έτσι ώστε να µοιράζονται
µεταξύ τους τα θέµατα του βιβλίου.
192 Aποτελεσµατικό είναι το µάθηµα
α) που προετοιµάζει καλά τους µαθητές για τις εξετάσεις.
β) στο οποίο εξετάζεται κάθε φορά σε ποιο µέτρο οι µαθητές µπορούν να επαναλάβουν την ύλη που παραδόθηκε.
γ) στο οποίο ο καθηγητής συντονίζει τις δραστηριότητες των µαθητών, έτσι ώστε να συµµετέχουν και να συµβάλλουν όλοι ενεργά στη διεξαγωγή του.
δ) στο οποίο ο καθηγητής παραδίδει µετωπικά τη νέα ύλη, ώστε να ελέγχει την τάξη.
193 Tο σχέδιο µαθήµατος
α) είναι ένα κανονιστικό κείµενο που περιορίζει τη δηµιουργικότητα και τη φαντασία του καθηγητή.
β) προδιαγράφει την πορεία του µαθήµατος και περιορίζει τον κίνδυνο της άγονης χρήσης του χρόνου.
γ) είναι το µυστικό όπλο του καθηγητή που δεν πρέπει να δουν οι µαθητές, για να
µη χάσουν την εµπιστοσύνη τους στις γνώσεις του καθηγητή τους.
δ) είναι µια περιττή πολυτέλεια, αφού ούτως ή άλλως η τάξη καθορίζει την πορεία του µαθήµατος.
194 Aποτελεσµατικός καθηγητής είναι αυτός που
α) έχει καλή µνήµη και παραδίδει το µάθηµα όπως ακριβώς αναφέρεται στο διδακτικό εγχειρίδιο.
β) κάνει ερωτήσεις σχετικές µε το επόµενο κεφάλαιο, για να αναγκάσει τα παιδιά να διαβάζουν και για το επόµενο µάθηµµα.
γ) φέρνει πρόσθετο υλικό και δίνει οδηγίες σχετικές µε το στόχο του µαθήµατος για την αξιοποίησή του στην τάξη.
δ) δεν δίνει εξηγήσεις, αλλά προτρέπει την ώρα του µαθήµατος τους µαθητές να διαβάσουν το νέο µάθηµα από το βιβλίο, για να το καταλάβουν.
195 Για µια παιδοκεντρική διάσταση στο µάθηµα απαιτείται:
α) Mια συστηµατική και εµπεριστατωµένη µελέτη της παιδικής ηλικίας.
β) Mια επίπονη προσπάθεια εντοπισµού των ενδιαφερόντων και των ικανοτήτων όλων των παιδιών της τάξης.
γ) Aγάπη και ενδιαφέρον για το παιδί. δ) Όλα τα παραπάνω.
196 Oι µεταγνωστικές ικανότητες των µαθητών προάγονται όταν
α) καλούνται οι µαθητές να σκεφθούν πώς µαθαίνουν.
β) δίνεται στους µαθητές η ευκαιρία να γνωρίσουν τις θεωρητικές αρχές της επιστήµης που υποστηρίζει το εν λόγω µάθηµα.
γ) το εγχειρίδιο προβλέπει την επανάληψη των θεµάτων σε κάποιο µεταγενέστερο στάδιο.
δ) µεταφέρονται στην πράξη οι θεωρητικές γνώσεις που αποκτούν οι µαθητές.
197Ποια από τις παρακάτω µορφές αξιολόγησης της επίδοσης του µαθητή δεν υφίσταται;
α) Aρχική ή διαγνωστική.
β) Συγκλίνουσα ή επιβεβαιωτική. γ) Σταδιακή ή διαµορφωτική.
δ) Tελική ή συνολική.
Σε ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις συµπεριφοράς που παρατηρούνται κατά την εφηβεία χρειάζεται άµεση παρέµβαση και όχι αντιµετώπιση του τύπου
199 Ποια από τις παρακάτω αρχές της αξιολόγησης δεν είναι σωστή;
α) H αξιολόγηση είναι µια διαρκής και σκόπιµη λειτουργία που έπεται της διαδικασίας της µάθησης.
β) H αξιολόγηση διενεργείται µε βάση συγκεκριµένα κριτήρια.
γ) H αξιολόγηση αφορά όχι µόνο την επίδοση αλλά και την πρόοδο του συγκεκριµένου µαθητή.
δ) H αξιολόγηση διενεργείται µε βάση συγκεκριµένα κριτήρια που πρέπει να γνωστοποιούνται έγκαιρα στους µαθητές.
200 H σύγχρονη ∆ιδακτική εκλαµβάνει τη διδασκαλία και τη µάθηση ως διαδικασία
α) µετάδοσης γνώσεων από το δάσκαλο στο µαθητή.
β) συµµετοχική, επικοινωνιακή και αµοιβαία µετασχηµατιστική.
γ) εξάσκησης για την απόκτηση απλών ψυχοκινητικών δεξιοτήτων.
δ) προσαρµογής εκπαιδευτικού και µαθητή στις απαιτήσεις του περιεχοµένου της διδασκαλίας.
Οι απαντήσεις
B
Γ
Γ
Γ
155. ∆
A
Γ
Γ
Γ
160. ∆
161. A
162. ∆
B
Γ
B
Γ
B
B
Γ
Γ
Γ
Γ
Γ
Γ
B
Γ
A
B
Γ
A
181. ∆
B
A
A
185. ∆
186. A
187. ∆
188. B
189. ∆
Γ
A
Γ
B
Γ
195. ∆
A
B
198. ∆
ΟΜΑ∆Α ΠΕΜΠΤΗ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (στην αρχή) ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (στο τέλος)
Kατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, ο σύγχρονος εκπαιδευτικός µπορεί να διατηρεί αµείωτο το ενδιαφέρον των µαθητών του µε
α) την ένταση της φωνής του.
β) το µοντέρνο και ζωηρόχρωµο ντύσιµό του.
γ) τη συχνή και γρήγορη µετακίνησή του στην τάξη.
δ) την εκφραστικότητα του προσώπου και του τόνου της φωνής του.
202 Oι στόχοι στο µάθηµα της ξένης γλώσσας διατυπώνονται από τον σύγχρονο εκπαιδευτικό µε όρους αναφοράς
α) στο γλωσσικό σύστηµα
β) σε ενότητες του διδακτικού βιβλίου γ) σε συγκεκριµένες δεξιότητες
δ) στο αναλυτικό πρόγραµµα.
203 Ποιος από τους παρακάτω τρόπους σας φαίνεται ικανός να προκαλέσει τη συµµετοχή όλων των µαθητών στο µάθηµα;
α) H αφήγηση ανεκδότων από τον καθηγητή.
β) H αυστηρή προειδοποίηση όσων δεν συµµετέχουν. γ) Oι κατάλληλα επιλεγµένες τεχνικές.
δ) O θερµός έπαινος των συµµετεχόντων.
204 Aναφορικά µε τη χρήση των λεξικών στην τάξη, ποια από τις παρακάτω απόψεις συµµερίζεστε;
α) Oι µαθητές δεν πρέπει να συµβουλεύονται στην τάξη λεξικά, γιατί έτσι αποσπάται η προσοχή τους από το µάθηµα.
β) Tα λεξικά είναι µόνο για την προετοιµασία και τη µελέτη στο σπίτι.
γ) Eίναι απαραίτητο να µάθουν τα παιδιά στο σχολείο πώς να χρησιµοποιούν τα λεξικά, γιατί αυτό
βοηθάει στην αυτονόµησή τους στη µάθηση.
δ) Aν τα παιδιά χρησιµοποιούν στην τάξη το λεξικό, θα αµφισβητηθούν οι γνώσεις του καθηγητή.
205 Σε ποιο είδος µαθησιακού τύπου πιστεύετε ότι ανήκουν οι περισσότεροι µαθητές µιας ξένης γλώσσας;
α) Στον οπτικό τύπο.
β) Στον κιναισθητικό τύπο. γ) Στον ακουστικό τύπο. δ) Στο µεικτό τύπο.
206 Oι µαθησιακές δυσκολίες στην εφηβική ηλικία συνδέονται µε:
α) ανεπάρκεια γενικών γνωστικών ικανοτήτων
β) αδυναµία ή δυσκολία να χρησιµοποιήσει ο έφηβος την υπάρχουσα γνωστική του ικανότητα
γ) καθυστέρηση στη γενική αναπτυξιακή του πορεία δ) µε προϋπάρχοντες οργανικούς παράγοντες.
207 Σύµφωνα µε τη Συµπεριφοριστική Θεωρία Mάθησης, οι διάφορες
µορφές ενίσχυσης δηµιουργούν κίνητρα και βελτιώνουν τη µάθηση όταν: α) παρέχονται άµεσα και αναφέρονται σε συγκεκριµένα αποτελέσµατα µάθησης β) παρέχονται έµµεσα και αναφέρονται στη συνολική συµπεριφορά του µαθητή γ) παρέχονται ετεροχρονισµένα
δ) παρέχονται άµεσα και αναφέρονται στη διαδικασία µάθησης.
208 Για να συµβάλει το σχολείο στην ανάπτυξη της ηθικής κρίσης των
µαθητών πρέπει να στηρίζεται κυρίως:
α) στη συζήτηση διληµµατικών καταστάσεων
β) στην προβολή προτύπων καθολικής αποδοχής
γ) στην έµπρακτη ενίσχυση της ηθικής συµπεριφοράς δ) χρήση τεχνικών «τροποποίησης της συµπεριφοράς».
209 Σύµφωνα µε το µοντέλο της ανακαλυπτικής µάθησης του Bruner η ενίσχυση (αµοιβή) έχει σχέση µε:
α) τη βαθµολογία του µαθητή
β) την αποδοχή του µαθητή από τον εκπαιδευτικό
γ) την πεποίθηση του µαθητή ότι είναι ικανός να λύσει κάποιο πρόβληµα µόνος του
δ) την υλική ανταµοιβή του µαθητή.
210 Ποιο από τα παρακάτω παραδείγµατα ενεργειών αντιστοιχεί στην εφηβική ηλικία;
α) Tο παιδί αντιλαµβάνεται τη µονιµότητα των αντικειµένων
β) H κύρια αλληλεπίδραση του παιδιού µε τον κόσµο εκδηλώνεται µε τις κινητικές του ενέργειες
γ) Tο παιδί µαθαίνει και εξετάζει πιθανότητες και εναλλακτικές υποθέσεις στην επίλυση προβληµάτων
δ) Tο παιδί µαθαίνει να αλληλεπιδρά συµβολικά µε τον κόσµο.
211 Για να είναι αποτελεσµατικός στο έργο του ο εκπαιδευτικός χρειάζεται κατά βάση:
α) συνεχή επιστηµονική επιµόρφωση
β) κατάλληλη ψυχοπαιδαγωγική και διδακτική κατάρτιση και άρτια επιστηµονική γνώση του αντικειµένου που διδάσκει
γ) ψυχολογική υποστήριξη από ειδικούς
δ) υποστήριξη από τους προϊσταµένους του και το Yπουργείο Παιδείας.
212 Aπαραίτητη προυπόθεση για µια αποτελεσµατική διδασκαλία είναι το κατάλληλο ψυχοπαιδαγωγικό κλίµα στη σχολική τάξη. Mε ποιον τρόπο
µπορούµε να το διασφαλίσουµε;
α) µε την τακτική αυστηρή βαθµολογία των µαθητών β) µε τις συχνές επαναλήψεις της ύλης
γ) µε τη συµµετοχή των µαθητών στη λήψη αποφάσεων µέσα στη σχολική τάξη
δ) µε την οργάνωση του µαθησιακού υλικού µε τη βοήθεια προκαταβολικών οργανωτών
213 H θετική αυτοαντίληψη και η υψηλή αυτοεκτίµηση του µαθητή επιτυγχάνεται στο σχολείο όταν ο εκπαιδευτικός:
α) ενισχύει την επιθυµητή συµπεριφορά β) αγνοεί την ανεπιθύµητη συµπεριφορά
γ) παρέχει δυνατότητες για πολλαπλά βιώµατα επιτυχίας δ) αναθέτει περισσότερες εργασίες.
214 H επικοινωνία εκπαιδευτικού – γονέων στοχεύει:
α) στη δηµιουργία κλίµατος αµοιβαίας εµπιστοσύνης
β) στη µείωση των εσφαλµένων παιδαγωγικών αυτοσχεδιασµών των γονέων γ) στην αναγνώριση και αποδοχή του όποιου προβλήµατος του µαθητή
δ) σε όλα τα παραπάνω.
215 Ποιον από τους παρακάτω τρόπους αντιµετώπισης των λαθών υιοθετείτε, θεωρώντας τον ως τον πιο ενδεδειγµένο, σύµµφωνα µε τις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις;
α) Aναδιατυπώνω τη φράση/την έκφραση του µαθητή χρησιµοποιώντας τον σωστό τύπο.
β) Προσπαθώ να κάνω τον µαθητή να δει το λάθος του και να το διορθώσει. γ) Yπενθυµίζω στον µαθητή τον κανόνα της γραµµατικής.
δ) Eπαναλαµβάνω το λάθος απευθυνόµενος/η στην τάξη, για να το διορθώσουν οι άλλοι µαθητές.
216 H εκπαίδευση του εφήβου σε δεξιότητες ζωής:
α) δεν αποτελεί υποχρέωση του σχολείου
β) µπορεί να επιτευχθεί µε τις κατάλληλες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
γ) δεν µπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη συνεργασία των γονέων δ) είναι αποκλειστική ευθύνη του σχολικού ψυχολόγου.
217 Ποιαν από τις παρακάτω λειτουργίες θεωρείτε ως τη σηµαντικότερη του ρόλου ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού;
α) Eλέγχει και αξιολογεί τις επιδόσεις των µαθητών.
β) Συνιστά την κυριότερη πηγή γνώσης για τους µαθητές.
γ) Aποτελεί προέκταση της κεντρικής εξουσίας και επιβάλλει την πειθαρχία.
δ) Προκαλεί και συντονίζει δραστηριότητες και υποστηρίζει τη µαθησιακή διαδικασία.
218 Σε ποιον από τους παρακάτω τοµείς δεν αναφέρεται η Συναισθηµατική
Nοηµοσύνη;
α) Στην αναγνώριση και τον έλεγχο των συναισθηµάτων β) Στη χρήση αµοιβών
γ) Στη διαχείριση των συγκρούσεων δ) Στην ενσυναίσθηση
219 Kατά την ενίσχυση ιδιαίτερα των µεγαλύτερων µαθητών ο εκπαιδευτικός πρέπει κυρίως:
α) Nα διατυπώνει λεκτικά επαίνους και ενισχυτικούς χαρακτηρισµούς β) Nα χαµογελάει στους µαθητές και έτσι να τους ενθαρρύνει
γ) Nα αξιοποιεί και να εντάσσει στο µάθηµα γνώµες και απόψεις τους δ) Nα τους βάζει µεγάλους βαθµούς
220 Ποια από τις παρακάτω συµπεριφορές θεωρείται φυσιολογική και αναµενόµενη κατά την περίοδο της εφηβείας;
α) H ονειροπόληση β) H κατάθλιψη
γ) H βουλιµία
δ) H παραβατικότητα
221 H βία που εκδηλώνεται µεταξύ µαθητών στο χώρο του σχολείου
µπορεί να αντιµετωπισθεί µε:
α) τιµωρία των υπαιτίων σε κάθε επεισόδιο β) µείωση του ανταγωνισµού στο σχολείο
γ) συνεργασία των γονέων και της αστυνοµίας
δ) αξιοποίηση των γνωστικών ικανοτήτων του µαθητή
222 Ένας µαθητής αντιµετωπίζει δυσκολίες στο µάθηµά σας, µε αποτέλεσµα να αντιπαθεί αυτό το µάθηµα και εσάς. Mε ποιον τρόπο θα επιχειρούσατε να διορθώσετε τη συγκεκριµένη κατάσταση;
α) Aποφεύγετε να τον εξετάσετε σε αυτό το µάθηµα
β) Xρησιµοποιείτε τη βαθµολογία για να τον αναγκάσετε να αναπτύξει θετική στάση ως προς το µάθηµα
γ) Tον τιµωρείτε όταν διαπιστώσετε ότι δεν προσπαθεί να ξεπεράσει την άρνησή του για το µάθηµα
δ) Eπιβραβεύετε κάθε επιτυχηµένη του προσπάθεια σε αυτό το µάθηµα
Oι επόµενες δύο (2) ερωτήσεις 223 και 224 αναφέρονται στο ακόλουθο κείµενο:
«O Πέτρος, ένα αγόρι 14 ετών, έχασε τους γονείς του σε τροχαίο ατύχηµα. Έτσι οι συγγενείς τον έβαλαν σε ένα ίδρυµα. Kατά τη διάρκεια της διαµονής του εκεί ο Πέτρος παρουσίασε τάσεις αποµόνωσης και νυχτερινή ενούρηση. Όταν ήταν δέκα χρόνων είχε ήδη αρχίσει να κλέβει διάφορα αντικείµενα. Στο ίδρυµα προσπάθησαν να τον βοηθήσουν µε διάφορους τρόπους αλλά αυτό στάθηκε αδύνατο. Συνέχισε να κλέβει σε καθηµερινή βάση, τόσο µέσα στο ίδρυµα, όσο και στα καταστήµατα κατά τις εξόδους του, γεγονός που είχε αρνητικές επιδράσεις στις σχέσεις του µε τα άλλα παιδιά και µε το προσωπικό του ιδρύµατος. Στο σχολείο είναι πάντα αµίλητος και σκεφτικός, ονειροπολεί συχνά και σπάνια παίζει και συναναστρέφεται
µε τους συµµαθητές του. Tου αρέσει το µάθηµα της Πληροφορικής και η ενασχόληση µε τους H/Y και αδιαφορεί για τα άλλα µαθήµατα, στα οποία οι επιδόσεις του είναι από µέτριες µέχρι χαµηλές».
223 Ποιο από τα παρακάτω πιστεύετε ότι έσπρωξε τον Πέτρο στην
«κλεψιά»;
α) O Πέτρος έκλεβε γιατί είχε ανάγκη από χρήµατα
β) H κλεψιά του Πέτρου είχε σχέση µε τραύµατα αποχωρισµού από τους γονείς γ) O Πέτρος είχε διαταραγµένη προσωπικότητα
δ) O Πέτρος µεγάλωσε θαυµάζοντας τον εξιδανικευµένο κλέφτη, και εντός νόµου,
«Pοµπέν των δασών».
224 Tι θα µπορούσατε να κάνετε ως εκπαιδευτικός για να βοηθήσετε τον Πέτρο;
α) Aυστηρότερη βαθµολογία για να συνετισθεί και να διαβάζει περισσότερο
β) Aδιαφορία γιατί η ονειροπόληση και η αποµόνωση του Πέτρου είναι χαρακτηριστικά της εφηβικής ηλικίας, τα οποία θα ξεπεράσει σιγά σιγά µόνος του
γ) Aναζήτηση γονέων που θα µπορούσαν να τον υιοθετήσουν
δ) Παροχή ευκαιριών στην οµάδα όπου ο Πέτρος θα έχει βιώµατα επιτυχίας και αναγνώρισης.
225 Mε βάση τη διδακτική αρχή της «∆ιαθεµατικής Προσέγγισης», κατά τη διδασκαλία:
α) η θεµατική ενότητα εξετάζεται ενιαία από πολλές γνωστικές πλευρές σε αλληλεπίδραση
β) αξιοποιούνται για ένα θέµα γνώσεις από πολλούς επιστηµονικούς κλάδους αθροιστικά
γ) εξετάζονται και αναλύονται πολλά θέµατα µαζί
δ) µε συνεργασία εκπαιδευτικών προσεγγίζονται οι πιο ενδιαφέρουσες πλευρές ενός θέµατος.
226 O σύγχρονος εκπαιδευτικός διαφοροποιεί τη διαδικασία διδασκαλίας του από µια οποιαδήποτε διαδικασία πληροφόρησης, όταν επιλέγει να:
β) οργανώσει, αναλύσει, αξιολογήσει το γνωστικό υλικό του µε συµµετοχή και των
µαθητών του
γ) εξασφαλίσει όσο το δυνατόν αποτελεσµατικότερα τη συλλογή πληροφοριακών στοιχείων
δ) αξιοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερες πηγές γνώσης για τη διδασκαλία του.
227 O σύγχρονος εκπαιδευτικός δικαιούται να χρησιµοποιεί κατά κύριο λόγο τη διδασκαλική του Aυθεντία, προκειµένου να:
α) επιβάλλει το κύρος του στην τάξη
β) οργανώνει όσο το δυνατόν αποτελεσµατικότερα τις διαδικασίες διδασκαλίας και
µάθησης
γ) καθορίζει τους κανόνες λειτουργίας της τάξης
δ) επιβάλλει κυρώσεις στους µαθητές, όταν αυτό απαιτείται.
228 O µονόλογος επιλέγεται συνήθως, ως µέθοδος διδασκαλίας, από τους εκπαιδευτικούς όταν αυτοί:
α) διδάσκουν κάποιο από τα επονοµαζόµενα βιωµατικά µαθήµατα β) υπηρετούν στην Πρωτοβάθµια Eκπαίδευση
γ) επιθυµούν να αποκτήσουν οι µαθητές µέσα από τη διδασκαλία κάποιες δεξιότητες
δ) συνηθίζουν να αξιοποιούν τα ενδιαφέροντα των µαθητών.
229 Kατά την εκπαιδευτική διαδικασία ορισµένοι µαθητές εκδηλώνουν συστηµατικά και για χρονικό διάστηµα µεγαλύτερο των επτά µηνών συµπτώµατα υπερκινητικής συµπεριφοράς. Tα συγκεκριµένα συµπτώµατα αποτελούν ένδειξη:
241 H αξιολόγηση στην υποχρεωτική εκπαίδευση έχει ως πρωταρχικό ρόλο της να:
α) µετρήσει µε αντικειµενικό τρόπο τις επιδόσεις των µαθητών β) διευκολύνει την κατάταξη των µαθητών σε οµάδες επίδοσης γ) ανατροφοδοτήσει τον εκπαιδευτικό και τους µαθητές
δ) ενηµερώσει τους γονείς.
242 Συχνά η «αταξία» της σχολικής τάξης συνδέεται µε:
α) την ύπαρξη προβληµατικών παιδιών
β) την ανεπάρκεια του σχολείου να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των µαθητών
γ) τα «κλειστά» αναλυτικά προγράµµατα
δ) την αδυναµία του εκπαιδευτικού να επιβληθεί στους µαθητές του.
243 Ποιον µαθητή οφείλει να επαινεί περισσότερο ο εκπαιδευτικός;
α) Aυτόν που απαντά πάντα σωστά χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια β) Aυτόν που αδιαφορεί εντελώς για τα µαθήµατα
γ) Aυτόν που καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια και πλησιάζει στη σωστή απάντηση δ) Kανένα µαθητή, για να µη δηµιουργείται ανταγωνισµός.
244 Ένας µαθητής αντιµετωπίζει δυσκολίες στην Iστορία, µε αποτέλεσµα να αντιπαθεί το µάθηµα. Mε ποιον τρόπο θα επιχειρούσατε να αλλάξετε την αρνητική του στάση απέναντι στο µάθηµα;
α) Aποφεύγετε να τον εξετάσετε σε αυτό το µάθηµα
β) Xρησιµοποιείτε τη βαθµολογία για να τον αναγκάσετε να αναπτύξει θετική στάση στο µάθηµα
γ) Tον τιµωρείτε όταν διαπιστώσετε ότι δεν προσπαθεί να ξεπεράσει την άρνησή του για το µάθηµα
δ) Eπιβραβεύετε κάθε επιτυχηµένη του προσπάθεια σε αυτό το µάθηµα.
245 H «επαγγελµατική εξουθένωση – εξάντληση» (burn out) του εκπαιδευτικού απορρέει κατά κύριο λόγο από:
α) µακρόχρονη πλήξη και αδιαφορία β) µακρόχρονη σωµατική επιβάρυνση
γ) κορεσµό από τη µονότονη και µακρόχρονη εκπαιδευτική πράξη
δ) αίσθηση αδυναµίας και έλλειψη επαγγελµατικής και κοινωνικής καταξίωσης.
246 Tο κλίµα της σχολικής τάξης επηρεάζει σηµαντικά τη διαδικασία της
µάθησης και οφείλεται βασικά:
α) στην ευκολία ή δυσκολία του γνωστικού αντικειµένου β) στο ωρολόγιο πρόγραµµα µαθηµάτων
γ) στο στυλ αγωγής και διδασκαλίας του εκπαιδευτικού δ) στην πειθαρχία που δείχνουν οι µαθητές
247 Mε ποια πρακτικά κριτήρια µπορεί ο εκπαιδευτικός να αξιολογήσει τη σοβαρότητα ενός συµπτώµατος προβληµατικής συµπεριφοράς;
α) ένταση του συµπτώµατος
β) συχνότητα και διάρκεια του συµπτώµατος
γ) συνύπαρξη και άλλων δευτερογενών συµπτωµάτων δ) όλα τα παραπάνω.
248 ∆ιαπιστώνετε ότι οι µαθητές σας διακατέχονται από αρνητικά συναισθήµατα για έναν αλλοδαπό συµµαθητή τους. Mε ποιον τρόπο θα προσπαθήσετε να αλλάξετε θετικά τη στάση τους;
α) Συστήνετε στους γονείς του µαθητή να του αλλάξουν σχολείο β) Tονίζετε τα θετικά σηµεία του αλλοδαπού µαθητή στην τάξη
γ) Tιµωρείτε τους συµµαθητές του όταν τον αποµονώνουν δ) Mιλάτε στην τάξη για τη χώρα του και το πολιτισµό του.
Oι επόµενες τρεις (3) 249, 250, 251 ερωτήσεις αναφέρονται στο ακόλουθο κείµενο:
O Γιώργος είναι 16 χρονών. Eίναι µαθητής της B τάξης Eνιαίου Λυκείου. Oι γονείς του είναι χωρισµένοι και ο Γιώργος ζει µε τη µητέρα του και τον αδερφό του, ηλικίας 20 χρόνων. Kαι οι δύο του γονείς είναι γιατροί µε φορτωµένο ωράριο. Bλέπει το πατέρα του περίπου µια φορά το µήνα για λίγες ώρες, αλλά και τη
µητέρα του τη βλέπει µόνο για λίγο το βράδυ, και µάλιστα όχι κάθε µέρα, και ποτέ δεν υπάρχει χρόνος για συζήτηση. H µητέρα του πιστεύει ότι τα παιδιά πρέπει να
µάθουν να είναι ανεξάρτητα και έτσι τα αφήνει να φροντίζουν µόνα τους για το τι θα φάνε, να καθαρίσουν το δωµάτιο τους, να πλύνουν τα ρούχα τους, να αποφασίσουν πώς θα περάσουν το χρόνο τους κ.τλ. Kαι οι δύο γονείς, πάντως, τους δίνουν γενναίο χαρτζιλίκι.
Στο σχολείο ο Γιώργος καταφέρνει να περνάει τις τάξεις χωρίς προβλήµατα, παρόλο που δε διαβάζει καθόλου. Tον ενδιαφέρουν περισσότερο οι φίλοι του, µε τους οποίους περνάει τα βράδια του. Πολλές φορές έχουν µπλεχτεί σε καβγάδες µε άλλες παρέες και φαίνεται να το απολαµβάνουν. Όµως, µετά από έναν ξυλοδαρµό κάποιου παιδιού, έγινε µήνυση και τώρα ο Γιώργος κατηγορείται για βίαιη επίθεση και σύσταση συµµορίας. Mε αφορµή αυτό το γεγονός, έγινε συνάντηση γονέων στο σχολείο. Eµφανίστηκε µόνο ο πατέρας του Γιώργου, ο οποίος είπε ότι αυτές οι συµπεριφορές είναι φυσιολογικές για εφήβους και ότι κάθε αγόρι πρέπει να περνάει από αυτό το στάδιο αν θέλει να γίνει «άντρας».
249 H εικόνα του Γιώργου ως µαθητή δείχνει ότι ο Γιώργος:
α) έχει µαθησιακές δυσκολίες
β) δεν αξιοποιεί τις δυνατότητές του γ) είναι χαρισµατικός
δ) είναι τεµπέλης
250 Ποια είναι η πιθανότερη πρόγνωση που θα µπορούσε να γίνει για το
µέλλον του Γιώργου;
α) Θα ξεπεράσει τα προβλήµατα της εφηβείας µόνος του µε τον καιρό β) Θα περάσει στο Πανεπιστήµιο και όλα θα ξεχαστούν
γ) Θα επαναλάβει την παραβατική συµπεριφορά και θα έχει προβλήµατα µε το νόµο, αν δεν υπάρξει συστηµατική ψυχοπαιδαγωγική παρέµβαση
δ) Θα φοβηθεί από τη µήνυση και θα αλλάξει τελείως συµπεριφορά.
ΟΜΑ∆Α ΕΚΤΗ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (στην αρχή) ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (στο τέλος)
Tι θα µπορούσε να είχε κάνει το σχολείο για να µη φτάσει ο Γιώργος να έχει προβλήµατα µε το νόµο;
α) Nα τον τιµωρούσε για τη συµπεριφορά του κάθε φορά που έπεφτε σε παράπτωµα, εφόσον δεν τον τιµωρούσαν οι γονείς του
β) Nα βρίσκεται σε συνεχή και επίµονη επικοινωνία και µε τους δυο γονείς για να τους πείσει ότι ο Γιώργος χρειάζεται το ενδιαφέρον τους
γ) Nα είχε δείξει µεγαλύτερη αυστηρότητα στη βαθµολογία για να αναγκαστεί ο Γιώργος να διαβάζει περισσότερο
δ) Nα είχε δείξει µεγαλύτερη επιείκεια στη βαθµολογία για να νιώσει επιτυχηµένος ο Γιώργος και να διαβάζει περισσότερο.
252 Kατά την παράδοση ένας µαθητής σηκώνει το χέρι και κάνει µια ερώτηση που δείχνει ότι δεν κατάλαβε κάποιο σηµείο. Ποια αντίδραση του καθηγητή ενδείκνυται;
α) Xαίρεται που του δίνεται η ευκαιρία να καταλάβει ότι ο µαθητής αυτός είναι αδύνατος.
β) Συµπεραίνει ότι η τάξη δεν είναι συγκεντρωµένη στο µάθηµα.
γ) Θεωρεί ότι είναι µια καλή ευκαιρία για να διευκρινίσει πλήρως το εν λόγω σηµείο ή και για να ανακεφαλαιώσει.
δ) Θεωρεί ότι ο µαθητής ρωτάει επίτηδες, για να τον φέρει σε δύσκολη θέση.
253 Tο Σχέδιο ωριαίας διδασκαλίας (Mαθήµατος) είναι χρήσιµο στον εκπαιδευτικό κυρίως, διότι:
α) του παρέχει κάθε απαραίτητη λεπτοµέρεια για τη διεξαγωγή της διδασκαλίας β) τον διευκολύνει να µην αποκλίνει καθόλου από το σχεδιασµό του
γ) τον βοηθάει στην ακριβή τήρηση του χρονοδιαγράµµατος της διδασκαλίας
δ) αποτελεί γι αυτόν τον ασφαλέστερο οδηγό και σύµβουλο για την επιτυχία της διδασκαλίας.
254 Oι λανθασµένες απαντήσεις των µαθητών σε ένα µάθηµα:
α) εµποδίζουν τη διαδικασία της µάθησης β) πρέπει να αγνοούνται
γ) µπορούν να αποτελέσουν χρήσιµο εργαλείο όταν ο εκπαιδευτικός τις χειριστεί κατάλληλα
δ) πρέπει να διορθώνονται ετεροχρονισµένα από τον εκπαιδευτικό.
255 Συχνά η «αταξία» της σχολικής τάξης συνδέεται µε:
α) την ύπαρξη προβληµατικών παιδιών
β) την ανεπάρκεια του σχολείου να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των µαθητών
γ) τα «κλειστά» αναλυτικά προγράµµατα
δ) την αδυναµία του εκπαιδευτικού να επιβληθεί στους µαθητές του.
256 Kατά τη διεξαγωγή της Aποτελεσµατικής ∆ιδασκαλίας ο εκπαιδευτικός οφείλει:
α) να αποτελεί πρότυπο µίµησης, να ελέγχει, να καθοδηγεί συστηµατικά, να ανατροφοδοτεί
β) να προβληµατίζει, να καθοδηγεί τις διερευνητικές δραστηριότητες των µαθητών
γ) να υποστηρίζει και να διευκολύνει µε έµµεσους τρόπους τις συλλογικές διαδικασίες µάθησης
δ) να συµπαρίσταται στους µαθητές και να τους καθοδηγεί κατά την επεξεργασία των δεδοµένων της διδασκαλίας.
257 Mε δεδοµένο ότι οι γνώσεις σήµερα έχουν ηµεροµηνία λήξης, κρίνεται παιδαγωγικά σκόπιµο το σχολείο να:
α) προσφέρει στο µαθητή όσο το δυνατόν πιο σύγχρονες γνώσεις
β) αναπτύσσει στους µαθητές τις γνωστικές και µεταγνωστικές δεξιότητες τους
γ) αξιοποιεί τα πλέον σύγχρονα µέσα εκπαιδευτικής τεχνολογίας για απόκτηση γνώσεων από το µαθητή
δ) να προβάλλει ως πρότυπα µίµησης σπουδαίους επιστήµονες στην ιστορία.
258 Aπαραίτητη προϋπόθεση για µια αποτελεσµατική διδασκαλία είναι το κατάλληλο ψυχοπαιδαγωγικό κλίµα που επικρατεί στη σχολική τάξη. Mε ποιον τρόπο µπορούµε να το διασφαλίσουµε;
α) Mε την τακτική αυστηρή βαθµολογία των µαθητών β) Mε τις συχνές επαναλήψεις της ύλης
γ) Mε τη συµµετοχή των µαθητών στη λήψη αποφάσεων µέσα στη σχολική τάξη
δ) Mε την οργάνωση του µαθησιακού υλικού µε τη βοήθεια προκαταβολικών οργανωτών.
259 H εφαρµογή της διδακτικής αρχής της αυτενέργειας, κατά τα γνώµη σας, σηµαίνει:
α) έµµεση παρέµβαση του εκπαιδευτικού προκειµένου ο µαθητής να αυτενεργήσει
β) παροχή στο µαθητή εκ µέρους του εκπαιδευτικού δυνατοτήτων για εναλλακτικές επιλογές
γ) γνώση και εφαρµογή εκ µέρους του µαθητή τεχνικών εξοικονόµησης πνευµατικής ενέργειας
δ) αυθόρµητη κι ενεργητική εµπλοκή του µαθητή στις µαθησιακές δραστηριότητες.
260 H αποτελεσµατική αντιµετώπιση της συστηµατικής άρνησης του εφήβου να φοιτήσει στο σχολείο (συχνές απουσίες, εγκατάλειψη σχολείου) απαιτεί:
α) υποµονή και ανεκτικότητα εκ µέρους του εκπαιδευτικού β) δραστική παρέµβαση των γονέων
γ) ψυχοθεραπευτική αντιµετώπιση
δ) εποικοδοµητική επικοινωνία µεταξύ σχολείου και οικογένειας.
261 Ως εκπαιδευτικοί στο σύγχρονο σχολείο οφείλετε να προσφέρετε:
α) την ίδια ακριβώς βοήθεια σε όλους ανεξαιρέτως τους µαθητές
β) περισσότερη βοήθεια στους «αδύνατους» και περαιτέρω κίνητρα προόδου στους
«καλούς» µαθητές
γ) λιγότερη βοήθεια στους «καλούς» µαθητές
δ) περισσότερη βοήθεια στους «αδύνατους» µαθητές.
262 Oι έννοιες και οι γενικεύσεις συµπεριλαµβάνονται, µε βάση τη σύγχρονη διδακτική, στη διδασκαλία κυρίως διότι:
α) προσφέρονται ιδιαίτερα για ασκήσεις εµπέδωσης
β) οργανώνουν τη γνώση και διευκολύνουν την κατανόηση και τη µεταφορά της γνώσης
γ) συντοµεύουν την ύλη και εξοικονοµούν πολύτιµο διδακτικό χρόνο δ) προετοιµάζουν τους µαθητές για τις εξετάσεις που ακολουθούν.
263 H κυρίαρχη άποψη της σύγχρονης διδακτικής αναφορικά µε τις
µορφές διδασκαλίας είναι ότι:
α) οι δασκαλοκεντρικές µορφές ανήκουν οριστικά στο παρελθόν
β) µόνο κάποια στοιχεία δασκαλοκεντρικά µπορούµε να χρησιµοποιούµε, ενταγµένα πάντοτε σε µαθητοκεντρικά πλαίσια
γ) εναλλακτικά µε άλλες µορφές µπορούµε να χρησιµοποιούµε και τις δασκαλοκεντρικές µορφές
δ) η διδασκαλία κατά οµάδες αποτελεί «µονόδροµο» για το σύγχρονο σχολείο.
264 Kατά την εκπαιδευτική διαδικασία ορισµένοι µαθητές εκδηλώνουν συστηµατικά και για χρονικό διάστηµα µεγαλύτερο των επτά µηνών συµπτώµατα υπερκινητικής συµπεριφοράς. Tα συγκεκριµένα συµπτώµατα αποτελούν ένδειξη:
274 Σύµφωνα µε την κοινωνικογνωστική θεωρία µάθησης, ο µαθητής
µαθαίνει όταν:
α) µιµείται άµεσα το προβαλλόµενο πρότυπο β) εργάζεται ατοµικά
γ) παρατηρεί και επεξεργάζεται στο µυαλό του (συµβολικά) τη συµπεριφορά του προτύπου
δ) δέχεται συχνές αµοιβές από το πρότυπο.
275 Για να είναι αποτελεσµατική η αγνόηση της ανεπιθύµητης συµπεριφοράς του παιδιού πρέπει:
α) να αγνοείται αυτή η συµπεριφορά περιστασιακά
β) να υπάρχει συνέπεια ως προς την αγνόηση της ανεπιθύµητης συµπεριφοράς όλων όσων συµµετέχουν στην εκπαίδευση του παιδιού
γ) να επιπλήττεται ο µαθητής ενώπιον των συµµαθητών του
δ) να συνοδεύεται η αγνόηση της ανεπιθύµητης συµπεριφοράς µε χαµηλή βαθµολογία.
276 Σύµφωνα µε τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης του Piaget, το παιδί της σχολικής ηλικίας διανύει το:
α) στάδιο της τυπικής και αφαιρετικής σκέψης β) προσυλλογιστικό στάδιο
γ) στάδιο των συγκεκριµένων λογικών πράξεων δ) αισθησιοκινητικό στάδιο.
277 Σύµφωνα µε τη λογικοµαθηµατική µάθηση του Piaget, ο εκπαιδευτικός κατά τη διδασκαλία του:
α) παρουσιάζει το γνωστικό αντικείµενο τµηµατικά β) ενισχύει κάθε θετικό βήµα του µαθητή
γ) δηµιουργεί καταστάσεις «γνωστικής σύγκρουσης» στη µαθησιακή διαδικασία
δ) µεταβιβάζει πληροφορίες στο µαθητή χρησιµοποιώντας ασκήσεις και πολλαπλές επαναλήψεις.
278 O βίαιος εκφοβισµός ή «θυµατοποίηση» (bullying) που παρατηρείται ανάµεσα στους µαθητές είναι:
α) εκφοβισµός αδύναµων µαθητών
β) κοινωνική αποµόνωση των αδύναµων µαθητών γ) έντονη συναισθηµατική διαταραχή
δ) ενστικτώδης συµπεριφορά επικράτησης.
279 Για να εξασφαλίσει ο εκπαιδευτικός σε µεγάλο βαθµό την προσοχή των µαθητών, θα πρέπει κυρίως:
α) Nα προκαλεί την σκέψη των µαθητών και να τους τοποθετεί µπροστά σε προβλήµατα
β) Nα καλλιεργεί τον συναγωνισµό µεταξύ των µαθητών γ) Nα τους θέτει δύσκολες ερωτήσεις
δ) Nα τους παραδίδει µε απλό και κατανοητό τρόπο το µάθηµα.
280 O έπαινος λειτουργεί στους µαθητές µε διάφορους τρόπους. Πότε ο έπαινος συµβάλλει στην ανάπτυξη µεταγνωστικών ικανοτήτων των
µαθητών;
α) Όταν προσδιορίζει ποιο ακριβώς στοιχείο της εργασίας τους είναι σωστό, ώστε να επαναληφθεί
β) Όταν παρέχει γενικά πληροφορίες για την αξία των διάφορων επιτευγµάτων των µαθητών
γ) Όταν χρησιµοποιεί τα προηγούµενα επιτεύγµατα των µαθητών για να περιγράψει την τρέχουσα κατάσταση
δ) Όταν προσανατολίζει τους µαθητές να συνειδητοποιήσουν τις διαδικασίες που ακολουθεί η σκέψη τους.
281 Ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι επιστηµονικά ορθή για την περίπτωση της δυσλεξίας;
α) αφορά προβλήµατα στον προφορικό και το γραπτό λόγο
β) είναι κληρονοµική και δεν µπορεί να αντιµετωπιστεί αποτελεσµατικά γ) συνοδεύεται πάντα από προβλήµατα συµπεριφοράς
δ) όσο νωρίτερα γίνεται η παρέµβαση τόσο πιο αποτελεσµατική είναι.
282 ∆ιαπιστώνετε ότι οι µαθητές σας διακατέχονται από αρνητικά συναισθήµατα για έναν αλλοδαπό συµµαθητή τους. Mε ποιον τρόπο θα προσπαθήσετε να βελτιώσετε την κατάσταση αυτή;
α) Συστήνετε στους γονείς του µαθητή να τον µεταγράψουν σε άλλο σχολείο β) Tονίζετε τα θετικά σηµεία του αλλοδαπού µαθητή στην τάξη
γ) Tιµωρείτε τους συµµαθητές του, όταν τον αποµονώνουν δ) Mιλάτε στην τάξη για τη χώρα του και τον πολιτισµό της.
283 Σύµφωνα µε τη θεωρία του Vygotsky, ο εκπαιδευτικός κατά τη διδασκαλία του:
α) επιλέγει ασκήσεις στις οποίες µπορούν να απαντήσουν σωστά όλοι οι µαθητές
β) επιλέγει ασκήσεις δύσκολες ώστε να δηµιουργήσει στους µαθητές «γνωστική σύγκρουση»
γ) επιλέγει ασκήσεις δύσκολες αλλά προσιτές στη γνωστική ικανότητα των παιδιών δ) τίποτα από τα παραπάνω.
284 Σύµφωνα µε τα νεότερα επιστηµονικά δεδοµένα, η δυσλεξία:
α) είναι αποτέλεσµα δυσµενών περιβαλλοντικών καταστάσεων β) είναι αποτέλεσµα χαµηλής νοηµοσύνης
γ) αφορά µόνο προβλήµατα στον προφορικό λόγο δ) είναι µια ειδική µαθησιακή δυσκολία.
285 Oι λανθασµένες απαντήσεις των µαθητών σε ένα µάθηµα:
α) εµποδίζουν τη διαδικασία της µάθησης β) πρέπει να αγνοούνται
γ) µπορούν να αποτελέσουν χρήσιµο εργαλείο, όταν ο εκπαιδευτικός τα χειριστεί κατάλληλα
δ) πρέπει να διορθώνονται ετεροχρονισµένα από τον εκπαιδευτικό.
286 Oι αµοιβές που παρέχει ο εκπαιδευτικός στα παιδιά σχολικής ηλικίας πρέπει να περιλαµβάνουν:
γ) ποικίλες κοινωνικές αµοιβές (αναγνώριση, λεκτικοί έπαινοι κτλ.) δ) αρκετές υποσχέσεις για µελλοντικές αµοιβές.
Oι επόµενες δύο (2) 287, 288 ερωτήσεις αναφέρονται στο ακόλουθο κείµενο:
O Γιώργος είναι εννέα ετών, µαθητής της Γ τάξης ∆ηµοτικού. H δασκάλα του αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια του µαθήµατος συχνά παίρνει αντικείµενα των συµµαθητών του βίαια, τους τσιµπάει και τους κλοτσάει κρυφά κάτω από το θρανίο. Eπίσης βρίσκει αφορµή για να σηκώνεται συχνά από τη θέση του, όπως για να πετάξει χαρτάκια στο καλάθι αχρήστων ή για να πιάσει ένα µολύβι που έπεσε.
∆ενπροσηλώνεται σε µια δραστηριότητα για πολλή ώρα και συνήθως δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει µια εργασία που έχει αρχίσει (π.χ. το «Σκέφτοµαι και γράφω»). H κατάσταση αυτή συνεχίζεται µολονότι ο Γιώργος προσπαθεί πολλές φορές ν αποφύγει τις παραπάνω ανεπιθύµητες µορφές συµπεριφοράς, χωρίς όµως να τα καταφέρνει.
287 H συγκεκριµένη συµπεριφορά του Γιώργου µπορεί να χαρακτηριστεί σοβαρή διότι:
α) παρουσιάζει αυξηµένη συχνότητα, διάρκεια συµπτωµάτων και αδυναµία να τα αποφύγει
β) προκαλεί άγχος στους συµµαθητές του
γ) τον αποµονώνουν συχνά οι συµµαθητές του δ) χρησιµοποιεί «άσχηµη γλώσσα».
288 Ποιος, κατά τη γνώµη σας, είναι ο κατάλληλος τρόπος για να µειώσετε ή να απαλείψετε τη συγκεκριµένη ανεπιθύµητη συµπεριφορά;
α) Aναθέτουµε στο µαθητή δραστηριότητες και πρωτοβουλίες που θα αναδεικνύουν τα θετικά στοιχεία του και τα ενισχύουµε
β) Bάζουµε το µαθητή να καθίσει µόνος του σ’ ένα θρανίο
γ) Eπιπλήττουµε και αποδοκιµάζουµε το µαθητή για κάθε ανεπιθύµητη συµπεριφορά που παρουσιάζει
δ) Aγνοούµε εκείνες τις συµπεριφορές του Γιώργου που ενοχλούν τους συµµαθητές του.
289 Για να βοηθήσει αποτελεσµατικά τους µαθητές του στην κατανόηση του κειµένου του σχολικού βιβλίου που αναφέρεται στο «νέο µάθηµα» της ηµέρας, ο δάσκαλος ενδείκνυται συστηµατικά να:
α) διδάσκει πριν από τη µελέτη του νέου κειµένου τις «δύσκολες» λέξεις β) διδάσκει µετά από τη µελέτη του νέου κειµένου τις «δύσκολες» λέξεις γ) διαβάζει ο ίδιος στους µαθητές καθαρά και κατά τµήµατα το νέο µάθηµα
δ) διδάσκει άµεσα και αναλυτικά τις δοµές οργάνωσης των διδακτικών κειµένων.
290 Oι εξωτερικές αµοιβές:
α) λειτουργούν ανεξάρτητα από τις εσωτερικές β) έχουν αθροιστική δράση µε τις εσωτερικές γ) αλληλοαναιρούνται µε τις εσωτερικές
δ) πρέπει να συνυπάρχουν σε ίση αναλογία µε τις εσωτερικές.
291 H έλλειψη συνεργασίας µεταξύ των µαθητών µπορεί να οδηγήσει
α) στη µείωση των προκαταλήψεων.
β) στην αύξηση των ευκαιριών µάθησης. γ) στον περιορισµό της επιθετικότητας. δ) στη µείωση των κινήτρων µάθησης.
292 Σε ποιον από τους παρακάτω παράγοντες οφείλει να στηρίζει λιγότερο την παιδαγωγική του αυθεντία ο σύγχρονος εκπαιδευτικός;
α) Στα θεσµοθετηµένα δικαιώµατα που απορρέουν από τη θέση του β) Στην εξειδικευµένη γνώση που κατέχει ως ειδικός της εκπαίδευσης γ) Στο προσωπικό ενδιαφέρον για τους µαθητές του
δ) Στη σύµφυτη µε το διδακτικό έργο δικαιοδοσία του εκπαιδευτικού να χρησιµοποιεί ποινές και αµοιβές.
293 Ποια από τις παρακάτω τεχνικές προσφέρεται λιγότερο για τη διατήρηση της µαθητικής προσοχής;
α) H χρήση διληµµατικών ερωτηµάτων
β) H χρήση τεχνικών αιφνιδιασµού κατά την έναρξη του µαθήµατος γ) H εναλλαγή στο ρυθµό της διδασκαλίας
δ) H χρήση λεκτικής παρώθησης και υπογράµµισης.
Απόδειξε ότι η ανακεφαλαίωση ως στοιχείο της διδασκαλίας: α) είναι καλό στοιχείο εµπλουτισµού, που όµως µπορεί και να απουσιάζει β) πρέπει να υπάρχει σχεδόν πάντοτε
γ) αποτελεί περιττή ενασχόληση
δ) δεν είναι αναγκαία για εφήβους.
295 Σύµφωνα µε τη γνωστική ψυχολογία του Ausubel:
α) η παραγωγική (ή άλλως απαγωγική) επεξεργασία διασφαλίζει υψηλό βαθµό κατανόησης
β) η επαγωγική επεξεργασία των δεδοµένων διασφαλίζει υψηλό βαθµό κατανόησης
γ) η άσκηση και η θετική ανατροφοδότηση εµπεδώνει τη µάθηση
δ) η κατανόηση εξασφαλίζεται µόνο µέσα από την ατοµική διερεύνηση.
296 Kατά την εφαρµογή της µαιευτικής µεθόδου του Σωκράτη στη διδακτική πράξη:
α) οι µαθητές διερευνούν µόνοι τους χωρίς εξωτερικές επεµβάσεις του δασκάλου β) οι µαθητές εργάζονται πάντοτε σε οµάδες
γ) συµµετέχει στη διερεύνηση ώριµο άτοµο το οποίο κατευθύνει διακριτικά τη διερευνητική διαδικασία
297 H σύγχρονη βιβλιογραφία θεωρεί ότι η περίληψη ως µαθησιακή διαδικασία:
α) προωθεί την ανάπτυξη της γλώσσας και γι αυτό έχει θέση κυρίως στο γλωσσικό
µάθηµα
β) προωθεί την ανάπτυξη της γλώσσας, της σκέψης και της γνώσης και γι αυτό έχει θέση σε όλα τα µαθήµατα του σχολείου
γ) απαιτεί υψηλού επιπέδου αφαιρετικές ικανότητες που δεν διαθέτουν οι µαθητές του δηµοτικού σχολείου και γι αυτό είναι καλύτερα να διδάσκεται στο γυµνάσιο
δ) γενικεύει υπερβολικά τη γνώση, σε σηµείο που να την καθιστά ακατάλληλη για σχολική χρήση
298 Σύµφωνα µε τη σύγχρονη βιβλιογραφία, για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, που αποτελεί βασική επιδίωξη της εκπαίδευσης, ο δάσκαλος οφείλει να δίνει ιδιαίτερη έµφαση:
α) στις διαδικασίες µάθησης, όπως υποστηρίζει και η πιαζετική σχολή
β) στο περιεχόµενο της επιστηµονικής γνώσης, που κωδικοποιεί την επεξεργασµένη ανθρώπινη εµπειρία
γ) τόσο στο περιεχόµενο της διδασκαλίας όσο και στις διαδικασίες µάθησης του περιεχοµένου
δ) στη µελέτη έργων που µας κληροδότησαν τα «µεγάλα πνεύµατα» της Iστορίας.
299 H αυτο-αξιολόγηση του µαθητή ως µαθησιακή διαδικασία προτείνεται από τη σύγχρονη βιβλιογραφία κυρίως διότι:
α) εξοικονοµεί πολύτιµο διδακτικό χρόνο στο δάσκαλο β) αναπτύσσει τις µεταγνωστικές δεξιότητες του µαθητή
γ) εθίζει το µαθητή στη διαδικασία της αξιολόγησης που αποτελεί στοιχείο πολλών εκφάνσεων της ζωής
δ) συµβάλλει στην εµπέδωση της νέας γνώσης µέσα από τις διαδικασίες επανάληψης που συνεπάγεται.
300 O τρόπος διαρρύθµισης των θρανίων σε µια σχολική αίθουσα είναι αποκαλυπτικός για:
α) το περιεχόµενο της διδασκαλίας που θα ακολουθήσει
β) τις ασκήσεις εφαρµογής που θα χρησιµοποιήσει ο εκπαιδευτικός γ) τον τύπο του µαθητή που απαιτεί η κοινωνία
δ) τον τρόπο που θα επιλέξει ο εκπαιδευτικός να αξιολογήσει τη διδασκαλία του.
ΟΜΑ∆Α ΕΒ∆ΟΜΗ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (στην αρχή) ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (στο τέλος)
Για να εξασφαλίσει τη συµµετοχή των µαθητών θα πρέπει ο εκπαιδευτικός ήδη κατά την έναρξη της διδασκαλίας του:
α) Να έχει δηµιουργήσει θετικό συναισθηµατικό κλίµα β) Να κάνει µια εύκολη ερώτηση
γ) Να προβάλει την αρνητική εικόνα που έχει σχηµατίσει για τις επιδόσεις τους
δ) Να καλλιεργήσει τον ανταγωνισµό, προβάλλοντας τις επιδόσεις συγκεκριµένων µαθητών
2. Λέγοντας “διαθεµατική διδασκαλία” εννοούµε:
α) τη σύνδεση θεµάτων που διδάσκονται στο ∆ηµοτικό Σχολείο µε θέµατα που διδάσκονται στο Γυµνάσιο.
β) το συνδυασµό γνώσεων από διάφορες γνωστικές περιοχές για την προσέγγιση και επεξεργασία ενός θέµατος.
γ) αποκλειστικά την επιλογή θεµάτων που προσφέρονται για την απόκτηση γνώσεων οι οποίες δεν διδάσκονται σε κανένα µάθηµα, ώστε οι µαθητές να µάθουν όσο το δυνατόν περισσότερα πράγµατα.
δ) την επιλογή θεµάτων που ενδιαφέρουν κυρίως τους αδύνατους
µαθητές, ώστε να ενδιαφερθούν για το µάθηµα..
3. Η έρευνα επισηµαίνει ότι, όταν η αρχική απάντηση των µαθητών είναι ελλιπής, ο εκπαιδευτικός πρέπει να αποφεύγει κατά κανόνα να:
α) επαναλαµβάνει την αρχική του ερώτηση β) ζητά διευκρινίσεις
γ) αναδιατυπώνει την αρχική του ερώτηση δ) ζητά παραδείγµατα
4. Η εφαρµογή του Η/Υ κατά τη διδασκαλία πρέπει κυρίως να γίνεται, γιατί :
α) συµβάλλει αποκλειστικά στην προσφορά γνώσεων στο µαθητή
β) συµβάλλει τόσο στην προσφορά γνώσεων όσο και στη δραστηριοποίηση της σκέψης του
γ) ο µαθητής θα πρέπει να ενηµερωθεί για τη χρήση του, µια που έγινε αναπόσπαστο τµήµα της ζωής µας
δ) Ο Η/Υ σπάει τη µονοτονία της διδασκαλίας και ελκύει το µαθητή
5. Ο εκπαιδευτικός κατά τη διδασκαλία του:
α) Πρέπει να προσανατολίζει το µάθηµα αποκλειστικά στα ενδιαφέροντα των µαθητών
β) ∆εν πρέπει να παίρνει υπόψη του τα ενδιαφέροντα των µαθητών,
αλλά να στηρίζεται αποκλειστικά στο σχολικό εγχειρίδιο
γ) Πρέπει να παίρνει υπόψη του τα ενδιαφέροντα των µαθητών και να τα συνδυάζει µε το περιεχόµενο του µαθήµατος
δ) ∆εν πρέπει να παίρνει ιδιαίτερα υπόψη του τα ενδιαφέροντα των
µαθητών, αλλά να συµπληρώνει το σχολικό εγχειρίδιο µε γνώσεις οι οποίες κατά την κρίση του είναι σηµαντικές
6. Ο εκπαιδευτικός κατά την αξιολόγηση ενός µαθητή του πρέπει κυρίως:
α) Να τον συγκρίνει µε τους συµµαθητές του β) Να τον συγκρίνει µε το στόχο µάθησης
γ) Να έχει ως γνώµονα την ήδη διαµορφωµένη άποψή του γι’ αυτόν δ) Να τον συγκρίνει µε βάση το µέσο όρο επίδοσης της τάξης
7. Για να δραστηριοποιήσει τους αδύνατους µαθητές, θα πρέπει ο εκπαιδευτικός:
α) Να τους θέτει εύκολες ερωτήσεις
β) Να τους θέτει ερωτήσεις που είναι δύσκολες, ώστε να τους δραστηριοποιήσει στην περίπτωση που απαντήσουν
γ) Να τους θέτει ερωτήσεις, στις οποίες πιστεύει ότι µπορούν,
τουλάχιστον ως ένα βαθµό, να ανταποκριθούν
δ) Να αποφεύγει να τους θέτει ερωτήσεις, για να µην αποκαλυφθεί η άγνοιά τους
8. Κατά τη διδασκαλία ο εκπαιδευτικός οφείλει να χρησιµοποιεί τεχνικές της µεταγνώσης, γιατί οι µαθητές:
α) ξαναθυµούνται ορισµένα πράγµατα β) ελέγχουν το πώς µαθαίνουν
γ) ασκούνται στο γράψιµο
δ) παίρνουν συχνά αποφάσεις
9. Η µέθοδος Project (Σχέδιο εργασίας):
α) έχει όρια και διαδικασίες αυστηρά καθορισµένα
β) προγραµµατίζεται και υλοποιείται από τους µαθητές
γ) εξελίσσεται ανάλογα µε την εκάστοτε κατάσταση και τα ενδιαφέροντα των συµµετεχόντων
δ) λειτουργεί στη βάση σχετικής πρότασης που κάνει ο εκπαιδευτικός
10. Οι µαθητές ενός σχολείου κάθε πρωί, µόλις δουν την καθηγήτριά τους,
µαζεύουν πέτρες και πετροβολούν το σχολείο, σπάζοντας πόρτες και παράθυρα. Έτσι δηµιουργείται ένα σοβαρό πρόβληµα. Ποια από τις παρακάτω λύσεις θα συνιστούσατε να χρησιµοποιήσει η εν λόγω καθηγήτρια κατ’ αρχήν:
α) να τιµωρήσει τους µαθητές
β) να ζητήσει τη βοήθεια των γονιών γ) να συζητήσει µε τους µαθητές
δ) να µαζέψει πέτρες και να πετροβολήσει και αυτή το σχολείο
11. Οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να αποφεύγουν τον οµαδικό τρόπο εργασίας των µαθητών στις τάξεις, γιατί αυτός:
α) επιτρέπει να αναδειχθούν οι µαθητές που είναι αστέρια
β) αναδεικνύει τα ατοµικά χαρακτηριστικά του κάθε µαθητή γ) δίνει ένα τόνο παιχνιδιού στις οµαδικές δραστηριότητες δ) ασκεί τους µαθητές στις δηµοκρατικές διαδικασίες
12. Η διαθεµατικότητα ως τρόπος προσέγγισης της νέας ύλης από τους
µαθητές:
α) παρέχει τη δυνατότητα επεξεργασίας ενός θέµατος από την πλευρά διαφορετικών γνωστικών αντικειµένων και συσχέτισης της γνώσης που προκύπτει
β) δίνει την ευκαιρία αντιπαραβολής περιεχοµένων, που ανήκουν σε διακριτά γνωστικά αντικείµενα
γ) επιτρέπει την αντιµετώπιση της γνώσης ως ενιαίας ολότητας µε την κατάργηση των διαφορετικών γνωστικών αντικειµένων και τη δηµιουργία µιας ολιστικής κυρίως αντίληψης για τη γνώση
δ) επιβάλλει τη διερεύνηση δυο ή περισσοτέρων θεµάτων µε στόχο τον εντοπισµό οµοιοτήτων και διαφορών µεταξύ τους
13. Το ελευθεριάζον (laissez-faire) στυλ εκπαιδευτικού:
α) συµβάλλει θετικά στις σχολικές επιδόσεις των µαθητών β) εθίζει τους µαθητές στις δηµοκρατικές διαδικασίες
γ) δηµιουργεί σύγχυση στους µαθητές και γι’ αυτό τους επηρεάζει αρνητικά δ) δ εν επηρεάζει ούτε την ανάπτυξη, ούτε τη µάθηση
14. Ο έπαινος που ενέχει τη µεγαλύτερη παρωθητική αξία για τους
µαθητές είναι αυτός που παρέχεται µε:
α) την αριθµητική κλίµακα 1 – 20 β) τα στερεότυπα σχόλια γ) τα προσωπικά σχόλια
δ) τα πρώτα γράµµατα της αλφαβήτου
15. Η Ελεύθερη συµµετοχή του µαθητή στη µαθησιακή διαδικασία, που αποσκοπεί στην ολόπλευρη
ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, βασίζεται στη(ν):
α) δασκαλοκεντρική θεώρηση της διδασκαλίας β) µαθητοκεντρική θεώρηση της διδασκαλίας γ) γνωσιοκεντρική θεώρηση της διδασκαλίας δ) οµαδοκεντρική θεώρηση της διδασκαλίας
16. Με την αξιολόγηση της επίδοσης των µαθητών, ο εκπαιδευτικός:
α) βαθµολογεί την πρόοδό τους στα µαθήµατα
β) ελέγχει το βαθµό κατάκτησης των στόχων ενός µαθήµατος από τους
µαθητές
γ) εξετάζει το πόσο καλά θυµούνται οι µαθητές την ύλη που διδάχθηκε δ) διαπιστώνει αν ο ίδιος είναι κατανοητός από τους µαθητές
17. Όταν ένας µαθητής ατακτεί, ο εκπαιδευτικός πρέπει:
α) Να τον ελέγξει µε µη λεκτικά σήµατα (µε το βλέµµα, µε κινήσεις των χεριών κλπ)
β) Να τον επιπλήξει ενώπιον των συµµαθητών του γ) Να του αναθέσει µια δύσκολη εργασία για το σπίτι
δ) Να αδιαφορεί, ώστε να τον υποχρεώσει να επανέλθει στην τάξη
18. 0 εκπαιδευτικός ενθαρρύνει το µαθητή, όταν:
α) έχει εµπιστοσύνη στην αξία και στις ικανότητές του β) εκδηλώνει υπερπροστασία γι’ αυτόν
γ) δείχνει πολλή επιείκεια και ανοχή γι’ αυτόν δ) αγνοεί τα σφάλµατά του
19. Στα πλαίσια υιοθέτησης από τον εκπαιδευτικό του δηµοκρατικού διδακτικού ύφους (στυλ):
α) ο εκπαιδευτικός κινητοποιεί το ενδιαφέρον κι εµπλέκει τους µαθητές σε διαδικασίες µάθησης
β) οι µαθητές λειτουργούν ελεύθερα χωρίς την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού
γ) οι µαθητές µε τον εκπαιδευτικό λειτουργούν συλλογικά και διαµορφώνουν τη δράση τους
δ) ο εκπαιδευτικός ασκεί την εξουσία του µε κυριαρχικό τρόπο
20. Το τεστ της πολλαπλής επιλογής ονοµάζεται αντικειµενικό, γιατί:
α) οι ερωτήσεις του έχουν επιλεγεί µε αντικειµενικό τρόπο β) οι απαντήσεις του είναι ανοικτού τύπου
γ) ανεξάρτητοι βαθµολογητές το βαθµολογούν διαφορετικά
δ) διαφορετικοί βαθµολογητές απονέµουν τον ίδιο βαθµό στο τεστ
21. Όταν ένας µαθητής διατυπώσει µια λανθασµένη απάντηση, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει:
α) Να δώσει το λόγο σε άλλο µαθητή που σηκώνει το χέρι
β) Να επιµείνει και να επαναδιατυπώσει την ερώτηση µε τις ίδιες λέξεις. προς τον ίδιο µαθητή.
γ) Να διατυπώσει µια πολύ εύκολη ερώτηση, ώστε να µπορέσει ο
µαθητής να απαντήσει
δ) Να επιµείνει και να επαναδιατυπώσει την ερώτηση, χρησιµοποιώντας διαφορετική διατύπωση και προσφέροντας σχετική βοήθεια
22. Με ποια πρακτικά κριτήρια µπορεί να αξιολογήσει ο εκπαιδευτικός τη σοβαρότητα ενός συµπτώµατος προβληµατικής συµπεριφοράς;
α) Ένταση του συµπτώµατος
β) Συχνότητα και διάρκεια του συµπτώµατος
γ) Συνύπαρξη και άλλων δευτερογενών συµπτωµάτων δ) Όλα τα παραπάνω
23. Οι κανόνες συµπεριφοράς των µαθητών στην τάξη τηρούνται, όταν:
α) εφαρµόζονται στους µαθητές µε συνέπεια από τον εκπαιδευτικό β) έχουν διατυπωθεί µε σαφήνεια και συντοµία
γ) παραµένουν αµετάβλητοι
δ) επιτρέπει επιλεκτικά ο εκπαιδευτικός µικρές παραβιάσεις τους
24. Για την αντιµετώπιση της άτακτης συµπεριφοράς των µαθητών ο
Dreikurs συνιστά:
α) την τιµωρία
β) την αποδοκιµασία
γ) τις λογικές συνέπειες της πράξης δ) την επιείκεια
25. Η αυστηρότητα της ποινής, που επιβάλλεται σε παρεκτρεπόµενο
µαθητή, εξαρτάται περισσότερο από:
α) τη φύση και τη συχνότητα επανάληψης της παράβασης β) τον αντίκτυπο που θα έχει η ποινή στους άλλους
γ) τη συγκινησιακή κατάσταση του εκπαιδευτικού
δ) το βαθµό προσαρµογής που εµφανίζει ο µαθητής-παραβάτης
26. Ο πίνακας µπορεί να αποτελέσει χρήσιµο µέσο διδασκαλίας, όταν ο εκπαιδευτικός:
α) γράφει σ’ αυτόν έχοντας στραµµένα τα νώτα στους µαθητές
β) φροντίζει να υπάρχουν όσα είναι συναφή και απαραίτητα για το
µάθηµα
γ) αναγράφει εκτενή και σηµαντικά κείµενα
δ) φτιάχνει σύνθετα σχέδια και σχεδιαγράµµατα
27. Ο εκπαιδευτικός καθίσταται πιο αποτελεσµατικός στην άσκηση του διδακτικού έργου, κυρίως όταν:
α) γνωρίζει και εφαρµόζει άριστα συγκεκριµένη µέθοδο διδασκαλίας β) δείχνει θετική στάση απέναντι στη διδασκαλία γενικά
γ) διατηρεί φιλικές σχέσεις µε τους µαθητές του
δ) χρησιµοποιεί ποικιλία πηγών, τεχνικών, ενισχύσεων και ανατροφοδοτήσεων στη διδασκαλία του
28. Η επιθετικότητα του παιδιού πηγάζει κυρίως από:
α) την ποιότητα αγωγής β) τις ανάγκες
γ) την τάση για κυριαρχία δ) τα ένστικτά του
29. Η τιµωρία ως µέσον κοινωνικοποίησης του ατόµου, παιδαγωγικά απαγορεύεται, γιατί έχει µόνο ανασταλτικό χαρακτήρα. Παρόλα αυτά όµως, στην οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία η τιµωρία των
«παραβατικών ατόµων» βρίσκεται στην ηµερήσια διάταξη. Εποµένως αυτό το παιδαγωγικό αξίωµα σηµαίνει ότι βασικά είναι:
30. Ο J. J. Rousseau υποστηρίζοντας την άποψη ότι: “Ο αντικειµενικός
µου σκοπός δεν είναι καθόλου να του µεταδώσω (µαθητή) την επιστήµη αλλά να του µάθω να την αποκτά σε ώρα ανάγκης…” επιδιώκει να:
α) περάσει το µήνυµα της αξίας της αυτοµόρφωσης β) υποδείξει την αξία της διδασκαλίας
γ) επισηµάνει το διδακτικό ρόλο του εκπαιδευτικού
δ) τονίσει ότι η µάθηση είναι αποτέλεσµα της διδασκαλίας
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1
Α
2
Β
3
Α
4
Β
5
Γ
6
Β
7
Γ
8
Β
9
Γ
10
Γ
11
∆
12
Γ
13
Γ
14
Γ
15
Β
16
Β
17
Α
18
Α
19
Γ
20
∆
21
∆
22
∆
23
Α
24
Γ
25
Α
26
Β
27
∆
28
Α
29
Γ
30
Α
1. Το αποτέλεσμα της παιδαγωγικής διαδικασίας ονομάζεται: Α. αγωγή Β. μάθηση Γ. παιδεία Δ. μόρφωση
2. Με την ελληνική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976: Α. η υποχρεωτική εκπαίδευση επεκτείνεται από 6 σε 9 έτη Β. η δημοτική γίνεται η γλώσσα της διδασκαλίας και των βιβλίων στο δημοτικό Γ. καθιερώνονται οι γραπτές προαγωγικές εξετάσεις στο γυμνάσιο Δ. η δημοτική γίνεται η γλώσσα της διδασκαλίας και των βιβλίων σε όλες της βαθμίδες
3. Το σύστημα οργάνωσης του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι: Α. το λειτουργικό Β. το γραμμικό Γ. το γραμμικό-επιτελικό Δ. το συγκεντρωτικό-γραφειοκρατικό
4. Σε εθνικό επίπεδο διοίκησης (ΥΠΕΠΘ) η λήψη αποφάσεων για τη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής και τρόπων υλοποίησης είναι: Α. εκτελεστική Β. στρατηγική και μακροπρόθεσμη Γ. λειτουργική και βραχυπρόθεσμη Δ. όλα τα παραπάνω
5. Καθοριστικό ρόλο στην αναπαραγωγή της εκπαιδευτικής ανισότητας στο ελληνικό σχολείο παίζει: Α. το πολιτισμικό επίπεδο της οικογένειας Β. ο διαφορετικός γονότυπος κάθε μαθητή Γ. η οικονομική και κοινωνική θέση της οικογένειας Δ. η νεοφιλελεύθερη μετακαπιταλιστική κοινωνία
7. Η στενή σχέση συνεργασίας σχολείου-οικογένειας προς όφελος του παιδιού υποστηρίζεται θεωρητικά από: Α. το οικολογικό μοντέλο του Bronfenbrenner Β. το οργανισμικό μοντέλο των Weber & Parsons Γ. το σφαιρικό μοντέλο του Epstein Δ. τα (α) και (γ) μαζί
8. «…στόχος του σχολείου είναι να προβληματίζει και να εξασκεί την ελευθερία, έννοια στην οποία φτάνουν δάσκαλος και μαθητής μέσω του διαλόγου…» υποστηρίζει: Α. η παιδαγωγική της Montessori Β. η παιδαγωγική του Freire Γ. η παιδαγωγική του Freinet Δ. η παιδαγωγική του Decroly
9. Η ενθάρρυνση αποτελείται από λέξεις-φράσεις που καλλιεργούν το αίσθημα της επάρκειας. Ποιο από τα παρακάτω δεν καλλιεργεί το παραπάνω αίσθημα; Α. «ξέρω ότι μπορείς να το χειριστείς» Β. «μου αρέσει ο τρόπος που το χειρίστηκες» Γ. «βλέπω ότι κουράστηκες πολύ με τις εξετάσεις. Συνέχισε να εργάζεσαι σ’ αυτό το επίπεδο!» Δ. «έχεις βελτίωση»
10. Σε μια δημοκρατική Πολιτεία η χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής πρέπει να είναι προϊόν: Α. της τοπικής αυτοδιοίκησης Β. της επίσημης πολιτείας που εκφράζει την πλειοψηφία του ελληνικού λαού Γ. του συλλόγου διδασκόντων και γονιών Δ. όλων των παραπάνω
11. Τη διοικητική ευθύνη των σχολικών μονάδων της Β/θμιας έχει ή έχουν: Α. ο διευθυντής και ο υποδιευθυντής Β. ο σύλλογος διδασκόντων Γ. το (α) και (β) μαζί Δ. το Σχολικό Συμβούλιο
12. Σε περιπτώσεις σχολικής αποτυχίας ή μαθητικής διαρροής, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν κυρίως να: Α. καλούν το Σχολικό Σύμβουλο Β. ενημερώνουν τους ιεραρχικά ανωτέρους τους Γ. σχεδιάζουν και εφαρμόζουν αντισταθμιστικά εκπαιδευτικά προγράμματα Δ. εισηγούνται στο αρμόδιο τμήμα του ΥΠΕΠΘ
13. Μια σημαντική δεξιότητα του σημερινού εκπαιδευτικού-συμβούλου είναι η ενεργητική ακρόαση. Εμπόδιο στην ενεργητική ακρόαση είναι: Α. ο ήρεμος τόνος φωνής και στάσης Β. οι διευκρινιστικές ερωτήσεις Γ. η αξιολόγηση και κριτική του άλλου Δ. η αντανάκλαση συναισθήματος
14. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η ακώλυτη προαγωγή των μαθητών σε επόμενο κύκλο σπουδών: Α. ενισχύει το αυτοσυναίσθημα των αδύνατων μαθητών και τη θετική τους στάση απέναντι στο σχολείο Β. οδηγεί στη μαθησιακή χαλάρωση και αγραμματοσύνη Γ. ωθεί τους μαθητές σε πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου Δ. αυξάνει τον λειτουργικό αναλφαβητισμό
15. Απευθυνόμενος ο εκπαιδευτικός σε έναν μαθητή του λέει: «Συχνά τα παιδιά στην ηλικία σου έχουν διαφορετικά πράγματα στο μυαλό τους και δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στο μάθημα. Θυμάμαι ότι και εμένα συνέβαινε αυτό μερικές φορές… Σε βλέπω λίγο αφηρημένο τελευταία και αναρωτιέμαι πώς νιώθεις και τι σκέφτεσαι εκείνη την ώρα…». Ο εκπαιδευτικός αυτός χρησιμοποιεί την τεχνική: Α. του παιχνιδιού ρόλων Β. της λογικής συνέπειας Γ. της αλλαγής τρόπου σκέψης Δ. της αυτοενίσχυσης
16. Σύμφωνα με την κοινωνικογνωστική προσέγγιση, η μάθηση στοχεύει: Α. στην αλλαγή της εξωτερικής συμπεριφοράς του ατόμου χωρίς αναφορά στις νοητικές διεργασίες του Β. στην αλλαγή των εσωτερικών νοητικών διεργασιών του ατόμου Γ. στην γνωστική αναδόμηση του ατόμου που επιφέρει παράλληλη αλλαγή στην τελική εξωτερική του συμπεριφορά Δ. στην απόκτηση ψυχοκινητικών δεξιοτήτων και συνηθειών
17. Τόσο ο Piaget όσο και ο Bruner, ενώ ερμηνεύουν από διαφορετική οπτική γωνία τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, ξεκινούν με την κοινή παραδοχή ότι: Α. η απλούστευση της σχολικής γνώσης σε επιμέρους γνώσεις διευκολύνει τη γνωστική ανάπτυξη καθενός παιδιού σε οποιαδήποτε ηλικία Β. η γνωστική ανάπτυξη του παιδιού οφείλεται στον φαινότυπο Γ. η γνωστική ανάπτυξη του παιδιού είναι περισσότερο αποτέλεσμα ωρίμανσης Δ. η γνωστική ανάπτυξη του παιδιού εξαρτάται από τη δημιουργία θετικών στάσεων και κινήτρων
18. Κατά τη διεξαγωγή ομάδων εργασίας εμφανίζεται συχνά το φαινόμενο κάποιοι μαθητές να εμφανίζουν προβλήματα προσαρμογής σε οποιαδήποτε ομάδα και να τοποθετηθούν από τον εκπαιδευτικό. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνιστάται ο εκπαιδευτικός να: Α. τους «βρει» ομάδα που αποτελείται από μαθητές με ισχυρή προσωπικότητα και αυτοέλεγχο Β. πριμοδοτήσει (bonus) κάθε μαθητή για τη συμμετοχή του στο συλλογικό έργο της ομάδας Γ. τους επιτρέψει να αναλάβουν οι ίδιοι ρόλους της προτίμησής τους Δ. επικοινωνήσει ατομικά μαζί τους (εκτός ομάδων εργασίας) αξιοποιώντας τεχνικές ανάπτυξης αυτοπειθαρχίας
19. Συνομιλούν δύο έφηβες και λέει η μία στην άλλη: «καμιά φορά πιστεύω ότι ξεχωρίζω από τους άλλους ανθρώπους, γιατί εμφανίζεται κάτι ξεχωριστό που οι άλλοι δεν έχουν και ίσως αυτό με κάνει να σκέφτομαι ότι είμαι ανώτερη από τους άλλους. Κατά βάθος αυτό δεν μου αρέσει, διότι εμπλέκεται και ο εγωισμός μεταξύ άλλων». Τα λόγια αυτά της έφηβης υποδηλώνουν: Α. γνωστική έπαρση Β. μοναδικά συναισθήματα Γ. υποκριτική συμπεριφορά Δ. ονειροπόληση
20. Στο πλαίσιο της «ισότητας εκπαιδευτικών ευκαιριών», οι «ικανότεροι», δηλαδή όσοι έχουν ανώτερα προσόντα και καλύτερες επιδόσεις, θα πρέπει να επιβραβεύονται και ανάλογα, τονίζει ο/η: Α. λειτουργισμός (functionalism) Β. νεομαρξισμός Γ. συμβολική αλληλεπίδραση (sym-bolic interactionism) Δ. Max Weber
1. Σύμφωνα με τον Ρουσώ ο άνθρωπος γεννιέται καλός, αλλά διαστρεβλώνεται και αλλοιώνεται κάτω από την επίδραση της κοινωνίας. Συμφωνείτε με την άποψή του; α) Συμφωνώ, γιατί πράγματι ο νέος άνθρωπος έρχεται στον κόσμο χωρίς να έχει δεχθεί οποιαδήποτε αρνητικά ερεθίσματα β) Διαφωνώ, γιατί ο νέος άνθρωπος δεν γεννιέται ούτε καλός ούτε κακός, αλλά διαμορφώνεται στη συνέχεια σε καλό ή κακό γ) Διαφωνώ, γιατί η αγωγή δεν παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του νέου ανθρώπου δ) Διαφωνώ, γιατί οι κληρονομικές προδιαθέσεις είναι δυνατόν να παίζουν ένα σχετικό ρόλο, αλλά το περιβάλλον και η αγωγή μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του
2. Η εφαρμογή του Η/Υ κατά τη διδασκαλία πρέπει κυρίως να γίνεται, γιατί : α) συμβάλλει αποκλειστικά στην προσφορά γνώσεων στο μαθητή β) συμβάλλει τόσο στην προσφορά γνώσεων όσο και στη δραστηριοποίηση της σκέψης του γ) ο μαθητής θα πρέπει να ενημερωθεί για τη χρήση του, μια που έγινε αναπόσπαστο τμήμα της ζωής μας δ) Ο Η/Υ σπάει τη μονοτονία της διδασκαλίας και ελκύει το μαθητή
3. Ο εκπαιδευτικός, για να επιτύχει στο έργο του, χρειάζεται: α) άρτια ειδική επιστημονική κατάρτιση( στα Μαθηματικά, στην Ιστορία κλπ) β) τόσο ειδική επιστημονική όσο και παιδαγωγική κατάρτιση γ) παιδαγωγική κατάρτιση, αφού η απόκτηση επιμέρους ειδικών επιστημονικών γνώσεων δεν παίζει σημαντικό ρόλο δ) άρτια επιστημονική κατάρτιση μόνο στα κύρια μαθήματα (Γλώσσα και Μαθηματικά), αφού αυτά είναι και τα πλέον σημαντικά
4. Ο εκπαιδευτικός κατά τη διδασκαλία του: α) Πρέπει να προσανατολίζει το μάθημα αποκλειστικά στα ενδιαφέροντα των μαθητών β) Δεν πρέπει να παίρνει υπόψη του τα ενδιαφέροντα των μαθητών, αλλά να στηρίζεται αποκλειστικά στο σχολικό εγχειρίδιο γ) Πρέπει να παίρνει υπόψη του τα ενδιαφέροντα των μαθητών και να τα συνδυάζει με το περιεχόμενο του μαθήματος δ) Δεν πρέπει να παίρνει ιδιαίτερα υπόψη του τα ενδιαφέροντα των μαθητών, αλλά να συμπληρώνει το σχολικό εγχειρίδιο με γνώσεις οι οποίες κατά την κρίση του είναι σημαντικές
5. Αναφέρεται μερικές φορές ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει να διατυπώνει και δύσκολες ερωτήσεις: α) Προς άτακτους μαθητές, για να τους τιμωρήσει β) Προς μαθητές που του έδωσαν λανθασμένες απαντήσεις σε προηγούμενες ερωτήσεις του γ) Προς μαθητές που ξέχασαν να κάνουν μια εργασία για το σπίτι δ) Προς μαθητές που κρίνει ότι μπορούν, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ερώτησης
6. Κατά την ενίσχυση ιδιαίτερα των μεγαλύτερων μαθητών ο εκπαιδευτικός πρέπει κυρίως: α) Να διατυπώνει λεκτικά επαίνους και ενισχυτικούς χαρακτηρισμούς β) Να χαμογελάει στους μαθητές και έτσι να τους ενθαρρύνει γ) Να αξιοποιεί και να εντάσσει στο μάθημα γνώμες και απόψεις τους δ) Να τους βάζει μεγάλους βαθμούς
7. Ο εκπαιδευτικός κατά την αξιολόγηση ενός μαθητή του πρέπει κυρίως: α) Να τον συγκρίνει με τους συμμαθητές του β) Να τον συγκρίνει με το στόχο μάθησης γ) Να έχει ως γνώμονα την ήδη διαμορφωμένη άποψή του γι’ αυτόν δ) Να τον συγκρίνει με βάση το μέσο όρο επίδοσης της τάξης
8. Για να δραστηριοποιήσει τους αδύνατους μαθητές, θα πρέπει ο εκπαιδευτικός: α) Να τους θέτει εύκολες ερωτήσεις β) Να τους θέτει ερωτήσεις που είναι δύσκολες, ώστε να τους δραστηριοποιήσει στην περίπτωση που απαντήσουν γ) Να τους θέτει ερωτήσεις, στις οποίες πιστεύει ότι μπορούν, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, να ανταποκριθούν δ) Να αποφεύγει να τους θέτει ερωτήσεις, για να μην αποκαλυφθεί η άγνοιά τους
9. Για να εξασφαλίσει ο εκπαιδευτικός σε μεγάλο βαθμό την προσοχή των μαθητών, θα πρέπει κυρίως: α) Να προκαλεί την σκέψη των μαθητών και να τους τοποθετεί μπροστά σε προβλήματα β) Να καλλιεργεί τον συναγωνισμό μεταξύ των μαθητών γ) Να τους θέτει δύσκολες ερωτήσεις δ) Να τους παραδίδει με απλό και κατανοητό τρόπο το μάθημα
10. Κατά το σχεδιασμό της διδασκαλίας του ο εκπαιδευτικός πρέπει να διατυπώνει στόχους που: α) Είναι εύκολα επιτεύξιμοι από όλους τους μαθητές, ώστε να τους ενθαρρύνει β) Είναι επιτεύξιμοι μόνον από ελάχιστους μαθητές, ώστε να ανεβάσει το επίπεδο της τάξης γ) Είναι κατά ένα ποσοστό επιτεύξιμοι από όλους και κατά ένα άλλο ποσοστό είναι επιτεύξιμοι από λίγους μαθητές δ) Είναι επιτεύξιμοι από μαθητές μέτριων επιδόσεων
11. `Όταν ένας μαθητής ατακτεί, ο εκπαιδευτικός πρέπει: α) Να τον ελέγξει με μη λεκτικά σήματα (με το βλέμμα, με κινήσεις των χεριών κλπ) β) Να τον επιπλήξει ενώπιον των συμμαθητών του γ) Να του αναθέσει μια δύσκολη εργασία για το σπίτι δ) Να αδιαφορεί, ώστε να τον υποχρεώσει να επανέλθει στην τάξη
12. Για να εξασφαλίσει τη συμμετοχή των μαθητών θα πρέπει ο εκπαιδευτικός ήδη κατά την έναρξη της διδασκαλίας του: α) Να έχει δημιουργήσει θετικό συναισθηματικό κλίμα β) Να κάνει μια εύκολη ερώτηση γ) Να προβάλει την αρνητική εικόνα που έχει σχηματίσει για τις επιδόσεις τους δ) Να καλλιεργήσει τον ανταγωνισμό, προβάλλοντας τις επιδόσεις συγκεκριμένων μαθητών
13. `Όταν ένας μαθητής διατυπώσει μια λανθασμένη απάντηση, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει: α) Να δώσει το λόγο σε άλλο μαθητή που σηκώνει το χέρι β) Να επιμείνει και να επαναδιατυπώσει την ερώτηση με τις ίδιες λέξεις. προς τον ίδιο μαθητή. γ) Να διατυπώσει μια πολύ εύκολη ερώτηση, ώστε να μπορέσει ο μαθητής να απαντήσει δ) Να επιμείνει και να επαναδιατυπώσει την ερώτηση, χρησιμοποιώντας διαφορετική διατύπωση και προσφέροντας σχετική βοήθεια
14. Κατά τη διδασκαλία ο εκπαιδευτικός οφείλει να χρησιμοποιεί τεχνικές της μεταγνώσης, γιατί οι μαθητές: α) ξαναθυμούνται ορισμένα πράγματα β) ελέγχουν το πώς μαθαίνουν γ) ασκούνται στο γράψιμο δ) παίρνουν συχνά αποφάσεις
15. Οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να αποφεύγουν τον ομαδικό τρόπο εργασίας των μαθητών στις τάξεις, γιατί αυτός: α) επιτρέπει να αναδειχθούν οι μαθητές που είναι αστέρια β) αναδεικνύει τα ατομικά χαρακτηριστικά του κάθε μαθητή γ) δίνει ένα τόνο παιχνιδιού στις ομαδικές δραστηριότητες δ) ασκεί τους μαθητές στις δημοκρατικές διαδικασίες
16. Το κλίμα της σχολικής τάξης επηρεάζει σημαντικά τη διαδικασία της μάθησης και οφείλεται βασικά: α) στην ευκολία ή δυσκολία του γνωστικού αντικειμένου β) στο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων γ) στο στυλ αγωγής και διδασκαλίας του εκπαιδευτικού δ) στην πειθαρχία που δείχνουν οι μαθητές
17. Η διαθεματικότητα ως τρόπος προσέγγισης της νέας ύλης από τους μαθητές: α) παρέχει τη δυνατότητα επεξεργασίας ενός θέματος από την πλευρά διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων και συσχέτισης της γνώσης που προκύπτει β) δίνει την ευκαιρία αντιπαραβολής περιεχομένων, που ανήκουν σε διακριτά γνωστικά αντικείμενα γ) επιτρέπει την αντιμετώπιση της γνώσης ως ενιαίας ολότητας με την κατάργηση των διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων και τη δημιουργία μιας ολιστικής κυρίως αντίληψης για τη γνώση δ) επιβάλλει τη διερεύνηση δυο ή περισσοτέρων θεμάτων με στόχο τον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ τους
18. Ο έπαινος που ενέχει τη μεγαλύτερη παρωθητική αξία για τους μαθητές είναι αυτός που παρέχεται με: α) την αριθμητική κλίμακα 1 – 20 β) τα στερεότυπα σχόλια γ) τα προσωπικά σχόλια δ) τα πρώτα γράμματα της αλφαβήτου
19. 0 εκπαιδευτικός ενθαρρύνει το μαθητή, όταν: α) έχει εμπιστοσύνη στην αξία και στις ικανότητές του β) εκδηλώνει υπερπροστασία γι’ αυτόν γ) δείχνει πολλή επιείκεια και ανοχή γι’ αυτόν δ) αγνοεί τα σφάλματά του
20. Με την αξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών, ο εκπαιδευτικός: α) βαθμολογεί την πρόοδό τους στα μαθήματα β) ελέγχει το βαθμό κατάκτησης των στόχων ενός μαθήματος από τους μαθητές γ) εξετάζει το πόσο καλά θυμούνται οι μαθητές την ύλη που διδάχθηκε δ) διαπιστώνει αν ο ίδιος είναι κατανοητός από τους μαθητές
21. Το τεστ της πολλαπλής επιλογής ονομάζεται αντικειμενικό, γιατί: α) οι ερωτήσεις του έχουν επιλεγεί με αντικειμενικό τρόπο β) οι απαντήσεις του είναι ανοικτού τύπου γ) ανεξάρτητοι βαθμολογητές το βαθμολογούν διαφορετικά δ) διαφορετικοί βαθμολογητές απονέμουν τον ίδιο βαθμό στο τεστ
22. Οι κανόνες συμπεριφοράς των μαθητών στην τάξη τηρούνται, όταν: α) εφαρμόζονται στους μαθητές με συνέπεια από τον εκπαιδευτικό β) έχουν διατυπωθεί με σαφήνεια και συντομία γ) παραμένουν αμετάβλητοι δ) επιτρέπει επιλεκτικά ο εκπαιδευτικός μικρές παραβιάσεις τους
23. Για την αντιμετώπιση της άτακτης συμπεριφοράς των μαθητών ο Dreikurs συνιστά: α) την τιμωρία β) την αποδοκιμασία γ) τις λογικές συνέπειες της πράξης δ) την επιείκεια
24. Η αυστηρότητα της ποινής, που επιβάλλεται σε παρεκτρεπόμενο μαθητή, εξαρτάται περισσότερο από: α) τη φύση και τη συχνότητα επανάληψης της παράβασης β) τον αντίκτυπο που θα έχει η ποινή στους άλλους γ) τη συγκινησιακή κατάσταση του εκπαιδευτικού δ) το βαθμό προσαρμογής που εμφανίζει ο μαθητής-παραβάτης
25. Ο πίνακας μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο μέσο διδασκαλίας, όταν ο εκπαιδευτικός: α) γράφει σ’ αυτόν έχοντας στραμμένα τα νώτα στους μαθητές β) φροντίζει να υπάρχουν όσα είναι συναφή και απαραίτητα για το μάθημα γ) αναγράφει εκτενή και σημαντικά κείμενα δ) φτιάχνει σύνθετα σχέδια και σχεδιαγράμματα
26. Ο εκπαιδευτικός καθίσταται πιο αποτελεσματικός στην άσκηση του διδακτικού έργου, κυρίως όταν: α) γνωρίζει και εφαρμόζει άριστα συγκεκριμένη μέθοδο διδασκαλίας β) δείχνει θετική στάση απέναντι στη διδασκαλία γενικά γ) διατηρεί φιλικές σχέσεις με τους μαθητές του δ) χρησιμοποιεί ποικιλία πηγών, τεχνικών, ενισχύσεων και ανατροφοδοτήσεων στη διδασκαλία του
27. Το βασικότερο κίνητρο για μάθηση στο παιδί είναι: α) Ο έπαινος β) Η αναγνώριση γ) Η βαθμολογία δ) Η τιμωρία
28. Η επιθετικότητα του παιδιού πηγάζει κυρίως από: α) την ποιότητα αγωγής β) τις ανάγκες γ) την τάση για κυριαρχία δ) τα ένστικτά του
29. Η τιμωρία ως μέσον κοινωνικοποίησης του ατόμου, παιδαγωγικά απαγορεύεται, γιατί έχει μόνο ανασταλτικό χαρακτήρα. Παρόλα αυτά όμως, στην οικογένεια, το σχολείο και την κοινωνία η τιμωρία των «παραβατικών ατόμων» βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Επομένως αυτό το παιδαγωγικό αξίωμα σημαίνει ότι βασικά είναι: α) παιδαγωγική πλάνη β) εκπαιδευτική αδυναμία γ) κοινωνική αδυναμία δ) Ζητούμενο
30. Ο J. J. Rousseau υποστηρίζοντας την άποψη ότι: “Ο αντικειμενικός μου σκοπός δεν είναι καθόλου να του μεταδώσω (μαθητή) την επιστήμη αλλά να του μάθω να την αποκτά σε ώρα ανάγκης…” επιδιώκει να: α) περάσει το μήνυμα της αξίας της αυτομόρφωσης β) υποδείξει την αξία της διδασκαλίας γ) επισημάνει το διδακτικό ρόλο του εκπαιδευτικού δ) τονίσει ότι η μάθηση είναι αποτέλεσμα της διδασκαλίας
31. Η παραποίηση της γλώσσας από τα παιδιά οφείλεται κυρίως στις συνθήκες λειτουργίας της: α) οικογένειας β) γειτονιάς γ) εκπαίδευσης δ) κοινωνίας
32. Μία από τις παρακάτω λειτουργίες της οικογένειας είναι ιδιαίτερα σημαντική για το παιδί: α) η αναπαραγωγική β) η κοινωνική γ) η ψυχολογική δ) η οικονομική
33. Η σχολική συμβουλευτική σήμερα είναι αναγκαία, διότι κυρίως: α) η εκπαίδευση είναι διαπολιτισμική β) οι πληροφορίες είναι πολλές γ) οι αξίες είναι συγκεχυμένες δ) οι σχέσεις μαθητών – καθηγητών είναι αντιπαραθετικές
34. Ο εκπαιδευτικός αδυνατεί να πετύχει καθώς πρέπει τους στόχους του στο σχολείο, διότι κυρίως είναι: α) διδακτικά μη καταρτισμένος β) οικονομικά υποβαθμισμένος γ) ο ρόλος του συγκεχυμένος δ) οι σχέσεις του με τους μαθητές αντιπαραθετικές
35. Το σχολικό Stress σήμερα προκαλεί στους καθηγητές, κυρίως: α) διδακτικές αδυναμίες β) ροπή στο κάπνισμα γ) τάση στο ποτό δ) ψυχοσωματικές ασθένειες
36. Οι τελετουργικές διαδικασίες στο σχολείο (αγιασμός, απονομή τίτλων σπουδών, έναρξη και λήξη του σχολικού έτους) έχουν ως βασικό σκοπό να: α) διδάξουν ό,τι δεν είναι δυνατόν αλλιώς να διδαχθεί β) εκπαιδεύσουν τους μαθητές γ) κοινωνικοποιήσουν τους μαθητές δ) ψυχαγωγήσουν τους μαθητές
37. Σε ό,τι αφορά την πρόοδο και προκοπή του ατόμου, το φιλελεύθερο κοινωνικό σύστημα, υποστηρίζει ότι «όποιος δεν τα καταφέρνει είναι ο ίδιος υπαίτιος για τον εαυτόν του». Γι΄αυτό η αξιολόγηση έχει ως βασικό σκοπό: α) το σχηματισμό της εικόνας της αυτοεκτίμησης του μαθητή β) την υποταγή του στη νομιμότητα των πραγμάτων γ) την προετοιμασία επιλογής της επαγγελματικής του εκπαίδευσης δ) τη διαβάθμιση της κοινωνικής του θέσης
38. Η κοινωνικοποίηση του παιδιού θεωρείται ότι είναι μια διαδικασία κυρίως: α) γνωστικής και συναισθηματικής μάθησης β) ψυχικής και σωματικής ωρίμανσης γ) προσαρμογής σε μια κοινωνία εξάρτησης δ) αντιπαράθεσης βιογενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων
39. Το δημοκρατικό στυλ διδασκαλίας είναι το δυσκολότερο στην πράξη, διότι ο καθηγητής είναι: α) αυταρχικά εκπαιδευμένος β) διοικητικά εξαρτημένος γ) διδακτικά υπερφορτωμένος δ) κοινωνικά παραμελημένος
40. “Ίσες ευκαιρίες μάθησης” σημαίνει ότι πρέπει να προσφέρονται στους μαθητές: α) οι ίδιες γνώσεις με τον ίδιο τρόπο β) διαφορετικές γνώσεις ανάλογα με το νοητικό τους επίπεδο γ) οι ίδιες ευκαιρίες μάθησης, αλλά η διδασκαλία να ανταποκρίνεται στο ρυθμό και στο επίπεδο μάθησης του κάθε μαθητή δ) οι ίδιες ευκαιρίες μάθησης και ο κάθε μαθητής να ανταποκρίνεται σ’ αυτές ανάλογα με τις ικανότητές του
1. Για τη νοηματική – προσληπτική μάθηση μίλησε ο:
(α) Ρiaget (β) Crombach (γ) Βruner (δ) Ausubel
2. Ποιο από τα παρακάτω δεν αποτελεί προκαταβολικό οργανωτή:
Επιλέξτε
(α) η εικόνα (β) τα εισαγωγικά σχόλια (γ) το σχέδιο διδασκαλίας (δ) η ανακοίνωση των στόχων μιας διδακτικής ενότητας
3. Το κοινωνιόγραμμα είναι:
(α) ένα εργαλείο διερεύνησης της οικογενειακής κατάστασης των μαθητών (β) ένα ερωτηματολόγιο που αποβλέπει στην ανάδειξη των σχέσεων ανάμεσα στους μαθητές (γ) μία διαδικασία περιγραφής της θέσης του κάθε μαθητή στην τάξη (δ) ένα διάγραμμα που αποτυπώνει τη στιγμιαία εικόνα των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των μαθητών μιας τάξης
4. Σύμφωνα με τη μορφολογική ψυχολογία, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται:
(α) επιμέρους στοιχεία που τα συνδυάζουν σε σύνολα (β) τη μορφή των αντικειμένων (γ) ολοκληρωμένα σύνολα (δ) τμήματα μόνο του συνόλου
5. Σύμφωνα με το μοντέλο αθροιστικής μάθησης του Gagne:
(α) ο μαθητής μαθαίνει με ενόραση (β) η νέα γνώση οικοδομείται πάνω στις προϋπάρχουσες (γ) ο μαθητής μαθαίνει με μίμηση και ταύτιση (δ) ο μαθητής αντιλαμβάνεται σύνολα εννοιών και όχι μεμονωμένες έννοιες
6. Το παιδαγωγικό σύστημα Μannheim:
(α) αναφέρεται στη διάκριση των τάξεων όχι κατά τη χρονολογική ηλικία, αλλά σύμφωνα με το δείκτη ευφυϊας (β) καταργεί τις αίθουσες διδασκαλίας και δημιουργεί εργαστήρια ή φροντιστήρια μαθημάτων (γ) τονίζει τη σημασία των ομαδικών εργασιών (δ) καταργεί τις τάξεις διδασκαλίας και δημιουργεί ομάδες εργασίες με παιδιά διαφόρων ηλικιών
7. Με τον όρο αγωγή εννοούμε:
(α) τις σκόπιμες επιδράσεις των ενηλίκων πάνω στο παιδί (β) τις σκόπιμες και εμπρόθετες επιδράσεις των ενηλίκων πάνω στο παιδί αλλά και τις ποικίλες επιδράσεις που δέχεται το άτομο από το ευρύτερο κοινωνικοπολιτιστικό περιβάλλον (γ) τη μόνιμη μεταβολή της συμπεριφοράς του παιδιού (δ) το αποτέλεσμα της παιδαγωγικής διαδικασίας
8. Η φαινομενολογία είναι:
(α) η μέθοδος που στοχεύει στη διακρίβωση της παιδαγωγικής πραγματικότητας (β) η μέθοδος που προσπαθεί να ερμηνεύσει ιστορικά φαινόμενα αλλά και σύγχρονα παιδαγωγικά προβλήματα (γ) η μέθοδος που προσπαθεί να απογυμνώσει τα παιδαγωγικά φαινόμενα από τα επουσιώδη τους στοιχεία και να εντοπίσει μόνο τα βασικά τους χαρακτηριστικά (δ) τίποτε από τα παραπάνω
9. Οι απόψεις του Rousseau για την ανάπτυξη του ατόμου εντάσσονται στο:
(α) κοινωνικό ή κοινωνιοκρατικό ιδεώδες (β) ατομικό ή ατομικιστικό ιδεώδες (γ) μεταφυσικό ή θρησκευτικό ιδεώδες (δ) ανθρωπιστικό ιδεώδες
10. Βασική παιδαγωγική αρχή του Comenius ήταν η αρχή της:
(α) ολότητας (β) εγγύτητας στη ζωή (γ) εποπτείας (δ) αυτενέργειας
11. Ο νεότερος ανθρωπισμός επιδίωκε:
(α) τη διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνίας (β) τη διάπλαση ηθικών και ενάρετων ανθρώπων (γ) τη διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ανθρώπινης φύσης (δ) τη μόρφωση του ανθρώπου μέσα από τη σπουδή των κλασικών γραμμάτων
(α) οικοδομείται με ανταλλαγές ανάμεσα στον οργανισμό και το περιβάλλον (β) είναι το αποτέλεσμα δοκιμής και πλάνης (γ) είναι αποτέλεσμα εμπειρίας και άσκησης (δ) είναι θέμα ωρίμανσης του ανθρώπου
14. Η παιδαγωγική θεωρία του Neill επικρίθηκε:
(α) λόγω της αυταρχικότητας που την διέκρινε (β) γιατί ήταν προσανατολισμένη μόνο στη δημιουργία ηθικών και ενάρετων ανθρώπων (γ) γιατί δεν ακολουθούσε το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα (δ) γιατί ταύτιζε την ελευθερία του μαθητή με την παντελή έλλειψη κανόνων, αρχών και υποχρεώσεων από την πλευρά του
15. Ο όρος σχολική ετοιμότητα χρησιμοποιείται για να τονίσει:
(α) το ρόλο του μαθητή στη διαδικασία της μάθησης (β) το ρόλο του εκπαιδευτικού στη διαδικασία της μάθησης (γ) το ρόλο της ωριμότητας στη διαδικασία της μάθησης (δ) τίποτε από τα παραπάνω
16. Σύμφωνα με τον Guilford:
(α) κάθε νοητική επίδοση οφείλεται στη σκέψη ή στη μνήμη (β) η ανάπτυξη είναι θέμα ωρίμανσης (γ) σε κάθε νοητική επίδοση συμμετέχει ένας γενικός παράγοντας και διαφορετικοί επιμέρους (δ) η γνώση οικοδομείται στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον
17. Ο Piaget ενδιαφέρθηκε κυρίως για:
(α) τη δομή της νοημοσύνης (β) το περιεχόμενο της νοημοσύνης (γ) το ρόλο της νοημοσύνης στην ανάπτυξη της γλώσσας (δ) την αποτελεσματική διδασκαλία της γλώσσας
18. Ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα του ανθρώπου να:
(α) να οραματίζεται γεγονότα, καταστάσεις και συμπεριφορές (β) να αναγνωρίζει τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων (γ) να ελέγχει τα συναισθήματά του (δ) να δημιουργεί καλές σχέσεις με άλλους ανθρώπους
1. Ποιος από τους παρακάτω παιδαγωγούς διατύπωσε παραδείγματα στα οποία γίνεται διάκριση μεταξύ κινητικής και λειτουργικής αυτενέργειας; (α) Piaget (β) Skinner (γ) Thorndike (δ) Claparède
2. Οταν ο εκπαιδευτικός απαντά σε μια απορία ενός μαθητή, τότε ο μαθητής βρίσκεται: (α) σε αυτενέργεια από λειτουργική άποψη και σε παθητικότητα από κινητική άποψη (β) σε αυτενέργεια και από λειτουργική και από κινητική άποψη (γ) σε παθητικότητα και από λειτουργική και από κινητική άποψη (δ) σε αυτενέργεια από κινητική άποψη και σε παθητικότητα από λειτουργική άποψη
3. Τα «ανοικτά προγράμματα» είναι: (α) προγράμματα που αναφέρουν απλώς ποια μαθήματα θα διδαχτούν σε κάθε τάξη, καθώς και ορισμένες γενικές οδηγίες (β) προγράμματα που δεν προσδιορίζουν την ύλη των μαθημάτων που θα διδαχτούν σε κάθε τάξη, αλλά αναφέρουν οδηγίες κυρίως μεθοδολογικής φύσεως (γ) προγράμματα που προσδιορίζουν την ύλη και περιέχουν γενικές ενδείξεις για τα μαθήματα, με ικανοποιητικά περιθώρια ελευθερίας για τον καθηγητή ή το σύλλογο των καθηγητών και στα οποία συχνά γίνεται διάκριση των μαθημάτων σε υποχρεωτικά και επιλογής (δ) προγράμματα που καθορίζουν αυστηρά με λεπτομέρειες τη διδακτέα ύλη και τα μαθήματα που θα διδαχτούν
4. Η θεωρία της προθετικότητας αποδίδεται στον: (α) Franz Bretano (β) James Ward (γ) Francis Galton (δ) Wilhelm Wundt
5. Οταν ο εκπαιδευτικός υποβάλλει μια ερώτηση σ’ ένα μαθητή και αυτός ο μαθητής απαντήσει σωστά, τότε ο εκπαιδευτικός: (α) υποβάλλει μια άλλη ερώτηση σε κάποιον άλλο μαθητή (β) ζητά από τον ίδιο μαθητή να αιτιολογήσει την απάντησή του (γ) επαναλαμβάνει ο ίδιος τη σωστή απάντηση που έδωσε ο μαθητής, δίνοντας έμφαση στα ουσιώδη σημεία-κλειδιά (δ) ζητά από κάποιον αδύνατο μαθητή να επαναλάβει τη σωστή απάντηση που ακούστηκε στην τάξη από το συμμαθητή του, για να διαπιστώσει αν έγινε αντιληπτή και από τους αδύνατους μαθητές
6. Σύμφωνα με την αρχή της Μορφολογικής Ψυχολογίας οι μαθητές πρέπει να διδάσκονται: (α) τη μορφή των αντικειμένων (β) τα μέρη ενός συνόλου και στη συνέχεια ως ενιαίο σύνολο το αντικείμενο που αυτά απαρτίζουν (γ) μεμονωμένα στοιχεία που αποτελούν τα συστατικά μέρη ενός όλου (δ) τα ολοκληρωμένα σύνολα και στη συνέχεια να υπεισέρχονται στις λεπτομέρειες των συνόλων αυτών
7. Πατέρας της Συγκριτικής Ψυχολογίας θεωρείται: (α) ο Romanes (β) ο Morgan (γ) ο Fechner (δ) ο Bandura
8. Στα ελληνικά σχολεία οι συνήθεις τάξεις είναι: (α) ομοιογενείς (β) τάξεις παιδιών της ίδιας ηλικίας και της ίδιας αντιληπτικής ικανότητας (γ) ομοιόμορφες (δ) όλα τα παραπάνω
9. Ποιος από τους παρακάτω παιδαγωγούς στήριξε το παιδαγωγικό του σύστημα στην αρχή «Η μάθηση πραγματοποιείται με την πράξη»; (α) Kilpatrik (β) Dewey (γ) Thorndike (δ) Rogers
10. Ποια από τις παρακάτω εργασίες συνιστά εργασία συγκλίνουσας σκέψης; (α) η ανάλυση από τους μαθητές ενός θέματος το οποίο τους είναι εντελώς άγνωστο (β) η σύνθεση των επιμέρους μερών σε ένα σύνολο (γ) η αιτιολόγηση από τους μαθητές κάποιων αποτελεσμάτων ή συμπερασμάτων (δ) η εξαγωγή ευρύτερων συμπερασμάτων γύρω από τη μελέτη ενός συγκεκριμένου θέματος
11. Για την παρουσίαση του γενικού πλαισίου της νέας διδακτικής ενότητας από τον εκπαιδευτικό ενδείκνυται η εφαρμογή: (α) της διάλεξης (β) της διερευνητικής μεθόδου (γ) της επίδειξης (δ) της ερμηνευτικής μεθόδου
12. Με τον όρο «συγκριτική αξιολόγηση» εννοούμε: (α) τη μέτρηση του αποτελέσματος μιας προσπάθειας του μαθητή σε σύγκριση με το αποτέλεσμα προηγούμενης προσπάθειας του ίδιου μαθητή (β) τη σύγκριση του αποτελέσματος της προσπάθειας του μαθητή με το στόχο ή τους στόχους που είχαν τεθεί (γ) τη μέτρηση του αποτελέσματος της προσπάθειας του μαθητή σε σύγκριση με το αποτέλεσμα ενός άλλου παιδιού (δ) τη σύγκριση του αποτελέσματος της αυτοαξιολόγησης του μαθητή με εκείνο της αξιολόγησης του μαθητή από τον εκπαιδευτικό
13. Πιστεύετε ότι η αξιολόγηση με πάγιους χαρακτηρισμούς (καλός, πολύ καλός κ.λπ.) είναι αποτελεσματική; (α) ναι, γιατί συμφωνεί με τη φυσική αξιολόγηση, αυτή που πραγματοποιείται καθημερινά στη ζωή, στις σχέσεις μας με τους άλλους (β) ναι, γιατί τα αξιολογικά επίθετα που χρησιμοποιούνται μπορούν να ερμηνευτούν ποικιλοτρόπως από το μαθητή που αξιολογείται και αυτό συμβάλλει στη διατήρηση της αυτοπεποίθησής του (γ) όχι, γιατί οι μονολεκτικοί χαρακτηρισμοί εγκυμονούν πάντα τον κίνδυνο της ασάφειας και της παρερμηνείας (δ) όχι, γιατί δεν συμβάλλουν στην ενίσχυση του μαθητή
14. Σύμφωνα με τον Freud το «αυτό»: (α) είναι το παράλογο, το ακοινώνητο στοιχείο της προσωπικότητας που δεν υπόκειται σε περιορισμούς και επιδιώκει αποκλειστικά την ικανοποίηση των επιθυμιών (β) περιλαμβάνει τις εκτελεστικές λειτουργίες της προσωπικότητας και είναι ο παράγοντας που ενοποιεί τον εσωτερικό με τον εξωτερικό κόσμο του ατόμου (γ) είναι ο ψυχικός σχηματισμός που αναπτύσσεται από την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος και ιδίως των γονέων (δ) είναι η συνείδηση του ατόμου, η εσωτερική αίσθηση συμφωνίας με την έμφυτη έλλογη σκέψη
15. Ποιος αναγνωρίζεται ως «πατέρας του βρετανικού εμπειρισμού»; (α) Τζον Λοκ (β) Τόμας Χομπς (γ) Ντέιβιντ Χιουμ (δ) Τζ.Μ. Μπάλντουιν
16. Το σχέδιο Dalton (Dalton Plan): (α) υποστηρίζει τις ομοιογενείς τάξεις ή ομάδες (β) υποστηρίζει την κατάργηση των τάξεων και την εισαγωγή των βαθμίδων στην εκπαίδευση (γ) υποστηρίζει την κατάργηση της ομαδικής διδασκαλίας και εισάγει την ατομικοποιημένη διδασκαλία κυρίως με τα ατομικά δελτία εργασίας (δ) υποστηρίζει την τροποποίηση του αναλυτικού προγράμματος και των διδακτικών βιβλίων προκειμένου να ικανοποιείται η αρχή των ατομικών διαφορών
17. Η διανοητική προετοιμασία των μαθητών επιτυγχάνεται με: (α) συστηματικό καθορισμό του περιεχομένου και του σκοπού του νέου αντικειμένου (β) υπόδειξη της ειδικής ωφέλειας των μαθητών από την εκμάθηση του νέου αντικειμένου (γ) ανάλυση του κύκλου των παραστάσεων και των ιδεών των μαθητών, οι οποίες είναι συγγενείς με το νέο αντικείμενο (δ) όλα τα παραπάνω
1. Πότε ένας μαθητής χαρακτηρίζεται ως «άτομο με κοινωνική απόκλιση»; (α) όταν ο ατομικός του ρυθμός επίδοσης και μάθησης είναι εξαιρετικά βραδύς (β) όταν αρνείται να συναναστραφεί αλλοδαπούς συμμαθητές του (γ) όταν ξεχνά διαρκώς τα βιβλία ή τις εργασίες του στο σπίτι (δ) όταν προτιμά να αυτο-απομονώνεται σ’ ένα θρανίο
2. Οταν οι μαθητές καταστρέφουν την περιουσία του σχολείου, το κατάλληλο μέτρο αντιμετώπισης της κατάστασης αυτής από τον εκπαιδευτικό είναι: (α) να τους παραπέμψει στο διευθυντή και να κληθεί η Αστυνομία (β) να τους ζητήσει να πληρώσουν οι ίδιοι οι μαθητές τις ζημιές που προκάλεσαν στο σχολικό χώρο (γ) να τους επιπλήξει για τη συμπεριφορά τους και να τους δώσει κάποιες συμβουλές (δ) να καλέσει τους γονείς τους και να τους επιπλήξει για την ανατροφή που προσέφεραν στα παιδιά τους
3. Βασικός σκοπός του σύγχρονου σχολείου πρέπει να είναι: (α) να αποκτήσουν όλοι οι μαθητές τις ίδιες γνώσεις με τον ίδιο τρόπο, προκειμένου να εξασφαλιστεί η προσφορά ίσων ευκαιριών μάθησης σ’ αυτούς (β) να παρέχονται σ’ όλους τους μαθητές ίδιες ευκαιρίες μάθησης αλλά η διδασκαλία να ανταποκρίνεται στο ρυθμό και στο επίπεδο μάθησης του κάθε μαθητή (γ) να παρέχονται στους μαθητές γνώσεις και δεξιότητες που συμφωνούν με τα ενδιαφέροντά τους (δ) να παρέχονται στους μαθητές ίδιες γνώσεις αλλά να αξιολογείται αυστηρά ο κάθε μαθητής στα μαθήματα που τον ενδιαφέρουν περισσότερο προκειμένου να ενισχυθεί θετικά η επίδοσή του
4. Ευνοείται η καλύτερη προσαρμογή των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον, όταν: (α) ο εκπαιδευτικός είναι πολύ αυστηρός και ανακοινώνει από την αρχή τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντα των μαθητών προκειμένου να συνειδητοποιήσουν το ρόλο τους (β) το σχολείο διαθέτει πλούσιο εξοπλισμό, οπτικοακουστικά ή εποπτικά μέσα, η αξιοποίηση των οποίων κατά τη διδασκαλία κάνει πιο ευχάριστο το μάθημα για τους μαθητές (γ) το σχολείο δεν θέτει συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς των μαθητών και δεν τιμωρεί τους μαθητές, όταν οι τελευταίοι εκδηλώνουν απείθαρχη συμπεριφορά (δ) οι γονείς και ο εκπαιδευτικός επικοινωνούν συχνά και συνεργάζονται για τη θετική ενίσχυση των παιδιών
5. Ο εκπαιδευτικός πετυχαίνει να παρωθήσει θετικά τους μαθητές, όταν: (α) ανακοινώνει τη βαθμολογία σε κάθε μαθητή ατομικά και μυστικά (β) ανακοινώνει φανερά τη βαθμολογία όλων των μαθητών μέσα στην αίθουσα (γ) ανακοινώνει φανερά μόνο τη βαθμολογία των αδύνατων μαθητών, για να τους κάνει να διαβάσουν και να προσπαθήσουν περισσότερο (δ) ανακοινώνει φανερά μόνο τη βαθμολογία των δυνατών μαθητών κι όχι των αδύνατων, για να μην αισθανθούν οι τελευταίοι άβολα για τη χαμηλή επίδοσή τους και απογοητευτούν
6. Οι παράγοντες της εκδήλωσης παραβατικής συμπεριφοράς των μαθητών είναι: (α) εσωτερικοί – ατομικοί (β) σχολικοί (γ) οικογενειακοί – κοινωνικοί (δ) όλοι οι παραπάνω
7. Οι περισσότεροι σύγχρονοι παιδαγωγοί εμφανίζονται προβληματισμένοι και με σοβαρές επιφυλάξεις για: (α) τη δημιουργία ανομοιογενών τάξεων (β) τη συνύπαρξη μαθητών διαφορετικής εθνικής προέλευσης στην ίδια αίθουσα (γ) την επανάληψη της τάξης από τους αδύνατους μαθητές (δ) τη δημιουργία υποομάδων στο πλαίσιο των σχολικών εργασιών
8. Οταν ο εκπαιδευτικός επιλέγει να εφαρμόσει ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, πρέπει να δημιουργούνται: (α) μόνο ομοιόμορφες ομάδες καλών και αδύνατων μαθητών προκειμένου να δημιουργηθεί κάποιος ανταγωνισμός και μεταξύ των καλών μαθητών και μεταξύ των αδύνατων μαθητών (β) μόνο ανομοιογενείς ομάδες, στις οποίες θα δίνεται η δυνατότητα να ξεχωρίσουν και να διακριθούν οι δυνατοί μαθητές (γ) τις περισσότερες φορές ανομοιογενείς ομάδες, τα μέλη των οποίων να κατέχουν διαφορετικές ικανότητες και επιδόσεις, γιατί έτσι οι καλοί μαθητές θα στηρίζουν τις προσπάθειες που θα καταβάλλουν οι μέτριοι και αδύνατοι μαθητές και ακόμα θα ανεβάζουν το επίπεδο της ομάδας (δ) μόνο ομοιογενείς ομάδες, γιατί μόνο έτσι σημειώνουν καλύτερες επιδόσεις οι αδύνατοι μαθητές
9. Οταν επιλέγει ο εκπαιδευτικός τη μέθοδο της συζήτησης στη διδασκαλία, τότε ο ρόλος του ως συντονιστή των συζητήσεων στην τάξη συνίσταται: (α) στο να καθορίζει αυστηρά με τις ερωτήσεις που υποβάλλει στους μαθητές κατά τη διάρκεια της συζήτησης τη σωστή πορεία του διαλόγου, ώστε να μην εκτραπούν από το θέμα (β) στο να καταδεικνύει στην τάξη τα προβλήματα συμπεριφοράς ορισμένων μαθητών ελπίζοντας πως η μέθοδος αυτή, η ανακοίνωση των αρνητικών σχολίων του εκπαιδευτικού για τη συμπεριφορά ορισμένων μαθητών ενώπιον των συμμαθητών τους, θα αποτελέσει μέσο για την αναχαίτιση μη αποδεκτών συμπεριφορών (γ) στο να μονοπωλήσει το λόγο και να δώσει το στίγμα της συζήτησης (δ) στο να παρέχει πολλές ευκαιρίες στους μαθητές για την έκφραση των απόψεών τους
10. Ο φόβος που χαρακτηρίζει πολλές φορές τους μαθητές μπροστά στο ενδεχόμενο της σχολικής αποτυχίας μπορεί να οφείλεται: (α) σε παρατηρήσεις ή επιπλήξεις που έκανε ο εκπαιδευτικός στο μαθητή ενώπιον των συμμαθητών του (β) στα ειρωνικά ή υποτιμητικά για το μαθητή σχόλια από τον εκπαιδευτικό (γ) σε μια κακή βαθμολογία του μαθητή (δ) σε όλα τα παραπάνω
11. Πότε πιστεύετε ότι είναι σωστή και αποτελεσματική η χρήση του επαίνου για την ενίσχυση των μαθητών; (α) όταν ο εκπαιδευτικός εκφράζει με αυτόν τον έπαινο τα συναισθήματά του (β) όταν ο εκπαιδευτικός μεγιστοποιεί το αποτέλεσμα της προσπάθειας του μαθητή για τη βελτίωση της επίδοσής του (γ) όταν αναγνωρίζει ότι ο μαθητής κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια και κόπο για να πετύχει έστω και μια μικρή βελτίωση της επίδοσής του (δ) όταν ο εκπαιδευτικός παρακινεί τους μαθητές να καταβάλουν μεγαλύτερη προσπάθεια για τη βελτίωση της επίδοσής τους
12. Ανήκει στα μοντέλα της Μπιχεβιοριστικής Σχολής για τον εξωτερικό έλεγχο στη σχολική πειθαρχία: (α) μοντέλο των λογικών συνεπειών του Dreikurs (β) μοντέλο τροποποίησης της συμπεριφοράς των O’ Leary και O’Leary (γ) μοντέλο της χελώνας του Robin (δ) μοντέλο τροποποίησης της γνωστικής συμπεριφοράς του Meichenbaum
13. Αποτελεί βασική θέση του μπιχεβιορισμού: (α) η συμπεριφορά του ατόμου είναι το αποτέλεσμα – αντίδραση του υποκειμένου στα ποικίλα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον κι έτσι η αγωγή δεν μπορεί να επιφέρει αλλαγές στη συμπεριφορά αυτή (β) η συμπεριφορά του ατόμου καθορίζεται από ενδογενείς παράγοντες και επομένως η αγωγή δεν μπορεί να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του (γ) όλες οι μορφές συμπεριφοράς είναι αποτέλεσμα μάθησης και μπορούν να τροποποιηθούν μέσα από διαδικασίες επανεκπαίδευσης (δ) όλες οι μορφές συμπεριφοράς έχουν τη βάση τους στις κληρονομικές καταβολές του ατόμου και επομένως είναι μάταιη κάθε προσπάθεια παρέμβασης για την τροποποίηση της συμπεριφοράς
1. Μερικοί μαθητές στην τάξη σας αποστρέφονται και περιθωριοποιούν έναν αλλοδαπό συμμαθητή τους. Ποιά από τις παρακάτω ενέργειες επιλέγετε προκειμένου να βοηθήσετε αποτελεσματικά τον αλλοδαπό μαθητή στην ομαλή σχολική του ένταξη; Α. Συμβουλεύετε τους γονείς του μαθητή να του αλλάξουν σχολείο Β. Προτάσσετε και τονίζετε στην τάξη τις θετικές πλευρές της προσωπικότητας του μαθητή Γ. Επιβάλλετε στους συμμαθητές του να τον κάνουν παρέα και να παίζουν μαζί του Δ. Τιμωρείτε εκείνους τους συμμαθητές του οι οποίοι τον περιθωριοποιούν και τον αποστρέφονται
2. Για να παρακινήσετε τους μαθητές σας να προσέχουν καλύτερα στο μάθημα και να ενδιαφέρονται γενικά για τη μάθηση: Α. Δίνετε έμφαση στην αυστηρή βαθμολογία και στη συνεχή αξιολόγηση των επιδόσεων των μαθητών Β. Είστε ανεκτικοί και επιεικείς με τη σχολική αποτυχία τους Γ. Αμείβετε και επαινείτε μόνο τις επιτυχίες τους Δ. Οργανώνετε και θέτετε ελκυστικούς αλλά ταυτόχρονα ρεαλιστικούς, πραγματοποιήσιμους στόχους
3. Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι η τόνωση του αυτοσυναισθήματος των μαθητών βελτιώνει τις σχολικές επιδόσεις τους. Με ποιόν τρόπο θεωρείτε ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να επιτύχει την τόνωση του αυτοσυναισθήματος των μαθητών του; Α. Όταν εντοπίζει τις αδυναμίες και υπενθυμίζει τις αποτυχίες των μαθητών Β. Όταν κάνει συγκρίσεις ανάμεσα στους μαθητές Γ. όταν δείχνει εμπιστοσύνη στις ικανότητες των μαθητών και αναγνωρίζει την αξία τους Δ. Όταν επικεντρώνεται στα αρνητικά στοιχεία των μαθητών και τα προβάλλει.
4. Πολλοί έφηβοι εμφανίζουν άρνηση για τη σχολική φοίτηση, κάνουν «σκασιαρχείο», με αποτέλεσμα να μένουν στην ίδια τάξη λόγω απουσιών και ορισμένοι από αυτούς ακόμη και να εγκαταλείπουν το σχολείο. Ποιά από τις παρακάτω ενέργειες θεωρείτε αποτελεσματική για την αντιμετώπιση της κατάστασης; Α. Υπομονή και σχετική αδιαφορία, αφού η άρνηση αυτή θα περάσει με τον καιρό Β. Άμεση τιμωρία Γ. ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση Δ. Δόμηση και συνεχής στήριξη θετικών μορφών επικοινωνίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας
5. Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, πρέπει να επιδιώκεται η συχνή επαφή σχολείου-οικογένειας. Ο βασικός λόγος γι’ αυτό είναι κατά κύριο λόγο ότι: Α. Οι γονείς χρειάζεται να γνωρίζουν σχετικά με τη σχολική επίδοση των παιδιών τους ώστε να παρεμβαίνουν κατά περίπτωση Β. Οι εκπαιδευτικοί είναι απαραίτητο να είναι ενημερωμένοι για τα οικογενειακά προβλήματα των μαθητών τους ώστε να τα λαμβάνουν υπόψη τους κατά τη βαθμολόγησή τους Γ. οι γονείς πρέπει να ενημερώνονται παιδαγωγικά από το σχολείο, ώστε να ακολουθούν παρόμοιες παιδαγωγικές αρχές με αυτές που εφαρμόζονται στο σχολείο Δ. Η επαφή αυτή διαμορφώνει κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, γογονός που επιδρά θετικά στις επιδόσεις των μαθητών
6. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο/η εκπαιδευτικός οφείλει να αποστασιοποιείται από τα προσωπικά του προβλήματα κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Από την πλευρά σας θα προσπαθούσατε κάτι τέτοιο κυρίως: Α. Για να είστε όσο το δυνατόν περισσότερο αντικειμενικός/η Β. Για να μην προκαλέσετε υπαρξιακού τύπου προβλήματα στους μαθητές σας Γ. για να αξιοποιήσετε αποδοτικότερα αρχές διδασκαλίας και μάθησης Δ. Διότι η σύγχρονη διδακτική συνιστά να αποφεύγετε αναφορές στο πρόσωπό σας
7. Ο/Η σύγχρονος/η εκπαιδευτικός αξιοποιεί εποικοδομητικότερα για την μάθηση την αμφίδρομη επικοινωνία που αναπτύσσει με τους μαθητές του/της κυρίως όταν: Α. Διατυπώνει με ευκρίνεια τα μηνύματά του/της προς τους μαθητές Β. Ενθαρρύνει τους μαθητές του/της στην επικοινωνία Γ. εξασφαλίζει την απαραίτητη συνοχή στα λεγόμενά του/της Δ. Ακούει προσεκτικά τους μαθητές του/της
8. Κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής του μαθήματος ο εκπαιδευτικός, προκειμένου να αντιμετωπίσει τη διάσπαση της προσοχής κάποιων μαθητών, οφείλει κατά προτεραιότητα να: Α. Υπογραμμίζει στους μαθητές το ενδεχόμενο το συγκεκριμένο μάθημα να αποτελέσει θέμα στην τελική εξέταση Β. Αιφνιδιάζει με ερωτήσεις τους μαθητές που δεν προσέχουν στο μάθημα Γ. προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών με εναλλαγή μεθόδων διδασκαλίας Δ. Σημειώνει ποιοί μαθητές δεν προσέχουν και να λαμβάνει υπόψη του αυτές τις παρατηρήσεις στην τελική βαθμολόγηση τους
9. Ο έπαινος θεωρείται αποτελεσματικός για την ενεργοποίηση των μαθητών και τη διαμόρφωση θετικού ψυχολογικού κλίματος στην τάξη όταν ο εκπαιδευτικός επαινεί συστηματικά: Α. Τους μαθητές που απαντούν σωστά χωρίς να καταβάλλουν ιδιαίτερη προσπάθεια Β. Τους μαθητές που καταβάλλουν προσπάθεια, ανεξάρτητα από το αν απαντούν σωστά ή λάθος Γ. όλους ανεξαιρέτως στην τάξη Δ. Τους πολύ «αδύνατους» μαθητές ανεξάρτητα από το αν καταβάλλουν ή όχι κάποια προσπάθεια
10. Ενώ παρουσιαζετε στους μαθητές σας τη νέα διδακτική ενότητα, διαπιστώνετε ότι κάποιοι σιγοψιθυρίζουν συνεχώς μεταξύ τους. Ως σύγχρονος/η εκπαιδευτικός θα: Α. Θεωρούσατε την περίπτωση ως φυσιολογική εκτόνωση μέσα στα όρια της ευπρέπειας Β. Τους ζητούσατε να σταματήσουν επιτέλους να γίνονται ενοχλητικοί στο μάθημα Γ. τους θυμίζατε την υποχρέωση τους να προσέχουν στο μάθημα Δ. Τους υπογραμμίζατε ότι δεν είναι δυνατόν να αδιαφορούν την ώρα που μιλάει ο καθηγητής τους
11. Ενώ διδάσκετε απερίσπαστος/η στην τάξη σας, ο ήχος του κινητού κάποιου από τους μαθητές σας διασπά την αυτοσυγκέντρωση σας και την προσοχή των μαθητών σας. Ως σύγχρονος/η εκπαιδευτικός θα: Α. Δείχνατε ανεκτικότητα αφού η τεχνολογία κυριαρχεί πλέον στη ζωή μας Β. Παρακαλούσατε να κλείσουν όλα τα κινητά και θα προγραμματίζατε σχετική συζήτηση μαζί τους Γ. κάνατε δριμύτατες παρατηρήσεις σε όλους και θα απαιτούσατε να κλείσουν αμέσως τα κινητά Δ. Κάνατε άμεσα πολύ αυστηρή επίπληξη στο μαθητή
12. Η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων οικειότητας ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τους μαθητές είναι σημαντική διότι με τον τρόπο αυτό: Α. Ο εκπαιδευτικός αντιμετωπίζει με περισσότερη επιείκεια τους μαθητές κατά τη βαθμολόγησή τους Β. Οι μαθητές «περνούν καλά» στο σχολείο Γ. οι μαθητές ενεργοποιούνται και αυξάνεται περισσότερο η συμμετοχή τους στο μάθημα Δ. Ο εκπαιδευτικός γίνεται πιο δεκτικός σε πιέσεις των μαθητών του
13. Συχνά οι μαθητές εφηβικής ηλικίας εκδηλώνουν στην τάξη συμπεριφορές που υποδηλώνουν «ανυπακοή». Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι συμπεριφορές, κρίνεται ψυχοπαιδαγωγικά αναγκαίο: Α. Να εντοπιστούν τα γνωστικά προβλήματα των μαθητών Β. Να συζητηθεί στην τάξη το ζήτημα των ορίων και των κανόνων Γ. να υπάρξει ανοχή από την πλευρά του εκπαιδευτικού απέναντι σε αυτές τις συμπεριφορές Δ. Να χρησιμοποιηθούν αυστηρές ποινές
14. Σε μία τάξη φοιτούν κάποιοι αλλόγλωσσοι μαθητές με περιορισμένη γνώση της ελληνικής γλώσσας. Προκειμένου να μπορέσουν αυτοί οι μαθητές να ενταχθούν ομαλά στην τάξη, οι καθηγητές τους οφείλουν κατά κύριο λόγο: Α. Να επισημαίνουν στους υπόλοιπους μαθητές ότι πρέπει να τους αγαπούν Β. Να μην τους δίνουν συχνά το λόγο, ώστε να μην γίνονται αντικείμενο κοροιδίας από τους συμμαθητές τους Γ. να σέβονται οι ίδιοι την ταυτότητα των μαθητών αυτών και να τους αντιμετωπίζουν χωρίς να κάνουν θετικές ή αρνητικές διακρίσεις Δ. Να μιλούν στην τάξη για τα έθιμα των αλλόγλωσσων μαθητών
15. Για να διερευνήσουμε το ψυχολογικό κλίμα μιας τάξης, θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε, μεταξύ άλλων, τους μαθητές της κατά πόσο: Α. Μένουν ικανοποιημένοι από τα χρησιμοποιούμενα μέσα εκπαιδευτικής τεχνολογίας Β. Είναι ευχαριστημένοι με τη διαρρύθμιση του χώρου στις τάξεις τους Γ. Τους ικανοποιούν οι επίσημοι σχολικοί κανόνες πειθαρχίας στην τάξη τους Δ. Βιώνουν ευχάριστα την επαφή τους με το διδακτικό αντικείμενο
16. Για να είναι αποτελεσματική η αγνόηση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του παιδιού πρέπει: Α. Να αγνοείται αυτή η συμπεριφορά περιστασιακά Β. Να υπάρχει συνέπεια ως προς την αγνόηση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς όλων όσων συμμετέχουν στην εκπαίδευση του παιδιού Γ. Να επιπλήττεται ο μαθητής ενώπιον των συμμαθητών του Δ. Να συνοδεύεται η αγνόηση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς με χαμηλή βαθμολογία
17. Οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις εκπαιδευτικών και μαθητών συμβάλλουν αποτελεσματικά στην μαθησιακή διαδικασία, όταν ο εκπαιδευτικός: Α. Κατέχει επαρκώς το αντικείμενο που διδάσκει Β. Απαοστασιοποιείται από τους μαθητές Γ. Αποδέχεται όλους τους μαθητές και σέβεται τις ιδιαιτερότητές τους Δ. Δίνει έμφαση μόνο στις γνωστικές τους ικανότητες
18. Ο έπαινος λειτουργεί στους μαθητές με διάφορους τρόπους. Πότε ο έπαινος συμβάλλει στην ανάπτυξη μεταγνωστικών ικανοτήτων των μαθητών: Α. Όταν προσδιορίζει ποιό ακριβώς στοιχείο της εργασίας τους είναι σωστό, ώστε να επαναληφθεί Β. Όταν παρέχει γενικά πληροφορίες για την αξία των διάφορων επιτευγμάτων των μαθητών Γ. Οταν χρησιμοποιεί τα προηγούμενα επιτεύγματα των μαθητών για να περιγράψει την τρέχουσα κατάσταση Δ. Όταν προσανατολίζει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν τις διαδικασίες που ακολουθεί η σκέψη τους
19. Ποιά από τις παρακάτω τεχνικές προσφέρεται λιγότερο για τη διατήρηση της μαθητικής προσοχής; Α. Η χρήση διλημματικών ερωτήσεων Β. Η χρήση τεχνικών αιφνιδιασμού κατά την έναρξη του μαθήματος Γ. Η εναλλαγή στο ρυθμό της διδασκαλίας Δ. Η χρήση λεκτικής παρώθησης και υπογράμμισης
20. Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του στην τάξη, ο σύγχρονος εκπαιδευτικός οφείλει να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον των μαθητών με: Α. Την ένταση της φωνής του Β. Το σταθερό τόνο της φωνής του Γ. Το χρωματισμό της φωνής του Δ. Το γρήγορο ρυθμό ομιλίας του
21. Οι περισσότεροι παιδαγωγοί αναγνωρίζουν ότι υπάρχει η διάσταση της τέχνης στη διδασκαλία. Ο εκπαιδευτικός, κατά την άποψή σας, μπορεί να εκφράσει την πλευρά αυτή με: Α. Περιγραφή ενός προσώπου ή ενός αντικειμένου Β. Εμπνευσμένες εκφραστικές κινήσεις προσώπου και σώματος Γ. Διήγηση ενός γεγονότος Δ. Αναφορά ενός προσωπικού βιώματος
22. Ένας εκπαιδευτικός λειτουργεί με αντικειμενικότητα κατά τη διδασκαλία του όταν, κατά κύριο λόγο, φροντίζει να: Α. Πληροφορεί τους μαθητές του για τις προσωπικές του απόψεις Β. Κρατάει ουδέτερη στάση σε αντιπαραθέσεις στην τάξη Γ. Δίνει πρώτιστη προτεραιότητα σε επιστημονικά έγκυρες γνώσεις Δ. Προσανατολίζει ηθικά τους μαθητές με βάση τις ηθικές του αξίες
23. Ο/Η σύγχρονος/η εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιεί μη λεκτικές μορφές επικοινωνίας κατά τη διδασκαλία του, προκειμένου, κατά κύριο λόγο να: Α. Καθοδηγεί τους μαθητές στις εργασίες τους Β. Δίνει έμφαση στα μηνύματα που τους απευθύνει Γ. Συνάπτει διαπροσωπικές σχέσεις μαζί τους Δ. Ελέγχει τις δραστηριότητες μαθητείας στις οποίες συμμετέχουν οι μαθητές 24. Είναι προτιμότερο ο εκπαιδευτικός: Α. Να κρύβει τα συναισθήματά του για να μην επηρεάζει τη συμπεριφορά των μαθητών Β. Να κρύβει τα συναισθήματά του γιατί αυτό προσδοκούν από αυτόν οι μαθητές Γ. Να εκδηλώνει μέρος των συναισθημάτων του κρίνοντας από την περίσταση Δ. Να εκδηλώνει τα συναισθήματά του γιατί απευθύνεται στους μαθητές όχι μόνο με το λόγο, αλλά και με το συναίσθημα
25. Στην αυτοεκτίμηση του παιδιού συμβάλλουν καθοριστικά οι σχέσεις του: Α. Με τον εκπαιδευτικό Β. Με τους γονείς του Γ. Με τους συνομηλίκους του Δ. Με όλους τους παραπάνω 26. Ποιό από τα παρακάτω στυλ συμπεριφοράς του εκπαιδευτικού έχει θετικότερα αποτελέσματα; Α. Το αυταρχικό Β. Το συμμετοχικό Γ. Το ελευθεριάζον Δ. Το ρομαντικό 27. Ενας μαθητής συνεχίζει να έρχεται αργοπορημένος στην τάξη. Πώς θα δοκιμάζατε να εξαλείψετε αυτή τη συμπεριφορά; Α. Τον προσβάλλετε ενώπιον των συμμαθητών του Β. Επιβραβεύετε κάθε έγκαιρη προσέλευσή του Γ. Τον αποβάλλετε από την τάξη Δ. Τον εκφοβίζετε ότι θα ενημερώσετε τους γονείς του 28. Κατά την έναρξη του μαθήματος ο εκπαιδευτικός πρέπει να: Α. Ζητήσει από τους μαθητές να ησυχάσουν αμέσως Β. Συζητήσει διάφορα θέματα προκειμένου να διαμορφώσει θετικό κλίμα Γ. Αρχίσει τις ερωτήσεις γύρω από το προηγούμενο μάθημα Δ. Αρχίσει αμέσως τη διδασκαλία προκειμένου να αιφνιδιάσει τους μαθητές 29. Πιο αποτελεσματικοί στη διοίκηση της τάξης είναι εκείνοι οι εκπαιδευτικοί που: Α. Προλαμβάνουν τις ανάρμοστες συμπεριφορές Β. Μεταδίδουν με σαφήνεια σκοπούς και ελπίδες στους μαθητές Γ. Χρησιμοποιούν έξυπνες τεχνικές για να επαναφέρουν στην τάξη τους ατακτούντες μαθητές Δ. Χρησιμοποιούν την προγραμματισμένη αγνόηση κάποιων μικροαταξιών 30. Όταν δημιουργούνται διενέξεις μεταξύ του εκπαιδευτικού προσωπικού, ο διευθυντής του σχολείου θα πρέπει: Α. Να αναλάβει να επιλύσει ο ίδιος τη διένεξη Β. Να αδιαφορήσει Γ. Να ενθαρρύνει την επίλυση από τους ίδιους τους εμπλεκόμενους Δ. Να συγκαλέσει συνέλευση όλου του εκπαιδευτικού προσωπικού προκειμένου να αναζητήσουν από κοινού την επίλυση της διένεξης
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ – ΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΣΕΠ
Το δεύτερο τετράδιο στο οποίο εξετάζονται οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί και αποτελείται από δύο ενότητες α) την Ειδική Διδακτική και β) παιδαγωγικά – γενική διδακτική, είναι κυρίως και δυσκολότερο μέρος του διαγωνισμού. Κατανοώντας ότι οι περισσότεροι υποψήφιοι δεν έχουν επαφή με το αντικείμενο των παιδαγωγικών και της γενικής διδακτικής, δημιουργήσαμε ένα ευρετήριο αποσαφηνίσεις κυρίως παιδαγωγικών όρων. Θέλοντας να βοηθήσουμε τους υποψήφιους στην προσπάθεια τους, επιλέξαμε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα μέσω του οποίου θα κατανοήσουν έννοιες και θα τις συνδυάσουν με παραδείγματα (ερωτήσεις από τον διαγωνισμό), πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο συμβάλλουμε θετικά στην προετοιμασία τους.
1. Συνεργατική μάθηση: Μέθοδος διδασκαλίας και μάθησης που βασίζεται στην ομαδική συνεργασία μικρών και ανομοιογενών ομάδων σε ένα κλίμα αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης .Σκοπό έχει την επίτευξη κοινών στόχων.
Παράδειγμα: Για την μάθηση του παιδιού στη σχολική τάξη λειτουργούν διάφορες τάσεις: α) Η ανταγωνιστική β) Η συναγωνιστική γ) Η συνεργατική δ) Η ελεύθερη
2. Απαγώγη – παραγωγή: Πρόκειται για εκείνη την μέθοδο διδασκαλίας που αρχίζει από το γενικό (το όλο) και προχωρεί στο μερικό. Είναι ακριβώς η αντίθετη κατεύθυνση της επαγωγικής. Είναι η πορεία των συλλογισμών που , όπως είπαμε προχωρεί από τα ΓΕΝΙΚΑ στα ΕΙΔΙΚΑ.
Παράδειγμα: Η άποψη της σύγχρονης Διδακτικής για τις ΑΠΑΓΩΓΙΚΕΣ-ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ μεθόδους διδασκαλίας είναι ότι: α) οδηγούν σε παθητικές μορφές μάθησης γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγονται β) προσφέρονται μόνο για μερικά μαθήματα γ) είναι διδακτικά αξιοποιήσιμες ,διότι οι γενικεύεις που συμπεριλαμβάνουν προσφέρουν στους μαθητές ένα είδος «γνωστικής σκαλωσιάς» (cognitive scaffolding). δ)προσφέρονται για όλα τα μαθήματα εκτός από τις φυσικές επιστήμες
3. Διαπολιτισμικότητα και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Στις χώρες όπου υπάρχει μετανάστευση, πρόθεση και σκοπός είναι η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών των μαθητών, ανεξάρτητα από εθνική και φυλετική καταγωγή. Η ύπαρξη αλλοδαπών μαθητών στο σχολείο είναι γεγονός, και ως υπαρκτό γεγονός φέρνει στην επιφάνεια πράγματα που συνδέονται και με την σχολική ζωή.
Διαπολιτισμικότητα: Είναι η συνάντηση πολιτισμών, η αμοιβαία αλληλεπίδραση και η συνεργασία. Σε αυτό το πλαίσιο Διαπολιτισμική εκπαίδευση εννοούμε την εκπαίδευση που ως δυναμική διαδικασία βοηθά στην αλληλεπίδραση, στην αποδοχή της διαφορετικότητας και στην συνεργασία ομάδων μαθητών από διαφορετικά έθνη\ πολιτισμούς και σκοπό έχει την δημιουργία κοινωνίας με τα χαρακτηριστικά της κατανόησης ,της αλληλοαποδοχής και της αλληλεγγύης.
Παράδειγμα: Το Διαπολιτισμικό μοντέλο αγωγής αναγνωρίζει ως πραγματικότητα κάθε σχολικής ομάδας: α) την εργασία των μαθητών σ’ αυτή β) την ανομοιογένεια γ) την υπευθυνότητα δ) την αυτενέργεια για κάθε μαθητή
4. Παραβατικότητα: Πρόκειται για παράνομη συμπεριφορά. Ως όρος προέρχεται από την επιστήμη της κοινωνιολογίας. Παραβατικός μπορεί κάποιος να χαρακτηριστεί όταν αποκλίνει από όσα ισχύουν γενικά στην συμπεριφορά, αλλά και κάποιος που φτάνει στο έγκλημα .Η απόκλιση από τους γενικούς κανόνες και τα πρότυπα που έχει ορίσει η κοινωνία επιφέρει ταυτόχρονα και κοινωνικό έλεγχο (να τονίσουμε ότι η διαφορά παραβατικότητας και εγκληματικότητας, είναι ότι η παραβατικότητα δεν προϋποθέτει την τέλεση αξιόποινων πράξεων). Στο πλαίσιο της σύγχρονης θεσμικής παιδαγωγικής σχέσης η παραβατικότητα σχετίζεται με την κοινωνική απόκλιση ,καθώς και με την αταξία στα πλαίσια της σχολικής τάξης .
Παράδειγμα: Οι παράγοντες της μαθητικής παραβατικότητας είναι αποκλειστικά: α) Ενδοατομικοί β) Κοινωνικοί γ) Σχολικοί δ) Όλοι οι προηγούμενοι 5. Παθητική μάθηση: Πρόκειται για ένα τρόπο διδασκαλίας κατά τον οποίο ο μαθητής δεν συμμετέχει καθόλου στην διαδικασία. Ο ρόλος του δασκάλου είναι ο κυρίαρχος και κατευθύνει τον μαθητή . Ως μέθοδος διδασκαλίας δεν έχει και πολύ καλά αποτελέσματα και ο αντίθετος τρόπος διδασκαλίας είναι η ενεργητική μάθηση. Στην ενεργητική μάθηση ο μαθητής δεν παρακολουθεί παθητικά .Αντίθετα, μάλιστα , συμμετέχει. Έτσι , ο μαθητής εκπαιδεύεται να εξετάζει ένα πρόβλημα σε βάθος , να συσχετίζει τη μάθηση με τα πραγματικά προβλήματα, να γνωρίζει τη γνώση και να μη παπαγαλίζει.(η ενεργητική μάθηση προάγει επίσης και τις σχέσεις εκπαιδευτή – εκπαιδευομένου ).
Παράδειγμα: Στο παιδαγωγικό ζεύγος, παιδαγωγός – παιδαγωγούμενος ή εκπαιδευτικός μαθητής: α) Αμφίδομη β) Ανάδρομη γ) Μονόδρομη δ) Τίποτε από τα παραπάνω
6. Χωροταξική διάταξη της τάξης: Ο τρόπος διαμόρφωσης της τάξης , των χώρων του διδακτηρίου, και οι συνθήκες που δημιουργούνται από τον τρόπο λειτουργίας του αποτελούν παράγοντες που διαμορφώνουν τις διαπροσωπικές σχέσεις της σχολικής κοινότητας και το στυλ της περιεχόμενης εκπαίδευσης. Γι’ αυτό το διδακτήριο αποτελεί αντικείμενο σοβαρής μελέτης από ψυχοπαιδαγωγούς και παιδαγωγούς.
Παράδειγμα: Η εσωτερική οργάνωση θρανίων και επίπλων στην σχολική αίθουσα πρέπει να προβληματίσει τον εκπαιδευτικό ,διότι: α) καθορίζει το είδος της επικοινωνίας που αναπτύσσεται β) καθορίζει την χωρητικότητα της τάξης γ) διευκολύνει την ακουστική της τάξης δ) διευκολύνει την είσοδο- έξοδο των μαθητών
7. Δημοκρατικός δάσκαλος: Ο δημοκρατικός δάσκαλος καθοδηγεί την τάξη του κάθε στιγμή .Αυτός ορίζει ποιο θα είναι το μάθημα, αλλά δίνει πρωτοβουλίες στους μαθητές του για να αναπτύξουν δεξιότητες και ενδιαφέροντα (καθοδηγεί διακριτικά την ομάδα των μαθητών του ώστε να ανακαλύψουν μαζί την μάθηση).
Παράδειγμα: Το δημοκρατικό στυλ διδασκαλίας είναι το δυσκολότερο στην πράξη, διότι ο καθηγητής είναι: α) αυταρχικά εκπαιδευμένος β) διοικητικά εξαρτημένος γ) διδακτικά υπερφορτωμένος δ) κοινωνικά παραμελημένος
8. Vygotsky. Πολιτισμική και Ιστορική Θεωρία (η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης): Για τον Vygotsky η μάθηση είναι κοινωνική. Σταδιακά μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους , το παιδί αναπτύσσει την ικανότητα να σκέφτεται για τον εαυτό του και τον κόσμο: «γινόμαστε ο εαυτός μας μέσα από τους άλλους» όχι μόνο στο τι μαθαίνουμε αλλά και στο πώς μαθαίνουμε. Η κουλτούρα μας προσδιορίζει τις πεποιθήσεις και τις γνώσεις μας .
9. Η Ζώνη Εγγύτερης ή Επικείμενης Ανάπτυξης: << η ζώνη αυτή αντιστοιχεί στην απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο, όπως αυτό καθορίζεται από την ανεξάρτητη επίλυση των προβλημάτων , και στο επίπεδο δυνάμει ανάπτυξης , όπως αυτό καθορίζεται από την επίλυση των προβλημάτων κάτω από την καθοδήγηση των ενηλίκων ή σε συνεργασία με πιο ικανούς συνομήλικους >> . Κατά τον Vygotsky η ανάπτυξη της νόησης είναι αποτέλεσμα –διαδικασία- κοινωνικής αλληλεπίδρασης όπου σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η γλώσσα . Η γλώσσα δεν αποτελεί μόνο κώδικα επικοινωνίας, αλλά και εσωτερική γνωστική διαδικασία αναπαράστασης και επεξεργασίας νοητικών διαδικασιών. Η ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου, που αποτελεί τη βάση των νοητικών και συναισθηματικών λειτουργιών – διεργασιών , επιτυγχάνεται χάρη στον έμφυτο νοητικό εξοπλισμό και στη μεσολάβηση των πολιτισμικών εργαλείων (γλώσσα και εννοιολογικά σχήματα). Το άτομο προσλαμβάνει τα γεγονότα και τα επεξεργάζεται εσωτερικά.
Παράδειγμα: Η παραποίηση της γλώσσας από τα παιδιά οφείλεται κυρίως στις συνθήκες λειτουργίας της : α) οικογένειας β) γειτονίας γ)εκπαίδευσης δ) κοινωνίας
10. Αναλυτικό Πρόγραμμα ή Πρόγραμμα Σπουδών: Με τον όρο αυτόν εννοούμε την εκπαιδευτική διαδικασία που περιλαμβάνει: – Τους στόχους της διδασκαλίας (αφορούν τον εκπαιδευτικό). – Το περιεχόμενο του γνωστικού αντικειμένου που θα διδαχθεί. – Τη διδακτική μεθοδολογία. – Τον τρόπο αξιολόγησης της όλης διαδικασίας
Παράδειγμα: Προκειμένου να οργανώσετε την διδασκαλίας σας, σε ποια από τις παρακάτω πηγές οδηγιών θα στηριζόσαστε κατά προτεραιότητα; α) Στις συμβουλές του παλαιότερου συναδέλφου β) Στο αναλυτικό πρόγραμμα (Α.Π.) γ) Στο περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου δ) Πουθενά , θα κάνω αυτό που νομίζω εγώ σωστό
Ο όρος «ΔΥΣΛΕΞΙΑ» Η δυσλεξία είναι βιολογικής αιτιολογίας, κυρίως κληρονομική. Εμφανίζεται συχνότερα στα αγόρια, σε αναλογία 3-4 αγόρια 1 κορίτσι, όπως και η διάσπαση της προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερικινητικότητα που συχνά την συνοδεύουν (του Γ. Παυλίδη καθηγητή των μαθησιακών δυσκολιών στο Παν. Μακεδονία). Η δυσλεξία σύμφωνα με τα διεθνή στοιχεία, πλήττει ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό ατόμων, που ανέρχεται στο 5-10% σε παγκόσμιο επίπεδο. Σχολική Επίδοση Οι περισσότεροι δυσλεκτικοί μαθητές παρουσιάζουν αδυναμία στα γλωσσικά / θεωρητικά μαθήματα, ενώ η σχολική τους επίδοση είναι καλύτερη στα προφορικά. Σίγουρα η πνευματική τους ικανότητα είναι ανώτερη από αυτήν που δείχνει η σχολική τους επίδοση, η οποία είναι ανομοιογενής. Στο «πάνθεο» των δυσλεξικών ανήκουν μεγάλοι επιστήμονες και προσωπικότητες όπως ο Αϊνστάιν, Έντισον, Λ. Ντα Βίτσι.
Ο Δυσλεκτικός Μαθητής: Γενικά, εμφανίζεται ιδιαίτερα ευφυής, αλλά ανίκανος να διαβάσει, να γράψει ή να συλλαβίσει σε ικανοποιητικό επίπεδο. Χαρακτηρίζεται συχνά ως τεμπέλης, απρόσεκτος, ανώριμος, προβληματικός στη συμπεριφορά του. Δεν είναι αρκετά «πίσω» ή αρκετά κακώς ώστε να μη μπορεί να αντεπεξέλθει στο σχολικό πρόγραμμα. Με υψηλό δείκτη νοημοσύνης, χωρίς όμως να τα πηγαίνει καλά στα ακαδημαϊκά τεστ. Τα καταφέρνει στα προφορικά, αλλά όχι και στα γραπτά. Μαθαίνει καλύτερα μέσω του πειραματισμού, της παρατήρησης , των οπτικών βοηθημάτων. Παράδειγμα: 1. Ο όρος «δυσλεξία» θεωρείται σήμερα ως πρόβλημα των μαθητών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στα μαθήματα του σχολείου. Η δυσλεξία είναι: α. Ασθένεια του προφορικού λόγου β. Διαταραχή της κινητικής δεξιότητας του ατόμου. γ. Ειδική μαθησιακή δυσκολία κατά κύριο λόγο στην ανάγνωση, τη γραφή και ορθογραφία. δ. Έντονες συναισθηματικές διαταραχές.
Μαθησιακές δυσκολίες Είναι ένα πρόβλημα το οποίο μπορεί να εκδηλώνεται ως δυσκολία ενός παιδιού στο να ακούει, να μιλάει, να σκέφτεται, να γράφει, να διαβάζει, να ορθογραφεί ή να λύνει πράξεις. ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΣΥΧΝΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ – ΑΠΟΤΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Πρέπει να τονίσουμε, ότι όλα τα προβλήματα μάθησης δεν αποτελούν – αντιπροσωπεύουν μαθησιακές δυσκολίες. Σχεδόν κάθε παιδί δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός γνωστικού αντικειμένου. Πρόκειται για προβλήματα τα οποία δεν αποτελούν ουσιαστικά αίτια ανησυχίας και μπορούν εύκολα να ξεπεραστούν με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού- ειδικών παιδαγωγών. Οι μαθησιακές δυσκολίες ταξινομούνται σε τρεις (3) ευρείες κατηγορίες: 1. Αναπτυξιακές διαταραχή λόγου / ομιλίας 2. Διαταραχές ακαδημαϊκών ικανοτήτων 3. Υπόλοιπες διαταραχές συντονισμού – προβλήματα μνήμης άρθρωσης – κινητικών ικανοτήτων κ.τ.λ. Στις συνήθεις μαθησιακές δυσκολίες συμπεριλαμβάνονται οι παρακάτω διαταραχές: o Δυσλεξία: Δυσκολία κατανοήσεις λέξεων, προτάσεων ή και περιγραφών o Δυσαριθμία: Αδυναμία κατανόησης μαθηματικών εννοιών και επίλυση μαθηματικών εννοιών o Δυσγραφία: δυσκολία σχηματισμού των γραμμάτων και γραφής σε συγκεκριμένο διάστημα. o Υπερικινητικότητα ( ή σύνδρομο αδυναμίας προσήλωσης της προσοχής) το εν λόγω σύνδρομο δεν αντιπροσωπεύει από μόνο του μαθησιακή διαταραχή αλλά μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όσον αφορά τις σχολικές επιδόσεις ενώ συνδυάζεται πολύ συχνά με τις μαθησιακές δυσκολίες.
Παράδειγμα: 1. Την ευθύνη για τις μαθησιακές δυσκολίες του παιδιού κυρίως: α. Έχουν οι γονείς β. Έχει ο καθηγητής γ. Έχει ο γιατρός δ. Έχει ο ψυχολόγος. Μαθησιακή Αταξία: Χρησιμοποιείται ο όρος «τάξη» για να αναφερθούμε στην κατάσταση που δημιουργείται, όταν στο χώρο της σχολικής τάξης επικρατεί μια γενικευμένη πειθαρχία που εγγυάται την υλική υπόσταση, τα πρόσωπα και τις λειτουργίες της εκπαίδευσης (η διαπροσωπική επικοινωνία, το σχολικό ήθος, το ωρολόγιο πρόγραμμα, οι κανονισμοί συμπεριφοράς και η ακολουθία των διδακτικών δραστηριοτήτων αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις έκφρασης της τάξης και αποτελεσματικές μορφές κοινωνικοποίησης του παιδιού στην τάξη)
Αντιθέτως η απόκλιση από τον κανόνα της αναμενόμενες από τους μαθητές τάξης αποτελεί έκφραση ΑΤΑΞΙΑΣ – απειθαρχίας : Πρόκειται λοιπόν, για κάθε μορφή μαθητικής συμπεριφοράς που υπονομεύει τις συνθήκες, τις διαδικασίες, το ήθος της εκπαιδευτικής λειτουργίας. (Η. Ματσαγγούρας – Η σχολική τάξη)
Παράδειγμα: 1. Μόλις ο καθηγητής παρατηρήσει ότι αρχίζει μια μαθητική αταξία: α. Πρέπει άμεσα και δυναμικά να παρέμβει, για να μην πάρει έκταση το πράγμα. β. Να την αγνοήσει, για να μην διακόψει το μάθημα γ. Να αντιδράσει με λόγια και με άμεσα μέτρα. δ. Να παρέμβει όσο γίνεται λιγότερο με έμμεσο τρόπο.
2.Όταν ένας μαθητής, με τις αταξίες του, παρεμποδίζει τη διεξαγωγή της διδακτικής πράξης, ο δάσκαλος: α. Τον επιπλήττει β. Τον αποβάλλει από την τάξη γ. Του αλλάζει θέση μέσα στην τάξη δ. Αναζητά τα αίτια. Κοινωνική απόκλιση Στο πλαίσιο της σύγχρονης θεσμικής παιδαγωγικής σχέσης και πέρα από τους άτυπους και όχι μόνο τυπικούς κανόνες, οι οποίοι καθορίζουν την αλληλεπίδραση ανάμεσα στον καθηγητή και τους μαθητές είναι δυνατόν να παρατηρηθεί το φαινόμενο της απόκλισης. «Η Απόκλιση ορίζεται ως συνάρτηση είτε κάποιων κανόνων είτε κάποιον προσδοκιών είτε κάποιον κυρώσεων ή τέλος ως συνάρτηση ενός συνδυασμού κανόνων και κυρώσεων. (Lamnek 1983) Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να εξετάσουμε τι σημαίνει ο όρος «κανόνας»: Πρόκειται λοιπόν για ένα προσανατολιστικό στοιχείο συμπεριφοράς, το οποίο οριοθετεί εκείνο που οφείλει να πράξει κανείς, καθιστώντας την συμπεριφορά του ερμηνεύσιμη στα πλαίσια του κανονικού σε συνάρτησης με την κοινωνική ταυτότητα του υποκειμένου και με τη δεδομένη περίσταση μέσα στην οποία εκδηλώνεται η δράση. (Χρ. Λυγίζου Διδακτική μεθοδολογία και στοιχεία ψυχοπαιδαγωγικής)
Παράδειγμα: 1. Ο μαθητής χαρακτηρίζεται ως άτομο με κοινωνική απόκλιση εξαιτίας: α. της ανεπάρκειάς του στη μάθηση β. της αυτό – απομόνωσής του σ’ ένα θρανίο γ. της λησμονιάς κυρίως των τετραδίων – εργασιών του στο σπίτι δ. της απασχόλησής του με ζωγραφιά αντί με ανάγνωση. Piaget – Αφαιρετική- Κριτική σκέψη Είδαμε σε παλαιότερη ερώτηση ότι ο Piaget στην εξέλιξη της νοημοσύνης διακρίνει τις παρακάτω περιόδους: α. αισθιοκινητική περίοδος (0-2 έτη) β. Προσυλλογιστική ( ή συμβολική ) περίοδος (2-7 έτη) γ. Συλλογιστική ( ή των συγκεκριμένων ενεργειών ) περίοδος (7-11 έτη) δ. Περίοδος της αφαιρετικής σκέψης ( ή των τυπικών ενεργειών) (11-16 έτη) Σε αυτήν την τέταρτη περίοδο θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην παρούσα φάση. Μετά τα 11 χρόνια του παιδιού, προεφηβεία, αλλά και κατά την εφηβεία, οι συλλογισμοί του είναι αφαιρετικοί, δηλαδή βασίζονται σε άμεσες εποπτείες και δεν εξαρτώνται από την απτή πραγματικότητα (υποθετικός επαγωγικός συλλογισμός – δυνατότητα κρίσης) Χαρακτηριστικό αυτής της νοητικής περιόδου είναι ο συνδυαστικός χαρακτήρας συλλογισμών καθώς και η αντιστροφή και η αμοιβαιότητα τους.
Παράδειγμα: Ο Piaget υποστηρίζει ότι η αφαιρετική – κριτική σκέψη του παιδιού αναπτύσσεται σε μια από τις παρακάτω ηλικίες: α. 0-1 ½ έτους β. 1 ½ – 7 ετών γ. 7-11 ετών δ. 11 – 16 ετών
Τα κίνητρα ( ΠΑΡΩΘΗΤΙΚΑ ΜΕΣΑ)
Κίνητρο: οτιδήποτε ωθεί, κινεί και παρασύρει το άτομο σε δράση. Τα κίνητρα μπορεί να ωθούν το άτομο ενεργώντας από μέσα ή να το έλκουν ενεργώντας από έξω. Κίνητρο κατά συνέπεια, είναι οι εσωτερικές αιτίες, όπως οι αμοιβές, τα θέλγητρα ή φόβητρα, ή οι απωθητικοί ερεθισμοί. Εσωτερικά και εξωτερικά κίνητρα. Επίσης τα κίνητρα συνδέονται με κάποιο σκοπό. Οι σκοποί σχετίζονται συχνά με την ικανοποίηση βασικών βιολογικών αναγκών. Για τον άνθρωπο όμως, οι σκοποί μπορούν να αφορούν όχι μόνο υλικές επιτεύξεις (ικανοποιήσεις βιολογικών αναγκών) αλλά και την πραγματοποίηση φιλοδοξιών – επιδιώξεων που υπαγορεύονται – άμεσα ή έμμεσα – από το κοινωνικό περιβάλλον του. Τα κίνητρα, δηλ. μπορεί να προέρχονται από εσωτερικές τάσεις του ατόμου ή να δημιουργούνται από εξωτερικούς παράγοντες. Σε αυτό το πλαίσιο γίνεται λόγος αντίστοιχα για εσωτερικά ή εξωτερικά κίνητρα
Α. Γνωστικά κίνητρα: Στα γνωστικά κίνητρα εντάσσονται η περιέργεια, η δίψα για μάθηση, η τάση για εξερεύνηση, η ανάγκη που έχουμε να κατανοήσουμε (πρόκειται για εκείνη τη στοιχειώδη έκφραση της γενικότερης τάσης για γνώση – μάθηση – κατανόηση που συναντάται κυρίως στον άνθρωπο) Β. Κοινωνικά κίνητρα: Στα κοινωνικά κίνητρα εντάσσονται η τάση για συγχρωτισμό με άλλα άτομα, η δημιουργία της φιλίας, ο κοινωνικός ανταγωνισμός κ.λ.π. (πρόκειται για εκείνη τη διαδικασία γενίκευσης της μάθησης που απόκτησε ο άνθρωπος με την επαφή την οποία είχε με κάποιο αντιπρόσωπο του είδους του). Γ. Φυσιολογικά κίνητρα: (ικανοποίηση των βιολογικών αναγκών) Ο άνθρωπος – σε αντίθεση με τα ζώα – στην προσπάθεια του να ικανοποιήσει τις βασικές βιολογικές του ανάγκες συσχετίζει αυτή την τάση με άλλες επιδιώξεις που, έμμεσα εξυπηρετούν την ικανοποίηση των αναγκών αυτών.(π.χ. τα χρήματα μας βοηθούν να καλύψουμε τις εύλογες ανάγκες). Κίνητρα – σχολική εκπαίδευση και κοινωνικές διαφορές Η μαθησιακή διαδικασία διευκολύνεται όταν η εκπαιδευτική διαδικασία δημιουργεί κίνητρα για το σχολείο, όταν το σχολικό κλίμα δεν εμπεριέχει άγχος και όταν οι σχέσεις με τους συμμαθητές και το δάσκαλο – με τη γενική σημασία του όρου είναι καλές. Συχνά το άγχος του ανταγωνισμού, η ανασφάλεια και το χαμηλό αυτοσυναίσθημα αποτελούν το υπόβαθρο της αρνητικής συμπεριφοράς στο σχολείο. Με βάση τα παραπάνω είναι πολύ συζητήσιμο αν η αποτυχία ενός μαθητή είναι αποτυχία του ίδιου ή αποτυχία του σχολείου, ως σύγχρονου θεσμού της εκπαίδευσης και ως μέρους του εκπαιδευτικού συστήματος.
Συμπεράσματα: Σε μια πετυχημένη εκπαιδευτική διαδικασία: α) εφαρμόζονται οι νεότερες ψυχολογικές και παιδαγωγικές αρχές που βοηθούν το μαθητή στην πραγματοποίηση των στόχων που θέτει το ίδιο το σχολείο για κατάρτιση και μόρφωση ώστε να προλαμβάνεται η αποτυχία και να προετοιμάζεται το άτομο για τη ζωή. β) Ικανοποιούνται με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στο μαθητή στα πλαίσια του σχολείου. Είναι γεγονός ότι στο σύνολο του, το εκπαιδευτικού σύστημα λειτουργεί μαζικά, και ακόμη τόσο η πίεση του αναλυτικού προγράμματος σπουδών όσο και η έλλειψη αντίστοιχων ψυχολογικών γνώσεων από πλευράς του διδακτικού προσωπικού, θέτουν το ζήτημα των ατομικών διαφορών στο περιθώριο.
Παράδειγμα: 1. Το βασικότερο κίνητρο για μάθηση στο παιδί είναι: α. ο έπαινος β. η αναγνώριση γ. η βαθμολογία δ. η τιμωρία 2. Είναι γεγονός ότι η δημιουργία κινήτρων συμβάλλει στην αποτελεσματική μάθηση. Με ποιον τρόπο νομίζεται ότι ο εκπαιδευτικός μπορεί να το επιτύχει. α. Όταν θέτει μαθησιακούς στόχους προκλητικούς και πραγματοποιήσιμους β. Όταν πιέζει τους μαθητές του να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους. γ. Όταν δίνει έμφαση στη βαθμολογία και στη σύγκριση των επιδόσεων ανάμεσα στους μαθητές. δ. Όταν δείχνει πραγματικό ενδιαφέρον για την πρόοδο των μαθητών του. Μεταγνωστική αξιολόγηση Με τον όρο «μεταγνωστικό» ή «μεταγνωστική αξιολόγηση» αναφερόμαστε στην συνείδηση και στη γνώση που έχει το άτομο για τις διαδικασίες σκέψεις τις οποίες ακολουθεί και στην ικανότητα του να προγραμματίζει και να αξιολογεί τις σκέψεις του. Σε πρακτικό επίπεδο η υπερκείμενη έννοια είναι η λεγόμενη μέθοδος της ανακάλυψης. Πρόκειται για μια μέθοδο διδασκαλίας όπου ο εκπαιδευτικός δεν προσφέρει έτοιμη την γνώση, αλλά δημιουργεί ευκαιρίες ώστε ο μαθητής να ανακαλύψει τη γνώση. Επίσης σχετίζεται και με την έννοια μάθηση της μάθησης που γίνεται συνώνυμη στρατηγικών μάθησης και αφορά την απόκτηση εργαλείων μάθησης. Σε αυτό το πλαίσιο ο H Roth επισημαίνει ότι το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να περάσει από τη μεταβίβαση της γνώσης στην εκπαίδευση της μεθόδου πώς να φτάνει κάποιος στην γνώση. Η μεταγνωστική αξιολόγηση αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρό της λεγόμενης περιγραφικής αξιολόγησης η οποία όπως είδαμε και σε παλιότερη ερώτηση αφορά την αναλυτική και εκτενή περιγραφή της γνωστικής και συναισθηματικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συμπεριφοράς του μαθητή.
Παράδειγμα: 1. Κατά την μεταγνωστική αξιολόγηση: α. ο μαθητής εκθέτει τον τρόπο που σκέφθηκε, για να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα. β. ο εκπαιδευτικός δίνει στο μαθητή πρόσθετο υλικό, για να αξιολογήσει ο ίδιος την προσπάθεια του. γ. ο μαθητής συγκεντρώνει μόνος του γνώσεις και πληροφορίες, οι οποίες είναι αναγκαίες για την αυτοαξιολόγησή του. δ. ο μαθητής επιλέγει με βάση αξιολογικά κριτήρια τις γνώσεις που είναι απαραίτητες για την επίλυση ενός προβλήματος. 2 Κατά τη διδασκαλία ο εκπαιδευτικός οφείλει να χρησιμοποιεί τεχνικές της μετάγνωσης, γιατί οι μαθητές: α. ξαναθυμούνται ορισμένα πράγματα β. ελέγχου το πώς μαθαίνουν γ. ασκούνται στο γράψιμο δ. παίρνουν συχνά αποφάσεις. Η εξελικτική διαδικασία της Κοινωνικοποίησης (πρωτογενείς – δευτερογενείς – τριτογενείς) Πρόκειται για μια έννοια που εισαγάγε ο Durkhein (Γάλλος Κοινωνιολόγος) προσπαθώντας να χαρακτηρίσει την αγωγή. (Κοινωνικοποίηση: πρόκειται για μια ευρύτερη έννοια, μέρος της οποίας πρέπει να θεωρηθεί η αγωγή). Α. πρωτογενείς κοινωνικοποίηση Εκτυλίσσετε αποκλειστικά μέσα στην οικογένεια. Αρχίζει από την στιγμή της γέννησης και κορυφώνεται με την απόκτηση της πολιτιστικής ταυτότητας του παιδιού. Αναπτύσσει την καλλιέργεια του κοινωνικού στοιχείου και πολιτιστική ένταξη και αφορά την οικειοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και των πολιτιστικών αξιών. Β. δευτερογενείς κοινωνικοποίηση Είναι συνέχεια της πρωτογενούς και θεμελιώνεται πάνω σε αυτή. Δεν συντελείται μέσα στον αποκλειστικό χώρο της οικογένειας, αλλά κυρίως έξω από το δικό της περιβάλλον. Γενικά όσο αυξάνει η ηλικία του παιδιού πολλαπλασιάζονται οι φορείς της κοινωνικοποίησης, γεγονός που σηματοδοτεί την μείωση της κοινωνικοποιητικής δύναμης του οικογενειακού θεσμού. Ο ρόλος του σχολείου: ξεχωριστή θέση παίρνει στη φάση αυτή η σχολική κοινωνικοποίηση, που έχει πρωταρχική σημασία για την διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου και την κοινωνική του τοποθέτηση. Γ. Τριτογενείς κοινωνικοποίηση (ανακοινωνικοποίηση) Με αυτόν τον όρο ανακοινωνικοποίηση εννοούμε την διαδικασία με την οποία ένα κοινωνικοποιημένο άτομο ενστερνίζεται νέες στάσεις και αντιλήψεις που μπορεί να βρίσκονται σε αντίθεση με εκείνες που πίστευε αρχικά. Αναφερόμαστε δηλ. στην απόρριψη μια ιδεολογίας ή πίστης και την αποδοχή μιας άλλης, στη μεταβολή αντιλήψεων / στάση ζωής, καθώς και την τροποποίηση συμπεριφοράς. Παρεμφερής έννοια είναι αυτή της αποκοινωνικοποίησης, που σύμφωνα με τον Τσαούση, υποδηλώνει την αναστολή των δυνατοτήτων του ατόμου να δημιουργεί επαφές με τον γύρω κόσμο.
Παράδειγμα: 1.Η κοινωνικοποίηση του παιδιού θεωρείται ότι είναι μια διαδικασία κυρίως: α. γνωστικής και συναισθηματικής μάθησης. β. ψυχικής και σωματικής ωρίμανσης γ. προσαρμογής σε μια κοινωνία εξάρτησης δ. κοινωνικά παραμελημένος.
Αξιολόγηση: Η συστηματική αξιολόγηση του μαθητή θεσμοθετήθηκε στη βασική εκπαίδευση σταδιακά τον 18ο-19ο, όταν κατέρρευσε κληρονομούμενη κοινωνική ιεραρχία και άρχισε πλέον η επίδοση και όχι η καταγωγή να αποτελεί κριτήριο κατάληψης θέσεων στην κρατική μηχανή. Ορίζουμε ως ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: ως το σύνολο επιμέρους συστηματικών και οργανωμένων διαδικασιών που αποσκοπούν στον προσδιορισμό και στην αποτίμηση της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας, του εκπαιδευτικού, των μαθητών του αναλυτικού προγράμματος και του σχολικού συστήματος. Πιο συγκεκριμένα στον Ελλαδικό χώρο – βάση του Π.Δ. 86/2001 – ισχύει το εξής: η αξιολόγηση αποκαλύπτει το βαθμό, το επίπεδο επίτευξης των στόχων για κάθε μαθησιακό αντικείμενο, όπως αυτοί ορίζονται από το αναλυτικό πρόγραμμα. Επιδιώκει την αποτίμηση του γνωστικού επιπέδου, της κριτικής ικανότητας των μαθητών και παράλληλα ανατροφοδοτεί την παιδευτική πράξη, καθώς πληροφορεί το διδάσκοντα για το βαθμό αποτελεσματικότητας του διδακτικού έργου. Ένας βασικός ακόμα ρόλος της αξιολόγησης είναι να ενημερώνει τους ίδιους τους μαθητές αλλά και στους γονείς τους για το επίπεδο μάθησής τους. Επίσης η αξιολόγηση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας! ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Στις τελευταίες δεκαετίες, η βιβλιογραφία κάνει διάκριση μεταξύ Αθροιστικής και Διαμορφωτικής αξιολόγησης. Αναλυτικότερα, η Αθροιστική αξιολόγηση (summative) επιχειρεί μια συνολική αποτίμηση του τελικού αποτελέσματος που είχε η εκπαιδευτική παρέμβαση, χωρίς προσπάθεια αναζήτησης των αιτιών που οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα. Σε αυτήν την περίπτωση το αξιολογικό αποτέλεσμα αξιοποιείται κατά την λήψη αποφάσεων. Αντίθετα, η Διαμορφωτική (formative) αξιολόγηση αναζητεί τις αιτίες των αποτελεσμάτων και επιχειρεί να κάνει βελτιωτικές παρεμβάσεις εγκαίρως, πριν οριστικοποιηθούν οι αποτυχίες της παρέμβασης. Εάν αναλογιστούμε ότι η έννοια περιγραφική αξιολόγηση μας παραπέμπει στην αναλυτική και εκτενή περιγραφή της γνωστικής και συναισθηματικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συμπεριφοράς του μαθητή, τότε εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ανήκει σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία αξιολογικής διαδικασίας που όπως είπαμε ονομάζεται Διαμορφωτική αξιολόγηση.
Παράδειγμα: 1. Λέγοντας «περιγραφική αξιολόγηση» εννοούμε: Α. Την αναλυτική περιγραφή αποκλειστικά της γνωστικής κατάστασης και των γνωστικών επιδόσεων των μαθητών. Β. Την σύντομη περιγραφή με λέξεις (π.χ. προσπάθησε περισσότερο, καλά τα πήγες κ.λ.π.) και όχι με βαθμούς της γνωστικής, συναισθηματικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συμπεριφοράς του μαθητή. Γ. Την αναλυτική και εκτενή περιγραφή της γνωστικής και συναισθηματικής κατάστασης καθώς και της κοινωνικής συμπεριφοράς του μαθητή. Δ. Την βαθμολόγηση του μαθητή με βαθμούς που να συνοδεύονται από σύντομες περιγραφικές κρίσεις άριστα, πολύ καλά, καλά κ.λπ. 2. Με τον όρο αξιολόγηση εννοούμε: α. την κατάταξη του μαθητή σε ένα σημείο μιας βαθμολογικής κλίμακας με βάση τις επιδόσεις του β. τη διαδικασία κατά την οποία όχι μόνο εκτιμάτε η προσπάθεια του μαθητή για την επίτευξη ενός στόχου αλλά αντλούνται και σχετικές πληροφορίες από τον εκπαιδευτικό και τον μαθητή για την βελτίωση της διδασκαλίας και της μάθησης. γ. τη διαδικασία κατά την οποία ο εκπαιδευτικός βαθμολογεί τον μαθητή με βάση τις επιδόσεις του, αξιολογώντας και την γενικότερη συμπεριφορά του. δ. την εκτίμηση της προσπάθειας του μαθητή μετά από σύγκριση με τους συμμαθητές του.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ο όρος διαθεματική διδασκαλία προϋποθέτει και εμπεριέχει τον όρο «διαθεματική προσέγγιση», ο οποίος χρησιμοποιείται από τη βιβλιογραφία για να δηλώσει την διδακτική προσέγγιση που δεν ακολουθεί την κατάτμηση της πραγματικότητας σε διδακτικά αντικείμενα και ξεχωριστά μαθήματα, όπως π.χ. η Ιστορία, η Κοινωνιολογία, τα Μαθηματικά κ.λ.π., αλλά εξετάζει κάθε θεματική ενότητα από όλες τις δυνατές πλευρές. Ως αρχή, η διαθεματική προσέγγιση είναι κοντά όχι μόνο στην παιδική αντίληψη που δυσκολεύεται να κατανοήσει την κατάτμηση της γνώσης σε επιμέρους επιστημονικούς κλάδους, αλλά και στην ίδια την πραγματικότητα, η οποία, παρά την πολυπλοκότητα της, παρουσιάζει μια αδιάσπαστη ενότητα. Η διαθεματική προσέγγιση, επισημαίνουν οι υποστηρικτές της, δεν διευκολύνουν μόνο την μάθηση, αλλά ταυτόχρονα την αναβαθμίζει ποιοτικά, διότι οι διαδικασίες γενίκευσης αφαίρεσης και σύνθεσης, που συνεπάγεται η διαθεματική προσέγγιση οδηγούν σε ανωτέρου επιπέδου γνώση.
Παράδειγμα: 1. Λέγοντας «διαθεματική διδασκαλία» εννοούμε: α. Την σύνδεση θεμάτων που διδάσκονται στο δημοτικό σχολείο με θέματα που διδάσκονται στο Γυμνάσιο. β. Τον συνδυασμό γνώσεων από διάφορες γνωστικές περιοχές για την προσέγγιση και επεξεργασία ενός θέματος. γ. Αποκλειστικά την επιλογή θεμάτων που προσφέρονται για την απόκτηση γνώσεων οι οποίες δεν διδάσκονται σε κανένα μάθημα, ώστε οι μαθητές να μάθουν όσον το δυνατόν περισσότερα πράγματα. δ. Την επιλογή θεμάτων που ενδιαφέρουν κυρίως τους αδύνατους μαθητές, ώστε να ενδιαφερθούν για το μάθημα. 2. Η διαθεματικότητα ως τρόπος προσέγγισης της νέας ύλης από τους μαθητές: α. παρέχει την δυνατότητα επεξεργασίας ενός θέματος από την πλευρά διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων και συσχέτισης της γνώσης που προκύπτει. β. Δίνει την ευκαιρία αντιπαραβολής που ανήκουν σε διακριτά γνωστικά αντικείμενα γ. επιτρέπει την αντιμετώπιση της γνώσης ως ενιαίας ολότητας με την κατάργηση των διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων και την δημιουργία μιας ολιστικής κυρίως αντίληψης της γνώσης δ. Επιβάλλει την διερεύνηση δύο ή περισσοτέρων θεμάτων, με στόχο τον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ τους. ΜΕΘΟΔΟΣ PROJECT Αφορά κυρίως την προσχολική και σχολική ηλικία. Αποβλέπει στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και δημιουργικότητας των παιδιών. Η μέθοδος Project βασίζεται στο αξίωμα ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν το ενδιαφέρον τους είναι πλήρως ενεργοποιημένο και επικεντρωμένο. Η άρτια προγραμματισμένη εργασία με Project παρέχει ένα φάσμα δραστηριοτήτων με τις οποίες τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν. Καθώς τα παιδιά εμπλέκονται στις ποικίλες εργασίες με project οι εκπαιδευτικοί μπορούν μέσα στην κοινότητα των μαθητών να προσδιορίσουν ευκαιρίες για την διεύρυνση της γνώσης του, την βελτίωση των δεξιοτήτων τους και ενδυνάμωση των αξιόλογων τάσεων και προδιαθέσεων τους καθώς και την διασφάλιση υγιών συναισθημάτων για την ζωή τους.
Project και Αναλυτικό Πρόγραμμα Σε καμία περίπτωση δεν προτείνουμε ότι η εργασία με project μπορεί να αντικαταστήσει ότι ορίζουν τα αναλυτικά προγράμματα σε σχέση με το νηπιαγωγείο ή το δημοτικό σχολείο. Αντιθέτως, η μέθοδος είναι αναπόσπαστο κομμάτι του αναλυτικού προγράμματος και ενεργοποιεί της αναδυόμενες δεξιότητες που έχουν τα παιδιά βοηθώντας τα να τις κατακτήσουν. Η εργασία με την μορφή project είναι το ανεπίσημο μέρος του Αναλυτικού προγράμματος που συμπληρώνει και στηρίζει τα πιο επίσημα συστατικά του στοιχεία (συστηματική διδασκαλία) (L. Katz &S. Chard – επιμέλεια: Μάνος Κόνσολας – H Μέθοδος Project).
Παράδειγμα: 1. Λέγοντας «σχέδιο εργασίας» (Project) εννοούμε: α. μια ανοικτή διαδικασία μάθησης κατά την οποία επιχειρείτε η επεξεργασία ενός θέματος με ενεργό συμμετοχή των μαθητών, το οποίο επιλέγετε με βάση των ενδιαφερόντών τους. β. Την επεξεργασία ενός θέματος το οποίο δίνετε στο μαθητή για το σπίτι με τη μορφή μιας κατοίκων εργασίας. γ. Την παρουσία ενός θέματος από τον εκπαιδευτικό, ώστε να λειτουργήσει για τους μαθητές ως παράδειγμα. δ. την παρουσίαση ενός πρόχειρου σχεδίου από τον κάθε μαθητή στο οποίο θα πρέπει να περιέχονται οι κύριες σκέψεις του για την επίλυση ενός προβλήματός. Μπιχεβιορισμός Η μπιχεβιοριστική σχολή, με βασικό εκφραστή της τον B.F. Skinner (1904-1990) θεωρεί, ότι η φύση του παιδιού είναι tadula rasa και ότι το περιεχόμενο και ο ρυθμός μάθησης και της ανάπτυξης καθορίζονται από τις εξωτερικές συνθήκες. Το παιδί από μόνο του δεν έχει εσωτερικές δυνάμεις αυτορρύθμισης που να προωθούν και να κατευθύνουν την ανάπτυξη. Έχει όμως βασικές ανάγκες και για αυτό ανταποκρίνεται πρόθυμα σε στοιχεία του εξωτερικού περιβάλλοντος που ικανοποιούν τις βασικές του ανάγκες. Έτσι, η συμπεριφορά και κατ’ επέκταση η μορφή της μάθησης και της ανάπτυξης καθίστανται απόλυτα εξαρτημένες από το περιβάλλον (Ματσαγγούρας- Η Σχολική Τάξη)
Παράδειγμα 1. Η μπιχεβιοριστές υποστηρίζουν ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει: να διατυπώνει πολύ σαφής και συγκεκριμένους στόχους κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας του, γιατί: α. Η πολύ σαφής και συγκεκριμένη διατύπωση του στόχου των προφυλάσσει από την απώλεια προσανατολισμού. β. η διδασκαλία είναι μια δημιουργική διαδικασία και πολλές φορές οδηγεί σε απρόβλεπτα αποτελέσματα τα οποία είναι πολύ σημαντικά. γ. Η σαφής διατύπωση του στόχου θα βοηθήσει τον μαθητή στην προσπάθεια για επίτευξή του. δ. Η όλη διαδικασία δεν έχει νόημα, αφού ο εκπαιδευτικός πρέπει να στηρίζεται στο περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου.
Piaget Αντικείμενο των μελετών του Piaget αποτέλεσε κυρίως η νοητική ανάπτυξη του παιδιού από την γέννηση μέχρι την προεφηβική ηλικία. Στο χρονικό αυτό διάστημα η νοητική αυτή ανάπτυξη διέρχεται από τέσσερις μεγάλες φάσεις με πολλές ενδιάμεσες βαθμίδες. Α. Φάση των αισθησιοκινητικών λειτουργιών από 0 – 2 έτη Β. Φάση των προσυλλογιστικών λειτουργιών από 2- 7 έτη Γ. Φάση των συγκεκριμένων νοητικών λειτουργιών από 7- 11 έτη Δ. Φάση των αφηρημένων νοητικών λειτουργιών από 11- 15 έτη.
Ο Piaget είναι υποστηρικτής του μοντέλου της αλληλεπίδρασης – αλληλεξάρτησης ανάμεσα στην κληρονομικότητα και στο περιβάλλον, πρόκειται για δύο έννοιες που αφορούν την πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Σύμφωνα πάντα με Piaget η γνώση – η μάθηση οικοδομείται πάνω στην εμπειρία ενώ είναι και το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφόρων παραγόντων όπως αυτόν του περιβάλλοντος, της κληρονομικότητας, καθώς και μιας αυτόβουλης προσπάθειας του παιδιού να αναπτύξει την νοημοσύνη του (την νοητική ανάπτυξη του παιδιού την βλέπει ο Piaget ως μια πλευρά της βιολογικής πάλης του οργανισμού με τη ζωή, έτσι λοιπόν η νοημοσύνη είναι μια πλευρά της γενικής βιολογικής προσαρμογής στο περιβάλλον).
Παράδειγμα: 1. Σύμφωνα με τον Piaget η γνώση κατασκευάζεται μέσω της δράσης του ατόμου πάνω στο περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι: α. Η γνώση αποτελεί ένα αντίγραφο της πραγματικότητας. β. Το υποκείμενο που μαθαίνει και το περιβάλλον βρίσκονται σε μια αλληλεξάρτηση. γ. Το περιβάλλον δεν βοηθάει ιδιαίτερα στην οικοδόμηση της γνώσης, μια και οι φυσικές προδιαθέσεις παίζουν τον αποκλειστικό ρόλο. δ. το Περιβάλλον παίζει τον καθοριστικό ρόλο στην κατάκτηση της γνώσης Μετάγνωση Μετάγνωση: αναιρεί τη λεγόμενη πληροφοριακή μάθηση η οποία λειτουργεί μηχανιστικά και είναι μικρής εκπαιδευτικής σημασίας, διότι δεν ενεργοποιεί και δεν μετασχηματίζει τα γνωστικά σχήματα του μαθητή. Πρόκειται για εκείνη τη λειτουργία συνειδητοποίησης και ελέγχου του γνωστικού συστήματος (του νου, του περιεχομένου της σκέψεως μας) που επιτρέπει στο άτομο, ακριβώς να προγραμματίζει, να προβλέπει, να κατευθύνει και αξιολογεί τις σκέψεις του. Βασικό μοτίβο αυτής της έννοιας – με έντονο παιδαγωγικό κυρίως ενδιαφέρον – είναι το: ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΩ. Τον όρο αυτό πρωτοχρησιμοποίησε ο Flavell 1976
Παράδειγμα: 1. Κατά την διδασκαλία ο εκπαιδευτικός οφείλει να χρησιμοποιεί τεχνικές της μεταγνώσης, γιατί οι μαθητές: α. ξαναθυμούνται ορισμένα πράγματα β. ελέγχουν το πώς μαθαίνουν γ. ασκούνται στο γράψιμο δ. παίρνουν συχνά αποφάσεις
Σχολή τάξη ως ομάδα Ένα πρωταρχικής σημασίας πρόβλημα είναι η θεώρηση της σχολικής τάξης ως ομάδα. Κατά τον E. Durcheim κάθε τάξη έχει την ιδιαίτερη της φυσιογνωμία αποτελώντας ένα προσωπικό όν. Σύμφωνα με την άποψη C. Rogers η ομάδα είναι ο πολλαπλασιασμός της δυναμικής των διαπροσωπικών σχέσεων. Υπάρχουν και ορισμένα θεμελιώδη κριτήρια τα οποία χαρακτηρίζουν την ομάδα. Α. Ο αριθμός των μελών της πρέπει να είναι πάνω από τρία. Β. Πρέπει να υπάρχει δυνατότητα προσωπική αλληλεπίδραση και διαντίδρασης μεταξύ των μελών. Γ. Η ενδοομαδική επικοινωνία ρυθμίζεται από κοινές συνθήκες δράσης, κοινούς στόχους και κανόνες. Δ. Απαιτείται συνείδηση – σε επίπεδο κοινών στόχων- της ενότητας της ομάδας.
Η σχολική τάξη χαρακτηρίζεται όπως και κάθε ομάδα από τα εξής: Α. ύπαρξη κοινών στόχων Β. Ομοιογένεια κοινωνικής συμπεριφοράς Γ. Απόδοση ταυτότητας σε κάθε μέλος της ομάδας Δ. Από το εκτός ομάδας περιβάλλον και Ε. Αλληλεξάρτηση ρόλων και μελών Θεωρίες της Δυναμικής ομάδας Ο Lewin σχετικά με τη δυναμική της ομάδας παρατηρεί: ότι το όλο διαφέρει από το σύνολο των μελών, εννοώντας ότι στο πλαίσιο της σωματικής ζωής αναπτύσσεται μια ιδιαίτερη -δυναμική της ομάδας – κυρίως συναισθηματική – η οποία προκύπτει από την αλληλεπίδραση των μελών της ομάδας. Επίσης μια άλλη θεωρία σημαντική είναι αυτή της αλληλεπίδρασης (R. Bales). Δίνετε ιδιαίτερη έμφαση στην αλληλεπίδραση των μελών τονίζοντας τα εξής: Α. ενέργειες επικράτησης – υποχώρησης. Β. ενέργειες φιλικές – εχθρικές Γ. συναισθήματα, τα οποία εκφράζονται ή ελέγχονται στο πλαίσιο της ζωής της ομάδος (Χ.Ι. Λυγίζου – Διδακτική μεθοδολογία και στοιχεία Ψυχοπαιδαγωγικής)
Παράδειγμα: 1. Η εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να αποφεύγουν τον ομαδικό τρόπο εργασίας των μαθητών μέσα στις τάξεις, γιατί αυτός: α. επιτρέπει να αναδειχθούν οι μαθητές που είναι αστέρια β. αναδεικνύει τα ατομικά χαρακτηριστικά του κάθε μαθητή γ. δίνει έναν τόνο παιχνιδιού στις ομαδικές δραστηριότητες δ. ασκεί τους μαθητές στις δημοκρατικές διαδικασίες. Ευέλικτη Ζώνη ή Ζώνη καινοτόμου δράσεως. Πρόκειται για ανεξάρτητο δίωρο του εβδομαδιαίου προγράμματος που αποσκοπεί στην επεξεργασία θέματος, το οποίο θέμα προκαλεί το ενδιαφέρον όλων των μαθητών με τη σαφή έγκριση του διδάσκοντος.
Παράδειγμα: 1. Λέγοντας «ευέλικτη ζώνη» εννοούμε: α. Την δυνατότητα που έχει ο εκπαιδευτικός να διδάσκει κατά προτεραιότητα όποιο μάθημα θέλει ανεξάρτητα από το ωρολόγιο πρόγραμμα, αν κρίνει ότι αυτό επιβάλλεται από την αυξημένη αντοχή και προθυμία ή την κούραση των μαθητών. β. Την δυνατότητα που έχει ο κάθε μαθητής χωριστά να ασχοληθεί με ένα θέμα που τον ενδιαφέρει. γ. Την επεξεργασία μέσα σε ένα συνεχές δίωρο ενός θέματος που προκαλεί τον ενδιαφέρον όλων. δ. Ένα δίωρο το οποίο προσφέρεται για την επεξεργασία και την διόρθωση των κατοίκων εργασιών Αμοιβές – Ποινές Ένα πλαίσιο παιδευτικής παρέμβασης που επιτρέπει στον μαθητή να αξιολογήσει την πράξη του, κατανοώντας ενεργά το λάθος. Αντίστοιχα σε επίπεδο αμοιβής λειτουργεί ενθαρρυντικά.
Παράδειγμα: 1. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να επιβάλει σε μαθητές τις ποινές της μη παροχής μιας αμοιβής ή της αποδοκιμασίας για να: α. τους υπενθυμίζει το λάθος που έκαναν, β. παραδεχθούν το σφάλμα τους, γ. συμμορφωθούν στις απαιτήσεις του, δ. τους «κόψει τον βήχα» Ελεύθερο Σχολείο Λειτουργεί κυρίως στα πλαίσια της θεωρίας του «ανοικτού σχολείου», το οποίο εισάγει έννοιες όπως αυτές της παιδοκεντρικής αγωγής, της ανεξάρτητης δράσης των μαθητών υπό την διακριτική καθοδήγηση των εκπαιδευτικών, ενώ ταυτόχρονα καταργεί τη διδασκαλική εξουσία και την αρνητική ιδιότητα του μαθητή ως παθητικό δέκτη της μάθησης.
Παράδειγμα: 1. Οι οπαδοί «ελεύθερου σχολείου», όπως ο A. Neil, πιστεύουν ότι η μάθηση ενδείκνυνται να: α. βασίζεται στην συχνή άσκηση και επανάληψη β. προκύπτει από λεπτομερή ανάλυση και συσχέτιση των δεδομένων του μαθήματος γ. αποτελεί προϊόν της ερωτηματικής σκέψης του μαθητή. δ. στηρίζεται στην προηγούμενη μάθηση του μαθητή Αυτοεκπληρούμενη προφητεία – πρόβλεψη – προσδοκία Τα μέτρα και οι πρακτικές ομοιογενοποίησης της σχολικής τάξης αποβλέπουν στην διευκόλυνση του διδακτικού έργου. Αλλά αποβλέπουν και στην ενδυνάμωση της μαθησιακής πορείας των αδύνατων κυρίως μαθητών. Παρά τις αρχικές προθέσεις, συχνά η διαπιστώνουμε ότι αυτή η ιδιαίτερη μαθητική ομάδα χαμηλής επίδοσης αντί να ενισχύεται στιγματίζεται λόγω της χαμηλής ικανότητας των μαθητών της, ο οποίος εύκολα στη συνέχεια μετασχηματίζεται στην αντίληψη μας και σε χαμηλής ποιότητας πρόσωπο. (Μαθησιακή στασιμότητα, προσωπική αναδιοργάνωση είναι ο αρνητικός κοινωνικός και ψυχολογικός μηχανισμός της αυτοεκπληρούμενης προφητείας – πρόβλεψης – προφητείας, ο οποίος μετατρέπει τις προσδοκίες που έχουν οι εκπαιδευτικοί για τους μαθητές τους σε μαθησιακές επιδόσεις).
Παράδειγμα: 1. Με τον όρο αυτοεκπληρούμενη προφητεία εννοούμε ότι: α. οι προσδοκίες και οι αντιλήψεις που έχει ο εκπαιδευτικός για τους μαθητές του επηρεάζουν πάντοτε αρνητικά την συμπεριφορά του. β. οι προσδοκίες και οι αντιλήψεις που έχουν οι μαθητές για τον εκπαιδευτικό τους επηρεάζουν αρνητικά την συμπεριφορά τους. γ. οι θετικές ή αρνητικές προσδοκίες και οι αντιλήψεις του εκπαιδευτικού για τους μαθητές του επηρεάζουν αντίστοιχα θετικά ή αρνητικά τόσο την συμπεριφορά του όσο και τη συμπεριφορά των μαθητών του. δ. οι προσδοκίες και οι αντιλήψεις του εκπαιδευτικού για τους μαθητές του δεν επηρεάζουν την συμπεριφορά ούτε του ίδιου ούτε των μαθητών του.
1. Αν θέλουμε να εξασφαλίσουμε τις καλύτερες συνθήκες για εφαρμογή της διαμορφωτικής
αξιολόγησης στην τάξη μας, τότε η καταλληλότερη τεχνική αξιολόγησης των μαθητών είναι :
α) η καθημερινή επικοινωνία με τους μαθητές και η παρατήρηση.
β) μια γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου.
γ) μια προφορική εξέταση στη μέση του εξαμήνου.
δ) μια γραπτή εργασία που ανατίθεται στη μέση του εξαμήνου και επιστρέφεται στο τέλος του εξαμήνου.
2.
Έστω ότι σε ένα διδακτικό βιβλίο υπάρχει ο εξής διδακτικός στόχος (συνοπτική διατύπωση): «Οι μαθητές θα καταστούν ικανοί να επεξεργάζονται στον Η/Υ τα δεδομένα που θα προκύψουν από μια έρευνα αγοράς». Ο στόχος αυτός εντάσσεται κατά κύριο λόγο στο επίπεδο της ιεραρχίας του γνωστικού τομέα που λέγεται:
α) ανάκληση.
β) εφαρμογή.
γ) ανάλυση.
δ) κατανόηση.
3.
Η μέθοδος διδασκαλίας που λέγεται «Επίδειξη» στηρίζεται θεωρητικά κυρίως:
α) στη θεωρία κοινωνικο-γνωστικής μάθησης (μίμηση προτύπου)
β) στη θεωρία δοκιμής και πλάνης
γ) στη μορφολογική θεωρία
δ) στη θεωρία πεδίου.
4.
Για τη διδασκαλία τεχνικών και επαγγελματικών μαθημάτων σε κάθε περίπτωση:
α) καλύτερη μέθοδος διδασκαλίας είναι η επίδειξη.
β) χειρότερη μέθοδος διδασκαλίας είναι η διάλεξη.
γ) είναι πάντα προτιμότερος ένας καλός συνδυασμός μεθόδων.
δ) ο καθηγητής πρέπει να είναι σε θέση να κρίνει ποια μέθοδος είναι καταλληλότερη για τη διδασκαλία του κάθε ειδικού αντικειμένου.
5.
Ποιο από τα κατωτέρω είναι βασικό κριτήριο αξιολόγησης ενός διδακτικού σκοπού / στόχου:
α) Η πληρότητα
β) Η ευελιξία
γ) Η προσαρμοστικότητα
δ) Η αντιστοίχιση
6.
Προκειμένου να πραγματοποιηθεί με επιτυχία μια εκπαιδευτική επίσκεψη των μαθητών μας σε εξωσχολικούς χώρους σχετικούς με ένα τεχνικό – επαγγελματικό αντικείμενο,
α) αν γίνει σωστή επιλογή του χώρου επίσκεψης όλα θα πάνε καλά.
β) απαιτείται λεπτομερής σχεδιασμός των δραστηριοτήτων τόσο του καθηγητή όσο και των μαθητών όσο και των στελεχών υποδοχής, τόσο πριν όσο κατά όσο και μετά την
καθαυτό επίσκεψη.
γ) ο καθηγητής της τάξης είναι καλύτερα να μη συμμετέχει στην επίσκεψη, γιατί η παρουσία του αποθαρρύνει τους μαθητές να εξωτερικευθούν
δ) για την εξασφάλιση της μέγιστης χρησιμότητας της επίσκεψης ως μέσου διδασκαλίας-μάθησης αρκεί να αξιοποιηθεί παραγωγικά ο χρόνος που οι μαθητές βρίσκονται στο χώρο επίσκεψης.
7.
Την πιο αποτελεσματική διδασκαλία θα την επιτύχουμε όταν κατά τη διδασκαλία εξασφαλίζουμε στους μαθητές μας τη δυνατότητα:
α) να δουν αυτό που τους διδάσκουμε.
β) κάνουν και οι ίδιοι αυτό που τους διδάσκουμε.
γ) να ακούσουν αυτό που τους διδάσκουμε.
δ) να διαβάσουν αυτό που τους διδάσκουμε.
8.
Ένας εκπαιδευτικός στο ΤΕΕ έχει την ευαισθησία να αξιολογεί συνεχώς τη δουλειά του (αυτοαξιολόγηση). Ποια από τις κατωτέρω καταστάσεις του προσφέρει τις χρησιμότερες πληροφορίες:
α) Κυρίως η συνεχής καθημερινή επικοινωνία- συνεργασία με όλους του μαθητές
β) Κυρίως τα αποτελέσματα των γραπτών εξετάσεων
γ) Κυρίως η στάση των μαθητών του μέσου όρου επίδοσης και άνω
δ) Κυρίως τα σχόλια των γονέων των μαθητών.
9. Προκειμένου να καταρτιστεί το περιεχόμενο ενός τεχνικού – επαγγελματικού μαθήματος, η
διεθνώς θεωρούμενη πιο έγκυρη προσέγγιση είναι:
α) να καταρτίζουν μερικοί καθηγητές της ειδικότητας ένα θεματικό περιεχόμενο σύμφωνα με την εμπειρία τους.
β) να γίνεται αξιοποίηση κυρίως της τεχνικής που λέγεται ανάλυση επαγγέλματος.
γ) να γίνεται αξιοποίηση κυρίως της τεχνικής που λέγεται καταιγισμός ιδεών.
δ) να παίρνονται ιδέες από τον πίνακα περιεχομένων των σχετικών εγχειριδίων.
10.
Ποια από τις κατωτέρω μεθόδους διδασκαλίας εξασφαλίζει τον μεγαλύτερο βαθμό αξιοποίησης της αρχής της βιωματικότητας στη διδασκαλία:
α) Η διάλεξη
β) Η επίδειξη
γ) Το παίξιμο ρόλων
δ) Η συμμετοχική μέθοδος.
11.
Σε μια διδακτική διαδικασία ο κύριος παιδαγωγικός σκοπός τον οποίο υπηρετεί η προφορική ερώτηση από μέρους του δάσκαλου είναι προκειμένου ο δάσκαλος να επιτύχει:
α) την εξέταση των μαθητών.
β) την υλοποίηση των σκοπών της μάθησης.
γ) τη διατήρηση του ελέγχου της τάξης.
δ) την παραγωγική αξιοποίηση της ώρας που του έχει περισσέψει.
12.
Η προγραμματισμένη μάθηση / διδασκαλία, ως ξεχωριστή προσέγγιση μάθησης και διδασκαλίας, προέκυψε ως μια εφαρμογή στην πράξη κατά κύριο λόγο της
α) θεωρίας της ενίσχυσης του Skinner.
β) θεωρίας δοκιμής και πλάνης.
γ) θεωρίας κοινωνικής μάθησης.
δ) μορφολογικής θεωρίας.
13.
Όταν ένας εκπαιδευτικός στη διδασκαλία του ξεκινά από ένα παράδειγμα και μέσα απ΄ αυτό προσπαθεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναχθούν σε έννοιες, σε κανόνες ή σε συμπεράσματα, η διδακτική προσέγγιση που ακολουθεί λέγεται:
α) επαγωγική.
β) απαγωγική.
γ) Αναλυτικοσυνθετική
δ) Υποθετική
14.
Όταν ένας εκπαιδευτικός στη διδασκαλία του προσπαθεί με τις κατάλληλες ερωτήσεις να
αντλήσει από τους μαθητές τη γνώση αντί να την προσφέρει ο ίδιος έτοιμη, τότε η μέθοδος που χρησιμοποιεί λέγεται:
α) Μαιευτική
β) Διαλεκτική
γ) Ομαδική
δ) Μονολογική
15.
Από τις κατωτέρω διδακτικές μεθόδους, εκείνη που έχει αποδειχθεί ότι εξασφαλίζει τον μεγαλύτερο βαθμό ενεργοποίησης των μαθητών στην τάξη είναι η:
α) διάλεξη
β) παραγωγική διδασκαλία.
γ) έμμεση διδασκαλία.
δ) κατευθυνόμενη διερεύνηση – ανακάλυψη.
16.
Ποια από τις κατωτέρω μορφές αλλαγής στη συμπεριφορά σύμφωνα με τη συμπεριφοριστική θεωρία μάθησης σηματοδοτεί μάθηση:
α) Η αλλαγή συμπεριφοράς που εκδηλώνει κάποιος όταν βρίσκεται σε διαδικασία φαρμακοθεραπείας.
β) Η αλλαγή συμπεριφοράς που εκδηλώνει κάποιος ως αποτέλεσμα βιολογικής- σωματικής ωρίμανσης.
γ) Η αλλαγή συμπεριφοράς που εκδηλώνει κάποιος ως αποτέλεσμα άσκησης.
δ) Η αλλαγή συμπεριφοράς που έχει τη μορφή αντανακλαστικής μυϊκής κίνησης.
17. Ποια από τις κατωτέρω προσεγγίσεις εκπαίδευσης είναι σήμερα από τις λιγότερο
χρησιμοποιούμενες μορφές παροχής εκπαίδευσης:
α) Η ανοιχτή μάθηση
β) Η μαθητεία
γ) Η αλληλοδιδακτική
δ) Η εκπαίδευση εξ αποστάσεως.
18.
Προκειμένου να διδαχθούν κοινωνικές δεξιότητες, η φερόμενη ως αποτελεσματικότερη μέθοδος διδασκαλίας θεωρείται:
α) η μετωπική διδασκαλία
β) η διδασκαλία με την δημιουργία μικρών ομάδων μαθητών.
γ) η διάλεξη.
δ) η μέθοδος σχεδίου εργασίας (project).
19.
Ποιος από τους κατωτέρω ρόλους δεν είναι σήμερα γενικά αποδεκτός ως βασικός ρόλος για τον σύγχρονο δάσκαλο:
α) Μεταδότης γνώσεων και πληροφοριών
β) Σύμβουλος του μαθητή
γ) Υποστηρικτής των μαθητών στην προσπάθειά τους για ανάπτυξη και εξέλιξη
δ) Συμπαραστάτης του μαθητή στην προσπάθειά του για μάθηση.
20.
Ποιο από τα κατωτέρω δεν αποτελεί σημαντική διδακτική αρχή προκειμένου να παρωθηθεί ο μαθητής να συμμετάσχει στη διαδικασία μάθησης:
α) Η ενθάρρυνση
β) Η ενίσχυση
γ) Η ελευθερία έκφρασης
δ) Η συμμόρφωση.
21.
Διαπιστώνετε ότι οι μαθητές σας διακατέχονται από αρνητικά συναισθήματα για έναν αλλοδαπό συμμαθητή τους. Με ποιο τρόπο θα προσπαθήσετε να αλλάξετε αυτά τα συναισθήματα;
α) Συστήνετε στους γονείς του μαθητή να του αλλάξουν σχολείο
β) Τονίζετε τα θετικά σημεία του αλλοδαπού μαθητή στην τάξη.
γ) Παροτρύνετε τους συμμαθητές του να τον συναναστρέφονται.
δ) Μιλάτε στην τάξη για τη χώρα του και για τον πολιτισμό της
22.
Ένας μαθητής αντιμετωπίζει δυσκολίες στα Μαθηματικά με αποτέλεσμα να αντιπαθεί το μάθημα αυτό και τον διδάσκοντά του. Πώς θα δοκιμάζατε να βελτιώσετε την κατάσταση αυτή;
α) Επιβραβεύετε κάθε επιτυχημένη προσπάθεια στα Μαθηματικά.
β) Αποφεύγετε να τον εξετάσετε στα Μαθηματικά.
γ) Χρησιμοποιείτε τη βαθμολογία για να τον αναγκάσετε να προσπαθήσει.
δ) Τον τιμωρείτε, όταν διαπιστώνετε ότι δεν κάνει προσπάθειες.
23.
Υποστηρίζεται ότι οι διάφορες μορφές ενίσχυσης, σύμφωνα με το Συμπεριφοριστικό Μοντέλο Μάθησης, όπως ο έπαινος και οι αμοιβές, δημιουργούν κίνητρα και βελτιώνουν τη μάθηση:
α) Όταν παρέχονται άμεσα και αναφέρονται σε συγκεκριμένα αποτελέσματα μάθησης.
β) Όταν παρέχονται άμεσα και αναφέρονται στη συνολική συμπεριφορά του μαθητή.
γ) Όταν παρέχονται ετεροχρονισμένα.
δ) Όταν παρέχονται άμεσα και αναφέρονται στη διαδικασία της μάθησης.
24.
Μερικοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι η τιμωρία μπορεί να μειώσει μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Αν υιοθετείτε τη θέση αυτή, ποια μορφή τιμωρίας θα εφαρμόζατε;
α) Αναθέτουμε στους μαθητές επιπλέον εργασίες.
β) Απειλούμε τους μαθητές με κακούς βαθμούς.
γ) Τους στερούμε τα κεκτημένα προνόμια.
δ) Τους επιπλήττουμε ενώπιον των συμμαθητών τους.
25. Μια βασική παράμετρος στη μαθησιακή διαδικασία είναι η τόνωση του αυτοσυναισθήματος των
μαθητών. Με ποιο τρόπο νομίζετε ότι ο εκπαιδευτικός μπορεί να το επιτύχει.
α) Όταν εντοπίζει και επικεντρώνεται στις αδυναμίες των μαθητών.
β) Όταν χρησιμοποιεί τη σύγκριση μεταξύ τους φέρνοντας παραδείγματα συμμαθητών τους.
γ) Όταν δείχνει εμπιστοσύνη στους μαθητές και αναγνωρίζει την αξία τους.
δ) Όταν δίνει έμφαση στα αρνητικά σημεία της προσωπικότητας των μαθητών.
26.
Είναι γεγονός ότι η δημιουργία κινήτρων συμβάλλει στην αποτελεσματική μάθηση. Με ποιο τρόπο νομίζετε ότι ο εκπαιδευτικός μπορεί να το επιτύχει;
α) Όταν θέτει μαθησιακούς στόχους προκλητικούς και πραγματοποιήσιμους.
β) Όταν πιέζει τους μαθητές του να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους.
γ) Όταν δίνει έμφαση στη βαθμολογία και στη σύγκριση των επιδόσεων ανάμεσα στους μαθητές.
δ) Όταν δείχνει πραγματικό ενδιαφέρον για την πρόοδο των μαθητών του.
27.
Η μάθηση είναι αποτελεσματική, όταν οι γνώσεις που απέκτησαν οι μαθητές μας διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πότε μπορεί να συμβεί αυτό;
α) Όταν αξιολογούμε τις γνώσεις τους κατά αραιά χρονικά διαστήματα με γραπτά διαγωνίσματα.
β) Όταν οι μαθητές συνδέουν τις γνώσεις που απέκτησαν με τις περιστάσεις που θα τις χρησιμοποιήσουν.
γ) Όταν οι μαθητές διδάσκονται και μαθαίνουν μόνο τα απαραίτητα για τις ανάγκες των εξετάσεων.
δ) Όταν οι μαθητές παρακολουθούν τη διαδικασία της διδασκαλίας.
28.
Το καλό ψυχοπαιδαγωγικό κλίμα στη σχολική τάξη είναι απαραίτητη προϋπόθεση στην αποτελεσματική μάθηση και διδασκαλία. Πώς μπορούμε να το εξασφαλίσουμε αυτό στη διδασκαλία μας;
α) Με τις συχνές επαναλήψεις της ύλης για την απόκτηση δεξιοτήτων
β) Με την τακτική αξιολόγηση για επανατροφοδότηση των μαθητών.
γ) Με την οργάνωση του μαθησιακού υλικού χρησιμοποιώντας νοητικούς χάρτες.
δ) Με τη συμμετοχή των μαθητών στη λήψη αποφάσεων στη σχολική τάξη.
29.
Η διάσπαση της προσοχής των μαθητών είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο στη μαθησιακή διαδικασία. Πώς μπορείτε να ενεργοποιήσετε εκ νέου πιο αποτελεσματικά τους μαθητές σας;
α) Όταν τους τονίζετε τη σπουδαιότητα του μαθήματος.
β) Όταν τους ζητάτε να προσέξουν γιατί θα ακολουθήσουν σχετικές ερωτήσεις.
γ) Όταν διακόπτετε τη διαδικασία του μαθήματος και προκαλείτε συζήτηση έξω απ’ αυτό.
δ) Όταν ζητάτε από τους μαθητές σας να διατυπώσουν εκείνοι τις ερωτήσεις του μαθήματος.
30.
Ο έπαινος λειτουργεί στους μαθητές με διάφορους τρόπους. Πότε ο έπαινος συμβάλλει στην ανάπτυξη των μεταγνωστικών ικανοτήτων των μαθητών;
α) Όταν προσδιορίζει ποιο ακριβώς στοιχείο της εργασίας τους είναι σωστό, ώστε να επαναληφθεί.
β) Όταν παρέχει γενικά πληροφορίες για την αξία των διάφορων επιτευγμάτων των μαθητών.
γ) Όταν χρησιμοποιεί τα προηγούμενα επιτεύγματα των μαθητών για να περιγράψει την τρέχουσα κατάσταση.
δ) Όταν προσανατολίζει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν τις διαδικασίες που ακολουθεί η σκέψη τους.
31.
Σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες η παραπτωματική συμπεριφορά στην εφηβική ηλικία εντοπίζεται κυρίως:
α) Στον πληθυσμό των εφήβων αγοριών.
β) Στον πληθυσμό των εφήβων κοριτσιών.
γ) Εξίσου και στα δύο φύλα.
δ) Στους εφήβους με αισθητηριακά προβλήματα.
32.
Υποστηρίζεται ότι η εφηβική ηλικία αποτελεί την πιο κρίσιμη περίοδο της ζωής του ανθρώπου. Με την έννοια «κρίσιμη» εννοείται:
α) Μια μακρά και επώδυνη περίοδος ωρίμανσης
β) Μια περίοδος που σημαδεύεται από χρονοβόρες σωματικές αλλαγές.
γ) Μια μεταβατική περίοδος φυσιολογικών αλλαγών με δυσκολίες.
δ) Μια περίοδος που κυριαρχούν οι έντονες κοινωνικές επαφές.
33. Ένα σύνηθες φαινόμενο στην καθημερινή σχολική ζωή είναι ο «σκασιάρχης μαθητής». Τι
πιστεύετε ότι μπορεί να αιτιολογήσει καλύτερα αυτή τη συμπεριφορά;
α) Ένα ιστορικό σχολικής αποτυχίας.
β) Αισθητηριακές ανεπάρκειες.
γ) Μια, έστω και οριακή, νοητική υστέρηση.
δ) Η κοινωνικο-οικονομική προέλευση.
34.
Σε ορισμένους μαθητές, κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, παρατηρούνται συστηματικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα (μεγαλύτερο από 7 μήνες) φαινόμενα υπερκινητικής συμπεριφοράς. Η συμπεριφορά αυτή είναι:
α) Ένδειξη πληθωρικής δραστηριότητας.
β) Ένδειξη αντιδραστικότητας.
γ) Ένδειξη κακής διαπαιδαγώγησης.
δ) Ένδειξη αναπτυξιακής διαταραχής με νευρολογικό υπόβαθρο.
35.
Με ποιον από τους παρακάτω τρόπους οι έφηβοι μαθητές δεν εκδηλώνουν την επιθετικότητα τους:
α) Με λεκτικούς χαρακτηρισμούς και φράσεις.
β) Με φθορά ξένης περιουσίας.
γ) Με αυτοκαταστροφικές τάσεις.
δ) Με χαμηλές σχολικές επιδόσεις
36.
Ο όρος «δυσλεξία» θεωρείται σήμερα ως πρόβλημα των μαθητών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στα μαθήματα του σχολείου. Η δυσλεξία είναι:
α) Ασθένεια του προφορικού λόγου.
β) Διαταραχή της κινητικής δεξιότητας του ατόμου.
γ) Ειδική μαθησιακή δυσκολία κατά κύριο λόγο στην ανάγνωση, τη γραφή και ορθογραφία.
δ) Έντονες συναισθηματικές διαταραχές.
37.
Η πορεία γνωστικής ανάπτυξης του ατόμου διέρχεται από επάλληλα στάδια. Ποιο στάδιο γνωστικής ανάπτυξης αντιστοιχεί στην εφηβική ηλικία;
α) Φαλλικό στάδιο.
β) Στάδιο βασικής εμπιστοσύνης – δυσπιστίας.
γ) Στάδιο αφηρημένων πράξεων.
δ) Στάδιο συγκεκριμένων λογικών πράξεων.
38.
Η καλή συνεργασία σχολείου – οικογένειας θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας και σχολικής επίδοσης του παιδιού. Η αποτελεσματική
επικοινωνία μπορεί να επιτευχθεί με:
α) Ελεύθερη είσοδο των γονέων στο σχολείο, ώστε να μπορούν να συνομιλούν και να
συνεργάζονται με το διευθυντή και τους εκπαιδευτικούς.
β) Καθορισμό τακτικών ωρών επισκέψεων για συζήτηση και ενημέρωση των γονέων.
γ) Οργάνωση κοινών δραστηριοτήτων και σχολικών εκδηλώσεων.
δ) Συχνά τηλεφωνήματα και αλληλογραφία γονέων και εκπαιδευτικών.
39.
Η ορθή ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση και η σχολική ενσωμάτωση ενός δυσλεκτικού μαθητή επιτυγχάνεται με:
α) Συνεχή ενθάρρυνση και αξιολόγηση της προσπάθειας του.
β) Διάθεση περισσότερου χρόνου για τις γραπτές εργασίες.
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιεί την θεωρία της κλασικής εξαρτημένης μάθησης ή μάθησης με υποκατάσταση, όταν στοχεύει στην εκμάθηση κατά κύριο λόγο:
α) Μορφών κοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. δημιουργία ή αλλαγή στάσεων).
β) Αυτοματοποιημένων αντιδράσεων και κινήσεων (π.χ. οδήγηση).
γ) Γνωστικών λειτουργιών και διαδικασιών (π.χ. επίλυση προβλημάτων).
δ) Μεταγνωστικών δεξιοτήτων (π.χ. μαθαίνω πώς να μαθαίνω).
1. Το οικονομικό πρόβλημα οφείλετε στην:
α) Ανεργία
β) Στενότητα των παραγωγικών συντελεστών
γ) Έλλειψη χρημάτων
δ) Αδυναμία δανεισμού
2. Σταθερότητα του γενικού επιπέδου των τιμών έχουμε στην περίπτωση κατά την οποία:
α) Οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών αυξάνονται όσο και το κόστος παραγωγής τους
β) Οι τιμές δεν μπορούν να μεταβάλλονται δίχως κρατική διαμεσολάβηση
γ) Δεν υπάρχει πληθωρισμός ή αντιπληθωρισμός
δ) Οι τιμές παραμένουν αμετάβλητες
3. Δικαιότερη κατανομή εισοδήματος έχουμε όταν:
α) Τα άτομα διαθέτουν εισόδημα ανάλογο με τις υφιστάμενες ανάγκες τους
β) Τα άτομα έχουν το ίδιο εισόδημα ανεξάρτητα από τη φύση της εργασίας που παρέχουν
γ) Τα άτομα έχουν εισόδημα ανάλογο με την κοινωνική τους προσφορά
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
4. Ποιο από τα παρακάτω χαρακτηριστικά είναι σύμφυτο με το σύστημα της αγοράς:
α) Η ύπαρξη συστήματος αγορών και τιμών
β) Η αδέσμευτη επιλογή και άσκηση των οικονομικών λειτουργιών
γ) Η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος
δ) Όλα τα παραπάνω
5. Ποιο από τα παρακάτω δεν χαρακτηρίζει το κεφαλαιοκρατικό σύστημα:
α) Τα μέσα παραγωγής ανήκουν, κυρίως, σε ιδιώτες
β) Οι συναλλαγές πραγματοποιούνται με αντιπραγματισμό
γ) Ο μηχανισμός των τιμών διαδραματίζει βασικό ρόλο
δ) Υπάρχει ελευθερία επιλογής και άσκησης των οικονομικών λειτουργιών
6. Τι δεν είναι το χρήμα:
α) Παραγωγικός συντελεστής
β) Κοινό ανταλλακτικό μέσο
γ) Μέσο σύναψης και εξόφλησης δανείων
δ) Μέτρο μέτρησης της αξίας των αγαθών
7. Από τους παρακάτω συντελεστές είναι παραγωγικός συντελεστής:
α) Η εργασία
β) Το κεφάλαιο
γ) Οι φυσικοί πόροι
δ) Και οι τρεις
8. Το κόστος ευκαιρίας αποκαλείται και εναλλακτικό κόστος διότι:
α) Τα αγαθά εξυπηρετούν εναλλακτικές χρήσεις
β) Το σχετικό κόστος παραγωγής αυξάνεται
γ) Μπορεί να παραχθεί είτε το ένα αγαθό είτε το άλλο
δ) Υπάρχουν εναλλακτικές ευκαιρίες χρήσης των παραγωγικών συντελεστών
9. Σε περίπτωση κατά την οποία υπάρχουν περιορισμένοι πόροι, οι οποίοι μπορούν να διατεθούν σε περισσότερες από μία δραστηριότητες, η αριστοποίηση μπορεί να επιτευχθεί όταν:
α) Οι λόγοι του οριακού οφέλους προς το οριακό κόστος στην κάθε δραστηριότητα είναι ίσοι
β) Τα οριακά οφέλη είναι ίσα για όλες τις δραστηριότητες
γ) Τα οριακά κόστη είναι ίσα για όλες τις δραστηριότητες
δ) Ισχύουν όλα τα παραπάνω
10. Ο οίνος και ο ζύθος είναι:
α) Συμπληρωματικά αγαθά
β) Υποκατάστατα αγαθά
γ) Ανεξάρτητα αγαθά
δ) Ουδέτερα αγαθά
11. Η ζήτηση ενός αγαθού μειώνεται όταν:
α) Παρουσιάζεται έλλειψη του αγαθού στην αγορά
β) Σε κάθε δυνατή τιμή του αγαθού οι καταναλωτές είναι διατιθέμενοι να αγοράζουν μικρότερη ποσότητα
γ) Η καμπύλη ζήτησης για το αγαθό έχει μετατοπισθεί προς τα δεξιά
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
12. Ποιος από τους ακόλουθους παράγοντες δεν επηρεάζει τη ζήτηση ενός αγαθού:
α) Οι τιμές των άλλων αγαθών
β) Η μεταβολή της τιμής του
γ) Το εισόδημα των αγοραστών
δ) Οι προτιμήσεις των καταναλωτών
13. Η προσφορά ενός αγαθού αυξάνεται όταν:
α) Σε κάθε δυνατή τιμή του αγαθού οι παραγωγοί προσφέρουν τώρα μεγαλύτερη ποσότητα
β) Η καμπύλη προσφοράς του αγαθού έχει μετατοπιστεί προς τα αριστερά
γ) Παρουσιάζεται πλεόνασμα του αγαθού στην αγορά
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
14. Σε συνθήκες ανταγωνισμού η ποσότητα ισορροπίας ενός αγαθού προσδιορίζεται από:
α) Την προσφορά του αγαθού
β) Τις αποφάσεις των αγοραστών
γ) Την αλληλεπίδραση της ζήτησης και της προσφοράς
δ) Το κόστος παραγωγής του αγαθού
15. Η ζήτηση ενός αγαθού είναι ανελαστική όταν:
α) Αυξανομένης της τιμής του αγαθού η συνολική δαπάνη για το αγαθό αυτό μειώνεται
β) Αυξανομένης της τιμής του αγαθού η συνολική δαπάνη για το αγαθό αυτό παραμένει σταθερή
γ) Μειουμένης της τιμής του αγαθού η συνολική δαπάνη για το αγαθό αυτό μειώνεται
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
16. Με βάση τη θεωρία της χρησιμότητας, για την κατανάλωση κάθε αγαθού από ένα άτομο ισχύει ένα από τα πιο κάτω:
α) Η οριακή χρησιμότητα είναι φθίνουσα και η συνολική χρησιμότητα είναι συνήθως αύξουσα
β) Τόσο η συνολική όσο και η οριακή χρησιμότητα είναι αύξουσες
γ) Η οριακή χρησιμότητα είναι φθίνουσα και η συνολική χρησιμότητα σταθερή
δ) Η συνολική χρησιμότητα είναι αύξουσα και η οριακή χρησιμότητα σταθερή
17. Ως συνάρτηση παραγωγής ορίζεται η σχέση ανάμεσα:
α) Στις τιμές των συντελεστών της παραγωγής και των εσόδων από τη διάθεση του παραγόμενου προϊόντος
β) Στις ποσότητες των συντελεστών της παραγωγής και της αξίας του παραγόμενου, από αυτές, προϊόντος
γ) Στις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών και της ποσότητας του παραγόμενου, από αυτές, προϊόντος
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
18. Όταν αυξάνονται, μακροχρόνια, οι ποσότητες των συντελεστών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία έχουμε:
α) Αύξουσες, φθίνουσες ή σταθερές οικονομίες ή αποδόσεις κλίμακας παραγωγής
β) Μόνον αύξουσες οικονομίες ή αποδόσεις κλίμακας παραγωγής
γ) Μόνον σταθερές οικονομίες ή αποδόσεις κλίμακας παραγωγής
δ) Μόνο φθίνουσες οικονομίες ή αποδόσεις κλίμακας παραγωγής
19. Η παραγωγή ενός προϊόντος είναι αποτελεσματική, από τεχνική άποψη, όταν πραγματοποιείται:
α) Με άρτιο προγραμματισμό
β) Με άρτιες τεχνικές μεθόδους
γ) Με τη χρησιμοποίηση των πιο φθηνών συντελεστών της παραγωγής
δ) Με τη μικρότερη δυνατή ποσότητα του κάθε συντελεστή που χρησιμοποιείται χωρίς να απαιτείται αύξηση της ποσότητας άλλου συντελεστή της παραγωγής
20. Οι εξωτερικές οικονομίες οφείλονται:
α) Σε παράγοντες εκτός της επιχείρησης
β) Σε ενέργειες της επιχείρησης
γ) Σε ενέργειες της επιχείρησης και των κρατικών αρχών
δ) Σε όλα τα παραπάνω
21. Η σχέση του οριακού προϊόντος και του οριακού κόστους, βραχυχρόνια, είναι η παρακάτω:
α) Αυξανομένου του οριακού προϊόντος, το οριακό κόστος αυξάνεται
β) Μειουμένου του οριακού προϊόντος, μειώνεται και το οριακό κόστος
γ) Αυξανομένου του οριακού προϊόντος, το οριακό κόστος φθίνει
δ) Δεν ισχύει τίποτα από τα παραπάνω
22. Η σχέση του συνολικού προϊόντος και του συνολικού κόστους, βραχυχρόνια, είναι η παρακάτω:
α) Το συνολικό κόστος είναι ανεξάρτητο από την ποσότητα του παραγομένου προϊόντος
β) Αυξανομένου του συνολικού προϊόντος, το συνολικό κόστος μειώνεται
γ) Το συνολικό προϊόν και το συνολικό κόστος αυξομειώνεται με τον ίδιο ρυθμό
δ) Δεν ισχύει τίποτα από τα παραπάνω
23. Στο αφανές κόστος περιλαμβάνεται:
α) Η τεκμαρτή αμοιβή για τις υπηρεσίες του επιχειρηματία
β) Ο τεκμαρτός τόκος για τα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης
γ) Όλα τα παραπάνω
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
24. Τι δε συνιστά χαρακτηριστικό του πλήρους ανταγωνισμού:
α) Η ύπαρξη πάρα πολλών πωλητών και αγοραστών
β) Το προϊόν είναι τυποποιημένο
γ) Η είσοδος και η έξοδος επιχειρήσεων είναι εύκολη
δ) Οι πωλητές και οι αγοραστές γνωρίζουν πλήρως τις συνθήκες λειτουργίας της αγοράς
25. Τι δε συνιστά χαρακτηριστικό του μονοπωλιακού ανταγωνισμού:
α) Η είσοδος και η έξοδος επιχειρήσεων είναι σχετικά εύκολη
β) Το προϊόν είναι πάντοτε τυποποιημένο
γ) Η ύπαρξη αρκετών επιχειρήσεων
δ) Η χρήση διαφήμισης είναι μεγάλη
26. Τα εστιατόρια ανήκουν στην παρακάτω μορφή αγοράς του:
α) Μονοπωλιακού ανταγωνισμού
β) Πλήρους ανταγωνισμού
γ) Μονοψωνίου
δ) Ολιγοπωλίου
27. Στις χρηματιστηριακές αγορές επικρατούν συνθήκες:
α) Πλήρους ανταγωνισμού
β) Μονοπωλιακού ανταγωνισμού
γ) Ολιγοπωλίου
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
28. Στη θεωρία γίνεται αποδεκτή η παραδοχή ότι μια επιχείρηση αποσκοπεί στη μεγιστοποίηση:
α) Των πωλήσεών της
β) Της παραγωγής της
γ) Των κερδών της
δ) Όλων των προηγουμένων
29. Μια πλήρως ανταγωνιστική επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της όταν:
α) Το οριακό της κόστος είναι όσο γίνεται μικρότερο από την τιμή
β) Το οριακό της κόστος ισούται με τα οριακά της έσοδα
γ) Τα συνολικά της έσοδα ισούνται με το συνολικό της κόστος
δ) Δε συμβαίνει τίποτα από τα παραπάνω
30. Στη διεθνή οικονομία, και με την προϋπόθεση ότι υφίστανται πλήρης ανταγωνισμός, η παραγόμενη ποσότητα ενός προϊόντος σε μια χώρα είναι πάντοτε:
α) Μεγαλύτερη από την ποσότητα του προϊόντος που καταναλώνεται σε αυτήν λόγω εξαγωγής του
β) Μικρότερη από την ποσότητα του προϊόντος που καταναλώνεται σε αυτήν λόγω εισαγωγής του
γ) Μεγαλύτερη ή μικρότερη από την ποσότητα του προϊόντος που καταναλώνεται σε αυτήν αν μέρος της παραγωγής εξάγεται ή εισάγεται
δ) Ίση με την ποσότητα του προϊόντος που καταναλώνεται σε αυτήν
31. Από πλευράς κοινωνικής ευημερίας ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός θεωρείται ότι είναι:
α) Η καλύτερη από τις μορφές αγοράς
β) Η χειρότερη από τις μορφές αγοράς
γ) Ούτε καλύτερη ούτε χειρότερη από τις άλλες μορφές αγοράς
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
32. Τι δεν ευσταθεί από τα ακόλουθα:
α) Μια πλήρως ανταγωνιστική επιχείρηση επιδιώκει να μεγιστοποιεί τα κέρδη της
β) Μια πλήρως ανταγωνιστική επιχείρηση μπορεί να πωλεί τα προϊόντα της ακριβότερα από τις άλλες επιχειρήσεις
γ) Μια πλήρως ανταγωνιστική επιχείρηση μπορεί να διαθέτει στην τιμή της αγοράς όση ποσότητα επιθυμεί από το προϊόν της
δ) Μια πλήρως ανταγωνιστική επιχείρηση μπορεί να διαθέτει το προϊόν της σε υψηλότερη τιμή από ότι οι ανταγωνίστριες επιχειρήσεις
33. Μια μονοπωλιακή επιχείρηση έχει συμφέρον:
α) Να αυξάνει την τιμή και να περιορίζει την προσφερόμενη ποσότητα
β) Να μειώνει την τιμή και να περιορίζει την προσφερόμενη ποσότητα
γ) Να αυξάνει την τιμή και να προσφέρει πολύ μεγαλύτερη ποσότητα
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
34. Η καμπύλη ζήτησης του προϊόντος μιας μονοπωλιακής ανταγωνιστικής επιχείρησης είναι:
α) Πολύ ανελαστική
β) Πλήρως ανελαστική
γ) Πολύ ελαστική
δ) Απείρως ελαστική
35. Μια μονοπωλιακή ανταγωνιστική επιχείρηση επηρεάζει τις πωλήσεις της κάνοντας χρήση:
α) Τιμολογιακής στρατηγικής
β) Στρατηγικής διαφοροποίησης του προϊόντος
γ) Στρατηγικής προώθησης των πωλήσεων
δ) Όλων των παραπάνω
36. Μονοπωλιακός ανταγωνισμός και πλήρης ανταγωνισμός μοιάζουν διότι και στις δύο αυτές μορφές αγοράς:
α) Το προϊόν διαφοροποιείται λίγο
β) Είναι σχετικά εύκολη η είσοδος νέων επιχειρήσεων
γ) Οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τη διαφήμιση για να προαγάγουν τις πωλήσεις τους
δ) Ισχύουν όλα τα προηγούμενα
37. Οι τιμές έχουν την τάση να είναι περισσότερο δύσκαμπτες:
α) Στον πλήρη ανταγωνισμό
β) Στο μονοπωλιακό ανταγωνισμό
γ) Στο μονοπώλιο
δ) Στο ολιγοπώλιο
38. Με τις συγχωνεύσεις και εξαγορές επιχειρήσεων επιδιώκεται:
α) Η αύξηση της κερδοφορίας τους
β) Η αύξηση του μεγέθους τους
γ) Η αύξηση της χρηματιστηριακής αξίας των μετοχών τους
δ) Όλα τα προηγούμενα
39. Συνιστά αποκλειστικά χαρακτηριστικό του ολιγοπωλίου:
α) Η διαφοροποίηση του προϊόντος
β) Η αμοιβαία αλληλεξάρτηση
γ) Η χρησιμοποίηση διαφήμισης
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
40. Πιο από τα ακόλουθα δεν συνιστά θεμελιώδες χαρακτηριστικό του ολιγοπωλίου:
α) Η απρόσκοπτη είσοδος στον κλάδο
β) Η ύπαρξη λίγων επιχειρήσεων
γ) Η ύπαρξη ή μη διαφοροποιημένου προϊόντος
δ) Τίποτα από τα προηγούμενα
41. Η πρόσληψη ενός επιπλέον εργαζόμενου από μια επιχείρηση, η οποία είναι πλήρως ανταγωνιστική, γίνεται όταν:
α) Έχει μεγιστοποιηθεί το οριακό φυσικό προϊόν της εργασίας
β) Είναι φθίνον το οριακό φυσικό προϊόν της εργασίας
γ) Η αμοιβή της εργασίας είναι μικρότερη από το οριακό χρηματικό προϊόν της εργασίας
δ) Η αμοιβή της εργασίας είναι μεγαλύτερη από το οριακό χρηματικό προϊόν της εργασίας
42. Οι ονομαστικοί μισθοί καθώς και το κόστος ζωής αυξήθηκαν στη διάρκεια ενός έτους κατά 3% και 5% αντίστοιχα, στην περίπτωση αυτή έχουμε:
α) Αύξηση τόσο των ονομαστικών όσο και των πραγματικών μισθών
β) Αύξηση των ονομαστικών και μείωση των πραγματικών μισθών
γ) Μείωση τόσο των ονομαστικών όσο και των πραγματικών μισθών
δ) Αύξηση των πραγματικών και μείωση των ονομαστικών μισθών
43. Ο ρόλος του τόκου συνίσταται κυρίως στην:
α) Εξασφάλιση εσόδων στις τράπεζες
β) Εξασφάλιση εισοδήματος στους κεφαλαιούχους
γ) Εξασφάλιση αποτελεσματικής κατανομής και χρήσης των κεφαλαίων
δ) Εξασφάλιση εσόδων στο κράτος από τη φορολόγηση των εισοδημάτων από τόκους
44. Η έγγειος πρόσοδος αποσκοπεί:
α) Στην εξασφάλιση επάρκειας γης
β) Στην διαφύλαξη γης για τις επόμενες γενεές
γ) Στην εξασφάλιση εισοδήματος στους ιδιοκτήτες γης
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
45. Το επιτόκιο προσδιορίζεται:
α) Από τη ζήτηση και την προσφορά δανειακών κεφαλαίων
β) Τη ζήτηση δανειακών κεφαλαίων
γ) Την προσφορά δανειακών κεφαλαίων
δ) Όλα τα παραπάνω
46. Για να αξιολογήσουμε ένα σχέδιο επένδυσης πρέπει να συγκρίνουμε:
α) Την παρούσα αξία των μελλοντικών ωφελειών με το προβλεπόμενο κόστος της επένδυσης ή το συντελεστή εσωτερικής απόδοσης με το ισχύον επιτόκιο
β) Την παρούσα αξία των μελλοντικών ωφελειών με το προβλεπόμενο κόστος της επένδυσης
γ) Το συντελεστή εσωτερικής απόδοσης με το ισχύον επιτόκιο
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
47. Η προσφορά γης είναι:
α) Αρκετά ελαστική
β) Πλήρως ανελαστική
γ) Άπειρα ελαστική
δ) Αρκετά ανελαστική
48. Στα πλαίσια παγκοσμιοποίησης της οικονομίας παρουσιάζεται η τάση:
α) Μείωσης του ρόλου των πολυεθνικών επιχειρήσεων
β) Αύξησης του ρόλου του κράτους στην οικονομία
γ) Αύξηση του ρόλου του συστήματος των τιμών
δ) Μείωσης του ρόλου του συστήματος των τιμών
49. Δεν αποτελεί πλεονέκτημα του συστήματος των τιμών:
α) Η αποτελεσματική χρησιμοποίηση των παραγωγικών συντελεστών
β) Η αποτελεσματική διανομή των παραγομένων προϊόντων
γ) Η εξασφάλιση της δίκαιης διανομής του εισοδήματος
δ) Η εξασφάλιση του χαμηλότερου δυνατού κόστους
50. Αντικείμενο της μακροοικονομικής είναι:
α) Ο δημόσιος τομέας
β) Ο ιδιωτικός τομέας
γ) Η συνολική οικονομία
δ) Τίποτα από τα προηγούμενα
51. Δε συνιστούν μέτρα μακροοικονομικής πολιτικής:
α) Τα συναλλαγματικά μέτρα
β) Τα δημοσιονομικά μέτρα
γ) Τα εισοδηματικά μέτρα
δ) Τα περιβαλλοντικά μέτρα
52. Στα πλαίσια του οικονομικού κυκλώματος τα νοικοκυριά:
α) Καταβάλλουν φόρους
β) Προσφέρουν παραγωγικούς συντελεστές
γ) Αποταμιεύουν
δ) Όλα τα παραπάνω
53. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία της παραγωγικής διαδικασίας είναι:
α) Η ενσυνείδητη προσπάθεια για την πραγματοποίηση κάποιου τελικού σκοπού
β) Η πάροδος χρόνου από τη στιγμή της χρησιμοποίησης των συντελεστών της παραγωγής έως την παραγωγή του αγαθού
γ) Η τεχνολογική σχέση ανάμεσα στις ποσότητες των χρησιμοποιούμενων συντελεστών της παραγωγής και στην ποσότητα του παραγόμενου αγαθού
δ) Όλα τα προηγούμενα
54. Κάθε οικονομικό σύστημα δίνει απάντηση στα εξής:
α) Τι και πως θα παραχθεί
β) Πως θα παραχθεί και πως θα διανεμηθεί
γ) Με ποιο τρόπο αξιολογούνται οι παρούσες ανάγκες σε σχέση με τις μελλοντικές
δ) Σε όλα τα προηγούμενα
55. Ο σχηματισμός νέου υλικού κεφαλαίου σε μία οικονομία ισούται με τη συνολική:
α) Παραγωγή
β) Καθαρή επένδυση
γ) Απόσβεση
δ) Επένδυση
56. Σε μια κλειστή οικονομία, δίχως κρατικό τομέα, υπάρχει ισορροπία όταν:
α) I = S
β) I S
γ) S = C
δ) I S
57. Η συνάρτηση κατανάλωσης αποδίδεται από τη σχέση ανάμεσα στην:
α) Κατανάλωση και την αποταμίευση
β) Κατανάλωση και το εισόδημα
γ) Κατανάλωση και την παραγωγή
δ) Κατανάλωση και την επένδυση
58. Δε θεωρείται ότι ανήκει στους κλασικούς οικονομολόγους:
α) Ο Τ. Μ. Κέυνς
β) Ο Α. Σμίθ
γ) Ο Ντ. Ρικάρντο
δ) Ο Κ. Μάρξ
59. Η οριακή ροπή για κατανάλωση προσδιορίζει το πώς μεταβάλλεται:
α) Η κατανάλωση όταν μεταβάλλεται η επένδυση
β) Η κατανάλωση όταν μεταβάλλεται η αποταμίευση
γ) Η κατανάλωση όταν μεταβάλλεται το εισόδημα
δ) Η επένδυση όταν μεταβάλλεται το εισόδημα
60. Λόγω της επίδρασης του πολλαπλασιαστή:
α) Μια μείωση των επενδυτικών δαπανών θα προκαλέσει αύξηση του εγχωρίου προϊόντος
β) Μια αύξηση της κατανάλωσης θα προκαλέσει μεγαλύτερη αύξηση της αποταμίευσης
γ) Μια αύξηση των επενδυτικών δαπανών θα προκαλέσει μεγαλύτερη αύξηση του εγχώριου προϊόντος
δ) Μια αύξηση της αποταμίευσης θα προκαλέσει μικρότερη αύξηση των επενδύσεων
61. Η κατανάλωση και η αποταμίευση επηρεάζονται:
α) Από τους ίδιους τους παράγοντες
β) Από διαφορετικούς παράγοντες
γ) Από ίδιους αλλά και διαφορετικούς παράγοντες
δ) Δεν ισχύει τίποτα από τα παραπάνω
62. Στη συνολική κατανάλωση ασκούν επίδραση:
α) Το εισόδημα των νοικοκυριών
β) Η δυνατότητα λήψης καταναλωτικών δανείων
γ) Οι προσδοκίες των νοικοκυριών
δ) Όλα τα παραπάνω
63. Οι επενδύσεις θεωρούνται αποδοτικές όταν:
α) Αυξάνουν την απασχόληση
β) Αποφέρουν οφέλη (κέρδη κ.α)
γ) Αυξάνουν το εισόδημα
δ) Αυξάνουν την παραγωγή
64. Δεν αποτελεί επένδυση για την οικονομία:
α) Η κατασκευή κατοικιών
β) Η εγκατάσταση νέου μηχανολογικού εξοπλισμού
γ) Η αγορά μετοχών επιχειρήσεων
δ) Η αύξηση των αποθεμάτων των τελικών προϊόντων
65. Ο επιταχυντής μετράει την επίδραση που ασκεί μια μεταβολή:
α) Του εισοδήματος στην επένδυση
β) Της κατανάλωσης στην επένδυση
γ) Της επένδυσης στην αποταμίευση
δ) Του εισοδήματος στην κατανάλωση
66. Ποιος παράγοντας αποθαρρύνει τις επιχειρήσεις να πραγματοποιούν επενδύσεις:
α) Η τεχνολογική εξέλιξη
β) Η μείωση του επιτοκίου
γ) Η μείωση των μισθών και ημερομισθίων
δ) Η πολιτική και κοινωνική αστάθεια
67. Η δημοσιονομική πολιτική ασκείται με:
α) Την αύξηση της προσφοράς χρήματος
β) Τον περιορισμό στις εισαγωγές αγαθών
γ) Τη μεταβολή των φόρων και των κρατικών δαπανών
δ) Την προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων
68. Σε συνθήκες ύφεσης της οικονομίας η δημοσιονομική πολιτική αποσκοπεί σε:
α) Αύξηση των φόρων
β) Αύξηση των δαπανών
γ) Ισοσκέλιση του προϋπολογισμού
δ) Δημιουργία πλεονάσματος στον προϋπολογισμό
69. Σύμφωνα με την εξίσωση του Fisher ισχύει:
α) MP = VQ
β) MV = PQ
γ) MQ = VP
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
70. Οι φορείς που δεν περιλαμβάνονται στο τραπεζικό σύστημα είναι:
α) Οι ιδιωτικές εμπορικές τράπεζες
β) Οι κρατικές τράπεζες
γ) Οι χρηματιστηριακές εταιρίες
δ) Οι ειδικοί χρηματοδοτικοί οργανισμοί
71. Ο ήπιος πληθωρισμός προκαλεί στην οικονομία:
α) Ανάπτυξη
β) Αποδιοργάνωση
γ) Επενδυτική απραξία
δ) Τίποτα από τα παραπάνω
72. Στασιμοπληθωρισμό έχουμε όταν:
α) Υπάρχει ανεργία και ταυτόχρονα αύξηση των τιμών
β) Υπάρχει ανεργία και ταυτόχρονα μείωση των τιμών
γ) Αύξηση της απασχόλησης και ταυτόχρονα αύξηση των τιμών
δ) Τίποτα από τα προηγούμενα
73. Η ανεργία τριβής υφίσταται όταν:
α) Τα άτομα παραμένουν άνεργα για μεγάλο χρονικό διάστημα
β) Τα άτομα παραμένουν άνεργα για μικρό χρονικό διάστημα
γ) Τα άτομα παραμένουν άνεργα εποχιακά
δ) Τίποτα από τα προηγούμενα
74. Οι οικονομικές διακυμάνσεις είναι:
α) Μακροχρόνιες
β) Βραχυχρόνιες
γ) Εποχικές
δ) Ισχύουν και οι τρεις προηγούμενες περιπτώσεις
75. Η ταχύτητα μεγέθυνσης μιας εθνικής οικονομίας εξαρτάται από:
α) Το εργατικό της δυναμικό
β) Την τεχνολογία της
γ) Το υλικό της κεφάλαιο
δ) Από όλα τα προηγούμενα
76. Στο ισοζύγιο διεθνών πληρωμών δεν περιλαμβάνεται:
α) Το εμπορικό ισοζύγιο
β) Το ισοζύγιο υπηρεσιών
γ) Ο τακτικός προϋπολογισμός
δ) Το ισοζύγιο κίνησης κεφαλαίων
77. Το ισοζύγιο διεθνών πληρωμών από λογιστική άποψη είναι:
α) Πλεονασματικό
β) Ελλειμματικό
γ) Ισοζυγισμένο
δ) Τίποτα από τα προηγούμενα
78. Το σύστημα του χρυσού κανόνα ανήκει:
α) Στο σύστημα των ελεύθερα κυμαινόμενων ισοτιμιών
β) Στο σύστημα των σταθερών ισοτιμιών
γ) Στο σύστημα της διευθυνόμενης – ελεύθερης διακύμανσης των ισοτιμιών
δ) Σε κανένα από τα παραπάνω
79. Το εμπορικό ισοζύγιο περιλαμβάνεται:
α) Στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών
β) Στο ισοζύγιο κίνησης κεφαλαίων
γ) Στον ισολογισμό
δ) Στον τακτικό προϋπολογισμό
80. Η συνθήκη ισορροπίας του εισοδήματος σε μια ανοικτή οικονομία, δίχως κρατική δραστηριότητα, είναι:
11. Στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε. το Συμβούλιο μπορεί να λάβει μέτρα:
α. Για την εφαρμογή ενιαίων δικονομικών κανόνων για την διεξαγωγή πολιτικών δικών
β. Για καθορισμό ελάχιστων κοινών προδιαγραφών για την παροχή καθεστώτος προσωρινής προστασίας προσφύγων
γ. Για τα ζητήματα της παράνομης μετανάστευσης και παράνομης διαμονής και για τον επαναπατρισμό των παράνομα διαμενόντων στην Ε.Ε.
12. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των δικαιωμάτων του Ανθρώπου:
α. Δεν δεσμεύει τα κοινοτικά όργανα
β. Αποτελεί κοινοτικό δίκαιο
γ. Αποτελεί πηγή του κοινοτικού δικαίου
13. Με την πρόσφατη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης το σύνολο των Κρατών μελών ανέρχεται στον αριθμό 27. Ποιες είναι οι δύο χρονικά τελευταίες χώρες που προσχώρησαν στην Ε.Ε.;
α. Ρουμανία – Ουγγαρία
β. Ρουμανία – Σλοβενία
γ. Βουλγαρία – Ρουμανία
δ. Βουλγαρία – Μάλτα
14. Στο πλαίσιο της Ένδικης Προστασίας στην Ε.Ε. η Επιτροπή μπορεί να προσφύγει κατά:
α. Φυσικών προσώπων
β. Κράτους μέλους
γ. Των Εθνικών Κυβερνήσεων
δ. Των Εθνικών Κοινοβουλίων
15. Το πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αποτελείται από:
α. 27 δικαστές
β. 25 δικαστές
γ. 27 δικαστές τουλάχιστον
δ. 25 δικαστές τουλάχιστον
16. Στο πλαίσιο της προδικαστικής παραπομπής το ΔΕΚ συμβάλει στην ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου. Εντοπίσατε το λάθος:
α. Η διαδικασία προϋποθέτει δίκη εκκρεμή ενώπιον εθνικού δικαστηρίου
β. Το ερώτημα προς το ΔΕΚ υποβάλλεται από κάθε είδους εθνικό δικαστήριο των κρατών μελών
γ. Τα δικαστήρια που δικάζουν μία υπόθεση σε τελευταίο βαθμό είναι υποχρεωμένα να υποβάλλουν προδικαστικό ερώτημα
δ. Τα δικαστήρια που δικάζουν μία υπόθεση σε τελευταίο βαθμό δεν είναι υποχρεωμένα να υποβάλλουν προδικαστικό ερώτημα αλλά έχουν απλό δικαίωμα.
17. Μια κοινοτική οδηγία δεν διέπεται από την αρχή της αμεσότητας στη σχέση της με το εθνικό δίκαιο, όμως σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις μπορεί μια οδηγία να έχει άμεσα αποτέλεσμα;
α. Να έχει παρέλθει η προθεσμία για την ενσωμάτωση και το κράτος μέλος να έχει μείνει άπραγο
β. Από την οδηγία να αντλούνται δικαιώματα υπέρ των ιδιωτών
γ. Το περιεχόμενο της διάταξης να είναι ανεπιφύλακτο και σαφές
δ. Σε όλες τις παραπάνω
18. Ποια από τα παρακάτω αποτελούν πηγή δικαίου της ευρωπαϊκής έννομης τάξης;
19. Ποιο από τα παρακάτω αποτελεί πράξη στο πλαίσιο της Αστυνομικής και Δικαστικής Συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις:
α. Κοινές θέσεις
β. Αποφάσεις – πλαίσιο
γ. Αποφάσεις
δ. Διεθνείς συμβάσεις
ε. Όλα τα παραπάνω
20. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ αναγνώρισε ρητές εξουσίες της Ε.Ε. για συνομολόγηση διεθνών συνθηκών στους εξής τομείς:
α. Συμφωνίες για νομισματικά ή συναλλαγματικά ζητήματα
β. Κοινωνική πολιτική
γ. Περιφερειακή πολιτική
δ. Συμφωνίες για μεταναστευτικά ζητήματα
21. Οι κοινοτικές αρμοδιότητες χωρίζονται σε:
α. Αποκλειστικές και Κοινές
β. Κοινές και Συντρέχουσες
γ. Ενιαίες και αποκλειστικές
22. Η βασική μέθοδος λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο του 2ου βάθρου (ΚΕΠΠΑ) είναι:
α. Η κοινοτική μέθοδος
β. Η ομοφωνία
γ. Ειδική πλειοψηφία
23. Για την λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία από το Συμβούλιο μετά της συνθήκης της Νίκαιας απαιτείται:
α. Το 74,78% των ψήφων
β. Το 78,74% των ψήφων
γ. Το 73,8% των ψήφων
δ. Το 100% των ψήφων
24. Η Συμφωνία του St. Mallo αποτέλεσε σταθμό για την εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Εξωτερικής πολιτικής και η οποία πραγματοποιήθηκε στις:
α. 3-4 Νοέμβρη 1998
β. 3-4 Δεκέμβρη 1998
γ. 3-4 Μάρτη 2001
25. Ο όρος Εσωτερική Αγορά περιγράφει ένα χώρο στον οποίο εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των:
α. Πολιτών, των κεφαλαίων, της εργασίας, των εμπορευμάτων
β. Μεταναστών, πολιτών, κεφαλαίων, υπηρεσιών
γ. Εμπορευμάτων, προσώπων, υπηρεσιών και των κεφαλαίων
26. Τα «κριτήρια» της Κοπεγχάγης αποτελούν τους όρους προσχώρησης νέων μελών, στην Ε.Ε.. Ποιο από τα παρακάτω δεν αποτελεί κριτήριο;
α. Το φιλελεύθερο κεκτημένο
β. Η οικονομία της αγοράς
γ. Η ένταξη στην ΟΝΕ
27. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει σαν κύριο στόχο την:
α. Εκπροσώπηση των εθνικών κυβερνήσεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης
β. Εκπροσώπηση της κοινωνίας των πολιτών
γ. Εκπροσώπηση της τοπικής αυτοδιοίκησης
28. Πόσα είναι τα μέλη του Ελεγκτικού Συνεδρίου;
α. 27
β. 25
γ. 15
29. Όταν κάνουμε λόγο για την λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφερόμαστε στον βασικό ρόλο του θεσμικού «τριγώνου» το οποίο αποτελείται από:
α. Την Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο
β. Το Συμβούλιο των Υπουργών, την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο
γ. Την Επιτροπή, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρώπης.
30. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική αποτελεί ένα σύνολο μηχανισμών που ρυθμίζουν την παραγωγή, την εμπορία και την μεταποίηση των Αγροτικών προϊόντων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η οποία άρχισε να εφαρμόζεται από:
α. Τη Συνθήκη της Ρώμης
β. Την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη
γ. Τη Συνθήκη του Άμστερνταμ
31. Από τα κοινοβουλευτικά κόμματα στη χώρα μας ποιο από τα παρακάτω δεν
ανήκει στην σοσιαλιστική οικογένεια;
α) ΝΔ
β) ΠΑΣΟΚ
γ) ΣΥΡΙΖΑ
δ) ΚΚΕ
32. Η έννοια του «πανσυλλεκτικού» κόμματος ανήκει στον:
α) M. Duvenger
β) O. Kirchheimer
γ) R. Dahl
33. Τα αρχικά γράμματα Γ.Σ.Ε.Ε σημαίνουν:
α) Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος
β) Γενική Συνομοσπονδία Ελευθέρων Επαγγελματιών
γ) Γενική Συνομοσπονδία Ελευθέρων Εργατών
34. Ποια από τις παρακάτω οργανώσεις δεν αποτελεί ομάδα συμφερόντων:
α) ΑΔΕΔΥ
β) WWF
γ) ΟΑΕΔ
35. Στο Ελληνικό Κοινοβούλιο στην παρούσα κοινοβουλευτική σύνθεση συμμετέχουν:
α) 3 κόμματα
β) 4 κόμματα
γ) 5 κόμματα
36. Ποιος από τους παρακάτω τύπους χαρακτηρίζει το πολίτευμα της Ιταλίας:
α) Βασιλευομένη Δημοκρατία
β) Ομοσπονδιακή Δημοκρατία
γ) Κοινοβουλευτική Δημοκρατία
37. Ποια από τις παρακάτω χώρες δεν διαθέτει Συνταγματικό Δικαστήριο:
α) ΗΠΑ
β) Γερμανία
γ) Ελλάδα
38. Ποιος ήταν ο πρώτος Αυτοκράτορας της Ρώμης:
α) Ο Ιούλιος Καίσαρας
β) Μάρκος Αντώνιος
γ) Ο Οκταβιανός Αύγουστος
δ) Ο Πομπαίος
39. Ποιος αυτοκράτορας του Βυζαντίου βασίλευσε για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
α) Ο Ηράκλειος
β) Ο Ιουστινιανός
γ) Ο Οκταβιανός Αύγουστος
δ) Ο Πομπαίος
40. Η Συνθήκη των Σεβρών με την οποία η Ελλάδα γινόταν «των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» υπεγράφη:
α) Το 1918
β) Το 1920
γ) Το 1919
δ) Το 1921
41. Αρμόδιο για την εκδίκαση του Προέδρου της Δημοκρατίας, των Υπουργών και Υφυπουργών είναι:
α) Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο
β) Το Συμβούλιο Επικρατείας
γ) Ο Άρειος Πάγος
δ) Το Ελεγκτικό Συνέδριο
42. Η μάχη το Βατερλό με την οποία τερματίστηκε η κυριαρχία της Γαλλίας και του Ναπολέοντα έγινε:
α) Το 1812
β) Το 1814
γ) Το 1815
δ) Το 1820
43. Ο ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα Παύλος Μελάς είχε το εξής ψευδώνυμο:
α) Μίκης Ζέζας
β) Τέλος Άγρας
γ) Καπετάν Νικηφόρος
δ) Καπετάν Άρης
44. Ποιο από τα παρακάτω δεν ανήκει στα κοινωνικά δικαιώματα
α) Το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση
β) Το δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων
γ) Το δικαίωμα στην υγεία
δ) Το δικαίωμα στην παιδεία
45. Ποιο από τα παρακάτω δεν ανήκει στα ατομικά δικαιώματα
α) Η αρχή της Ισότητας έναντι στο νόμο
β) Η αρχή της Ελευθερίας
γ) Το δικαίωμα του εκλέγειν
δ) Η δικαστική προστασία
46. Η αρχή του διαχωρισμού των λειτουργιών κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα της Ελλάδος 1975/1986/2001:
α) Στο άρθρο 1
β) Στο άρθρο 26
γ) Στο άρθρο 120
δ) Στο άρθρο 22
47. Το δικαίωμα και η προστασία της ιδιοκτησίας κατοχυρώνεται στο Ελληνικό Σύνταγμα:
α) Στο άρθρο 17
β) Στο άρθρο 8
γ) Στο άρθρο 25
δ) Στο άρθρο 62
48. Η αρχή του πολυκομματισμού και της ελευθερίας δράσης των πολιτικών κομμάτων κατοχυρώνεται στο Ελληνικό Σύνταγμα:
α) Στο άρθρο 4
β) Στο άρθρο 13
γ) Στο άρθρο 29
δ) Στο άρθρο 110
49. Η διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος αναφέρεται στο:
α) Άρθρο 110
β) Άρθρο 98
γ) Άρθρο 100
δ) Άρθρο 82
50. Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε με την συνθήκη
α) Της Γιάλτας
β) Του Βερολίνου
γ) Των Βερσαλλιών
δ) Του ΒΕρνταίν
51. Η πολιορκία της Τροίας κράτησε
α) 5 χρόνια
β) 10 χρόνια
γ) 9 χρόνια
δ) 8 χρόνια
52. Ποιος από τους παρακάτω δεν πήρε μέρος στην μάχη του Μαραθώνα
α) Μιλτιάδης
β) Κυναίγειρος
γ) Αλκιβιάδης
δ) Αριστείδης
53. Ο Άγγλος φιλέλληνας ποιητής Λόρδος Βύρων άφησε την τελευταία του πνοή:
α) Στη Ζάκυνθο
β) Στην Κέρκυρα
γ) Στο Μεσολόγγι
δ) Στην Άμφισα
54. Οι αδελφοί της Ελένης που ονομάστηκαν και Διόσκουροι ήταν οι:
α) Έκτορας και Έλενος
β) Αγαμέμνονας και Μενέλαος
γ) Κάστωρ και Πολυδεύκης
δ) Διομήδης και Αινείας
55. Στην αρχαία Αθήνα οι μέτοχοι
α) Είχαν δικαίωμα απόκτησης περιουσίας
β) Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα
γ) Δεν μπορούσαν να μετέχουν στην Εκκλησία του Δήμου
δ) Δεν πλήρωναν φόρους
56. Το Μαντείο του Ολυμπίου Διός ήταν:
α) Στην Δωδώνη
β) Στην Ολυμπία
γ) Στους Δελφούς
δ) Στην Ακρόπολη
57. Ο βασιλιάς της Σπάρτης που εκδιώχθηκε και κατέφυγε στους Πέρσες ασκώντας ρόλο συμβούλου του Ξέρξη ήταν
α) Ο Δημάρατος
β) Ο Αγησίλαος
γ) Ο Λεωνίδας
δ) Ο Άγις
58. Το Μαντείο των Δελφών ήταν αφιερωμένο
α) Σε όλους τους Θεούς στου Ολύμπου
β) Στον Δία
γ) Στην Αθήνα
δ) Στον Απόλλωνα
59. Κατά την αρχική φάση του Πελοποννησιακού πολέμου η εγκατάσταση σπαρτιατικής φρουράς στην Δεκέλεια της Αττικής είχε ως αποτέλεσμα:
α) Την συνθηκολόγηση της Αθήνας
β) Τον επιδημία που αποδεκάτισε τους Αθηναίους
γ) Την έλλειψη τροφίμων και το κλείσιμο των μεταλλείων του Λαυρίου.
δ) Την σκέψη της Αραιδαμείου Ειρήνης
60. Ο βασιλιάς Φίλιππος μετά την νίκη του επι των Θηβαίων και Αθηναίων στην Χαιρώνεια (338 π.χ)
α) Άρχισε την εκστρατεία του εναντίον των Περσών
β) Υπέταξε ολόκληρη την Ελλάδα εκτός από την Σπάρτη
γ) ίδρυσε την ένωση της Κορίνθου δηλαδή την συμμαχία των Ελλήνων εκτός των Λακεδαιμονιών.
δ) Βάδισε εναντίον της Αθήνας
61. Το Λάτιο ήταν μια περιοχή που βρισκόταν:
α) Στο Βυζάντιο
β) Στη Κόρινθο
γ) Στην Ρώμη
δ) Στην Καρχηδόνα
62. Ο Μάρκος Αυρήλιος εκτός από αυτοκράτορας της Ρώμης ήταν και
α) Ποιητής
β) Ρήτορας
γ) Φιλόσοφος
δ) Νομικός
63. Ο στρατηγός που νίκησε τον Αννίβα και υπέταξε την Καρχηδόνα και ονομάστηκε «αφρικανός» ήταν:
α) Ο Μάρκος Αντώνιος
β) Ο Αιμίλιος Παύλος
γ) Ο Σκιπίων
δ) Ο Πομπηίος
64. Η πόλης του Βυζαντίου ιδρύθηκε στην αρχαιότητα από:
α) Από αποίκους των Μεγάρων
β) Από αποίκους της Σπάρτης
γ) Από αποίκους της Κορίνθου
δ) Από αποίκους της Θήβας
65. Το «υγρό πυρ» ήταν ένα αποτελεσματικό όπλο τον έσωσε την Κωνσταντινούπολη από την πολιορκία των Αράβων. Εφευρέτης ήταν:
α) Ο μηχανικός Καλλίνικος
β) Ο μηχανικός Κτησίβιος
γ) Ο Αρχιμήδης
δ) Ο μηχανικός
66. Η μάχη του Μυριοκεφάλου της Μικράς Ασίας που κατέληξε σε καταστροφή των Βυζαντινών από τους Σελτζούκους Τούρκους έγινε:
α) Το 1110
β) Το 1204
γ) Το 1081
δ) Το 1071
67. Το όνομα του βασιλιά της Αγγλίας που αναγκάστηκε να παραχωρήσει την «MagnaCarta» δηλαδή στο χάρτη δικαιωμάτων το 1815, ήταν:
α) Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος
β) Ερρικός ο έκτος
γ) Ιωάννης Α΄ ο ακτήμονας
δ) Ιάκωβος Α΄
68. Ποιος στοχαστής θεμελίωσε θεωρητικά την αρχή της διάκρισης των εξουσιών ( της νομοθετικής, της εκτελεστικής, της δικαστικής).
α) Ο Τζων Λοκ
β) Ο Τόμας Χοκις
γ) Ο Ρουσσώ
δ) Ο Μοντεσκιέ
69. Ποιος έγραψε την « Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας» και θεμελίωσε την κλασσική φιλελεύθερη πολιτική οικονομία
α) Ο Ρικάρντο
β) Ο Τζων Στούαρτ Μίλ
γ) Ο Άνταμ Σμιθ
δ) Ο Κεναί
70. Ποιος ο χαρακτήρας της Γαλλικής επανάστασης του 1789
α) Εθνικός – απελευθερωτικός
β) Αστικός – φιλελεύθερης
γ) Αγροτικός – λαϊκισμός
δ) Εργατικός – σοσιαλιστικός
71. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης έγινε αυτοκράτορας της Γαλλίας ενώπιον του Πάπα:
α) Το 1800
β) Το 1810
γ) Το 1804
δ) Το 1805
72. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης « ο γέρος του Μοριά», ήταν μέλος:
α) Του Ρωσικού κόμματος
β) Του Αυστριακού κόμματος
γ) Του Αγγλικού κόμματος
δ) Του Γαλλικού κόμματος
73. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος την περίοδο της επανάστασης του 1821 -29 ήταν ηγέτης του:
α) Γαλλικού κόμματος
β) Αγγλικού κόμματος
γ) Ρωσικού κόμματος
δ) Κανενός κόμματος
74. Την περίοδο 1828-1931 όταν κυβερνήτης του εξεργεμένου ελληνικού κράτους ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, πρωτεύουσα ήταν:
α) Η Αθήνα
β) Η Τρίπολη
γ) Η Αίγινα
δ) Το Ναύπλιο
75. Κατά την περίοδο 1833-1843 το πολίτευμα του ελληνικού κράτους ήταν:
α) Συνταγματική Μοναρχία
β) Βασιλευομένη δημοκρατία
γ) Απόλυτη Μοναρχία
δ) Προεδρική Δημοκρατία
76. Κατά την περίοδο 1924- 1935 το πολίτευμα στην Ελλάδα ήταν:
α) Συνταγματική Μοναρχία
β) Αβασίλευτη Δημοκρατία
γ) Απόλυτη Μοναρχία
δ) Βασιλευόμενη Δημοκρατία
77. Ο βασιλιάς Όθωνας που ήρθε στην Ελλάδα το 1833 αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει:
α) Στις 12 Οκτωβρίου 1862
β) Στις 3 Μαιου 1861
γ) Στις 5 Μαρτίου 1860
δ) Στις 15 Μαρτίου 1863
78. Η κοινωνία των πολιτών αποτελείται από συλλογικότητες που εντάσσονται:
α) Στην αγορά
β) Στο κράτος
γ) Οικογενειακά και φιλικά δίκτυα
δ) Σε κανένα από τα παραπάνω
79. Ποια δημόσια αρχή από τις παρακάτω δεν ανήκει στις Ανεξάρτητες Αρχές:
α) Ο Συνήγορος του Πολίτη
β) Η οικονομική και κοινωνική επιτροπή
γ) Η αρχή προσωπικών δεδομένων
δ) Το ΑΣΕΠ
80. Με τους Νόμους 2240/1994 και 2218/1994 καθιερώθηκε στην Ελλάδα ο θεσμός της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης . Τα νομαρχιακά συμβούλια:
α) Διορίζονται από τον Νομάρχη
β) Διορίζοντα από τον Υπουργό Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης
γ) Επιλέγονται από φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών
δ) Εκλέγονται με άμεση, μυστική και καθολική ψηφοφορία
81 .Με το πρόγραμμα «Ιωάννης Καποδίστριας» εκσυγχρονίστηκε το 1998 ο θεσμός της πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το πρόγραμμα «Ι. Καποδίστριας» προέβλεπε:
α) Την εθελοντική συγχώνευση δήμων και κοινοτήτων
β) Την αύξηση του αριθμού των δήμων και κοινοτήτων
γ) Την μείωση του αριθμού μέσω αναγκαστικού συγχωνεύσεων πρωτοβάθμιων ΟΤΑ και την αναβάθμιση τους μέσω νέων αρμοδιοτήτων.
δ) Την ενίσχυση των πρωτοβάθμιων ΟΤΑ μέσω της Ευρωπαϊκής Χρηματοδότησης.
82. Στο πλαίσιο του ελληνικού πολιτικού συστήματος Πρωθυπουργός διορίζεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
α) Ο αρχηγός του κόμματος που διαθέτει σχετική πλειοψηφία στην Βουλή
β) Ο αρχηγός του κόμματος που είναι πρώτο μεταξύ άλλων κομμάτων
γ) Ο αρχηγός τους κόμματος που διαθέτει απόλυτη πλειοψηφία στην Βουλή
δ) Ο αρχηγός του κόμματος που είναι πιο έμπειρος
83. Το Σύνταγμα της Ελλάδος μπορεί να αναθεωρηθεί κάθε:
α) 5 χρόνια
β) 7 χρόνια
γ) 3 χρόνια
δ) 10 χρόνια
84. Ο Άρειος Πάγος κρίνοντας μια διάταξη ως αντισυνταγματική πρέπει:
α) Να ρωτήσει το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους
β) Να παραπέμψει στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο
γ) Να παραπέμψει το θέμα στο Συμβούλιο Επικράτειας
δ) Να μην την εφαρμόσει
85. Η Επιτροπή μονίμων αντιπροσώπων (coreper) αποτελείται από:
α) Τους πρέσβεις της Ελλάδας ανά τον κόσμο
β) Εθνικές αντιπροσωπείες των κρατών – μελών, οι οποίες λειτουργούν ως ένα είδος πρεσβείας στην Ε.Ε.
γ) Τους υπουργούς εξωτερικών των κρατών μελών
86. Οι πρώτες εκλογές που διοργανώθηκαν για την συγκρότηση του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου ήταν:
α) 1981
β) 1962
γ) 1979
87. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έχει τον έλεγχο:
α) της νομισματικής πολιτικής
β) της δημοσιονομικής πολιτικής
γ) της χρηματοδότησης των επενδύσεων που προάγουν τους στόχους της εσωτερικής αγοράς.
88. Το Συμβούλιο Οικονομίας και Δημοσιονομικών θεμάτων (ECOFIN):
α) Συντονίζει τις οικονομικές πολιτικές των κρατών – μελών.
β) Ρυθμίζει τις Συναλλαγματικές Ισοτιμίες
γ) Διαθέτει ρυθμιστική ικανότητα για την εγκαθίδρυση της εσωτερικής αγοράς
89. Σε ποια από τις παρακάτω διαδικασίες λήψεως αποφάσεων το κοινοβούλιο έχει το δικαίωμα της αρνησυκηρίας ( veto):
α) Διαβούλευση
β) Συνεργασία
γ) Συναπόφαση
90. Η Ελλάδα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αριθμεί:
α) 27 βουλευτές
β) 24 βουλευτές
γ) 19 βουλευτές
91. Ο Ευρωπαϊκός Διαμεσολαβητής (ombudsman) είναι αρμόδιος για:
α) τον έλεγχο φαινομένων κακοδιοίκησης
β) τον δημοσιονομικό έλεγχο
γ) την κύρωση διεθνών συμβάσεων
92. Ποιες από τις παρακάτω θεωρίες δεν ανήκει στις θεωρίες της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης:
α) Θεωρία του λειτουργισμού
β) Θεωρία της Ομοσπονδίας
γ) Συστημική θεωρία
δ) Νεοθεσμική προσέγγιση
93. Η προεδρία του Συμβουλίου ασκείται εκ περιτροπής από τα κράτη για διάστημα:
Δίδονται 4 σημεία όπως φαίνονται στο σχήμα, το πλήθος των τριγώνων που δημιουργούνται με κορυφές τα σημεία αυτά είναι:
A. .B
Γ. .Δ
α. 4
β. 6
γ. 8
δ. 10
Δίδονται οι 4 προτάσεις:
α) Ο Γιώργος είναι μεγαλύτερος από τον Βασίλη
β) Ο Βασίλης είναι μεγαλύτερος από την Μαρία
γ) Η Μαρία είναι μεγαλύτερη από τον Γιώργο
δ) Η ηλικία του Βασίλη προστιθέμενη στην ηλικία της Μαρίας ισούται με το διπλάσιο της ηλικίας του Γιώργου.
Ψευδής είναι:
α. α
β. β
γ. γ
δ. δ
Η τιμή της παράστασης Κ= 10043 -10042 .1003-1004.1003-1004 είναι:
α. 1
β. 0
γ. -1
δ. 2
Το άθροισμα Κ=3+5+7+…+2003-2-4-6-…-2002 είναι ίσο με:
α. 1000
β. 1001
γ. 1002
δ. 999
Η υποτείνουσα ενός ορθογωνίου τριγώνου ισούται με 13cm και είναι 17cm μικρότερη από την περίμετρο του τριγώνου. Τότε το εμβαδόν του τριγώνου ισούται με;
α. 29cm2
β. 32cm2
γ. 30cm
δ. 31 cm2
Ο φόρος που πληρώνει μία οικογένεια με ετήσιο φορολογητέο εισόδημα άνω των 10.000€ είναι κατά 1000€ μεγαλύτερος από το 30% του ποσού του εισοδήματος που είναι άνω των 10.000€. Το εισόδημα που πρέπει να έχει μία οικογένεια ώστε ο φόρος που θα πληρώσει να ισούται με το 20% του συνολικού εισοδήματος είναι:
α. 15.000€
β. 18.000€
γ. 20.000€
δ. 22.000€
Ο πατέρας με τον γιο του περπατούν στον δρόμο. Ο πατέρας ρίχνει σκιά 22,5m και ο γιος 18,75m. Αν το ύψος του πατέρα είναι 1,80m τότε του γιου είναι:
α. 1,5m
β. 1,6m
γ. 1,4m
δ. 1,55m
Καταθέσαμε την 1/1 στην τράπεζα 10.000€ με επιτόκιο 3,5%. Αν ο λογαριασμός μας στην τράπεζα είχε ήδη 5,000€, τα χρήματα που θα έχουμε στον λογαριασμό ύστερα από 2 χρόνια θα είναι:
α. 16054
β. 16073
γ. 16061
δ. 16068
Σε ένα προϊόν κατά τη περίοδο των εκπτώσεων, γίνεται έκπτωση 20% επί της αναγραφόμενης τιμής. Πόσο τοις % αύξηση της τιμής της περιόδου εκπτώσεων πρέπει να γίνει, ώστε το προϊόν να επανέλθει στην αρχική του τιμή.
α. 22%
β. 25%
γ. 23%
δ. 24%
Ανθοπώλης θέλει να φτιάξει ομοιόμορφες ανθοδέσμες. Διαθέτει 1380 ορχιδέες, 2300 τριαντάφυλλα και 3542 γαρύφαλλα. Πόσες το πολύ ανθοδέσμες μπορεί να φτιάξει;
α. 138
β. 92
γ. 46
δ. 174
Πόσο καθαρό νερό πρέπει να προσθέσουμε σε 80 κιλά αλμυρό νερό που περιέχει 95% αλάτι ώστε το νέο διάλυμα να περιέχει 6% αλάτι;
α. 10
β. 20
γ. 30
δ. 40
Το ρολόι του τοίχου δείχνει 11.10. Η κυρτή γωνία που σχηματίζουν οι δύο δείκτες είναι:
α. 52,5 μοίρες
β. 55 μοίρες
γ. 57,5 μοίρες
δ. 60 μοίρες
Βρύση Α γεμίζει μια δεξαμενή σε 8 ώρες, μια άλλη Β τη γεμίζει σε 6 ώρες ενώ ένας κρουνός Κ την αδειάζει σε 10 ώρες. Η δεξαμενή αρχικά είναι γεμάτη κατά τα 7/30 της. Πόσες ώρες πρέπει να τρέχουν οι Α, Β και Κ ταυτόχρονα για να γεμίσει η δεξαμενή:
α. 3
β. 4
γ. 5
δ. 6
Στο παρακάτω πολλαπλασιασμό τα ψηφία 1 έως 9 που πιθανόν να υπάρχουν χρησιμοποιούνται μόνο μία φορά το καθένα. Με πόσο ισούται το Λ;
ΚΛΜ
x ΝΡ
7632
α. 4
β. 5
γ. 8
δ. 9
Ένα μικρό τετράγωνο είναι εγγεγραμμένο σε ένα μεγαλύτερο όπως στο σχήμα. Πόσο είναι το εμβαδόν του μικρού τετραγώνου;
3 5
α. 34
β. 28
γ. 36
δ. 49
Αν ο x είναι ακέραιος αριθμός με x<0 ποιος από τους παρακάτω είναι ο πιο μεγάλος:
α. 6x+2
β. x-2
γ. 2x
δ. -2x
Ένα σωματείο έχει 32 μέλη. Κάθε χρόνο ο αριθμός των μελών αυξάνεται κατά 50%. Πόσα μέλη θα έχει το σωματείο σε 3 χρόνια;
α. 126
β. 96
γ. 80
δ. 108
Ποιο σχήμα εκφράζει τη σχέση που υφίσταται ανάμεσα στις λέξεις – σύνολα: πορτοκάλια – μανταρίνια – μανάβης
Το 1946 στη Γαλλία, εγκαινιάστηκε ο κινηματογραφικός θεσμός:
α. του Φεστιβάλ Καννών
β. των βραβείων του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού για τον κινηματογράφο
γ. του εθνικού Κέντρου Κινηματογράφου
3. Η Ελλάδα κατέκτησε τον Ιούλιο του 2004 το Ευρωπαϊκό Κύπελλο ποδοσφαίρου, νικώντας στον τελικό:
α. τη Γαλλία
β. την Ισπανία
γ. την Πορτογαλία
4. Στο δημοψήφισμα που διενεργήθη στη Γαλλία, σχετικά με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα:
α. η πλειοψηφία των Γάλλων ψήφισε υπέρ
β. η πλειοψηφία των Γάλλων ψήφισε κατά
γ. οι Γάλλοι απείχαν σε συντριπτικό ποσοστό του δημοψηφίσματος
5. Ποια από τις παρακάτω ταχύτητες σύνδεσης στο Ίντερνετ είναι η ταχύτερη:
α. ISDN
β. ADSL
γ. PSTN
6. To πρώτο «ριάλιτι» τηλεπαιχνίδι που προβλήθηκε από ελληνικό κανάλι, ήταν:
α. το «Big Brother»
β. το «Fame Story»
γ. το «Survivor»
7. Τα σκίτσα του Μωάμεθ, που προκάλεσαν την αντιπαράθεση ανάμεσα στη Δύση και στο Ισλάμ, πρωτοδημοσιεύτηκαν σε:
α. Γαλλικό περιοδικό
β. Δανική εφημερίδα
γ. Αγγλικό περιοδικό
8. Ο Χαρίλαος Φλωράκης κηδεύτηκε:
α. στα βουνά των Αγράφων
β. στον Περισσό
γ. στο Α’ νεκροταφείο στην Αθήνα
9. Το τρομοκρατικό χτύπημα στην Ν. Υόρκη έγινε το:
α. 2000
β. 2002
γ. 2001
10. Ο Ε.Ο.Μ. υποστηρίζει:
α. την εθελοντική προσφορά αίματος
β. την εθελοντική προσφορά οργάνων
γ. την οικονομική στήριξη απόρων, που νοσηλεύονται σε νοσοκομείου
11. Τι από τα παρακάτω δεν άπτεται του πεδίου της βιοηθικής;
α. Η πρόσληψη εργαζομένου βάσει του γενετικού του κώδικα
β. Η κλωνοποίηση ανθρωπίνου ιστού
γ. Η ανάλυση DNA
12. Τον Αύγουστο του 2004, Εβραίοι έποικοι εκδιώχθηκαν από:
α. την Ιερουσαλήμ
β. τη Λωρίδα της Γάζας και την περιοχή της Δυτικής Όχθης
γ. την Παλαιστίνη
13. Η εθνική ομάδα μπάσκετ κατάκτησε το 2005 το Ευρωπαϊκό Κύπελλο:
α. στο Βουκουρέστι
β. στο Βελιγράδι
γ. στο Βερολίνο
14. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι υπουργείο:
α. Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης
β. Πολιτισμού
γ. Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης
15. Η συζήτηση για την αναθεώρηση του ελληνικού Συντάγματος, ποιο από τα παρακάτω δεν περιλαμβάνει:
α. τους γάμους των ομοφυλοφίλων
β. την αύξηση των βουλευτών Επικρατείας
γ. τη μείωση της θητείας του Προέδρου της Δημοκρατίας
16. Το Ε.Σ.Ρ. απαρτίζεται:
α. αποκλειστικά από δημοσιογράφους
β. αποκλειστικά από πολιτικά πρόσωπα
γ. από διακεκριμένα μέλη της πολιτικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής του τόπου
17. Η περίθαλψη των τραυματιών εν καιρώ πολέμου συγκαταλέγεται στις αρμοδιότητες:
α. του Ο.Η.Ε.
β. του Ερυθρού Σταυρού
γ. του Ν.Α.Τ.Ο.
18. Ποιος από τους παρακάτω δεν είναι δημοσιογράφος πολιτικού ρεπορτάζ:
α. Κούλογλου Στέλιος
β. Θεοδωράκης Σταύρος
γ. Παπαδημητρίου Παύλος
19. Ο θεσμός «πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης» υπήρξε έμπνευση της αείμνηστης Μελίνας Μερκούρη. Πρώτη πολιτιστική πρωτεύουσα ήταν:
α. η Θεσσαλονίκη
β. το Παρίσι
γ. η Αθήνα
20. Οι Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 2008, στα πλαίσια της 29ης Ολυμπιάδας, θα διεξαχθούν:
α. στο Τορόντο
β. στο Πεκίνο
γ. στο Μόντρεαλ
Δημιουργός του λογοτεχνικού έργου «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» είναι:
α. ο Σ. Κίνγκ
β. ο Τζ. Π. Ρ. Τόλκιν
γ. η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ
22. Το ποσοστό εκλογής της Νέας Δημοκρατίας στις Βουλευτικές εκλογές του 2004 ήταν:
α. 45,36 %
β. 38,90 %
γ. 40,24 %
23. Ποιο από τα παρακάτω δεν αποτελεί Όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης:
α. Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
β. Επιτροπή των Περιφερειών
γ. Γεν. Γραμματεία Διεθνών Σχέσεων
Τα λογιστικά φύλλα (EXCEL) υποστηρίζουν τη δυνατότητα:
α. αριθμητικών υπολογισμών
β. πινάκων και γραφημάτων
γ. διαγραμμάτων
25. Η UNICEF ιδρύθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 1946 από:
α. τον Ο.Η.Ε.
β. την Κ.Τ.Ε. (Κοινωνία των Εθνών)
γ. τις Η.Π.Α.
26. Ο Κάρολος Παπούλιας εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 2005, διαδεχόμενος
α. τον Χρήστο Σαρτζετάκη
β. τον Κωστή Στεφανόπουλο
γ. τον Γεώργιο Ράλλη
27. Ποια από τις παρακάτω χώρες δεν ανήκει Ευρωπαϊκή Ένωση:
α. Εσθονία
β. Φιλανδία
γ. Νορβηγία
28. Πόσα είναι τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας
α. Οκτώ
β. Εννιά
γ. Δέκα
29. Οι εκλογές του Απριλίου του 2006 στην Ιταλία ανέδειξαν νικητή:
α. τον Ρ. Πρόντι
β. τον Σ. Μπερλουσκόνι
γ. τον Τζανφράνκο Φίνι
30. Η Γκιουλ Καραχασάν είναι η υποψήφια υπερνομάρχης του ΠΑΣΟΚ για την υπερνομαρχία:
α. Αθήνας – Πειραιά
β. Καβάλας – Δράμας – Ξάνθης
γ. Έβρου – Ροδόπης
31. Ο Ντέμης Νικολαϊδης, πριν αναλάβει την διοικητική ηγεσία της ΠΑΕ ΑΕΚ, ήλθε σε άμεση ρήξη;
α. με τον Μάκη Ψωμιάδη
β. με τον Μιχ. Τροχανά
γ. με τον Στρ. Γιδόπουλο
32. Οι ασύρματοι και φορητοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές ονομάζονται:
α. i-pod
β. scanners
γ. lap-top
33. Η επικοινωνία των χρηστών, μέσω Διαδικτύου, μπορεί να διεξαχθεί με:
α. e-mail
β. Chat σε real time και ανταλλαγή μηνυμάτων σε for a
γ. ισχύει και το α & το β
34. Τι διακρίνει τις ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές από τις παραδοσιακές φωτογραφικές μηχανές;
α. Έχουν τη δυνατότητα επεξεργασίας και εκτύπωσης της εικόνας
β. Απεικονίζουν σε οθόνη το αντικείμενο λήψης της μηχανής
γ. Ισχύει και το α και το β
35. Τι από τα παρακάτω αποτελεί απειλή για έναν υπολογιστή;
α. Οι «ιοί» και τα σκουλήκια» (viruses και worms)
β. Η ανασυγκρότηση του δίσκου
γ. Η εκκαθάριση του δίσκου
36. Σε ποια περιοχή από τις παρακάτω εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα ο ιός HIV:
α. Στην Κεντρική Αφρική
β. Στην ΝΑ Ασία
γ. Στην Ανατολική Ευρώπη
37. Ποια από τα παρακάτω θεατρικά έργα, που παίζονται την θεατρική περίοδο 2005 – 2006, μετρά τις περισσότερες παραστάσεις έως τώρα:
α. «Σύζυγος Αλλεργιολόγου»
β. «Σεσουάρ για δολοφόνους»
γ. «Μπαμπά μην ξαναπεθάνεις Παρασκευή»
38. Ποιος τραγουδιστής έχει ερμηνεύσει στίχους του ποιητή Νίκου Καββαδία
α. Μ. Πυροβολάκης
β. Γ. Ανδρεάτος
γ. Β. Παπακωνσταντίνου
39. Το «concealer» ως γυναικείο καλλυντικό προϊόν είναι:
α. αντιρυτιδική κρέμα
β. προϊόν μέικ-απ, κυρίως για το πρόσωπο
γ. λιποδιαλυτική κρέμα
40. Ποιο είναι το όριο ηλικίας για την εξωσωματική γονιμοποίηση, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία:
α. τα 50 χρόνια
β. τα 55 χρόνια
γ. δεν υπάρχει όριο ηλικίας
41. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο βρίσκεται:
α. στην οδό Πατησίω
β. στην Πλάκα
γ. στην οδό Σταδίου
42. Το σύστημα ABS σε ένα αυτοκίνητο κάνει:
α. πιο ασφαλές και άμεσο το φρενάρισμα του αυτοκινήτου
β. πιο άνετη την οδήγηση
γ. οικολογικότερο τον κινητήρα
43. Ποιος από τους παρακάτω κατηγορείται για συμμετοχή στην τρομοκρατική οργάνωση της 17Ν:
α. Α. Γιωτόπουλος
β. Γ. Σερίφης
γ. Α. Ψαραδέλης
44. Ο Δακτύλιος, που ισχύει για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας στο κέντρο της Αθήνας, καθορίζεται:
α. βάσει του λήγοντος ψηφίου της πινακίδας κυκλοφορίας του αυτοκινήτου
β. βάσει του αρχικού ψηφίου της πινακίδας κυκλοφορίας του αυτοκινήτου
γ. βάσει του τύπου του κινητήρα του αυτοκινήτου
45. Σύμφωνα με τον ισχύοντα Κ.Ο.Κ. αν σε δρόμο χωρίς σήμανση, συγκρουστούν δύο οχήματα, προτεραιότητα είχε:
α. αυτός που ερχόταν από δεξιά
β. αυτός που ερχόταν από αριστερά
γ. κανένας από τους δύο
46. Ποιο από τα παρακάτω εκτέθηκε το Μάρτιο του 2006 στο Ι.Μ.Ε.:
α. Η Μόνα Λϊζα του Da Vinci
β. Οι μηχανές του Da Vinci
γ. Η Γκουέρνικα του Πικάσο
47. Ποια από τις παρακάτω πόλεις δεν περιελάμβανε η περιοδεία της Τζ. Λόπεζ τον Απρίλιο – Μάιο του 2006, που τελικά ακυρώθηκε
α. Σόφια
β. Ντουμπάι
γ. Τυνησία
48. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, χρυσή Ολυμπιονίκης δεν εστέφθη:
α. η Τασούλα Κελεσίδου
β. η Αθανασία Τσουμελέκα
γ. η Φανή Χαλκιά
49. Ο ήρωας κόμικ «Ισοβίτης» έχει δημιουργό:
α. τον Αρκά
β. τον Στάθη
γ. τον Π. Μαραγκό
50. Πόσες ομάδες θα πάρουν μέρος στο Μουντιάλ της Γερμανίας το 2006:
α. 30
β. 28
γ. 32
51. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι παιχνίδι του Ο.Π.Α.Π.:
α. το SUPER 3
β. το EXTRA 5
γ. το BINGO
52. Ένα F.I.R. μπορεί να παραβιαστεί:
α. όταν ένα αεροσκάφος ξένης χώρας παραβιάζει τον εναέριο χώρο μιας άλλης
β. όταν ένα ξένο πλοίο παραβιάζει τα χωρικά ύδατα μιας άλλης χώρας
γ. όταν ένα κράτος παραβιάζει τις διεθνείς συνθήκες
53. Το «State Department» βρίσκεται:
α. στη Μ. Βρετανία
β. στις Η.Π.Α.
γ. στην Ιρλανδία
54. Οι «καραμπινιέροι» είναι:
α. αστυνομικοί της Ιταλίας
β. ποδοσφαιριστές του ιταλικού πρωταθλήματος
γ. διάσημοι οίκοι μόδας στο Μιλάνο
55. Το «καμπιονάτο» εκτυλίσσεται κάθε χρόνο:
α. στη Γαλλία
β. στην Ιταλία
γ. στη Μ. Βρετανία
56. Που μπορεί κάποιος να διαβάσει τη «Lemonde»:
α. στην Ιταλία
β. στη Γαλλία
γ. στη Πορτογαλία
57. Η Σύνοδος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως το 2005 καθήρεσε τον Ειρηναίο από:
α. Πατριάρχη Αλεξανδρείας
β. Πατριάρχη Ιεροσολύμων
γ. Οικουμενικό Πατριάρχη
58. Ο Ρονάλντο είναι ποδοσφαιριστής:
α. Βραζιλίας
β. Αργεντινής\
γ. Κολομβίας
59. Το «Οβάλ Όφις» (OvalOffice) βρίσκεται:
α. στον Λευκό Οίκο
β. στο Κογκρέσο
γ. στη Βουλή Γερουσιαστών
60. Ποια από τις παρακάτω οργανώσεις έχει ως εντεταλμένο σκοπό της την προστασία των ζώων, που απειλούνται με εξαφάνιση:
α. η UNICEF
β. η οργάνωση Αρκτούρος
γ. η WWF
61. Ο Κ. Κεντέρης κέρδισε:
α. το αργυρό μετάλλιο στους Ευρωπαϊκούς Αγώνες του 2002
β. το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σίδνεϊ το 2000
γ. το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004
62. Όταν ένα άγραφο cd υπολογιστή φέρει την ένδειξη CD–RW, τότε αυτό σημαίνει:
α. ότι αυτό είναι επανεγράψιμο
β. ότι αυτό δεν είναι επανεγράψιμο
γ. ότι αυτό δεν μπορεί να αντιγραφεί
63. Ο Βίγκο Μόρτενσεν είναι:
α. αθλητής
β. τραγουδιστής
γ. ηθοποιός
64. Η μαθησιακή δυσκολία ανάγνωσης και γραφής αποτελεί επιμέρους χαρακτηριστικό:
α. της νοητικής υστέρησης
β. της δυσλεξίας
γ. του σύνδρομου Down
65. Η Πανεπιστημιούπολη της Αθήνας βρίσκεται:
α. στα Ιλίσια
β. στου Ζωγράφου
γ. στου Παπάγου
66. Εκπρόσωπος τύπου της κυβέρνησης της Ν.Δ., κατά το διάστημα Ιανουαρίου 2006 – Μαίου 2006, ήταν:
α. ο Γ. Βουλγαράκης
β. ο Ευάγγ. Αντώναρος
γ. ο Θ. Ρουσόπουλος
67. Ο Σάκης Ρουβάς με τη συμμετοχή του στην Eurovision το 2004 κατέλαβε την ίδια θέση με:
α. την Άννα Βίσση το 2006
β. τους Antique το 2001
γ. την Έλενα Παπαρίζου το 2005
68. Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων βρίσκεται:
α. στην οδό Βουλής
β. στην οδό Σταδίου
γ. στην οδό Μητροπόλεως
69. Ποιο είναι το Ασφαλιστικό Ταμείο με τους περισσότερους ασφαλισμένους:
α. το Ι.Κ.Α.
β. το Τ.Ε.Β.Ε.
γ. το Ο.Γ.Α.
70. Στο Έντυπο Ε9 της φορολογικής δήλωσης, ο κάθε φορολογούμενος πολίτης είναι υποχρεωμένος να δηλώσει:΅
α. την ακίνητη και κινητή περιουσία του
β. την ακίνητη περιουσία του
γ. τις καταθέσεις του στην τράπεζα
71. Τι σημαίνουν τα αρχικά ΑΠΘ:
α. Ακτινολογική Πτέρυγα Θεραπείας
β. Ανώτατο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
γ. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
72. Ποια από τις παρακάτω εταιρείες εδρεύει στη Γερμανία:
α. η SIEMENS
β. η COCA – COLA
γ. η MICROSOFT
73. O Οσάμα Μπιν Λάντεν κατηγορείται:
α. για εσχάτη προδοσία
β. για τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11/9/2001
γ. για λαθρεμπόριο
74. To «Σπίτι της Άρσης Βαρών» βρίσκεται:
α. στο Κερατσίνι
β. στην Κοκκινιά
γ. στη Νίκαια
75. Ο Νόαμ Τσόμσκι είναι:
α. ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους διανοητές
β. διάσημος γλωσσολόγος
γ. ισχύει και το α και το β
76. Στο πρόσφατο δημοψήφισμα του Μαίου 2006, στο Μαυροβούνιο, προκρίθηκε:
α. η απόσχιση Σερβίας – Μαυροβουνίου
β. η συνέχιση της 8χρονης ένωσης Σερβίας – Μαυροβουνίου
γ. η απομάκρυνση από την εξουσία του πρωθυπουργού του Μαυροβουνίου Τζουκάνοβιτς
77. Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας είναι:
α. ο Γ. Ερντογάν
β. ο Μ. Αρίντς
γ. ο Α. Γκιούλ
78. Στις Πανελλήνιες Εξετάσεις του 2006, στο μάθημα της Νεολληνικής Γλώσσας Γεν. Παιδείας, παρετέθη κείμενο του:
α. Γ. Μπαμπινιώτη
β. Ε.Π. Παπανούτσου
γ. Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου
79. Το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου 2006 θα διεξαχθεί στο:
α. Άμστερνταμ
β. Βουκουρέστι
γ. Βερολίνο
80. Που εδρεύει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
α. στις Βρυξέλλες
β. στο Στρασβούργο
γ. στη Χάγη
81. Ποιο ιδιωτικό τηλεοπτικό κανάλι διοργανώνει κάθε χρόνο τα μουσικά βραβεία «ΑΡΙΩΝ»:
α. ALPHA
β. MEGA
γ. STAR
82. Η Χάλκινη Παναγία του Ντάμιεν Χερστ τοποθετήθηκε:
α. στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ
β. στην Times Square της Νέας Υόρκης
γ. στην Park Avenue της Νέας Υόρκης
83. Ποιο είναι το νόμισμα της Νορβηγίας
α. η Κορόνα
β. η Λίρα
γ. το Ευρώ
84. Ο ιός H5N1 έθεσε πρόσφατα σε συναγερμό ολόκληρο τον κόσμο μέσω:
α. της γρίπης των πτηνών
β. του αφθώδους πυρετού
γ. της νόσου των «τρελών αγελάδων»
85. Η 31η Μαίου έχει καθιερωθεί ως:
α. παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου
β. παγκόσμια ημέρα κατά των ναρκωτικών
γ. παγκόσμια ημέρα κατά του καπνίσματος
86. Τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β’ διαδέχτηκε στο παπικό αξίωμα ο:
α. πάπας Νικόλαος Ε’
β. πάπας Γρηγόριος Α’
γ. πάπας Βενέδικτος XVI
Το σύνθημα «Nowarforoil» αναφερόταν:
α. στον πόλεμο των Η.Π.Α. εναντίον του Ιράκ
β. στον πόλεμο των Η.Π.Α. εναντίον του Ιράν
γ. στον πόλεμο των Η.Π.Α. εναντίον του Κουβέιτ
88. «Υπάρχει τρόπος να γίνει η διαδικασία του κυνηγιού λίγο δικαιότερη για όλους», είπε το ένα ελάφι στο άλλο, κοιτώντας τον υποψήφιο θηρευτή τους, να κρατά μια κοντόκανη καραμπίνα και να στέκεται απορημένος. «Πάρε κι εσύ αυτή την καραμπίνα, που βρήκαμε στο δάσος την προηγούμενη μη κυνηγετική περίοδο» συνέχισε το ένα ελάφι στο άλλο. Το υποψήφιο θήραμα στάθηκε οπλισμένο με την πλάτη στον οπλισμένο θηρευτή του και το άλλο ελάφι είπε: «θα μετρήσετε ακριβώς 10 βήματα, στο 10ο γυρνάτε»…..
Η παραπάνω ιστορία καταδεικνύει με εύθυμο τρόπο:
α. το πρόβλημα της εξαφάνισης σπανίων ειδών ζώων από την ανεξέλεγκτη θήρευση
β. τα δικαιώματα των ζώων, που συχνά καταπατούνται από τους ανθρώπους
γ. και το α και το β
89. Σύμφωνα με το προηγούμενο κείμενο, λύση στο πρόβλημα που καταδεικνύει, θα αποτελούσε:
α. το σταμάτημα της θήρευσης
β. ο έλεγχος της θήρευσης
γ. οι άνθρωποι θα θηρεύουν μόνο ζώα, που μπορούν να υπερασπίσουν τη ζωή τους
90. Η έδρα της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής βρίσκεται:
α. στη Βέρνη
β. στη Γενεύη
γ. στη Λωζάνη
δ. στο Παρίσι
91. Οι αρμοδιότητες των Υφυπουργών ορίζονται από:
α. το Υπουργικό Συμβούλιο
β. τον αρμόδιο Υπουργό
γ. τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
δ. τον Πρωθυπουργό και τον οικείο Υπουργό
92. Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι:
α. Γενική Γραμματεία του Υπουργείου Εσωτερικών
β. μη Κυβερνητική Οργάνωση
γ. ανεξάρτητη Διοικητική αρχή
δ. οργανισμός που εποπτεύεται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης
93. Το αρμόδιο Υπουργείο για τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις είναι το:
α. Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας
β. Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών
γ. Υπουργείο Εργασίας\
δ. Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης
94. Η επανεκλογή του ίδιου προσώπου ως Προέδρου της Δημοκρατίας επιτρέπεται:
α. χωρίς όριο
β. δύο ακόμη φορές
γ. καμία φορά
δ. μία φορά
95. Οι ενστάσεις κατά του κύρους των βουλευτικών εκλογών εκδικάζονται από:
α. το Συμβούλιο της Επικρατείας
β. το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο
γ. τον Άρειο Πάγο
δ. το Εφετείο της αντίστοιχης Περιφέρειας
96. Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους εποπτεύεται από το:
α. Υπουργείο Δικαιοσύνης
β. Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών
γ. Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης
δ. Συμβούλιο της Επικρατείας
97. Η έκδοση εκλογικού βιβλιαρίου είναι σήμερα υποχρεωτική για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος:
α. όχι
β. ναι
γ. ναι, μόνο για τις βουλευτικές εκλογές
δ. ναι, μόνο για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
98. Οι νόμοι, γενικά, ισχύουν από:
α. την υπογραφή τους από τους αρμόδιους Υπουργούς
β. τη ψήφιση τους από τη Βουλή
γ. τη δημοσίευση τους στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης
δ. την υπογραφή τους από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
99. Ο Νομάρχης:
α. εκλέγεται κάθε τέσσερα χρόνια από τους έχοντες δικαίωμα ψήφου κατοίκους κάθε νομού
β. διορίζεται από την Κυβέρνηση
γ. εκλέγεται κάθε πέντε χρόνια από τους έχοντες δικαίωμα ψήφου
δ. εκλέγεται από τους Δημάρχους και τους Κοινοτάρχες κάθε νομού
100. Τι σημαίνει Σ.Δ.Ο.Ε:
α. Σώμα Διαχείρισης Ορεινών Εκτάσεων
β. Σώμα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος
γ. Σωματείο Δημοσίων Οικονομικών Επιθεωρητών
δ. Σύστημα Διοίκησης Οικονομικών Επενδύσεων
101. Νομάρχης Αθηνών είναι:
α. η κυρία Φώφη Γεννηματά
β. ο κύριος Γιάννης Σγουρός
γ. ο κύριος Θεόδωρος Κατριβάνος
δ. η κυρία Ντόρα Μπακογιάννη
102. Στην Ανώτατη Εκπαίδευση ανήκουν:
α. τα Πανεπιστήμια
β. τα Πανεπιστήμια και τα Τ.Ε.Ι.
γ. η Ακαδημία Αθηνών και τα Πανεπιστήμια
δ. το ΔΙΚΑΤΣΑ, τα Πανεπιστήμια και τα Τ.Ε.Ι.
103. Που εδρεύει το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων:
α. Λουξεμβούργο
β. Βρυξέλες
γ. Στρασβούργο
δ. Παρίσι
104. Οι εκλογές για τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου γίνονται κάθε:
α. δύο χρόνια
β. τρία χρόνια
γ. τέσσερα χρόνια
δ. πέντε χρόνια
105. Ποιο κράτος δεν έχει χερσαία σύνορα με άλλο κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης:
α. Βέλγιο
β. Δανία
γ. Ελλάδα
δ. Σουηδία
106. Τα κράτη-μέλη εναλλάσσονται στην Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάθε:
α. 3 μήνες
β. 6 μήνες
γ. 12 μήνες
δ. 18 μήνες
107. Πόσες χώρες μετέχουν στην Ευρωζώνη
α. 6
β. 9
γ. 12
δ. 4
108. Τα θεσμικά Ευρωπαϊκά όργανα είναι πέντε:
α. το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, η Επιτροπή, το Δικαστήριο και το Κοινωνικό Ταμείο
β. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, η Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και η Επιτροπή Περιφερειών
γ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, η Επιτροπή, το Δικαστήριο και το Ελεγκτικό Συνέδριο
δ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, η Επιτροπή, το Δικαστήριο και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων
109. Τι είναι το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ):
α. Το θεσμικό πλαίσιο για τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης και τη σχετική χρηματοδότηση προς όλα τα Υπουργεία
β. Σύνολο Προγραμμάτων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας Επιχειρήσεων
γ. Η στρατηγική Εθνικής Ανάπτυξης, οι προτεραιότητες των Διαρθρωτικών
δ. Επενδυτικά Προγράμματα για υψηλή τεχνολογία και καινοτομία
110.Το πρώτο ελληνικό νόμισμα, που κόπηκε επί Καποδίστρια, ήταν:
α. το γρόσι
β. η δραχμή
γ. το τάλιρο
δ. ο φοίνικας
111. Η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων καθιερώθηκε συνταγματικά επί:
α. Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου
β. Δημητρίου Γούναρη
γ. Ελευθερίου Βενιζέλου
δ. Θεοδώρου Δηλιγιάννη
112. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται:
α. μόνον από την Κυβέρνηση
β. μόνον από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
γ. από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την Κυβέρνηση
δ. από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τη Βουλή
Ο έλεγχος των δαπανών του κράτους ανήκει:
α. στο Συμβούλιο Επικρατείας
β. στο Ελεγκτικό Συνέδριο
γ. στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους
δ. στον Άρειο Πάγο
114. Τους νόμους εκδίδει και δημοσιεύει:
α. ο Πρωθυπουργός
β. ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας
γ. η Βουλή
δ. ο καθ’ ύλην αρμόδιος Υπουργός
115. Ο ανώτατος υπάλληλος σε ένα υπουργείο είναι:
α. ο Υπουργός
β. ο Υπουργός Αναπληρωτής
γ. ο Υφυπουργός
δ. ο Γενικός Γραμματέας
116. Οι Δήμοι και οι Κοινότητες στο σύνολο της χώρας είναι σήμερα περίπου:
α. 400
β. 600
γ. 800
δ. 1000
117. Τα Κύθηρα ανήκουν στη Νομαρχία:
α. Κυκλάδων
β. Λακωνίας
γ. Πειραιά
118. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από:
α. τη Βουλή και τον Πρόεδρο της Βουλής
β. τη Βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
γ. τη Βουλή και την Κυβέρνηση
δ. τη Βουλή και τον Πρωθυπουργό
119. Που εδρεύει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;
α. Βρυξέλλες
β. Λουξεμβούργο
γ. Φρανκφούρτη
δ. Άμστερνταμ
120. Ποιος είναι ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής;
α. Νηλ Κίνοκ
β. Πατ Κοξ
γ. Κρις Πάτεν
δ. Νικηφόρος Διαμαντούρος
121. Πότε λήγει η τρέχουσα θητεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου;
α. 2005
β. 2006
γ. 2007
δ. 2004
122. Ποιο από τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι διακυβερνητικό;
α. Ευρωπαϊκή Επιτροπή
β. Συμβούλιο
γ. Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
δ. Ελεγκτικό Συνέδριο
123. Πότε υπεγράφη η συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας;
α. 1957
β. 1951
γ. 1960
δ. 1992
124. Πόσες είναι σήμερα οι επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης των δεκαπέντε κρατών – μελών;
α. 15
β. 12
γ. 11
δ. 25
125. Τι είναι η περιφερειακή ανάπτυξη;
α. Η διαδικασία, που προκαλείται από την διαχρονική μεταβολή της διαπεριφερειακής διάρθρωσης της οικονομίας, με στόχο την καθολική ανάπτυξη των περιφερειών μιας χώρας
β. Η προσπάθεια μείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων
γ. Η εφαρμογή αναπτυξιακών προγραμμάτων στις περιφέρειες μιας χώρας
126. Ποια περιφέρεια της χώρας έχει μεγαλύτερο κατά κεφαλή ΑΕΠ;
α. Ήπειρος
β. Βόρειο Αιγαίο
γ. Κρήτη
δ. Νότιο Αιγαίο
127. Πόσες είναι οι Περιφέρειες της Ελλάδας;
α. 5
β. 13
γ. 25
δ. 52
128. Πόσα αστέρια έχει η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
α. 10
β. 12
γ. 18
δ. 25
129. Ποια ήταν η συντομογραφία του ιού που προσβάλλει το αναπνευστικό σύστημα, ο οποίος αναστάτωσε την παγκόσμια κοινότητα το 2003;
α. SARS
β. MARS
γ. TARS
δ. CARS
130. Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων:
α. Είναι ανώνυμη εταιρεία
β. Είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου
γ. Είναι εταιρεία περιορισμένης ευθύνης
δ. Δεν έχει νομική προσωπικότητα
131. Ποιο είναι το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της χώρας;
α. Ο Άρειος Πάγος
β. Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο
γ. Το Συμβούλιο της Επικρατείας
δ. Το Ελεγκτικό Συνέδριο
132. Οι αναγκαστικές συνενώσεις ΟΤΑ του 1998 (Πρόγραμμα «Ι.Καποδίστριας») αφορούσαν:
α. Ολόκληρη τη χώρα
β. Ολόκληρη τη χώρα εκτός από τους νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης
γ. Ολόκληρη τη χώρα εκτός από τρεις νομαρχίες τις Αττικής
δ. Ολόκληρη τη χώρα εκτός από τον νομό Αττικής.
133. Τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών υπάγονται:
α. Στο Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης
β. Στο Υπουργείο Ανάπτυξης
γ. Στο Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας
δ. Στο Υπουργείο Εξωτερικών
134. Αρμόδιο για θέματα εμπορίου είναι σήμερα:
α. Το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας
β. Το Υπουργείο Τουρισμού
γ. Το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης
δ. Το Υπουργείο Ανάπτυξης
135. Η κρατική εποπτεία στις πράξεις των Δήμων ασκείται:
α. Από τον Νομάρχη
β. Από το Περιφερειακό Συμβούλιο
γ. Από τον Συνήγορο του Πολίτη
δ. Από τον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας
136. Μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου είναι:
α. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Πρωθυπουργός και οι Υπουργοί
β. Ο Πρωθυπουργός, οι Υπουργοί και οι αναπληρωτές Υπουργοί
γ. Ο Πρωθυπουργός, οι Υπουργοί, οι αναπληρωτές Υπουργοί και οι Υφυπουργοί
δ. Ο Πρωθυπουργός, οι Υπουργοί, οι αναπληρωτές Υπουργοί και Γενικοί Γραμματείς
137. Ο πολιτικός συγκεντρωτισμός χαρακτηρίζει την ελληνική δημόσια διοίκηση και έχει ως συνέπεια:
α. Τη χαμηλή ανάπτυξη των υπηρεσιακών επιτελικών δομών
β. Την ανάπτυξη υπηρεσιακών δομών στην Περιφέρεια
γ. Την ισχυροποίηση του ρόλου των μονίμων υπαλλήλων
δ. Τη συχνή ματαίωση του κοινοβουλευτικού ελέγχου
138. Ποια από τις επόμενες Ευρωπαϊκές Συνθήκες υπεγράφη πρώτη;
α. Η Συνθήκη της Ρώμης
β. Η Συνθήκη των Παρισίων
γ. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ
δ. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ
139. Ποια από τις επόμενες χώρες εντάχθηκε στην Ε.Ε. με την τελευταία διεύρυνση της;
α. Η Φιλανδία
β. Η Σουηδία
γ. Η Εσθονία
δ. Η Ρουμανία
140. Ο κοινωνικός χάρτης προωθεί την ισότητα ανδρών και γυναικών:
α. Μέσω του περιορισμού ορισμένων δικαιωμάτων των ανδρών
β. Μέσω της χορήγησης περισσότερων δικαιωμάτων στις γυναίκες
γ. Μέσω της αναγνώρισης δικαιώματος ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε ότι αφορά στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας, καθώς επίσης και τους όρους απασχόλησης τους
δ. Με κανένα από τα παραπάνω
141. Ποιο από τα επόμενα δεν αποτελεί κύριο όργανο της Ε.Ε.;
α. Το Συμβούλιο Υπουργών
β. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
γ. Το Ελεγκτικό Συνέδριο
δ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα
142. Τα όργανα της νομοθετικής λειτουργίας είναι:
α. Διορισμένα
β. Μετακλητά
γ. Αιρετά
δ. Μόνιμα
143. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι:
α. Αντιπρόσωπος του Έθνους
β. Επικεφαλής της Κυβερνήσεως
γ. Πολιτικώς υπεύθυνος έναντι της Κυβερνήσεως
δ. Ρυθμιστής του πολιτεύματος
144. Η νομοθετική λειτουργία ασκείται:
α. Από τη Βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
β. Από την Βουλή και την Κυβέρνηση
γ. Από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την Κυβέρνηση
δ. Από την Βουλή και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης
145. Τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας όταν απουσιάζει για μια εβδομάδα στο εξωτερικό:
α. Τον αναπληρώνει στα καθήκοντά του ο Πρωθυπουργός
β. Τον αναπληρώνει στα καθήκοντά του ο Πρόεδρος της Βουλής
γ. Δεν τον αναπληρώνει κανείς
δ. Τον αναπληρώνει το συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών
146. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να απαλλάξει την κυβέρνηση από τα καθήκοντά της:
α. Αν το ζητήσει σε δημοψήφισμα το 51% του εκλογικού σώματος
β. Αν το κρίνει σκόπιμο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας
γ. Αν υποβάλλει η κυβέρνηση την παραίτησή της
δ. Αν καταψηφιστεί ο προϋπολογισμός
147. Τα έτη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης των παιδιών:
α. Καθορίζονται ελεύθερα από τον Υπουργό Παιδείας
β. Είναι σε κάθε περίπτωση 6 χρόνια τουλάχιστον
γ. Είναι 9 χρόνια, αλλά το όριο μπορεί να αυξηθεί
δ. Είναι αποκλειστικά και μόνο 9 χρόνια
148. Οι δικαστικές αποφάσεις εκτελούνται:
α. Στο όνομα του ελληνικού λαού
β. Στο όνομα του Προέδρου της Δημοκρατίας
γ. Στο όνομα της Ελληνικής Δημοκρατίας
δ. Στο όνομα της δικαστικής εξουσίας
149. Ένα πρόσωπο μπορεί να εκλεγεί ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας:
α. Μόνο μία φορά
β. Μόνο δύο φορές
γ. Μόνο τρεις φορές
δ. Απεριόριστα
150. Για να γίνει κάποιος Υπουργός πρέπει:
α. Να έχει την ιδιότητα του βουλευτή
β. Να έχει τα προσόντα που απαιτούνται για να εκλεγεί κανείς βουλευτής
γ. Να υπάρχει θετική προηγούμενη απόφαση της κοινοβουλευτικής ομάδας του κυβερνώντος κόμματος
δ. Να έχει διατελέσει τουλάχιστον μία φορά στο παρελθόν βουλευτής
151. Ο αριθμός των βουλευτών ανέρχεται σήμερα με νόμο σε:
α. Διακόσιους
β. Διακόσιους ογδόντα
γ. Τριακόσιους
δ. Τριακόσιους είκοσι
152. Η αρχηγία και η διοίκηση, αντίστοιχα, των ενόπλων δυνάμεων ανήκει:
α. Η αρχηγία στον Υπουργό Ενόπλων Δυνάμεων και η διοίκηση στο ΓΕΕΘΑ
β. Η αρχηγία στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και η διοίκηση στην Κυβέρνηση
γ. Τόσο η αρχηγία όσο και η διοίκηση στην Κυβέρνηση
δ. Τόσο η αρχηγία όσο και η διοίκηση στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
153. Οι Υπουργοί και οι Υφυπουργοί:
α. Διορίζονται από τον Πρωθυπουργό
β. Διορίζονται από τον Πρόεδρο της Βουλής μετά από πρόταση της Βουλής
γ. Διορίζονται από τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας
δ. Διορίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μετά από πρόταση του Πρωθυπουργού.
154. Οι Βουλευτές Επικρατείας δεν μπορεί να αντιστοιχούν σε ποσοστό:
α. Μεγαλύτερο του ενός δεκάτου του συνολικού αριθμού των βουλευτών
β. Μεγαλύτερο του ενός εικοστού του συνολικού αριθμού των βουλευτών
γ. Μεγαλύτερο του μισού του συνολικού αριθμού των βουλευτών
δ. Μεγαλύτερο των 2/3 του συνολικού αριθμού των βουλευτών
155. Ο τρόπος λειτουργίας της Βουλής ορίζεται:
α. Εθιμικά
β. Στο Σύνταγμα
γ. Σε Προεδρικό διάταγμα
δ. Στον Κανονισμό της
156. Οι Βουλευτές ψηφίζουν:
α. Κατά συνείδηση
β. Κατά την βούληση του πολιτικού κόμματος από το οποίο προέρχονται
γ. Κατά τη βούληση των ψηφοφόρων τους
δ. Κατά την απόφαση που έλαβε η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος τους.
157. Το δικαίωμα πρότασης νόμων ανήκει:
α. Στη Βουλή και στην Κυβέρνηση
β. Μόνο στην Κυβέρνηση
γ. Μόνο στη Βουλή.
Δ. Στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
158. Οι δικαστές κατά την άσκηση των καθηκόντων, υπόκεινται μόνον:
α. Στην συνείδησή τους
β. Στη νομολογία των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας
γ. Στο Σύνταγμα και τους νόμους
δ. Στο Σύνταγμα, τους νόμους και τις εγκυκλίους των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας.
159. Η συγχώνευση των δήμων και κοινοτήτων έγινε με νόμο, που είναι γνωστός ως:
α. «Ελευθέριος Βενιζέλος»
β. «Όθων»
γ. «Καποδίστριας»
δ. «Ξενοκράτης»
160. Η νομαρχιακή αυτοδιοίκηση αποτελεί Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης:
α. Πρώτου βαθμού
β. Δεύτερου βαθμού
γ. Τρίτου βαθμού
δ. Ειδικής αυτοδιοίκησης
161. Η οργάνωση της κρατικής διοίκησης με ανάθεση αρμοδιοτήτων σε περιφερειακά κρατικά όργανα ονομάζεται:
α. Διοικητική αποκέντρωση
β. Διοικητική αυτοδιοίκηση
γ. Διοικητική ολοκλήρωση
δ. Διοικητική μέριμνα
162. Τα συλλογικά όργανα της διοικήσεως συνεδριάζουν νομίμως, εφόσον έχουν:
α. Πλειοψηφία
β. Ισοψηφία
γ. Ομοφωνία
δ. Απαρτία
163. Η σχέση μεταξύ προϊσταμένου και υφισταμένου στη Διοίκηση χαρακτηρίζεται ως:
α. Υπηρεσιακή σχέση
β. Ιεραρχική θέση
γ. Πειθαρχική σχέση
δ. Συμβατική σχέση
164. Η Διοίκηση αποτελεί όργανο της:
α. Νομοθετικής εξουσίας
β. Εκτελεστικής εξουσίας
γ. Δικαστικής εξουσίας
δ. Τέταρτης εξουσίας
165. Η αυθεντική ερμηνεία των νόμων ανήκει:
α. Στη νομοθετική λειτουργία
β. Στον Άρειο Πάγο και το Συμβούλιο Επικρατείας
γ. Στην Κυβέρνηση
δ. Στον Πρόεδρο της Βουλής
166. Οι Υπουργοί χωρίς χαρτοφυλάκιο:
α. Ασκούν εν αμφιβολία όσες αρμοδιότητες δεν έχουν ανατεθεί σε άλλους Υπουργούς
β. Έχουν όσες αρμοδιότητες του αναθέτει ο Πρωθυπουργός με απόφασή του
γ. Ασκούν χωρίς δικαίωμα ψήφου συμβουλευτικό έργο στο υπουργικό συμβούλιο
δ. Εκπροσωπούν αυτοδικαίως την κυβέρνηση ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
167. Για να εκλεγεί κάποιος Βουλευτής πρέπει να έχει συμπληρώσει κατά την ημέρα της εκλογής του:
α. Το 18ο έτος της ηλικίας του
β. Το 25ο έτος της ηλικίας του
γ. Το 30ο έτος της ηλικίας του
δ. το 32ο έτος της ηλικίας του
168. Αν ο Πρωθυπουργός παραιτηθεί ή αδυνατεί να ασκήσει τα καθήκοντά του για λόγους υγείας, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας:
α. Διαλύει τη Βουλή και προκηρύσσει εκλογές
β. Διορίζει τον Πρόεδρο της Βουλής ως αντικαταστάτη
γ. Διορίζει Πρωθυπουργό τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης
δ. Διορίζει Πρωθυπουργό αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος στο οποίο ανήκει ο απερχόμενος Πρωθυπουργός
169. Οι πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας ισχύουν και εκτελούνται:
α. Αμέσως, χωρίς άλλη διατύπωση
β. Μετά από έγκριση του Ελεγκτικού Συνεδρίου
γ. Μετά την προσυπογραφή του αρμόδιου Υπουργού και τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως
δ. Μετά την κύρωσή τους με νόμο.
170. Η άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας ανήκει από κοινού:
α. Στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στην Κυβέρνηση
β. Στην Βουλή και την Κυβέρνηση
γ. Στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τη Βουλή
δ. Στην Κυβέρνηση και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης
171. ΚΥΣΥΜ σημαίνει:
α. Κεντρικό Υπουργικό Συμβούλιο
β. Κυβερνητικό Συμβούλιο
γ. Κυβερνητικό Συμβούλιο Μετανάστευσης
δ. Κεντρικό Υπηρεσιακό Συμβούλιο Μεταθέσεων
172. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι αρμοδιότητα του εκλογικού σώματος;
α. Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος
β. Η εκλογή των εθνικών αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
γ. Η εκλογή του Προέδρου της Βουλής
δ. Η εκλογή των βουλευτών
173. Ποια από τις παρακάτω δεν είναι προαπαιτούμενη αρχή για τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας κατά τις βουλευτικές εκλογές;
α. Η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας
β. Η αρχή της έμμεσης ψηφοφορίας
γ. Η αρχή της μυστικής ψηφοφορίας
δ. Η αρχή της υποχρεωτικής ψηφοφορίας
174. Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται:
α. Από το εκλογικό σώμα
β. Από τη Βουλή με μυστική ψηφοφορία
γ. Από τη Βουλή με ονομαστική ψηφοφορία
δ. Από την Κυβέρνηση μετά από γνωμοδότηση της Βουλής
175. Επανεκλογή του ίδιου προσώπου ως Προέδρου της Δημοκρατίας επιτρέπεται:
α. Μια φορά μόνον
β. Δύο φορές
γ. Τρεις φορές
δ. απεριόριστες φορές
176. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι προαπαιτούμενο προσόν για να εκλεγεί κάποιος ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας;
α. Να κατάγεται από Έλληνα πατέρα ή μητέρα
β. Να έχει συμπληρώσει το 40ό έτος της ηλικίας του
γ. Να έχει διατελέσει βουλευτής
δ. Να έχει νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν
177. Ποιος μπορεί να αναπληρώσει προσωρινά τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας;
α. Ο Πρωθυπουργός
β. Ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου
γ. Ο Πρόεδρος της Βουλής
δ. Ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών
178. Σύμφωνα με το άρθρο 51 του Συντάγματος:
α. Ο αριθμός των βουλευτών ορίζεται με νόμο δεν μπορεί όμως να είναι μεγαλύτερος από 400
β. Ο αριθμός των βουλευτών ορίζεται με νόμο δεν μπορεί όμως να είναι μικρότερος από 200 ούτε μεγαλύτερος από 300
γ. Οι βουλευτές πρέπει να είναι 300
δ. Ο αριθμός των βουλευτών ορίζεται με νόμο χωρίς αριθμητικά όρια
179. Η δικαστική λειτουργία ασκείται:
α. Από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και τα δικαστήρια
β. Από τα δικαστήρια
γ. Από τα δικαστήρια και την Κυβέρνηση
δ. Από τα δικαστήρια, τους δικηγόρους και τους δικαστικούς υπαλλήλους
180. Η νομοθετική λειτουργία ασκείται:
α. Από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την Κυβέρνηση
β. Από την Βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
γ. Μόνον από τη Βουλή
δ. Από τη Βουλή και τα ανώτατα δικαστήρια
181. Αν ένας νόμος έχει περιεχόμενο αντίθετο προς το Σύνταγμα:
α. Τα δικαστήρια υποχρεούνται να τον εφαρμόσουν
β. Τα δικαστήρια αποφασίζουν αν θα τον εφαρμόσουν κατά την κρίση τους
γ. Τα δικαστήρια υποχρεούνται να μην τον εφαρμόσουν
δ. Τα δικαστήρια υποχρεούνται να παραπέμψουν την σχετική υπόθεση στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο
182. Μεταβολή στα όρια της Επικράτειας μπορεί να γίνει:
α. Με απόφαση της Κυβέρνησης μετά από δημοψήφισμα
β. Με ομόφωνη απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης
γ. Με νόμο που ψηφίζεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών
δ. Με απόφαση της Κυβέρνησης και σύμφωνη γνώμη του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού
183. Το Προεδρείο της Βουλής:
α. Εκλέγεται από τα μέλη της Βουλής
β. Επιλέγεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
γ. Εκλέγεται από την Κυβέρνηση
δ. Απαρτίζεται υποχρεωτικά από τους βουλευτές που έλαβαν κατά τις βουλευτικές εκλογές τις περισσότερες ψήφους
184. Οι Υπουργοί χωρίς χαρτοφυλάκιο:
α. Έχουν μόνον τιμητικό τίτλο και καμία αρμοδιότητα.
β. Ασκούν όσες αρμοδιότητες τους αναθέτει ο Πρωθυπουργός με απόφασή του
γ. Έχουν γνωμοδοτικό ρόλο
δ. Είναι οι Υφυπουργοί
185. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι προϋπόθεση κτήσης του βουλευτικού αξιώματος;
α. Η ελληνική ιθαγένεια
β. Η νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν
γ. Η ηλικία των είκοσι πέντε ετών συμπληρωμένων κατά την ημέρα της εκλογής
δ. Η τουλάχιστον από διετίας εγκατάσταση του υποψηφίου βουλευτή στην επαρχία στην οποία εκλέγεται
186. Η Κυβέρνηση απαρτίζεται:
α. Από τον Πρωθυπουργό, τον Πρόεδρο της Βουλής και τους Υπουργούς
β. Από τον Πρωθυπουργό και τους Υπουργούς
γ. Από τον Πρωθυπουργό, τους Υπουργούς και τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας
δ. Από τον Πρωθυπουργό, τους Υπουργούς και τους δημόσιους υπαλλήλους
187. Δικαίωμα ίδρυσης πολιτικών κομμάτων έχουν:
α. Οι Έλληνες πολίτες και όσοι αλλοδαποί είναι εγκατεστημένοι μόνιμα στην Ελλάδα τουλάχιστον για δέκα χρόνια
β. Όλοι οι διαμένοντες στην Ελλάδα
γ. Οι Έλληνες πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα
δ. Μόνον Έλληνες πολίτες που έχουν συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας τους
188. Σύμφωνα με το Σύνταγμα ο νόμος μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα:
α. Αν η Βουλή κρίνει, για οποιοδήποτε λόγο, ότι τούτο επιβάλλεται και η σχετική απόφαση ληφθεί με απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών της
β. Μόνον αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή αν δεν έχει συμπληρωθεί ανώτατο όριο ηλικίας
γ. Μόνον αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας, για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα
δ. Αποκλειστικά και μόνον αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας
189. Η αναθεώρηση του Συντάγματος επιτρέπεται:
α. Για όλες ανεξαιρέτως τις διατάξεις του, αν αποφασισθεί από τη Βουλή με πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών
β. Αν διαπιστωθεί η ανάγκη αναθεώρησης του με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, οπότε αυτή διενεργείται από την επόμενη Βουλή
γ. Μετά από πρόταση του Προέδρου της Δημοκρατίας και αν η πρόταση αυτή ψηφισθεί τουλάχιστον από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών
δ. Μετά την παρέλευση πενταετίας από την περάτωση της προηγούμενης αναθεώρησης του
190. Ποιο από τα παρακάτω δεν ανήκει στις αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας;
α. Ο διορισμός του Πρωθυπουργού
β. Η παροχή αμνηστίας για πολιτικά εγκλήματα
γ. Η απονομή χάριτος
δ. Η αναπομπή στη Βουλή νομοσχεδίου ή πρότασης νόμου που είχε ψηφισθεί από αυτήν
191. Ποιο κράτος έχει σήμερα βασιλευόμενη δημοκρατία;
α. Η Γαλλία
β. Η Γερμανία
γ. Η Ισπανία
δ. Η Ιταλία
192. Το πολίτευμα σήμερα στην Ελλάδα είναι:
α. Προεδρική Δημοκρατία
β. Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία
γ. Άμεση Δημοκρατία
δ. Δημοκρατική Μοναρχία
193. Ο «Συνήγορος του πολίτη»:
α. Είναι ανεξάρτητη διοικητική αρχή
β. Υπάγεται στα διοικητικά δικαστήρια
γ. Ελέγχεται κατά την άσκηση των καθηκόντων του από την κυβέρνηση
δ. Είναι συμβουλευτικό κυβερνητικό όργανο
194. Τα διατάγματα είναι:
α. Πράξεις της Βουλής
β. Πράξεις του Προέδρου του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου
γ. Πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας
δ. Πράξεις του Προέδρου της Βουλής
195. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται:
α. Από την κυβέρνηση με τη σύμφωνη γνώμη της απόλυτης πλειοψηφίας των βουλευτών
β. Από τη Βουλή
γ. Από τον λαό με την διεξαγωγή προεδρικών εκλογών
δ. Από τη Βουλή μετά από γνωμοδότηση των προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων
196. Ποιο δεν είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου;
α. Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
β. Η Εκκλησία
γ. Το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο
δ. Η Ακαδημία Αθηνών
197. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι αρμοδιότητα της Βουλής;
α. Η αναθεώρηση του Συντάγματος
β. Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας
γ. Η ψήφιση του προϋπολογισμού
δ. Ο έλεγχος των δαπανών του κράτους
198. Υπουργοί διορίζονται:
α. Μόνον οι εκλεγμένοι βουλευτές
β. Εκλεγμένοι βουλευτές ή και πρόσωπα μη προερχόμενα από το κοινοβούλιο, οπότε καλούνται εξωκοινοβουλευτικοί υπουργοί
γ. Μόνον οι βουλευτές που είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης
δ. Μόνον βουλευτές – μέλη του κυβερνώντος κόμματος
199. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι σωστό (δεν ισχύει);
α. Τα μέλη της Κυβέρνησης πρέπει υποχρεωτικά να είναι Έλληνες πολίτες
β. Τα μέλη της Κυβέρνησης πρέπει να έχουν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους
γ. Τα μέλη της Κυβέρνησης μπορεί να είναι βουλευτές ή να μην προέρχονται από το Κοινοβούλιο
δ. Τα μέλη της Κυβέρνησης μπορεί να είναι αλλοδαποί υπήκοοι, που έχουν μόνιμη κατοικία στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία
200. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι συνταγματική επιταγή;
α. Η υποχρεωτική φοίτηση σε σχολεία είναι τουλάχιστον δωδεκαετής
β. Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας σε κρατικά εκπαιδευτήρια
γ. Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα, που αποτελούν Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου
δ. Η σύσταση ανωτάτων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται
201. Ποια αξιόποινη πράξη από όλες τις παρακάτω τιμωρείται ελαφρύτερα;
α. Το πλημμέλημα
β. Το πταίσμα
γ. Το κακούργημα
δ. Το κακούργημα, όταν αναγνωρίζονται ελαφρυντικά στον κατηγορούμενο
202. Ποιο από τα παρακάτω δικαστήρια δεν είναι ποινικό δικαστήριο;
α. Ειρηνοδικείο
β. Πλημμελειοδικείο
γ. Πταισματοδικείο
δ. Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων
203. Ποιο δικαστήριο θα δικάσει αναίρεση κατά απόφασης πολιτικού ή ποινικού δικαστηρίου;
α. Άρειος Πάγος
β. Συμβούλιο της Επικρατείας
γ. Ελεγκτικό Συνέδριο
δ. Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο
204. Η αξιόποινη πράξη της κλοπής θα δικαστεί από:
α. Πολιτικό δικαστήριο
β. Ποινικό δικαστήριο
γ. Το αρμόδιο αστυνομικό τμήμα του τόπου της κλοπής
δ. Διοικητικό δικαστήριο
205. Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διενεργούνται στην Ελλάδα:
α. Ταυτόχρονα με τις βουλευτικές εκλογές για την αποφυγή περιττών δαπανών
β. κάθε πέντε χρόνια
γ. κάθε τέσσερα χρόνια
δ. Όποτε το αποφασίσει η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης
206. Το ανώτατο δικαστικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι:
α. Το Ελεγκτικό Συνέδριο
β. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
γ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
δ. Το Συμβούλιο Υπουργών
207. Ο σημερινός Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε. είναι:
α. Ο Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι
β. Ο Νέλσων Μαντέλα
γ. Ο Τόνι Μπλερ
δ. Ο Κόφι Ανάν
208. Η έδρα του Ο.Η.Ε. είναι:
α. Στη Νέα Υόρκη
β. Στην πρωτεύουσα του Κράτους του οποίου υπήκοος είναι ο εκάστοτε Γενικός Γραμματεύς του.
γ. Εκ περιτροπής και για μία πενταετία στις πρωτεύουσες των πέντε μονίμων κρατών – μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας
δ. Στη Γενεύη
209. Τα κράτη από τα οποία απαρτίζεται σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι:
α. 8
β. 10
γ. 25
δ. 15
210. Ποιο από τα παρακάτω κράτη δεν είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
α. Γαλλία
β. Ελλάδα
γ. Ιρλανδία
δ. Τουρκία
211. Οι κανονισμοί, που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Ένωση:
α. Δεσμεύουν όλα τα κράτη μέλη και με τη δημοσίευση τους στην Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούν αυτόματα νόμο του κάθε κράτους
β. Δεσμεύουν μόνο το κράτος μέλος που είναι αποδέκτης
γ. Εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους μέλους να τους ενσωματώσει στο εθνικό του δίκαιο
δ. Αναφέρονται αποκλειστικά στον τρόπο λειτουργίας των δημοσίων υπηρεσιών των κρατών – μελών
Α) Εργατικό κίνημα του πρώιμου 19ου αιώνα που μαχόταν την εισαγωγή των μηχανών στην ευρωπαϊκή βιομηχανία.
Β) Δοσίλογοι πρωθυπουργοί που διορίστηκαν από τους Ναζί στην γερμανοκρατούμενη Ευρώπη του Β’ παγκοσμίου πολέμου
Γ) Μέλη της νεολαίας του σοβιετικού κομμουνιστικού κόμματος την περίοδο του Στάλιν
Δ) Μέλη των επαρχιακών συμβουλίων που ιδρύθηκαν στην αυτοκρατορική Ρωσία από τον τσάρο Αλέξανδρο Β’.
2. Ποιάς χώρας η οικονομία χαρακτηρίζεται ως «μεταπρατική»;
Α) αυτή στην οποία δεσπόζει ως οικονομική δραστηριότητα η διάθεση στην αγορά προϊόντων άλλων ανεπτυγμένων χωρών
Β) η οικονομία των χωρών του ‘κλειστού καπιταλισμού’
Γ) η μερκαντιλιστική οικονομία
Δ) αυτή που προωθεί τα εμπορικά δίκτυα
3. Τα προσωποπαγή κόμματα που δεν διέπονταν από ένα ιδεολογικό και πολιτικόπρόγραμμα συγκεκριμένων αρχών δέσποζαν στην ελληνική πολιτική ζωή:
Α) ως την περίοδο του Γεωργίου Α’
Β) ως τα χρόνια διακυβέρνησης του Χ. Τρικούπη
Γ) ως την εμφάνιση στην ελληνική πολιτική σκηνή του Ελ. Βενιζέλου
Δ) ως την ανακήρυξη της Α’ Ελληνική Δημοκρατίας [1924]
4. Η ελληνική εργατική τάξη διαδραμάτισε σοβαρό πολιτικό ρόλο στη δημόσια ζωή της χώρας:
Α) μετά το 1910
Β) μετά το 1930
Γ) μετά την τρικουπική περίοδο
Δ) μετά την δεύτερη περίοδο διακυβέρνησης Βενιζέλου
5. Στο πλαίσιο του Β’ Βαλκανικού πολέμου, το ένα στρατόπεδο από τους αντιμαχόμενους αποτελούνταν από τους:
Α) Αγγλία, Ελλάδα, Σερβία
Β) Ελλάδα, Σερβία
Γ) Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία
Δ) Ελλάδα, Σερβία, Αλβανία
6. Βασική αδυναμία της Κοινωνίας των Εθνών που δημιουργήθηκε μετά τον Α’παγκόσμιο πόλεμο, ήταν ότι:
Α) διέθετε περιορισμένο στρατιωτικό κύρος
Β) αποτελούνταν από μια συνέλευση κυρίαρχων κρατών, καθένα από τα οποία μπορούσε να ασκήσει κατά βούληση βέτο
Γ) διακατεχόταν από ένα υψηλό αίσθημα ιδεαλισμού που δεν της επέτρεπε να λειτουργήσει αποτελεσματικά
Δ) δεν είχε δικές της στρατιωτικές δυνάμεις για την επιβολή των αποφάσεων της
7. Που στόχευε το πρώτο πενταετές σχέδιο [1928-1932], που εφαρμόστηκε στη Σοβιετική Ένωση επί Στάλιν ;
Α) να αναπτύξει περαιτέρω την βιομηχανική παραγωγή
Β) να σταθεί αντίβαρο στα φασιστικά καθεστώτα της υπόλοιπης Ευρώπης
Γ) να εξασφαλίσει τη «σταδιακή μετάβαση από τον σοσιαλισμό, στον κομμουνισμό»
Δ) να εξαλείψει τον ιδιωτικό τομέα που δημιούργησε η ΝΕΠ
8. Το γιγάντιο πρόγραμμα οικονομικής ανασυγκρότησης στο μεσοπόλεμο με το όνομα «Νιου Ντηλ» εφαρμόστηκε στις ΗΠΑ με πρωτοβουλία του:
Α) Χάρυ Τρούμαν
Β) Γούντρω Ουίλσον
Γ) Φραγκλίνου Ρούσβελτ
Δ) Τζωρτζ Μάρσαλ
9. Η Π. Ε. Ε. Α., [Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης]:
Α) δημιουργήθηκε το 1943
Β) αφότου συγκροτήθηκε σηματοδοτούσε την σύγκλιση –για πρώτη φορά- όλων των αντιστασιακών ομάδων της Κατοχής
Γ) αποτελούσε την αξιολογότερη αντιστασιακή οργάνωση στα χρόνια της Κατοχής
Δ) ήταν ένα είδος κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας
10. Την εποχή του Περδίκκα Α’ [7ος αιώνας π.χ.], οι Μακεδόνες με επικεφαλής την οικογένεια των Τημενιδών :
Α) κατέλαβαν την Κάτω Μακεδονία
Β) κατέλαβαν την Άνω Μακεδονία
Γ) κατέλαβαν την περιοχή ως τον Στρυμόνα
Δ) κυριάρχησαν στη Λυγκηστίδα και την Ορεστίδα
11. Ποιο από τα παρακάτω στοιχεία ΔΕΝ συμπεριλαμβανόταν στις επιδιώξεις-μέριμνες των μεταναστών-παροίκων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα στη διάρκεια της τουρκοκρατίας αφότου εγκαταστάθηκαν σε κοινότητες της Διασποράς;
Α) η επαφή με την υπόδουλη πατρίδα
Β) η εκπαίδευση
Γ) η αλληλεγγύη
Δ) η διατήρηση της ορθόδοξης πίστης
12. Το ζήτημα της τουρκικής επιδίωξης για συνεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και συγκυριαρχία στο Αιγαίο σχετίζεται κατά βάση :
Α) την άρνηση των όσων ρητά ορίζονται στη Συνθήκη της Λοζάνης
Β) τα όσα ορίζονται στις διεθνείς διατάξεις για το Δίκαιο της Θάλασσας
Γ) με τον περιορισμό των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 12 μίλια στα 6
Δ) με την επιθυμία για διανομή της υφαλοκρηπίδας
13. Το όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που καλείται Ευρωπαϊκό Συμβούλιο :
Α) απαρτίζεται από τους υπουργούς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών
Β) είναι το ανώτατο πολιτικό όργανο της Ένωσης
Γ) είναι το κύριο νομοθετικό όργανο της Ένωσης
Δ) τα μέλη του εκλέγονται από τους πολίτες των χωρών-μελών
14. Η ελληνική αίτηση για σύνδεση στην τότε Ε.Ο.Κ. υπογράφηκε :
Α) από τον Κων Καραμανλή τον Ιούλιο του 1961 στην Αθήνα
Β) τον Κων Καραμανλή τον Μάϊο του 1979
Γ) μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974 από τον Κων. Καραμανλή
Δ) από τον Γ. Παπανδρέου τον Ιούλιο του 1965
15. Η Ελλάδα ενσωμάτωσε στο έδαφος της μετά το τέλος του Β΄παγκοσμίου πολέμου τα Δωδεκάνησα, επειδή:
Α) είχε λάβει μέρος στην παγκόσμια σύρραξη στο πλευρό των νικητών συμμάχων
Β) οι Ιταλοί αρνήθηκαν να τα παραχωρήσουν στους Τούρκους
Γ) η Τουρκία αδιαφόρησε ως προς την διεκδίκηση τους σε εκείνη τη φάση
Δ) η Ελλάδα διέθετε καλύτερη διπλωματική εκπροσώπηση στη Συνδιάσκεψη του Παρισιού.
16. Το Βαρλίκ Βεργκισί στην δημόσια ζωή της σύγχρονης Τουρκίας ήταν:
Α) ο θεσμός της υποχρεωτικής μετακίνησης πληθυσμών
Β) ο θεσμός των ταγμάτων της καταναγκαστικής εργασίας στους μειονοτικούς υπηκόους
Γ) έκτακτος περιουσιακός φόρος
Δ) η διαδικασία διαχείρισης των ομογενειακών κοινοτικών ιδρυμάτων
17. Η Βόρεια Ήπειρος παραχωρήθηκε στις παραμονές του Α΄ παγκοσμίου πολέμου στην νεοσύστατη Αλβανία με:
Α) τη Συμφωνία του Βερολίνου
Β) το Πρωτόκολο της Κέρκυρας
Γ) τη Συμφωνία του Αργυροκάστρου
Δ) το Πρωτόκολο της Φλωρεντίας
18. Η Πελοποννησιακή Γερουσία, ένα από τα πρώτα σώματα πολιτικής αντιπροσώπευσης ηγετικών ελίτ των επαναστατημένων Ελλήνων στις απαρχές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821, είχε θέσει ως χρονικό όριο της θητείας της:
Α) την έναρξη εργασιών της Α’ Εθνοσυνέλευσης
Β) την άφιξη στην Πελοπόννησο του Δημ. Υψηλάντη
Γ) την άλωση της Τριπολιτσάς
Δ) την ψήφιση του Α’ Συντάγματος
19. Ο Άγγλος φιλόσοφος Δαβίδ Χιούμ θεμελίωσε:
Α) την αισθησιαρχική γνωσιολογία
Β) τον ορθολογιστικό υλισμό
Γ) την πνευματοκρατία
Δ) τη φωτισμένη δεσποτεία
20. Ποιός από τους φυσιοκράτες θεωρητικούς του 18ου αιώνα έδινε μεγαλύτερη σημασία στη βιομηχανία και το εμπόριο;
Α) Ο Μπυφόν
Β) Ο Τυργκό
Γ) Ο Κολμπέρ
Δ) Ο Κεναί
21. Η εκμηχάνιση των μέσων αγροτικής παραγωγής, ως τα τέλη του 19ου αιώνα είχε επηρεάσει λιγότερο:
Α) Την Αγγλία
Β) Την Πολωνία
Γ) Τη Γαλλία
Δ) Τη Β. Ιταλία [Βασίλειο του Πεδεμοντίου]
22. Η ‘στροφή στον ανθρώπινο ψυχισμό’, στο πλαίσιο του φιλοσοφικού στοχασμού του 19ου αιώνα εκφράστηκε κυρίως από:
Α) Τον Χέγκελ
Β) Τον Λαμάρκ
Γ) Τον Κόντ
Δ) Τον Κίρκεγκαρντ
23. Η μυστική αστυνομία του καθεστώτος που αναδύθηκε με την Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων του 1918 ονομάστηκε:
Α) Οχράνα
Β) Τσέκα
Γ) Πράβντα
Δ) Δούμα
24. Ποιος από τους παρακάτω δεν υπήρξε ηγέτης των Βουλγάρων που απείλησαν την ισχύ των Βυζαντινών μεταξύ 9-10 αι.μ.χ. ;
Α) ο Σαμουήλ
Β) ο Κρούμος
Γ) ο Μάγνης
Δ) ο Συμέων
25. Η Βουλγαρία ακολουθούσε επεκτατική πολιτική στην οθωμανοκρατούμενη Μακεδονία στα τέλη του 19ου αιώνα, γεγονός που πραγματωνόταν με
Α) την ίδρυση ανεξάρτητης βουλγαρικής εκκλησίας
Β) τον εθνικό προσηλυτισμό στις ελληνικές περιοχές
Γ) ίδρυση ξεχωριστού βουλγαρικού πανεπιστημίου στο μακεδονικό έδαφος
Δ) μεταφράσεις βουλγαρικών προπαγανδιστικών βιβλίων σε όλες τις γλώσσες
26. Το βασικό οργανωτικό έργο της αντιβασιλείας που κυβέρνησε την Ελλάδα την περίοδο της βαυαροκρατίας πιστώνεται στη μεθοδικότητα και την επιμονή του:
Α) Γκράινερ
Β) Μάουρερ
Γ) Άρμανσμπεργκ
Δ) Χάυντεκ
27. Η «Μεγάλη Ιδέα» ως θεμελιώδες πρόταγμα διέτρεχε την εξωτερική πολιτική των ελληνικών κομμάτων από:
Α) από το 1845 έως το 1922
Β) από το 1897 έως το 1922
Γ) από το 1830 έως το 1897
Δ) από το 1821 έως τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο
28. Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 προκλήθηκε κυρίως λόγω:
Α) της πίεσης της «Εθνικής Εταιρείας»
Β) της τουρκικής προκλητικότητας που κλιμακώθηκε την περίοδο αυτή
Γ) των υποσχέσεων της Ρωσίας ότι θα παρείχε ενεργό συνδρομή στα ελληνικά σχέδια
Δ) της πίεσης των διπλωματικών αντιπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων προκειμένου να εξυπηρετήσουν έμμεσα τα δικά τους συμφέροντα σε βάρος των δύο χωρών
29. Το στρατιωτικό κίνημα του 1909 στο Γουδί:
Α) πραγματοποιήθηκε σε μυστική συνεννόηση με το Παλάτι κατά της παλαιάς πολιτικής τάξης
Β) είχε ως στόχο την απαλλαγή της χώρας από την πολιτική εξάρτηση των Μεγάλων Δυνάμεων
Γ) δεν είχε καμία λαϊκή υποστήριξη
Δ) αποτελούσε τη συνισταμένη της δυσαρέσκειας προς τα παλαιά κόμματα και τα ανάκτορα
30. Η αρχιτεκτονική που κυριάρχησε στην πρωτεύουσα από Έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες μετά την ανεξαρτητοποίηση του ελληνικού κράτους άντλησε κατά βάση την έμπνευση της από:
Α) τον ρομαντισμό
Β) το συνδυασμό κλασικισμού και μπαρόκ
Γ) τον κλασικισμό
Δ) ο συνδυασμός του κλασικισμού με τη βυζαντινή τέχνη
Tα θέματα προέρχονται από το βιβλίο του κ. Νικολάου Κολλίντζα ΄΄Τεστ Δεξιοτήτων Γενικών Γνώσεων΄΄ διευθυντή σπουδών των ομώνυμων πανεπιστημιακών φροντιστηρίων.
Ύστερα από την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, ανέλαβε α) ο Κων/νος Τσάτσος. β) ο Κων/νος Καραμανλής. γ) ο Γεώργιος Ράλλης. δ) ο Μιχαήλ Στασινόπουλος.
Διαθέτουμε τα ψηφία 2, 3, 4, 5, 6. Πόσους διαφορετικούς αριθμούς – των 5 ψηφίων – μπορούμε να δημιουργήσουμε; α) 128. β) 256. γ) 120. δ) 500.
Σε μια κοινωνία ανθρώπων υπάρχουν 30 εργαζόμενοι, 20 άνεργοι και 10 άεργοι. Το ποσοστό ανεργίας είναι: α) 33,3%. β) 40%. γ) 50% . δ) 66,67%.
Ό,τι σχέση έχει η “Δύση” για τη λέξη “Νοτιοανατολικά” έχει και ο “Βορράς” για τη λέξη α) “Νοτιοδυτικά”. β) “Νοτιοανατολικά”. γ) “Βορειοδυτικά”. δ) “Βορειοανατολικά”.
Ποιος ήταν ο νικητής στο «Χάνι της Γραβιάς»; α) Μ. Μπότσαρης. β) Γ. Καραϊσκάκης. γ) Αθ. Διάκος. δ) Οδ. Ανδρούτσος.
Ο «Δωδεκάλογος του Γύφτου» είναι έργο του α) Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. β) Ζαχαρία Παπαντωνίου. γ) Κωστή Παλαμά. δ) Ντάνου Κρυστάλλη.
Δεν αποτελεί εκτελεστική αρμοδιότητα της Βουλής: α) Η εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας. β) Ο καθορισμός της αποζημίωσης των βουλευτών. γ) Η ψήφιση του προϋπολογισμού. δ) Η απόφαση για να τεθεί ή όχι η χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Στα Δερβενάκια ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κατέστρεψε τη στρατιά του α) Ομέρ Βρυώνη. β) Δράμαλη. γ) Ιμπραήμ. δ) Κιουταχή.
Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας έγινε γύρω στο α) 1450 π.Χ. β) 450 π.Χ. γ) 450 μ.Χ. δ) 1450 μ.Χ.
Η πρώτη γνωστή μορφή της Ελληνικής Γλώσσας, η Γραμμική γραφή Β΄ προέρχεται από τα ανάκτορα α) της Κνωσού. β) της Τροίας. γ) των Μυκηνών. δ) της Φαιστού.
Τι δεν ισχύει στην Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία; α) Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι αιρετός από τη Βουλή, είτε από ειδικό σώμα εκλεκτόρων. β) Κεντρικό όργανο της εκτελεστικής εξουσίας είναι η κυβέρνηση, η οποία εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της Βουλής και μόνο. γ) Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας διαθέτει τη δυνατότητα Προβολής Αρνησικυρίας σε αποφάσεις ψηφισμένες από τη Βουλή. δ) Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν έχει ουσιαστικές νομοθετικές δραστηριότη-τες.
Οι Πτολεμαίοι ήταν βασιλιάδες της α) Συρίας. β) Περσίας. γ) Ιορδανίας. δ) Αιγύπτου.
Πότε κέρδισε το βραβείο Nobel ο Σεφέρης; α) 1966. β) 1963. γ) 1961. δ) 1965.
Σύμφωνα με τη «θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου» του Λοκ: α) Υπάρχει ασυμφωνία ανάμεσα σε άρχοντες και αρχόμενους για την προστασία των φυσικών δικαιωμάτων των πολιτών. β) Η εξουσία υποτάσσεται σε νόμους που έχουν τεθεί από την άρχουσα τάξη. γ) Αν μια κυβέρνηση δεν τηρεί τους όρους του κοινωνικού συμβολαίου, οι πολίτες έχουν αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα να την αντικαταστήσουν. δ) Το κράτος και ο μονάρχης λειτουργούν καθοριστικά για την τήρηση των απαράγραπτων φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Αν ένα άτομο είναι εξουθενωμένο, τότε αυτό είναι α) τραυματισμένο. β) εξαντλημένο. γ) εκνευρισμένο. δ) απογοητευμένο.
Ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε α) τον Οκτώβριο του 1931 από τον Γ. Μαυρομιχάλη. β) τον Οκτώβριο του 1931 από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. γ) το Μάρτιο του 1931 από τον Γ. Μαυροκορδάτο. δ) τον Οκτώβριο του 1931 από τον Α. Μαυροκορδάτο.
Η φράση «όποιος άνδρας ή γυναίκα υπόσχεται μέσα στο σπίτι του να μην κουβεντιάζει αρβανίτικα, ας σηκωθεί επάνω να μου το πεί κι εγώ να πάρω όλα τα αμαρτήματά του στο λαιμό μου από τότε που γεννήθηκε», ανήκει στον α) πατριάρχη Κων/πόλεως Σαμουήλ Χαντζερή (1763-1773). β) άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. γ) Ευγένιο Βούλγαρη. δ) Παπαφλέσσα.
Ο «Παπατρέχας» είναι έργο του α) Ρήγα Βελεστινλή. β) Αδαμάντιου Κοραή. γ) Δημ. Καταρτζή. δ) Ιώσηπου Μοισιόδακα.
Με το πρωτόκολλο ανεξαρτησίας της Ελλάδος 3/2/1830, α) ο Λεοπόλδος κατάφερε – με εντολή του Καποδίστρια – να κάμψει την αντίσταση της Αγγλίας. β) προϋπόθεση για την αποχώρηση του ελληνικού πληθυσμού από την Αιτωλοακαρνανία ήταν η αποχώρηση των Τούρκων από την Αττική και την Εύβοια. γ) ο Καποδίστριας έπαψε να διαμαρτύρεται για τα βόρεια σύνορα. δ) ο νέος υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας Πάλμερσον έστειλε επιστολή απόρ-ρητη στον Ντώνκινς να πιέζει τον Καποδίστρια για την εκκένωση της Δυτικής Στερεάς.
Ο πιο αρχαίος πολιτισμός ήταν: α) Ο Μινωικός. β) Ο Μυκηναϊκός. γ) Ο Κυκλαδικός. δ) Ο Φοινικικός.
Πατρίδα του Ηροδότου υπήρξε η: α) Αίγινα. β) Αλικαρνασσός. γ) Μίλητος. δ) Σμύρνη.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος εκτός από αυτοκράτορας και άγιος ήταν και: α) Διδάσκαλος . β) Ισαπόστολος. γ) Αρχιεπίσκοπος. δ) Πρωθιερέας.
Σε ποια από τις κοιλάδες της Ισπανίας ευδοκιμούν περισσότερο τα αμπέλια; α) Της Βαλέντσια. β) Του Γκουανταλκιβίρ. γ) Της Καρθαγένης. δ) Της Βαρκελώνης.
Προσπάθησε να ανασυγκροτήσει την αρχαία θρησκεία των Ελλήνων: α) Ο Αρκάδιος. β) Ο Θεοδόσιος ο Β΄. γ) Ο Νέρωνας. δ) Ο Ιουλιανός.
Η πρώτη Οικουμενική Σύνοδος έγινε το 325 μ.Χ, α) στην Κωνσταντινούπολη. β) στην Αντιόχεια. γ) στην Αλεξάνδρεια. δ) στη Νίκαια.
Σε ποια σειρά ύψους βρίσκεται ο Παρνασσός σε σχέση με τα υπόλοιπα βουνά της Ελλά-δος; α) Στην 2η. β) Στην 7η. γ) Στην 15η. δ) Στην 3η.
Μια μόνο χώρα έχει μεγαλύτερο πληθυσμό από την Ελλάδα: α) Η Πορτογαλία. β) Η Αυστρία. γ) Το Αζερμπαϊτζάν. δ) Η Ολλανδία.
Ο Οζερός είναι λίμνη α) της Θράκης. β) της Μακεδονίας. γ) της Ηπείρου. δ) της Στερεάς Ελλάδος.
Κατά το φιλόσοφο Ηράκλειτο η ουσία του κόσμου είναι α) το νερό. β) ο αέρας. γ) ο αριθμός. δ) η φωτιά.
Η Μάλτα έχει πρωτεύουσα α) το Μονακό. β) τη Βαλέτα. γ) το Βατικανό. δ) τον Άγιο Μαρίνο.
Για τη Μεσόγειο ισχύει: α) Κάτω από τα 300 μέτρα βάθος, τα νερά της έχουν σταθερή θερμοκρασία 90 C. β) Το 70% των απωλειών των υδάτων της λόγω εξάτμισης, το αναπληρώνει από τον Ατλαντικό. γ) Χάνει 2-3 κυβικά χιλιόμετρα νερό την ημέρα λόγω εξάτμισης. δ) Η ανάπτυξη των αλιευμάτων είναι περισσότερη στο ανατολικό απ’ ότι στο δυτικό τμήμα της.
Το μεγαλύτερο ετήσιο αριθμό ημερών ηλιοφάνειας έχει α) η Καλαμάτα. β) η Ρόδος. γ) η Νάξος. δ) η Αθήνα.
H δεύτερη σε έκταση χώρα της Βαλκανικής είναι α) η Ελλάδα. β) η Ρουμανία. γ) η Βουλγαρία. δ) η Σερβία.
Ο μακροβιότερος πρόεδρος της «Ευρωπαϊκής Επιτροπής» (10 χρόνια) υπήρξε ο α) Ζακ Σαντέρ. β) Ζακ Ντελόρ. γ) Χοσέ Μπαρόζο. δ) Ρομάνο Πρόντι.
Η νήσος Μαγιόρκα ανήκει α) στις Αζόρες. β) στη Καραϊβική. γ) στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Χαβάης. δ) στις Βαλεαρίδες.
Ποιος νομός δεν περιβρέχεται από τον Αλφειό και τους παραποτάμους του; α) Ο νομός Μεσσηνίας. β) Ο νομός Αχαΐας. γ) Ο νομός Αρκαδίας. δ) Ο νομός Κορινθίας.
Το αλάθητο της Eκκλησίας έγκειται στην α) κατά γράμμα ερμηνεία των θείων Γραφών. β) ασφαλή διατύπωση της αλήθειας από το Αγιο Πνεύμα. γ) συμφωνία λόγων και έργων. δ) κατά πλειοψηφία λήψη των αποφάσεων των Συνόδων.
Οι κάμερες και οι φωτογραφικές μηχανές είναι α) ουδέτερα αγαθά. β) συμπληρωματικά αγαθά. γ) ανεξάρτητα αγαθά. δ) υποκατάστατα αγαθά.
Το μέσο υψόμετρο της Ευρώπης είναι: α) 200m. β) 350m. γ) 500m. δ) 650m.
Η πρωτεύουσα του Καναδά είναι α) το Κεμπέκ. β) η Οττάβα. γ) το Μόντρεαλ. δ) το Ντιτρόιτ.
Σύμφωνα με τη σημερινή κατανομή των εδρών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: α) Η ομάδα του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΕΣΚ) υπερτερεί των Χριστιανοδημοκρατικών. β) Οι Χριστιανοδημοκράτες κατέχουν τουλάχιστο το 50% των εδρών. γ) Η ομάδα των Πρασίνων κατέχει την τέταρτη θέση. δ) Το Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό κόμμα κατέχει 264 έδρες.
Ποια χώρα δεν συνορεύει με το Ιράκ; α) Η Τουρκία. β) Η Ιορδανία. γ) Η Συρία. δ) Το Τουρκμενιστάν.
Η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συνέρχεται: α) Κάθε εβδομάδα στο Στρασβούργο. β) Κάθε μήνα στο Στρασβούργο. γ) Κάθε 2 μήνες στις Βρυξέλλες. δ) Κάθε 6 μήνες στις Βρυξέλλες.
Πόσα γράμματα στην παρακάτω σειρά βρίσκονται δίπλα σε φωνήεντα αλλά μεταξύ του Κ και του Ρ; ΠΑΥΛΕΓΚΑΤΛΟΙΡΨΟΖ α) 2. β) 4. γ) 5. δ) 6.
Η «Ευρωπαϊκή Επιτροπή» αποτελείται από: α) 25 μέλη και περίπου 24000 υπαλλήλους. β) 25 μέλη και περίπου 12000 υπαλλήλους. γ) 50 μέλη και περίπου 24000 υπαλλήλους. δ) 50 μέλη και περίπου 12000 υπαλλήλους.
Στη γραφική παράσταση της f(x)=3x-2 ανήκει το σημείο α) (1, 2). β) (-2, -8). γ) (3, 6). δ) (-1, -6).
Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Συμβούλιο Υπουργών): α) Ταυτίζεται με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. β) Ταυτίζεται με το Συμβούλιο της Ευρώπης. γ) Αποτελεί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το κύριο όργανο λήψης αποφάσεων στην Ε.Ε.. δ) Όλα τα παραπάνω.
Η ψήφος είναι α) ατομικό δικαίωμα. β) δημόσια υποχρέωση. γ) ατομικό δικαίωμα και δημόσια υποχρέωση. δ) προαιρετική.
Η Λουμπλιάνα είναι πρωτεύουσα της: α) Κροατίας. β) Σλοβενίας. γ) Βοσνίας. δ) Μολδαβίας.
Ο βουλευτής δεν διώκεται ούτε συλλαμβάνεται χωρίς την άδεια α) του αρμόδιου Δικαστηρίου. β) του Σώματος. γ) του προέδρου της Δημοκρατίας. δ) του πρωθυπουργού και του Υπουργικού Συμβουλίου.
Προϋπόθεση για να εκλεγεί κανείς βουλευτής είναι να είναι Ελληνας πολίτης και να έχει συμπληρώσει α) το 20ο έτος της ηλικίας του. β) το 22ο έτος της ηλικίας του. γ) το 25ο έτος της ηλικίας του. δ) το 28ο έτος της ηλικίας του.
Η Τακτική Βουλευτική Σύνοδος συγκαλείται α) 30 μέρες μετά την ορκωμοσία κάθε νέας κυβέρνησης, και μόνο όταν συμβαίνει αυτό. β) μία φορά ετησίως (την πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου). γ) σε περίπτωση κατάθεσης πρότασης δυσπιστίας από την αξιωματική αντιπο-λίτευση. δ) δύο φορές το χρόνο σε ημερομηνίες που καθορίζει ο πρόεδρος της Βουλής.
Το εμβαδόν ενός τραπεζίου με άθροισμα βάσεων 8 cm, διαφορά βάσεων 2 cm και ύψος 2 cm είναι: α) 5 cm2. β) 8 cm2. γ) 10 cm2. δ) 6 cm2.
Η Ποτίδαια υπήρξε αποικία των: α) Κορινθίων. β) Ερετριέων. γ) Αθηναίων. δ) Μεγαραίων.
Στη σειρά αυτή ποιο είναι το επόμενο γράμμα; Α, Γ, Β, Δ, Ζ, Ε, Η; α) Θ. β) Ι. γ) Κ. δ) Λ.
Δεν αποτελεί συντελεστή παραγωγής α) η εργατική δύναμη. β) η γη . γ) ο εργατικός μισθός. δ) το κεφάλαιο.
Σε ένα τρίγωνο το σημείο τομής των υψών λέγεται α) ορθόκεντρο. β) βαρύκεντρο. γ) έκκεντρο. δ) περίκεντρο.
Ο «μαθητής» είναι για το «τμήμα» ότι και το «τούβλο» είναι για α) το «μπετό». β) το «σοβά». γ) τη «στέγη». δ) τον «τοίχο».
Σύμφωνα με την Oρθόδοξη δογματική διδασκαλία, ο Xριστός γνωρίζεται ως α) μια σύνθετη φύση. β) μια φύση «εν δυσίν υποστάσεσι». γ) μια υπόσταση «εν δυσί φύσεσι». δ) ένωση θείας και ανθρώπινης υπόστασης.
Όλοι οι άντρες έχουν παντελόνια. Επομένως οι μεγαλόσωμοι άντρες θα έχουν α) πάντα μεγαλύτερα παντελόνια από τους μικρόσωμους. β) όχι πάντα παντελόνια στα μέτρα τους. γ) πάντα παντελόνια. δ) στην πλειοψηφία τους παντελόνια.
Η καταγωγή του διάσημου ανθρώπου των πολεμικών τεχνών Μπρους Λι ήταν α) από την Αμερική. β) από το Χονγκ Κονγκ. γ) από την Κορέα. δ) από την Ταϊβάν.
Ο ηθοποιός Τσάρλι Τσάπλιν ήταν α) Άγγλος. β) Αμερικανός. γ) Τσεχοσλοβάκος. δ) Βέλγος.
Ο πρώτος Αμερικανός αστροναύτης που πέταξε στο διάστημα ήταν ο: α) Λούις Αρμστρονγκ. β) Τζον Όστρομ. γ) Τζον Γκλεν. δ) Τζον Άντερσεν.
Η παράσταση , ισούται α) με το πλήθος των γωνιών ενός τριγώνου. β) με το πλήθος των ημερών μιας εβδομάδας. γ) με το πλήθος των ποδιών μιας καρέκλας. δ) με .
Λοξίας ονομαζόταν α) ο Ερμής. β) ο Απόλλωνας. γ) ο Ήφαιστος. δ) ο Ποσειδώνας.
Η πρώτη “επιτυχημένη” ταινία της Μπριζίτ Μπαρντό ήταν: α) “Όταν ο Θεός έπλασε την γυναίκα”. β) “Από εδώ έως την αιωνιότητα” . γ) “Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι”. δ) “Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο”.
Που έγιναν οι αγώνες του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου 2000; α) Στο Βέλγιο και την Ολλανδία. β) Στη Δανία. γ) Στην Ιταλία. δ) Στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι γονείς του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου ήταν οι α) Ιωακείμ και Άννα. β) Αβραάμ και Σάρα. γ) Ζαχαρίας και Ελισάβετ. δ) Ακύλας και Πρίσκιλλα.
Ποιο είναι το πλάτος μιας εστίας ποδοσφαίρου; α) 7,32 μ. β) 8 μ. γ) 6,25 μ. δ) 6,5 μ.
Από το 2005 έως το 2007 διοικητής της Παγκόσμιας Τράπεζας ήταν α) ο Χ. Αλμούνια β) ο Π. Γούλφοβιτς γ) ο Ζ.Κ. Τρισέ δ) ο Ζ. Μπαρότ
Η Ισιδώρα Ντάκμαν (1877-1927) ήταν α) επαναστάτης. β) χορεύτρια. γ) ποιήτρια. δ) σκηνοθέτης.
Ο κυριότερος στόχος μιας επιχείρησης είναι α) η συρρίκνωση των ανταγωνιστών της. β) η επέκταση των κέντρων πωλήσεων της. γ) η αύξηση των κερδών της. δ) η μείωση των τιμών της.
Σύμφωνα με τη νηπτική πατερική παράδοση, «μείζων πασών των αρετών, ως βασίλισσα ούσα και αρετή των αρετών» (Iωάννης Δαμα-σκηνός) είναι: α) H ταπεινοφροσύνη. β) H αγάπη. γ) H διάκριση. δ) H φιλανθρωπία.
Μεταξύ των σταθμών του “μετρό’’ Κατεχάκη και Αμπελόκηποι βρίσκε-ται ο σταθμός: α) Ευαγγελισμός. β) Πανόρμου. γ) Μέγαρο Μουσικής. δ) Εθνική Άμυνα.
Ποιος ήταν πρωθυπουργός της Τουρκίας πριν τον Ρ.Τ. Ερντογάν; α) Αμπντ. Γκιούλ. β) Μπουλ. Ετσεβίτ. γ) Μεσ. Γιλμάζ. δ) Σουλ. Ντεμιρέλ.
Το 2006 ποιος ήταν ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην Τουρκία; α) Αμπντ. Γκιούλ. β) Ισμ. Τζεμ. γ) Ντενίζ Μπαϊκάλ. δ) Σουλ. Ντεμιρέλ.
Το θρυλικό γήπεδο Γουέμπλεϋ βρίσκεται στο α) Παρίσι. β) Μιλάνο. γ) Τορίνο. δ) Λονδίνο.
Ο βασιλεύς Όθων της Ελλάδος είχε σύζυγο την α) Φρειδερίκη. β) Αμαλία. γ) Όλγα. δ) Σοφία.
O εορτασμός των Xριστουγέννων την 25η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε στην Aνατολή κατά τον: α) 2ο αιώνα. β) 4ο αιώνα. γ) 5ο αιώνα. δ) 7ο αιώνα.
Ποιο από τα παρακάτω ισχύει για τη σχέση “δεδομένου” – “πληροφο-ρίας”; α) Τα δεδομένα τα δίνουμε ως είσοδο στον Η/Υ και τις πληροφορίες τις παίρνουμε ως έξοδο. β) Τις πληροφορίες τις δίνουμε ως είσοδο στον Η/Υ και τα δεδομένα τα παίρνουμε ως έξοδο. γ) Τα παίρνουμε και τα δύο ως έξοδο. δ) Τα δίνουμε και τα δύο ως είσοδο στον Η/Υ.
Ένας ιατρός, μετά την εξέταση ορισμένων ασθενών σε μια κοινότητα, οι οποίοι εμφάνιζαν όλοι συμπτώματα της ίδιας ίωσης, σε προχωρημένη μορφή, κατέληξε σε ορισμένα συμπεράσματα. Ποια από τα παρακάτω νομίζετε πως είναι βάσιμα; Α. Όλοι οι ασθενείς είχαν προσβληθεί από τον ίδιο ιό. Β. Όλοι οι ασθενείς είχαν την ίδια ηλικία. Γ. Η κατάσταση των ασθενών είχε επιδεινωθεί, επειδή η διάγνωση έγινε καθυστερημένα. Δ. Οι ασθενείς έπρεπε να μεταφερθούν άμεσα στο πλησιέστερο κέντρο υγείας. Ε. Ανάμεσα στους ασθενείς υπήρχαν και άνδρες και γυναίκες. ΣΤ. Η κοινότητα βρίσκεται σε ορεινή περιοχή. Να επιλέξετε μια από τις απαντήσεις που ακολουθούν. Η κάθε απάντηση αποτελεί ένα συνδυασμό από τις υποθέσεις της εκφώνησης. α) Όλοι οι ασθενείς είχαν προσβληθεί από τον ίδιο ιό, είχαν την ίδια ηλικία και ανάμεσά τους, υπήρχαν και άνδρες και γυναίκες. β) Όλοι οι ασθενείς είχαν προσβληθεί από τον ίδιο ιό, η κατάστασή τους είχε επιδεινωθεί, επειδή η διάγνωση έγινε καθυστερημένα και οι ασθενείς έπρεπε να μεταφερθούν άμεσα στο πλησιέστερο κέντρο υγείας. γ) Η κατάσταση των ασθενών είχε επιδεινωθεί, επειδή η διάγνωση έγινε καθυστε-ρημένα, οι ασθενείς έπρεπε να μεταφερθούν άμεσα στο πλησιέστερο κέντρο υγείας και ανάμεσά στους ασθενείς υπήρχαν και άνδρες και γυναίκες. δ) Όλοι οι ασθενείς είχαν προσβληθεί από τον ίδιο ιό, είχαν την ίδια ηλικία και η κοινότητά τους βρισκόταν σε ορεινή περιοχή.
Ο παγκόσμιος πρωταθλητής «επί κοντώ» Σεργκέι Μπούμπκα έκανε παγκόσμιο ρεκόρ: α) 10 φορές. β) 20 φορές. γ) 35 φορές. δ) 50 φορές.
Με την ύπαρξη Εθνικού Κτηματολογίου: α) Καταργούνται επιπρόσθετοι φόροι για γονικές παροχές ακινήτων. β) Εξασφαλίζεται η νομική προστασία της ακίνητης ιδιοκτησίας. γ) Εξασφαλίζεται μια ελάχιστη τιμή σε περίπτωση απαλλοτρίωσης της ακίνητης περιουσίας. δ) Κατοχυρώνονται τα αυθαίρετα κτίσματα στις εκτός σχεδίου περιοχές.
Στον αρχαιολόγο Τζων Έβανς οφείλουμε την ανακάλυψη α) των Μυκηνών. β) του μαντείου των Δελφών. γ) της Τροίας. δ) του ναού της Αφαίας.
Ο ηγέτης της Κούβας Φιντέλ Κάστρο ανέλαβε την εξουσία το: α) 1955. β) 1959. γ) 1961. δ) 1965.
Αν Α και Β δύο σύνολα, το Α∩Β συμβολίζει α) την ένωση των δύο συνόλων. β) το βασικό σύνολο. γ) την τομή των δύο συνόλων. δ) το συμπληρωματικό του Α και Β.
Ποιο από τα ακόλουθα περιγράφει ένα πλεονέκτημα της ύπαρξης λογισμικού προστασίας από ιούς σε ένα σύστημα; α) Μείωση της πιθανότητας μετάδοσης ιών σε άλλους υπολογιστές. β) Είμαστε 100% σίγουροι ότι ο υπολογιστής μας δεν θα μολυνθεί από ιό. γ) Αύξηση της απόδοσης του υπολογιστή. δ) Είναι ασφαλείς οι online συναλλαγές.
Η γραφική παράσταση της παραβολής έχει α) κέντρο συμμετρίας την αρχή των αξόνων. β) άξονα συμμετρίας τον άξονα xx΄. γ) κορυφή την αρχή των αξόνων. δ) στη θέση x=0 μέγιστο, το ψ=0.
Η «αθλιότητα της φιλοσοφίας» είναι έργο του α) Καρλ Μαρξ. β) Εμίλ Μτυρκέμ. γ) Χέρμπερτ Σπένσερ. δ) Αύγουστου Κοντ.
Ποια χρονιά πέθανε η Λαίδη Νταϊάνα; α) Το 1996. β) Το 1998. γ) Το 1997. δ) Το 1995.
Η ψηλότερη γυναικεία φωνή στο τραγούδι λέγεται α) άλτο. β) μέτζο – σοπράνο. γ) τενόρο. δ) σοπράνο.
Ποια πόλη έγινε ιδιαίτερα γνωστή για τη ρουλέτα; α) Το Παρίσι. β) Η Νέα Υόρκη. γ) Το Μόντε Κάρλο. δ) Το Ατλάντικ Σίτυ.
Μια αστρονομική μονάδα ονομάζουμε α) την απόσταση Γης – Ηλίου. β) τα 340.000 km. γ) το ένα έτος φωτός. δ) το ένα parsec.
Όταν ο Ήλιος μας χάσει τα αποθέματα ενέργειάς του, θα μετατραπεί σε α) κομήτη. β) λευκό νάνο. γ) αστέρα νετρονίων. δ) μαύρο νάνο.
Κυκλαδίτικο νησί με αξιοποιημένο τουριστικά σπήλαιο βρίσκεται στη α) Μήλο. β) Αντίπαρο. γ) Νάξο. δ) Κέα.
Κρανίο ανθρώπου του Νεάντερνταλ βρέθηκε στο σπήλαιο α) Πετραλώνων Χαλκιδικής. β) Δυρού Λακωνίας. γ) Μελισσάνης Κεφαλλονιάς. δ) Αλιστράτης Σερρών.
Σε περιόδους διωγμών του μοναχικού βίου χρησιμοποιήθηκαν σαν ασκη-ταριά πολλές σπηλιές κοντά στη λίμνη α) Κορώνεια. β) Μεγάλη Πρέσπα. γ) Ιωαννίνων. δ) Καστοριάς.
Έστω η συνάρτηση , x≠0. Αν το x πλησιάζει το , τότε οι τιμές της f πλησιάζουν α) το μηδέν. β) το -∞. γ) το +∞. δ) το 1.
Οι «μονωτές» α) αποτελούνται πάντα από νάιλον, πλαστικό ή άλλα χημικά παράγωγα του πετρελαίου. β) περιλαμβάνουν και μέταλλα όπως ο υδράργυρος. γ) επιτρέπουν τη διέλευση ηλεκτρικού φορτίου μέσα από τη μάζα τους. δ) δε διαθέτουν «ελεύθερα» ηλεκτρόνια.
Περισσότερο βλαβερές για τον ανθρώπινο οργανισμό αποτελούν α) οι υπεριώδεις ακτινοβολίες. β) οι ακτινοβολίες «α». γ) οι ακτινοβολίες «β». δ) οι ακτινοβολίες «γ».
Η Ελλάδα αποχώρησε από το Συμβούλιο της Ευρώπης α) το 1967. β) το 1969. γ) το 1971. δ) το 1974.
Σε ένα ρόμβο αν το άθροισμα των διαγωνίων του ισούται με 28 ενώ η διαφορά τους ισούται με 4 τότε η πλευρά του ρόμβου ισούται με: α) 10. β) 20. γ) 30. δ) 5.
Με ποιά από τις παρακάτω προτάσεις συμφωνείτε; α) Ο Τζων Λοκ θεωρεί πως: υπόθεση πρέπει να ονομάζεται κάθε πρόταση που δεν προκύπτει συλλογιστικά από τα φαινόμενα. β) Ο Ισαάκ Νεύτων θεωρεί πως η ψυχή είναι ένας άγραφος πίνακας (tabula rasa) που αποκτά ιδέες μέσα από την εμπειρία. γ) Ο Τζων Λοκ και ο Ισαάκ Νεύτων είναι οι πρόδρομοι του διαφωτισμού στη Γαλλία (17ος αιώνας). δ) Ο Ισαάκ Νεύτων διατυπώνει τη νέα επιστημονική μέθοδο στο έργο του “Μαθηματικές αρχές Φυσικής Φιλοσοφίας’’.
Βρύα και λειχήνες εκτός από την τούνδρα φυτρώνουν και α) στις ακτές της Αυστραλίας. β) στο εσωτερικό της Αυστραλίας. γ) στους υψηλότερους τόπους των ορέων της εύκρατης ζώνης. δ) στις σαβάνες της Αφρικής.
Ο Ευγένιος Βούλγαρης α) δίδαξε σε Γιάννενα, Κόρινθο και Κων/πολη. β) γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1716 και έγινε αρχιεπίσκοπος Σλαβινίου και Χερσώνος. γ) διαφώνησε αργότερα με το Βολταίρο και πέθανε το 1812. δ) συμφωνεί με το στοχασμό των αρχαίων φιλοσόφων και καταδικάζει τη μετά-φραση των αρχαίων κειμένων.
Η συμπληρωματική και η παραπληρωματική μιας γωνίας έχουν άθροισμα 1100 . Επομένως η γωνία αυτή είναι: α) 90ο. β) 80ο. γ) 75ο. δ) 85ο.
Στην απόλυτη μοναρχία ο κληρονομικός μονάρχης ασκεί εξουσία α) νομοθετική και εκτελεστική. β) εκτελεστική και δικαστική. γ) εκτελεστική. δ) νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική.
Η συνθήκη της Νίκαιας α) υπεγράφη και τέθηκε σε ισχύ ταυτόχρονα το Φεβρουάριο του 2003. β) υπεγράφη το Φεβρουάριο του 2001 και τέθηκε σε ισχύ το Φεβρουάριο του 2003. γ) υπεγράφη πριν αποφασισθεί η «Στρατηγική της Λισσαβόνης». δ) τέθηκε σε ισχύ πριν κυκλοφορήσει το ευρώ σε κέρματα.
Ο τροπικός του Αιγόκερω α) διέρχεται από τη Μαδαγασκάρη. β) περιλαμβάνει περιοχές που το κλίμα τους είναι γενικά ψυχρότερο από τις αντίστοιχες περιοχές του τροπικού του καρκίνου. γ) βρίσκεται σε μεγαλύτερο από 350 νότιο γεωγραφικό πλάτος. δ) βρίσκεται σε μικρότερο από 250 νότιο γεωγραφικό πλάτος.
Μια τάξη μαθητών περιλαμβάνει 50 παιδιά. Αν είναι γνωστό ότι υπάρχει τουλάχιστο ένα κορίτσι και ότι σε οποιοδήποτε ζεύγος παιδιών ένα τουλάχιστο είναι αγόρι τότε α) τα αγόρια και τα κορίτσια είναι 25 και 25 αντίστοιχα. β) τα αγόρια είναι 26 και τα κορίτσια είναι 24. γ) υπάρχουν ένα κορίτσι και 49 αγόρια. δ) τα στοιχεία δεν είναι επαρκή για να απαντήσω ανάλογα.
Ένα από τα παρακάτω θαλάσσια ρεύματα δεν είναι θερμό: α) Το Κούρο-Σίβα. β) Το Νότιο ισημερινό ρεύμα. γ) Το Βόρειο ισημερινό ρεύμα. δ) Το Ρεύμα Όγια – Σίβο.
Τοποθετήστε στα αποσιωπητικά την κατάλληλη λέξη: Οι βόρειες…… ………των ορέων είναι πιο σκιερές από τις νότιες α) κλιτύες. β) κλιτύς. γ) κλητείς. δ) κλοιτείς.
Η σύνθετη λέξη «κοκκινοπρόσωπος» είναι σύνθετο α) κτητικό. β) προσδιοριστικό. γ) αντικειμενικό. δ) παρατακτικό.
Ο προκαθορισμένος τρόπος για να αλλάξει η γλώσσα πληκτρολόγησης είναι: α) Alt + Control. β) Alt + Shift. γ) Alt + F12. δ) Alt + F1.
Η πρωτεύουσα της Γερμανίας είναι α) η Βόννη. β) το Βερολίνο. γ) η Κολωνία. δ) η Φρανκφούρτη.
Επίτροπος της Ελλάδος και της Κύπρου που συμμετέχουν σήμερα στη Commission είναι α) η Άννα Διαμαντοπούλου και ο Μάρκος Κυπριανού. β) ο Σταύρος Δήμας και ο Μάρκος Κυπριανού. γ) ο Σταύρος Δήμας και ο Σπύρος Παπαδόπουλος. δ) η Άννα Διαμαντοπούλου και ο Σπύρος Παπαδόπουλος .
«Και αν γίνωμε πτερωτοί, κανείς να μη νομίση ότι θα διαφύγη τον όλεθρον». Είναι φράση που είπε α) ο στρατηγός Ιωάννης Ιουστινιάνης λίγο πριν από την κατάκτηση της Πόλης από τον Μωάμεθ τον Β΄ . β) ο Αλέξιος ο Α΄ ο Κομνηνός λίγο πριν την κατάληψη της Πόλης από τους Φράγκους κατά την πρώτη Σταυροφορία. γ) ο Νικηφόρος ο Α΄ επιστρέφοντας από τη Σόφια όπου κυρίευσε όταν αντελήφθη την περικύκλωσή του από τους Βούλγαρους. δ) ο Λέων ο Σοφός όταν αντελήφθη τον μεγάλο κίνδυνο από την προέλαση του ηγεμόνα των Βουλγάρων Συμεών.
Ιστορικά δημοτικά τραγούδια για γεγονότα της εποχής μας α) δεν υπάρχουν. β) είναι σπάνια. γ) δεν έχουν καταγραφεί. δ) υπάρχουν, αλλά δεν προκρίνονται λόγω χαμηλής ζήτησης.
Η Κοινή Αγροτική Πολιτική άρχισε να εφαρμόζεται από το α) 1962. β) 1966. γ) 1968. δ) 1972.
Πόλντερς είναι: α) Ειδική ράτσα αλόγων της Ασίας. β) Γη κερδισμένη κυριότατα από θάλασσα με τη βοήθεια αποξήρανσης ή προσχώσεων. γ) Τα υδάτινα περάσματα που δημιουργούν οι Σουηδοί για την ευκολότερη μεταφορά της ξυλείας τους. δ) Αρδευτικά κανάλια που μεταφέρουν τα νερά των ποταμών σε πιο απομα-κρυσμένες περιοχές.
Η θάλασσα, που κάλυπτε τον ελλαδικό χώρο κατά την προϊστορική περίοδο λεγόταν: α) Γκοντβάνα. β) Τηθύς. γ) Αιγηίδα. δ) Ατλαντίδα.
Στην Αφρική βρίσκονται α) οι Άνδεις και τα Απαλάχια όρη. β) το Κιλιμάντζαρο και τα Βραχώδη όρη. γ) ο Άτλας και το Τιμπεστί. δ) η Κένυα και το Αραράτ.
Κατά την έκλειψη ηλίου η σελήνη βρίσκεται σε φάση α) πρώτου τετάρτου. β) νέας Σελήνης. γ) τριών τετάρτων. δ) πανσελήνου.
Το παρακάτω διάγραμμα αφορά τις ερωτήσεις 24 έως 26 και δείχνει τα κιλά πορτοκάλια που πούλησε ένας παραγωγός στη λαϊκή αγορά όλη την εβδομάδα.
Πόσα κιλά πορτοκάλια πούλησε όλη την εβδομάδα; α) 4000 κιλά. β) 3750 κιλά. γ) 4050 κιλά. δ) 3500κιλά.
Κατά μέσο όρο ο παραγωγός πουλούσε: α) 850 κιλά πορτοκάλια. β) 900 κιλά πορτοκάλια. γ) 750 κιλά πορτοκάλια. δ) 950 κιλά πορτοκάλια.
Ποια πρόταση είναι σωστή; α) Αν αθροίσουμε τις πωλήσεις των 2 πρώτων ημερών και τις αφαιρέσουμε από το άθροισμα των πωλήσεων των υπολοίπων θα βρούμε τις πωλήσεις της Παρασκευής. β) Τη Δευτέρα και την Πέμπτη πούλησε περισσότερα από την Τρίτη και Παρασκευή. γ) Ο μέσος όρος των πωλήσεων των δύο πρώτων ημερών είναι μεγαλύτερος από τις πωλήσεις της Τετάρτης. δ) Αν πουλούσε όλες τις μέρες όσα πορτοκάλια πούλησε τη Δευτέρα θα ήταν πιο κερδισμένος.
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο άρχισε τη λειτουργία του α) το 1998. β) το 2000. γ) το 2002. δ) το 2004.
Ποια από τις παρακάτω χώρες δεν είχε ενεργό ανάμειξη στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856); α) Γαλλία. β) Αγγλία. γ) Ρωσία. δ) Αυστρία.
Πώς έφτασε ο Ηρακλής στη Χώρα του Γηρυόνη; α) Με τριήρη. β) Με τα πόδια. γ) Με σχεδία. δ) Με το χρυσό κύπελλο του Ηλίου.
Η Μικρονησία βρίσκεται α) κοντά στη Μελανησία. β) στον Ινδικό ωκεανό. γ) στον Βόρειο Παγωμένο ωκεανό. δ) στις Αντίλλες.
Ο αστρικός μήνας σε σχέση με το συνοδικό μήνα: α) Είναι μικρότερος. β) Εξαρτάται από διάφορους παράγοντες αν θα είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος. γ) Είναι μεγαλύτερος. δ) Είναι ίσος.
Το νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας βρισκόταν α) στην Ποικίλη Στοά. β) στον Κεραμεικό. γ) στο ναό της Απτέρου Νίκης. δ) στα Προπύλαια.
Τον Φεβρουάριο του 1990 η Commission «έκλεισε» α) 100 συνεδριάσεις. β) 500 συνεδριάσεις. γ) 1000 συνεδριάσεις. δ) 3000 συνεδριάσεις.
Συγκριτικά με την αρχή του 20ου αιώνα ο πληθυσμός της Ελλάδος έχει α) διπλασιασθεί. β) τριπλασιαστεί. γ) τετραπλασιαστεί. δ) πενταπλασιάσει.
Τον Οκτώβριο του 1990 α) υπογράφεται η συνθήκη του Μάαστριχ. β) συνενώνεται η Ανατολική και Δυτική Γερμανία. γ) υψώνεται για πρώτη φορά η Ευρωπαϊκή σημαία. δ) τίθεται σε ισχύ η «Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη».
Έργο του Φειδία θεωρείται α) ο ναός της Απτέρου Νίκης στα Προπύλαια. β) το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς. γ) ο ναός του Ερεχθείου. δ) το Ωδείο έξω από την Ακρόπολη.
Κατατάξτε τις παρακάτω θάλασσες κατά φθίνουσα σειρά αλμυρότητας: α) Μαύρη, Βαλτική, Ερυθρά, Κασπία. β) Ερυθρά, Κασπία, Μαύρη, Βαλτική. γ) Κασπία, Ερυθρά, Μαύρη, Βαλτική . δ) Ερυθρά, Μαύρη, Βαλτική, Κασπία.
Η μακροβιότερη δυναστεία επί Βυζαντίου ήταν α) των Παλαιολόγων. β) η Μακεδονική. γ) των Κομνηνών. δ) των Ισαύρων.
Ο Γιουσούφ πασάς ήταν αρχηγός του τουρκικού στόλου α) στη πολιορκία του Μεσολογγίου. β) στη πυρπόληση της Χίου. γ) στη μάχη του Ναβαρίνου. δ) στη καταστροφή των Ψαρών.
Αδερφός (η) του Μ. Βασιλείου ήταν α) ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός. β) η αγία Μακρίνα. γ) ο Γρηγόριος ο Νύσσης. δ) τα β΄ και γ΄.
Ποια από τις παρακάτω δεν είναι πρωτεύουσα χώρας; α) Σαν Χοσέ. β) Τεγκουσικάλπα. γ) Αλαμπάμα. δ) Σώλσμπερυ.
Ποια χρονιά ιδρύθηκε η πόλη της Ρώμης; α) Το 753 μ. Χ. β) Το 530 π. Χ. γ) Το 1553 π. Χ. δ) Το 753 π. Χ.
Η Βικτωρία α) ήταν βασίλισσα της Αγγλίας τον 190 αιώνα. β) είναι λίμνη της Κίνας. γ) είναι πρωτεύουσα του Χονγκ – Κονγκ. δ) είναι πολιτεία των ΗΠΑ.
Το δεύτερο εξωτερικό δάνειο κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανά-στασης α) συνήφθη το 1824. β) είχε εκκαθαρισθέν ποσό που έφθασε τις 1.000.000 λίρες στερλίνες. γ) είχε εκκαθαρισθέν ποσό που έφθασε τις 1.200.000 λίρες στερλίνες. δ) συνήφθη το 1825.
Η εξίσωση x2-5x+λ=0, για λ=4, α) είναι αδύνατη στο . β) έχει δύο ρίζες άνισες. γ) έχει μία διπλή ρίζα. δ) έχει δύο μιγαδικές ρίζες.
Να βρεθεί η άσχετη λέξη: α) Άνδρος. β) Λέρος. γ) Μήλος. δ) Θήρα.
Ο αρχαίος ναός της Δήμητρας βρισκόταν α) στο Σούνιο. β) στα Προπύλαια. γ) στο Μαραθώνα. δ) στην Ελευσίνα.
Τα Πύθια, ένας από τους τέσσερις πανελλήνιους αγώνες, τελούνταν α) στην Τεγέα και οι επιμελητές των αγώνων ήταν οι ελλανοδίκες. β) στο Άργος. γ) στην Κόρινθο και οι επιμελητές των αγώνων ήταν οι αμφικτύονες. δ) στους Δελφούς.
Επί Σόλωνος, οι πολίτες διαιρούνταν στους: α) Πεντακοσιομέδιμνους, ιππείς, ζευγίτες και θήτες. β) Τριακοσιομέδιμνους, άρχοντες, νεοδαμώδεις. γ) Ευγενείς, περίοικους, είλωτες. δ) Τίποτα από τα παραπάνω.
Ένας μετασχηματιστής μετατρέπει: α) Το ημιανορθωμένο ρεύμα σε ανορθωμένο. β) Το συνεχές ρεύμα σε εναλλασσόμενο. γ) Το εναλλασσόμενο σε συνεχές. δ) Τίποτα από τα ανωτέρω.
Με την φοροδιαφυγή επιδιώκεται: α) Η διαφυγή της φορολογικής υποχρέωσης. β) Η αναβολή της καταβολής του νόμιμου φόρου. γ) Η επ’ αόριστον αναβολή της φορολογικής υποχρέωσης. δ) Τίποτα από τα ανωτέρω.
Αν η πλευρά ενός τετραγώνου μειωθεί κατά 40%, τότε το εμβαδόν του μειώνεται κατά: α) 60% . β) 84% . γ) 64%. δ) 36%.
Η τρίτη σε έκταση ήπειρος της γης είναι α) η Αμερική. β) η Αφρική. γ) η Ευρώπη. δ) η Ωκεανία.
Οι «δρόμωνες» ήταν α) ταχύπλοα βυζαντινά πλοία. β) τα καράβια με τα οποία οι Φοίνικες Θαλασσοκράτησαν σε όλη τη Μεσόγειο. γ) διαμορφωμένοι χώροι όπου διεξαγόταν το άθλημα του δρόμου στους αρχαίους Ολυμπιακούς αγώνες. δ) τα αυστηρά κριτήρια πρόκρισης των νεαρών Σπαρτιατών.
Η πρώτη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης πραγματοποιήθηκε α) τον Ιανουάριο του 1971. β) τον Οκτώβριο του 1971. γ) τον Φεβρουάριο του 1972. δ) τον Ιανουάριο του 1973.
Η «μεγάλη έκρηξη» απ’ την οποία – σύμφωνα με κάποιους «επιστήμονες» – δημιουργήθηκε το σύμπαν, έγινε πριν α) 5.000.000 χρόνια. β) 5.000.000.000 χρόνια. γ) 10.000.000.000 χρόνια. δ) 15.000.000.000 χρόνια.
Η επιχειρηματική δραστηριότητα που ανέδειξε τον Ωνάση ήταν α) το χρηματιστήριο. β) τα ορυχεία αδάμαντος. γ) η ναυτιλία. δ) οι αερομεταφορές.
Το «φιόρε του Λεβάντε» είναι η α) Λευκάδα. β) Κέρκυρα. γ) Ιθάκη. δ) Ζάκυνθος.
Ποιός σκότωσε τη Λερναία Ύδρα; α) Ο Θησέας. β) Ο Οδυσσέας. γ) Ο Ηρακλής. δ) Ο Αχιλλέας.
Η Πριμέρα Ντιβιζιόν διεξάγεται στην α) Αγγλία. β) Ισπανία. γ) Γερμανία. δ) Ιταλία.
Πόσους περιττούς ακέραιους μπορούμε να σχηματίσουμε με τα ψηφία 1, 2, 3, 4, 5 οι οποίοι έχουν 4 ψηφία και τα ψηφία αυτά είναι διαφορετικά μεταξύ τους; α) 56. β) 72. γ) 96. δ) 108.
Ποια από τις παρακάτω χώρες δεν συμμετείχε στο τριμερές Βαλκανικό αμυντικό Σύμφωνο; (1954) α) Η Γιουγκοσλαβία. β) Η Τουρκία. γ) Η Ελλάδα. δ) Η Ρουμανία.
Στη σύνοδο κορυφής στη Λισσαβόνα (1992) το Συμβούλιο της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης αποφάσισε α) τα Σκόπια να παραμείνουν κάτω από τον έλεγχο της Σερβίας. β) να αναγνωριστεί το Κοσσυφοπέδιο ως αυτόνομη επαρχία. γ) να αναγνωριστούν τα Σκόπια ως κρατική οντότητα χωρίς όμως το όνομα Μακεδονία στην κρατική ονομασία. δ) να αναγνωριστούν τα Σκόπια με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Τα Πέντε Πηγάδια, όπου έγινε η νικηφόρος μάχη εναντίον των Τούρκων το 1912, βρίσκονται στη(ν) α) Μακεδονία. β) Ήπειρο. γ) Θεσσαλία. δ) Θράκη.
Ανά τρία έτη τελούνταν: α) Τα Ίσθμια. β) Τα Πύθια. γ) Το α΄ και β΄. δ) Τα Ίσθμια και τα Νέμεα.
Ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Μισσισσιπή είναι ο: α) Οχάιο. β) Αρκάνσας. γ) Τένεσσης. δ) Μισσούρι.
Ποιος υπήρξε ο πρώτος καγκελάριος της Γερμανίας μετά την επανένωσή της (1990); α) Ο Β. Μπραντ. β) Ο Κ. Αντενάουερ. γ) Ο Χ. Κολ. δ) Ο Γ. Σρέντερ.
Πότε ψηφίστηκε η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη; α) Το 1985. β) Το 1986. γ) Το 1992. δ) Το 1993.
Πώς πρέπει να γραφτούν οι ακόλουθες λίμνες της Β. Αμερικής ξεκινώντας από τη μεγαλύτερη προς τη μικρότερη; α) Μίσιγκαν, Σκλάβων, Οντάριο. β) Σκλάβων, Μίσιγκαν, Οντάριο. γ) Μίσιγκαν, Οντάριο, Σκλάβων. δ) Σκλάβων, Οντάριο, Μίσιγκαν.
Ο βασιλιάς Γελίμερος ήταν αρχηγός των: α) Ούννων. β) Βησιγότθων. γ) Αράβων. δ) Βανδάλων.
Ένας δρομέας των 1000 m διανύει τα πρώτα 500 m σε 55 sec τα επόμενα 300m σε 35sec και τα τελευταία 200m σε 35sec. Ποια είναι η μέση ταχύτητα του δρομέα; α) 8 m/min. β) 28,8 km/h. γ) 30 km/h. δ) 80 cm/sec.
Ένα κινητό κινείται με ταχύτητα V1=20m/sec και ένα άλλο κινείται με V2=144km/h. Τότε ισχύει: α) V1>V2. β) V1+10=V2. γ) V2=35m/sec. δ) V2-V1=20m/sec.
Πώς λεγόταν παλιά το Ηράκλειο της Κρήτης; α) Γούβες. β) Φαιστός. γ) Χάνδακας. δ) Μάλια.
Ένας έμπορος αγόρασε μια ποσότητα λάδι με 90 ευρώ το κιλό. Κατά τη μεταφορά τού χύθηκε ένα μέρος της ποσότητας και το άλλο το πούλησε με 135 ευρώ το κιλό κερδίζοντας 20% στην τιμή του κόστους. Σε πόσο % της συνολικής ποσότητας ανέρχεται το λάδι που χύθηκε; α) 15%. β) 18%. γ) 20%. δ) 25%.
Ποια είναι η πατρίδα του Ελευθ. Βενιζέλου; α) Θέρισος. β) Μουρνιές. γ) Ακρωτήρι. δ) Κίσσαμος.
Ο σφετεριστής του θρόνου Αλέξιος ο Ε΄ ο Μούρτζουφλος α) αυτοκρατόρευσε τον 11ο αιώνα επί Κομνηνών. β) αντιμετώπισε με αποτυχία τους πολιορκητές κατά την 4η σταυροφορία το 1204 μ.Χ. γ) «ανοίγει» τη δυναστεία των Αγγέλων. δ) παίρνει την εξουσία από τον Μιχαήλ Ζ΄ τον Δούκα.
Το απολιθωμένο δάσος της Ερεσού βρίσκεται στη α) Χίο. β) Λήμνο. γ) Λέσβο. δ) Σάμο.
Το 1985 η ελληνική πρωθυπουργία περιέρχεται από τα χέρια του Α. Παπανδρέου στον α) Κ. Μητσοτάκη. β) Τζ. Τζαννετάκη. γ) Ι. Γρίβα. δ) Ξεν. Ζολώτα.
Ποιό από τα παρακάτω κόμματα ίδρυσε ο Βάσσος Λυσαρίδης; α) ΑΚΕΛ. β) ΔΗΣΥ. γ) ΔΗΚΟ. δ) ΕΔΕΚ.
Το πλήθος των τριψήφιων αριθμών που είναι πολλαπλάσια του 5 είναι: α) 178. β) 182. γ) 180. δ) 200.
Η εντυπωσιακή πλατεία Σπιανάδα (η μεγαλύτερη πλατεία των Βαλκα-νίων) βρίσκεται στη(ν) α) Ζάκυνθο. β) Λευκάδα. γ) Κέρκυρα. δ) Κεφαλλονιά.
Επιλέξτε τη σωστή πρόταση: α) Η αμνηστία αίρει τις ποινές και το αξιόποινο του χαρακτήρα τους. β) Η χάρις απονέμεται μόνο στα πολιτικά αδικήματα. γ) Η απονομή χάριτος δεν είναι ατομικό μέτρο, αλλά νόμος γενικός και αφηρη-μένος. δ) Η αμνηστία έχει σαν σκοπό την επανένταξη του εγκληματία που έχει μετα-μεληθεί, ενώ η απονομή χάριτος αποσκοπεί στην επίτευξη εθνικής ομοψυ-χίας.
Η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής συνεδριάζει α) τακτικά μια φορά το εξάμηνο. β) τακτικά μια φορά το μήνα και εκτάκτως μέχρι 3 φορές το χρόνο. γ) τακτικά μια φορά την εβδομάδα και εκτάκτως όποτε κρίνεται αναγκαίο. δ) τακτικά, όποτε κρίνει ο Πρόεδρος της Βουλής.
Δεν χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους «12 αποστόλους» του Χριστού ο: α) Απόστολος Ματθαίος. β) Απόστολος Ματθίας. γ) Απόστολος Παύλος. δ) Απόστολος Θωμάς.
Οι “θάλασσες” της Σελήνης, έχουν σκοτεινό χρώμα α) επειδή συσσωρεύεται νερό, που λόγω έλλειψης ατμόσφαιρας εμφανίζεται σκούρο. β) επειδή οι περιοχές αυτές σκεπάζονται από στερεοποιημένη λάβα και αντανα¬κλούν λι¬γότερο το φως. γ) λόγω των ειδικά διαμορφωμένων επιφανειακών πετρωμάτων τους. δ) επειδή στις περιοχές αυτές υπάρχουν τεράστιες ποσότητες άνθρακα.
Ο αριθμός 101011 είναι στο δυαδικό σύστημα αρίθμησης. Με ποιον αριθμό του δεκαδικού συστήματος είναι ίσος; α) 33. β) 43. γ) 53. δ) 63.
Απέδειξε ότι το ηλεκτρόνιο διαγράφει ελλειπτική τροχιά γύρω από τον πυρήνα: α) Ο Bohr. β) Ο Rutherford. γ) Ο Sommerfeld. δ) Ο Avogadro.
Με την κλίμακα Mercalli μετράμε στους σεισμούς α) την ένταση. β) το μέγεθος. γ) το εστιακό βάθος. δ) τη ταχύτητα των σεισμικών κυμάτων.
Το Κάιρο, η πρωτεύουσα της Αιγύπτου α) έχει πληθυσμό 10.000.000. β) είναι η μεγαλύτερη πόλη της Αφρικής. γ) έχει επίσημη ονομασία την Αλ-Ζαζίρα. δ) έχει μικρότερο γεωγραφικό πλάτος από το αντίστοιχο του όρους Σινά.
Ένα έργο μπορεί να εκτελεστεί σε 40 ημέρες από 27 εργάτες, οι οποίοι να εργάζονται 8 ώρες την ημέρα. Από την πρώτη όμως ημέρα δόθηκε εντολή να τελειώσει 10 ημέρες νωρίτερα. Πόσοι εργάτες πρέπει να προσληφθούν ακόμα, ώστε να εργάζονται 9 ώρες την ημέρα και να τελειώσουν το έργο μέσα στην προθεσμία; α) 2 εργάτες. β) 3 εργάτες. γ) 4 εργάτες. δ) 5 εργάτες.
Το περίφημο: «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» το είπε α) ο Σωκράτης . β) ο Πλάτων. γ) ο Πρωταγόρας. δ) ο Θαλής.
Ο πρώην πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς: α) Δολοφονήθηκε από πολιτικούς του αντιπάλους. β) Πέθανε σε ηλικία 74 ετών στο Βελιγράδι, φρουρούμενος από δυνάμεις ασφα-λείας του ΝΑΤΟ. γ) Πέθανε σε ηλικία 74 ετών στη φυλακή της Χάγης. δ) Καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε εξόριστος σε ερημική περιοχή της Σερβίας.
Tι δεν αποτελεί μέρος ενός κομήτη; α) Η κόμη. β) Ο πυρήνας. γ) Η φωτόσφαιρα. δ) Η ουρά.
Ποια είναι η πόλη του Μότσαρτ και του Στράους; α) Η Βιέννη. β) Η Βουδαπέστη. γ) Η Πράγα. δ) Η Μπρατισλάβα.
Οι πρόγονοί μου αποίκησαν, μεταξύ άλλων λαών, το νησί της Καραϊβι-κής, Τομπάγκο τον 18ο αιώνα. Ποιας εθνικότητας είμαι; α) Μαλτέζος. β) Πορτογάλος. γ) Λετονός. δ) Ολλανδός.
Προπομπός για την κατάρτιση του Συντάγματος της Ευρώπης αποτέλεσε α) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. β) η Commission. γ) το Ευρωπαϊκό Kοινοβούλιο. δ) το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
Το μέσο πάχος του ηπειρωτικού φλοιού της Γης α) δεν ξεπερνά την απόσταση Άργους – Ναυπλίου. β) υπερβαίνει τα 40 Km. γ) είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του πυρήνα. δ) είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του μανδύα.
Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.) είναι α) η αξία σε χρηματικές μονάδες των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μία χώρα σ’ ένα έτος απ’ όλους τους πολίτες που ζουν σε μια συγκεκριμένη χώρα. β) το σύνολο των εισοδημάτων των βιομηχανιών μιας χώρας σε ένα έτος. γ) ίσο με το πηλίκο που προκύπτει αν διαιρέσουμε το εθνικό εισόδημα με τον αριθμό των ενηλίκων μιας χώρας. δ) τίποτα από τα παραπάνω.
Ποια πόλη της Πελοποννήσου δεν έχει λιμάνι; α) Η Καλαμάτα. β) Το Άργος. γ) Το Αίγιο. δ) Το Γύθειο.
Στις 21-22 Ιουνίου του 2002 καταλήγει σε συμφωνία για την πολιτική της Ε.Ε. στους τομείς του ασύλου και της μετανάστευσης, α) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Σεβίλλης. β) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας. γ) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι. δ) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου.
Η «Κομισιόν» είναι κοινή ονομασία α) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. β) του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης. γ) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. δ) του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πόσα είναι τα διαφορετικά διαμερίσματα της Ελλάδος; α) 10. β) 8. γ) 9. δ) 7.
Αμνηστία για πολιτικά εγκλήματα με νόμο που ψηφίζεται από την Ολομέλεια της Βουλής α) παρέχεται με πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών. β) παρέχεται με πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών. γ) δεν παρέχεται ποτέ. δ) παρέχεται αν συμφωνήσουν όλα τα κόμματα που παρέχονται στη Βουλή.
Ένα ισόπλευρο τρίγωνο έχει ύψος . Τότε α) η πλευρά του είναι 2 και το εμβαδόν του ¾. β) η πλευρά του είναι 1 και το εμβαδόν του ¾. γ) το εμβαδόν του είναι 3/2 και η πλευρά του 1. δ) δεν μπορώ με ένα δεδομένο να βρω δύο ζητούμενα.
Ο ποταμός Άρδας βρέχει το νομό: α) Ξάνθης. β) Ροδόπης. γ) Πέλλας. δ) Έβρου.
Τι συσχετίζεται άμεσα με τη λέξη «χειρουργείο»; α) Νοσοκομείο. β) Νυστέρι. γ) Γάντια. δ) Αναισθητικό.
Ποιος από τους παρακάτω αριθμούς διαιρείται ακριβώς με το 8; α) 1928. β) 1938. γ) 1948. δ) 1958.
Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (Ε.Σ.Κ.Τ.) α) ιδρύθηκε την 1η Ιουλίου 2000. β) διοικείται από την εκτελεστική επιτροπή δηλ. τον πρόεδρο, αντιπρόεδρο και 4 το πολύ μέλη με θητεία οκταετή και μη ανανεώσιμη. γ) διοικείται από την εκτελεστική επιτροπή δηλ. τον πρόεδρο, αντιπρόεδρο και 4 το πολύ μέλη με θητεία τετραετή και ανανεώσιμη. δ) διοικείται από την εκτελεστική επιτροπή και από τους διοικητές των Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών (Ε.Κ.Τ.) που συμμετέχουν στο ενιαίο νόμισμα της ζώνης του ευρώ.
Η ημέρα γέννησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης η γνωστή ως «Ημέρα της Ευρώπης» είναι η: α) 9η Μαΐου 1948. β) 9η Μαΐου 1949. γ) 9η Μαΐου 1950. δ) 18η Απριλίου 1951.
Με τη βοήθεια των ψηφίων 1, 2, 3, 4 σχηματίζουμε τριψήφιους. Το πλήθος των δυνατών αποτελεσμάτων του ενδεχομένου ο τριψήφιος αριθμός να είναι περιττός είναι: α) 40. β) 30. γ) 35. δ) 32.
Το επίθετο «πιο μανιώδης» βρίσκεται στον α) συγκριτικό μονολεκτικό βαθμό. β) συγκριτικό περιφραστικό βαθμό. γ) μονολεκτικό υπερθετικό βαθμό. δ) θετικό βαθμό.
Η πιο πυκνοκατοικημένη χώρα της Ευρώπης είναι α) το Βέλγιο. β) η Μ. Βρετανία. γ) η Ιταλία. δ) η Σουηδία.
Η πρωτεύουσα των Κυκλάδων είναι α) η Ερμούπολη. β) τα Φηρά. γ) η Ιουλίδα. δ) ο Πύργος.
Η καταγωγή του Μάρκου Βαμβακάρη ήταν η α) Μύκονος. β) Πάρος. γ) Νάξος. δ) Σύρος.
Η Ιερά Μονή Κεχροβουνίου βρίσκεται στη α) Σύρο. β) Άνδρο. γ) Τήνο. δ) Πάρο.
Στη φράση: «Ξόδεψα ένα μισθό» το αριθμητικό «ένα» είναι α) αναλογικό. β) πολλαπλασιαστικό. γ) απόλυτο. δ) τακτικό.
΄΄Μακία΄΄ είναι α) είδος βλάστησης από πρίνο, σχίνο, δάφνη. β) είδος βλάστησης από ασφάκες και λειχήνες. γ) παρεμφερές φυτό με αυτό του λυκίσκου. δ) ομάδα ιθαγενών της Ινδονησίας.
Το βυτίο πετρελαίου ενός σπιτιού έχει σχήμα ορθογωνίου παραλληλεπι-πέδου χωρητικότητας 1m3. Αν το ύψος είναι τα 2/3 του μήκους και το μήκος είναι 5/6 m τότε το πλάτος είναι: α) 53/49 m. β) 50/49 m. γ) 54/43 m. δ) 4/3 m.
Ο πληθωρισμός προκαλείται α) με την μη αύξηση της ποσότητας των αγαθών. β) με την αύξηση των τιμών. γ) όταν η γενική ζήτηση είναι πολλαπλάσια της προσφοράς. δ) με όλα τα ανωτέρω.
Την περίοδο του Σχίσματος πάπας ήταν ο α) Λέων Θ΄ β) Πίος ο Ζ΄ γ) Ιννοκέντιος Γ΄ δ) Βενέδικτος ο Β΄
Ποιος από τους παρακάτω προέδρους των Η.Π.Α υπήρξε θύμα δολοφο-νίας (1963); α) Τζ. Κέννεντυ. β) Ρ. Νίξον. γ) Λ.Τζόνσον. δ) Ρ. Ρέηγκαν.
Ποιο πρόγραμμα δε σχετίζεται με την επίτευξη του στόχου ώστε το 10% των φοιτητών ενός κράτους μέλους της Ε.Ε. να αφιερώνει ένα έτος παν/μιακών σπουδών σε μία άλλη ευρωπαϊκή χώρα; α) Socrates. β) Urban. γ) Νεότητα. δ) Lingua.
Δύο μόλις πρωτόνια περιέχει ο πυρήνας του α) οξυγόνου. β) υδρογόνου. γ) ηλίου. δ) αζώτου.
Ποιος υπήρξε ο ιδρυτής του πολιτικού σχηματισμού «Ελληνικός Συνα-γερμός»; α) Ν. Πλαστήρας. β) Κ. Καραμανλής. γ) Ν. Ζέρβας. δ) Α. Παπάγος.
Η μέση μεγίστη θερμοκρασία του Ιουλίου είναι χαμηλότερη α) στο Ορμένιο. β) στη Νάξο. γ) στη Γαύδο. δ) στην Κέρκυρα.
Η διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος απαιτεί τη ψήφο τουλάχι-στο α) των 2/5 των βουλευτών. β) 151 βουλευτών. γ) 180 βουλευτών. δ) των 2/3 των βουλευτών.
Οι επίτροποι της Commission διαφέρουν ως προς τα υπόλοιπα μέλη των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης α) μέσα από το «δικαίωμα πρωτοβουλίας» στη νομοθετική διαδικασία. β) ως προς τον αμιγώς ευρωπαϊκό προσανατολισμό του χειρισμού του χαρτοφυ-λακίου τους, χωρίς υποδείξεις από εθνικές κυβερνήσεις. γ) επειδή λειτουργούν ως εκτελεστικά όργανα για τη διαχείριση και εκτέλεση του προϋπολογισμού της Ένωσης. δ) όλα τα παραπάνω.
Εκλογές για το «Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» διενεργούνται κάθε: α) 2 χρόνια. β) 4 χρόνια. γ) 5 χρόνια. δ) 8 χρόνια.
Που βρίσκεται το τουριστικό θέρετρο Ελούντα; α) Στα Χανιά. β) Στο Ρέθυμνο. γ) Στο Ηράκλειο. δ) Στο Λασίθι.
Σε ποιο νομό βρίσκεται η Ιερά Μονή Πρέβελης; α) Χανίων. β) Ρεθύμνου. γ) Ηρακλείου. δ) Λασιθίου.
Στη σειρά αυτή ποιο είναι το επόμενο νούμερο; 18, 24, 21, 27, 24, 30 … α) 27. β) 24. γ) 30. δ) 36.
Στο Λουξεμβούργο είναι η έδρα: α) Της Γενικής Γραμματείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. β) Του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. γ) Του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. δ) Τα α΄ και γ΄.
Στη φράση «Ήταν τόσο γηρασμένος που εξεπλάγην» η λέξη γηρασμένος είναι α) σύνδεσμος. β) επίρρημα. γ) ουσιαστικό. δ) μετοχή.
Το «Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» αποτελείται από: α) 300 βουλευτές. β) 450 βουλευτές. γ) 500 βουλευτές. δ) 732 βουλευτές.
Οι αστέρες της Κύριας Ακολουθίας ανήκουν στην κατηγορία των α) γιγάντων. β) υπεργιγάντων. γ) λευκών νάνων. δ) νάνων.
Η Παγκόσμια Σύνοδος Κορυφής για την αειφόρο ανάπτυξη πραγματο-ποιήθηκε το 2002 α) στο Κιότο. β) στο Γιοχάνεσμπουργκ. γ) στο Τόκιο. δ) στο Μόντρεαλ.
Δίνονται οι αριθμοί α=11001 και β=10111 γραμμένοι και οι δύο στο δυαδικό σύστημα αρίθμησης. Το άθροισμα τους α+β, με ποιον αριθμό του δεκαδικού συστήματος είναι ίσο; α) 28. β) 38. γ) 48. δ) 58.
Η Εθνική Τράπεζα ιδρύθηκε το α) 1837. β) 1841. γ) 1864. δ) 1898.
Η αναλογία ψήφων των κρατών-μελών για τη λήψη αποφάσεων από το Συμβούλιο Υπουργών α) ταυτίζεται πάντα με την αντίστοιχη πληθυσμιακή αναλογία των κρατών-μελών. β) είναι ισότιμη για τη Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Ην. Βασίλειο. γ) είναι ευνοϊκότερη για τη Γερμανία, ενώ για την Ελλάδα αντιστοιχούν 12 ψήφοι. δ) συνδέεται με την «παλαιότητα» ως προς το χρόνο έναρξης του κάθε κράτους-μέλους.
Το ανώτατο δικαιοδοτικό όργανο της Ε.Ε. είναι α) το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. β) το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Δ.Ε.Κ.). γ) το Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. δ) το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Για να εξασφαλιστεί η ενιαία ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου από όλα τα κράτη-μέλη απαιτείται α) η υποβολή προδικαστικού ερωτήματος-τουλάχιστο για τα ανώτατα δικαστήρια του κράτους-μέλους. β) η αίτηση συγκεκριμένης επεξήγησης που υποβάλλεται από τα Εθνικά Κοινο-βούλια προς το Συμβούλιο Υπουργών. γ) η υποβολή σχετικού ερωτήματος από τους εθνικούς επιτρόπους στην Ευρω-παϊκή Επιτροπή. δ) η υποβολή σχετικού ερωτήματος από τον αρμόδιο υπουργό του κράτους-μέλους στον πρόεδρο του Δ.Ε.Κ..
Για το παρακάτω σχήμα ισχύει: ΑΔ=ΑΕ=10ΑΒ=10ΑΓ.
Τότε το εμβαδό του τριγώνου ΑΔΕ σε σχέση με το εμβαδό του τριγώνου ΑΒΓ είναι α) 10 φορές μεγαλύτερο. β) 20 φορές μεγαλύτερο. γ) 50 φορές μεγαλύτερο. δ) 100 φορές μεγαλύτερο.
Δεν ανήκει στα τρία ποτάμια της αρχαιότητας: α) Ο Αχέροντας. β) Η Στύγα. γ) Η Χίμαιρα. δ) Ο Κώκυτος.
Τις αποφάσεις των αρχαίων θεών του Ολύμπου μετέφερε στη γη α) η Αθηνά. β) η Ρέα. γ) ο Ερμής. δ) η Ίριδα.
Το μετρό της Αθήνας εγκαινιάστηκε α) το 1999. β) το 2000. γ) το 2002. δ) το 2003.
Δικαίωμα προσφυγής κατά των αποφάσεων των κοινοτικών οργάνων έχουν α) τα Ν.Π.Δ.Δ., μόνο στο Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. β) τα ίδια τα κράτη-μέλη, μόνο στο Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. γ) οι ιδιώτες (φυσικά και νομικά) πρόσωπα, μόνο στο Πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. δ) τα Ν.Π.Δ.Δ., μόνο στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης .
Πρόεδρος του Διεθνούς Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου τον Απρίλιο του 2007 ήταν ο: α) Ιταλός Φράνκο Φρατίνι. β) Γερμανός Γκύντερ Φερχόιγκεν. γ) Έλληνας Σταύρος Δήμας. δ) Έλληνας Βασίλειος Σκουρής.
Οι διαγώνιες ενός παραλληλογράμμου α) είναι ίσες. β) τέμνονται καθέτως. γ) δημιουργούν 4 ισεμβαδικά τρίγωνα. δ) διχοτομούνται.
Ο πληθωρισμός αντιμετωπίζεται α) με την αύξηση των φόρων. β) με την μείωση της ζήτησης αγαθών για κατανάλωση. γ) με την περικοπή των δημοσίων δαπανών. δ) με όλα τα ανωτέρω.
Ο Απόλλωνας για τους 12 θεούς του Ολύμπου είναι ότι α) το 5 για το σύνολο των φυσικών αριθμών. β) ο πρόεδρος του «ΛΑΟΣ» κ. Καρατζαφέρης για τη Βουλή των Ελλήνων. γ) ο πρόεδρος ενός φοιτητικού συλλόγου για το πανεπιστημιακό τμήμα στο οποίο ανήκει. δ) Το γράμμα «δ» για το ελληνικό αλφάβητο.
Η διάμεσος ενός τριγώνου α) το χωρίζει πάντα σε δύο όμοια τρίγωνα. β) διέρχεται από το έγκεντρό του, μόνο αν αυτό είναι ορθογώνιο και ισοσκελές. γ) όταν άγεται από την κορυφή ορθής γωνίας, ισούται με την πλευρά που τέμνει. δ) ταυτίζεται με τη διχοτόμο, στα ισόπλευρα τρίγωνα.
Το «τούβλο» για τον «κτίστη» είναι ό,τι α) ο «μαθητής» για το «δάσκαλο». β) το «ευρώ» για μια «τράπεζα». γ) η «φουντωτή ουρά» για την «αλεπού». δ) ο «βαθμός» για το «διαγώνισμα».
Στον παρακάτω πίνακα, δίνεται η πρόβλεψη για τον πληθυσμό 4 πόλεων τη διετία 2008 – 2009 (σε χιλιάδες κατοίκων)
Α Β Γ Δ
2008 10 12 5 50 2009 18 20 10 90
Η μεγαλύτερη % αύξηση πληθυσμού αναμένεται για την πόλη α) Α. β) Β. γ) Γ. δ) Δ.
Η πρωτεύουσα της Σαντορίνης είναι α) το Ημεροβίγλι. β) το Φηροστεφάνι. γ) τα Φηρά. δ) η Οία.
Στις 27 Απριλίου του 1941 α) πεθαίνει ξαφνικά ο Μεταξάς. β) ξεκινά η γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος. γ) φθάνουν τα πρώτα γερμανικά στρατεύματα στην Αθήνα. δ) αρχίζει η γερμανική επίθεση στην Κρήτη.
Το δόγμα Τρούμαν α) έπεται του σχεδίου Μάρσαλ. β) περιελάμβανε οικονομική μόνο βοήθεια στις χώρες της Ευρώπης. γ) περιελάμβανε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στις χώρες της Ευρώπης. δ) τίποτα από τα παραπάνω.
Ο Δ. Βούλγαρης κατά την περίοδο 1850 – 1875 ανέλαβε πρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης α) 2 φορές. β) 4 φορές. γ) 6 φορές. δ) 8 φορές.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης της Ε.Ε., ξεκίνησε τη λειτουργία του από α) το 2003 και αποτελείται από 5 δικαστές. β) το 2003 και αποτελείται από 7 δικαστές. γ) το 2005 και αποτελείται από 5 δικαστές. δ) το 2005 και αποτελείται από 7 δικαστές.
Οι δικαστές του Δικαστηρίου Δημόσιας Διοίκησης, διορίζονται α) για περίοδο 3 ετών. β) τρεις από αυτούς για περίοδο 3 ετών και τέσσερις για περίοδο 6 ετών. γ) για περίοδο 6 ετών . δ) τρεις για περίοδο 6 ετών και τέσσερις για περίοδο 3 ετών.
Η Αφροδίτη α) έχει θερμοκρασία επιφάνειας 400ο C περίπου. β) δύει δύο ώρες νωρίτερα από τον ήλιο. γ) είναι ο αμέσως μεγαλύτερος πλανήτης μετά τον Ερμή. δ) περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο σε χρόνο μεγαλύτερο από ένα γήινο έτος.
Το πάρσεκ είναι α) σωματίδιο με θετικό φορτίο και μηδενική μάζα. β) σωματίδιο με αρνητικό φορτίο και μηδενική μάζα. γ) μονάδα μέτρησης διαστημικών αποστάσεων. δ) σωματίδιο που εκλύεται κατά την έκλυση ακτινοβολίας β.
Οι Ταλιμπάν δρούσαν κυρίως α) στο Ιράκ. β) στο Αφγανιστάν. γ) στο Λίβανο. δ) στη Σαουδική Αραβία.
Η σύσταση της Ε.Κ.Α.Χ. (Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα) έγινε το: α) 1950. β) 1951. γ) 1952. δ) 1953.
Ποιος αποκρυπτογράφησε τα ιερογλυφικά: α) Ο Ιωάννης Φραγκίσκος Σαμπολιόν. β) Ο Ερρίκος Σλήμαν. γ) Οι Βέντρις και Τσάντγουϊκ. δ) Ο Ναπολέοντας.
Με πόσους τρόπους 2 άνδρες και 2 γυναίκες μπορούν να καθήσουν σε μια γραμμή με 4 καρέκλες, ώστε τα δύο φύλα να εναλλάσσονται; α) 2. β) 3. γ) 4. δ) 5.
Ποιο από τα παρακάτω έργα του κρητικού θεάτρου είναι κωμωδία; α) Ζήνων. β) Ερωφίλη. γ) Στάθης. δ) Βασιλεύς Ροδολίνος.
Το Πρωτοδικείο του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων συνεστήθη το α) 1981. β) 1984. γ) 1986. δ) 1989.
Πολιούχος του Άργους είναι α) ο όσιος «Νίκων ο Μετανοείτε». β) ο άγιος Δημήτριος ο Νεομάρτυρας. γ) ο άγιος Πέτρος. δ) ο άγιος Νικόλαος.
Τη σημαντικότερη πολεμική λεία για τους Έλληνες αποτέλεσε α) η καταστροφή του Δράμαλη. β) η πτώση του Ναυπλίου. γ) η μάχη του Βαλτετσίου. δ) η μάχη των Βασιλικών.
Οι ιδιώτες δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης και εκδίκασης υποθέσεων α) στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. β) στο Διεθνές Δικαστήριο. γ) στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. δ) σε όλα τα παραπάνω.
Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι ο: α) Borrell. β) Solana. γ) Barosso. δ) Prodi.
Η «ΜΙΤ» είναι η μυστική αστυνομία α) του Ισραήλ. β) της Αλβανίας. γ) της Ιταλίας. δ) της Τουρκίας.
Ο μέγιστος ετήσιος αριθμός «συνόδων κορυφής» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι: α) 2 . β) 3 . γ) 4. δ) Απεριόριστος.
Χρόνος αναζήτησης για ένα σκληρό δίσκο είναι α) ο χρόνος που απαιτείται για την εύρεση του σωστού τομέα. β) ο χρόνος που απαιτείται για την εύρεση του σωστού ίχνους. γ) ο χρόνος που απαιτείται για τη μεταφορά δεδομένων. δ) κανένα από τα παραπάνω.
Ο Μουράτ ο Β΄ κατέλαβε οριστικά τη Θεσαλλονίκη το: α)1428 μ.Χ. β)1430 μ.Χ. γ) 1432 μ.Χ. δ) 1442 μ.Χ.
Η Γραμματεία Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών εδρεύει α) στη Χάγη. β) στη Ν.Υόρκη. γ) στο Παρίσι. δ) τίποτα από τα ανωτέρω.
Τι από τα παρακάτω δεν είναι υλικό (hardware) του υπολογιστή; α) Το λειτουργικό σύστημα. β) Η μνήμη cache. γ) Η μητρική πλακέτα. δ) Η κεντρική μονάδα επεξεργασίας.
Η πρωτεύουσα της Ινδονησίας είναι α) η Καμπότζη. β) το Λάος. γ) η Τζακάρτα. δ) το Μπακού.
Εξήντα άνθρωποι έχουν στήσει κυκλικό χορό. Κάθε γυναίκα βρίσκεται αριστερά από άνδρα, οι μισοί άνδρες βρίσκονται αριστερά από άνδρες και οι υπόλοιποι αριστερά από γυναίκα. Πόσοι άνδρες υπάρχουν; α) 10. β) 15. γ) 20. δ) 25.
Ποια είναι η προέλευση της πατάτας; α) Η Γαλλία. β) Η Ρωσία. γ) Η Νότια Αμερική. δ) Η Γερμανία.
Το ομορφότερο σπήλαιο της Ελλάδος που είναι επισκέψιμο με βάρκα είναι α) των Λιμνών Αχαΐας. β) του Περάματος Ιωαννίνων. γ) της Αλεπότρυπας Δυρού. δ) της Βλυχάδας Δυρού.
Κατά την εφαρμογή των εκπαιδευτικών διαταγμάτων μετά την ελληνική επανάσταση: α) Άρχισε να αποδίδει η ανώτατη εκπαίδευση με τη βοήθεια του έμπειρου διδακτικού προσωπικού. β) Το Δημοτικό σχολείο αποτελείται από έξι τάξεις. γ) Το Γυμνάσιο αποτελείται από τρεις τάξεις. δ) Παραμελήθηκε η επαγγελματική εκπαίδευση.
Την Ιερή Συμμαχία αποτελούσαν, α) αρχικά η Ρωσία, Αγγλία, Γαλλία και αργότερα η Αυστρία, Πρωσσία. β) αρχικά η Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία και αργότερα η Ρωσία, Πρωσσία. γ) αρχικά η Ρωσία, Αυστρία, Πρωσσία και αργότερα η Αγγλία, Γαλλία. δ) αρχικά η Αγγλία, Γαλλία, Πρωσσία και αργότερα η Αυστρία, Ρωσία.
Το μεγαλύτερο πάχος του φλοιού της Γης παρατηρείται α) στις υφαλοκρηπίδες των ακτών του Βόρειου Παγωμένου Ωκεανού. β) στην Ανταρκτική. γ) στις Άλπεις. δ) στα Ιμαλάια.
Από τα παρακάτω ορυκτά τη μεγαλύτερη σκληρότητα εμφανίζει α) ο μπρούτζος. β) το ρουμπίνι. γ) το διαμάντι. δ) ο χαλαζίας.
Σήμερα στην Ελλάδα ενεργό ηφαίστειο υπάρχει α) στη Λέσβο. β) στο Ταίναρο. γ) στη Γαύδο. δ) στη Νίσυρο.
Στο Κιλελέρ γιορτάζεται κάθε χρόνο η επέτειος της εξέγερσης των α) οικοδόμων. β) ναυτεργατών. γ) αγροτών. δ) ανθρακωρύχων.
Ποιος υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας (1975-1980); α) Ο Κ. Καραμανλής. β) Ο Γ. Ράλλης. γ) Ο Κ. Τσάτσος. δ) Ο Κ. Σαρτζετάκης.
Οι τριάμισι πάστες κοστίζουν τριάμισι ευρώ. Η μισή πάστα κοστίζει α) 1€. β) μία πάστα μείον μισό ευρώ. γ) περίπου μισό €. δ) ένα ευρώ μείων μία πάστα.
Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου; α) Ποτέ. β) Μόνο όταν του προταθεί από τον πρωθυπουργό και το υπουργικό συμβούλιο. γ) Σε έκτακτες περιπτώσεις και μόνο αν κυρωθούν μέσα σε 40 μέρες από την έκδοσή της. δ) Οποτεδήποτε.
Το θέατρο «ΤΖΕΝΗ ΚΑΡΕΖΗ» βρίσκεται στην οδό α) Σταδίου. β) Πανεπιστημίου. γ) Πατησίων. δ) Ακαδημίας.
Οι κρεμάμενοι σχηματισμοί από τις οροφές των σπηλαίων ονομάζονται α) διαφράγματα. β) κολώνες. γ) σταλακτίτες. δ) σταλαγμίτες.
Ο Πέτρος πούλησε στον Θεοδόσιο ένα αυτοκίνητο και η πληρωμή ορίστηκε να γίνει σε 100 ημέρες ως εξής: Tην πρώτη ημέρα να δώσει 1€ την δεύτερη ημέρα 2€ την τρίτη ημέρα 3€ κ.λ.π, την εκατοστή ημέρα 100€. Επομένως: α) Τα χρήματα αποπληρωμής αυξάνονται γεωμετρικά και είναι συνολικά 5050€. β) Τα συνολικά χρήματα είναι πάνω από 6000€. γ) Τα συνολικά χρήματα είναι μεταξύ των 5000€ και 5100€. δ) Θα δώσει συνολικά 5200€.
Τα μεγαλύτερα μεγέθη σεισμών εμφανίζονται α) στη ζώνη του Ειρηνικού Ωκεανού. β) στη κεντρική Αφρική. γ) στο Θιβέτ. δ) στο μεσοωκεάνειο ρήγμα του Ατλαντικού.
Η λήξη της διπλής κυκλοφορίας εθνικών τραπεζογραμματίων/κερμάτων, καθώς και ευρώ έγινε στις: α) 31 Ιανουαρίου 2002. β) 28 Φεβρουαρίου 2002. γ) 31 Μαρτίου 2002. δ) 30 Ιουνίου 2002.
Οι Μυκηναίοι είχαν εμπορικές σχέσεις με α) την Αίγυπτο, την Μικρά Ασία και την βόρεια Ιταλία. β) την Αίγυπτο, πόλεις στην Παλαιστίνη και τις αποικίες τους. γ) την Αίγυπτο, πόλεις στην Παλαιστίνη και την νότια Ιαπωνία. δ) την Αίγυπτο, τις αποικίες τους στην Παλαιστίνη και τους κατοίκους της Ιβηρικής χερσονήσου.
Στην ιδεολογία του βουδισμού ανήκει α) η μετενσάρκωση. β) η νιρβάνα. γ) η γιόγκα. δ) το προφητικό χάρισμα.
Τα βιβλία της Kαινής Διαθήκης είναι συνολικά: α) 17. β) 21. γ) 19. δ) 27.
Τα μήλα των Εσπερίδων τα πήρε α) ο Θησέας. β) ο Άτλαντας. γ) ο Ηρακλής. δ) ο Προμηθέας.
Το κλασικό «Οι Άθλιοι» είναι έργο του α) Ιουλίου Βερν. β) Τολστόι. γ) Βίκτωρος Ουγκώ. δ) Ντίκενς.
Λέγοντας «ντιστριμπυτέρ» εννοούμε α) συμπλέκτη. β) διανομέα. γ) είδος καρμπυρατέρ υψηλών αποδόσεων. δ) ειδικό μηχανισμό των ψυκτικών συσκευών.
Η Νίκειος ειρήνη μεταξύ Αθηναίων-Σπαρτιατών συνομολογήθηκε μεταξύ του Νικία και του: α) Αστυάνακτα. β) Πλειστοάνακτα. γ) Βρασίδα. δ) Λύσανδρου.
Ο συγγραφέας Παύλος Νιρβάνας γεννήθηκε στην α) Σκιάθο. β) Σκόπελο. γ) Σκύρο. δ) Αλλόνησο.
Το Ληλάντιο Πεδίο βρίσκεται στην α) Κρήτη. β) Εύβοια. γ) Λέσβο. δ) Χίο.
Το ακρωτήριο Κάβο Ντόρο βρίσκεται στην α) Λακωνία. β) Εύβοια. γ) Χαλκιδική. δ) Μεσσηνία.
Η Κάλυμνος είναι το νησί των α) ψαράδων. β) κυνηγών. γ) σφουγγαράδων. δ) εφοπλιστών.
Μερική έκλειψη Σελήνης έχουμε όταν α) έχουμε Νέα Σελήνη. β) η Σελήνη βρίκεται στο πρώτο τέταρτο και η σκιά της καλύπτει τη Γη. γ) η Σελήνη μπαίνει εν μέρει στον κώνο σκιάς της Γης. δ) ένα μέρος της Γης μπαίνει στον κώνο σκιάς της Σελήνης.
Ποιος πάπας Ρώμης επισκέφθηκε την Αθήνα; α) Ο Βενέδικτος. β) Ο Πίος ο 12ος. γ) Ο Ιωάννης Παύλος. δ) Ο Φραγκίσκος.
Πότε ενώθηκαν τα Δωδεκάνησα με την Ελλάδα; α) 1912. β) 1821. γ) 1918. δ) 1948.
Σε ποια από τις παρακάτω πόλεις βρέχει περισσότερο το καλοκαίρι απ’ ότι το χειμώνα; α) Μασσαλία. β) Βουκουρέστι. γ) Κων/πολη. δ) Ρώμη.
Ποια από τις παρακάτω χώρες εμφανίζει μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού; α) Η Ελλάδα. β) Η Τουρκία. γ) Η Δανία. δ) Η Σουηδία.
Η αρχαία Λίνδος βρίσκεται στην α) Κάρπαθο. β) Κάλυμνο. γ) Ρόδο. δ) Κω.
Πώς λέγεται η μεγαλύτερη πλευρά ενός ορθογωνίου τριγώνου; α) Εφαπτόμενη. β) Υποτείνουσα. γ) Διάμετρος. δ) Διαγώνιος.
Σε ένα κύκλο α) κάθε χορδή ισούται με το μισό της αντίστοιχης διαμέτρου. β) κάθε γωνία εγγεγραμμένη ισούται με την αντίστοιχη επίκεντρη που βαίνει στο ίδιο τόξο. γ) η περίμετρος του ισούται με το διπλάσιο γινόμενο του αριθμού π επί της διαμέτρου. δ) κάθε γωνία που βαίνει σε ημικύκλιο είναι 900.
Ένας ελαιοχρωματιστής βάφει μία αποθήκη χωρίς παράθυρα σε 4 ημέρες. Αν η αποθήκη είχε τετραπλάσιες διαστάσεις σε πόσες ημέρες θα έβαφε την αποθήκη; α) 16 ημέρες. β) 32 ημέρες. γ) 64 ημέρες. δ) 48 ημέρες.
Το συνέδριο του Βερολίνου του 1878 άνοιξε τον δρόμο στην παραχώρηση στην Ελλάδα της α) Θεσσαλίας. β) Μακεδονίας. γ) Κρήτης. δ) Δωδεκανήσου.
Ο ατυχής πόλεμος του 1897 είχε ως άμεσα εμπλεκόμενους: α) Τουρκία – Σερβία. β) Βουλγαρία – Ελλάδα. γ) Ελλάδα – Τουρκία. δ) Ελλάδα – Αλβανία.
Αδελφός του Ηρακλή ήταν ο: α) Ιφικλής. β) Αμφιτρύωνας. γ) Ευρυσθέας. δ) Ανδροκλής.
Ο Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ είναι Πρόεδρος του: α) Ιράν. β) Ιράκ . γ) Πακιστάν. δ) Αφγανιστάν.
Να επιλέξετε τη λέξη που δεν συσχετίζεται με τις υπόλοιπες: α) Επιπόλαιος. β) Πρόχειρος. γ) Εμβριθής. δ) Απρόσεκτος.
Σε κάθε κανονικό πολύεδρο, αν K είναι ο αριθμός των κορυφών του, Ε ο αριθμός των εδρών του και Α ο αριθμός των ακμών του, τότε ισχύει η σχέση: α) Κ – Ε = Α + 2. β) Κ + Ε = Α – 2. γ) Κ + Ε = Α + 2. δ) Ε – Κ = 2 – Α. ε) Κ – Ε = Α – 2.
Ποια ευρωπαϊκή χώρα έχει ως εθνικό της ύμνο ένα τραγούδι το οποίο οι κάτοικοί της το τραγουδούν κάθε φορά όταν γιορτάζουν υψώνοντας τα ποτήρια τους; α) Σλοβενία. β) Γερμανία. γ) Πολωνία. δ) Αυστρία.
Ποια από τις παρακάτω χώρες εντάχθηκε το 2004 στην Ευρωπαϊκή Ένωση; α) Αυστρία. β) Πολωνία. γ) Ρουμανία. δ) Βουλγαρία.
Ο Αντώνιος είναι 31 χρόνια μικρότερος από τον πατέρα του και 25 χρόνια μικρότερος από την μητέρα του. Αν αθροίσουμε την ηλικία του πατέρα και της μητέρας θα βρούμε την πενταπλάσια ηλικία του Ευθυμίου του μικρότερου αδελφού. Αν ο Ευθύμιος είναι 5 χρόνια μικρότερος από τον Αντώνιο τότε το άθροισμα των ηλικιών όλης της οικογένειας είναι: α) 78. β) 79. γ) 80. δ) 82.
Τα ραδιοτηλεσκόπια αναπτύχθηκαν α) μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. β) μετά τον πρώτο και πριν το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. γ) τον 170 αιώνα. δ) το 1970.
Σε ποια χώρα βρίσκεται η αρχαία κατασκευή μεγαλίθων που έχει ηλικία 3.600 ετών και θεωρείται ότι ήταν ναός αφιερωμένος στη θεά της γονιμότητας; α) Stonehenge, Ηνωμένο Βασίλειο. β) Σικελία, Ιταλία. γ) Gozo, Μάλτα. δ) Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος.
Το νέο γήπεδο του Παναθηναϊκού θα κατασκευαστεί α) στο Γουδί. β) στην Παιανία. γ) στους Θρακομακεδόνες. δ) στο Βοτανικό.
Βρείτε το πλήθος των μεταθέσεων των γραμμάτων της λέξης «χάραμα»: α) 120. β) 150. γ) 180. δ) 240.
Ο Περικλής πέθανε α) δηλητηριασμένος από Αθηναίους . β) δολοφονημένος από πολιτικούς αντιπάλους. γ) ασθενώντας από τον ενσκήψαντα λοιμό του 430. δ) δολοφονημένος από ανθρώπους του Σπαρτιάτη ναυάρχου Λυσάνδρου.
Οι ευρωπαϊκές πόλεις που ξεπερνούν τα 5.000.000 κατοίκους είναι α) τρεις. β) έξι. γ) εννιά. δ) δώδεκα.
Η κιβωτός του Νώε σταμάτησε στο όρος: α) Αραράτ. β) Σινά . γ) Θαβώρ. δ) Καύκασο.
Στη τριτοβάθμια εκπαίδευση η αναλογία κοριτσιών είναι μεγαλύτερη απ’ ότι των αγοριών στη: α) Πορτογαλία. β) Ελλάδα. γ) Γερμανία. δ) Ολλανδία.
Η μητέρα του Ηρακλή ήταν α) η Ήρα. β) η Αλκμήνη. γ) η Πανδώρα. δ) η Πύρρα.
Ποιά από τις παρακάτω πόλεις δεν απετέλεσε πεδίο κατατρόπωσης των Σπαρτιατών από τους Αθηναίους ύστερα από την ανάκληση του Αλκιβι-άδη; α) Σηστός. β) Άβυδος. γ) Κυζίκιος. δ) Έφεσος.
Η προβολή στην επιφάνεια της Γης, της υπόγειας θέσης διατάραξης της ισορροπίας των γεωλογικών στρωμάτων, που έχει σαν αποτέλεσμα την πρόκληση σεισμού ονομάζεται α) υπόκεντρο. β) εστία. γ) επίκεντρο. δ) εστιακό βάθος.
Σε ποιο από τα παρακάτω Υπουργεία δεν υπηρέτησε ο Άκης Τσοχατζό-πουλος; α) Παιδείας. β) Εθν. Άμυνας. γ) Εσωτερικών. δ) ΠΕΧΩΔΕ.
Οι Άλπεις καλύπτουν επιφάνεια: α) 50.000km2. β) 100.000km2. γ) 150.000km2. δ) μεγαλύτερη από 150.000km2.
Επί προεδρίας Μπόρις Γέλτσιν στη Ρωσία α) έγινε η Νατοϊκή επιδρομή στη Σερβία. β) τρομοκράτες Τσετσένοι αιχμαλώτισαν μικρούς μαθητές σε ένα σχολείο. γ) οι Αμερικάνοι χτύπησαν το Αφγανιστάν. δ) υπογράφηκε η συμφωνία για τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρού-πολης.
Για να ληφθεί ειδική πλειοψηφία στις αποφάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης θα πρέπει τα κράτη – μέλη που συμμετέχουν σε αυτό να αντιπροσωπεύουν τουλάχιστο α) το 51% των μελών της Ένωσης. β) το 60% των μελών της Ένωσης. γ) το 65% των μελών της Ένωσης. δ) το 7% των μελών της Ένωσης.
Ο ηγέτης των Παλαιστινίων Γιασέρ Αραφάτ α) δηλητηριάστηκε από τους αντιπάλους του. β) εκτελέστηκε από τους Ισραηλίτες. γ) σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα. δ) πέθανε σε νοσοκομείο της Γαλλίας.
Η πόλη της Ελλάδος με το μεγαλύτερο ύψος βροχής είναι α) η Φλώρινα. β) το Νευροκόπι. γ) η Ρόδος. δ) τα Ιωάννινα.
Ο Αλή Πασάς α) επιχείρησε δύο πολέμους κατά των Σουλιωτών: το 1790 και το 1722. β) επιχείρησε τρεις πολέμους κατά των Σουλιωτών: το 1790, 1792, 1800-1803. γ) κυρίευσε τελικά το Σούλι το 1806. δ) συνθηκολόγησε τελικά με τους Σουλιώτες μετά την ήτα του στη μάχη της Αγίας Παρασκευής.
Για τα βουνά της Πελοποννήσου Ζήρια (Ζ), Χελμός (Χ), Ερύμανθος (Ε), ισχύει: (Υψόμετρο = υ, ετήσιο ύψος χιονοπτώσεων = x): α) υ(Ζ)>υ(Χ)>υ(Ε) και x (Ζ)>x(Χ)>x(Ε). β) υ(Ζ)>υ(Χ)>υ(Ε) και x (Ζ)υ(Χ)>υ(Ε) και x (Χ)>x(Ζ)>x(Ε). δ) υ(Χ)>υ(Ζ)>υ(Ε) και x (Ζ)>x(Χ)>x(Ε).
Ο αείμνηστος Ανδρέας Λαζάνης ήταν α) σεισμολόγος. β) γεωλόγος. γ) μετεωρολόγος. δ) αρχιτέκτονας.
Στο όρος Θαβώρ έγινε η α) Ανάληψη. β) Μεταμόρφωση. γ) Πεντηκοστή. δ) Υπαπαντή.
Ο θεωρηθείς ως κακός οιωνός της κοπής των κεφαλών των κιόνων των επονομαζομένων «Ερμών» έλαβε χώρα πριν τον απόπλου του Αθηναϊκού στόλου και την εκστρατεία του α) στις Συρακούσες υπό τον Αλκιβιάδη. β) προς κατάληψη της Πύλου υπό τον Δημοσθένη. γ) προς κατάληψη της Αμφίπολης. δ) προς κατάληψη της Ποτίδαιας.
Τη χρονιά 2006-2007 ο διεθνής Φάνης Γκέκας διέπρεψε στην α) Μπουντεσλίγκα. β) Πρέμιερ Λιγκ. γ) Πριμιέρα Ντιβιζιόν. δ) Καμπιονάτο.
Σε ποιά ηλικία συνταξιοδοτούνται οι Γερμανοί; α) 63 έτη. β) 65 έτη. γ) 67 έτη. δ) 69 έτη.
Ο ανθέλληνας Χένρι Κίσινγκερ ήταν α) γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. β) γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ. γ) υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ. δ) υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ.
Η αιολική ενέργεια προέρχεται από α) το νερό. β) το έδαφος. γ) τον ήλιο. δ) τον άνεμο.
Για την Ευρωπαϊκή Ένωση ο «Κανονισμός» α) δεν επιδέχεται τροποποίηση από τις εθνικές κυβερνήσεις και εφαρμόζεται άμεσα. β) εγκρίνεται είτε από το Συμβούλιο είτε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. γ) απευθύνεται μόνο στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα. δ) δεν ανήκει στα νομικά μέσα του πρώτου πυλώνα.
Η Μπουντεσλίγκα διεξάγεται στην α) Αγγλία. β) Ισπανία. γ) Γερμανία. δ) Ιταλία .
Το μνημείο των Ίνκας «Μάτσου-Πίτσου» βρίσκεται α) στην Ουρουγουάη. β) στη Βραζιλία. γ) στο Περού. δ) στην Αργεντινή.
Το Κολοσσαίο βρίσκεται στη α) Βενετία. β) Φλωρεντία. γ) Ρώμη. δ) Νάπολη.
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος του 1909 υπήρξε ο πρωτεργάτης α) στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο. β) στον εορτασμό της εργατικής πρωτομαγιάς. γ) στο κίνημα στο Γουδί. δ) στον Εθνικό διχασμό.
Ποια φυσιογνωμία της Τουρκίας είναι άμεσα συνδεδεμένη με το κίνημα των Νεοτούρκων; α) Μωάμεθ ο Πορθητής. β) Βαγιαζήτ. γ) Κεμάλ Ατατούρκ. δ) Ντεμιρέλ.
Πόσες ακμές έχει ένα παραλληλεπίπεδο; α) 4. β) 8. γ) 10. δ) 12.
Ποια πόλη έχει κεκλιμένο πύργο; α) Γένοβα. β) Φλωρεντία. γ) Μπολώνια. δ) Πίζα.
Πιο βόρεια βρίσκεται α) το Διδυμότειχο από την Ορεστιάδα. β) το Ορμένιο από το Σουφλί. γ) το Διδυμότειχο από το Σουφλί. δ) τίποτα από τα ανωτέρω.
Ποια είναι η «Πόλη της Αναγέννησης»; α) Η Φλωρεντία. β) Η Βενετία. γ) Η Τορίνο. δ) Το Μιλάνο.
Που βρίσκεται το «Σπίτι του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας»; α) Στο Ούντινε. β) Στο Τορίνο. γ) Στη Ραβέννα. δ) Στη Βερόνα.
Υπήρξε κορυφαία μορφή του μακεδονικού αγώνα: α) Ο Παύλος Μελάς. β) Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. γ) Ο Ιωάννης Μεταξάς. δ) Ο Διονύσιος Σολωμός.
Ποια είναι η πρωτεύουσα της Σικελίας; α) Η Κατάνια. β) Το Παλέρμο. γ) Το Αγκριτζέντο. δ) Η Μεσσήνη.
Που βρίσκονται οι Συρακούσες, η πιο αξιόλογη πόλη της «Μεγάλης Ελλάδος» α) Στην Κορσική. β) Στη Σαρδηνία. γ) Στη Σικελία. δ) Στη Μάλτα.
Η περίφημη συνοικία «Μάλα Στράνα» βρίσκεται στη (στο) α) Πράγα. β) Μπρατισλάβα. γ) Μπρνό. δ) Κάρλοβι Βάρυ.
Που βρίσκεται η Βοημία γνωστή για τα περίφημα κρύσταλλά της; α) Στη Σλοβενία. β) Στη Σλοβακία. γ) Στην Αυστρία. δ) Στην Τσεχία.
Ποια πόλη αποκαλείται το «Παρίσι της Ανατολής»; α) Η Βιέννη. β) Η Βουδαπέστη. γ) Η Πράγα. δ) Η Μπρατισλάβα.
Ο δείκτης διάθλασης στο νερό είναι α) ίσος με 0. β) ίσος με 1. γ) μικρότερος από τον αντίστοιχο του κενού. δ) μεγαλύτερος της μονάδας.
Οι Κάννες, η πόλη όπου γίνεται το φεστιβάλ κινηματογράφου βρίσκονται στην α) Ισπανία. β) Ελβετία. γ) Γαλλία. δ) Ιταλία.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο σε μήκος ποτάμι στην Ελλάδα; α) Ο Αλιάκμονας. β) Ο Πηνειός. γ) Ο Αξιός. δ) Ο Αχελώος.
Η πόλη των «Εκθέσεων και της Μόδας» είναι α) το Τορίνο. β) το Μιλάνο. γ) η Μπολώνια. δ) η Γένοβα.
Το ξακουστό βασιλικό παλάτι «Παλάθιο Ρεάλ» με τα 2800 δωμάτια βρίσκεται στη (στο) α) Βαρκελώνη. β) Μαδρίτη. γ) Τολέδο. δ) Σεβίλλη.
Η πρωτεύουσα της Καταλονίας είναι η α) Βαλένθια. β) Μάλαγα. γ) Σαραγόσα. δ) Βαρκελώνη.
Στη μάχη της Κορώνειας 447 π.Χ. α) οι Αθηναίοι κατατροπώνουν τους Σπαρτιάτες. β) οι Βοιωτοί και Μεγαρείς βοηθούμενοι απ’ τους Σπαρτιάτες νικούν τους Αθηναίους. γ) οι Λοκροί, οι Βοιωτοί, οι Μεγαρείς και οι Φωκείς συμμαχώνται με τους Αθηναίους και κατατροπώνουν τους Σπαρτιάτες. δ) αποσπώνται από την αθηναϊκή συμμαχία οι Αιγινήτες.
Οι πηγές του Ηριδανού ποταμού βρίσκονται στους πρόποδες α) του Υμηττού. β) του Λυκαβηττού. γ) του Φιλοπάππου. δ) της Πεντέλης.
Το Μέγαρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι στη πόλη α) Βρυξέλλες. β) Χάγη. γ) Στρασβούργο. δ) Ρόττερνταμ.
Το «Διεθνές Δικαστήριο» βρίσκεται α) στις Βρυξέλλες. β) στη Χάγη. γ) στο Στρασβούργο. δ) στο Ρότερνταμ.
Η «Βενετία του Βορρά» είναι το α) Όσλο. β) Ρότερνταμ. γ) Άμστερνταμ. δ) Εδιμβούργο.
Ποια μεγάλη στρατιωτική και πολιτική φυσιογνωμία κυριάρχησε στα ευρωπαϊκά πράγματα στις αρχές του 19ου αιώνα; α) Μάο Τσε Τουνγκ. β) Ουίνστον Τσώρτσιλ. γ) Λουδοβίκος Φίλιππος. δ) Ναπολέων Βοναπάρτης.
Το Τυρόλο έχει πρωτεύουσα α) το Σαλτσμπουργκ. β) την Στουτγάρδη . γ) το Ιννσμπουργκ. δ) το Τρέντο.
Πότε η Ελλάδα είχε δύο Κυβερνήσεις ταυτόχρονα, μία στην Αθήνα και μία στη Θεσσαλονίκη; α) Μεταξύ των ετών 1944 και 1948. β) Στην περίοδο των Βαλκανικών πολέμων. γ) Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και για διάστημα δύο ετών. δ) Στον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο.
Τι δημιουργεί ένας παγετώνας προερχόμενος από την πλαγιά ενός όρους όταν πλησιάζει σε επιφάνειες με ήπια κλίση; α) Απόθεση. β) Πρόσχωση. γ) Διάβρωση. δ) Ερημοποίηση.
Σε πόσα στάδια πραγματοποιήθηκε η Οικονομική και Νομισματική Ένωση; α) Σε 2 στάδια. β) Σε 3 στάδια. γ) Σε 4 στάδια. δ) Σε 5 στάδια.
Το στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς βρίσκεται στη(ν) α) Γερμανία. β) Αυστρία. γ) Ουγγαρία. δ) Πολωνία.
Ποιος από τους παρακάτω δεν έχει διατελέσει πρωθυπουργός της Ιταλίας; α) Τζ. Φίνι. β) Ρ. Πρόντι. γ) Τζ. Ανδρεότι. δ) Μπ. Κράξι.
Η αγγλική ομάδα «Έβερτον» έχει ως έδρα α) το Λονδίνο. β) το Μπέρμιγχαμ. γ) την Λίβερπουλ. δ) τη Μάντσεστερ.
Οι τέσσερις διάδοχοι του Μ. Αλεξάνδρου ήταν οι: α) Παρμενίων, Αντίγονος, Φιλώτας, Δημήτριος. β) Αντίπατρος, Παρμενίων, Πτολεμαίος, Φιλώτας. γ) Πέρδικας, Ηφαιστίων, Πτολεμαίος, Πύρρος. δ) Κάσσανδρος, Δημήτριος, Πύρρος, Αντίγονος.
Η Αλεξάνδρεια βρίσκεται α) στην Αίγυπτο. β) στη Λιβύη. γ) στην Τυνησία. δ) στη θέση της αρχαίας Καρχηδόνας.
Το αντίθετο της λέξης «ξενοπρεπής» είναι α) εθνοπρεπής. β) εθνικιστής. γ) πατριώτης. δ) φιλέλληνας.
Η ναυμαχία στις Αργινούσες έγινε το 406 π.Χ. υπό των Σπαρτιατών και των Αθηναίων με αρχηγούς αντίστοιχά τους: α) Λύσανδρο και Αλκιβιάδη. β) Λύσανδρο και Κόνωνα. γ) Καλλικράτη και Αλκιβιάδη. δ) Καλλικράτη και Κόνωνα.
Η Ελλάδα έγινε μέλος του ΝΑΤΟ α) το 1950. β) το 1952. γ) το 1957. δ) το 1961.
Mέχρι σήμερα η Ελλάδα εκλέγει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο α) 20 ευρωβουλευτές. β) 25 ευρωβουλευτές. γ) 30 ευρωβουλευτές. δ) 35 ευρωβουλευτές.
Οι Αψβούργοι ήταν βασιλιάδες της α) Ρωσίας. β) Τουρκίας. γ) Αυστρίας. δ) Σουηδίας.
Η Βουδαπέστη χωρίζεται στη Βούδα και στην Πέστη από τον ποταμό α) Μολδάβα. β) Ρήνο. γ) Δούναβη. δ) Σάβο.
Την περίοδο 2004-2008 ποιός ήταν αντιπρόεδρος των ΗΠΑ; α) Ντ. Ραμφσελντ. β) Κολ. Πάουελ. γ) Ντικ Τσέινι. δ) Κοντ. Ράις.
Ποια από τις επόμενες λέξεις είναι γραμμένη λάθος; α) Βυσσοδομώ. β) Πλοιονότητα. γ) Οξυδέρκεια. δ) Πλειστηριασμός.
Η συμμαχία της Δήλου εναντίον των Περσών συνήφθη μεταξύ: α) Αθηνών – Σπαρτιατών υπό την αρχηγία των Σπαρτιατών . β) Αθηνών – Σπαρτιατών υπό την αρχηγία των Αθηναίων. γ) Όλων των ελλήνων υπό την αρχηγία των Αθηναίων. δ) Όλων των ελλήνων υπό την αρχηγία των Σπαρτιατών.
1. Οι οκτώ χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχική Δημοκρατία) προσχωρούν στην Ευρωπαϊκή Ενωση στις 24 Οκτωβρίου: α. 2001 β. 2002 γ. 2003 δ. 2004
2. Οι «βραχογραφίες» -ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα ανάμεσα στο 20.000 και 10.000 π.Χ. – είναι: α. Ζωγραφική στους τοίχους και στις οροφές σπηλαίων β. Ζωγραφική σε βράχια γ. Ζωγραφιές βράχων δ. Κανένα από τα παραπάνω
3. Ποιος αρχαίος Ελληνας φιλόσοφος υποστήριξε ότι κομματιάζοντας ένα υλικό αντικείμενο θα καταλήξουμε κάποτε σε ορισμένα σωματίδια, που δεν μπορούν να τμηθούν σε μικρότερα (άτομα): α. Θαλής β. Ηράκλειτος γ. Αναξίμανδρος δ. Δημόκριτος
4. Πότε κηρύχθηκε επίσημα από τις ΗΠΑ η λήξη των πολεμικών επιχειρήσεων στο Ιράκ. Την 1η Μαΐου: α. 2000 β. 2001 γ. 2002 δ. 2003
5. Ποιος καθιερώνεται ως ένας από τους θεμελιωτές της Πολιτικής Επιστήμης με το έργο του «Το πνεύμα των νόμων»: α. Ζαν Ζακ Ρουσό β. Νικολό Μακιαβέλι γ. Ντέιβιντ Χιουμ δ. Μοντεσκιέ
6. Ποιος ήταν ο εφευρέτης του φωνογράφου (1877): α. Μ. Φαραντάι-Τζον Χένρι β. Ελ. Οτις γ. Γκράχαμ Μπελ δ. Θωμάς Εντισον
7. Ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο, αρχιτέκτονες του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ήταν δημιουργοί του ναού: α. Της Αγίας Σοφίας (Κωνσταντινούπολη) β. Του Αγίου Δημητρίου (Θεσσαλονίκη) γ. Της Παναγίας των Χαλκέων (Θεσσαλονίκη) δ. Του Οσίου Λουκά (Βοιωτία)
8. Ποιος έγραψε την όπερα «Οι γάμοι του Φίγκαρο»: α. Μότσαρτ β. Μπετόβεν γ. Βάγκνερ δ. Πουτσίνι
9. Το 431 π.Χ. ο σπαρτιατικός στρατός συντρίβεται στα Λεύκτρα από τους: α. Αργείους β. Κορίνθιους γ. Αθηναίους δ. Θηβαίους
10. Οι σοφιστές σε σχέση με την αλήθεια υποστήριξαν ότι: α. Υπάρχουν πολλές αλήθειες β. Δεν υπάρχουν αλήθειες γ. Υπάρχει μία αλήθεια δ. Δεν υπάρχει αλήθεια
11. Ποιος έγραψε το «Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις», στο οποίο ανέλυε την έννοια της σχετικής αυτονομίας του κρατικού φαινομένου και μέσα από αυτή την ανάλυση αποκάλυψε την πολυπλοκότητα του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος: α. Νίκος Πουλαντζάς β. Αλέξανδρος Παπαναστασίου γ. Γεώργιος Σκληρός δ. Αλέξανδρος Σβώλος
12. Σε ποιο από τα παρακάτω έπη μαθαίνουμε όσα συνέβησαν μετά την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και μέχρι το θάνατό του: α. Οδύσσεια β. Τηλεγονία γ. Ιλιάδα δ. Θηβαΐς
13. «Η Σχολή των Αθηνών» (1509-1510) είναι έργο του: α. Αλμπρεχτ Ντίρερ β. Δομίνικου Θεοτοκόπουλου γ. Ραφαήλ Σάντσιο δ. Λεονάρντο ντα Βίντσι
14. Οι πραιτωριανοί ήταν: α. Ρωμαίοι αυτοκράτορες β. Ρωμαίοι πολίτες γ. Αυτοκρατορική φρουρά δ. Στρατεύματα της επαρχίας
15. Οταν ιδρύθηκε το ΝΑΤΟ, τα μέλη του ήταν δώδεκα. Σήμερα είναι δεκαεννιά και ανάμεσά τους βρίσκεται και η Ελλάδα, η οποία προσχώρησε το: α. 1952 β. 1955 γ. 1949 δ. 1966
16. Ισλάμ σημαίνει: α. Φωτισμένος β. Πίστη στον Θεό γ. Αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού δ. Αφοσίωση και πίστη στον Μωάμεθ
17. Ποιο από τα παρακάτω έργα δεν ανήκει στον Αριστοφάνη: α. Δαιταλείς β. Αχαρνής γ. Πέρσες δ. Εκκλησιάζουσες
18. Η χρήση μικρών κινητών μεταλλικών στοιχείων για την εκτύπωση βιβλίων από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο γέννησε την τυπογραφία. Το κοσμοϊστορικό αυτό γεγονός συνέβη γύρω στα: α. 1430 β. 1440 γ. 1450 δ. 1460
19. Η Ελλάδα υπέβαλε αίτηση προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ενωση (τότε ΕΟΚ) το: α. 1974 β. 1975 γ. 1976 δ. 1977
20. Η Γραμματεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών αποτελείται από μόνιμους υπαλλήλους του ΟΗΕ και το γενικό γραμματέα, που είναι ο ανώτατος υπάλληλος του ΟΗΕ. Σήμερα γενικός γραμματέας είναι ο: α. Ξαβιέρ Περέζ ντε Κουέγιαρ β. Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι γ. Κόφι Α. Ανάν δ. Μπαν Κι-Μουν
21. Ποιος έγραψε τον Ερωτόκριτο: α. Βιτσέντζος Κορνάρος β. Γεώργιος Χορτάτζης γ. Θεόδωρος Πτωχοπρόδρομος δ. Ανώνυμος
22. Ο εικοσιτετράχρονος αξιωματικός Ναπολέων Βοναπάρτης, ο οποίος αναλαμβάνει την εξουσία στις 19 Δεκεμβρίου 1793, στη Γαλλία, καταγόταν από τη: α. Γαλλία β. Κορσική γ. Σικελία δ. Βρετάνη
23. Ποιος ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός της Ελλάδας: α. Ιωάννης Καποδίστριας β. Σπυρίδων Τρικούπης γ. Δημήτριος Υψηλάντης δ. Ανδρέας Μιαούλης
25. Ποιος φιλόσοφος, ο οποίος θεωρείται πατέρας της νεότερης φιλοσοφίας, είπε «σκέφτομαι άρα υπάρχω» (cogito ergo sum): α. Ρενέ Ντεκάρτ (ή Καρτέσιος) β. Ντέιβιντ Χιουμ γ. Μπαρούχ Σπινόζα δ. Τζον Λοκ
26. «Η Κοιμωμένη» (1878, μάρμαρο, μήκος 1,70 μ., Α’ Νεκροταφείο Αθηνών) είναι έργο του: α. Λύσανδρος Καυτανζόγλου β. Δημητρίου Φιλιππότη γ. Γιαννούλη Χαλεπά δ. Θεόφιλος Χάνσεν
27. Ποιος έγραψε τους Δουβλινέζους (1914) και τον Οδυσσέα (1922): α. Εντγκαρ Αλαν Πόου β. Τζέιμς Τζόις γ. Βιρτζίνια Γουλφ δ. Ντ.Χ. Λόρενς
28. Η δικαστική λειτουργία ασκείται από: α. Τη Βουλή κατά κύριο λόγο και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας β. Την Κυβέρνηση και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας γ. Τα δικαστήρια (στο όνομα του ελληνικού λαού) δ. Το λαό
30. Με τη συνθήκη του Λονδίνου οριζόταν ότι η Ελλάδα θα αποτελούσε «κράτος μοναρχικόν και ανεξάρτητον υπό την επικυριαρχίαν του πρίγκιπος Οθωνος της Βαβαρίας και την εγγύησιν των τριών Αυλών» (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας). Η συνθήκη αυτή υπογράφηκε το: α. 1829 β. 1830 γ. 1831 δ. 1832
1) Ποιο από τα παρακάτω είναι παράγωγο του ρήματος πράττω;(α) άπταιστα (β) πρατήριο (γ) εμπρηστής (δ) πράγμα
2) Ποιο από τα παρακάτω είναι παράγωγο του ρήματος λέ(γ)ω; (α) ρητό (β) διάλειμμα (γ) λήξη (δ) λήμμα
3) Με ποια από τις παρακάτω προθέσεις δεν μπορεί να σχηματίσει σύνθετες λέξεις το ρήμα βιώνω; (α) διά (β) επί (γ) ανά (δ) εις
4) Ποιο από τα παρακάτω επίθετα έχει σχηματιστεί λανθασμένα; (α) απευκτέος (β) ανθηρός (γ) ορεινός (δ) δανεικός
5) «Από τώρα και στο εξής όλα θα αλλάξουν»: Η υπογραμμισμένη λέξη είναι παράγωγο του ρήματος: (α) έξεστι (β) εξέρχομαι (γ) έχω (δ) εξετάζω
6) Σε ποια από τις παρακάτω σύνθετες λέξεις το α’ συνθετικό -ευ- σημαίνει ότι είναι εύκολο να γίνει αυτό που δηλώνει το β’ συνθετικό; (α) ευειδής (β) εύληπτος (γ) εύοσμος (δ) ευαγγελισμός
7) Ποιο από τα παρακάτω επίθετα σχηματίζει παραθετικά; (α) αναντικατάστατος (β) επαγγελματικός (γ) γλυκός (δ) δανεικός
8) «Ας γίνει έτσι, αφού επιμένεις»: Πώς ονομάζεται η υποτακτική αυτή; (α) προτρεπτική (β) παραχωρητική (γ) δυνητική (δ) ευχετική
9) «Πήγαινε, παιδί μου, στο καλό»: Η προστακτική της πρότασης αυτής φανερώνει: (α) προτροπή (β) απαγόρευση (γ) παράκληση (δ) ευχή
10) «Θα είμαι εκεί αύριο στις έξι ακριβώς»: Σε ποιο χρόνο βρίσκεται το ρήμα της πρότασης; (α) Εξακολουθητικός ενεστώτας (β) Εξακολουθητικός μέλλοντας (γ) Συνοπτικός μέλλοντας (δ) Συντελεσμένος μέλλοντας
11) Ποιος από τους παρακάτω χρόνους δεν είναι παρελθοντικός; (α) Παρατατικός (β) Αόριστος (γ) Υπερσυντέλικος (δ) Συντελεσμένος μέλλοντας
12) «Η φύση αποτελεί για πολλούς καλλιτέχνες πηγή έμπνευσης»: Η γενική που έχει υπογραμμιστεί συντακτικά είναι: (α) γενική κτητική (β) γενική του περιεχομένου (γ) γενική αντικειμενική (δ) γενική υποκειμενική
13) Να εντοπίσετε το εκφραστικό λάθος: (α) Οσον αφορά (β) Εν πάση περίπτωση (γ) Εκ του μηδενός (δ) Ως εκ τούτου
14) «Το κοστούμι του πατέρα είναι έτοιμο»: Ποιος είναι ο συντακτικός ρόλος των υπογραμμισμένων όρων της πρότασης; (α) γενική κτητική – κατηγορούμενο (β) γενική διαιρετική – κατηγορούμενο (γ) γενική αντικειμενική – επεξήγηση (δ) γενική επεξηγηματική – κατηγορούμενο
15) «Σαν είδε πως πλησίαζε, κρύφτηκε πίσω από την πόρτα»: Το σαν εδώ δηλώνει: (α) παρομοίωση (β) υπόθεση (γ) χρόνο (δ) τρόπο
16) «Να φορέσω τα ίδια, το μοβ φόρεμα και το μαύρο παλτό;»: Οι υπογραμμισμένοι όροι συντακτικά λειτουργούν ως: (α) αντικείμενα (β) επεξηγήσεις (γ) παραθέσεις (δ) κατηγορούμενα
17) Ποιο από τα ρήματα που ακολουθούν συντάσσεται με αντικείμενο σε πτώση γενική; (α) κοιτάζω (β) αναλαμβάνω (γ) χαίρω (δ) παίρνω
18) «Η μεταφορά των φυλακισμένων στις φυλακές Διαβατών θα γίνει αύριο το πρωί»: Στην πρόταση αυτή η γενική είναι συντακτικά: (α) γενική κτητική (β) γενική υποκειμενική (γ) γενική αντικειμενική (δ) γενική της ιδιότητας
19) Ποιο από τα παρακάτω ρήματα είναι αμετάβατο; (α) περπατώ (β) διαδίδω (γ) προσέχω (δ) περιγελώ
20) «Ενώ έκανε μάθημα, έγινε σεισμός»: Η υπογραμμισμένη πρόταση είναι: (α) Δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση (β) Δευτερεύουσα χρονική πρόταση που δηλώνει το σύγχρονο (γ) Δευτερεύουσα χρονική πρόταση που δηλώνει το προτερόχρονο (δ) Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
21) «Τερμάτισε δεύτερος στους αγώνες»: Ο υπογραμμισμένος όρος συντακτικά λειτουργεί ως: (α) επιθετικός προσδιορισμός (β) κατηγορούμενο (γ) κατηγορηματικός προσδιορισμός (δ) επιρρηματικό κατηγορούμενο της σειράς
22) Ποια από τις λέξεις που ακολουθούν παράγεται από το ρήμα δέχομαι; (α) απόδειξη (β) επίδοση (γ) δεξί (δ) δέμα
25) «Μου αρέσει η μουσική, πηγαίνω συχνά σε συναυλίες»: Τι είδους σύνδεση εντοπίζετε;(α) Παρατακτική (β) Αντιθετική (γ) Υποτακτική (δ) Ασύνδετο σχήμα
26) Υπάρχει λάθος στον τονισμό: (α) Πάρ’ τα και φύγε γρήγορα. (β) Ο προπονητής τούς μίλησε απότομα. (γ) Ο Χάρης έστειλε στην κοπέλα του λουλούδια. (δ) Πήρε την εκδίκηση του.
27) Σε ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε ορθά το κόμμα; (α) Πήγε πρώτα στο γιατρό, και μετά στο γραφείο. (β) Είναι αμφίβολο, αν λέει την αλήθεια. (γ) Η αλήθεια, πολλές φορές πληγώνει τους ανθρώπους. (δ) Αν σκεφτείς ψύχραιμα, θα βρεις τη λύση.
28) «Θα κινηθώ δικαστικά εναντίον του, καθώς συνεχίζει να με ___________»: Συμπληρώστε το κενό με την κατάλληλη λέξη: (α) προβάλλει (β) διαβάλλει (γ) παραβάλλει (δ) καταβάλλει
29) «Αυτός ο εγκληματίας έχει _________ σε 4 χώρες της Ευρώπης και παρ’ όλα αυτά παραμένει ασύλληπτος εδώ και δύο χρόνια»: Να συμπληρωθεί το κενό με την κατάλληλη λέξη: (α) διακηρυχθεί (β) αποκηρυχθεί (γ) επικηρυχθεί (δ) προσαχθεί
30) Εχει παρεισφρήσει μια λέξη που δεν είναι συνώνυμη των υπολοίπων: (α) μακρηγορία (β) φλυαρία (γ) βραχυλογία (δ) πλατειασμός
Περίληψη Το Moodle (Modular Object Oriented Developmental Learning Environment) είναι ελεύθερο λογισμικό διαχείρισης μαθημάτων (Course Management System), ένα σύστημα διαχείρισης μάθησης Learning Management System (LMS) ή σύστημα εικονικής μάθησης (Virtual Learning Environment – VLE) ή πακέτο λογισμικού για τη διεξαγωγή ηλεκτρονικών μαθημάτων μέσω Διαδικτύου, που προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης. Είναι μια μοναδική εκπαιδευτική πλατφόρμα, που συνεχώς εξελίσσεται και ενσωματώνει νέα χαρακτηριστικά. Προσανατολίζει την ενέργεια του μανθάνειν σε τέσσερις κύριους άξονες, την ποικίλη προσέγγιση του εκπαιδευτικού υλικού μέσα από διαφορετικές γλώσσες επικοινωνίας (κείμενα, εικόνες πολυμέσα) και τον προσανατολισμό της διδασκαλίας στην δημιουργία περιεχομένου, την ενεργή στάση του μαθητή απέναντι στο εκπαιδευτικό υλικό, την αυτοδιδασκαλία και τη μαθησιακή του αυτονόμηση, την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και την ανάπτυξη της συνεργατικότητας και της ευελιξίας στην ανάληψη ποικίλων ρόλων στο πλαίσιο μιας ερευνητικής ομάδας. Έτσι, η τάξη μετατρέπεται σε εργαστήριο και ο μαθητής, ασκούμενος στην επικοινωνία σε μια πληθώρα γλωσσών αποκτά ολοένα περισσότερες ικανότητες ερμηνείας και αναπαράστασης του κόσμου. Κάποιες από τις λειτουργίες/δραστηριότητες είναι: μαθήματα, σημειώσεις, ασκήσεις ή ανάθεση εργασιών, απορίες και chat, διάλογοι, βιβλία, εργαστήρια, wikis, λεξικά, εκπαιδευτικά παιχνίδια (κουίζ, σταυρόλεξο, φιδάκι, εκατομμυριούχος, Sudoku). Κάποιες από τις ενότητες (blocks) είναι: αναζήτηση, χρήστες, διαχείριση, πρόσφατη δραστηριότητα, επικείμενα γεγονότα, ημερολόγιο, αξιολόγηση. Στην παρούσα εργασία θα γίνει παρουσίαση της πλατφόρμας moodle: εκπαιδευτική Πύλη – Αλέξανδρος Τσικολάτας, http://e-learning.ilei.sch.gr/moodle/course/view.php?id=3507 (απαιτείται εγγραφή χρήστη). Λέξεις-κλειδιά: moodle, εκπαίδευση, πλατφόρμα μαθημάτων.
Εισαγωγή Η πλατφόρμα του Moodle όπως και κάθε άλλη εκπαιδευτική πλατφόρμα δίνει πρόσβαση σε έναν δικτυακό χώρο όπου οι εκπαιδευτές μπορούν να αποθηκεύουν τα μαθήματα τους και ότι άλλο αυτοί επιθυμούν σαν συνοδευτικό υλικό και οι εκπαιδευόμενοι να αλληλοεπιδρούν με αυτούς διαβάζοντας το εκπαιδευτικό υλικό και πραγματοποιώντας ανταλλαγή πληροφοριών. Η διαδικασία της δημιουργίας ενός δικτυακού μαθήματος δεν είναι μόνο τεχνικό θέμα. Για να είναι εφικτή χρειάζονται οι τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες, σύμφωνα με έρευνες, προσφέρουν μαθησιακά κέρδη όταν αυτές συνδέονται με συγκεκριμένο μαθησιακό πλαίσιο, το οποίο έχει επιλέξει ο εκπαιδευτικός ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που έχει θέσει. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να σχεδιάσει μικτά μαθήματα με σαφείς παιδαγωγικούς στόχους και προσεγγίσεις που έχουν καθοριστεί με σαφήνεια για να μπορέσει να τους πετύχει, όπως ακριβώς θα συνέβαινε και στην πραγματική τάξη. Δηλαδή ο εκπαιδευτικός πρέπει να σχεδιάσει μικτά μαθήματα χρησιμοποιώντας ένα υγιές σχέδιο διδασκαλίας και εξαρτάται από τον εκπαιδευτικό σε ποιο βαθμό θα χρησιμοποιήσει το moodle για τη διδακτέα ύλη. (Καραμπίνης Α., 2010)
Χρήση και δομή πλατφόρμας Moodle Εσωτερικά (αφού ο χρήστης συνδεθεί), η πλατφόρμα είναι οργανωμένη γύρω από τα μαθήματα, τα οποία είναι ουσιαστικά ιστοσελίδες μέσα στο Moodle με εκπαιδευτικό υλικό και δραστηριότητες. Οι χρήστες με ρόλο teacher (καθηγητής -εκπαιδευτικός) μπορούν να προσθέσουν περιεχόμενο και να οργανώσουν τα μαθήματα ανάλογα με τις ανάγκες τους. Τα μαθήματα έχουν συνήθως μια κεντρική ενότητα στην οποία εμφανίζεται το εκπαιδευτικό υλικό και πλαϊνά τμήματα (που ονομάζονται blocks) με επιπρόσθετες πληροφορίες και λειτουργίες. Οι μαθητές μπορούν να εγγραφούν είτε μόνοι τους σε κάποιο μάθημα, είτε χειροκίνητα από το δάσκαλό τους ή αυτόματα από το διαχειριστή του ιστοτόπου.
2.1. Εγκατάσταση με χρήση του Moodle Installer Package Προαπαιτούμενο για την εγκατάσταση του Moodle είναι η ύπαρξη ενός εξυπηρετητή Παγκόσμιου Ιστού (όπως για παράδειγμα ο Apache), η υποστήριξη κάποιας γλώσσας προγραμματισμού από τον εξυπηρετητή Παγκόσμιου Ιστού (όπως για παράδειγμα η PHP), καθώς και ένας εξυπηρετητής διαχείρισης βάσεων δεδομένων (όπως η MySQL). Επιπλέον το moodle είναι πλήρως παραμετροποιήσιμο.
Κύρια χαρακτηριστικά πλατφόρμας Τα κύρια χαρακτηριστικά της πλατφόρμας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Πλήρη λειτουργικότητα στην διαχείριση των μαθημάτων, ανθεκτικό, ελαφρύ , απλό και αποδοτικό, απλή εγκατάσταση καθώς απαιτείται μόνο μία πλατφόρμα που να υποστηρίζει PhP και μία βάση δεδομένων. Οι κοινότητες μάθησης μπορεί να είναι άλλοτε μικρές και άλλοτε μεγάλες ανάλογα με τις ανάγκες του μαθήματος. Προσφέρει την δυνατότητα για διαφορετικά στυλ διδασκαλίας (σύγχρονη και ασύγχρονη). Μεγάλη προσαρμοστικότητα ανάλογα με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του χρήστη. Διεξαγωγή ενεργειών που προωθούν την μάθηση (τεστ δεξιοτήτων κλπ). Άμεση και εύκολη πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό του κάθε μαθήματος. Εξ αποστάσεως εκπαίδευση που δεν εφαρμόζεται απαραίτητα μόνο σε εκπαιδευτικά ιδρύματα αλλά και σε επιχειρήσεις και αλλού.
3.2. Μαθήματα Φυσικά, θα πρέπει να γίνει προσθήκη μαθημάτων, εκπαιδευτικού υλικού και δραστηριοτήτων. Αυτό μπορεί να γίνει κάνοντας κλικ στο κουμπί «Add a new course», ώστε να προστεθεί ένα νέο μάθημα. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει από την ιστοσελίδα «Home» → «Site administration» → «Courses». Αρχικά, θα γίνει προσθήκη μιας νέας κατηγορίας μαθημάτων από την επιλογή «Add a category». Η νέα κατηγορία θα ονομάζεται «Introductory courses» και θα βοηθάει στην ταξινόμηση των μαθημάτων που θα προστεθούν στον ιστότοπο. Στη συνέχεια, θα δημιουργηθεί ένα νέο μάθημα, με όνομα «Εισαγωγή στο Moodle» το οποίο θα ανήκει στην κατηγορία «Introductory courses». Παρατηρούμε ότι μπορεί να γίνει εισαγωγή διάφορων στοιχείων για το νέο μάθημα, όπως: Πλήρες όνομα του μαθήματος, σύντομο όνομα, κωδικός μαθήματος, περίληψη μαθήματος, αρχεία περίληψης μαθήματος (επισύναψη αρχείου περιγραφής του μαθήματος), μορφή (αν π.χ. το μάθημα θα διδάσκεται σε διδακτικές εβδομάδες), αριθμός εβδομάδων (πόσες διδακτικές εβδομάδες θα περιλαμβάνει), ημερομηνία έναρξης μαθήματος., allow guest access (αν θα επιτρέπεται σε απλούς επισκέπτες της πλατφόρμας η πρόσβαση στο μάθημα). Στην ιστοσελίδα «Navigation» → «Home» → «Current courses» → «Participants» εμφανίζονται οι συμμετέχοντες στο μάθημα. Οι πιθανοί ρόλοι που μπορούν να έχουν οι χρήστες μας σε ένα μάθημα είναι: μαθητές, διαχειριστές, καθηγητές, βοηθός, κ.λπ. Υπάρχουν διάφορα τμήματα σε πλαίσια στα οποία εμφανίζονται οι διάφορες λειτουργίες της πλατφόρμας. Τα τμήματα αυτά ονομάζονται «blocks» και περιλαμβάνουν το ημερολόγιο, τα μενού, τις ανακοινώσεις, τις δραστηριότητες, κ.λπ. Μπορούν να προστεθούν στην αριστερή, δεξιά ή κεντρική στήλη κάθε ιστοσελίδας στο Moodle. Μπορούν, επίσης, να προστεθούν στο κέντρο της ιστοσελίδας «My Home» (My Moodle). Τα βασικά blocks είναι τα ακόλουθα: Σύνδεση, δραστηριότητες, σελιδοδείκτες διαχειριστή, ημερολόγιο, σχόλια, κατάσταση (status) συμπλήρωσης μαθήματος, περιγραφή μαθήματος/ιστοτόπου, μαθήματα, πιο πρόσφατα νέα, συνδεδεμένοι χρήστες, πλοήγηση, αποτελέσματα τεστ (quiz). Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα blocks που είναι διαθέσιμα στο Moodle. Πέρα από αυτά, υπάρχουν και διαθέσιμα blocks στην ιστοσελίδα των πρόσθετων εφαρμογών (plugins) του Moodle. Οι βασικές ενέργειες που μπορούν να γίνουν στα blocks είναι: ενεργοποίηση/απενεργοποίηση block, απόδοση πρόσβασης σε συγκεκριμένους μόνο ρόλους χρηστών, εμφάνιση/απόκρυψη block, και ορισμός θέσης block στον ιστότοπό μας. Η διαχείριση των blocks γίνεται από την ιστοσελίδα «Home» → «Site administration» → «Plugins» → «Blocks» → «Manage blocks».
3.2. Εργαλεία πλατφόρμας Προσθήκη πηγών πληροφορίας. Οι πηγές πληροφοριών είναι περιεχόμενο όπως εκπαιδευτικό υλικό ή πληροφορίες που θέλει να προσθέσει στο μάθημα ο καθηγητής. Θα μπορούσαν να είναι προκαθορισμένα αρχεία φορτωμένα στον εξυπηρετητή του μαθήματος, σελίδες επεξεργασμένες απευθείας στο moodle ή εξωτερικές ιστοσελίδες δημιουργημένες για να αποτελούν μέρος του μαθήματος. Σελίδα απλού κειμένου (Text page). Αυτός ο τύπος πηγής οδηγεί στη σύνθεση απλής σελίδας γραμμένης με απλό κείμενο. Υπάρχουν διάφορα διαθέσιμα είδη τροποποίησης που επιτρέπουν τη μετατροπή του απλού κειμένου σε καλοσχηματισμένο κείμενο ιστοσελίδας. Σελίδα υπερκειμένου (Web page). Με αυτή την επιλογή είναι δυνατή η δημιουργία ολοκληρωμένης ιστοσελίδας μέσω του ειδικού συντάκτη του moodle. Αυτή η σελίδα θα αποθηκευτεί στη βάση δεδομένων και όχι ως απλό αρχείο. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλες οι επιλογές που υπάρχουν στη γλώσσα HTML καθώς και να προστεθεί κώδικας Javascript. Σύνδεση με αρχείο ή ιστότοπο. Η επιλογή αυτή επιτρέπει τη σύνδεση με οποιαδήποτε αρχείο ή ιστοσελίδα στο διαδίκτυο αλλά και τη σύνδεση με τα αρχεία του μαθήματος. Οι απλές ιστοσελίδες εμφανίζονται όπως ακριβώς είναι ενώ η διαχείριση των αρχείων πολυμέσων γίνεται με έξυπνο τρόπο και μάλιστα είναι δυνατό να ενσωματωθούν σε ιστοσελίδα. Για παράδειγμα, τα αρχεία MP3 εμφανίζονται χρησιμοποιώντας ενσωματωμένο εργαλείο καθοδήγησης, όπως και τα αρχεία ταινιών και οι κινούμενες εικόνες. Κατάλογος (Directory). Η επιλογή κατάλογος εμφανίζει έναν κατάλογο (και τους υποκαταλόγους) από την περιοχή των αρχείων του μαθήματος. Οι φοιτητές μπορούν να δουν όλα αυτά τα αρχεία. Προσθήκη ετικέτας (Insert label) Μπορεί να τοποθετηθεί κείμενο ή γραφικά ανάμεσα στις δραστηριότητες. Να προστεθούν δηλαδή διάφορες σημειώσεις ή πληροφορίες στην λίστα των δραστηριοτήτων ή να τοποθετηθούν ετικέτες για τη δραστηριότητα που ακολουθεί. Προσθήκη δραστηριοτήτων. Ο καθηγητής μπορεί να προσθέσει δραστηριότητες στην κάθε ενότητα του μαθήματος. Σημειώνεται ότι το σύνολο των δραστηριοτήτων του μαθήματος παρουσιάζεται και στο μπλοκ «Δραστηριότητες» στο αριστερό μενού της αρχικής σελίδας του μαθήματος.
3.3. Δραστηριότητες πλατφόρμας Παρακάτω περιγράφονται οι δραστηριότητες που υποστηρίζει το moodle. Chat. Η δραστηριότητα αυτή επιτρέπει στους συμμετέχοντες να έχουν μια συγχρονισμένη συζήτηση σε πραγματικό χρόνο στο διαδίκτυο. Μπορούν να υπάρχουν πολλά Chats για ένα μάθημα που να αφορούν διαφορετικά θέματα. Ο καθηγητής μπορεί να συνομιλήσει με τους φοιτητές του και οι φοιτητές μεταξύ τους με την προϋπόθεση να είναι συνδεμένοι στη πλατφόρμα και να έχουν ανοικτό το ίδιο chat. Γλωσσάριο. Αφορά στη δημιουργία και διατήρηση ενός καταλόγου ορισμών. Το κάθε μάθημα μπορεί να έχει ένα βασικό και πολλά δευτερεύοντα γλωσσάρια. Στο γλωσσάριο μπορούν να συνεισφέρουν και οι φοιτητές, καταχωρώντας εγγραφές στα δευτερεύοντα γλωσσάρια, τις οποίες μπορούν να επεξεργαστούν ή να διαγράψουν. Τις εγγραφές αυτές ο καθηγητής μπορεί να τις επεξεργαστεί, να τις διαγράψει ή να τις μεταφέρει στο βασικό γλωσσάριο. Είναι επίσης εφικτό να δημιουργηθούν αυτόματα σύνδεσμοι σε αυτούς τους ορισμούς μέσα από τα μαθήματα. Lesson. Παρουσίαση του μαθήματος με ευέλικτο τρόπο που να προκαλεί το ενδιαφέρον. Το κάθε Lesson αποτελείται από πολλές σελίδες. Στο τέλος κάθε σελίδας υπάρχει μια ερώτηση και διάφορες πιθανές απαντήσεις. Ανάλογα με την επιλογή της απάντησης του φοιτητή είτε συνεχίζει στην επόμενη σελίδα είτε επιστρέφει πίσω σε μια προηγούμενη σελίδα. SCORM. Το SCORM (Shareable Content Object Reference Model) αποτελεί σύστημα χρήσης μαθησιακού περιεχομένου, το οποίο βρίσκεται στο διαδίκτυο ως αντικείμενο εκμάθησης στη βάση ενός κοινού τεχνικού πλαισίου για elearning. Το πακέτο SCORM είναι σύνολο περιεχομένων στο δίκτυο που ακολουθεί το σύστημα αυτό. Τα πακέτα αυτά περιλαμβάνουν συνήθως ιστοσελίδες, γραφικά, προγράμματα Javascript, παρουσιάσεις και οτιδήποτε λειτουργεί σε έναν web browser. Η δραστηριότητα SCORM επιτρέπει την εύκολη “φόρτωση” ενός πακέτου SCORM ώστε να καταστεί τμήμα των μαθημάτων. Wiki. Πρόκειται για εργαλείο το οποίο καθιστά δυνατή τη συλλογική συγγραφή κειμένων χρησιμοποιώντας ένα web browser. Μπορεί να αποδειχθεί πολύ εύχρηστο σε περιπτώσεις ομαδικών εργασιών. Έρευνα. Παρέχεται ένας αριθμός ελεγμένων ερευνών που είναι χρήσιμες στην αξιολόγηση και ενίσχυση της μάθησης στο περιβάλλον του διαδικτύου. Οι καθηγητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις έρευνες αυτές για να συλλέξουν δεδομένα από τους φοιτητές τους, τα οποία μπορούν να τους βοηθήσουν να μάθουν καλύτερα τη τάξη τους αλλά και το τρόπο που διδάσκουν. Επιλογή. Ο καθηγητής μπορεί να κάνει μια ερώτηση στους φοιτητές και να καθορίσει πολλαπλές απαντήσεις ώστε να ενημερωθεί για την άποψη τους σχετικά με ένα θέμα. Η επιλογή μπορεί να φανεί χρήσιμη σαν μια γρήγορη ψηφοφορία, για να υποκινήσει τη σκέψη για ένα θέμα, για να επιτρέψει στους μαθητές να ψηφίσουν μια κατεύθυνση για το μάθημα ή για να συγκεντρώσει τη συγκατάθεση για κάποιο θέμα. Εργασία. Δίνεται η δυνατότητα στον καθηγητή να καθορίσει μια εργασία που απαιτεί από τους φοιτητές να δημιουργήσουν ένα αρχείο και να το υποβάλουν. Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει ευκολίες βαθμολόγησης. Εργαστήριο. Το εργαστήριο είναι ένα είδος αξιολόγησης με πολλές επιλογές. Επιτρέπει στους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τις μεταξύ τους εργασίες, καθώς και τα υποδείγματα των εργασιών με πολλούς τρόπους. Επίσης, συντονίζει τη συλλογή και κατανομή αυτών των εκτιμήσεων. Κουίζ. Ο καθηγητής μπορεί να σχεδιάσει και να δημιουργήσει τεστ, που να περιέχουν ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, σωστό ή λάθος καθώς και ερωτήσεις με σύντομες απαντήσεις. Αυτές οι ερωτήσεις φυλάσσονται σε μια κατηγοριοποιημένη βάση δεδομένων και μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν στο μάθημα ακόμα κι ανάμεσα σε δύο μαθήματα. Τα κουίζ επιτρέπουν και πολλαπλές προσπάθειες. Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει ευκολίες βαθμολόγησης. Ομάδες συζήτησης – forum. Οι ομάδες συζητήσεων μπορούν να δομηθούν με διάφορους τρόπους και να συμπεριλάβουν εκτιμήσεις των συμμετεχόντων για κάθε μήνυμα. Τα μηνύματα μπορούν να εμφανιστούν με ποικιλία μορφών και μπορούν να περιέχουν συνημμένα. Με τη συνδρομή σε μια ομάδα συζητήσεων, οι συμμετέχοντες μπορούν να λαμβάνουν αντίγραφα κάθε νέου μηνύματος στο ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο. Ο καθηγητής μπορεί να επιβάλει τη συνδρομή σε όλους αν το επιθυμεί. Σημειώνεται ότι σε κάθε μάθημα συμπεριλαμβάνεται μία προκαθορισμένη ομάδα συζητήσεων, η ομάδα συζητήσεων ειδήσεων, η οποία περιλαμβάνει τα νέα του μαθήματος. Τα μηνύματα που δημοσιεύονται στη συγκεκριμένη ομάδα, εμφανίζονται στο μπλοκ «Τελευταία νέα» στα αριστερά της οθόνης. Αντίστροφα, ό,τι θέμα προστίθεται στο συγκεκριμένο μπλοκ, αποτελεί μέρος της ομάδας συζητήσεων ειδήσεων. Διαχείριση συμμετεχόντων στο μάθημα. Ο χρήστης ο οποίος είναι εγγεγραμμένος σε ένα μάθημα, έχει το ρόλο είτε του καθηγητή, είτε του φοιτητή. Μπλοκ «Άτομα». Στο μπλοκ Άτομα υπάρχει η δυνατότητα ενημέρωσης για τους συμμετέχοντες στο μάθημα. Παρουσιάζεται το προφίλ και η δραστηριότητα τους, υπάρχει επιλογή για αποστολή email και προσωπικού μηνύματος. Σημειώνεται ότι το συγκεκριμένο μπλοκ είναι διαθέσιμο όχι μόνο στους καθηγητές αλλά και στον οποιοδήποτε χρήστη ο οποίος έχει πρόσβαση στις σελίδες του μαθήματος. Διαχείριση καθηγητών. Επιλέγοντας «καθηγητές» από το αριστερό μενού της διαχείρισης που βρίσκεται στην κεντρική σελίδα του μαθήματος, παρουσιάζεται ένας πίνακας με τους καθηγητές του μαθήματος. Ο καθηγητής μπορεί να αφαιρέσει έναν καθηγητή ή να προσθέσει επιλέγοντας έναν από τους χρήστες της πλατφόρμας με τη βοήθεια της φόρμας αναζήτησης η οποία βρίσκεται στο κάτω μέρος του πίνακα. Διαχείριση Φοιτητών. Οι καθηγητές είναι δυνατόν, αν χρειαστεί, να εγγράψουν ή να διαγράψουν φοιτητές στο μάθημά τους. Επιλέγοντας «φοιτητές» στο αριστερό μενού της διαχείρισης που βρίσκεται στην κεντρική σελίδα του μαθήματος εμφανίζεται μία νέα σελίδα με δύο λίστες χρηστών της πλατφόρμας. Στην αριστερή λίστα περιέχονται οι φοιτητές του μαθήματος και στη δεξιά όλοι οι άλλοι εγγεγραμμένοι χρήστες της πλατφόρμας. Για τη μετακίνηση φοιτητών μεταξύ των λιστών, ο καθηγητής επιλέγει τα ονόματα και χρησιμοποιεί τα βέλη. Ομάδες με αυτή την επιλογή, εμφανίζεται μία σελίδα με την οποία ορίζονται ομάδες φοιτητών. Αυτή η δυνατότητα είναι χρήσιμη στην περίπτωση όπου κάποιες δραστηριότητες γίνονται ομαδικά. Στη σελίδα που εμφανίζεται, στην αριστερή λίστα περιέχονται οι φοιτητές του μαθήματος και στη δεξιά όλοι οι άλλοι εγγεγραμμένοι χρήστες της πλατφόρμας. Για τη μετακίνηση φοιτητών μεταξύ των λιστών, ο καθηγητής επιλέγει τα ονόματα και χρησιμοποιεί τα βέλη. Αξιολόγηση. Οι διάφορες δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν οι φοιτητές είναι δυνατό να βαθμολογηθούν. Συγκεκριμένα, στις ρυθμίσεις κάθε δραστηριότητας, όπως τα κουίζ, οι ομάδες συζητήσεων, οι ασκήσεις, υπάρχει επιλογή της εκτίμησης / αξιολόγησης είτε μόνο από τον καθηγητή είτε και από τους μαθητές. Κλίμακες. Για τη βαθμολόγηση υπάρχουν τυποποιημένες κλίμακες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Είναι όμως δυνατή και η δημιουργία νέων κλιμάκων για τη βαθμολόγηση των δραστηριοτήτων. Ο καθηγητής μπορεί να δει και να επεξεργαστεί τις κλίμακες βαθμολογίας επιλέγοντας «Κλίμακες» από το μενού της διαχείρισης. Έπειτα, στις ρυθμίσεις κάθε δραστηριότητας που επιδέχεται βαθμολόγηση, υπάρχει και το πεδίο της επιλογής κλίμακας, το οποίο περιλαμβάνει τόσο τις τυποποιημένες κλίμακες, όσο και τις κλίμακες που έχει δημιουργήσει ο ίδιος ο καθηγητής. Βαθμοί. Ο καθηγητής, εφόσον έχει επιλέξει την ανάλογη ρύθμιση, βαθμολογεί τις διάφορες δραστηριότητες των φοιτητών. Έπειτα, επιλέγοντας «Βαθμοί» στο μενού της διαχείρισης, βλέπει μία λίστα με όλους τους φοιτητές και τις βαθμολογίες τους στις δραστηριότητες του μαθήματος. Μπορεί να γίνει αποθήκευση της βαθμολογίας όλων των μαθητών σε μορφή Excel ή αποθήκευση σε μορφή απλού κειμένου. Επιπλέον ο καθηγητής έχει διάφορες δυνατότητες σε σχέση με τη διαμόρφωση της τελικής βαθμολογίας, για παράδειγμα προσδιορίζοντας βάρη στις επιμέρους βαθμολογίες, ορίζοντας κατηγορίες βαθμολογιών κ.α. Παρακολούθηση μαθήματος. Επιλέγοντας «Αναφορές» από το αριστερό μενού της διαχείρισης, ο καθηγητής ελέγχει τις κινήσεις των συμμετεχόντων στο μάθημά του τις τελευταίες μέρες. Αντίγραφο ασφαλείας. Υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας αντιγράφων ασφαλείας και είναι καλό να χρησιμοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα και ειδικότερα κάθε φορά που γίνονται προσθήκες στο μάθημά ή τροποποιήσεις. Σε περίπτωση επιπλοκής του συστήματος, θα είναι δυνατή η επαναφορά του μάθημά στην κατάσταση του αντιγράφου ασφαλείας. Πατώντας στο σύνδεσμο «Αντίγραφο ασφάλειας», εμφανίζεται μία λίστα από την οποία ο καθηγητής επιλέγει ποια αντικείμενα του μαθήματος θα αντιγραφούν. Έπειτα πατάει στο κουμπί «Συνέχεια». Εμφανίζεται μία λίστα επιβεβαίωσης για τα αντικείμενα που θα αντιγραφούν καθώς και ένα πεδίο στο οποίο ο καθηγητής συμπληρώνει το όνομα του αρχείου προς αποθήκευση. Αν είναι όλα εντάξει πατάει το «Συνέχεια». Δημιουργείται το αντίγραφο ασφαλείας και εμφανίζεται ο πίνακας με τα αποθηκευμένα αντίγραφα ασφαλείας του μαθήματος. Επαναφορά. Δίνεται η δυνατότητα επαναφοράς του μαθήματος σε μια προηγούμενη κατάσταση, επιλέγοντας το αντίγραφο ασφαλείας που θα χρησιμοποιηθεί. Εισαγωγή. Επιλέγοντας «Εισαγωγή», ο καθηγητής, εφόσον διαθέτει και άλλο μάθημα στην πλατφόρμα, μπορεί να εισάγει στο παρόν μάθημα δραστηριότητες ή περιεχόμενο που έχει δημιουργήσει σε άλλο μάθημά του στην πλατφόρμα. Επιπλέον, μπορεί να δημιουργήσει ομάδες φοιτητών στο μάθημα φορτώνοντας ένα κατάλληλα διαμορφωμένο αρχείο που τις περιγράφει. Καθαρισμός μαθήματος. Με την επιλογή αυτή ο καθηγητής μπορεί να καθαρίσει το μάθημά του από τα δεδομένα των χρηστών, διατηρώντας τις δραστηριότητες και τις άλλες ρυθμίσεις.
3.4. Συνοπτικός οδηγός χρήσης του Moodle για τον Μαθητή Είσοδος σε μάθημα. Η δυνατότητα εισόδου σε ένα μάθημα εξαρτάται από το είδος της πρόσβασης το οποίο έχει ορίσει ο καθηγητής του μαθήματος. Συγκεκριμένα υπάρχουν οι ακόλουθες περιπτώσεις: Το μάθημα έχει ελεύθερη εγγραφή, οπότε ο κάθε χρήστης ο οποίος έχει λογαριασμό στην πλατφόρμα εγγράφεται σε αυτό πατώντας πάνω στον τίτλο του. Το μάθημα διαθέτει κλειδί εγγραφής. Αυτό σημαίνει ότι ο χρήστης ο οποίος επιθυμεί να εγγραφεί στο μάθημα, θα πρέπει να γνωρίζει μία λέξη-κλειδί, για την οποία θα τον πληροφορήσει ο καθηγητής. Για την εγγραφή θα πρέπει να πατήσει στο όνομα του μαθήματος στην κεντρική σελίδα του moodle και να εισάγει την λέξη κλειδί, όταν του ζητηθεί. Ο καθηγητής από μόνος του εγγράφει τους φοιτητές στο μάθημα. Σε αυτή την περίπτωση ένας φοιτητής, αφού φτιάξει λογαριασμό στην πλατφόρμα, θα πρέπει να επικοινωνήσει με τον καθηγητή, δίνοντάς του τα στοιχεία του. Σημειώνεται ότι για να εγγραφεί κάποιος ως φοιτητής σε ένα μάθημα, θα πρέπει πρώτα να έχει ανοίξει λογαριασμό στην πλατφόρμα (όνομα χρήστη- κωδικό πρόσβασης). Είναι δυνατό να επιτρέπεται η είσοδος σε ένα μάθημα σε επισκέπτες (δηλαδή χρήστες χωρίς λογαριασμό), εφόσον έχει κάνει τη σχετική ρύθμιση ο καθηγητής. Ένας επισκέπτης μπορεί να βλέπει, αλλά δεν μπορεί να αλλάζει το περιεχόμενο ενός μαθήματος. Βοήθεια. Υπάρχει η δυνατότητα χρήσης της διαθέσιμης βοήθειας του moodle σε κάθε σχεδόν ενέργεια. Η πρόσβαση είναι δυνατή μέσω του εικονιδίου του ερωτηματικού. Άτομα. Στο μπλοκ Άτομα υπάρχει η δυνατότητα ενημέρωσης για τους συμμετέχοντες σε ένα μάθημα. Παρουσιάζεται το προφίλ τους και υπάρχει επιλογή για αποστολή email και προσωπικού μηνύματος. Διαχείριση. Στο μπλοκ Διαχείριση προσφέρονται ορισμένες επιλογές στο φοιτητή. Βαθμοί. Εμφάνιση λίστας με τις διαθέσιμες βαθμολογίες σε διάφορες δραστηριότητες του μαθήματος. Επεξεργασία του προφίλ. Δίνεται η δυνατότητα για αλλαγές στο δηλωμένο προφίλ του φοιτητή. Εναλλακτικά, η επεξεργασία του προφίλ μπορεί να γίνει πατώντας στο ονοματεπώνυμο του χρήστη στο πάνω δεξιά μέρος της σελίδας. Αλλαγή του κωδικού πρόσβασης. Δυνατότητα για αλλαγή του κωδικού πρόσβασης του φοιτητή. Ακύρωση εγγραφής. Σε περίπτωση που κάποιος φοιτητής αποφασίσει να διακόψει τη παρακολούθηση του μαθήματος μπορεί να ακυρώσει την εγγραφή του με αυτή την επιλογή. Τα μαθήματά μου. Στο μπλοκ «Τα Μαθήματά μου» είναι δυνατή η μεταφορά στο περιβάλλον κάποιου άλλου μαθήματος ή στην κεντρική σελίδα όλων των μαθημάτων επιλέγοντας «Όλα τα μαθήματα». Ημερολόγιο. Αποτελεί ένα απλό και συμπαγές μέσο παρακολούθησης του προγράμματος δραστηριοτήτων των μαθημάτων, του συστήματος του moodle και των χρηστών. Είναι προσβάσιμο και από το μπλοκ «Επικείμενα Γεγονότα». Πρόσφατη δραστηριότητα. Το μπλοκ αυτό περιέχει συνδέσμους οι οποίοι επιτρέπουν στους φοιτητές να παρακολουθούν την πρόσφατη δραστηριότητα σε ένα μάθημα. Τελευταία νέα. Ανακοινώσεις για τα πιο πρόσφατα μηνύματα που έχουν καταχωρηθεί στην ομάδα συζητήσεων ειδήσεων. Μέσω αυτού του μπλοκ οι φοιτητές μπορούν να ενημερώνονται για τα πρόσφατα μηνύματα. Επικείμενα γεγονότα. Εμφάνισης λίστας των βασικών γεγονότων του μαθήματος που πρόκειται να συμβούν σύντομα η οποία μπορεί να βοηθήσει τους φοιτητές να προγραμματίσουν καλύτερα τις δραστηριότητές τους. Προσωπικά μηνύματα. Αποστολή και λήψη προσωπικών μηνυμάτων, όπως ακριβώς ισχύει και σε ένα ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, αλλά μέσα από το moodle. Συνδεδεμένοι χρήστες. Το μπλοκ αυτό παρέχει μια λίστα των χρηστών που συμμετέχουν στο μάθημα και είναι αυτή τη στιγμή συνδεδεμένοι. Οι μαθητές μπορούν να δουν ποιοι άλλοι συμμαθητές τους είναι συνδεδεμένοι την ίδια στιγμή στο moodle. Πηγές πληροφοριών. Ο φοιτητής μπορεί να δει εκπαιδευτικό υλικό μέσα από τις πηγές πληροφοριών που αποτελούν ένα κομμάτι του άμεσου υλικού του μαθήματος. Μπορεί να είναι ένα απλό κείμενο ή ένα κείμενο σε μορφή HTML, μια αναφορά σε κάποιο βιβλίο, περιοδικό, ένα πρόγραμμα, ένας κατάλογος ή ένα αρχείο «φορτωμένο» στο moodle ή ένας σύνδεσμος σε μια ιστοσελίδα. Απορίες. Κάθε μαθητής μπορεί να εκφράσει κάποια απορία δίνοντας τίτλο, περιγραφή, λέξεις-κλειδιά και να λάβει απάντηση είτε από αυτές που ήδη υπάρχουν, είτε αν δεν καλυφθεί από τις ήδη υπάρχουσες απαντήσεις, να λάβει μια νέα απάντηση από τον καθηγητή. Απουσιολόγια. Ο μαθητής μπορεί να δει την παρακολούθηση των παρουσιών του που κατεγράφησαν με βάση τη συμμετοχή του σε ένα διαδικτυακό μάθημα ή την δραστηριότητα του στο μάθημα. Καταχώριση παρουσιών των μαθητών σε κάποια συνεδρία ή κατά την επίσκεψη της ιστοσελίδας. Η καταχώρηση μπορεί να γίνει με δύο τρόπους είτε μηχανικά από τον καθηγητή είτε αυτόματα με βάση τη συμμετοχή του μαθητή σε κάποια δραστηριότητα σε διάστημα 24 ωρών μέσα σε ένα 24ωρο μέσω των αρχείων καταγραφής. Υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας πολλαπλών απουσιολογίων. Ασκήσεις. Υποβολή από το μαθητή της αξιολόγησης της εργασίας που έκανε και του ανέθεσε ο εκπαιδευτής και υποβολή της ίδιας της εργασίας. Ο εκπαιδευτής μπορεί να αναθέσει άσκηση (έκθεση, αναφορά, παρουσίαση) στον μαθητή. Δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να αξιολογήσουν μόνοι τους την άσκηση πριν την υποβάλλουν στο εκπαιδευτή. Ο εκπαιδευτής μπορεί να δώσει ανατροφοδότηση στον μαθητή και να του ζητήσει να βελτιώσει την άσκηση του και να την υποβάλλει εκ νέου. Ο βαθμός που θα πάρει ο μαθητής για την άσκηση, είναι ένας συνδυασμός του πόσο καλή ήταν η άσκηση και πόσο σωστή ήταν η βαθμολόγηση που έδωσαν στον εαυτό τους για την άσκηση αυτή. Βιβλία. Το βιβλίο αποτελεί ένα εκπαιδευτικό υλικό που αναπτύσσεται σε πολλαπλές σελίδες. Είναι σαν να διαβάζετε ένα βιβλίο στο διαδίκτυο. Το βιβλίο μπορεί να χωρίζεται σε κεφάλαια και υποκεφάλαια. Οι μαθητές μπορούν μόνο να δουν το βιβλίο και δεν μπορούν να επέμβουν στην δημιουργία του. Διάλογοι. Παρέχει μια απλή μέθοδο επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων (μαθητών και εκπαιδευτών). Ένας μαθητής μπορεί να ανοίξει διάλογο με έναν εκπαιδευτή, ο εκπαιδευτής με την σειρά του μπορεί να ανοίξει διάλογο με κάποιον μαθητή και είναι δυνατό να δημιουργηθεί συνομιλία ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους μαθητές μεταξύ τους. Επιλογές. Δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να εκφράσουν την άποψη τους για κάποιο θέμα που θα ορίσει ο εκπαιδευτής. Οι επιλογές λειτουργούν σαν ψηφοφορία και έτσι οι μαθητές μπορούν να αποφασίσουν για κάποιο θέμα που τους αφορά. Ο εκπαιδευτής μπορεί να κάνει μια ερώτηση στους μαθητές και να καθορίσει μια επιλογή πολλαπλών απαντήσεων για να δει την άποψη τους πάνω σε ένα θέμα. Η επιλογή μπορεί να φανεί χρήσιμη σαν μια γρήγορη ψηφοφορία για να υποκινήσει τη σκέψη για ένα θέμα, για να επιτρέψει στην τάξη να ψηφίσει μια κατεύθυνση για το μάθημα ή για να συγκεντρώσει τη συγκατάθεση για την έρευνα. Εργασίες ή αναθέσεις. Υποβολή εργασίας των μαθητών που τους ανατέθηκε από τον εκπαιδευτή τους. Οι αναθέσεις δίνουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευτή να καθορίσει μια εργασία που απαιτεί από τους μαθητές να δημιουργήσουν ένα αρχείο και να το υποβάλουν «φορτώνοντάς» το στη σελίδα. Οι συνηθισμένες αναθέσεις περιλαμβάνουν δοκίμια, εργασίες, εκθέσεις κ.λπ. Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει ευκολίες βαθμολόγησης και γι’ αυτό μπορεί πολύ εύκολα να χρησιμοποιηθεί. Λεξικά. Μπορείτε να δημιουργήσετε και να διατηρήσετε έναν κατάλογο ορισμών, όπως ένα λεξικό. Κάθε μάθημα μπορεί να έχει ένα βασικό και πολλά δευτερεύοντα λεξικά. Ο μαθητής μπορεί να χρησιμοποιήσει το λεξικό που όρισε ο εκπαιδευτής και του δίνεται η δυνατότητα αναζήτησης με τη χρήση λέξεων κλειδιά, με αλφαβητική αναζήτηση, αναζήτηση ανά κατηγορία κα αναζήτηση με βάση το συγγραφέα. Μπορεί να δοθεί στο μαθητή η δυνατότητα να συνεισφέρει στον εμπλουτισμό του λεξικού καταχωρώντας εγγραφές στα δευτερεύοντα λεξικά, τις οποίες μπορεί να επεξεργαστεί ή να διαγράψει, και να εισπράξει βαθμολογία. Τις εγγραφές αυτές ο εκπαιδευτής μπορεί να τις επεξεργαστεί, να τις διαγράψει ή να τις μεταφέρει στο βασικό λεξικό. Είναι επίσης εφικτό να δημιουργηθούν αυτόματα σύνδεσμοι σε αυτούς τους ορισμούς μέσα από τα μαθήματα.
Συζήτηση Τα βασικά χαρακτηριστικά της εφαρμογής Moodle είναι ότι μπορεί να υποστηρίζει μικρές και μεγάλες κοινότητες μάθησης, εξ αποστάσεως εκπαίδευση στα σχολεία και στις επιχειρήσεις, δια βίου μάθηση, διαφορετικά στυλ μάθησης και διδασκαλίας, διανομή δραστηριοτήτων μάθησης, καθώς και δημοσίευση πόρων συνεργασίας και επικοινωνίας, συμβατότητα με διαφορετικές προδιαγραφές και εργαλεία και εύκολη προσαρμογή για τους χρήστες με διαφορετικές ανάγκες. (Κάργα Σ., Κατσάνα Κ., Τρίμμη Φ., 2007)
Βιβλιογραφικές αναφορές Dougiamas, M., & Taylor, P. C. (2000). Improving the effectiveness of tools for Internet based education. In A. Herrmann and M. M. Kulski (Eds.) Proceedings of the 9th Annual Teaching Learning Forum, Flexible Futures in Tertiary Teaching, Perth. Dougiamas, M., & Taylor, P. C. (2002). Interpretive analysis of an internet-based course constructed using a new courseware tool called Moodle. In Proceedings of the 2nd Conference of Higher Education Research and Development Society of Australasia (pp. 7-10). Moodle (2015). Καραμπίνης Α., (2010) Μεταπτυχιακή Διπλωματική εργασία, Αξιοποίηση Περιβάλλοντος moodle στη σχολική εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Διδακτικής της τεχνολογίας και Ψηφιακών συστημάτων. Κάργα Σ., Κατσάνα Κ., Τρίμμη Φ., Οδηγός για το σύστημα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης Moodle. Κεφάλα, Α., Δημητρίου, Α. και Χειλάς, Κ. (2006). Υπηρεσίες τηλεδιάσκεψης και σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, Ακαδημαϊκό Διαδίκτυο GUNet. Κόκκος Α., (1998), Αρχές Μάθησης Ενηλίκων. Στο: Ανοικτή εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Σχέσεις διδασκόντων-διδασκομένων, τόμος Β, Πάτρα 1998 Κόμης Β., (2004) Εισαγωγή στις Εφαρμογές των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Αθήνα, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών. Κόμης & Μικρόπουλος, (2001) Πληροφορική και Εκπαίδευση. Πάτρα: Εκδόσεις Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Κρίβας Σ., Παιδαγωγική Επιστήμη: βασική Θεματική, Εκδόσεις Παιδαγωγική Σειρά Gutenberg, Αθήνα 2004, σελ. 139 Μουζάκης, Χ. (2004). Ολοκληρωμένα Διαδικτυακά Περιβάλλοντα – Θέματα Σχεδιασμού, Εφαρμογής και Αξιολόγησης, στο Π. Αναστασιάδης (επιμ). Πρακτικά της 1ης Διημερίδας για τη «Δια βίου και εξ αποστάσεως εκπαίδευση» Πανεπιστήμιο Κρήτης στις 23 – 24 Οκτωβρίου 2004. Παπανικολάου, Κ. και Γρηγοριάδου, Μ. (2005). Προσαρμοστικά εκπαιδευτικά συστήματα υπερμέσων στο Διαδίκτυο, στο Σ. Ρετάλης (επιμ.) Οι προηγμένες τεχνολογίες Διαδικτύου στην Υπηρεσία της μάθησης, Αθήνα, Καστανιώτης.
Τσικολάτας Α. (2017) Εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία. Ιστορίες ζωής. Αθήνα
Περίληψη Για την αναπηρία υπάρχουν διάφορες θεωρίες και μοντέλα, που την μελετούν από την δική τους οπτική γωνία και την εξετάζουν με τα δικά τους εργαλεία. Ακόμη και οι ίδιοι οι ανάπηροι έχουν μεταξύ τους διαφορετικές θέσεις για την αναπηρία. Έτσι, φωνές αντιμάχονται και ισχυρίζονται ότι είναι ιατρικό ζήτημα ή προσωπική τραγωδία του ατόμου που την βιώνει, ή προϊόν της ατέρμονης σχέσης της κοινωνίας με τον ανάπηρο ή ότι είναι. Η αναπηρία είναι κοινωνικά παραγόμενη, εκδηλώνεται μέσω της στάσης της κοινωνίας απέναντι στα ανάπηρα άτομα ή μέσω των αδυναμιών της να προσαρμόσει τις δομές της σε αυτούς. Η κατασκευή της δομείται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, του λόγου και της αλληλεπίδρασης. Τόσο στην κοινωνιολογία όσο και στην ψυχολογία, η μεθοδολογία μελέτης περιπτώσεων είναι πλουραλιστική. Στην παρούσα ερευνητική ποιοτική εργασία διερευνήθηκαν με τη μέθοδο των ιστοριών ζωής, οι προσωπικές αφηγήσεις τεσσάρων ατόμων με αναπηρία, σχετικά με την εκπαίδευσή τους και την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Μέσα από τις αφηγήσεις στόχος είναι να μελετηθεί το πώς τα άτομα με αναπηρία κατασκευάζουν την εικόνα του εαυτού, την εκπαιδευτική τους πορεία, την εξέλιξή τους στην κοινωνία, την στάση τους απέναντι σε αυτήν, την γνώμη τους για την αναπηρία καθώς και την επαγγελματική τους αποκατάσταση και εξέλιξη. Από την έρευνα αυτή προέκυψαν αφηγηματικά κείμενα που προσφέρουν στοιχεία για τον τρόπο δόμησης της έννοιας της αναπηρίας, όπου η ανάλυση αυτών συμμετέχει στην κατανόηση της κατασκευής ταυτότητας εαυτού και των τηρούμενων κοινωνικών στάσεων, καθώς και πληροφορίες για την εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία.
Abstract There is a plurality of theories and models about disability exist various theories and models. Even between disabled people there are different positions on disability. So, it is claimed that disability is a medical issue or a personal tragedy of the person who experiences it. From the other side, it is claimed that disability is socially produced, manifested through the attitude of society towards disabled people or through failures to adapt its structures to them. Its construction takes at all levels of social life, speech and interaction. Both in sociology and psychology, the case study methodology is plural. This qualitative study used the method of life stories, to analyze the personal stories of four people with disabilities, on their education and vocational rehabilitation. Through these narratives the objective was to study how people with disabilities build their self image, their educational progress, their development in society, their attitude toward it, their opinion about disability as well as their rehabilitation and development.
Keywords: life story, education, vocational rehabilitation, identity, self-image, disability
Εισαγωγή Ένα πλήθος μελετών έχει πραγματοποιηθεί (όπως αναφέρεται στο Ζώνιου-Σιδέρη Α., 2011; Ζώνιου-Σιδέρη, Α., 2004) σχετικά με την διαδικασία εκπαίδευσης των ατόμων με αναπηρία, διερευνώντας την επαγγελματική τους αποκατάσταση και διαβίωση στην κοινωνία. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε πολλά για τους τρόπους που οι ίδιοι βιώνουν το πέρασμά τους από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας. Μέσα από τις αφηγήσεις τους μπορεί να συλληφθεί μια εικόνα της καθημερινότητάς τους, της ποικιλίας και των αποχρώσεών της (Court, 2004). Σε μια απόπειρα κάλυψης αυτού του κενού, μέσα από την παρούσα εργασία, παρουσιάζονται με την μέθοδο των ιστοριών ζωής, το θέμα της εκπαίδευσης και της εισόδου στην αγορά εργασίας ή της δυσκολίας αυτής, τεσσάρων ατόμων με αναπηρία. Η μέθοδος ενδείκνυται για τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα υποκείμενα βιώνουν, επεξεργάζονται και αντιμετωπίζουν μεταβολές της κατάστασής τους (ανακατατάξεις, ρήξεις, μεταβάσεις) ως δυναμικές διαδικασίες (Schutze, 1982). Με αυτό τον τρόπο αμφισβητούνται οι κυρίαρχες θεωρίες που προβλέπουν μια αναμενόμενη και προβλέψιμη βιογραφική διαδρομή (Alheit, 2005). Με το ερευνητικό εργαλείο των ιστοριών ζωής, μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτά που τα υποκείμενα προσδιορίζουν ως σημαντικά. Η βιογραφική προσέγγιση αφορά την γνώση για τη ζωή μεμονωμένων ατόμων, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη το κοινωνικό πλαίσιο των συνθηκών όπου αυτά διαμορφώνουν τις εμπειρίες τους. Ο τρόπος που γίνεται η αφήγηση δίνει στον ερευνητή σημαντικά στοιχεία για την εικόνα που έχει το υποκείμενο για τον εαυτό του και την πορεία του στην αποκρυστάλλωση αυτής της εικόνας, την εμπειρία του για την εκπαίδευσή του καθώς και την άποψή του για το πώς θα έπρεπε να είναι και τέλος για τον τρόπο εισόδου στην αγορά εργασίας και την επαγγελματική του αποκατάσταση ή ανέλιξη. Έτσι δίνεται μεγάλη προσοχή στα κεντρικά θέματα της αφήγησης και τα αφηγηματικά μοτίβα (leitmotiv) που χρησιμοποιεί κάθε άτομο ώστε να παρουσιαστούν και βαθύτερες έννοιες που ενδεχομένως κρύβονται στον λόγο ή την απουσία αυτού. Επιπλέον, το άτομο ως μια υποκειμενικότητα που ενυπάρχει στο καθορισμένο κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο, αναδεικνύει μέσα από την αφήγηση της ιστορίας της ζωής του το πώς τέμνεται η προσωπική του ιστορία με την ιστορία της εποχής του και η κατασκευή της αυτοεικόνας (Τσιώλης, 2006). Συνοψίζοντας τα παραπάνω, οι στόχοι της εργασίας είναι να ερευνηθούν οι τρόποι που τα άτομα με αναπηρία νοηματοδοτούν και ανακατασκευάζουν την εκπαιδευτική και επαγγελματική τους διαδρομή, πάντα μέσα από τις αφηγήσεις (ή και τα υποστηρικτικά κείμενα αυτής), για την κατασκευή της προσωπικής τους ταυτότητας. Η εργασία χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η θεωρητική ανασκόπηση και περιλαμβάνει το φαινόμενο της αναπηρίας ως κοινωνική κατασκευή, τις δομές εκπαίδευσης των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα, την επαγγελματική αποκατάστασή τους και τέλος ο σκοπός και τα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η μεθοδολογία που περιλαμβάνει τις διαδικασίες επιλογής του δείγματος και την ταυτότητά τους, την μέθοδο συλλογής δεδομένων μέσα από τις ιστορίες ζωής και παρουσίαση των θεματικών αξόνων που θα κινηθεί η εργασία και τέλος την διαδικασία ανάλυσης των δεδομένων. Στο τρίτο μέρος γίνεται η δομική ανάλυση των ιστοριών ζωής των τεσσάρων ατόμων όπου παρουσιάζονται αποσπάσματα της αφήγησής τους συνοδευόμενα από ερμηνευτικά σχόλια. Στο τέταρτο μέρος παρουσιάζονται θέματα προς συζήτηση για την διαδικασία εκπαίδευσης, απασχόλησης και σχηματισμού εικόνας εαυτού των ατόμων με αναπηρία, παρουσιάζονται προτάσεις για μελλοντική συνέχιση της εργασίας και παρατίθενται συμπληρωματικά στοιχεία της εργασίας.
1 Θεωρητικό Πλαίσιο 1.1 Κοινωνική κατασκευή αναπηρίας και θεωρίες ταυτοτήτων Ο λόγος για την αναπηρία περιλαμβάνει μια μακροχρόνια διαμάχη κυρίως μεταξύ της βιολογικής και της κοινωνικής κατανόησης του ζητήματος. Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκαν διάφορα μοντέλα και η αναπηρία προσεγγίστηκε μέσα από διαφορετικές οπτικές, ανάλογα με τα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα κάθε περιόδου και σύμφωνα με τη γενικότερη ιδεολογική αφετηρία αυτών που ασχολήθηκαν με το ζήτημα. Όπως αναφέρει ο Oliver (1990), «H αναπηρία είναι μια κατηγορία πάρα πολύ ιδιαίτερη και ρευστή, καθώς οποιοσδήποτε που σήμερα θεωρείται «φυσιολογικός» θα μπορούσε αύριο να είναι ο ίδιος ή κάποιος από το πολύ κοντινό του περιβάλλον, άτομο με αναπηρία». Είναι γεγονός πως οι πρώτες προσεγγίσεις της αναπηρίας είχαν θρησκευτική βάση και θεωρούνταν ως τιμωρία ή δοκιμασία από το Θεό. Αργότερα διατυπώθηκαν θεωρίες για την προσέγγισή της. Μέχρι τη δεκαετία του ΄80 το μοντέλο που επικρατούσε ήταν το ιατρικό/ατομικό το οποίο μελετά τον άνθρωπο βιολογικά, οπότε στο θέμα της αναπηρίας θα πρέπει να εξεταστεί ιατρικά, από ειδικούς. Υπό αυτό το πρίσμα επιδιώκεται η ιατρικοποίηση της αναπηρίας και αναφέρεται πως η κοινωνία μπορεί να προσφέρει μόνο συμπόνια και οίκτο και οι εκάστοτε επαΐοντες μπορούν μόνο να τους καταστήσουν όσο γίνεται πιο «κανονικούς» (Καραγιάννη και Ζώνιου-Σιδέρη,2006). Η ιατρική άποψη ότι οι κοινωνικοί περιορισμοί για τους ανάπηρους αποτελούν συνέπεια των φυσικών δυσλειτουργιών τους, μεταστράφηκε σε μια ριζοσπαστική κίνηση που υποστήριζε ότι οι άνθρωποι με βλάβες καθίστανται ανάπηροι εξαιτίας των φραγμών που θέτει η κοινωνία στην καθολική τους συμμετοχή. Η θεωρία του κοινωνικού μοντέλου ξεκίνησε από τη Βρετανία τη δεκαετία του 1970, μέσω της Ένωσης Ατόμων με Κινητικές Βλάβες κατά του Διαχωρισμού (Union of Physically Impaired Against Segregation), γνωστή και ως UPIAS, η οποία σηματοδότησε την έναρξη της αμφισβήτησης του ιατρικού μοντέλου της αναπηρίας και των ορισμών που αυτό έδινε για τις έννοιες της βλάβης, της αναπηρίας και της μειονεξίας, θέτοντας το ζήτημα της καταπίεσης και της κοινωνικής περιθωριοποίησης που βιώνουν τα ανάπηρα άτομα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας. Από τους πρωτοπόρους του μοντέλου αυτού υπήρξαν ο Michael Oliver, όπου αναφέρει πως το πρόβλημα βρίσκεται στην αναπηρία της κοινωνίας να εντάξει ομαλά τα άτομα με αναπηρία και να επιδιώξει αλλαγή του τρόπου σκέψης του κοινωνικού συνόλου και ο Finkelstein (2001) όπου αναφέρει ότι από τα πρώτα στάδια του σχηματισμού της Ένωσης, αναζητήθηκαν διάφορες ερμηνείες της αναπηρίας μέσα από συζητήσεις, με στόχο τη δημιουργία μιας νέας θεωρίας. Αναφέρουμε πως, η αναπηρία δε θεωρείται πλέον ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ατόμου αλλά ως κοινωνικός περιορισμός, μιας κοινωνίας όπου καθιστά ανάπηρα τα άτομα και τους αποκλείει, με διαφόρους τρόπους, το δικαίωμα συμμετοχής τους στο κοινωνικοπολιτισμικό γίγνεσθαι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το δικαίωμα εκπαίδευσης των ατόμων με αναπηρία που ο αποκλεισμός τους είναι μεγάλος και οι λόγοι αφορούν από την προσβασιμότητα και την δομική υποστήριξη, μέχρι τις βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις εκπαιδευτικών και της λοιπής εκπαιδευτικής κοινότητας για την δυνατότητα εκπαίδευσής τους. Επιπλέον οι ανάπηροι δυσκολεύονται να αξιοποιήσουν όλες τις δυνατότητές τους εξαιτίας της καταπίεσης των μη αναπήρων σε διάφορα επίπεδα. Έτσι, η ευθύνη της αλλαγής τοποθετείται μάλλον στην κοινωνία παρά στα ανάπηρα άτομα. Συνεπώς δεν ωφελεί σε τίποτα ο διαχωρισμός σε διάφορες ομάδες με βάση το είδος της βλάβης (προβλήματα όρασης, κινητικά προβλήματα, νοητική καθυστέρηση, κλπ.), κάτι που αποτελεί συνήθη πρακτική των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, των σχολείων και άλλων οργανισμών. Αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο στη συλλογική εμπειρία της αναπηρίας (Watson, 2004). Το μοντέλο του Oliver αναφέρει πως η «βλάβη» είναι κάποιου είδους δυσλειτουργία, ενώ η «αναπηρία» αναφέρεται στον περιορισμό που οδηγεί αυτή η δυσλειτουργία τα άτομα με αναπηρία, επειδή η κοινωνία δεν είναι έτσι οργανωμένη και δομημένη ώστε να τους παρέχει τις υποδομές, με αποτέλεσμα να αποκλείονται. Αυτός ο διαχωρισμός είναι σημαντικός και τονίζει το γεγονός ότι οι ανάπηροι δεν αξιοποιούν τις δυνατότητές τους καθότι η κοινωνία αυτό που κάνει είναι να τονίζει τις αδυναμίες τους. Τα άτομα με αναπηρίες παύουν να αποτελούν το αντικείμενο της επέμβασης και επανατοποθετούνται ως υποκείμενα στη δική τους ζωή (Watson, 2004). Ο Vygotsky τόνισε τη διαφοροποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών πτυχών της αναπηρίας, επισημαίνοντας ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την ίδια τη σωματική ατέλεια, οι δευτερογενείς ατέλειες απορρέουν από τις στάσεις και τις πρακτικές αντιμετώπισης της οργανικής αδυναμίας από την κοινωνία και αποτελούν κοινωνικές συνέπειες. Τα προβλήματα των ατόμων με «ειδικές ανάγκες» σχετίζονται περισσότερο με τις δευτερογενείς πτυχές της αναπηρίας, με τον τρόπο που η κοινωνία κρίνει, αξιολογεί και στιγματίζει την κατάστασή τους. Οι δευτερογενείς πτυχές της αναπηρίας έχουν κοινωνικό χαρακτήρα και είναι δυνατή η ιστορική τους υπέρβαση. Ο Vygotsky ασκώντας έντονη κριτική στην αντιμετώπιση της αναπηρίας ως έλλειψης, διατύπωσε την άποψη ότι η οργανική ατέλεια δεν επιδρά άμεσα στην προσωπικότητα, διότι το μάτι και το αυτί δεν είναι μόνο φυσικά αλλά κοινωνικά όργανα και η απεικόνιση του κόσμου μέσω των αισθήσεων είναι κοινωνικά διαμεσολαβημένη. Η αναπηρία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό πρόβλημα και όχι ως στενά οργανικό (Δαφέρμος, 2002). Η τοποθέτηση του Oliver ότι η αναπηρία δεν έχει καμιά σχέση με το σώμα και ότι η βλάβη στην πραγματικότητα είναι η περιγραφή του φυσικού σώματος, οδηγεί στη λογική ότι το σώμα δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη βλάβη του και αφήνει ελεύθερο το πεδίο στα «χειροτεχνήματα» των γιατρών. Όταν το σώμα γίνεται κατανοητό ως ένα φυσικό αντικείμενο, εντάσσεται σε μια περιοχή ριζικά αντίθετη από την πολιτική του κοινωνικού χώρου. Οι Hughes και Paterson (1997) διακρίνουν τα εξής:
Το Βιολογικό Το κοινωνικό Διαταραχή / Βλάβη Αναπηρία Σώμα Κοινωνία Ιατρική Πολιτική Θεραπεία Χειραφέτηση Πόνος Καταπίεση Ιατρικό μοντέλο Κοινωνικό μοντέλο
Ο Finkelstein (1980) σε μια υλιστική προσέγγιση της αναπηρίας, υποστηρίζει ότι η βιομηχανοποίηση υπήρξε η αιτία απομάκρυνσης από την παραγωγική διαδικασία των ατόμων με αναπηρία και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον κοινωνικό αποκλεισμό τους. O Oliver (1990) τονίζει τη σημασία των οικονομικών σχέσεων στη δημιουργία της αναπηρίας, εξ’ αιτίας της μεγάλης αξίας που δίνει η σύγχρονη κοινωνία στην εργασία για το κύρος του ατόμου. Η Erevelles (1996) προτείνει και αυτή μια θεώρηση της αναπηρίας σύμφωνα με την οποία ο Μαρξισμός, απαντά στο ερώτημα γιατί δημιουργήθηκε η ιδεολογία της αναπηρίας στην κοινωνία μας. Ο ιστορικός υλισμός, αναζητά να αποκαλύψει τις συγκεκριμένες υλικές συνθήκες που παράγουν τις συμπεριφορές απέναντι στα άτομα με αναπηρία. Έτσι, τοποθετεί στο κέντρο της ερμηνείας του την ιδέα της εργασίας, ως το θεμέλιο της κοινωνίας και ένα σημαντικό στοιχείο στην κοινωνική παραγωγή της ζωής (Erevelles, 1996). Σύμφωνα με τον Finkelstein ωστόσο, το κοινωνικό μοντέλο άλλαξε προσανατολισμό από τη δεκαετία του 1990 και στράφηκε από τη λαϊκή του βάση στην κοινοβουλευτική πολιτική πίεση προώθησης συμφερόντων, θέτοντας ως κέντρο των διεκδικήσεών του τα «κοινωνικά δικαιώματα», με αποτέλεσμα να ερμηνεύεται ως μοντέλο των «δικαιωμάτων». Επίσης, σε συμπόρευση με το αναπηρικό κίνημα των ΗΠΑ, προώθησε την ιδέα της «ανεξάρτητης διαβίωσης» (Independed Living) σε αντίθεση με την «ολοκληρωμένη διαβίωση» (Integrated Living), που πρότεινε ο Finkelstein (2007). Η κοινωνική ταυτότητα και το πώς αυτή διαμορφώνεται, είναι κάτι που μελετάται στην παρούσα εργασία. Η μεταμοντέρνα προσέγγιση της αναπηρίας, προκειμένου να κατανοήσει την αναπηρία, μελετά την ιστορία, την κουλτούρα, την γλώσσα και την διαμόρφωση της ταυτότητας των μελών της και της κοινωνίας ευρύτερα. Η αποκάλυψη της μίας και μοναδικής αλήθειας δεν είναι ο στόχος των μεταμοντέρνων θεωριών. Έχει σημασία να κατανοηθεί η ζωή της αναπηρίας μέσα από βιογραφικές τροχιές και να κατανοηθούν οι βιογραφικοί πόροι των ατόμων με αναπηρία, αφού κάτι τέτοιο μπορεί να συμβάλει στην αποδόμηση των στερεοτύπων για την αναπηρία και την κατανόησή της. Σύμφωνα με τον Watson (2004), εκείνο που χρειάζεται είναι μια προσέγγιση θεμελιωμένη σε στρατηγικές του λόγου. Αυτή η προσέγγιση θα ανοίξει τον πολιτικό λόγο σε ζητήματα γλώσσας και διαφορετικότητας και της σχέσης τους με την άνιση κατανομή της γνώσης. Θα επιτρέψει την πλήρη διερεύνηση του κοινωνικού παράγοντα και του ζητήματος των στάσεων και της γλώσσας της προκατάληψης. Η αναπηρία πρέπει να εξεταστεί ως η σχέση μεταξύ βλάβης και καταπίεσης. Σύμφωνα με τη Δραγώνα (2004), η έννοια της ταυτότητας αναφέρεται στο σύνολο των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και συναισθημάτων που αφορούν τον εαυτό μας. Η συνοχή μεταξύ εμπειρίας, ιδεών, αξιών και πεποιθήσεων διασφαλίζεται μέσω της ταυτότητας. Η ταυτότητα επιτρέπει να τοποθετηθεί κανείς απέναντι στους άλλους, να αναγνωρίσει όσους του μοιάζουν και να διαφοροποιηθεί από τους υπόλοιπους. Το ερώτημα δεν είναι απλώς «ποιος είμαι;» αλλά «ποιος είμαι σε σχέση με τον άλλο; Πώς με βλέπει ο άλλος και πώς βλέπω εγώ τους άλλους;». Στην έννοια της ταυτότητας ενυπάρχει κάτι το παράδοξο, υπονοείται το ίδιο, το ταυτόσημο και παράλληλα το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή το ξεχωριστό, το μοναδικό. Το θέμα της ταυτότητας είναι κατεξοχήν θέμα ορίων, τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών, ανάμεσα στο όμοιο και το διαφορετικό, ανάμεσα στον εαυτό και τους άλλους, ανάμεσα στο οικείο και το ξένο, το γνωστό και το άγνωστο. Με αυτή την έννοια, της διαλεκτικής του ίδιου και του άλλου, είναι αδύνατο να διαχωριστεί η ταυτότητα από την ετερότητα. Στις συνθήκες της ύστερης νεωτερικότητας, ωστόσο, η ταυτότητα έχει χάσει τα σταθερά και αμετάβλητα χαρακτηριστικά της και διακρίνεται από μια ρευστότητα. Η Μακρυνιώτη (2004) αναφέρει πως τα ζητήματα σχετικά με την ταυτότητα έχουν αποκτήσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή, σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό περίγυρο, τα σχήματα που περιβάλλουν την ταυτότητα αποσταθεροποιούνται, δημιουργώντας συνθήκες ανασφάλειας και αμηχανίας αλλά και πρόκλησης λόγω της διαρκούς αναπροσαρμογής και αναδιαμόρφωσης. Η ταυτότητα του υποκειμένου χάνει τον ενιαίο και σταθερό χαρακτήρα του παρελθόντος και οι αλλαγές της δεν είναι πλέον ούτε αναμενόμενες ούτε προβλέψιμες και δεν ακολουθούν την προδιαγεγραμμένη πορεία της ζωής του υποκειμένου. Η ταχύτητα και το εύρος των αλλαγών αυτών ακυρώνουν την αντίληψη του ενοποιημένου υποκειμένου και η αίσθηση της ταυτότητας και του εαυτού γίνεται ρευστή, ασταθής, αποσπασματική και ατελής. Ο Goffman (2001) διακρίνει δυο είδη ταυτότητας, την προσωπική και την κοινωνική. Η κοινωνική και προσωπική ταυτότητα αποτελούν μέρος των ενδιαφερόντων και των ορισμών που διαμορφώνουν άλλοι άνθρωποι για το άτομο του οποίου η ταυτότητα είναι υπό συζήτηση. Η κοινωνία καθιερώνει τα μέσα κατηγοριοποίησης ανθρώπων και το σύνολο των γνωρισμάτων που θεωρούνται συνηθισμένα και φυσιολογικά για τα μέλη καθεμιάς από αυτές τις κατηγορίες. Κάθε κοινωνικός περίγυρος καθιερώνει τις κατηγορίες ανθρώπων που μπορεί να συναντήσει κανείς στο πλαίσιό του. Οι κανονικότητες της κοινωνικής συνεύρεσης σε καθιερωμένους περίγυρους μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε αναμενόμενους άλλους χωρίς ιδιαίτερη προσοχή ή σκέψη. Όταν λοιπόν ένας ξένος εμφανιστεί μπροστά μας, οι πρώτες εντυπώσεις θα μας επιτρέψουν κατά πάσα πιθανότητα να προεξοφλήσουμε την κατηγορία και τα γνωρίσματά του, δηλαδή, την κοινωνική του ταυτότητα. Ο Goffman δέχεται ότι το άτομο κατασκευάζει την εικόνα του εαυτού του από τα ίδια υλικά με τα οποία και οι άλλοι διαμορφώνουν αρχικά μια αντίληψη για την κοινωνική και προσωπική του ταυτότητα, έχοντας όμως τη δυνατότητα να διαχειριστεί σημαντικές πληροφορίες για τον εαυτό του. Ο Shakespeare (1996) αναφέρει ότι υπάρχουν δύο κυρίως προσεγγίσεις για τον τρόπο που οι ανάπηροι αποκτούν ταυτότητα ως ομάδα. Η μια βασίζεται στην ιατρική προσέγγιση (αρνητική ταυτότητα) και η άλλη στην κοινωνικό-πολιτισμική κατανόηση της αναπηρίας (θετική ταυτότητα). Οι ιατρικές προσεγγίσεις της αναπηρίας θεωρούν ότι η αρνητική ταυτότητα του εαυτού είναι αποτέλεσμα της φυσικής βλάβης και εστιάζουν στην ανάγκη για προσαρμογή, για πένθος και για συμβιβασμό με την απώλεια. Αντίθετα οι κοινωνικές προσεγγίσεις της αναπηρίας βλέπουν τη θετική ταυτότητα ως αποτέλεσμα της εμπειρίας των καταπιεστικών κοινωνικών σχέσεων και εστιάζουν την προσοχή τους στις δυνατότητες αλλαγής της κοινωνίας, της ενδυνάμωσης των αναπήρων και στην προώθηση μιας διαφορετικής κατανόησης του εαυτού. Ένας ιδιαίτερα χρήσιμος τρόπος κατανόησης και των δύο αυτών προσεγγίσεων παρέχεται από την ιδέα της ταυτότητας ως αφήγηση που επικεντρώνεται στις ιστορίες για τον εαυτό και τη ζωή οι οποίες δομούν ερμηνείες που περιλαμβάνουν πλοκή, αιτιώδεις σχέσεις και αντιφάσεις. Η ταυτότητα των αναπήρων φαίνεται να συγκροτείται πάντα σε αντιδιαστολή με αυτή των μη αναπήρων. Ενώ οι μη ανάπηροι προσδιορίζονται σε σχέση με αυτά που μπορούν να κάνουν, οι ανάπηροι ορίζονται ως προς το τι δε μπορούν να κάνουν. Η κοινωνική ταυτότητα αυτών που ορίζονται ως «κανονικοί» επιβεβαιώνεται μόνο μέσα από μια διαδικασία που περιλαμβάνει το συστηματικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση των άλλων (αναπήρων) οι οποίοι ταυτίζονται με την απόκλισή τους από μια ιδεατή ιδανική εικόνα. Από την πλευρά των αναπήρων, η προσωπική και η κοινωνική τους ταυτότητα συγκροτείται μέσα σε ένα πλαίσιο από το οποίο οι ίδιοι έχουν αποκλειστεί (Swain and Cameron, 1999). Ο εαυτός ανακύπτει, εξελίσσεται και διατηρείται μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, δεν υφίσταται ή είναι διαμορφωμένος κατά τη γέννηση, ούτε αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της βιολογικής εξέλιξης του ατόμου. Γι’ αυτό δεν υπάρχει ένας πραγματικός εαυτός, παρά μόνο ένα σύνολο εκδηλώσεων του εαυτού, προσαρμοσμένων στην εκάστοτε περίσταση (Goffman, 2006). Οι Shakespeare και Watson (2002) θέτουν το ζήτημα των πολλαπλών ταυτοτήτων. Ενώ κάποια άτομα με αναπηρία αντιδρούν στον προσδιορισμό της ταυτότητάς τους ως ανάπηροι γιατί θέλουν να βλέπουν τον εαυτό τους ως «κανονικό», κάποιοι άλλοι προτιμούν να προσδιορίζονται σύμφωνα με διάφορες πτυχές της εμπειρίας τους. Για παράδειγμα, το φύλο, η εθνικότητα, η κοινωνική τάξη, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή η οικογενειακή κατάσταση μπορεί να αποτελούν βασικότερα χαρακτηριστικά της ταυτότητάς τους. Η έρευνα π.χ. στο χώρο των ομοφυλόφιλων με αναπηρία έδειξε ότι προτεραιότητα για τους συμμετέχοντες είχε η σεξουαλική ταυτότητα, ενώ αγνοούνταν η εμπειρία της βλάβης. Οι περισσότεροι άνθρωποι τοποθετούνται ταυτόχρονα σε μια ευρεία γκάμα θέσεων υποκειμένου. Η υπόθεση ότι η αναπηρία αποτελεί πάντα το κλειδί της ταυτότητας ισοδυναμεί με το λάθος που κάνει το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας, το οποίο ορίζει τους ανθρώπους σύμφωνα με τη βλάβη τους. Κάθε ανάπηρο άτομο μπορεί κατά περίπτωση να ορίζεται άλλοτε ως άτομο με συγκεκριμένη αναπηρία, γενικά ως ανάπηρο, άλλοτε ως προς την ιδιότητα του κοινωνικού του φύλου, της εθνικότητας, της σεξουαλικότητας, της θρησκείας, του επαγγέλματος ή της ποδοσφαιρικής ομάδας που υποστηρίζει. Το ζήτημα της ταυτότητας, κατά τους Shakespeare και Watson, συνεπώς είναι ζήτημα ατομικής επιλογής. Ο διαχωρισμός του σώματος από την κουλτούρα και της βλάβης από την αναπηρία, που προτείνει το κοινωνικό μοντέλο, μπορεί να έχει μεγάλη αξία στην ανάπτυξη πολιτικών για την αναπηρία. Το κοινωνικό μοντέλο εκχώρησε το σώμα στην ιατρική καθιστώντας το συνώνυμο με τη βλάβη του ή τη φυσική δυσλειτουργία και κατανόησε τη βλάβη με όρους ιατρικού λόγου. Σύμφωνα με τους Hughes και Paterson (1997), το κοινωνικό μοντέλο, σχετικά με τη θεώρησή του για το σώμα και την επαναδιαπραγμάτευση αυτού, πρέπει να υπερβεί τον Καρτεσιανό δυϊσμό (σώμα/νους) χωρίς να οδηγηθεί σε μια αντιδραστική οπτική και να ταυτιστεί με το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας. Θα πρέπει δηλαδή να υπερβεί το δίλημμα ή να κατανοεί το σώμα με όρους βιολογικούς/ιατρικούς ή να το αγνοεί. Αυτό συνεπάγεται για το κοινωνικό μοντέλο πως θα πρέπει να αποδεχθεί ως επιστημολογική αναγκαιότητα ότι το ανάπηρο σώμα αποτελεί ένα κομμάτι στη σφαίρα της ιστορίας, της κουλτούρας και του νοήματος και όχι ένα ανιστορικό, προ-κοινωνικό, φυσικό αντικείμενο, όπως θεωρεί το ιατρικό μοντέλο. Ως θεωρητικές αφετηρίες για την κοινωνιολογία του σώματος, οι Hughes και Paterson ορίζουν τον μεταδομισμό και τη φαινομενολογία, στο πλαίσιο των οποίων το σώμα αποτελεί κοινωνιολογικό ζήτημα πέρα από τον καρτεσιανό δυϊσμό. Έτσι, ενώ η κοινωνιολογική θεωρία και η θεωρία του σώματος αναδύονται ταυτόχρονα, ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις. Κάτω από τις συνθήκες της μετανεωτερικότητας, τα άτομα βρίσκονται σε μία κατάσταση διαρκούς κατασκευής και ανακατασκευής. Οι συνθήκες αυτές καθιστούν το σώμα όλο και πιο διαχειρίσιμο, με το καρτεσιανό σώμα-μηχανή να βρίσκεται πάλι στο προσκήνιο, όπου το σώμα προσλαμβάνεται ως περίπλοκη μηχανή που έχει τη δυνατότητα να επισκευαστεί και να επαναπρογραμματιστεί με την βοήθεια τεχνολογικών, χημικών, μηχανικών δυνάμεων. Οι κοινωνιολογικές μελέτες επιχειρούν να ξεφύγουν από το κυρίαρχο ιατρικό μοντέλο. Η Ζώνιου-Σιδέρη (2004, σελ. 49) αναφέρει ότι ο τρόπος αντιμετώπισης της αναπηρίας κατασκευάζει την αναπηρία και τοποθετεί τον ανάπηρο σε μια περιθωριακή θέση εξάρτησης, φτώχειας, ανεργίας και διάψευσης των ίσων δικαιωμάτων που δικαιούται ως πολίτης. Εν κατακλείδι, τα διάφορα κοινωνικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν (βρετανικό, αμερικάνικο) κρίνονται ως θετικά καθότι εστιάζουν στον άνθρωπο και όχι στην αναπηρία. Επιπλέον αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό σε ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, εστιάζουν στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά εμπόδια που αποκλείουν τα άτομα με αναπηρία από την κοινωνική τους ένταξη και θέτουν σε αμφισβήτηση τη θεσμοθετημένη καταπίεση και διάκριση (Thomas και Woods, 2008). 1.2 Βιογραφικές διαδρομές Η κανονική (εργασιακή) βιογραφία ορίζει πως κεντρικός άξονας της πορείας της ζωής του ανθρώπου είναι η επαγγελματική διαδρομή και άρχεται με την προπαρασκευαστική φάση (εκπαίδευση), συνεχίζει με την παραγωγική φάση (εργασία, οικογένεια) και τελειώνει με την φάση της απόσυρσης (σύνταξη) (Τσιώλης, 2006). Όπως αναφέρει ο Βeck (1986), η είσοδος και η έξοδος από το εκπαιδευτικό σύστημα, η διάρθρωση της εκπαιδευτικής διαδρομή, η μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία, η επαγγελματική σταδιοδρομία, η κατοχύρωση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων, ο οικογενειακός κύκλος (γάμος, οικογένεια, παιδιά), αποτελούν διαδικασίες που ρυθμίζονται κοινωνικά βάσει βιογραφικών υποδειγμάτων. Οπότε πλέον μιλούμε για θεσμοποίηση της βιογραφικής διαδρομής (Kohli, 1981). Οι βιογραφίες λοιπόν δεν κατανοούνται πλέον μόνο ως εργαλείο ή υλικό που παρέχει στον ερευνητή προνομιακή πρόσβαση στην εσωτερική σκοπιά των υποκειμένων (Thomas, Znaniecki), στους τρόπους βίωσης (Schutze) ή στις λανθάνουσες δομές νοήματος του ατομικού βίου (Oevermann, Bude). Η βιογραφία θεωρείται ως μια ιδιάζουσα κοινωνική πραγματικότητα, ως κοινωνικό μόρφωμα. Οι παραδοσιακοί κοινωνικοί θεσμοί δεν αποτελούν πλέον τους αυτονόητους παραγωγούς νοήματος. Η βιογραφία είναι λοιπόν κάτι περισσότερο από την εξιστορημένη ιστορία ζωής, είναι η βιογραφικά αποκτημένη γνώση και η ουσιαστική πηγή για τη διασφάλιση μιας εσωτερικής συνεκτικότητας εντός της πολυπλοκότητας των σύγχρονων κοινωνικών κόσμων. Είναι η επιλεκτική αναπαραγωγή της επιτελεστικότητας γεγονότων του βίου. Επιλεκτική γιατί δεν περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία των γεγονότων του βίου και επιλεκτικότητα διότι εμπεριέχει το στοιχείο της ενδεχομενικότητας (Nassehi, 1994). Ωστόσο η διαδρομή του βίου έχει διέλθει στην ύστερη νεωτερικότητα όπου για πρώτη φορά στην ιστορία οι νέοι άνθρωποι μεγαλώνουν με τους γονείς τους και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από αυτούς. Οπότε πλέον γίνεται λόγος για το «γηράσκον παιδί» (Watkins). Αλλά και η φάση της τρίτης ηλικίας έχει επέλθει αύξηση φθάνοντας σήμερα να αποτελεί μεγάλο μέρος της ζωής του ανθρώπου. Επιπλέον, η παραγωγική φάση που έχει την μεγαλύτερη χρονική έκταση και οφείλει να χαρακτηρίζεται από σταθερή, συνεχή και πλήρη απασχόληση, έχει απορυθμιστεί. Μιλούμε λοιπόν πλέον για τάσεις από-τυποποίησης των βιογραφικών διαδρομών. Έτσι ενώ κάποιες βασικές δραστηριότητες του βίου παλαιότερα αναφέρονταν αυστηρά σε ορισμένες ηλικιακές περιόδους, στις σύγχρονες κοινωνίες μετατίθενται σε άλλες ηλικιακές φάσεις ή η κάθε φάση έχει διαφορετική διάρκεια. Πέραν των αλλαγών που διέρχονται οι φάσεις, διακρίνονται και διαρθρωτικές αλλαγές όπου οι περίοδοι της εργασίας διακόπτονται από νέες προπαρασκευαστικές φάσεις (επανεκπαίδευση). Έτσι η βιογραφική ταυτότητα του ατόμου που θέλει σταθερότητα και συνέχεια εαυτού, υπόκειται σε κρίσεις. Ενδεχομένως στο μέλλον οι βιογραφικές διαδρομές να ταυτιστούν με τις εκπαιδευτικές βιογραφίες και να αποκοπούν ή να έρθουν σε δεύτερη μοίρα με τις εργασιακές βιογραφίες. Η βιογραφική διαδρομή μοιάζει να μετατρέπεται απροσχεδίαστα σε ένα είδος εργαστηρίου, στο οποίο το άτομο πρέπει να αναπτύξει ικανότητες για τις οποίες όμως δεν έχει προετοιμαστεί κατά την κοινωνικοποίησή του (Alheit, 2005). 1.3 Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία, Νομοθεσία, Ειδική Αγωγή και Ένταξη Αποτελεί γεγονός πως η εκπαίδευση είναι ένας χώρος όπου αναπαράγονται και εντείνονται οι κοινωνικές ανισότητες. Συμβιώνουν διάφορες κοινωνικές ομάδες που δε δέχονται ισότιμη μεταχείριση και συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο ρατσισμός, η προσβασιμότητα, η εντατικοποίηση της εκπαίδευσης, η ετικετοποίηση, είναι κάποιες από τις δυσκολίες. Δυστυχώς στα σχολεία κυριαρχούν στερεότυπες αντιλήψεις για την διαφορετικότητα και το ανταγωνιστικό κλίμα που επικρατεί την ενισχύει. Επίσης, οι συγκεντρωτικές οδηγίες που ισχύουν σε εθνικό επίπεδο, οι πρακτικές όπου η επιτυχία του μαθητή ισοδυναμεί με το «άριστα» και η επιτυχία ή η αποτυχία θεωρούνται προσωπική υπόθεση του μαθητή, εκφράζουν την ανταγωνιστική ιδεολογία που διαπερνά την εκπαιδευτική διαδικασία, στην οποία τα ανάπηρα παιδιά δεν έχουν θέση (Barton, 2000). Οι μαθητές με αναπηρία πολύ εύκολα τοποθετούνται στο περιθώριο αφού η σχολική δομή που είναι προσανατολισμένη στις ανάγκες της οικονομίας και της αγοράς, της αξιολόγησης και των εξετάσεων, της δομής και της μεθοδολογίας, οδηγούν τους μαθητές στην ειδική εκπαίδευση. Έτσι στην εκπαιδευτική πορεία του ατόμου, ενώ οι δυσκολίες παρακολούθησης είναι ήδη αυξημένες, τότε αυτές πολλαπλασιάζονται όταν αλλάζει βαθμίδα. Έτσι παρατηρείται μεγάλη μαθητική διαρροή, όπου ένα μεγάλο ποσοστό περνά το περισσότερο μέρος της ζωής του στο σπίτι, χωρίς εργασία και προοπτική, πέρα από αυτή των επιδομάτων και της φιλανθρωπίας. Για να γίνει κατανοητή η μελέτη των αφηγήσεων των τεσσάρων συμμετεχόντων στην παρούσα έρευνα, κρίνεται απαραίτητη η μελέτη της ιστορικής διαδρομής της εκπαιδευτικής πολιτικής καθώς και η μελέτη της νομοθεσίας της κάθε περιόδου. Κατά την μεταπολεμική περίοδο (μετά τη λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου), η εκπαίδευση των μαθητών βασίζονταν στην ιδιωτική πρωτοβουλία και είχε σχεδόν πάντα ιδρυματική μορφή. Οι ορολογίες που ακολουθούνταν για τους μαθητές με αναπηρία τότε ήταν «μη εκπαιδεύσιμος», «αποκλίνοντας», «διαταραγμένος», «ανώμαλος». Η κρατική παρέμβαση περιορίζονταν απλά στη λήψη οργανωτικών μέτρων που αποτέλεσαν και τη βάση για τη θεσμοθέτηση της ειδικής αγωγής (Ζώνιου-Σιδέρη, 1998). Ακολούθησε ο Ν. 905/1951 ο οποίος αφορούσε την εκπαίδευση των τυφλών καθώς και της επιδοματικής πολιτικής τους. Ο Νόμος αυτός δεν περιλάμβανε αναφορές σχετικά με την εκπαίδευση και δεν υποχρέωνε την πολιτεία να αναλάβει ευθύνες και έτσι παρέμενε άτυπη αρμοδιότητα του εκκλησιαστικού φορέα. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄50, στα πορίσματα της πρώτης Επιτροπής Παιδείας, περιέχονται ελάχιστες αναφορές στην Ε.Α. που ασφαλώς, για την εποχή εκείνη, εισηγούνταν διαχωρισμό από την γενική εκπαίδευση. Έτσι η ειδική αγωγή παραμένει στιγματισμένη με την ιδεολογία της κλειστής περίθαλψης μέχρι το 1974 με την πτώση του διδακτορικού καθεστώτος (Ζώνιου-Σιδέρη, 2009; Κουρουμπλής, 1997). Στο μεταδικτατορικό Σύνταγμα του 1974 στο άρθρο 20, παρ. 2 αναφέρεται για πρώτη φορά η υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για τους «πάσχοντες από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο», ενώ στο άρθρο 16 γίνεται ιδιαίτερη μνεία για την υποστήριξη των σπουδαστών που έχουν ανάγκη «ειδικής προστασίας». Με τον Ν.227/75 η μονοετής μετεκπαίδευση των δασκάλων και νηπιαγωγών στην Ε.Α. γίνεται διετής και το Π.Δ. 147/76 συστήνεται η Διεύθυνση Ε.Α. Κατά την περίοδο αυτή εξακολουθούσε να επικρατεί η άποψη ότι η Ε.Α. αποτελεί ξεχωριστό τμήμα του εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι προκύπτει ότι «μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, η Ε.Α. στηριζόταν σε αποσπασματικές νομοθεσίες και διατάγματα» (Ζώνιου-Σιδέρη, 2009). Την ίδια χρονιά, η Αναθεωρητική Βουλή κατοχύρωσε συνταγματικά με το άρθρο 21 το δικαίωμα στην εκπαίδευση του «προβληματικού ατόμου» (Κουτρομάνος, 1996; Πολυχρονοπούλου, 2003). Η κατοχύρωση αυτή σήμαινε και τη δέσμευση της Πολιτείας για τις διαδικασίες διορισμού εκπαιδευτικών στις δομές παροχής ειδικής αγωγής. Ο Ν.1143/1981 «Περί Ειδικής Αγωγής, Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, Απασχολήσεως και Κοινωνικής Μερίμνης των αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού ατόμων και άλλων τινών εκπαιδευτικών διατάξεων» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 1981), είναι ο πρώτος νόμος για την Ε.Α. όπου για πρώτη φορά η πολιτεία ανέλαβε επίσημα τα καθήκοντά της απέναντι στα άτομα με ειδικές ανάγκες (Ζώνιου-Σιδέρη, 2009). Με το άρθρο 12 του νόμου αυτού, συστήθηκαν νέες θέσεις καθώς και κλάδοι εκπαιδευτικών Α/θμιας (δασκάλων και νηπιαγωγών) και Β/θμιας Εκπαίδευσης. Το άρθρο 13 προέβλεπε τη διαδικασία κάλυψης των θέσεων είτε με διορισμό ή μετάταξη και την πλήρωση θέσεων εκπαιδευτικών με τύφλωση ή κώφωση σε αντίστοιχα σχολεία, εφόσον έχουν τα απαραίτητα προσόντα για διορισμό χωρίς όριο ηλικίας. Το άρθρο 14 αφορούσε στα προσόντα των εκπαιδευτικών της Β/θμιας Εκπαίδευσης. Το άρθρο 16 αφορούσε στην τριετή υποχρεωτική υπηρεσία δασκάλων που αποφοιτούσαν από το Διδασκαλείο. Το άρθρο 23 έθετε τη διαδικασία κατάταξης των ήδη υπηρετούντων εκπαιδευτικών σε κλάδους, αναφερόταν σε θέματα μετεκπαίδευσης του προσωπικού Α/θμιας χωρίς ειδίκευση στην ειδική αγωγή και προέβλεπε την καταβολή επιδόματος δυσμενών συνθηκών εργασίας. Το επίδομα αυτό μετονομάστηκε σε επίδομα ειδικής αγωγής με το άρθρο 8, παρ.12 (β) του Ν.3205/2003 (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2003α). Ωστόσο ο διαχωρισμός ανάμεσα σε φυσιολογικά και μη άτομα δεν έπαψε να υφίσταται, ετικετοποιόντας μαθητές και θέτοντάς τους στο περιθώριο. Στη συνέχεια με τον Ν.1566/85 «Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 1985), έχουμε για πρώτη φορά την διατύπωση ότι ο θεσμός των ειδικών σχολείων αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της γενικής εκπαίδευσης και η ευθύνη της Ε.Α. μετακυλείται οριστικά στο Υπουργείο Παιδείας. Ενσωματώνει την Ειδική Αγωγή ισότιμα ως μέρος του συστήματος της γενικής εκπαίδευσης σε όλο το φάσμα των βαθμίδων της (Α/θμια και Β/θμια) χωρίς να απωλέσει την ιδιαιτερότητά της ως κλάδος των επιστημών της αγωγής (Πολυχρονοπούλου, 2003). Στο πνεύμα αυτό κινείται και το άρθρο 35, σύμφωνα με το οποίο οι θέσεις του εκπαιδευτικού προσωπικού των δημόσιων μονάδων ειδικής αγωγής και ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης περιλαμβάνονται στο σύνολο των οργανικών θέσεων εκπαιδευτικού προσωπικού κατά βαθμίδα εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, οι σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης στελεχώνονται, ανάλογα με την περίπτωση, από προσωπικό που υπηρετεί στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επομένως, το προσωπικό της ειδικής αγωγής, ως προς την υπηρεσιακή του κατάσταση, δε διαφέρει από το προσωπικό που υπηρετεί στα κοινά σχολεία και γίνεται αναπροσαρμογή του επιδόματος δυσμενών συνθηκών. Σε ό, τι αφορά την τοποθέτηση δασκάλων και νηπιαγωγών, απαιτείται πτυχίο διετούς μετεκπαίδευσης στο τμήμα ειδικής αγωγής του Μαρασλείου Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαίδευσης (Μ.Δ.Δ.Ε.) ή μετεκπαίδευση σε Α.Ε.Ι. ημεδαπής ή αλλοδαπής ή πενταετής διδακτική υπηρεσία σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής. Τυφλοί και κωφοί έχουν δικαίωμα διορισμού, όπως και με τον Ν.1143/1981. Στα άτομα αυτά, με τον παρόντα νόμο (Ν.1566/1985), συμπεριλαμβάνονται και οι έχοντες κινητικά προβλήματα. Το 50ό έτος καθορίζεται ως το ανώτατο όριο ηλικίας για διορισμό, σε αντίθεση με τον Ν.1143/1981 όπου δεν ίσχυε το όριο αυτό. Ωστόσο η κατηγοριοποίηση των μαθητών διατηρείται και ενδυναμώνεται το ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας (Vlachou, 2006). Ο θεσμός της ένταξης προωθείται με την λειτουργία Ειδικών Τάξεων μέσα στα γενικά σχολεία. Στο κομμάτι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ο Ν.1946/91 επιτρέπει την εισαγωγή στα ανώτερα ακαδημαϊκά σκαλοπάτια των ατόμων με τύφλωση, κώφωση, μεσογειακή αναιμία, δρεπανοκυτταρική αναιμία και υδροκεφαλία χωρίς εξετάσεις ή με προσαρμοζόμενες στις ανάγκες τους εξετάσεις για τους «φυσικώς αδυνάτους». Σήμερα έχουν προστεθεί και άλλες κατηγορίες αναπηρίας όπως τα άτομα με κινητικές αναπηρίες άνω του 67% και η εισαγωγή τους στα Ανώτατα Ιδρύματα πραγματοποιείται με την κατάθεση Μηχανογραφικού Δελτίου σε ποσοστό 5% επί των εισακτέων. Ωστόσο πολλές φορές διαπιστώνεται ότι οι ανάπηροι φοιτητές οδηγούνται στον αποκλεισμό και στη μη ολοκλήρωση των σπουδών τους λόγω της έλλειψης του πλαισίου, του εκπαιδευτικού υλικού, εξοπλισμού, προσβασιμότητας, αντανακλώντας έτσι την γενική κοινωνική κατάσταση. Έπειτα από δεκαπέντε χρόνια ψηφίζεται ο Ν.2817/2000 για την «Εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και άλλες διατάξεις» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2000) όπου το άρθρο 4 αυτού, αφορά τον διορισμό και υπηρεσιακή κατάσταση των εκπαιδευτικών σε Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής (ΣΜΕΑ) και Τμήματα Ένταξης (ΤΕ). Συγκεκριμένα, προβλέπει διαδικασίες μετάθεσης σε όσους έχουν τίτλους μετεκπαίδευσης στην ειδική αγωγή ή στη σχολική ψυχολογία και, σε περίπτωση έλλειψης εκπαιδευτικών με τα προσόντα αυτά, πενταετή εμπειρία σε ΣΜΕΑ. Ο νόμος αυτός διακρίνεται να είναι περισσότερο ενταξιακός. Οι Ειδικές Τάξεις μετονομάζονται σε Τμήματα Ένταξης και αναπτύσσεται ένα πλήρες ειδικό εκπαιδευτικό σύστημα παράλληλα με αυτό της γενικής εκπαίδευσης. Ωστόσο ουσιαστικές αλλαγές δεν παρατηρούνται για την διαδικασία φοίτησης των μαθητών (Ζώνιου-Σιδέρη, 2004; Vlachou, 2006). Επιπλέον στοιχείο είναι ότι προβλέπει διορισμό κατόχων βασικού πτυχίου ή μεταπτυχιακού τίτλου με το διαγωνισμό του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), σε ποσοστό επί του αριθμού των διοριζόμενων κάθε έτος στον οικείο κλάδο με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠ.Ε.Π.Θ), καθώς επίσης και κάλυψη των θέσεων με ένα ποσοστό 20% του συνόλου των κενών θέσεων από εκπαιδευτικούς τυφλούς, κωφούς και άτομα με ειδικές ανάγκες. Προβλέπονται αποσπάσεις εκπαιδευτικών που έχουν τριετή εμπειρία σε ΣΜΕΑ, ενώ συγχρόνως, για πρώτη φορά, προβλέπεται η διαδικασία πρόσληψης προσωρινών αναπληρωτών σε περίπτωση που οι κενές θέσεις δεν καλύπτονται με διορισμό ή μετάθεση μονίμων εκπαιδευτικών. Ο Νόμος αυτός προσφέρει μια πιο συγκεκριμένη και συγκεντρωτική εικόνα σχετικά με τα προσόντα και την υπηρεσιακή κατάσταση του εκπαιδευτικού προσωπικού της ειδικής αγωγής. Ο Ν.3194/2003 «Ρύθμιση εκπαιδευτικών θεμάτων και άλλες διατάξεις» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2003β) και συγκεκριμένα το άρθρο 2 αυτού, αφορά θέματα ειδικής αγωγής. Αναλυτικότερα, σε ότι αφορά διαδικασίες διορισμού και μετάθεσης στις ΣΜΕΑ, ΤΕ και Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ), σύμφωνα με το άρθρο 2, παρ. 7 (στ) του Ν.3194/2003, αυτές πραγματοποιούνται από εκπαιδευτικούς που έχουν επιτύχει στο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Σε ό, τι αφορά την υπηρεσιακή κατάσταση των εκπαιδευτικών στα ΤΕ, σύμφωνα με το άρθρο 2, παρ. 8 του ιδίου Νόμου, ιδρύονται σε κάθε Κέντρο Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΚΔΑΥ) θέσεις εκπαιδευτικών για τα ΤΕ. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί διατίθενται για ένα σχολικό έτος από τον προϊστάμενο κάθε ΚΔΑΥ σε σχολεία αρμοδιότητας της Υπηρεσίας, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες και την κίνηση του μαθητικού πληθυσμού. Ο Ν.3194/2003 εισήγαγε διαφορετικές διαδικασίες σε σχέση με τους προγενέστερους και ειδικά σε σχέση με το Ν.2817/2000, όσον αφορά στα προσόντα, το διορισμό και την υπηρεσιακή κατάσταση του προσωπικού της ειδικής αγωγής. Αντιδράσεις εστίαζαν, κυρίως, στο γεγονός της χρονικής στιγμής ψήφισης του συγκεκριμένου Νόμου, λίγους μόλις μήνες πριν τις Εθνικές Εκλογές του 2004. Έτσι λοιπόν χαρακτηρίζεται ως «ψηφοθηρικός», αφορμώμενος από πελατειακές σχέσεις και συμφέροντα, επιφέροντας αναστάτωση στην εκπαιδευτική κοινότητα με τις τροποποιήσεις του σε θέματα εργασιακά και επιστημονικά στο χώρο της Ειδικής Αγωγής (Συντακτική Επιτροπή Πανελλήνιου Επιστημονικού Συλλόγου Ειδικής Αγωγής-ΠΕΣΕΑ, 2004). Συμπερασματικά, ο Ν.3194/2003 προσπάθησε να προκαλέσει αλλαγές σε διαδικασίες σε σημείο ανατροπής. Δεδομένης της χρονικής στιγμής που ψηφίστηκε, σε συνδυασμό με τις αντιδράσεις του εκπαιδευτικού κόσμου και της κυβερνητικής αλλαγής, οι πιο πολλές από τις κυριότερες ρυθμίσεις του είτε παρέμειναν ανενεργές, είτε εφαρμόστηκαν επιλεκτικά (Σταυρόπουλος, 2013). Ο Ν.3499/2008 «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2008) επέφερε αλλαγές όσον αφορά στα προσόντα που καθορίζουν τη σειρά μετάθεσης των εκπαιδευτικών στην ειδική αγωγή και εκπαίδευση (ΕΑΕ). Γίνεται ξεκάθαρα λόγος για τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης των μαθητών με αναπηρία, ενώ διαφαίνεται και μια πιο ενταξιακή κατεύθυνση στην εκπαίδευσή τους. Ο νόμος, αποτέλεσε προϊόν διαλόγου της πολιτικής ηγεσίας του τότε ΥΠΕΠΘ με γονεϊκούς και εκπαιδευτικούς φορείς, ο οποίος, αν και κάπως εσπευσμένος, κινήθηκε στο πνεύμα της αποδεδειγμένα ορθής πρακτικής η οποία συνιστά τη συλλογική διαπραγμάτευση ως την αποτελεσματικότερη δίοδο για την εφαρμοσιμότητα ενός νομοθετικού εγχειρήματος. Έτσι λοιπόν, ακολουθούνται τα κριτήρια υπηρεσιακών μεταβολών που ισχύουν και στη γενική εκπαίδευση και εισάγονται νέοι κλάδοι/ειδικότητες εκπαιδευτικών προς όφελος της εκπαίδευσης μαθητών/τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρία. Οπωσδήποτε, ο νόμος αποτελεί μια προσπάθεια από πλευράς Πολιτείας να βάλει ένα τέλος σε μια ιδιότυπη πολυνομία η οποία προήλθε από πρακτικά ανεφάρμοστες διατάξεις του Ν.3194/2003 διατάξεις πρωτοφανείς για το υπηρεσιακό συγκείμενο της δημόσιας εκπαίδευσης, όπως αυτό διαμορφώθηκε στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και παγιώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’80, όπου ορθά η Ειδική Αγωγή, σύμφωνα με τις διεθνείς εξελίξεις και την ευρύτερη φιλοσοφία της ένταξης, θεωρείται και εξακολουθεί να θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της γενικής εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό, ο ισχύων νόμος αυτός αποτελεί μια προσπάθεια εξισορρόπησης των πρακτικών που διέπουν το επαγγελματικό προφίλ και την υπηρεσιακή κατάσταση των εκπαιδευτικών ΕΑΕ, αφενός με τη θεσμοθέτηση νέων κλάδων και αφετέρου με την κατά το δυνατό πιο ορθολογική και δίκαιη αξιοποίηση των πολλαπλών τύπων εξειδίκευσης που διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί αυτοί. Ωστόσο ο Ν.3499/2008 πέφτει σε αντιφάσεις αφού από τη μια μεριά προωθεί την ενταξιακή εκπαίδευση ενώ ταυτόχρονα προαναγγέλλει τη δημιουργία νέων ειδικών δομών και προσθέτει νέες κατηγορίες μαθητών, οι οποίοι αξιολογούνται ως έχοντες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, δίνοντας με αυτό τον τρόπο ιδιαίτερο βάρος στην διάγνωση. Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση, «διασφαλίζεται το σοβαρό και όχι ευκαιριακό ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για την ΕΑΕ και διασφαλίζονται υψηλότερα ποσοστά σταθερότητας των εκπαιδευτικών ΕΑΕ, γεγονός που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την πρόοδο των μαθητών» (Βουλή των Ελλήνων, 2008, σελ. 5). Μια τέτοια εξέλιξη κρίνεται ιδιαίτερα θετική, αν ληφθεί υπόψη ότι τα δεδομένα της σύγχρονης ερευνητικής αρθρογραφίας αναδεικνύουν ως μείζον το θέμα της αποχώρησης των εκπαιδευτικών από την Ειδική Αγωγή. Πιο συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικοί της ειδικής αγωγής αποτελούν μια από τις ειδικότητες των εκπαιδευτικών με τον υψηλότερο ρυθμό αποχώρησης από το επάγγελμα (Ingersoll, 2001) και παρουσιάζουν επίσης υψηλότερο ρυθμό αλλαγής εκπαιδευτικής δομής (σχολείου) συγκριτικά με τους συναδέλφους τους που υπηρετούν στη γενική αγωγή (Boe, Cook, & Sunderland, 2008). Οπωσδήποτε, η σταθερότητα αυτή μπορεί να εξασφαλιστεί και με τους συσταθέντες κλάδους εκπαιδευτικών με βασικό πτυχίο, οι οποίοι υπηρετούν κατεξοχήν στην ΕΑΕ. Επίσης, σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση (ό.π., 2008), το πεδίο ορισμού της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης καθορίζει το πλαίσιο της εκπαίδευσης και εξειδίκευσης των εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής, ούτως ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του νέου ρόλου τους. Ενός ρόλου που δεν περιορίζεται στο πλαίσιο των μαθησιακών και βασικών δεξιοτήτων, αλλά αφορά επιπλέον σε κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες. Με αυτό τον τρόπο αναγνωρίζεται ο συμβουλευτικός και υποστηρικτικός ρόλος παράλληλα με το διδακτικό για το σχεδιασμό και υλοποίηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης, μετεκπαίδευσης και εξειδίκευσης των μελλοντικών εκπαιδευτικών ΕΑΕ και των δύο βαθμίδων. Παράλληλα λοιπόν με την υπηρεσιακή υπόσταση, ο νέος νόμος αναγνωρίζει την ευρύτητα του ρόλου του εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής πλέον ως εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΕΑΕ), ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο το επαγγελματικό και επιστημονικό του προφίλ. Από την άλλη πλευρά, οι πολλαπλοί ρόλοι και ειδικεύσεις που αναδεικνύονται στο πλαίσιο των δομών παροχής ΕΑΕ οφείλουν να προάγουν αφενός την κατά το δυνατό πιο αποτελεσματική εκπαίδευση των μαθητών/τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρία και αφετέρου τη διάχυση γνώσεων και εμπειρίας μεταξύ του προσωπικού, καθιστώντας τα πλαίσια παροχής ΕΑΕ πραγματικούς οργανισμούς μάθησης. Με τον ισχύων Ν. 4115/2013, άρθρο 39, «Οι ΣΜΕΑΕ αποτελούν και Κέντρα Υποστήριξης ΕΑΕ μιας ενότητας σχολικών μονάδων της γενικής δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης, ανεξαρτήτου βαθμίδας. Οι ενότητες αποτελούν αποκεντρωμένες και αδιαβάθμητες υπηρεσιακές μονάδες της ΕΑΕ και οι σχολικές μονάδες που τις συνθέτουν συνιστούν Σχολικό Δίκτυο Εκπαίδευσης και Υποστήριξης (ΣΔΕΥ)». «Κάθε ΣΔΕΥ έχει σκοπό την προώθηση της συνεργασίας, το συντονισμό του έργου των σχολικών μονάδων και την ενδυνάμωσή τους στην ανταπόκριση στις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών τους καθώς επίσης και την ένταξη και συμπερίληψη των μαθητών με αναπηρία στο σχολείο των συνομήλικων τους και την υποστήριξη των Τμημάτων Ένταξης (ΤΕ), της παράλληλης στήριξης-συνεκπαίδευσης και των μαθητών στους οποίους εφαρμόζεται κατ’ οίκον διδασκαλία». Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν περισσότερες πληροφορίες για τα όργανα που δημιουργήθηκαν με τον νέο νόμο. Σε κάθε σχολική μονάδα της γενικής εκπαίδευσης που ανήκει σε ΣΔΕΥ λειτουργεί ΕΔΕΑΥ (Επιτροπή Διαγνωστικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης), ως πρωτοβάθμιο όργανο για τη διαγνωστική εκπαιδευτική αξιολόγηση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών της και αποτελείται από τα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας (εκπαιδευτικός ΕΑΕ, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός) και το διευθυντή της σχολικής μονάδας. Η ΕΔΕΑΥ μπορεί να καλεί και τις άλλες ειδικότητες ΕΕΠ που υπηρετούν στο ΣΔΕΥ προκειμένου να διαμορφώσει καλύτερη άποψη. Οι αρμοδιότητες είναι η Διαγνωστική εκπαιδευτική αξιολόγηση των εμποδίων εκπαίδευσης και των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, πρόγραμμα διαφοροποιημένης διδασκαλίας για μαθητές με διαπιστωμένη δυσκολία μάθησης ή και συμπεριφοράς σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της τάξης στην οποία φοιτά ο μαθητής, συνεργατική διεπιστημονική αντιμετώπιση των δυσκολιών του μαθητή, παραπομπή του μαθητή που χρειάζεται υποστήριξη σε ειδικές δημόσιες εξωσχολικές Υπηρεσίες. Σε περίπτωση που προκύπτουν σαφείς ενδείξεις προβλημάτων ψυχικής υγείας ή παιδικής κακοποίησης ή γονεϊκής παραμέλησης συνεργάζεται με ΙΠΔ (ιατροπαιδαγωγικές) ή άλλες ιατρικές ή ψυχολογικές δημόσιες Υπηρεσίες της περιοχής της, με κοινωνικές Υπηρεσίες και με τις αρμόδιες δικαστικές Αρχές. Ωθεί διαμόρφωση προγράμματος προσχολικής πρώιμης παρέμβασης σε συνεργασία με παιδιατρικές υπηρεσίες ΙΠΔ της περιοχής αρμοδιότητάς της. Αναλαμβάνει οργάνωση ειδικών επιμορφωτικών προγραμμάτων για γονείς με παιδιά ηλικίας έως έξι (6) ετών σε συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες του οικείου Δήμου, παρακολούθηση της εφαρμογής του εξατομικευμένου προγράμματος εκπαίδευσης (ΕΠΕ) και του προγράμματος υποστήριξης της οικογένειάς τους και για μαθητές με κατ’ οίκον διδασκαλία. Παραπέμπει μαθητές που χρειάζονται γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ όταν συνεχίζουν, παρά την υποστήριξη στο σχολείο τους, να έχουν δυσκολίες μάθησης ή συμπεριφοράς ή ένταξης στο σχολικό περιβάλλον. Οι ΕΔΕΑΥ αποτελούν ένα νέο καινοτόμο θεσμό του εκπαιδευτικού συστήματος. Στηρίζεται στις νέες αντιλήψεις και τις πρακτικές που επιτάσσουν Διεθνείς Συμβάσεις για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και για την εκπαίδευση των παιδιών (Ν. 2101, ΦΕΚ 192Α/1992) και ιδιαίτερα αυτών με αναπηρία (Ν. 4074/2012, ΦΕΚ 88 Α/2012) και έχουν στόχο τη διεπιστημονική ενίσχυση του σχολείου και του εκπαιδευτικού στο κοινό σχολείο. Οι ΕΔΕΑΥ συγκροτούνται από το διευθυντή της ΣΜΕΑΕ, ο οποίος τελεί χρέη Συντονιστή σύμφωνα με αυτά που προβλέπονται στο άρθρο 39 του Ν. 4115/2013. Η λειτουργία της ΕΔΕΑΥ αποτυπώνεται σε ένα ωρολόγιο εβδομαδιαίο πρόγραμμα το οποίο συστήνεται σύμφωνα με τις προβλεπόμενες για τις Σχολικές Μονάδες οργανωτικές διατάξεις και κατά ακολουθία ενός πρωτόκολλου συνεργασίας. Όλες οι πράξεις, ενέργειες και εισηγήσεις της Ε.Δ.Ε.Α.Υ. έχουν εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Αποσκοπούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και στη βελτίωση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων τους. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται διεπιστημονικά και υπό την αιγίδα του Προέδρου της ΕΔΕΑΥ, ο οποίος, σύμφωνα με το άρθρο 39 του Ν. 4115/2013 δεν έχει δικαίωμα ψήφου. Ωστόσο πολλοί αναφέρουν ότι η ψήφιση του Ν.4115/2013 και του άρθρου 39 αποτελεί το «κύκνειο άσμα» της δημόσιας δωρεάν ειδικής αγωγής. Στην πραγματικότητα, με πρόσχημα την «αποασυλοποίηση», υλοποιείται η πολιτική της Ε.Ε., κλείνουν τα ειδικά σχολεία (ΣΜΕΑΕ) και τα παιδιά με ειδικές ανάγκες μεταφέρονται στο γενικό σχολείο χωρίς την κατάλληλη υποδομή και επάνδρωση. Στην ουσία, όσα από τα παιδιά με ειδικές ανάγκες έχουν βαριές αναπηρίες, σωματικές και νοητικές, δε θα εκπαιδευτούν ποτέ, με αποτέλεσμα να μη μπορέσουν ποτέ να αυτοεξυπηρετηθούν, να αποκτήσουν ένα επάγγελμα και πολύ περισσότερο να ενταχθούν στην κοινωνία που είναι το ζητούμενο. Ταυτόχρονα θα βιώσουν την περιθωριοποίηση ακόμα και τα ρατσιστικά φαινόμενα που ίσως αναπτυχθούν στα σχολεία. Επιπλέον η συγκεκριμένη διαδικασία ένταξης θα δημιουργήσει πλείστα προβλήματα στα ήδη επιβαρυμένα γενικά σχολεία. Η ευθύνη για τη διδασκαλία παιδιών με ειδικές ανάγκες μεταφέρεται στον εκπαιδευτικό της τάξης. που είναι αδύνατο να ανταποκριθεί. Η εθνική εκπαιδευτική πολιτική φαίνεται να προάγει την ανισοτιμία αφού δεν προάγει την ένταξη ή όπου αυτή επιχειρείται, γίνεται στο πλαίσιο της γενικής εκπαίδευσης όπου τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με αναπηρία διακρίνονται σε προβλήματα προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον του σχολείου, μη υποστηρικτική στάση των εκπαιδευτικών στην εκπαιδευτική διαδικασία, έλλειψη κατάλληλης υποστήριξης στην τάξη από βοηθητικό προσωπικό, απουσία θεραπειών, αδυναμία συμμετοχής σε δραστηριότητες πέρα από το αναλυτικό πρόγραμμα, εχθρική ή επιθετική συμπεριφορά από κάποιους εκπαιδευτικούς, κοινωνική απομόνωση στο σχολείο, απαξίωση και τραμπουκισμοί (bulling), εντατικοποιημένος ρυθμός εργασίας που τους αφαιρεί την ισότιμη συμμετοχή (Pitt and Curtin, 2004). Γίνεται φανερό ότι ένταξη δε σημαίνει τοποθέτηση ή μετακίνηση ενός παιδιού από ένα πλαίσιο σε ένα άλλο ή εγκατάλειψη των παιδιών σε ένα περιβάλλον χωρίς να έχει προηγηθεί συγκεκριμένος προγραμματισμός (Barton, 2000, σελ. 59). Αλλά απευθύνεται σε μια ομάδα μαθητών που ανάλογα με τα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα, αντιμετωπίζονται ως «μειονεκτικά παιδιά με καθυστερημένη ή διαταραγμένη προσωπικότητα» (Καλαντζής, 1972), «παιδιά που αποτελούν εξαιρέσεις από τον κανόνα» (Ξηρομερίτη-Τσακλαγκάνου, 1984), «παιδιά με μειονεξίες» ή τελευταία «παιδιά με ειδικές ανάγκες» (όπ. αναφ. στο Ζώνιου-Σιδέρη 1998. σελ. 66). Τα ειδικά σχολεία, που μαζί με τα τμήματα ένταξης και την παράλληλη στήριξη ανάπηρων μαθητών αποτελούν και τις βασικές μορφές της ειδικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, είναι «κλειστές» δομές. Αδυνατούν να βρουν διεξόδους και να σπάσουν το φράγμα των προκαταλήψεων. Η σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού τους είναι αναντίστοιχη με εκείνη της κοινωνικής πραγματικότητας, επειδή δεν παρουσιάζει ποικιλία. Οι μαθητές επιλέγονται με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό των ίδιων, των οικογενειών τους αλλά και των ειδικών σχολείων. Οι μαθητές των ειδικών σχολείων γκετοποιούνται, καθώς περιορίζονται με τους «όμοιούς» τους, με αποτέλεσμα να μην καταφέρνουν συχνά να κοινωνικοποιηθούν αποτελεσματικά και να ενταχθούν κοινωνικά. (Ζώνιου-Σιδέρη, 1997, σελ. 772 και Ζώνιου-Σιδέρη, 2000α, σελ. 34). Στο πλαίσιο της «ειδικής αγωγής» τονίζεται η διαφορά και η ανομοιότητα σε σχέση με τα «κανονικά» παιδιά. Τα παιδιά με αναπηρία παρουσιάζονται σαν ξεχωριστός τύπος παιδιών που έχει ανάγκη ιδιαίτερων παιδαγωγικών μεθόδων σε ένα «ειδικό» σχολείο, όπου εφαρμόζεται ένα «ειδικό» πρόγραμμα σπουδών (Δαφέρμος, 2002, σελ. 101-103). Μια ορθότερη αντιμετώπιση θα ήταν η εστίαση στις ικανότητες του ατόμου με αναπηρία, στο τι μπορεί να κάνει και όχι στις αδυναμίες του, δηλαδή στο τι δεν μπορεί να κάνει. Έτσι, η «ειδική αγωγή», λειτουργώντας δορυφορικά και περιθωριακά ως προς τον κύριο κορμό της εκπαίδευσης, παραβλέπει τη σημασία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων των ανάπηρων μαθητών. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκε ένας μεγάλος αριθμός ιδιωτικών ειδικών εκπαιδευτικών κέντρων με διάφορους επαΐοντες με αποτέλεσμα να εμφανίζεται ένα σκηνικό έντονης ιδιωτικοποίησης της ειδικής εκπαίδευσης (Vlachou & Zoniou-Sideri, 2000). Ο θεσμός της παράλληλης στήριξης υπολειτουργεί και οι ίδιοι γονείς προσφεύγουν σε πρόσληψη ατόμων ειδικών και μη για τη παράλληλη στήριξη του παιδιού τους. Η ειδική αγωγή, έχοντας ως αφετηρία το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας, συνιστά ένα πεδίο στο οποίο ο νομικός, ψυχολογικός, επιστημονικός, κοινωνικός, πολιτισμικός, ιστορικός και ένας ολόκληρος δεσμός λόγων περιπλέκονται, χωρίς ωστόσο να κατευθύνουν τη δράση τους στην κοινωνική αλλαγή. Έτσι η ένταξη φαίνεται να είναι ο μόνος τρόπος να αρθούν οι ανισότητες των μαθητών με αναπηρία. Προσοχή πρέπει να ληφθεί στον ορισμό της ένταξης από αυτόν της αφομοίωσης, όπου το άτομο χάνει την ταυτότητά του και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και αφομοιώνεται στο σύνολο. Σύμφωνα με τη Ζώνιου-Σιδέρη, η ουσιαστική ενταξιακή εκπαίδευση θέτει υπό διαπραγμάτευση την κυρίαρχη «αρχιτεκτονική» της φοίτησης στα σχολεία, δηλαδή τι διδάσκεται και με ποιο τρόπο (Ζώνιου-Σιδέρη, 2004). Προϋπόθεση για μια ενταξιακή παιδαγωγική αποτελεί η αναγνώρισή της στα πολιτικά και κοινωνικά πλαίσια στα οποία μπορεί να έχει εφαρμογή. Η ένταξη, σύμφωνα με τη Ζώνιου-Σιδέρη (Ζώνιου-Σιδέρη, 1997), πρέπει να κατανοηθεί ως κοινωνική και κοινωνικοπολιτική υπόθεση, που σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουν και να διαφοροποιηθούν τόσο το κοινωνικό σύστημα όσο και οι εκπαιδευτικοί φορείς, ώστε τα ανάπηρα παιδιά να βρουν το ρόλο τους ως μαθητές του γενικού σχολείου. Η ένταξη απευθύνεται σε όλο τον μαθητικό πληθυσμό και, σύμφωνα με τον Barton, ασχολείται με τις αιτίες, τον τρόπο, το χρόνο και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα της εκπαίδευσης όλων των μαθητών. Επίσης, σχετίζεται με την πολιτική της αναγνώρισης, αφού εξετάζει ποιοι περιλαμβάνονται και ποιοι αποκλείονται από το εκπαιδευτικό σύστημα. Προϋπόθεση θεωρείται η μετατροπή των σχολείων σε οργανισμούς που είναι έτοιμοι και πρόθυμοι να υποδεχθούν όλο το μαθητικό πληθυσμό, με στόχο να μη μείνει κανένας μαθητής έξω από το σχολείο (Barton, 2000). 1.4 Επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία Από τους ακρογωνιαίους λίθους εσωτερικής και κοινωνικής ισορροπίας του ανθρώπου αλλά και μέσο προσδιορισμού της ταυτότητας, αποτελεί η άσκηση εργασίας. Αυτή δεν αποτελεί μόνο πηγή εισοδήματος αλλά και ευκαιρία για κοινωνική αλληλοδιάδραση και συνεισφορά όπου η έλλειψή της αποτελεί μείζων θέμα. Για τα άτομα με αναπηρία, η ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία αποτελεί το κύριο εφόδιό τους στον αγώνα για ανεξαρτησία και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι αντιλαμβάνονται και συγκροτούν τον εαυτό τους και την ταυτότητά τους (Barnes & Mercer, 2005). Το οικονομικό όφελος της κοινωνίας από την εργασία των ατόμων με αναπηρία είναι πολλαπλό. Προέρχεται από την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και την αυξημένη αγοραστική δύναμη που μπορούν να έχουν τα άτομα αυτά, μη όντας πλέον οικονομικά εξαρτώμενα (Barnes, 2000). Είναι γεγονός ωστόσο πως, αν η διαδρομή για εύρεση εργασίας είναι δύσκολη για το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού, για τους ανάπηρους είναι αδιάβατη. Τα ποσοστά ανεργίας σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό είναι αυξημένα και βιώνουν μακρύτερες περιόδους εκτός εργασίας (Hale et all, 1998). Τα προβλήματα έγκεινται στις προσφερόμενες θέσεις εργασίας αλλά και στην διατήρηση αυτών. Συνήθως οι θέσεις που προσφέρονται είναι χαμηλού κοινωνικού κύρους, με μικρές απολαβές, φτωχές εργασιακές συνθήκες και ελάχιστες ευκαιρίες εξέλιξης (Barnes, 2003). Τα εμπόδια είναι πολλαπλά όπως ο προσπελάσιμος χώρος εργασίας, η αδυναμία των μέσων μαζικής μετακίνησης, η μειωμένη αυτοεκτίμηση, οι στεγανές συνθήκες της αγοράς εργασίας, οι διακρίσεις και η ετικετοποίηση, οι στάσεις και οι προκαταλήψεις των εργοδοτών και των συναδέλφων, η απόρριψη των δεξιοτήτων, ο ανταγωνισμός (Κουρουμπλής, 2000). Ειδικά με τον ανταγωνισμό, μοντέλα εργασίας που δίνουν έμφαση σε αυτόν αλλά και τον ατομικισμό και τη συνεχή απόκτηση δεξιοτήτων αποκλείουν εξαρχής κάποια κομμάτια του πληθυσμού. Κατά τον Wilson-Kovacs, Ryan and Rabinovich (2008), οι εργοδοσίες θεωρούν ότι οι ανάπηροι εργαζόμενοι τους κοστίζουν περισσότερο. Αυτό εξαιτίας των εξόδων που οφείλουν να αναλάβουν προκειμένου να τροποποιήσουν το εργασιακό περιβάλλον σύμφωνα με τις ανάγκες των ανάπηρων εργαζομένων, των αυτοτραυματισμών που υποθέτουν ότι θα προκαλέσουν και των συνεπαγόμενων ασφαλιστικών εξόδων με τα οποία θα πρέπει να επιβαρυνθούν και της πεποίθησης ότι οι διαδικασία απόλυσης θα είναι προβληματική. Έτσι, για τους εργοδότες η πρόσληψη και πολύ περισσότερο η προαγωγή των ανάπηρων εργαζομένων θεωρείται ανάληψη σημαντικού ρίσκου που είναι σκόπιμο να αποφεύγεται. Κατ’ επέκταση, τα άτομα με αναπηρία θεωρούνται ανίκανα για εργασία (unemployable) (Oliver, 1986) όπως ορίζει το ιατρικό μοντέλο και η ανταπόκριση του κράτους είναι η επιδοματική πολιτική. Ίσως η διεκδίκηση επιδόματος για τα άτομα με αναπηρία να ήταν απαραίτητο εφόδιο στην πορεία προς την ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία στο παρελθόν, το αίτημα όμως σύμφωνα με μεγάλο αριθμό αναπήρων που συμμερίζονται το λόγο του κοινωνικού μοντέλου, είναι ότι το ενδιαφέρον του κράτους οφείλει να μετατοπιστεί στην ισότιμη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική και παραγωγική διαδικασία (Oliver, 1992). Επιπλέον, ενώ οι ανάπηροι μπορεί να έχουν ισότιμη ακαδημαϊκή εκπαίδευση με μη ανάπηρους συναδέλφους τους, δεν εκπροσωπούνται στις ίδιες (υψηλές) θέσεις αλλά στις χαμηλόμισθες, χωρίς υψηλό κοινωνικό γόητρο όπου δεν τους παρέχεται ισότιμη ευκαιρία για επαγγελματική ανέλιξη διότι κρίνονται βάση της αναπηρίας τους (Wilson-Kovacs, Ryan and Rabinovich, 2008). Αυτό έρχεται σε αντίθεση με αυτά που υποστηρίζει το κοινωνικό μοντέλο όπου μετατοπίζει το βάρος της εργασιακής ευκαιρίας από τις μειωμένες ικανότητες στον τρόπο που είναι οργανωμένη η εργασία. Ζητά την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και δρα στην παραγωγική διαδικασία, διεκδικώντας το δικαίωμα στην αμειβόμενη εργασία. Η τάση γενικά των εργοδοτών τόσο στον ιδιωτικό όσο και τον δημόσιο τομέα, είναι να αποφεύγουν την πρόσληψη ανάπηρων εργαζομένων τόσο εξαιτίας των ανεπαρκών γνώσεών τους για την αναπηρία όσο και των υποθέσεων για μειωμένη παραγωγικότητα και έκπτωση στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Υποθέτουν ότι είναι επιρρεπείς στην συστηματική αποχή από την εργασία λόγω των δυσκολιών τους, είναι αντικοινωνικοί με αποτέλεσμα την αδυναμία συγκρότησης κλίματος συνεργασίας στον εργασιακό κόλπο και ότι είναι λιγότερο δεσμευμένοι στις εργασιακές τους υποχρεώσεις γενικά. Επιπλέον, η απαξίωση της εργασιακής δυναμικής των αναπήρων διαβλέπεται και σε άλλες εκφάνσεις όπως σπάνια να τους ανατίθενται απαιτητικοί ρόλοι, απουσιάζουν οι αμοιβές και άλλα κίνητρα εργασίας, οδηγώντας έτσι τους αναπήρους στην απαξίωση και στο περιθώριο. Η πατερναλιστική κουλτούρα που επικρατεί πολλές φορές δεν βοηθά σε τίποτα από το να υποσκελίζει τα άτομα με αναπηρία και να χαρακτηρίζει τις διακρίσεις και την εχθρότητα (Wilson-Kovacs et. al., 2008). Οι συνθήκες γίνονται ακόμη δυσκολότερες όταν ο ανάπηρος εργαζόμενος είναι γυναίκα ή μεγάλης ηλικίας όπου υφίσταται διπλό και τριπλό αποκλεισμό (Jones et all, 2006). Επιπλέον αποκλείονται διπλά, αφού είναι οι τελευταίοι που προσλαμβάνονται σε μια οικονομικά θετική συνθήκη και οι πρώτοι που απολύονται σε περιόδους κρίσης. Οι κυριότερες πηγές εισοδήματος των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα κατηγοριοποιούνται ως εξής (Ε.Σ.Α.μεΑ, 2005): Παθητικές πηγές (επιδόματα, σύνταξη), ενεργητικές πηγές (εξαρτημένη απασχόληση, αυτοαπασχόληση, επιχειρηματική δραστηριότητα), συμμετοχή σε συνεταιρισμό. Με τον ίδιο τρόπο ομαδοποιούνται και οι πολιτικές για τα άτομα με αναπηρία όπου περιλαμβάνουν προνοιακές πολιτικές (επιδόματα, συντάξεις), εργοδοτικές πολιτικές (επιχορήγηση επιχειρήσεων, υποστηριζόμενη απασχόληση), πολιτικές προσφοράς εργασίας (αυτοαπασχόληση, επιχειρηματική δραστηριότητα). Είναι γεγονός πως οι αλλαγές στην οργάνωση εργασίας ακολουθούν τις οικονομικές εξελίξεις όπου η εργασία πλαισιώνεται από την αναζήτηση του μέγιστου κέρδους για το κεφάλαιο και τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργαζομένων. Επιπλέον τα παραδοσιακά επαγγέλματα υποχωρούν έναντι των νέων χάρη στην τεχνολογική ανάπτυξη, αφήνοντας πίσω όσους δεν έχουν προλάβει αυτή την εξέλιξη. Οι Shier et. al. (2009) υποστηρίζουν ότι τα τελευταία χρόνια οι αναπτυγμένες βιομηχανικές χώρες προσπαθούν να μειώσουν την κοινωνική πρόνοια και να αυξήσουν τα κίνητρα στην εργασία. Σύμφωνα με τη Brine (2001), στην οικονομική πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης, η ανεργία ή η υποαπασχόληση θεωρείται ατομικό πρόβλημα που οφείλεται στην αδυναμία των ίδιων των ατόμων να αποκτήσουν τα απαιτούμενα προσόντα και τις δεξιότητες ή ακόμη δεν επιδεικνύουν την απαραίτητη κινητοποίηση προκειμένου να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μια θέση εργασίας. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (2003), το 18,2% του πληθυσμού έχει κάποιου είδους αναπηρία και η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι οικονομικά ανενεργοί (84%). Υπάρχει η αντίληψη ότι εκείνο που χρειάζεται για την άρση των εμποδίων στη διείσδυση στην αγορά εργασίας των ατόμων με αναπηρία, είναι μια εναλλακτική στρατηγική που θα αμφισβητεί την εργασία με την τρέχουσα έννοια και τις πολιτικές που επικεντρώνονται αποκλειστικά στους ανάπηρους εργαζόμενους. Ο Barnes (2003) υποστηρίζει πως χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση που θα περιλαμβάνει την επαναδιαμόρφωση του νοήματος της εργασίας για τους ανάπηρους, τον αποστιγματισμό των παροχών κοινωνικής πρόνοιας και τις θεωρητικές βάσεις που έχουν ήδη τεθεί από το κοινωνικό μοντέλο και την «ανεξάρτητη διαβίωση». Σύμφωνα με την ανάλυση του κοινωνικού μοντέλου για την εργασία, η μειονεκτική θέση των αναπήρων στην αγορά εργασίας, είτε ως άτομα είτε ως ομάδα, συνδέεται με την κοινωνική οργάνωση της εργασίας. Κατά τον Barnes (2000), η ανεργία ή η υποαπασχόληση των ανάπηρων εργαζομένων δεν μπορεί να ειδωθεί ανεξάρτητα από παράγοντες όπως η εκπαίδευση, το δομημένο περιβάλλον, η μεταφορά, η προσβασιμότητα, η ιδεολογία και η κουλτούρα. 1.5 Αφήγηση Η αφήγηση είναι ένα πολιτισμικά κατασκευασμένο γλωσσικό προϊόν, που μαθαίνεται σχετικά νωρίς στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης (Callero, 2003). Οι ιστορίες λένε για το ποιοι είμαστε και ποιοι δεν είμαστε και με αυτό τον τρόπο σταθεροποιείται μια εαυτική ταυτότητα. Πιο συγκεκριμένα, μέσω των προσωπικών αφηγήσεων επιτελείται μια λειτουργία διατήρησης του αισθήματος σταθερότητας και της προβλέψιμης κατανόησης του κόσμου. Όταν μια ανακολουθία γίνεται αντιληπτή χρειάζεται να εξηγηθεί και οι αφηγήσεις παρέχουν το κατάλληλο πλαίσιο, δίνοντας τη δυνατότητα για τη διατήρηση μιας θετικής αυτοαντίληψης (Callero, 2003). Οι αφηγήσεις ωστόσο θα μπορούσαν να θεωρηθούν κυρίαρχα κοινωνικές καθότι δεν αποτελούν ατομικά προϊόντα αλλά καθορίζονται από τους κυρίαρχους κοινωνικούς λόγους και σχέσεις. Το άτομο συχνά στις αφηγήσεις του προσπαθεί να εγκαθιδρύσει συνεκτικές συνδέσεις ανάμεσα στα γεγονότα της ζωής του και να κατανοήσει αυτά ως συστηματικά αλληλοσυνδεόμενα. Έτσι, όπως αναφέρουν οι Gergen & Gergen (1988), η παροντική ταυτότητα που έχει διαμορφώσει κάποιος δεν αποτελεί ένα ξαφνικό γεγονός αλλά ένα αποτέλεσμα μιας ιστορίας ζωής (life story). Ο όρος αφήγηση, είναι αρκετά σημαντικός (έναντι του λέω ή μιλώ) και αποτελεί μορφή αναβίωσης και έκθεσης καταστάσεων. Βασική προϋπόθεση για αφήγηση είναι το αφηγηθέν να είναι άξιο αφήγησης, να εμπεριέχει δηλαδή νόημα για τον λήπτη της αφήγησης. Η αφήγηση δεν είναι η περιγραφή, όπου τα γεγονότα παρουσιάζονται αποστασιοποιημένα και αποστερημένα από βιωματική επένδυση και δεν είναι επίσης η επιχειρηματολογία, η αξιολόγηση ή ο απολογισμός. Περιλαμβάνεται επιπλέον η χρονική αλληλουχία των γεγονότων, η πλοκή, το πλαίσιο δράσης, η κατάληξη, η στάση ενεργητικής ακρόασης του ακροατή, η έκθεση του αφηγητή, η υποχρέωση της ολοκλήρωσης της αφήγησης. Στην τελευταία περίπτωση αναφέρεται το γεγονός όπου δε μπορεί κάποιος να ξεκινήσει να αφηγείται και ξαφνικά να διακόψει ή να μεταπηδήσει σε άλλο γεγονός. Υπάρχει επιπλέον η υποχρέωση παράθεσης των αναγκαίων λεπτομερειών (σκηνή, χρονικό διάστημα) ώστε ο ακροατής να νιώσει ότι έχει εμπλακεί και ο ίδιος στα γεγονότα και στις καταστάσεις (κατασκευή εικόνας) του φορέα της βιογραφίας. Τέλος, με την υποχρέωση συμπύκνωσης και εστίασης στα σημαντικά, ο αφηγητής επιδιώκει να μην γίνει κουραστικός και αποπροσανατολίσει ή αποσβέσει την προσοχή του ακροατή του (Τσιώλης 2006, σελ 63). Οι βασικές αφηγηματικές μορφές είναι η σταθερή, όπου κατά την σύνδεση και εξιστόρηση των γεγονότων ο εαυτός του αφηγητή παραμένει απαράλλαχτος, είτε πρόκειται για αρνητική είτε για θετική αφήγηση. Δεύτερον, διακρίνεται η προοδευτική αφήγηση όπου παρουσιάζεται μια συνεχής πρόοδος για την επίτευξη κάποιου αξιακού τέλους που θα αποδώσει νόημα για την αφηγηματική κατασκευή. Τέλος, κατά την οπισθοδρομική αφήγηση, αντιλαμβανόμαστε μια συνεχή απομάκρυνση από τον στόχο (Stanzel F. K., 1999). Οι παραπάνω αφηγηματικές μορφές αποτελούν τα θεμέλια των τύπων αφήγησης, όπως διακρίνονται σε κωμωδία, ρομάντζο, τραγωδία, σάτιρα. Κατά την κωμωδία, η πρόκληση ή το εμπόδιο αντιμετωπίζεται ως γεγονός προς υπερπήδηση προκειμένου να επιτευχθεί η τελική κοινωνική αρμονία όπου είναι ο σκοπός. Τα άτομα δεν (αυτό)παρουσιάζονται ως έρμαια υποκείμενα της μοίρας αλλά ως κατασκευαστές της δικής τους κοινωνικής πραγματικότητας. Tο ρομάντζο ή μελοδραματική πλοκή (Kielhofher, 2008), αφορά μια σειρά επεισοδίων όπου ο πρωταγωνιστής βιώνει μια σειρά από προκλήσεις και εμπόδια ή απειλές όπου έπειτα από μια σειρά αγώνων βγαίνει νικητής. Η πορεία αυτή διακρίνεται από θετικές και αρνητικές μεταβάσεις καθώς και διαρκούς αγώνες. Βασίζεται στην υπόθεση ότι τα πάντα στον κόσμο διακατέχονται από ένα βαθύτερο νόημα το οποίο μετά από μια διαδικασία κάθαρσης ο ήρωας ανακαλύπτει (Czarniawska, 2004). Στη μορφή αυτή είναι τα συνεχόμενα χτυπήματα της μοίρας είναι που δημιουργούν το δράμα και όχι τα ίδια τα συμβάντα. Ακολουθεί η τραγωδία όπου διακρίνεται από την εναλλαγή στην αφηγηματική κλίση, αρχικά είναι προοδευτική και στην συνέχεια οπισθοδρομεί εξαιτίας ενός δυσάρεστου γεγονότος που παρεμβαίνει σε μια προγενέστερη θετική πορεία. Εδώ το υποκείμενο εμφανίζεται ως έρμαιο της μοίρας. Τέλος, η σάτιρα αποκαλύπτει τον παράλογο χαρακτήρα των διαδραματιζόμενων γεγονότων και συνεπώς όλων των προαναφερθέντων αφηγηματικών συμβάσεων. Η ειρωνεία αξιοποιείται σε μεγάλο βαθμό. Έτσι οι ερευνητές γνωρίζοντας αυτά τα χαρακτηριστικά της αφήγησης προσπαθούν μεθοδολογικά να προκαλέσουν κατά κάποιο τρόπο αφηγήσεις (Schutze, 1987) αφού πρώτα επικυρωθεί μεταξύ τους το διαπραγματευόμενο είδος δράσης όπου η αφήγηση θα ανθίσει σε ένα έδαφος εμπιστοσύνης και ελευθερίας. Ο τρόπος με τον οποίο περιπλέκεται το παρελθόν και το μέλλον είναι αξιοσημείωτος και αποκαλύπτει την πλοκή της αφήγησης. Η παρελθοντική επιτυχία δεν προκαταβάλλει την συνέχειά της και στο μέλλον. Σε μια προοδευτική ιστορία οι αποτυχίες του παρελθόντος λαμβάνονται ως μαθήματα ή νέα εφόδια για το μέλλον. Εκτός όμως από τη σημαντικότητα της σύνδεσης παρελθόντος και μέλλοντος για την πορεία της αφήγησης, ο ρόλος των μελλοντικών γεγονότων νοηματοδοτείται σε σχέση με το παρελθόν και το παρόν. Το πώς παρουσιάζονται να συνδέονται με το παρελθόν και το παρόν εξαρτάται επίσης από τι αντανακλά την πλοκή της αφήγησης. (Kielhofher, 2008). Έτσι φτάνουμε στο σημείο στις ιστορίες ζωής να μελετάμε το «παροντικό παρελθόν» και το «παροντικό μέλλον» που δείχνει τη στάση που θα ήθελε να έχει το άτομο. Προκειμένου όμως να ευοδωθεί η αφήγηση μιας ιστορίας ζωής, απαιτείται και ο ερευνητής να υπακούσει κάποιους κανόνες. Όπως ορίζει ο Alheit (1986), ο ερευνητής χρειάζεται να προετοιμάσει σωστά στη συνέντευξη, να πάρει συνέντευξη από τα υποκείμενα για τα θέματα που πραγματικά τον ενδιαφέρουν, να δηλώσει ανοικτά τον σκοπό της συνέντευξης, να διηγηθεί κάτι δικό του, να ελέγξει την επικύρωση της αφήγησης, να έχει συγκρατημένες εκδηλώσεις κατά τη συνέντευξη, να αποφύγει ερωτήσεις αιτιολόγησης (γιατί αυτό; κτλ.). Τέλος παροτρύνει τον αφηγητή να μη φοβάται τα λάθη, να προβεί σε διευκρινιστικές ερωτήσεις προς το τέλος της συνέντευξης και να γνωρίζει πως απαιτείται χρόνος και αμείωτο ενδιαφέρον. 1.6 Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα Στο πρώτο κεφάλαιο του θεωρητικού μέρους της παρούσας εργασίας αναφέρθηκε ο ορισμός του κοινωνικού μοντέλου όπου η ανάλυση και εξέταση της αναπηρίας βρίσκει απόηχο σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες του ατόμου, τόσο σε επίπεδο κοινωνικών αφηγήσεων όσο και καθημερινής αλληλοδιάδρασης. Δύο από τα πλέον βασικά πλαίσια δόμησης της κοινωνικής εικόνας του εαυτού είναι η εκπαίδευση και η επαγγελματική αποκατάσταση. Πλήθος ερευνών έχει γίνει σε αυτά τα θέματα (Barton, 1997; Barton & Slee, 1999; Barnes, 2000; Wolfe & Candela, 2002; Burchardt, 2004; Roulstone, 2004; Barnes & Mercer, 2005) υιοθετώντας τόσο ποιοτικές όσο και ποσοτικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο να μελετήσει την εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα με τη χρήση της μεθοδολογίας των ιστοριών ζωής (ποιοτική μέθοδος), η οποία βασίζεται στην αφήγηση, προσεγγίζοντας το ζήτημα από την οπτική της κοινωνικής κατασκευής της αναπηρίας. Οι αφηγήσεις για την αναπηρία μπορούν να παρουσιάσουν τον τρόπο κατασκευής της κοινωνικής πραγματικότητας καθώς και τον τρόπο που ο αφηγητής εσωτερικεύει, νοηματοδοτεί και δρα, καθώς και ο τρόπος που διαμορφώνεται ο εαυτός του. Σκοπός της έρευνας είναι να διερευνηθεί το πώς τα άτομα με αναπηρία νοηματοδοτούν και ανακατασκευάζουν την εκπαιδευτική και επαγγελματική πορεία, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο συγκροτούν την εαυτική τους ταυτότητα μέσα από τον λόγο τους κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Τα ερευνητικά ερωτήματα της μελέτης είναι τα ακόλουθα:
Πώς περιγράφουν τα άτομα με αναπηρία την εκπαιδευτική τους πορεία;
Πώς περιγράφουν τα άτομα με αναπηρία την επαγγελματική τους διαδρομή;
Πώς κατασκευάζεται και παρουσιάζεται ο εαυτός των ατόμων με αναπηρία μέσα από τις αφηγήσεις τους;
2 Μεθοδολογία 1.1 Ιστορία ζωής Το έργο των Thomas W. και Znaniecki Fl. (1958), «Ο πολωνός χωρικός στην Ευρώπη και στην Αμερική» θεωρείται η απαρχή της βιογραφικής έρευνας όπου μελετά τον τρόπο με τον οποίο η μαζική μετανάστευση οδήγησε σε αλλαγές στον τρόπο αντίληψης της κοινωνίας και του εαυτού των ατόμων που μεταναστεύουν. Από τα μέσα του 1970 υπάρχει η τάση να μειώνονται οι ποσοτικές ερευνητικές δραστηριότητες και να μελετάται περισσότερο ποιοτικά η ανθρώπινη δραστηριότητα. Από το 1990 και μετά αρχίζει να αξιοποιείται το απόθεμα των ιστοριών ζωής και της υποκειμενικής οπτικής για την μελέτη της σχέσης κοινωνίας και ατόμου (Τσιώλης 2006, σελ. 27). Στην παρούσα εργασία, το ερευνητικό εγχείρημα θα πραχθεί με την αφηγηματική – δομική ανάλυση, που ανέπτυξε ο Schutze Fritz, των ιστοριών ζωής ως καταλληλότερη μέθοδο από αυτή των ημιδομημένων συνεντεύξεων. Οι ημιδομημένες συνεντεύξεις βασίζονται σε έναν αριθμό ερωτήσεων που ο ερευνητής θέτει στο υποκείμενο και επιδιώκεται η κάλυψή τους με συγκεκριμένη απάντηση και γίνεται καταγραφή των απόψεών τους. Έτσι εγκαθιδρύεται ένας τύπος μονόδρομης επικοινωνίας (ερωτοαπόκριση), ενώ ο ρόλος του ερωτώμενου είναι παθητικός. Στην ανοικτή, μη δομημένη συνέντευξη δίνεται η δυνατότητα στον ερωτώμενο να ενεργοποιήσει επικοινωνιακές μορφές (αφήγηση, περιγραφή, επιχειρηματολογία, διάλογο) που προσιδιάζουν στον καθημερινό τρόπο ζωής του (Kohli, 1978). Η μέθοδος της αφηγηματικής – δομικής ανάλυσης των ιστοριών ζωής στηρίζεται στην ανάλυση της αφήγησης της ιστορίας ζωής του ατόμου έπειτα από μια ανοιχτή ερώτηση που θα του γίνει στην αρχή της διαδικασίας. Αναμένεται οι αφηγητές να δείξουν ενδιαφέρον σε αυτή την μεθοδολογία που τους αντιμετωπίζει ολιστικά και την διακρίνει η αμεσότητα, ο δυναμισμός, η συνεργασία, η υποκειμενικότητα και η εμπλοκή (Dominice, 2000). Μέσα από την ανάλυση των αφηγήσεών τους αναμένεται να κατανοηθεί ο τρόπος που τα ίδια τα άτομα με αναπηρία κατασκευάζουν την εικόνα για τον εαυτό τους καθώς και το πέρασμά τους από την εκπαίδευση και την επαγγελματική αρένα. Θα αξιοποιηθεί το μέσο της μαγνητοφώνησης. Η βιογραφική μέθοδος παρέχει στον ερευνώμενο τη δυνατότητα να αναπτύξει τον δικό του λόγο εντός του δικού του συστήματος αναφοράς. Επομένως η επιλογής μιας αφηγηματικής μεθοδολογίας θα μπορούσε να παράγει ιστορίες που θα αποδώσουν μια βαθύτερη κατανόηση σχετικά με την πορεία εκπαίδευσης και επαγγελματικής αποκατάστασης ατόμων με αναπηρία και κυρίως του τρόπου με τον οποίο τα ίδια άτομα κατανοούν και κατασκευάζουν την εαυτική τους ταυτότητα. Οι ιστορίες ζωής προσφέρονται για τη διερεύνηση περιοχών της ζωής, όπως η μελέτη της υποκειμενικότητας και των ταυτοτήτων και το πώς τα άτομα ως ενεργητικοί δρώντες κατασκευάζουν τις ζωές τους στην πορεία αυτή. 2.1 Στάδια ανάλυσης ιστοριών ζωής Αρχικά, όπως αναφέρει ο Τσιώλης (2006, σελ. 203-212), προτείνεται μια ανάλυση διαδρομής του βίου στη χρονολογική της σειρά, όπου περιλαμβάνει τους σημαντικότερους σταθμούς του αφηγητή και γίνεται ανεξάρτητα από τη σειρά παρουσίασής τους στην βιογραφική αφήγηση. Μπορούν επίσης να συμπληρωθούν με αντικειμενικές πηγές (γραπτά κείμενα). Έτσι δίνεται η δυνατότητα να σχηματιστεί μια πρώτη εικόνα σχετικά με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του αφηγητή (καταγωγή, εκπαίδευση, επάγγελμα, οικογένεια) και για την εξέλιξή του βίου του (μεταβάσεις). Στο στάδιο αυτό γίνεται βιβλιογραφική επισκόπηση από τον ερευνητή και συλλογή στοιχείων για την κατάσταση της τότε εποχής και κοινωνικής δόμησης. Στο δεύτερο στάδιο της ανάλυσης γίνεται επεξεργασία της διαδοχικής αλληλουχίας των μερών του κειμένου (κειμενική διάρθρωση) όπου η αλλαγή της αφηγηματικής διαδρομής ή του χρονικού πλαισίου ή της αλλαγής του λόγου, αποτελούν ενδείξεις για το διαχωρισμό των ενοτήτων. Ο ερευνητής αποκτά εποπτική εικόνα και προσδιορίζονται τα βιογραφικά στοιχεία, η μεταξύ τους συνάρθρωση και το είδος λόγου που χρησιμοποιείται. Στη συνέχεια, στο στάδιο της δομικής περιγραφής, οι ενότητες του κειμένου αναλύονται σειρά προς σειρά και διατυπώνονται υποθέσεις. Ακολουθείται η αρχή της διαδοχικότητας, δηλαδή τα τμήματα του κειμένου αναλύονται στη φυσική τους σειρά και αλληλοδιαδοχή. Εξετάζεται η τοποθέτηση του κάθε τμήματος για το λόγο θέσης εντός της συνολικής κειμενικής δομής, ο τρόπος σύνδεσης και η λειτουργία του στο πλαίσιο της ευρύτερης αφηγηματικής ενότητας. Κατά την ανάλυση του κειμένου λαμβάνονται υπόψη τα δεδομένα του περιεχομένου των λεχθέντων αλλά και τα μορφολογικά στοιχεία της εκφοράς του λόγου, όπως το είδος λόγου (αφηγηματικός, περιγραφικός, επιχειρηματολογία) ή η συντακτική απόδοση (παθητική ή ενεργητική σύνταξη). Για τη βοήθεια του ερευνητή επιδιώκεται να απαντηθούν ερωτήματα (Lucius-Hoene και Deppermann) όπως, τι παρουσιάζεται στο απόσπασμα, πως παρουσιάζεται, γιατί αυτό το απόσπασμα και όχι άλλο, γιατί σε αυτή τη χρονική θέση και όχι αλλού, γιατί με αυτό τον τρόπο και όχι άλλο. Ο ερευνητής οφείλει να διακρίνει τους δύο χρόνους, δηλαδή το χρόνο βίωσης (ανασυγκρότηση παρελθοντικής σκοπιάς και σημασία γεγονότος στο χρόνο βίωσης) και τον παροντικό χρόνο αφήγησης (σημασία από την παροντική οπτική). Στην πρώτη περίπτωση, αυτή του παρελθοντικού παρόντος, ο ερευνητής διατυπώνει υποθέσεις σχετικά με τα στοιχεία δόμησης αυτοεικόνας, τρόπο κατανόησης κοινωνικής θέσης, την άρθρωση βιογραφικών σχεδίων, αποκρυσταλλωμένες δράσεις, το πλέγμα σχέσεων με τους άλλους. Στη δεύτερη περίπτωση, αυτή του παροντικού παρελθόντος, ο ερευνητής διατυπώνει ερωτήματα αναφορικά με το τι αφηγείται ο φορέας της βιογραφίας, με ποιο τρόπο, τι δεν περιλαμβάνει και σε ποια θεματικά πεδία εντάσσει τα βιογραφικά του βιώματα. Εδώ εξετάζεται το πώς το υποκείμενο συγκροτεί την συνεκτική ιστορία ζωής του από το παροντικό σημείο, πως εντάσσει τις μεταβολές, πως επαναδιαπραγματεύεται την εικόνα του εαυτού προσοικειωνόμενος την νέα πραγματικότητα καθώς και τα μελλοντικά του σχέδια (Τσιώλης, 2006). Στο τέταρτο και τελευταίο στάδιο ανάλυσης, αυτό της αναλυτικής αφαίρεσης, ο ερευνητής αποστασιοποιείται από τις λεπτομέρειες των τμημάτων και προβαίνει σε συνολικές αποτιμήσεις. Εξετάζει προσδιορισμούς γύρω από τους οποίους δομείται η εαυτική ταυτότητα (επάγγελμα, συνδικαλισμός, ενεργητικότητα, ευστροφία, δημόσιες σχέσεις, σχέσεις εαυτού με άλλους, πολιτική τοποθέτηση, αλληλεγγύη, κριτική σκέψη, ικανότητα επαγγελματικών μετατοπίσεων). Έτσι η ανασυγκρότηση της δομής της περίπτωσης λαμβάνει χώρα στα εξής στάδια: Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης (εμπειρίες, οπτική σκοπιά), ανασυγκρότηση της βιογραφικής συγκρότησης της περίπτωσης (προσδιορισμοί και κατηγορήματα, εικόνα εαυτού, πλέγματα αξιολογικών προσανατολισμών, αποκρυσταλλωμένες μορφές δράσης και οικείες πρακτικές, τοποθετήσεις του εαυτού στον κοινωνικό χώρο, σχέση με άλλους, προσδιορισμός του οικείου χώρου), ανασυγκρότηση του ειδικού τρόπου με τον οποίο η εξεταζόμενη περίπτωση συγκεκριμενοποιεί το ερευνώμενο φαινόμενο (βιογραφική σημασία μεταβολών) (Τσιώλης, 2006). 2.2 Διαδικασία επιλογής και ταυτότητας συμμετεχόντων Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν τέσσερα άτομα με αναπηρία, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, τρεις άντρες και μια γυναίκα. Η εύρεση των μελών του δείγματος έγινε με την μέθοδο της χιονοστιβάδας. Οι βιογραφικοί πόροι (τάξη, φύλο, γενιά) περιλαμβάνουν άντρες και γυναίκες, είναι είτε απόφοιτοι γ’βάθμιας είτε β’βαθμιας εκπαίδευσης, από επαρχία και από αττική. Όλα τα παραπάνω έχουν σκοπό την διαφοροποίηση του δείγματος και την άντληση διαφοροποιημένων προσωπικών εμπειριών. Απαιτούμενα του δείγματος είναι να είναι εργαζόμενοι ή να έχουν εργασιακή εμπειρία (άνεργοι), να είναι άνω των 18 ετών και να έχουν πτυχίο ή βεβαίωση κατάρτισης ή απολυτήριο γυμνασίου ή λυκείου, γενικής ή ειδικής αγωγής. Η εκπαίδευσή τους μπορεί να προέρχεται από δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο ειδικής ή γενικής αγωγής, πανεπιστήμιο, εργαστήρια, ιδρύματα, σύλλογοι. 2.3 Μέθοδος: Βιογραφική αφηγηματική συνέντευξη Σύμφωνα με την παράδοση του Πραγματισμού, η κοινωνική πραγματικότητα πρέπει να εξεταστεί στο πεδίο της καθημερινής ζωής, της κοινωνικής πράξης και της βιωμένης εμπειρίας, όχι αφηρημένα και συμπερασματικά. Η εμπειρία θεωρείται ως διαμεσολαβητής της αλήθειας και δίνει τη δυνατότητα υπέρβασης των δυισμών αντικειμενικό-υποκειμενικό και εαυτός-κοινωνία. Έτσι στην εργασία αυτή, επιλέχθηκε να αξιοποιηθεί η βιογραφική αφηγηματική συνέντευξη όπου όπως αναφέρει ο Τσιώλης (2006, σελ. 170), «πρόκειται για ένα είδος ανοιχτής συνέντευξης, στην οποία ο ερωτώμενος καλείται απροσχεδίαστα να αφηγηθεί την ιστορία της ζωής του συνολικά ή μια περίοδό της, ανακαλώντας στην μνήμη του προσωπικές εμπειρίες και βιώματα, γεγονότα στα οποία ο ίδιος είχε προσωπική ανάμειξη». Κατά την διαδικασία της αφήγησης, ο ρους των γεγονότων καθώς και τα θιγόμενα θέματα επιλέγονται από τον αφηγητή δημοκρατικά και εξετάζεται έτσι η βιώμενη εμπειρία του (Elliot, 2005). Όπως αναφέρει ο Schutze (1987, σελ. 14), οι αφηγήσεις αποτελούν έκφραση εμπειριών που έχουμε βιώσει οι ίδιοι. Καταφεύγουμε δηλαδή σε αυτές ως μέσο κοινοποίησης, όταν πρόκειται να γνωστοποιήσουμε σε κάποιον άλλον ένα προσωπικό μας βίωμα. Ως εκ τούτου, μπορούμε να μιλάμε για την αφήγηση ως έναν στοιχειώδη θεσμό της ανθρώπινης επικοινωνίας, ως μορφή επικοινωνίας που λαμβάνει χώρα καθημερινά. Επισημαίνεται ότι η εμπειρία και η αφήγηση αυτής επηρεάζεται από τον τρόπο βίωσης του ατόμου (Schutze & Luchmann, 1979) και δεν είναι αυτόνομη και αυθαίρετη (Thomson, 1980). Οι καθημερινές δράσεις και επιλογές, εκπαιδευτικές, επαγγελματικές ή άλλες, αντανακλούν τις ιστορίες ζωής. Είναι γεγονός πως υπάρχει μια διαρκή ρήξη μεταξύ αντικειμενικής και υποκειμενικής οπτικής με αποτέλεσμα η ατομική βιογραφία να διακρίνεται από άλματα, στασιμότητα, διαλείμματα, νέες εκκινήσεις από το μηδέν (Kohli, 1985). Οι βιωμένες εμπειρίες επηρεάζουν το τώρα και την αντίληψη για το παρόν όπως αναφέρει ο Fischer & Kohli (1987), «εμπειρία σημαίνει να γνωρίζω κάτι καλύτερα από πριν». Κατ’ επέκταση, ο αφηγητής της ιστορίας ζωής προβάλει όχι μόνο το άτομο που ήταν στο παρελθόν και φέρει στη μνήμη του αλλά και το άτομο που θα ήθελε μελλοντικά να είναι ή να τον βλέπουν έτσι (Osterland, 1983). Με την παρούσα ερευνητική μέθοδο, οι ερωτήσεις έχουν σκοπό να ενεργοποιήσουν και να παρακινήσουν το άτομο με αναπηρία στην διερεύνηση του τρόπου εκπαίδευσης και επαγγελματικής, ο ερευνητής έχει το ρόλο του ενεργητικού ακροατή. Ασφαλώς ο ερευνητής έχει σημαντικό ενεργητικό ρόλο αφού κατά τη διαδικασία της αφήγησης υπάρχει αλληλεπίδραση. Φροντίζει να μην αποκλίνει η αφήγηση από τους άξονες που έχει θέσει η έρευνα όπου με τον τρόπο αυτό κατασκευάζει μαζί με το υποκείμενο την αφήγηση. Είναι γεγονός πως η γλώσσα είναι διάσταση της διαμορφωμένης ταυτότητάς μας, μέσο κατανόησης και αντίληψης του κόσμου και επικοινωνίας με τους άλλους όπως αναφέρουν μεταμοντερνιστές (postmodernists) και μεταδομιστές (poststructuralists). Ακόμη κι έννοιες όπως αναπηρία, μειονεξία, ένταξη, εκπαίδευση, κοινωνία, εργασία, γίνονται αντιληπτές και μεταφράζονται διαφορετικά από τον καθένα αφού έχει να κάνει με τις εμπειρίες, αντιλήψεις και τρόπους αποκωδικοποίησης των μηνυμάτων του άλλου. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο έντονο όταν η γλώσσα (γραπτή ή προφορική) δεν είναι η μητρική του δέκτη του μηνύματος. Επιπλέον ο ερευνητής πρέπει να προσέξει αυτό που συμβαίνει συνήθως στις καθημερινές διαδράσεις, δηλαδή να ταυτιστεί το παραγόμενο νόημα με αυτό που εννοούσε ο διαντιδρών και προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε τις προθέσεις του. Η ερευνητική ματιά δεν οφείλει να αναζητά την κρυμμένη σημασία πίσω από την επιφάνεια, αλλά να εστιάσει στην επιλεκτικότητα της αφήγησης ή του κειμένου, σε εκείνες τις επικοινωνιακές στρατηγικές, οι οποίες επιτρέπουν να παρουσιάζονται τα πράγματα έτσι όπως παρουσιάζονται. Όπως λέει και ο Nassehi (1994), «δεν είναι η αξιούμενη ομολογία μεταξύ κειμένου και ζωής που καθιστά τις βιογραφικές αφηγήσεις ενδιαφέρουσες, αλλά ακριβώς η ενδεχομενικότητα και η απροσδιοριστία της γένεσής τους. Είναι γεγονός ότι ο συνεντευκτής μπορεί να υποβοηθήσει τον αφηγητή να ανακαλέσει στη μνήμη του σημαντικά γεγονότα ή εξελίξεις, κάνοντας ερωτήσεις που αφορούν στοιχεία και λεπτομέρειες του πλαισίου της δράσης και του σκηνικού (προσπαθήστε να θυμηθείτε τη στιγμή που… , ήταν κάποιος άλλος μαζί σας;). Η ανάκληση στη μνήμη μιας λεπτομέρειας μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για ενεργοποίηση μεγαλύτερων περιοχών της μνήμης (Τσιώλης, 2006). Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι γραπτές αφηγήσεις ιστοριών ζωής των άλλων καθώς και οι ερμηνείες τους, εμπεριέχουν και στοιχεία της κοινωνικής και πολιτιστικής καταγωγής και των μελών της έρευνας αλλά και του ερευνητή (Miller 1993, 2007, Plummer 2001). Η βιογραφική ταυτότητα του ατόμου προκύπτει ως το αποτέλεσμα των σύνθετων μαθησιακών διαδικασιών, είναι περισσότερο περίπλοκη, εξατομικευμένη και ακανόνιστη. Επισημαίνεται ότι ο ερευνητής μπορεί να ανήκει σε ορισμένη επιστημονική ή επαγγελματική κοινότητα όπως ψυχολόγος, εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος, ειδικός ανθρώπινου δυναμικού και έτσι να ερμηνεύει ανάλογα. Έτσι πρέπει να καλλιεργηθούν δεξιότητες για τις οποίες δεν υπάρχουν «προδιαγεγραμμένοι σχεδιασμοί» (Dominice 1990). 2.4 Αντικειμενική ερμηνευτική Η αντικειμενική ερμηνευτική του Oevermann θεωρείται ως μια καθολική ερμηνευτική πρόταση, η οποία δεν περιορίζεται στην ανάλυση κειμένων που προκύπτουν από συνεντεύξεις αλλά και από την εξέταση γραπτών κειμένων και άλλων αποτυπώσεων. Έτσι γίνεται μελέτη των κειμένων που αποτελούν αποτυπώσεις της κοινωνικής πραγματικότητας και γίνεται διάκριση μεταξύ υποκειμενικά εννοούμενου νοήματος και λανθανουσών δομών (αντικειμενικού) νοήματος, το οποίο υπάρχει ανεξάρτητα από τις προθέσεις των ατόμων και θέτει ως στόχο την αποκρυπτογράφηση των κρυφών νοημάτων και νοηματοδοτήσεων της κοινωνικής πραγματικότητας. Επιδιώκεται να αποκαλυφθεί η λανθάνουσα κανονικότητα που οργανώνει τον ατομικό βίο. Δεν περιορίζεται στο πεδίο της βιογραφικής έρευνας αλλά αποτελεί μια θεωρητική και μεθοδολογική πρόταση για επεξεργασία κειμένων. Σύμφωνα με τον Oevermann, ο ως έχων νόημα δομημένος κόσμος συγκροτείται μέσω της γλώσσας και αποκτά υλικότητα με τη μορφή κειμένων (Wernet, 2000). Τα κείμενα ή το εμπειρικό υλικό όπως αναφέρεται, μπορεί να είναι προσωπικά γράμματα, ημερολόγια, φωτογραφίες, αναφορές τρίτων, γράμματα σε εφημερίδες, αγγελίες, λογοτεχνικά κείμενα, έργα τέχνης, φιλμ, αρχιτεκτονικά μνημεία, ηχογραφήσεις. Ως κείμενο λοιπόν μπορεί να νοηθεί καθετί που παράγει νόημα εντός του βιοκόσμου (Wagner, 1999). Σύμφωνα με τον Oevermann, αυτά αναπαριστούν ταυτόχρονα την κειμενική μορφή της κοινωνικής πραγματικότητας. Αποτελούν τα αποτυπώματα μιας λανθάνουσας δομής νοήματος που προσδιορίζει τους τρόπους παραγωγής και εξέλιξης της κοινωνικής ζωής του φορέα της βιογραφίας. Ο τρόπος της ανάλυσης των κειμένων και της ανίχνευσης των λανθανουσών δομών νοήματος δεν αποτελεί μια περιγράψιμη διαδικασία, αλλά μια ευέλικτη διεργασία που προσομοιάζει στην εμπειροτεχνία. Εξάλλου ο τρόπος με τον οποίο το υποκείμενο προσοικειώνεται την κοινωνική πραγματικότητα και επενδύει με νόημα τα κοινωνικά συμβάντα, είναι πάντοτε διαμεσολαβημένος από μια λανθάνουσα δομή νοήματος που εδράζεται στην βιογραφική του εμπειρία (Alheit & Dausien, 1990). Η έρευνα οφείλει να αποκωδικοποιεί τις δομές του νοήματος που ενυπάρχουν στις εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διαδικασίας του κατανοείν, της ανακατασκευής δηλαδή του νοήματος. Για παράδειγμα ο ερευνητής δεν ενδιαφέρεται να κατανοήσει τι ακριβώς έχει στο νου του ο ερωτώμενος αλλά εστιάζει στο τι τελικά εξέφρασε. Ένα παράδειγμα για να κατανοηθούν καλύτερα τα παραπάνω παρουσιάζει ο Τσιώλης (2006) όπου αναφέρει τον τρόπο σκέψης του Σέρλοκ Χόλμς στα μυθιστορήματα. Αναφέρει πως η μέθοδος της αστυνομίας είναι να ξεκινά διατυπώνοντας μια υπόθεση, όπως ότι ο αδελφός είναι ο δολοφόνος και αναζητά όλες εκείνες τις ενδείξεις που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (απουσία άλλοθι, κληρονομικές διαφορές, καυγάδες). Αντίθετα, ο Σέρλοκ Χόλμς, ακολουθώντας την επαγωγική λογική, ξεκινά από τα παρατηρίσιμα δεδομένα (το δωμάτιο του θύματος είναι κλειδωμένο και το παράθυρο σπασμένο) και προσπαθεί να βρει όλους τους δυνατούς τρόπους ανάγνωσης του στοιχείου αυτού (το σπασμένο τζάμι μπορεί να δηλώνει τον τρόπο εισόδου ή εξόδου του δολοφόνου ή και μια προσποιητή είσοδο). Ο Oevermann και οι συνεργάτες του (1979), μιλούν για δυο διαφορετικά επίπεδα πραγματικότητας, αυτό της πραγματικότητας των λανθανουσών δομών νοήματος και της πραγματικότητας των υποκειμενικών σημασιών ενός κειμένου που παρουσιάζονται εμπρόθετα από τα δρώντα υποκείμενα. 2.5 Διαδικασία βιογραφικής αφηγηματικής συνέντευξης Η πρώτη συνάντηση με τους αφηγητές είναι συνάντηση γνωριμίας όπου έχει προηγηθεί η τηλεφωνική επικοινωνία, ορίζεται ο τόπος και χρόνος που ικανοποιούν τον συμμετέχων, γίνεται αυτοπαρουσίαση του ερευνητή και του σκοπού της συνάντησης καθώς και η θεματική της έρευνας και ο φορέας που υλοποιείται. Ο ερευνώμενος μαθαίνει για ποιο λόγο έχει επιλεχθεί να συμμετάσχει στην έρευνα καθώς και πώς ο ερευνητής έφτασε σε αυτόν. Του γνωστοποιείται πως θα αξιοποιηθεί το συλλεχθέν υλικό, ο ερευνητής εγγυάται ότι οι αφηγήσεις θα κρυπτογραφηθούν ώστε σε πιθανή δημοσίευση να μην αποκαλυφθεί το πρόσωπο του αφηγητή και αφού εδραιωθεί μια σχέση εμπιστοσύνης και δηλώσει ο αφηγητής την πρόθεσή του να συμμετάσχει με την υπογραφή της «Φόρμας Συμμετοχής σε Διπλωματική Εργασία» ακολουθείται δεύτερη συνάντηση. Δηλώνεται ότι ο ρόλος του ερευνητή είναι κυρίως ρόλος ακροατή, ωστόσο, για λόγους ισότητας της επικοινωνιακής κατάστασης χρειάστηκε ο ερευνητής να διηγηθεί κάτι από τον εαυτό του και αναφέρει τον λόγο που ενδιαφέρεται για τις βιογραφικές συνεντεύξεις. Έπειτα από την συνάντηση γνωριμίας, ακολουθεί άλλη δεύτερη συνάντηση σε κοντινό χρονικό διάστημα και σε μέρος που επιθυμεί ο συμμετέχον. Το μέρος αυτό είναι απαλλαγμένο από εξωτερικούς θορύβους ή άλλα διασπαστικά χαρακτηριστικά. Η έναρξη της αφήγησης γίνεται με την ερώτηση: «μίλησέ μου για την ζωή σου ως άτομο με αναπηρία, πώς μεγάλωσες, την εκπαιδευτική σου πορεία και την επαγγελματική σου σταδιοδρομία.». Με αυτή τη διατύπωση φαίνονται καθαρά οι άξονες πάνω στους οποίους θα κινηθεί η αφήγηση. Η αφηγηματική συνέντευξη κινείται σε τρεις άξονες, την παρουσίαση του οικογενειακού και ευρύτερου περιβάλλοντος του ατόμου τα πρώτα χρόνια της ζωής του, την εκπαιδευτική του πορεία και την επαγγελματική του πορεία. Είναι ολιστική η προσέγγιση και δε προσανατολίζεται μόνο στις καταστάσεις αρνητικής βίωση, δηλαδή τα εμπόδια και τα προβλήματα που συνάντησε στην πορεία της ζωής του. Ασφαλώς ο διαχωρισμός αυτός των αξόνων δεν γνωστοποιείται στους συμμετέχοντες αφού στόχος είναι η ενεργοποίηση της αφήγησης με μια συνέχεια και όσο το δυνατό χωρίς την κατεύθυνση του ερευνητή (Bauer, 1996). Η στάση που διατηρεί ο ερευνητής είναι αυτή της ενεργητικής ακρόασης όπου ολόκληρος γίνεται δέκτης της αφήγησης που με τον τρόπο του υποκινεί και ενθαρρύνει τον αφηγητή να εμβαθύνει στην αφήγησή του και να δώσει λεπτομέρειες. Ο συνεντευκτής παρέχει μόνο ενδείξεις στον αφηγητή ότι τον παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον και αξιοποιεί μη λεκτικά μηνύματα όπως νεύματα, κινήσεις κεφαλής, παραγλωσσικές εκφράσεις. Κάποιες από τις δεξιότητες του ερευνητή για τη δημιουργία θετικής στάσης έγκειται σε δεξιότητες προσεκτικής παρακολούθησης (οπτική επαφή, μη-λεκτική επικοινωνία, εκφράσεις προσώπου, ύφος φωνής, λεκτική ακολουθία, αντανακλαστικές δεξιότητες, δεξιότητες διευκρίνησης (Nelson-Jones, 2009). Σε όλο αυτό το διάστημα ο ερευνητής εντοπίζει κενά, ασάφειες, σιωπές και τις σημειώνει για να θέσει παρεπόμενες ερωτήσεις. Όταν τελειώνει η φάση της κύριας αφήγησης τότε γίνονται παρεπόμενες ερωτήσεις που έχουν έναν διττό ρόλο, αρχικά να δοθούν εναύσματα για τη συνέχιση αφηγηματικών διαδρομών που έμειναν ημιτελείς ή να προκληθούν νέες αφηγήσεις με αφορμή κομβικά σημεία της κύριας αφήγησης όπως σιωπές, ασάφειες, υπεκφυγές και με αυτό τον τρόπο να καλυφθούν τα κενά της αφήγησης. Μετά το πέρας της συνέντευξης, ο ερευνητής συντάσσει έκθεση όπου παραθέτει τις συνθήκες όπου διαμορφώθηκε η αφήγηση καθώς και την εξελικτική της διαδικασία. Η σύνταξη γίνεται σε άμεσο χρονικό διάστημα μετά το πέρας της αφήγησης ώστε η μνήμη του ερευνητή να είναι γεμάτη από νωπές εντυπώσεις. 2.6 Μέθοδος ανάλυσης αφηγήσεων Κατά την μέθοδο αυτή γίνεται ανάλυση της χρησιμοποιούμενης γλώσσας και των προσωδιακών στοιχείων της. Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται θα δώσει σημαντικά στοιχεία. Οι αφηγηματικοί αναλυτές εξετάζουν την πρόθεση και τη γλώσσα, δηλαδή το πώς και γιατί τα γεγονότα εξιστορούνται, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ο λόγος των συμμετεχόντων είναι προσανατολισμένος προς τη δράση, όχι απλά το περιεχόμενο στο οποίο αναφέρεται η γλώσσα (Willig, 2008). Ένα από τα στοιχεία που θα ληφθεί υπόψη είναι, όπως αναφέρει η θυμόσοφη ρήση, «σημασία δεν έχει τι λες, αλλά πώς το λες» ή όπως αναφέρει ο Riemann (2003), «η μέθοδος αποτελεί μια συστηματική εστίαση στο “πώς” που μπορεί να οδηγήσει στη βαθύτερη κατανόηση του “τι” ή όπως αναφέρει ο Court (2004), κυρίαρχο στοιχείο στην αφηγηματική ανάλυση είναι η αντιμετώπιση των αφηγήσεων όχι ως «αληθινών ιστοριών» του τι συνέβη αλλά ως «κατασκευών». Θα επιδιωχθούν να βρεθούν σημεία χαράς, πικρίας, ευγνωμοσύνης, περηφάνιας, ήττας, νίκης κτλ. στις αφηγήσεις. Εξάλλου η μέθοδος της αφηγηματικής ανάλυσης δεν στοχεύει στη σύλληψη των αντικειμενικών γεγονότων του βίου αλλά στον τρόπο με τον οποίο βιώθηκαν από το φορέα της βιογραφίας και τον τρόπο που τα αφηγείται. Ωστόσο πρέπει να αναφερθούν οι τρεις δεσμεύσεις του αφηγηματικού ενεργήματος που κατά τον Schutze είναι, η ολοκλήρωση του αφηγήματος, όπου το άτομο οφείλει να φέρει εις πέρας την ιστορία του, η συμπύκνωση και εστίαση στα σημαντικά γεγονότα και η παράθεση αναγκαίων λεπτομερειών. Το άτομο μαθαίνει αυτές τις αφηγηματικές δεσμεύσεις κατά την κοινωνικοποίησή του και τις εσωτερικεύει. Όταν το άτομο αποφεύγει να παραθέσει λεπτομέρειες για συμβάντα που είναι επενδεδυμένα αισθηματικά, τότε κατά κανόνα οδηγείται σε αντιφάσεις. Η εστίαση σε κάποιο γεγονός ασφαλώς θα αφορά κάποιο κομβικό γεγονός. Όταν ο ομιλητής παρασυρθεί στο ρεύμα της αφηγηματικής απόδοσης και βρεθεί αντιμέτωπος εσωτερικά με την τριπλή δέσμευση, τότε το περιεχόμενο και η μορφή της αφήγησης δεν καθορίζονται από τις προθέσεις του αφηγητή αλλά αντιστοιχούν στην εσωτερική μορφή της εμπειρίας (Schutze, 1982). Επιπλέον, όταν ο αφηγητής θελήσει να αποφύγει την απόδοση της βιωματικής διάστασης των πραγμάτων, εγκαταλείπει τον αφηγηματικό λόγο και περιορίζεται σε ένα γενικευμένο λόγο που έχει νομιμοποιητικό χαρακτήρα και μπορεί να επιχειρήσει με επίμονες παύσεις, ερωτήσεις και προκλήσεις, να παραδώσει το λόγο στον ακροατή, μεταβάλλοντας την αφηγηματική έκθεση σε μια συζήτηση γενικών απόψεων. Κατά τη διαδικασία θα επισημανθούν τα σημαντικά γεγονότα στη βιογραφία του αφηγητή, οι μορφές σχέσεων που έχουν συναφθεί, οι συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει, θα εντοπιστούν τυχόν κενά, παραλείψεις και σιωπές και θα γίνουν εκτιμήσεις για την ακρίβεια των αναθυμήσεων. Ο Schutze προτείνει κάποια στάδια επεξεργασίας βιογραφικών αναφορών. Αρχικά την μορφολογική ανάλυση κειμένου, όπου γίνεται διαχωρισμός των αφηγηματικών μερών από τα μη αφηγηματικά (περιγραφές, αιτιολογήσεις, επιχειρηματολογίες). Δίνεται έμφαση στον τρόπο σύνδεσης των μερών και στην αλληλουχία τους, εξετάζεται το τι προηγείται, τι έπεται, πως αρχίζει, πως τελειώνει και πως διαρθρώνεται ο λόγος. Έτσι θα έχει παραχθεί ένα διάγραμμα. Σε δεύτερη φάση γίνεται μια σειρά προς σειρά ανάλυση και λαμβάνονται υπόψη μορφολογικά στοιχεία που αποδίδουν τον τρόπο σύνδεσης των γεγονότων (τότε, για να, επειδή κτλ.) καθώς και δείκτες λόγου που αποδίδουν τη χρονική αλληλουχία (ακόμη, ήδη, τώρα πια, ήδη) και δείκτες λόγου που δηλώνουν ελλιπή αληθοφάνεια (παύσεις, επιβράδυνση λόγου, ξαφνική πτώση βαθμού αφήγησης, αυτοδιορθώσεις). Σε επόμενη φάση γίνεται η γνωστική ανάλυση των τρόπων που το άτομο προσεγγίζει θεωρητικά, ερμηνεύει και αποτιμά μεμονωμένα γεγονότα ή περιόδους ή ολόκληρη τη ζωή του. Εφαρμόζεται σε περιορισμένο αριθμό αποσπασμάτων και ιδιαίτερα όπου εμφανίζεται μεταβολή της βιωματικής στάσης. Τέλος γίνεται συγκριτική ανάλυση όπου αναζητούνται ομοιότητες με το υπόλοιπο δείγμα και ακολουθείται η λογική της ελάχιστης διαφοροποίησης και συνεχίζεται η διαδικασία με την μεγιστοποίηση της διαφοροποίησης όπου αντιπαραβάλλονται ανόμοιες μεταξύ τους περιπτώσεις (Bude, 1984). Έτσι η ανάλυση γίνεται στον τρόπο με τον οποίο αφηγούνται την έναρξη της ζωής τους ως άτομα με αναπηρία καθώς και την αντιμετώπισή τους από τα διάφορα περιβάλλοντα. Αναζητείται το μοντέλο αναπηρίας που πρεσβεύουν με βάση την αφήγησή τους καθώς και το αφηγηματικό μοντέλο που χρησιμοποιούν. Ακολουθείται η παράθεση και ανάλυση των εμπειριών τους κατά την εκπαιδευτική τους πορεία, τα συναισθήματα τα οποία αποτυπώνονται στην αφήγησή τους, καθώς και οι αλληλεπιδράσεις με τους μετέχοντες στην εκπαιδευτική τους πορεία. Τέλος αναλύεται ο τρόπος εύρεσης εργασίας, η σχέση της με την εκπαίδευσή τους, η ικανοποίησή τους μέσα από αυτή καθώς και τα μελλοντικά τους σχέδια και γίνονται οποιεσδήποτε διευκρινιστικές ερωτήσεις, είτε από τον ερευνητή, είτε από τον συμμετέχοντα.
3 Αποτελέσματα Ακολουθούν οι τέσσερις ιστορίες ζωής των αφηγητών αναφορικά με την εκπαιδευτική τους διαδικασία, την επαγγελματική τους αποκατάσταση καθώς και της διαμορφούμενης εαυτικής ταυτότητας. 1.1 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Στέλιου Η γνωριμία με τον αφηγητή έγινε πριν τέσσερα χρόνια στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης του ερευνητή στο ειδικό δημοτικό σχολείο όπου εργαζόταν. Λόγω του πλαισίου η γνωριμία αποτελούνταν από μερικές ολιγόλεπτες συζητήσεις στα διαλείμματα με θεματολογία κυρίως την καλύτερη διαχείριση της εκπαιδευτικής διαδικασίας των μαθητών στην τάξη. Τέσσερα χρόνια μετά, ο ερευνητής τον επισκέφθηκε στο ίδιο σχολικό κτίριο όπου του παρουσίασε τους λόγους αναζήτησής του. Ο ίδιος φανέρωσε ότι θυμόταν τον αφηγητή από τα διαλείμματα και με χαρά θα δεχόταν να συμμετάσχει στη διαδικασία αναφέροντας πως το έχει ήδη κάνει πολλές φορές με άλλους ερευνητές και με άλλες μεθόδους, οπότε έδειξε ενδιαφέρον για την μέθοδος των ιστοριών ζωής. Έτσι τρεις εβδομάδες μετά, ο αφηγητής επισκέφθηκε το σπίτι του ερευνητή έπειτα από προγραμματισμένη συνάντηση. Η συνέντευξη έγινε στο καθιστικό χωρίς την παρουσία τρίτων παρά μόνο του σκύλου οδηγού. Ο αφηγητής έδειχνε άνετος, χαρούμενος και ευγενικός με μια μικρή αμφιβολία για τον αν ο ερευνητής θα έχει πρόβλημα με την παρουσία του σκύλου οδηγού στο χώρο, γεγονός που αποτυπώθηκε με τις καταθέσεις ότι ο σκύλος είναι («…καθαρός, υπάκουος»). Ο ερευνητής τον καθησύχασε λέγοντας πως δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα αφού και ο ίδιος είναι ιδιοκτήτης σκύλου και γνωρίζει τη σχέση. Έτσι διαμορφώθηκε και η άνεση στην ατμόσφαιρα και η είσοδος στην ερευνητική διαδικασία χωρίς κάποια εναρκτήρια δήλωση (τι θα έλεγες να ξεκινούσαμε την συνέντευξη;) όπου ο ερευνητής ήθελε να αποφύγει. Η συνέντευξη διήρκησε τέσσερις σχεδόν ώρες. Άξιο αναφοράς για τον ερευνητή έγινε το γεγονός ότι μετά το πέρας της ανάγνωσης της ιστορίας ζωής του αφηγητή, ο ερευνώμενος δεν θέλησε να προβεί σε αλλαγές, σημειώνοντας ότι ο ερευνητής κατάφερε και αποτύπωσε κατά 90% την πορεία ζωής όπως ακριβώς συνέβη. Το υπόλοιπο 10% αφορά κυρίως περισσότερα περιστατικά τα οποία θα ήθελε ο ερευνώμενος να αναφερθούν αλλά έτσι θα χρειάζονταν («…καμιά χιλιοστή σελίδες μόνο για μένα») όπου ο ίδιος ανέφερε με σαρκαστική διάθεση. 3.1 Σύντομο ιστορικό του Στέλιου Η αφηγηματική διαδικασία ξεκινά με το γεγονός ότι οι γονείς του Στέλιου διαπίστωσαν το πρόβλημα της όρασης όταν ήταν τριών ετών. Τα συμπτώματα που είχαν δει οι γονείς του δεν είναι γνωστά στον Στέλιο αλλά μεταφράστηκαν ως «σκουντουφλήματα», παρότι «…τότε έβλεπα αρκετά, βέβαια ποτέ δεν έβλεπα κανονικά, αλλά έβλεπα αρκετά». Η επανάληψη της έκφρασης όπου ο Στέλιος έβλεπε κάποτε αρκετά, ερμηνεύεται από τον ερευνητή ως διάθεση να τονιστεί ένας εαυτός μη τυφλός εκ γενετής. Μεγάλωσε σε χωριό πόλης της Μακεδονίας όπου εκεί πήγε τα πρώτα του χρόνια στο σχολείο, ενώ αργότερα μετακινήθηκε στην πόλη για να συνεχίσει την φοίτησή του στο Λύκειο όπου με υποτροφία συνεχίζει τις σπουδές του πλέον στο εξωτερικό. Όπως ο ίδιος αναφέρει, οικοδομεί ισχυρή προσωπικότητα, επιλέγει τις κοινωνικές του συναναστροφές βάση των προτιμήσεών του και σχεδιάζει την επαγγελματική του πορεία. Επιστρέφει στην Ελλάδα και περνά από διάφορες θέσεις εργασίας όπου αναζητά λύσεις στα εμπόδια που του παρουσιάζονται εξαιτίας της αναπηρίας του. Γνωρίζει την γυναίκα του και διορίζεται σε σχολείο. Μάχεται για τα δικαιώματά του και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του. 3.2 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Γέννηση στο χωριό και διαπίστωση του προβλήματος με την όραση. Ο αφηγητής ξεκινά την κατάθεση της ιστορίας ζωής του αυτοπροσδιοριζόμενος ως άτομο με αναπηρία, εκ γενετής ημιβλέπων και τώρα τυφλός, διαφοροποιούμενος όμως από τις θέσεις άλλων τυφλών (…όπως θα καταλάβεις από τις θέσεις μου, δεν είμαι σαν τους άλλους και θα δεις…). Γεννήθηκε το 1978 σε χωριό της Θεσσαλονίκης. Οι γονείς του εργαζόμενοι και οι δύο, ο πατέρας σε εργοστάσιο και η μητέρα εποχιακή γαζώτρια. Από μικρή ηλικία η μητέρα έμαθε και στα δύο παιδιά της να κάνουν όλες τις δουλειές του σπιτιού. Από πάντα θυμάται να είχε πρόβλημα με την όραση (…αν και τότε έβλεπα αρκετά, βέβαια ποτέ δεν έβλεπα καλά…) αλλά οι γονείς του το διαπίστωσαν σε ηλικία τριών ετών. Η αναφορά στο χρόνο εμφάνισης των πρώτων σημαδιών της αναπηρίας προέρχεται από τις καταθέσεις των γονέων του, των σημαντικών αυτών άλλων, στον ίδιο (…κάτι βλέπαν συνέχεια, χτυπούσα το κεφάλι στις γωνίες του τραπεζιού, πήγαινα πολύ κοντά στα αντικείμενα…). Καταθέτει πως (…στο σόι μας δεν υπήρχε ποτέ κανένας ανάπηρος, παρ’ όλα αυτά στους γονείς μου τους έτυχα …) δίνοντας έμφαση στον παράγοντα τύχη. Σημαντική είναι η συμβολή των γονέων του Στέλιου που πάντα του φέρθηκαν ισότιμα, τον στήριξαν και τον ενίσχυσαν, («…με αντιμετώπισαν καλύτερα και από ανθρώπους που είχαν στον περίγυρό τους άτομο με αναπηρία ή είχαν κάποια εκπαίδευση»), («…με αντιμετώπιζαν πάντα κανονικά»), («…οι γονείς μου έχουν τελειώσει και φυσιοθεραπεία μαζί μου…»), («ήμουν μεγαλύτερος και έπρεπε να φροντίζω τον αδελφό μου και όχι αυτός εμένα. Συμμετείχα σε όλα κανονικά, δεν είχα κάποια διαφοροποίηση»). Γρήγορα ανατρέπεται η εικόνα του αναπήρου ως μειονεκτικού που χρειάζεται βοήθεια και την αντιστρέφει, παρουσιάζοντας έναν εαυτό κοινωνικά ικανό. Η σχέση με τον αδελφό του δεν διέφερε από τα αδέλφια άλλων οικογενειών. Ο Στέλιος ήταν μεγαλύτερος και έπρεπε όπως λέει να τον προσέχει. Επίσης, («νιώθω πολύ τυχερός γιατί δεν μ έκαναν οι γονείς μου· ο αδελφός μου να με αισθανθεί σαν βάρος»). ¬ Ο Στέλιος γνωρίζει, λόγω των συναναστροφών του με οικογένειες άλλων τυφλών ή αναπήρων, πως τα ανάπηρα άτομα βιώνονται ως οικογενειακό βάρος από τα λοιπά μέλη της οικογένειας και αναγνωρίζει το πλεονέκτημα της δικής του. Θυμάται οικογένειες άλλων αναπήρων να αναφέρουν πως δε μπορούσαν να βγουν από το σπίτι είτε από ντροπή είτε επειδή η περιποίηση του αναπήρου απαιτούσε πολύ χρόνο. Ωστόσο έρευνες καταδεικνύουν ότι η φροντίδα για ένα άτομο με αναπηρία μπορεί να οδηγήσει στον περιορισμό των κοινωνικών δικτύων του φροντιστή (Schofield et al., 1998) καθώς και να έχει αρνητική επίδραση στην οικογενειακή συνοχή, την ευελιξία και την οικογενειακή ευτυχία (Higins et al., 2005). Έτσι ο Στέλιος από σχετικά μικρή ηλικία γνωρίζει ότι μεγαλώνει σε διαφορετικό οικογενειακό περιβάλλον όπου οι δεσμοί είναι δυνατοί και σέβονται τα άτομα. Αναφέρει πως («…μια βοήθεια ασφαλώς θα τη ζητήσω, όπως κάθε άλλος άνθρωπος, απλά για κάποιο πράγμα που κάποιος άλλος μπορεί να μη το χρειαστεί. Και εγώ θα τους βοηθήσω αν με χρειαστούν και η γνώμη μου θα ακουστεί»). Έτσι ο Στέλιος ορίζει τον εαυτό του ως άτομο αυτόνομο και ικανό, όπως είναι ή θα έπρεπε να είναι όλοι οι άνθρωποι. Με την λέξη «ασφαλώς» που χρησιμοποιεί ίσως προσπαθεί να αποφύγει τον σχηματισμό λάθους αντίληψης από τον ακροατή του. Δηλώνεται έτσι η στάση του Στέλιου απέναντι στη ζωή, ότι γενικά δε θέλει να διαφέρει ή να αντιμετωπίζεται διαφορετικά. Οι γονείς του Στέλιου όντας (άνθρωποι του χωριού…) δεν γνώριζαν ότι υπάρχει σχολείο για άτομα με προβλήματα όρασης, οπότε η μετάβαση στην δεύτερη αφηγηματική ενότητα, αυτή της εκπαίδευσης, εισάγεται με αυτό τον τρόπο. 3.3 Σύνοψη πρώτου μέρους Ο αφηγητής μοιράζεται κάποιες πληροφορίες αναφορικά με το οικογενειακό του υπόβαθρο και τις φέρνει σε αντιδιαστολή με άλλες οικογένειες που έχουν άτομα με ειδικές ανάγκες. Αναγνωρίζει τον αγώνα των γονέων του για οικοδόμηση ισχυρής προσωπικότητας και ίσης μεταχείρισης. Τονίζει το γεγονός ότι του συμπαραστάθηκαν και δεν έδειξαν ποτέ οίκτο. Μιλάει για αυτούς με θαυμασμό και υπερηφάνεια. Επίσης, πιστεύει στον παράγοντα τύχη και θεωρεί ότι έχει σταθεί αρκετά τυχερός στη ζωή του. 3.4 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Η εκπαιδευτική διαδρομή του Στέλιου. Η δεύτερη αφηγηματική διαδρομή αφορά την περίοδο από την φοίτηση στο νηπιαγωγείο και όλη την εκπαιδευτική διαδρομή μέχρι και το πανεπιστήμιο. Όπως αναφέρει και ο Goffman (2001), η είσοδος στο γενικό σχολείο αναφέρεται συχνά ως η στιγμή που κάποιος διαμορφώνει το στίγμα του. Από την άλλη, η διαφορά αυτή σε σχέση με το μαθησιακό επίπεδο γενικών και ειδικών σχολείων μας προσφέρει πληροφορίες πλαισίου όσον αφορά την κατάσταση που επικρατούσε στην ειδική εκπαίδευση τη δεκαετία του ’80. Οι γονείς του Στέλιου αποφάσισαν να πάει στο σχολείο του χωριού καθότι θα ήταν καλύτερο για τον ίδιο, θα είχε περισσότερη προσοχή από το δάσκαλο, τα παιδιά ήταν μόλις οκτώ στον αριθμό. Πάντα υπήρχε και η δυνατότητα να πάει σε κάποιο σχολείο στην πόλη, αλλά για την καλύτερη σχολική διαβίωση του Στέλιου, οι γονείς συναποφάσισαν να παραμείνει στο χωριό. Αξιοσημείωτη ήταν η παρέμβαση των γονέων στο εκπαιδευτικό υλικό του Στέλιου από τις πρώτες κιόλας σχολικές τάξεις, (…τότε με ένα μαρκαδοράκι μου τα αντέγραφαν οι δικοί μου στο τετράδιο […] ή τα περνούσαν από πάνω στο βιβλίο με το μαρκαδοράκι και διάβαζα […] μετά στην Τρίτη δημοτικού μου τα αντέγραφαν οι δικοί μου σε κόλλες αναφοράς με πιο χοντρό μαρκαδόρο γιατί είχα χάσει κι άλλη όραση και διάβαζα […]). Σημαντική είναι και η θετική συμβολή του δασκάλου του στο δημοτικό, που βοήθησε ενισχυτικά και υποστηρικτικά στη μαθησιακή διαδικασία και τη διαμόρφωση προσωπικότητας του Στέλιου, (…είχα έναν άνθρωπο που δεν είχε ποτέ τυφλό μαθητή αλλά ήταν συνεργάσιμος […]). Ο Στέλιος δέχτηκε διάφορες λεκτικές μορφές στιγματισμού από την σχολική κοινότητα, (…προβλήματα δεν αντιμετώπισα στο δημοτικό πέρα από τα κλασικά πειράγματα των παιδιών που πατάν καθένα εκεί που πονάει, όπως ήταν η Μαρία η κουτσή, ο τάδε ο γυαλαμπούκας, ήταν και ο Στέλιος ο τυφλός και τα λοιπά. Αυτό με έτσουζε και λιγάκι γιατί ήμουν και παιδάκι…). Τα προβλήματα αυτά παρουσιάζονται συνηθισμένα αλλά δεν είναι. Τις τρείς τελευταίες τάξεις του δημοτικού ο αφηγητής τις παρακολουθεί σε σχολείο τυφλών. Η αιτία ήταν η γνωστοποίηση ενός οφθαλμίατρου στους γονείς για την ύπαρξη ενός τέτοιου σχολικού πλαισίου. Την περίοδο αυτή η όραση του Στέλιου έχει μειωθεί περισσότερο, πλέον διαβάζει μόνο από πολύ χοντρό μαρκαδόρο (πάχος 3). Εκεί ο Στέλιος μαθαίνει την γραφή των τυφλών και (…τα πήγα πάρα πολύ καλά…) είναι από τους λίγους που θα κερδίσουν μια υποτροφία για να συνεχίσουν τις σπουδές τους, γυμνάσιο και λύκειο, σε αμερικανικό κολλέγιο. Αναφέρει πως, (…είχα ΠΆΡΑ πολύ καλή συμπεριφορά, θεωρώ ότι ήμουν πάρα πολύ τυχερός που πήρα την υποτροφία […], είχα μια ΠΟΛΎ νορμάλ συμπεριφορά από τους καθηγητές, σε αντίθεση με άλλους τυφλούς που οι καθηγητές τους είναι προκατειλημμένοι και έτσι τα παιδιά έχουν μεγάλα κενά για παράδειγμα στα μαθηματικά που κάνουν μόνο θεωρία […] εγώ είχα μια ΠΟΛΎ καλή συμπεριφορά και από τους συμμαθητές μου). Έτσι διαφαίνεται πως οι παράγοντες της επιτυχίας του είναι η οργάνωση του σχολικού περιβάλλοντος, γεγονός που καταδεικνύει την κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας. Ήδη από το γυμνάσιο αλλάζει ο τρόπος μελέτης, χωρίς όμως στην αφήγηση να εμφανίζεται ως βιογραφική ρήξη. Πλέον η ύλη είναι τεράστια και ο μαρκαδόρος δε βολεύει, οπότε τα μαθήματα γίνονται με ηχητικά βιβλία και γραφή braille. Επίσης έχει αλλάξει και ο τρόπος εξέτασης όπου οι εξετάσεις γίνονταν πλέον μόνο προφορικά. Ο Στέλιος γράφει τα μαθήματα των θετικών επιστημών σε μηχανή braille και διαβάζει στον καθηγητή τι έγραψε. Στο σημείο αυτό όμως εισβάλει στη ζωή του Στέλιου ο υπολογιστής όπου έρχεται να αποτελέσει μέσο υπερπήδησης εμποδίων. Αναφέρει πως, («…είναι απίστευτο πόσο βοηθά ο υπολογιστής, όπως απίστευτο είναι και το γεγονός που δεν τον χρησιμοποιούν ευρέως οι άλλοι τυφλοί»). Τονίζει ότι υπάρχουν εκτυπωτές που εκτυπώνουν φύλλα σε γραφή braille και δείχνει ενημερωμένος και εξοικειωμένος με την τεχνολογία. Εδώ παρουσιάζεται άλλο ένα σημείο όπου η αναπηρία κατασκευάζεται κοινωνικά. Σε ένα διαφορετικά οργανωμένο περιβάλλον, αίρονται τα εμπόδια. Σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη της ζωής του Στέλιου είναι το ταξίδι στην Αμερική όπου θα συμμετείχε σε μονοετές πρόγραμμα τυφλών μαζί με άλλους τυφλούς από διάφορα κράτη για βελτίωση της αγγλικής γλώσσας, εκμάθηση μαθημάτων leadership και business. («Έως εκείνο το σημείο ήθελα να σπουδάσω ηχοληψία, από εκείνη τη στιγμή και πέρα, μετά από ένα αυχενικό που με ταλαιπώρησε πάρα πολύ… τα είδα όλα (4), άλλαξα και πήγα να σπουδάσω φυσιοθεραπεία…)». Η διαμονή στην Αμερική φαίνεται να άνοιξε νέους ορίζοντες. Χρονικά φαίνεται να αλλάζει τα σχέδια της ζωής του («Έως εκείνο το σημείο ήθελα να…») και από σπουδές στην ηχοληψία να αλλάζει εκ διαμέτρου επαγγελματική κατεύθυνση. Η επιλογή της φυσιοθεραπείας αποτελεί σταθμό καθώς είναι το σημείο αναφοράς του τόσο στον εκπαιδευτικό όσο και στον επαγγελματικό βίο. Μια άγνωστη σχολή και ένα άγνωστο μέχρι εκείνη τη στιγμή επάγγελμα, μέσα από ένα καθοριστικό για την ζωή του γεγονός, τον τοποθετεί σε σημείο να επαναπροσδιορίσει τις επιθυμίες του. Καθοριστική, η μικρή χρονικά, αλλά μεγάλη ουσιαστικά επαφή του με τον φυσιοθεραπευτή που κατάφερε να τον απαλύνει από τον αυχενικό πόνο. Έτσι ο Στέλιος έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με γιατρούς που γνωρίζουν το αντικείμενό τους και προσπαθούν να του προσφέρουν τα μέγιστα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους γιατρούς που ασχολούνται με την όραση όπου («…ένας απλός οπτικομέτρης κατάφερε να βρει τι έχω, ενώ στην Ελλάδα…»). Αναφέρει πως η ζωή στην Αμερική ήταν καταπληκτική, κάποιος τυφλός έχει πολλές ευκαιρίες για εργασία, η συμπεριφορά της κοινωνίας και η νοοτροπία των ανθρώπων είναι εντελώς φυσιολογική, τα πεζοδρόμια καθαρά από εμπόδια, υπάρχουν κανόνες και νόμοι που τηρούνται, στα φανάρια περιμένουν τον πεζό, στο πανεπιστήμιο με την αποστολή ενός φαξ λάμβανε τα βιβλία του και στο χώρο εργασίας σου παρέχουν όποιο βοηθητικό υλικό βρίσκεται στη διάθεσή τους προκειμένου να υπάρχει απόδοση. Ωστόσο ο Στέλιος αναφέρει ότι ήταν πολύ μοναχική η ζωή, («το να έρθεις σπίτι μου ή να έρθω στο δικό σου ή να βγούμε για καφέ δεν υπάρχει»). Η διαφορετικότητα αυτή στην κουλτούρα τον αναγκάζει να σκέφτεται κατά πόσο είναι ιδανική η ζωή στην Αμερική. Στο σημείο αυτό μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η ταυτότητα δεν προσδιορίζεται με όρους αναπηρίας, αλλά πολιτισμικής διαφοράς που μας οδηγεί να υποθέσουμε ότι η αναπηρία δεν είναι ο κεντρικός άξονας δόμησης της ταυτότητας. Ωστόσο οι σπουδές στην Αμερική διακόπτονται λόγο οικονομικών προβλημάτων και ο Στέλιος επιστρέφει στην Ελλάδα προκειμένου ο αδελφός του να φοιτήσει στον στρατό και μετά το πέρας της θητείας, αν το επέτρεπαν οι συνθήκες θα επέστρεφε για την ολοκλήρωση, κάτι που δεν έγινε ποτέ. Και ο λόγος ήταν όχι τα οικονομικά προβλήματα αλλά ο τρόπος ζωής στην Ελλάδα («ήταν πολύ μοναχικά εκεί…»). Έτσι έχουμε την είσοδο του Στέλιου σε σχολή φυσιοθεραπείας στην Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας πάρα πολλά προβλήματα, που δεν είχε συναντήσει στο κολέγιο στην Αμερική. Προβλήματα που εστιάζονται στην προκατάληψη του κόσμου, αποφυγή ευθύνης, αλλά και από («κακό προηγούμενο που δημιούργησε άλλος τυφλός»). Με την φράση αυτή ο Στέλιος δικαιολογεί και αιτιολογεί έναν φαύλο κύκλο αρνητικής προκατάληψης απέναντι στους τυφλούς που δημιουργείται από τους βλέποντες. Εκφράζει την άνιση και παροχή χαμηλής ποιοτικά εκπαίδευσης που προσφέρεται στους τυφλούς μαθητές στα σχολεία τυφλών από τους βλέποντες εκπαιδευτικούς, ιδίως στα μαθήματα θετικών επιστημών, όπου δε δίνεται καθόλου βαρύτητα στην επίλυση ασκήσεων. Έτσι δημιουργούνται τεράστια κενά στα μαθηματικά, χημεία, φυσική, βιολογία και γενικά στα μαθήματα που η κατανόηση του περιεχομένου τους απαιτεί επίλυση ασκήσεων. Οι Cioe και Pennington (1976) υποστηρίζουν την άποψη ότι η γνώση και κατανόηση της αναπηρίας από παιδιά αυξάνεται με την ηλικία αλλά και η προσωπική επαφή με το άτομο με αναπηρία που μπορεί περιστασιακά είτε να βελτιωθεί είτε να χειροτερέψει τις απόψεις, εξαρτάται από την ποιότητα των προηγούμενων αλληλεπιδράσεων μεταξύ ανάπηρων και μη (Cioe – Pennington, 1976). Οι εκπαιδευτικοί σε αυτές τις δομές δεν έχουν την θέληση να βοηθήσουν τους τυφλούς αφού προκαταβάλλονται από την πεποίθηση πως αυτές οι γνώσεις δεν τους είναι απαραίτητες στις μελλοντικές θέσεις του τηλεφωνητή που θα κληθούν να καλύψουν. Έτσι αν κάποιος τυφλός, θελήσει να παρακολουθήσει πανεπιστημιακή εκπαίδευση που περιλαμβάνει τέτοια μαθήματα θα αντιμετωπίσει πρόβλημα. Καταθέτει πως («… έτσι υπάρχουν κενά που δε μπορείς να καλύψεις και έτσι πατώντας εκεί οι καθηγητές, οι μισοί θέλαν να με διώξουν, να μη με αφήσουν να συμμετέχω καν. Τέλος πάντων συμμετείχα, γιατί είχα κάποιους γνωστούς και τα λοιπά, αντιμετώπιζα κάποια ρατσιστική συμπεριφορά μέχρι τέλους, αλλά κάποιοι άλλοι καθηγητές μου εξομολογήθηκαν ότι ήμουν ΠΆΡΑ πολύ τυχερός, γιατί μέχρι τα έως τώρα χρόνια τους εκεί, έτυχε να πέσω στο πιο δεμένο τμήμα, είχα πολύ βοήθεια από τους συμφοιτητές μου, ήμασταν πολύ δεμένοι, ήμασταν σαν τάξη»). Ο αφηγητής συνεχίζει να παραθέτει τις αρνητικά προκατειλημμένες θέσεις αρκετών εκπαιδευτικών απέναντί του που του στερούσαν ακόμη και το δικαίωμα συμμετοχής του ή εισόδου του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η άποψή του είναι («…άστον να μπει και άμα δε κάνει τον κόβεις, όπως τον καθένα…»). Το εμπόδιο αυτό προσπελάθηκε αξιοποιώντας γνωριμίες από τον κοινωνικό του περίγυρο. Έτσι έπειτα από την είσοδό του στη σχολή, επικαλείται τον παράγοντα τύχη για την συνέχιση αυτής. Πείθεται από τους καθηγητές του, αλλά και ο ίδιος πιστεύει, πως η τύχη είναι για πολλοστή φορά με το μέρος του. Έτσι καταφέρνει άψογη συνεργασία με τους συμφοιτητές του καθώς και με αρκετούς ακαδημαϊκούς. Ωστόσο κρίνεται απαραίτητο να αναφέρουμε πορίσματα ερευνών για την εμφάνιση ή παραγωγή τύχης. Προσπαθώντας να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή, oι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είχαν αναγάγει την τύχη σε θεότητα, ενώ χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο εκφράσεις και ρήσεις που περιγράφουν την καλοτυχία ή την κακοτυχία. Οι Άγγλοι για την τύχη έχουν δύο λέξεις, luck (τύχη) και chance (ευκαιρία). Στην περίπτωση του Στέλιου, η αναφορά στον παράγοντα τύχη δεν είναι προϊόν της μοίρας, αλλά της τύχης με την έννοια της ευκαιρίας. Οι ειδικοί (Rescher, N.; Wiseman R.), ορίζουν την τύχη ως ένα σύνολο χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που δημιουργεί ευκαιρίες και δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να τις αδράξει. Με άλλα λόγια, αυτό που θεωρούμε τύχη δεν είναι τίποτα άλλο από το αποτέλεσμα των αντιλήψεων, των ικανοτήτων, των επιλογών και των πράξεών μας, από τη στάση μας απέναντι στη ζωή, την ενέργεια που βάζουμε στα πράγματα που μας ενδιαφέρουν, αλλά και τον τρόπο που αντιδρούμε (Wiseman, 2004) σε όσα μας συμβαίνουν, παράμετροι που είναι στο χέρι μας να ελέγξουμε και ισχύουν για όλους, τυφλούς και βλέποντες. Ο ερευνητής πιστεύει πως η καλοτυχία στην περίπτωση του Στέλιου είναι θέμα αντίληψης και προσωπικής προσπάθειας. Το αν κάποια πράγματα είναι ευνοϊκά, εξαρτάται από το πόσο τυχερό θεωρούμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Αυτό που έχει σημασία στη ζωή δεν είναι τα «χαρτιά» που ίσως μας έχει μοιράσει μια «ανώτερη δύναμη», αλλά το πώς παίζουμε τα «χαρτιά» αυτά. Οι άνθρωποι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό τείνουν να είναι και στην πράξη πιο τυχεροί. Η θετική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, αλλά και η προβολή της εικόνας αυτής στους γύρω μας, μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα και να γυρίσει υπέρ μας τα «χαρτιά». Έτσι η θετική εικόνα ενός ισορροπημένου ανθρώπου που έχει ο Στέλιος για τον εαυτό του, επηρεάζει με θετικό τρόπο την συναναστροφή με τους συμφοιτητές, κάτι που επιβεβαιώνεται και από ορισμένους καθηγητές. Όπως αναφέρει ο Richard Wiseman (2004), ψυχολόγος ερευνητής του Πανεπιστημίου Hertfordshire στο Ηνωμένο Βασίλειο, εκείνοι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό είναι συνήθως άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, εξωστρεφείς, ανοιχτοί σε εμπειρίες, αισιόδοξοι και με αυτοπεποίθηση. Επίσης, βιώνουν λιγότερο αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος που οδηγεί σε φόβο, η κατάθλιψη που οδηγεί σε απραγία, ο θυμός, οι ενοχές, παράγοντες ανασταλτικοί για την εξερεύνηση του περιβάλλοντος. Επιπλέον, οι άνθρωποι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό συνηθίζουν να δημιουργούν ευκαιρίες μέσα από νέες κοινωνικές επαφές, να διατηρούν ένα ευρύ δίκτυο γνωριμιών και να ανακαλούν στη μνήμη τους θετικά γεγονότα του παρελθόντος. Επιπλέον, οι ψυχολογικές διαφορές των ατόμων που θεωρούν το εαυτό τους τυχερό ή όχι, στατιστικά πάντα, είναι ότι βλέπουν από πιο θετική γωνία συγκεκριμένα γεγονότα. Έτσι στην περίπτωση ενός ατυχήματος, οι πρώτοι θεωρούν ότι ήταν τυχεροί που δεν τραυματίστηκαν σοβαρότερα, ενώ οι δεύτεροι θεωρούν ότι ήταν άτυχοι μόνο και μόνο απ’ το γεγονός ότι τους συνέβη το ατύχημα. Εξαρτάται δηλ. απ’ το αν έχει κάποιος εντάξει, μέσα στα πλαίσια της ζωής, το «αναμενόμενο» και τις δύσκολες στιγμές ή τις αποτυχίες. Αυτοί που έχουν κάνει αυτή την ένταξη, τείνουν να βλέπουν τα πράγματα πιο θετικά, ενώ οι άλλοι πιο αρνητικά και πεσιμιστικά. Επίσης παρατηρείται πως σε καμία στιγμή της αφήγησης ο Στέλιος δεν θεωρεί τον εαυτό του άτυχο, ακόμη και σε περιπτώσεις που για πολλούς θα μπορούσε να θεωρηθεί έτσι. Όπως κατά την φοίτησή του στην Αμερική όπου έμεινε τρεισήμισι έτη, εγκαταλείποντας στο τελευταίο εξάμηνο και αφήνοντας ανολοκλήρωτες σπουδές λόγω οικονομικών προβλημάτων. Ούτε επίσης στη στιγμή της διαπίστωσης από τους γονείς του ότι έχει πρόβλημα όρασης καθότι και ο μοναδικός στην ευρύτερη οικογένεια με αναπηρία. Ούτε επίσης και στο είδος της αναπηρίας καθότι η συγγενής αμαύρωση Leber είναι μια σπανιότατη νόσος. Χαρακτηριστική επίσης είναι η (άτυχη) στιγμή όπου ένα σοβαρό αυχενικό πρόβλημα έστειλε τον Στέλιο σε κάποιον ειδικό, όπου μπορούμε να πούμε πως εκμεταλλεύτηκε αυτή τη συνάντηση ως ευκαιρία για αλλαγή επαγγελματικού βίου. Ο φορέας της βιογραφίας, κατά την διαδικασία της εκπαιδευτικής του πορείας, συνάντησε αρκετές φορές εμπόδια από τους ίδιους τους δασκάλους ή καθηγητές του αργότερα. («…στο ΚΕΑΤ λέγανε, εντάξει μωρέ, τυφλός είναι, τηλεφωνητής θα γίνει, τι χρειάζεται τα μαθηματικά και τη φυσική…»), («…κάποιοι καθηγητές δε το κάνανε ((να αξιοποιούν τον τυφλό μαθητή ως μοντέλο για ασκήσεις φυσικοθεραπείας, ώστε να γίνεται σε όλους αντιληπτή η παράδοση του μαθήματος)) και συνειδητά και προκλητικά… ήταν αυτοί που έφερναν αντίρρηση στην εισαγωγή μου στη σχολή»), («…μια καθηγήτρια για παράδειγμα μας είχε πει επί λέξη, όποιος φέρει εργασία θα πάρει από έξι έως δέκα και όλοι άλλοι θα περάσετε με πέντε… εγώ πήγα εργασία και ‘πήρα πέντε, σαν να μην παρέδωσα (3), χμ… ναι…»), («παρότι μίλησα με τον πρόεδρο του ΤΕΙ και την διευθύντρια της σχολής, αλλά όπως ξέρεις, στο δημόσιο, πολλές φορές οι διευθυντές δεν ακούγονται καθόλου, κάποιοι από τους καθηγητές κάνουν ότι γουστάρουν… το lobby που δεν ήθελε να είμαι εκεί, έκανε ότι μπορούσε να μην είμαι…»). Μπορεί να υποστηρίξει κανείς με βεβαιότητα, ότι οι αρνητικές απόψεις απέναντι στους ανθρώπους με αναπηρία αντιπροσωπεύουν έναν πραγματικό φραγμό στο να εκπληρώσουν τους κοινωνικούς ρόλους που τους ταιριάζουν (Siller, 1976). Επιπλέον, όπως αναφέρει και ο Melton R. (1949), «Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι, στην αρχή, ένας φαύλος ορισμός της κατάστασης που προκαλεί μια νέα συμπεριφορά η οποία κάνει την αρχική ψευδή αντίληψη να βγαίνει αληθινή. Αυτή η προσχηματική ισχύς της αυτοεκπληρούμενης προφητείας διαιωνίζει τη λανθασμένη αντίληψη, επειδή ο προφήτης θα αναφέρει την πραγματική πορεία των γεγονότων ως απόδειξη ότι είχε δίκιο από την αρχή». Κατά τον W.I.Thomas (1966): «Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις πραγματικές, αυτές γίνονται πραγματικές στις επιπτώσεις τους». Δηλαδή, η αρνητική ερμηνεία ή η προσδοκία που έχουμε για κάποιον ή κάτι, αντιδρώντας ανάλογα, προκαλεί την επιβεβαίωσή της. Θέλοντας να προλάβει ίσως κάποιο προκατειλημμένο σχηματισμό εντύπωσης, στο σημείο αυτό ο Στέλιος αναφέρει πως η προφορική εξέτασή του είναι μειονέκτημα της εκπαιδευτικής του διαδικασίας και όχι πλεονέκτημα που λανθασμένα πιστεύουν οι περισσότεροι. Η διαφοροποίηση πολλές φορές δρούσε αρνητικά «…για τις δέκα ερωτήσεις οι άλλοι είχαν δύο ώρες να απαντήσουν γραπτά, εγώ δέκα λεπτά προφορικά και έχεις και τον ψυχολογικό παράγοντα, θέλω να πω… είναι ο άλλος απέναντί σου και σε κοιτάζει και δε κρίνει μόνο αυτό που λες αλλά και την εικόνα σου… ο άλλος μετράει την κάθε σου κίνηση και σε αγχώνει, θέλει απαντήσεις σε δέκα λεπτά». Στο σημείο αυτό ο Στέλιος επιθυμεί να αναφέρει το κατά πόσο οι εναλλακτικές εκπαιδευτικές διαδικασίες είναι πράγματι ενταξιακές ή εμπεριέχουν κι αυτές προβλήματα. Σε αντίθεση με τους κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες, οι ψυχο-δυναμικές αιτιάσεις αναφέρονται σε βαθύτερους φόβους και ενοχές των «φυσιολογικών» ατόμων (Wolfensberger, 1972). Αιτιολογεί κάποιες στάσεις των καθηγητών («… εν μέρει άδικα, γιατί δε μπορώ να παραβλέψω πως πήγε κάποιος άλλος τυφλός βλάκας, ανώριμος και έκανε αυτά που έκανε…») αλλά δεν τις δικαιολογεί («…αλλά από την άλλη μεριά όμως δεν δικαιολογούνται αυτοί οι καθηγητές γιατί από τους ογδόντα βλέποντες που μπήκαν μέσα ((εισακτέοι στη σχολή)) υπάρχουν και κάποιοι που δε διαβάζουν, αυτό δε σημαίνει ότι εξαιτίας τους θα αποκλείσεις όλους τους άλλους βλέποντες, ενώ στον τυφλό το κάνανε…»). Με την πρόταση αυτή παρατίθεται μια κοινωνική πραγματικότητα, αυτή της προκατάληψης απέναντι στις ικανότητες των ατόμων με αναπηρία γενικά, αλλά και στην εκπαιδευτική διαδικασία των τυφλών ειδικά. Στο επίπεδο των προκαταλήψεων, οι κοινωνικές αναπαραστάσεις αιτιολογούν την ενεργοποίηση των κοινωνικών στερεοτύπων, που με τη σειρά τους εκφράζονται στο επίπεδο της συμπεριφοράς, η οποία αναπαράγει και αυτή τις αντίστοιχες κοινωνικές αναπαραστάσεις (Φραγκουδάκη & Δραγώνα, 1997). Ο Στέλιος συνεχίζει την αφήγησή του και προβάλει τον εαυτό του ως ένα άτομο που προτείνει λύσεις εφικτές για υπερπήδηση των εμποδίων που παρουσιάζονται στην πορεία ζωής των ατόμων με αναπηρία. Για παράδειγμα, («…στα εργαστήρια πολλές φορές χρειαζόταν ένα μοντέλο… εγώ είχα ζητήσει το μοντέλο να είμαι εγώ, ώστε και οι άλλοι να καταλαβαίνουν και εγώ να βλέπω, για τους άλλους δεν άλλαζε τίποτα απολύτως…)», «(ενώ είμαστε στην εποχή των υπολογιστών θα μπορούσαν τα βιβλία να είναι σε υπολογιστές ώστε να διαβάσεις ή σε περιόδους εξετάσεων να μπορείς να κόψεις και να ράψεις την ύλη)», («…εγώ αυτό που θα έκανα τώρα, αυτό που θα ζητούσα, να έχω τα βιβλία μου σε word, να γράφω τα τεστ μου κανονικά με λάπτοπ και ακουστικά μαζί με τους άλλους, να δίνω το φλασάκι μου στο τέλος και να ξεμπερδεύω»). Σε αυτή την αφηγηματική αναφορά ο Στέλιος αμφισβητεί καθαρά τις παρούσες εναλλακτικές εκπαιδευτικές διαδικασίες προτείνοντας σύγχρονες μεθόδους που ικανοποιούν όλες τις πλευρές. Ζει το παρελθόν του σε παροντικό χρόνο και αναφέρει πως τώρα, με τις ακόμη μεγαλύτερες λύσεις που προσφέρει η τεχνολογία, αυτό θα έκανε. Ο Στέλιος αναφέρει σε συζητήσεις του με άλλους τυφλούς φοιτητές τις λύσεις που σκέφτεται αλλά για ακόμη μια φορά αντιλαμβάνεται πως οι περισσότεροι τυφλοί δεν έχουν την διάθεση να κοπιάσουν ή να βρεθούν αντιμέτωποι με τις δυσκολίες. Αναφέρει πως κανένας τους δεν θέλει ίση μεταχείριση, («… είναι παραμύθι αυτό»), προτιμώνται οι εύκολες και έτοιμες λύσεις από τους τυφλούς και τους συνδικαλιστές, παρότι οι ίδιοι πολλές φορές διατυμπανίζουν τα αντίθετα σε δημόσιες εκδηλώσεις. Ο Στέλιος παρουσιάζει την άποψη πως η ελληνική κοινωνία και οικογένεια ωθεί τον ανάπηρο στην ανάπαυση («έχεις άλλους να τρέχουν για σένα και να φροντίζουν για σένα συνεχώς¸ μαθαίνεις σε αυτή τη συμπεριφορά και δε μπορείς να την αλλάξεις, …ξεχνιούνται οι δεξιότητες. Πολλοί λένε ότι μπορούν να το κάνουν αλλά τελικά δε μπορούν, λένε, εντάξει μωρέ, τυφλός είμαι, δε θα με κατηγορήσουν»). Ο αφηγητής αναφέρει πως η παραίτηση και η αποστασιοποίηση του ανάπηρου δεν προκύπτουν από μια προσωπική μειονεξία, αλλά παράγονται κοινωνικά, καθώς αυτοί υποβιβάζονται σε απλοί αποδέκτες φιλανθρωπίας. Επιπλέον παρατηρούμε την απόσταση του Στέλιου από αυτή την κατάσταση όπου με την αξιοποίηση του β’ ενικού δηλώνεται η διαφοροποίηση και εναντίωση σε αυτή τη συμπεριφορά και κατάσταση. 3.5 Σύνοψη δεύτερου μέρους Ο αφηγητής ξεκινά την εξιστόρησή του αναφέροντας την σημαντική αρωγή της οικογένειάς του στη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού κατά την έναρξη του σχολικού του βίου. Η συμβολή του δασκάλου του ήταν σημαντική και καθοριστική ενώ ο αφηγητής ενθυμείται τα πρώτα του σχολικά χρόνια. Συνεχίζει με την μετάβασή του στο σχολείο τυφλών όπου εξοικειώνεται με μια νέα, διαφορετική κουλτούρα, βιώνοντας παράλληλα την σταδιακή μείωση της όρασής του. Το εργαλείο του υπολογιστή έχει εισβάλει πλέον στη ζωή του, τονίζοντας το γεγονός ότι έχει επιπλέον εργαλεία στη διάθεσή του για να εκπαιδευτεί και να μειώσει το κοινωνικό χάσμα μεταξύ βλεπόντων και μη. Συνεχίζει με αναφορά της ζωής των ατόμων με προβλήματα όρασης και μη στην Αμερική καθώς και παρουσίαση του γεγονότος που τον επαναπροσδιορίζει και του αλλάζει την εκπαιδευτική και την επαγγελματική του πορεία. Επιστρέφει στην Ελλάδα όπου φοιτά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Καταθέτει με βιωματικά παραδείγματα ότι η αναπηρία προκύπτει μέσα από τις κοινωνικές της εκδηλώσεις και όχι από την ατομική μειονεξία του αναπήρου. Δηλώνει τυχερός για την πορεία της ζωής του ως τώρα και παρουσιάζει τα εμπόδια που έχει συναντήσει καθώς και τους τρόπους που τα έχει υπερπηδήσει. Προτείνει λύσεις για αυτά, γεγονός που χαρακτηρίζει την προσωπική του ταυτότητα. Όπως αναφέρει ο Κουρουμπλής, (2000, σελ. 119-120), «τα πρόσωπα με αναπηρίες καταβάλλουν προσπάθειες να αναιρέσουν τους κοινωνικούς φραγμούς που αποτελούν εμπόδιο στο δρόμο της συμμετοχής τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι, μετέχοντας όσο μπορούν ενεργητικά και δραστήρια σε όλους τους τομείς της ζωής, κατορθώνοντας με αγώνες να διεκδικήσουν αναφαίρετα δικαιώματα όπως στη μόρφωση, στη ζωή, στην εργασία. Έτσι παίρνουν στα χέρια τους τις τύχες τους και έχοντας σαν στόχο την διεκδίκηση της αξιοπρέπειας τους, συμβάλλουν καθοριστικά στη συγκρότηση μιας ορθής υποδομής του καθένα από αυτούς, που τους οδηγεί σε επίπεδα τέτοια ώστε να μην αφήνουν σε κανέναν περιθώριο να τους αποκλείει, όρος απαραίτητος για την πορεία τους στη ζωή και την κοινωνία». Ο Στέλιος φαίνεται να είναι ένα από αυτά τα άτομα, αλλά όπως ο ίδιος δηλώνει, η διεκδίκηση της αυτονόμησης δεν αποτελεί πρωταρχική ανάγκη για όλους τους αναπήρους. 3.6 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Επαγγελματική αποκατάσταση Έπειτα από τη λήψη του πτυχίου ο Στέλιος μεταβαίνει στην Αθήνα, γνωρίζει την γυναίκα του, αρχίζει να επιδιώκει συναναστροφές και προσπαθεί να αξιοποιήσει επαγγελματικά το πτυχίο του ως φυσικοθεραπευτής, («…άρχισα συναναστροφές, πήγα στον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών…»). Εκεί βίωσε για πρώτη φορά τον εμπαιγμό και την εκμετάλλευση των συνδικαλιστικών οργάνων, («…εκεί τυφλοί συνδικαλιστές του κερατά μου είπαν μπράβο και … διεύρυνση επαγγελμάτων… και και και. Αυτοί, που δεν έχουν άλλη καμία μα καμία έγνοια από το να φάνε χρήματα και να καταλαμβάνουν θέσεις»). Ο Στέλιος αναφέρει την κατάσταση του συνδικαλιστικού κινήματος και εκφράζει τον θυμό του απέναντι σε αυτούς. Το μόνο που του προσφέρονταν ήταν ό,τι και σε όλους τους τυφλούς, («…αυτό είναι το σύστημα, σε κάνει τηλεφωνητή»). Οπότε ο Στέλιος, το 2005, συμπληρώνει την αίτησή του για τη θέση του τηλεφωνητή. Το ίδιο διάστημα, εκδίδεται γενική προκήρυξη (Ν.2643/98) για άτομα με γενικές αναπηρίες, πολύτεκνους, άτομα με μεσογειακή αναιμία και συγγενείς αναπήρων. Την πληροφόρηση την έλαβε από φιλικό πρόσωπο. Συμπληρώνει και καταθέτει την αίτησή του γι αυτή τη προκήρυξη. Το 2007 διορίζονται οι πρώτοι επιτυχόντες της γενικής προκήρυξης και αφού ο Στέλιος μένει εκτός, την ξεχνά και προσλαμβάνεται ως τηλεφωνητής στη ΔΕΗ. Έπειτα από δύο χρόνια, προσλαμβάνονται οι επιλαχόντες της γενικής προκήρυξης όπου ο Στέλιος τυγχάνει να είναι ένας από αυτούς. Έτσι παραιτείται από τη θέση του τηλεφωνητή στη ΔΕΗ («και ήμουν μέσα σε μια νύχτα εκεί, αλλά όλα μόνος μου και τυχαία»). Ο αφηγητής μας δίνει την αναφορά του για την κεντρική κρατική πολιτική ως προς τον σχεδιασμό της επαγγελματικής αποκατάστασης των αναπήρων. Στο σημείο αυτό η ορθή ενημέρωση που δέχεται από τους ανθρώπους που έχει επιλέξει να υπάρχουν στον κοινωνικό του χώρο, εκλαμβάνεται ως τύχη – και ως τέτοια – μπορεί να αλλάξει από την μια στιγμή στην άλλη. Και μάλιστα η όλη διαδικασία γίνεται από τον ίδιο («όλα μόνος μου») χωρίς την βοήθεια των συνδικαλιστικών οργάνων ή την ίσως φιλανθρωπική διάθεση κάποιων. Ακολουθεί μια δεκάλεπτη ανάλυση του νόμου και παροχή πλείστων πληροφοριών (τι περιλαμβάνει, ποιους αφορά, ποιες οι θέσεις, ποιες αναπηρίες εντάσσονται) για την γενική προκήρυξη όπου συγγενείς αναπήρων μπορούν επίσης να εκμεταλλευτούν αυτές τις διατάξεις και να διεκδικήσουν θέση εργασίας ως συγγενείς αναπήρων. Έτσι μπορούμε να εικάσουμε πως οι κινήσεις αυτές ίσως έχουν γίνει από την πλευρά της οικογένειας, γεγονός που το ενισχύει η εποχιακή εργασία της μητέρας και έλλειψη γνώσης για την εργασία του πατέρα. Αλλά παρουσιάζεται και η στάση του αφηγητή ως άτομο που γνωρίζει και θέλει να γνωρίζει τα πάντα για τα δικαιώματα και τις δυνατότητές του στην αναζήτηση εργασίας. Η αφήγηση συνεχίζεται με την θυμική κατάθεση του Στέλιου όπου ζήτησε από την Επιτροπή του Ν.2643, μέσω των εκπροσώπων του Πανελληνίου Συλλόγου Τυφλών, να προκηρυχθεί θέση φυσικοθεραπευτή αλλά («…δεν κάναν απολύτως τίποτα, ‘απολύτως τίποτα’…»). Η αφήγηση καταλήγει με την πτωτική ένταση της φωνής δηλώνοντας κάποια απογοήτευση απέναντι στον Πανελλήνιο Σύλλογο Τυφλών. Ο αφηγητής αναφέρει άλλη μια φορά γεγονός όπου χρειάστηκε ουσιαστική αρωγή για την επαγγελματική του εξέλιξη, όπου σύλλογοι δεν στάθηκαν ικανοί να τον εισακούσουν. Στη συνέχεια ο Στέλιος παραθέτει μια υπόθεση εκμετάλλευσης τυφλών μαθητών από τους ίδιους τους τυφλούς συνδικαλιστές όπου σε συνεργασία με γνωστό Ιδιωτικό ΙΕΚ δημιουργήθηκε τμήμα φυσικοθεραπείας τυφλών. Παραθέτει, («…τα παιδάκια υπέθεσαν ότι θα γίνουν φυσικοθεραπευτές, δεν τους είπε όμως κανείς ότι θα βγαίνουν βοηθοί φυσικοθεραπευτών και το δημόσιο δεν παίρνει βοηθούς […] το ξέραν και το κρύψαν. Αυτοί μόνο λεφτά τρώνε, ΕΣΠΑ, μέσπα, αυτό κάνουν»). Στο σημείο αυτό διαπιστώνουμε ότι η απουσία μιας οργανωμένης και κεντρικής κρατικής πολιτικής οδηγεί σε άτυπες διαδικασίες εκμετάλλευσης. Αξιοσημείωτη επίσης είναι η παράθεση των κοινωνικών δυσκολιών για την εκπαίδευση των τυφλών όπου στο προαναφερθέν ΙΙΕΚ («πήγαν στην αρχή έξι άτομα, μετά τρία, μετά ένα, τώρα το τμήμα δεν υπάρχει. Τα πανεπιστήμια κλείνουν τις πόρτες για τους τυφλούς. Ένας ήθελε να πάει στο φυσικό και τον κόψανε, σου λέει κάνουν πειράματα εκεί. Και;»). Έτσι δημιουργείται το ερώτημα τι γίνεται με τη συνέχιση του βίου των τυφλών σπουδαστών. Αλλά η απάντηση έχει ήδη δοθεί από τον αφηγητή σε προηγούμενο σημείο όπου το σύστημα είναι αυτό που οδηγεί κάποιον τυφλό να γίνει τηλεφωνητής. Ο αφηγητής συνεχίζει παρέχοντας για άλλη μια φορά λύσεις («πως βάζεις παράλληλη στήριξη στα σχολεία, έτσι κι εκεί») και δίκαιες προτάσεις («να εξετάζεται κανονικά, αν δε τα καταφέρει κόψτον, αν τα καταφέρει όμως γιατί να του στερήσεις;»). Η διεκδίκηση των επαγγελματικών του δικαιωμάτων και ευκαιριών του Στέλιου είναι έκδηλη («τηλεφωνητής δεν ήθελα να γίνω»), όπως και η ανάγκη για οικονομική ανεξαρτησία. Δηλώνει πως, («…αυτό με τράβηξε και στη γυναίκα μου, είναι ανεξάρτητος άνθρωπος. Είχα σχέσεις και με βλέπουσες και μη, αλλά δε τράβηξε λόγω του χαρακτήρα βολέματος που διαμόρφωναν και υποτονικότητα…»). Έτσι ο αφηγητής παραιτείται από τη ΔΕΗ και παρουσιάζεται στο σχολείο του το 2010 όπου («από την αρχή έδειξα ότι δεν ήθελα να μου συμπεριφέρονται σαν να είμαι τυφλός»). Μια στάση που αποτελεί πορεία ζωής. Ωστόσο η υλικοτεχνική υποδομή απουσιάζει από το σχολείο του οπότε δε μπορούσε να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως φυσικοθεραπευτής στους μαθητές. Έτσι προσπαθούσε να προσφέρει υποστηρικτική βοήθεια στους δασκάλους κάτι όμως το οποίο μεταφράζονταν διαφορετικά από τους συναδέλφους του, («έβλεπαν ότι γυρνάω από δω και από κει»). Έτσι η απουσία πρόβλεψης για τον τυφλό φυσικοθεραπευτή, ώστε να ασκήσει ορθά το επάγγελμά του, εκδηλώνεται αρνητικά από τους λοιπούς συναδέλφους. Δεν δίνονται στοιχεία για το πώς ακριβώς εκλήφθηκε αυτό από τον αφηγητή, ωστόσο αναφορικά με την συναδελφικότητα δείχνει να έχει παράπονο και λυπάται για την έλλειψή της. Όπως και σε κάθε επάγγελμα, έτσι και τώρα ως εκπαιδευτικός, το περιβάλλον εργασίας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τον αφηγητή. Νιώθει ότι δεν έχει τα υλικοτεχνικά μέσα, όμως δεν εγκαταλείπει ή δεν βολεύεται, σε αντίθεση με άλλους όπως αναφέρει, αλλά προσπαθεί με τα μέσα που διαθέτει να αξιοποιηθεί ως ανθρώπινος πόρος του σχολείου. Ωστόσο οι προσπάθειες αυτές δεν λαμβάνονται ως θετικές. Το περιβάλλον βάρυνε υπέρ του περισσότερο όταν η παλιά διευθύντρια του σχολείου τον κατέκρινε αρνητικά μπροστά σε συναδέλφους («… και έχουμε και τον (πραγματικό όνομα αφηγητή) να τριγυρνάει όλη μέρα από τάξη σε τάξη…), ενώ η ίδια δεν του παρείχε τα εργαλεία για άσκηση των καθηκόντων του. Επιπλέον άγχος έρχεται να του προσθέσουν οι ποικίλες αναπηρίες των μαθητών, («άντε μια νοητική καθυστέρηση είναι οκέι αλλά αν το παιδί δεν ακούει, εγώ δε βλέπω, τι γίνεται; Αλλά όσο ασχολείσαι, οι δεξιότητές σου οξύνονται, βρήκα τρόπους με την αφή»), ωστόσο παρατηρούμε ότι ο αφηγητής αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως έναν ικανό και επιδέξιο άνθρωπο, όπου η αναπηρία δεν είναι εμπόδιο, αλλά εφαλτήριο υπέρβασης. Ο Στέλιος δεν εγκαταλείπει ούτε επαναπαύεται, κάτι που έχει δηλώσει ότι δεν είναι του χαρακτήρα του, αλλά ψάχνει να βρει λύσεις, όπως πάντα, ώστε να κάνει την εργασία του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Δεν θέλει να είναι στιγματισμένος στο χώρο της εργασίας του ως ο «αναγκαστικά τεμπέλης ή φυγόπονος» λόγω της αναπηρίας του. («…δεν είμαι δάσκαλος τυφλός σε σχολείο βλεπόντων που θα έπρεπε να ζωγραφίζουν αλλά εγώ δεν θα είχα ιδέα τι κάνουν. Θεωρώ ότι ένας τυφλός δάσκαλος θα μπορούσε μόνο σε τυφλά παιδάκια, οπουδήποτε αλλού απλά κάθεται, έχω τέτοιους γνωστούς και μου λένε, να μη πω τι, “ότι κάνουν δουλειά”. Εδώ υπάρχουν τυφλοί που δε ξέρουν τη γραφή των βλεπόντων. Όπως κι ένας ψυχολόγος δε θα μπορούσε να κάνει ψυχανάλυση, δε γίνεται, αφού πρέπει να παρατηρείς και την εικόνα του άλλου, έτσι βγάζεις συμπέρασμα, ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ, ΔΕ ΠΑΙΖΕΙ»). Ο αφηγητής παρουσιάζει για άλλη μια φορά την έλλειψη οργάνωσης και πρόβλεψης της πολιτικής ηγεσίας για την πρόσληψη των τυφλών δασκάλων. Ασκεί το κομμάτι των διορισμών, χωρίς όμως να προβλέπει την ουσιαστική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της με αποτέλεσμα οι ανάπηροι «απλά να κάθονται» στο χώρο της εργασίας τους και να μη νιώθουν ότι προσφέρουν. Ο Στέλιος αυτοπαρουσιάζεται ως εργαζόμενος που έχει επίγνωση των δυνατοτήτων του αλλά και των ικανοτήτων του. Αν κάτι μπορεί να το κάνει αλλά δεν έχει τα εργαλεία, θα βρει τον τρόπο, θα αναζητήσει την λύση. Αν δεν υπάρχει δυνατότητα να γίνει εξαιτίας κάποιας φυσικής ανάγκης, θα το δηλώσει. Έτσι δηλώνεται και ο σχηματισμός της προσωπικότητάς του από μικρή ηλικία κάτι που το ενισχύει η εμβόλιμη κατάθεση ότι («στους γονείς μου αρέσει που δε κάνω ότι κάνουν οι άλλοι τυφλοί και το περίμεναν από μένα, γιατί ξέραν τι δυνατότητες είχα, τους στεναχωρεί που είμαι μακριά τους αλλά δεν νιώθουν ανασφάλεια, δεν είναι θέμα τυφλότητας, ξέρουν ότι μπορώ να τα καταφέρω»). Πλέον ο Στέλιος νιώθει ότι εργασιακά έχει καταφέρει να χτίσει μια καριέρα ως φυσικοθεραπευτής σε ειδικό σχολείο, έχει το πρόγραμμά του και βιώνει την αίσθηση της παραγωγικότητας, («τώρα όμως έχω αίθουσα στο γυμναστήριο, έχω εργαλεία, παίρνω τα παιδιά μου, κάνω τη δουλειά μου»). Ωστόσο αισθάνεται το μέλλον ως αβέβαιο, με ανασφάλεια καθώς η αποδυνάμωση των ειδικών σχολείων στο πλαίσιο της ένταξης, μπορεί να στερήσει θέσεις εργασίας και να συγχωνεύσει ειδικά σχολεία. Καταθέτει ότι αρκετοί μαθητές δεν μπορούν να ενταχθούν και κατηγορεί κάποιους συνδικαλιστές που θέλουν να φέρουν την αλλαγή χωρίς να καταλαβαίνουν τι κάνουν. 3.7 Σύνοψη Τρίτου μέρους Ο αφηγητής μεταβαίνει στην πρωτεύουσα προκειμένου να αναζητήσει εργασία ως πτυχιούχος πλέον. Εκεί έρχεται σε επαφή με το εκμεταλλευτικό στοιχείο του συνδικαλισμού καθώς και με λοιπά εμπόδια επαγγελματικής αναγνώρισης και καταξίωσης. Νιώθει να βαλτώνει ο δρόμος προς την αυτοπραγμάτωση καθότι η έλλειψη ενός οργανωμένου πλαισίου τον οδηγούν να γίνει τηλεφωνητής. Ωστόσο έπειτα από κατάλληλες κινήσεις διορίζεται σε σχολείο. Τα εμπόδια εξακολουθούν να υπάρχουν, η έλλειψη πλαισίου αλλά και εργαλείων για την άσκηση των επαγγελματικών του καθηκόντων είναι υπαρκτή. Κάθε προσπάθεια να προσφέρει στην εκπαιδευτική κοινότητα με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτει μεταφράζεται λανθασμένα. Πλέον έχει τοποθετηθεί επαγγελματικά και έχει δομήσει την εαυτική του ταυτότητα γύρω από το επάγγελμά του, παρότι η καριέρα του γεύεται την επαγγελματική ανασφάλεια της εποχής, όπως ισχύει για πολλούς εργαζόμενους σε αρκετούς τύπους εργασίας. 3.8 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης Στο σημείο αυτό η συνέντευξη προχωρά με συχνότερες παρεμβάσεις και ερωτήσεις του ερευνητή που σκοπό έχουν να οδηγήσουν σε εκτενέστερες αφηγήσεις του φορέα της βιογραφίας.
Συναισθηματικά πως εξέλαβες όλη την συμπεριφορά των καθηγητών σου στα μαθησιακά σου χρόνια; («Κοίταξε, εγώ μετά τα δεκατέσσερά μου, άρχισα να απομυθοποιώ πρόσωπα και συμπεριφορά των ανθρώπων γύρω μου, να αποδέχομαι το πρόβλημά μου και έπαψε πια να με νοιάζει– και τα λεκτικά– και οι χειρονομίες– και οι συμπεριφορές, δεν με ενδιέφεραν. Άνθρωποι που με αντιμετωπίζουν κάπως ξεχωριστά (3) τους κάνω πέρα, τους διαγράφω από τη ζωή μου. Τους καταλαβαίνω ακόμη κι όταν προσπαθούν να μη δείξουν ότι με αντιμετωπίζουν χωριστά, η προσπάθεια αυτή φαίνεται»). Η ανάγκη για ίση μεταχείριση είναι έκδηλη. Όταν δεν υπάρχει αυτή, ο αφηγητής επιλέγει να απομακρύνει τα άτομα αυτά. Ωστόσο, ενώ η ερώτηση αφορά συγκεκριμένα το συναισθηματικό αντίκτυπο της συμπεριφοράς των καθηγητών του τα μαθησιακά του χρόνια, ο αφηγητής δείχνει την στάση που τηρεί απέναντι σε όλους. Φαίνεται λοιπόν να μη ξεχωρίζει μια λαμβάνουσα συμπεριφορά με βάση την ιδιότητα του υποκειμένου ή την σχέση εξουσίας που ενδεχομένως μπορεί να υπάρχει.
Πως είναι η σχέση σου απέναντι στους άλλους; («…ήθελα να με γουστάρουν γι αυτά επειδή είμαι ο (πραγματικό όνομα αφηγητή) και να μου πουν είσαι μαλάκας γι αυτά. Με τους περίεργους δεν ήθελα σχέση και τους έκανα πέρα γιατί αυτό δεν φτιάχνει, δεν αλλάζει. Τους καταλαβαίνω από εμπειρία. Δε μπορώ να σου πω κάτι συγκεκριμένο. Το καταλαβαίνεις αν έχεις εμπειρία. Από τον τρόπο που θα σου απευθύνει το λόγο, από τον τρόπο που θα σε κοιτάξει, όσο οξύμωρο κι αν σου φαίνεται αυτό, από τις χειρονομίες που θα κάνει. Παρατηρώ όμως, γιατί μπορεί να κάνω και λάθος, αν είναι με όλους μαλάκας, τότε οκέι, αλλά αν είναι μόνο σε μένα διαφορετικός (3) πχ συγκρίνω την συμπεριφορά των αναπληρωτών συναδέλφων μου στο σχολείο με εμένα και με τους άλλους»). Ο αφηγητής δείχνει να δέχεται την κριτική και κρίνει τους άλλους με τις δικές του αποκτημένες εμπειρικά αξίες. Η συνοχή της διαμορφούμενης προσωπικότητάς του, τον ωθεί να αντιδρά με ίδιο ή παρόμοιο τρόπο σε καταστάσεις που αφορούν την αποδοχή ή την ίση μεταχείριση. Με τον ίδιο τρόπο αντιλαμβάνεται πως λειτουργεί η προσωπικότητα και των άλλων ανθρώπων.
Γεννήθηκες τυφλός ή έγινε κάτι στην πορεία; («Γεννήθηκα ημιβλέπων, Έλληνες γιατροί δεν ήξεραν τι έχω, ούτε τώρα το ξέρουν, ξέρουν την ονομασία, συγγενής αμαύρωση Leber, αλλά δε ξέρουν τι είναι, η γιατρός μου λέει εστίασε και της λέω δε μπορώ, δε το ελέγχω, έχω και νυσταγμό που κουνιούνται τα μάτια και θα έπρεπε να ξέρει ότι δεν ελέγχεται. Της λέω έχω Leber και φεύγουν τέσσερις ειδικευόμενοι και τρεις καθηγητές πανεπιστημίου και κατεβάζουν βιβλία… και φωνάζει ένας ειδικευόμενος το βρήκα, το βρήκα! Περιττό να σου πω ότι εδώ στην Ελλάδα πήγα σε καθηγητές και καθηγητάδες και δε ξέραν τι έχω και στην Αμερική μου το βρήκε ένας απλός οπτομέτρης»). Η έλλειψη επαρκώς καταρτισμένου ιατρικού προσωπικού στην Ελλάδα, οδηγεί τα άτομα με αναπηρία να στρέφονται στο εξωτερικό για παροχή ιατρικής γνωμάτευσης. Ακόμη και το ιατρικό προσωπικό που βρίσκεται σε υψηλές ιεραρχικές θέσεις και είναι αυτό που παρέχει την γνώση, πολλές φορές αδυνατεί να εντοπίσει την ακριβή αναπηρία κάποιων ατόμων. Σε συνέχεια της απάντησής του ο αφηγητής αναφέρει πως υπάρχουν τυφλοί, όπως η γυναίκα του, που δε θέλουν να βρουν το φως τους, («… το σοκ είναι μεγάλο, δε ξέρει αν θα το αντέξει. Εμένα δε θα με πείραζε να βρω το φως μου»). Η έκφραση αυτή επιβεβαιώνει την στάση του Στέλιου ότι δεν πορεύεται στη ζωή του προσδοκώντας να βρει το φως του, ούτε στηρίζεται στα λεγόμενα και τις παρεχόμενες ελπίδες των ιατρών και φίλων περί αυτού, αλλά ζει με την ταυτότητα του τυφλού και ανασυγκροτείται και ανέρχεται βιωματικά μέσω αυτής. Τέλος αναφέρει πως («…το μέρος που θα έμενα θα έπρεπε να πληροί κάποια στάνταρ όπως να έχει λεωφορείο αφού δε θα οδηγήσω ποτέ»), επιβεβαιώνοντας πως αλλαγές στο κοινωνικό χώρο μπορούν να εξαλείψουν τις δυσκολίες που εμφανίζει κάποια αναπηρία. 3.9 Αναλυτική αφαίρεση Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας. Ο αφηγητής έχει υιοθετήσει το κοινωνικό μοντέλο αναπηρίας όπου ο ίδιος αναζητά να βρει τις λύσεις εκείνες που θα άρουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στους βασικούς άξονες βίου, την εκπαίδευση, την επαγγελματική αποκατάσταση και την ευμάρεια. Η αποκτώμενη εμπειρία είναι το εργαλείο του. Το δικαίωμα πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν παρέχεται ισότιμα σε όλους και η εκπαιδευτική διαδικασία δεν προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε μαθητή αλλά επιδιώκεται το αντίστροφο. Η αδυναμία εφαρμογής ενός τέτοιου πλαισίου οδηγεί τους ανάπηρους σε έλλειψη κατάρτισης επιστημονικού υποβάθρου ή εφαρμογή άνισων πρακτικών. Αναφορικά με την δόμηση της εικόνας εαυτού, ο Στέλιος προβάλλεται ως άτομο που έχει αποδεχθεί την ταυτότητά του, γνωρίζει που ανήκει, επιλέγει τα άτομα που θέλει να συναναστρέφεται με τα δικά του κριτήρια, δεν θέλει να γίνεται βάρος στα δικά του άτομα ή στο χώρο εργασίας του, σε κάθε δυσκολία προτείνονται λύσεις από τον ίδιο. Όπως αναφέρει η Μακρυνιώτη (2001), η παρουσίαση του εαυτού προετοιμάζεται «στα παρασκήνια», μακριά από τη δημόσια έκθεση και το υποκείμενο επιλέγει να επιδοθεί σε δραστηριότητες που θα του επιτρέψουν να μειώσει την απόσταση ανάμεσα στην εν δυνάμει και στην πραγματική ταυτότητα, αναγνωρίζοντας ότι υστερεί σε σχέση με τα ισχύοντα κανονιστικά πρότυπα περί ταυτότητας και προσπαθεί να τα προσεγγίσει εμπλεκόμενο σε δραστηριότητες αποκατάστασης. Το απόσπασμα από τα Φιλοσοφικά Κείμενα του Soren Kierkegaard, «τη ζωή μπορούμε να την κατανοήσουμε μόνο προς τα πίσω, στο μεταξύ πρέπει να τη ζούμε προς τα εμπρός» διατηρεί ακόμη και σήμερα (150 χρόνια μετά) τη θεματική και φιλοσοφική του συνάφεια.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων Οι αποφάσεις για την εκπαίδευση του ατόμου αλλά και ο σχεδιασμός της επαγγελματικής σταδιοδρομίας πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία. Η διαμορφούμενη ταυτότητα ορίζεται από βιολογικούς αλλά και κοινωνικούς όρους. Στους κοινωνικούς υπάρχει η δυνατότητα παρέμβασης για εξεύρεση εκείνων των λύσεων στα εμπόδια που θα άρουν την μειονεξία. Η εύρεση των καταλληλότερων εργαλείων είναι παράγοντας της προσωπικότητας αλλά και της αποκτηθείσας εμπειρίας του ατόμου.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής. Σημείο αναφοράς για μεταβολή της βιογραφικής τροχιάς του αφηγητή αποτελεί η γνωριμία του με τον Αμερικάνο φυσικοθεραπευτή όπου τον κούραρε μετά από σοβαρό αυχενικό πρόβλημα που αντιμετώπισε. Έτσι από ηχολήπτης, βλέπουμε να συμβαίνει μια αλλαγή τροχιάς βίου και να πορεύεται ως φυσικοθεραπευτής. Όπως παρατηρεί και η Erika Hoerning (1987), τα συμβάντα του βίου που επιφέρουν ρήξεις στις βιογραφίες δεν οδηγούν σε ένα ξεκίνημα της ιστορίας ζωής από το σημείο μηδέν. Οι βιογραφικές ανατροπές δεν επιφέρουν την πλήρη αντικατάσταση των παλαιών θεωρήσεων με νέες, αλλά μια νέα συνάρθρωση των νέων και των παλιών. Έτσι τα άτομα οφείλουν να διαχειριστούν τη διαφορά μεταξύ του τότε και του τώρα, να ορίσουν την παροντική τους κατάσταση και να προσδιορίσουν εκ νέου τη θέση τους στο μεταβαλλόμενο κοινωνικό τοπίο. Έτσι, σύμφωνα με την άποψη του αφηγητή, οι ασυμμετρίες εντοπίζονται στον ελληνικό ιατρικό κόσμο και τον αμερικάνικο όπου στην άλλη ήπειρο ένας απλός ειδικός είναι σε θέση να διαγνώσει πάθηση όπου στον ελλαδικό χώρο ακόμη και οι πανεπιστημιακοί ιατροί θα δυσκολευτούν. 3.10 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Γιάννη Η προτροπή για λήψη της συνέντευξης από τον Γιάννη έγινε από τον προηγούμενο αφηγητή της εργασίας τον Στέλιο. Τους δύο αφηγητές ενώνουν δεσμά φιλίας πολλών ετών. Όταν ο ερευνητής επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον αφηγητή, ο τελευταίος γνώριζε ήδη τον σκοπό του τηλεφωνήματος έπειτα από ενημέρωση του φίλου του. Η αφηγηματική διαδικασία έλαβε χώρα στο σπίτι του αφηγητή προκειμένου να αποφευχθεί η μετακίνηση σε μια νέα περιοχή καθότι είναι κάτι που αποφεύγεται από τον ίδιο. Είχε διάρκεια περίπου τρεισήμισι ώρες, δεν υπήρξαν εξωτερικά εμπόδια ή διακοπές και από την πρώτη στιγμή αναπτύχθηκε οικειότητα. Η αφηγηματική μορφή είναι προοδευτική με συνεχή πορεία για επίτευξη αξιακού τέλους. Ο τύπος αφήγησης περιλαμβάνει στοιχεία κωμωδίας, όπως ορίζεται από την αφηγηματική θεωρία, όπου τα εμπόδια αντιμετωπίζονται ως γεγονότα προς υπερπήδηση και τα άτομα ως κατασκευαστές της δικής τους πραγματικότητας. 3.11 Σύντομο ιστορικό του Γιάννη Η αφηγηματική διαδικασία ξεκινά με την διαπίστωση της τυφλότητας σε μικρή ηλικία. Η σχολική διαδρομή έχει πολλές ασυνέχειες λόγω της αναπηρίας ωστόσο καταφέρνει να σπουδάσει. Ο εργασιακός βίος διέπεται από πολλές εναλλαγές τόσο στο αντικείμενο εργασίας όσο και στα εργασιακά δικαιώματα. 3.12 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Γέννηση στην συμπρωτεύουσα και διαπίστωση του προβλήματος με την όραση. Στο πρώτο απόσπασμα της αφήγησής του, ο Γιάννης αναφέρεται στη γέννησή του στη Θεσσαλονίκη, στη διαπίστωση του προβλήματος όρασης και το μεγάλωμά του εκεί έως τα 20 του. Στην ηλικία των 4ων, οι γονείς του άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι ο Γιάννης είχε δυσκολία στην όραση. Το ίδιο είχε παρατηρήσει και ο κατά πέντε χρόνια μεγαλύτερος αδελφός του ο οποίος το μετέφερε στους γονείς του. Αναφέρει, («από όσο θυμάμαι ήμουν μισότυφλος, απλά δε το ήξερα, νόμιζα πως έτσι έβλεπαν όλοι»). Με τη δήλωση του «μισότυφλου» ατόμου μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Γιάννης έχει υιοθετήσει την ταυτότητα του τυφλού ατόμου από την πρώτη στιγμή εμφάνισής της, δεν αναφέρει ότι γεννήθηκε «ημιβλέπων» ή με «μειωμένη όραση» που δηλώνουν αρχικές καταστάσεις όπου μετέπειτα εξελίσσονται σε κάτι άλλο. Τα σχολικά του χρόνια είναι γεμάτα ασυνέχειες λόγω των ταξιδιών σε Αθήνα και έπειτα στο εξωτερικό, με μοναδικό αποτέλεσμα την διάγνωση της πάθησης και όχι την θεραπεία. Δηλώνει πως («έπρεπε να φεύγω κάθε τρεις και μια, πάνω που πήγαινα ((στο δημοτικό)) να καταλάβω κάτι, έπρεπε να πάμε τέσσερις μέρες Αθήνα και ώσπου να γυρίσουμε τα είχα ξεχάσει κι αυτά. Εντάξει, οι απουσίες ήταν δικαιολογημένες και δεν είχα κάποιο νοητικό για να μείνω στην ίδια τάξη και· προλάβαινα να καλύψω τα κενά, αλλά ζορίστηκα πάαααρα πολύ»). Διαβλέπουμε πως οι συνέπειες των συχνών απουσιών μπορούν να διαταράσσουν την εκπαιδευτική διαδικασία του ατόμου αλλά και την ψυχική ισορροπία του κάνοντάς τον να αισθάνεται ότι υστερεί σε γνώσεις και ικανότητες. Σε συνέχεια, («είχα και τα άλλα παιδιά ή καμιά φορά και τον δάσκαλο που μου λέγαν κοίτα εδώ και μετά το διορθώναν αλλάζοντας το ρήμα κοίτα, ένιωθα ότι δεν αισθανόντουσαν άνετα και μου το μετέφεραν κι εμένα»). Το περιβάλλον δεν ήταν ιδιαίτερα υποστηρικτικό με τους γονείς να αναζητούν διαρκώς μια θεραπεία και το σχολικό περιβάλλον να δυσκολεύεται να τον εντάξει. Έτσι ο Γιάννης μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που ενώ ο ίδιος έχει αποδεχτεί τον εαυτό του, οι άλλοι δυσκολεύονται. Έτσι οι γονείς του πλέον βλέποντας αυτές τις καταστάσεις θέλουν να τον μεταφέρουν σε κάποιο ειδικό πλαίσιο ή ειδικό σχολείο, κάτι που δεν αποδέχεται ο αφηγητής. Θυμάται να αναφέρει («και όταν ήμουν γύρω στα εννιά με δέκα θέλαν να με αλλάξουν σχολείο για να μπορώ καλύτερα και τους λέω αν με βοηθάτε λίγο μια χαρά θα τα καταφέρω κι εδώ. Και ειλικρινά σε λέω, παρότι ήμουν πιτσιρικάς δε πίστευα ότι θα γίνω καλύτερος αν πάω σε ειδικό σχολείο»). Στο σημείο αυτό δηλώνεται η ανάγκη για κοινωνική ένταξη και αποδοχή του αφηγητή όπου ίσως η μεταφορά σε άλλο πλαίσιο φανερώσει μια ήττα. Ο Vygotsky χρησιμοποιώντας το παράδειγμα τυφλού παιδιού, θεωρεί ότι το ειδικό σχολείο όχι μόνο δεν το βοηθά αλλά με συστηματικό τρόπο το αποσπά από το κοινωνικό περιβάλλον και το τοποθετεί σε ένα στενό απομονωμένο μικρόκοσμο, στον οποίο όλα προσαρμόζονται στην ατέλειά του και του θυμίζουν τη μειονεκτικότητά του. Αυτό το σχολείο δεν ενισχύει την ανάπτυξη των δυνάμεων του τυφλού παιδιού αλλά προωθεί τη συστηματική τους εξασθένιση. Ο εξαναγκασμός του παιδιού με αναπηρία να φοιτήσει σε ειδικό σχολείο έχει ως αναπόφευκτη συνέπεια την εμφάνιση του αισθήματος κατωτερότητας σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά, τη μειωμένη αυτοεκτίμηση και την εσωτερική αποδοχή της μειονεκτικότητάς του. Κατά τον Vygotsky το ειδικό σχολείο είναι από τον ίδιο του το χαρακτήρα αντικοινωνικό. Το μεγαλύτερο μειονέκτημά του είναι ότι ισχυροποιεί την ψυχολογία του απομονωτισμού. Οι κοινωνικές διαφορές παρουσιάζονται ως φυσικές και οι αρνητικές στάσεις και τα στερεότυπα παρουσιάζονται σαν να απορρέουν από την ίδια τη φύση των παιδιών σε συνάρτηση με το αν είναι «προικισμένα ή «ελαττωματικά», «ικανά» ή «ανίκανα». Το «ειδικό σχολείο» καταστρέφει ότι υγιές έχουν τα ανάπηρα παιδιά. Η θεραπευτική παιδαγωγική καταβροχθίζει την προληπτική και η «ειδική αγωγή» την κοινωνική αγωγή (Δαφέρμος, 2002, σελ. 101-103). Τέλος, στην ενότητα αυτή το άτομο περιγράφει το ιατρικό πλαίσιο της εποχής και την επιθυμία πως όλοι έπρεπε να λύσουν το πρόβλημά του, πλέον αναφέρει, («δεν πρόκειται να σου πω ότι έχουν οξυνθεί οι άλλες μου αισθήσεις επειδή από μικρός είμαι τυφλός, είναι βλακείες αυτά, απλά έχω καλύτερη ηχητική παρατήρηση, το ίδιο μπορείς να κάνεις κι εσύ αν έχεις κλειστά τα μάτια για αρκετή ώρα και αρχίσεις να παρατηρείς τα πάντα γύρω σου»). Δεν αναφέρει πολλές λεπτομέρειες για τους γονείς του με εξαίρεση τον αδελφό του όπου η διάθεσή του και ο ρυθμός της φωνής του γίνονται πιο ευχάριστες όταν μιλάει γι αυτόν. Η ανοιχτή και άμεση αυτή παραδοχή της αναπηρίας προσπαθεί να προλάβει ίσως τον σχηματισμό εικόνας απέναντι σε ένα ανάπηρο άτομο και έτσι ο ενεργητικός εαυτός επινοεί και χρησιμοποιεί θεμιτά τεχνάσματα προκειμένου να επικρατήσει στο πεδίο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Μακρυνιώτη, 2001). 3.13 Σύνοψη πρώτου μέρους Ο αφηγητής τονίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει κάποιος που έχει γεννηθεί με πρόβλημα όρασης. Αυτές έγκειται τόσο στο κομμάτι της αποδοχής του προβλήματος από το οικογενειακό περιβάλλον όσο και του ατόμου από το κοινωνικό περιβάλλον. Επιπλέον υπογραμμίζει την ασυνέχεια στην εκπαιδευτική διαδικασία που από μόνη της είναι αρκετή να εντείνει προβληματικές καταστάσεις. Το άτομο με προβλήματα όρασης από μόνο του αντιμετωπίζει ήδη αρκετά εμπόδια, το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον δεν θα έπρεπε να είναι ένα από αυτά. Αναφορικά με τις ασυνέχειες στην εκπαιδευτική διαδικασία αναφέρεται από έρευνες (Φραγκουδάκη Ά.; Δραγώνα Θ., 2002) ότι οι συνέπειες είναι δημιουργία άγχους, έλλειψη ακαδημαϊκής προόδου, αποτυχία στην ανάπτυξη ικανοποιητικών κοινωνικών σχέσεων και δημιουργία εντάσεων. 3.14 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Η εκπαιδευτική διαδρομή του Γιάννη. Στην ενότητα αυτή, το άτομο περιγράφει την εκπαίδευσή του στο νηπιαγωγείο, το δημοτικό, την εκπαιδευτική του ζωή σε άλλες δομές και την φοίτησή του στο Πανεπιστήμιο. Στην ηλικία των 6 ετών πήγε «κανονικά όπως όλοι», στο νηπιαγωγείο της περιοχής του, «…εκεί ξεκίνησα να ζωγραφίζω, να κάνω φίλους, γιατί μέχρι τότε δεν ήξερα πολλά παιδιά, στο σόι μου ήμουν ο πιο μικρός… είχα λίγη όραση, μπορούσα να ζωγραφίζω και να περιφέρομαι αλλά όχι πάντα με ευκολία… αλλά μου άρεσε να ασχολούμαι με τη ζωγραφική και με όλες τις δραστηριότητες, να παίζουμε όλοι μαζί, ακόμη κι έξω από την τάξη, παρότι πολλές φορές χτυπούσα σε πράγματα που δεν έβλεπα…». Σε αυτό το σημείο τονίζεται η έναρξη της κοινωνικής ζωής του ατόμου στο σχολικό περιβάλλον καθώς και η εμπλοκή με ομηλίκους πλέον, κάτι που δεν είχε μέχρι τότε. Παρ όλες επίσης τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε λόγο του προβλήματος όρασης, εξακολουθούσε να κάνει πράγματα που τον ευχαριστούσαν ως παιδί παρότι πολλές φορές κινδύνευε η σωματική του ακεραιότητα. Επίσης η αλλαγή της εκφοράς του από α’ ενικό σε α’ πληθυντικό («παίζουμε») φανερώνει την ένταξή του στην ευρύτερη ομάδα και τον μη αποκλεισμό του παρά το πρόβλημα όρασης. Επομένως αναφέρουμε πως οι ενταξιακές πρακτικές, όπου αυτές εφαρμόζονται, ωθούν στην υγιή διαβίωση των μαθητών και στην διαμόρφωση κοινωνικής κουλτούρας. Έτσι δημιουργείται μια θετική αντίληψη της διαφορετικότητας η οποία συνδέεται με την έννοια της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της άρσης του αποκλεισμού. Στο γυμνάσιο αναφέρει πως «…υπήρχαν φορές που ένιωθα ότι τα παιδιά ήταν πολύ κακά απέναντί μου, όλο με τσιγκλούσαν, αλλά υπήρχαν και φορές που μου φερόντουσαν φυσιολογικά. Αλλά αν μετρήσω τις φορές, περισσότερο άσχημα μου φέρονταν αλλά αυτό ίσως με έκανε και πιο δυνατό». Στη μετάβαση από την πρωτοβάθμια στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση διακρίνεται μια σκληρότερη στάση απέναντι στην αναπηρία. Η αναπηρία, ως κοινωνικό φαινόμενο, την εποχή της εφηβείας του Γιάννη, ήταν λιγότερο γνωστή ή ορατή στην κοινωνία. Τα άτομα με αναπηρία περιορίζονταν στο σπίτι και έτσι παρέμεναν ως κάτι το άγνωστο που προκαλεί δέος και αμηχανία στους μη ανάπηρους. Όταν ο Γιάννης ρωτήθηκε τι εννοείς «φυσιολογικά» απάντησε πως φυσιολογικό για αυτόν τότε, όπως και τώρα, είναι να φέρεσαι με σεβασμό στον άλλον, όσο διαφορετικός κι αν είναι από σένα. Προσθέτει πως «εντάξει σε εκείνη την ηλικία δεν έχουν όλα τα παιδιά την ωριμότητα να καταλάβουν κάτι τέτοιο, ούτε εγώ την είχα… και γι αυτό μπορεί να κορόιδευα κάποιον για κάτι που είχε, τώρα είναι πιο καλά, ξέρει ο κόσμος για τις αναπηρίες και το σέβεται, το βλέπουν παντού…». Τα αναπηρικά κινήματα και οι διεκδικήσεις των δικαιωμάτων τους τα τελευταία χρόνια έχουν επιφέρει μια αλλαγή στην κατάσταση που επικρατούσε για πολλά χρόνια. Οι στάσεις των ατόμων απέναντι στην αναπηρία έχει υποστεί μια θετική αλλαγή έως ένα βαθμό. Σε ερώτηση αν θυμάται κάτι συγκεκριμένο που κορόιδευε ο ίδιος, αναφέρει πως συνήθιζε να κοροϊδεύει τα κορίτσια στο δημοτικό και μάλιστα το θεωρούσε «φυσιολογικό» αφού και οι φίλοι του τα αγόρια και ο αδελφός του το έκαναν. Έτσι διαβλέπουμε την «απουσία» της αναπηρίας και την αποδοχή από την ομάδα των αγοριών και τις κοινές καταστάσεις που βίωναν και ενδεχομένως την αποστροφή από την κοινωνική ομάδα των κοριτσιών, όχι λόγο της αναπηρίας, αλλά του φύλου και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Συνεχίζει την αφήγησή του σχετικά με την κοινωνικότητά του με αναφορά στον σημαντικό άλλο, τον αδελφό του, με τον οποίο είχαν άριστες σχέσεις, «…αυτές που έχουν τα αδέλφια μεταξύ τους, να αλληλοϋποστηρίζονται, να ανοίγει ο ένας την μύτη του άλλου, συμπαράσταση…». Στο σημείο αυτό διακρίνεται μια ιδιαίτερη ευκολία στο λόγο του, είναι περισσότερο ευδιάθετος και το σώμα του καθώς και τα άκρα του κινούνται περισσότερο όταν μιλά για τον αδελφό. Στον ερευνητή κάνει ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός σωματικής έκφρασης καθότι είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο δεν έχουν ιδιαίτερα έντονο τα άτομα με προβλήματα όρασης. Αναφέρει πως, ενώ είχα χάσει πλέον τελείως την όρασή μου, «ο αδελφός μου με έπαιρνε πάντα μαζί του, ακόμη κι όταν καμιά φορά δεν είχα διάθεση, με έπαιρνε σηκωτό και βγαίναμε… σε αυτόν χρωστάω που έγινα ροκάς… με ξέρουν πολλοί στη Θεσσαλονίκη· και στα στέκια μου σχεδόν όλοι…». Διαβλέπουμε πως τα άτομα με αναπηρία εντάσσονται στο κοινωνικό πλαίσιο καθώς και σε υποομάδες όπου η κατηγοριοποίηση γίνεται με βάση τις κοινές αξίες και αντιλήψεις, όπου η μειονεξία δεν λαμβάνεται υπόψη. Έτσι πολλές φορές έβγαιναν μαζί, «έχει τύχει να βγω μόνος μου με φίλους του αδελφού μου ή να βγω μόνος και να βρω φίλους στα ροκάδικα…» και σταδιακά ο Γιάννης γίνεται γνωστός και αποδεκτός, «όπου κι αν πάω, λόγο του χαρακτήρα μου, δεν έχω κολλήματα, ξέρω ποιος είμαι και που ανήκω». Ο λόγος του δείχνει αυτοπεποίθηση και έλλειψη κόμπλεξ. Γεγονός που τονίζεται από την διακοπή ενός τηλεφωνήματος που έχει ο Γιάννης κατά τη διάρκεια της αφήγησής του όπου ένας βλέπων φίλος του, του λέει ότι εχθές πέρασε καταπληκτικά στο μαγαζί που είχε κλείσει ο Γιάννης και θα πήγαιναν για πρώτη φορά και πως την άλλη φορά που θα αποφασίσει ο Γιάννης να πάνε σε νέο μαγαζί ο ίδιος θα τον ακολουθήσει ‘με κλειστά τα μάτια’. Ο Γιάννης του απάντησε πως «όχι ρε ‘συ, κάποιος από τους δύο πρέπει να βλέπει», γεγονός που οδήγησε σε γέλια και τους δύο. Στο σημείο αυτό βλέπουμε την απόλυτη αποδοχή της αναπηρίας από τον «άλλο» όπου η μειονεξία μπορεί να αποτελέσει και πεδίο αστεϊσμού. Διαπιστώνουμε ότι ο Γιάννης έχει αποδεχθεί την ταυτότητα του ατόμου με προβλήματα όρασης και ζει με αυτή. Συνεχίζει λέγοντας πως «…η μάνα μας είχε πει στον αδελφό μου να μου διαβάζει τα μαθήματά μου για να τα ακούω και να τα μαθαίνω. Ο αδελφός μου θα το έκανε ούτως ή άλλως… έτσι διαβάζαμε παρέα, μου έλυνε τις απορίες σαν μεγαλύτερος και στο σχολείο ήμουν σχεδόν πάντα διαβασμένος όπως και οι άλλοι δηλαδή… βέβαια κάποια μου άρεσαν και κάποια όχι… όπως τα θρησκευτικά, η ιστορία, αλλά αν είχα και κάποια άλλη βοήθεια ίσως τα κατάφερνα καλύτερα…». Βλέπουμε μέσα από το λόγο του, λεκτικό και μη λεκτικό, πως η σχέση που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των δυο αδελφών είναι ισχυρή. Ωστόσο στα μαθήματα όπου ο παράγοντας όραση είναι σημαντικός, υπάρχει μια δυσκολία και σχετική καθήλωση. Πιθανολογείται όμως, πως αν υπήρχαν τα κατάλληλα εκπαιδευτικά εργαλεία εντός της οικείας, η εκπαιδευτική διαδικασία θα ολοκληρώνονταν πιο ομαλά και σε μεγαλύτερο βαθμό. Αργότερα ο Γιάννης αναφέρει πως είχε χάσει εντελώς την όρασή του και για κάποιο λόγο που δεν αναφέρει ξεκάθαρα δεν πηγαίνει σε κάποια σχολή τυφλών στη Θεσσαλονίκη αλλά πηγαίνει με την θεία του στην Αθήνα όπου μένουν σε άλλους συγγενείς τους. Έπειτα από λίγες μέρες εγγράφεται στο Λύκειο και συνεχίζει εκεί την εκπαίδευσή του. Στο λόγο του λείπουν μαρτυρίες των γονέων του που όμως ο ερευνητής σκόπιμα δεν αναζητά προκειμένου να μην προκαλέσει κάποια διαταραχή στον ειρμό και στον λόγο του αφηγητή. Στο σημείο αυτό ο Γιάννης («…και θυμάμαι πως έπρεπε να κατεβούμε με την θεία μου στην Αθήνα και μείναμε σε μια άλλη μου θεία που δεν την ήξερα καλά και δεν είχα και ξαδέλφια εκεί… ήξερα όμως ότι θα πηγαίνω σχεδόν κάθε βδομάδα Θεσσαλονίκη και θα βρισκόμαστε με τον αδελφό μου και τα παιδιά…»). Βλέπουμε μια βιογραφική ρήξη σε κρίσιμο σημείο της αναπτυξιακής πορείας του Γιάννη. Αναγκάστηκε ίσως («…έπρεπε να κατεβούμε») βεβιασμένα να αφήσει τους φίλους του, το περιβάλλον του και ότι οικείο είχε δομήσει προκειμένου να συνεχίσει την εκπαίδευσή του όντας πλέον τυφλός. Και μάλιστα η εκπαίδευση έπρεπε να λάβει χώρα σε ένα νέο, διαφορετικό περιβάλλον που μάλιστα ίσως να ήταν και αρνητικά προκατειλημμένος, από το γεγονός ότι κάτι συνέβη στην σχολή τυφλών στην Θεσσαλονίκη και δεν πήγε εκεί. Επιπλέον θα έπρεπε να φιλοξενείται σε συγγενικό του πρόσωπο όχι τόσο οικείο, αφήνοντας πίσω έναν σημαντικό άλλον, αδελφό, την οικογένειά του, κάνοντας μια αρχή σε ένα περιβάλλον αποστερημένο από ομηλίκους και οικεία πρόσωπα. Το μόνο προς στιγμή αισιόδοξο γεγονός που διακρίνεται στο λόγο του είναι το σημείο όπου τουλάχιστον κάθε βδομάδα θα πήγαινε στην Θεσσαλονίκη. Για τις ενθυμήσεις («…και θυμάμαι») ο Schutze (1987, σελ. 157) αναφέρει πως το υποκείμενο αποθηκεύει σημαντικά βιογραφικά του συμβάντα με τη μορφή ενθυμημάτων στο απόθεμα της εμπειρίας του, υπάρχει μια μακροχρόνια αυτοβιογραφική ταξινόμηση εμπειριών, η οποία είναι διαθέσιμη στο φορέα της βιογραφίας με τη μορφή οργανωμένων αναμνήσεων ως εν δυνάμει αυτοβιογραφικό απόθεμα εμπειρίας. Συνεχίζει λέγοντας πως στο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης πέρασε με το 5% σε σχολή που δεν ήταν της ιδιαίτερης προτίμησής του. Ο ίδιος ήθελε να περάσει σχολή βιβλιοθηκονομίας ή ότι είχε να κάνει με αρχειοθέτηση. Έτσι στο τμήμα φυσικοθεραπείας απέκτησε αρκετές γνώσεις που δεν ήταν σίγουρος πού θα αξιοποιήσει. Υπήρχε μια ανησυχία για το μέλλον του όντας στη σχολή, («…δεν ήξερα ακόμη τι θα κάνω όταν πάρω το πτυχίο, πού θα εργαστώ και όταν τα έλεγα στους γονείς μου, μου έλεγαν να μην τα σκέφτομαι αυτά, να μην ανησυχώ, αλλά ήξερα πως εννοούσαν ότι θα με φροντίζουν αυτοί, ακόμη κι ο αδελφός μου δεν ήξερε τι να πει»). Τον Γιάννη τον απασχολεί ο τομέας εργασίας του όντας φοιτητής ακόμη και από το οικογενειακό του περιβάλλον δεν φαίνεται να μπορεί να τον επιβεβαιώσει κάποιος για το επικείμενο εργασιακό του μέλλον. Αυτή ασφαλώς η ανησυχία είναι μια γενική κατάσταση στους περισσότερους νέους. Έτσι στρέφεται στους καθηγητές του («…δεν ήθελα να μπλέξω με παρατάξεις, παρότι που τότε νόμιζα ότι ίσως με βοηθούσαν να βγάλω άκρη, έτσι βρέθηκα πολλές φορές με διάφορες καθηγήτριές μου και συζητούσαμε τις απορίες μου»). Ο Γιάννης ενημερώθηκε από το διδακτικό προσωπικό ότι θα μπορούσε να εργαστεί και σε ειδικό σχολείο. Δηλώνει πως αυτό του έδιωξε το άγχος γιατί σκεφτόταν πως θα ήταν δύσκολο να ανοίξει μόνος του κάποιο φυσικοθεραπευτήριο και ακόμη δυσκολότερο να βρει πελάτες. Η ιδέα να εργάζεται με παιδιά του άρεσε περισσότερο και συνέχιζε τις συναντήσεις με τις καθηγήτριές του αρκετές φορές σε κάθε εξάμηνο, σε ώρες γραφείου καθηγητών, ώστε να μάθει περισσότερες πληροφορίες. Ωστόσο η έλλειψη ενός συγκεκριμένου τμήματος, την εποχή εκείνη, για την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στους φοιτητές, δημιουργεί στρες και τον ωθεί σε ανεύρεση άλλων πηγών πληροφόρησης. Τα μαθήματα αναφέρει πως συνέχιζε να τα μαθαίνει με τη βοήθεια του αδελφού του, ο οποίος ως γυμναστής, είχε όφελος από αυτό, όπως λέει ο Γιάννης. Ωστόσο πολλές φορές υπήρχαν δυσκολίες, («…ένιωθα να μένω πίσω στα μαθήματα, ο αδελφός μου άρχισε να έχει κι αυτός δύσκολο πρόγραμμα, να λείπει ώρες και δεν ήθελα να τον πρήζω κι εγώ ή να τον κρατάω πίσω. Έτσι διάβαζα από μόνος μου άρθρα στο πισί ((υπολογιστή)) με ειδικά προγράμματα φωνητικής ομιλίας, μεγάλη ευκολία!»). Το εντατικό πρόγραμμα εκπαίδευσης του αδελφού είναι αντιληπτό από τον Γιάννη, ο οποίος ίσως νιώθει να αποτελεί τροχοπέδη στην προσωπική ανάπτυξη του αδελφού (πρήζω, κρατάω πίσω). Έτσι αξιοποιεί περισσότερο μεθόδους που ήδη γνωρίζει και έχουν βελτιωθεί, όπως την αξιοποίηση της τεχνολογίας για την μελέτη των πανεπιστημιακών του μαθημάτων. Τελικά πήρε το πτυχίο του («ένα μόνο εξάμηνο αργότερα από τους άλλους, σιγά το πράγμα»), γεγονός που δείχνει ότι δεν ήθελε να διαφοροποιείται από τους άλλους, όχι στην περίπτωση του ανάπηρου ή μη ανάπηρου ατόμου, αλλά στην περίπτωση του σωστού φοιτητή. («…και ήμουν τυχερός γιατί τότε μας παίρναν με το τσουβάλι, με το που πήρα πτυχίο ήρθε και διορισμός»). Με το «μας» ο Γιάννης εννοεί όσους εργάζονται σε δημόσια σχολεία, κάτι που τονίζει διαρκώς σε πολλά σημεία της αυτοβιογραφικής του αφήγησης. Αυτοπροσδιορίζεται ως εργοθεραπευτής σε ειδικό σχολείο και αναφέρει πολλές φορές ότι ανήκει στην ομάδα των εκπαιδευτικών («…εμείς οι εκπαιδευτικοί…»). Τα τελευταία δύο χρόνια εργάζεται σε ειδικό δημοτικό σχολείο της Ανατολικής Αττικής. Έπρεπε να αλλάξει κατοικία για να βρίσκεται πιο κοντά στο χώρο εργασίας του αλλά αυτό δεν ήταν ιδιαίτερο πρόβλημα όπως αναφέρει αφού η συγκοινωνία είναι ικανοποιητική αλλά και γενικά οι αλλαγές («…δεν είναι κάτι που μισώ, αρκεί να κάνουν την ζωή μου πιο εύκολη, η κοινωνία έχει πολλά προβλήματα για όλους…»). Ο Γιάννης αναγνωρίζει τις δυσκολίες της ζωής ως Έλληνας πολίτης και ως άτομο με αναπηρία. Προσπαθεί διαρκώς να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του και κοπιάζει γι αυτό. Είναι γεγονός πως η κοινωνική πρόνοια δε θα έπρεπε να περιορίζεται στην παροχή επιδομάτων αλλά και στην δημιουργία των συνθηκών εκείνων που θα κάνει τους πολίτες να αισθάνονται ασφαλείς και ίσοι απέναντι στις υποχρεώσεις και απαιτήσεις τους. 3.15 Σύνοψη δεύτερου μέρους Στο μέρος αυτό της αφήγησης, με μια αναδρομή, δηλώνεται η ανάγκη του αφηγητή για σχολική ένταξη και κοινωνικοποίηση. Η αίσθηση του «ανήκειν» γίνεται επιτακτική ανάγκη ως έμφυτο χαρακτηριστικό. Όπως αναφέρει και ο Nassehi (1994, σελ. 73), «το παροντικό μέλλον μετατρέπεται σε παροντικό παρόν και το παροντικό παρόν σε παροντικό παρελθόν». Έτσι η βιογραφία του Γιάννη αναφέρεται ως η επιλεκτική αναπαράσταση βιωμένων γεγονότων στην πορεία ζωής του ατόμου που από την οπτική αυτής της στιγμής υπόκεινται σε αναγκαίες χρονολογικές τροποποιήσεις και συσχετίσεις. Έτσι κάθε νέα βιογραφική κατάσταση επιφέρει τροποποιήσεις, νέες ερμηνείες και αξιολογήσεις των παρελθόντων στοιχείων αλλά και των προσδοκώμενων. Καθοριστικές είναι λοιπόν οι διαρκείς τροποποιήσεις, επανερμηνείες, νέες αξιολογήσεις και η επιλεκτική λήθη ή ανάκληση στη μνήμη. Η βιογραφία του Γιάννη σχηματίζεται διακρινόμενη προς τη διαδρομή του βίου, στο βαθμό που ενσωματώνει τα βιωθέντα γεγονότα εντός της δικής της χρονικότητας, δίνοντάς μας την απόδειξη ότι η ταυτότητα δεν είναι άκαμπτη. Η ανάγκη για αποδοχή και ένταξη σε ομάδες ή υποομάδες είναι έμφυτη σχεδόν σε όλους τους ανθρώπους και εκφράζεται ως μια εσωτερική ανάγκη για επικοινωνία και συμβίωση. Οι βιογραφικές ρήξεις, αυτές οι σημαντικές αλλαγές στην διαδρομή του βίου, μπορούν να προκαλέσουν μεταβάσεις στην ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, χωρίς όμως πάντα να είναι ικανές να τον εμποδίσουν να πορευτεί στην βιογραφική τροχιά του. Καταφέρνει να ολοκληρώσει τις σπουδές του με την ταυτόχρονη αγωνία για την επαγγελματική του αποκατάσταση, όχι τόσο ως άτομο με αναπηρία, αλλά ως πτυχιούχος συγκεκριμένης σχολής. Η ανάγκη για συχνή επικοινωνία με το γραφείο διασύνδεσης της σχολής είναι επιτακτική. Η αφηγηματική μετάβαση στον εργασιακό βίο γίνεται έπειτα από ερώτηση του αφηγητή για το ποια ήταν η συνέχεια μετά τη λήψη του πτυχίου και πώς έφτασε σε αυτό το σημείο. 3.16 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Αναζήτηση εργασίας Αναφορικά με την πορεία της επαγγελματικής του αποκατάστασης, ο Γιάννης δηλώνει πως για τα άτομα με προβλήματα όρασης είναι δύσκολο να προσληφθούν σε («…κάτι άλλο εκτός από τηλεφωνητές σε δημόσιες· και λιγότερο σε ιδιωτικές υπηρεσίες»), εκφράζοντας την πεποίθηση της εργοδοσίας για την εργασιακή τους ικανότητα αλλά και την συντήρηση ενός απαρχαιωμένου συστήματος επαγγελματικής αποκατάστασης ατόμων με προβλήματα όρασης. Έτσι, μετά τη λήψη του πτυχίου του, ψάχνει να βρει οπουδήποτε εργασία αξιοποιώντας το κοινωνικό περιβάλλον του που περιλαμβάνει οικογένεια και πολλούς φίλους. Αναφέρει, («οι καθηγητές νομίζω περισσότερο ψυχολογικά θέλαν να με κάνουν να μην αγχώνομαι γιατί ούτε μέσα από το πανεπιστήμιο μπορώ να πω ότι είδα φως για τα επαγγελματικά μου. Τηλεφωνητής δεν ήθελα να γίνω με τίποτα… θα γινόμουν μόνο αν δεν είχα να φάω»). Η έλλειψη παροχής εργασιακών επιλογών είναι κάτι που τροφοδοτείται από το γενικότερο κλίμα σταδιοδρομίας των ατόμων με προβλήματα όρασης. Η κοινωνία δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τις δυνατότητες τους και περιορίζεται στην αντίληψη ότι είναι ικανοί μόνο για την πλήρωση θέσεων τηλεφωνικής εξυπηρέτησης όπου οι άλλες αισθήσεις, πέραν της ακοής, δεν απαιτούνται σε μεγάλο βαθμό. Την εποχή εκείνη τα τμήματα, καθώς και τα στελέχη τους, δεν ήταν σε θέση να εξυπηρετήσουν έμπρακτα τις επαγγελματικές ανησυχίες των ΑΜεΑ. Έτσι μετά από τρεις μήνες αναζήτησης, βρίσκει εργασία σε συνοικιακό βιβλιοπωλείο, στη γειτονιά φίλου που συνήθιζε να τον επισκέπτεται σπίτι του. Ο εργοδότης αυστηρός αλλά δεν είχε ενδοιασμούς για να τον προσλάβει στη δουλειά του. Δηλώνει, («Με πήρε που λες και μου είπε πως αν κάνεις καλά τη δουλειά σε κρατάω, αν όχι, φεύγεις. Τα άλλα δε με νοιάζουν. Εννοείται ότι δούλευα μαύρα, τότε δεν υπήρχαν πρόστιμα ή τουλάχιστον δεν τους ελέγχαν τόσο πολύ, ασφάλιση σχεδόν δεν ξέραμε τι θα πει αλλά δε μας ένοιαζε κιόλας»). Μας δίνεται μια μικρή αναφορά αναφορικά με τις εργασιακές συνθήκες όπου τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν καλύπτονταν. Εκεί κάνει το ξεφόρτωμα βιβλίων και άλλων εμπορευμάτων με κούτες από το φορτηγό που έρχονταν κάθε πρωί. Θυμάται, («πολλές φορές μου ήρθε κούτα στη μάπα και χτύπησα επειδή αυτός που ήταν πάνω στο φορτηγό και μου την πετούσε κάτω να την πιάσω ξεχνούσε να φωνάξει πιάσε και δεν ήμουν εκατό τα εκατό έτοιμος, αλλά δε μπορούσα να πω και κάτι, δεν ήθελα κιόλας»). Κατ’ επέκταση της καταπάτησης των εργασιακών δικαιωμάτων αναφέρεται πως σε περιπτώσεις εργατικού ατυχήματος, ο εργαζόμενος ήταν ολοκληρωτικά ακάλυπτος. Δηλώνει πως ο εργοδότης δεν ήθελε να ακούσει κουβέντα για προβλήματα και καθυστερήσεις, όποιος έκανε κάτι στραβό για δεύτερη φορά έφευγε, («όσο ήμουν εκεί άλλαξαν τρία άτομα»). Η αυστηρή εργοδοσία, όπου επικεντρώνεται στην αύξηση κέρδους στον ελάχιστο απαιτούμενο χρόνο, βιώνεται από τον αφηγητή ως άσχημη εμπειρία, παράλληλα όμως τον τοποθετεί εκτός της ανεργίας και εντός της ίσης εκμετάλλευσης ως άτομο ικανό να εργαστεί. Επιπλέον ο Γιάννης κάνει για λογαριασμό των πελατών την αναζήτηση των βιβλίων στον υπολογιστή, όπου καταχωρούσε κάποιο από τα στοιχεία του βιβλίου και ακούγονταν ένα ηχητικό μήνυμα για την διαθεσιμότητα ή όχι του βιβλίου και έτσι προχωρούσε σε ενδεχόμενη λήψη παραγγελίας. Αναφέρει, («το πρόγραμμα το εγκατέστησα μόνος στον υπολογιστή, ήθελα να κάνω την δουλειά μου καλύτερη και ήθελα να με έχει ανάγκη όσο γίνεται περισσότερο γιατί αυτός δεν είχε ανάγκη κανέναν, ήταν δουλειά που ο καθένας μπορούσε να πάει να την κάνει»). Έτσι ο αφηγητής ικανοποιεί και μια βαθύτερη ανάγκη του, αυτή του να εργαστεί ως βιβλιοθηκονόμος και μάλιστα να καταφέρει ως εργαζόμενος να εξασφαλίσει τη θέση εργασίας του έναντι του ανταγωνισμού. Ο εργοδότης έχει υψηλές απαιτήσεις κάτι που δεν πτοεί τον αφηγητή, αντίθετα αισθάνεται την ίση μεταχείριση. Αυτό που τον ενοχλεί όμως είναι η αίσθηση εκμετάλλευσης που υφίσταται, («δούλευα πολλές ώρες, σχεδόν όλη την ημέρα και κάποιες φορές μου είχε πει ότι χάρη σε μένα έχει δουλειά, αυτό με πλήγωσε λιγάκι. Με κρατούσε εκεί ακόμη κι όταν δεν υπήρχε δουλειά, σε περίπτωση που συμβεί κάτι, να έχει ένα άτομο να εξυπηρετήσει. Και τις Κυριακές πήγαινα για να πετάξω κούτες ή γι άλλες δουλειές. Αργούσε να με πληρώσει, ρεπό ή άδεια δε πήρα ποτέ, δε ζήτησα κιόλας αλλά και πώς να ζητήσεις;»). Στο σημείο αυτό αναφέρουμε την στάση της Erevelles (1996, σελ. 78-103) όπου μιλά για την αναπηρία σε σχέση με τις εκμεταλλευτικές εργασιακές σχέσεις στον καπιταλισμό. Η παραγωγικότητα και η αποδοτικότητα που απαιτεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής καθιστά ανάπηρα τα άτομα που εξαιτίας φυσιολογικών επιπλοκών δε μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτά τα κριτήρια. Έτσι, αποκλείονται από την συμμετοχή στην παραγωγή με αποτέλεσμα να μη συμμετέχουν και να απαξιώνονται από την κοινωνία. Η αγορά δεν έχει ανάγκη από μη παραγωγικές ομάδες (Finkelstein, 2007, σελ. 12), ωστόσο, η παραγωγικότητα πρέπει να εξετάζεται στα ιστορικά της πλαίσια. Κάτω από τις παρούσες απαιτήσεις του καπιταλισμού, η παραγωγικότητα εξαρτάται από την ευκολία με την οποία οι καπιταλιστές μπορούν να αποσπάσουν τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη από την εργατική δύναμη των εργατών τους. Συνεπώς, η παραγωγικότητα των εργατών δε μετριέται ανάλογα με την ικανότητά τους να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες που θα ικανοποιούν τις ανθρώπινες και κοινωνικές ανάγκες, αλλά με βάση τις εκμεταλλευτικές απαιτήσεις των καπιταλιστών για ολοένα αυξανόμενα κέρδη. Η λογική αυτή του κέρδους έχει εξαιρετικά δυσάρεστες συνέπειες στα ανάπηρα άτομα. Επειδή η απόσπαση υπεραξίας από την εργατική τους δύναμη είναι δύσκολη εξαιτίας των φυσιολογικών τους επιπλοκών, η εργατική τους δύναμη έχει μικρή αξία στον ανταγωνιστικό χώρο της αγοράς και έτσι καθίσταται δύσκολο να διατηρήσουν την θέση εργασίας τους (Erevelles, 1996, σελ. 526). Έτσι ο Γιάννης αποφασίζει να αφήσει την εργασία του. Αναφέρει, («οκτώ μήνες μετά έφυγα, δεν την πάλεψα άλλο, ο οποιοσδήποτε θα έφευγε δηλαδή. Δεν είχα πρόβλημα με αυτή τη δουλειά, αλλά όχι κι έτσι. Οι δικοί μου με λέγαν από καιρό να φύγω αλλά δεν τους άκουγα»). Ο αφηγητής περνά πάλι σε ένα στάδιο αναζήτησης εργασίας και βίωσης έντονου άγχους και ανησυχίας για το μέλλον, («…είχα να γελάσω, ξέρω ‘γω, δυό μήνες»). Ψάχνει να βρει εργασία μέσω αγγελιών, αξιοποιεί τις γνωριμίες του, αναζητά προκηρύξεις, ρωτά άλλα άτομα με προβλήματα όρασης. Μετά από τέσσερις μήνες αναζήτησης βρίσκει εργασία ως βοηθός φυσικοθεραπευτή σε γραφείο που του σύστησε γνωστό πρόσωπο της μητέρας του. Αναφέρει, («είχα κατααγχωθεί γιατί ενώ βρήκα δουλειά σε αυτό που είχα σπουδάσει, ήταν πάλι σαν να ξεκινούσα από το μηδέν, δεν είχα εμπειρία σε αυτό το αντικείμενο και έπρεπε και οι πελάτες να με δουν με καλό μάτι για να μπορέσει να με κρατήσει, νιώθω…εεε, ένιωθα σαν διαρκώς να κρινόμουν και να αξιολογιόμουν και να κρέμομαι από το τι θα πει ο πελάτης στον τότε εργοδότη μου, γιατί ακόμη κι αν αυτός ήθελε να με κρατήσει, αν ο πελάτης θεωρούσε ρε παιδί μου ότι ο τυφλός δεν κάνει καλή θεραπεία θα του χαλούσα το όνομα και θα με έδιωχνε. Όπως αναφέρει ο Labov (1972, σελ 69), «ο αφηγητής δείχνει να αναβιώνει εν μέρει εκείνη την εμπειρία και δεν έχει το περιθώριο να ελέγξει το λόγο του, όπως κανονικά συμβαίνει στις πρόσωπο με πρόσωπο συνεντεύξεις». Επιπλέον ο αφηγητής ανακαλύπτει ίσως για πρώτη φορά πως στο εργασιακό του αντικείμενο δεν αρκεί μόνο η άσκηση καλής θεραπευτικής παρέμβασης αλλά και η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων και εξυπηρέτησης πελατών συνήθως τρίτης ηλικίας που («εντάξει, δε το πολυείχα με αυτούς ρε παιδί μου…») προκειμένου να διατηρήσει τη θέση του αλλά και την εμπιστοσύνη του εργοδότη του. Την συγκεκριμένη θέση εργασίας, αναφέρει ο αφηγητής, την διατήρησε για πέντε μήνες, («κοίτα, εκεί έμεινα περίπου πέντε μήνες, η πρώτη βδομάδα ήταν μου είπε βδομάδα προσαρμογής, να μάθω να κινούμαι στο χώρο, τα μηχανήματα, τα κουμπιά δηλαδή από τα μηχανήματα που βρίσκονται και πως δουλεύουν […] αλλά τι βδομάδα; Εγώ ήθελα μήνα […] αλλά εγώ ένιωθα πως πολλά από αυτά που είχα μάθει στη σχολή δεν ήταν έτσι και πως ενώ είχα κάνει πρακτικές και τέτοια, όταν δουλεύεις σε γραφείο είναι αλλιώς, όταν έχεις απέναντί σου άτομο που δε τον γνωρίζεις είναι αλλιώς»). Ο αφηγητής μας παρουσιάζει τις δυσκολίες προσαρμογής και την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο που μόλις ξεκίνησε να εργάζεται σε ένα νέο εργασιακό περιβάλλον. Ωστόσο πρέπει να διαχειριστεί στον συντομότερο δυνατό χρόνο την κατάσταση αυτή και να μπορέσει να εγκλιματιστεί στο νέο περιβάλλον και να εκπαιδευτεί στις τεχνικές και στα εργαλεία. Ο εργοδότης θεωρεί ότι η εβδομάδα είναι αρκετή για να συμβεί αυτό ενώ ο εργαζόμενος νιώθει ότι χρειάζεται περισσότερο χρόνο γιατί δεν είναι μόνο η προσαρμογή αυτό που τον απασχολεί αλλά και η διαχείριση μιας ψυχολογικής κατάστασης που απαιτεί να μάθει εκ νέου τις βασικές τεχνικές του επαγγέλματός του. Απομακρυνόμενος από το πανεπιστήμιο μετά τη λήψη πτυχίου και μετά το πέρας αρκετού καιρού χωρίς ενασχόληση με το αντικείμενο, ο εργαζόμενος νιώθει ανίκανος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του επαγγέλματος. Ενός επαγγέλματος που, όπως και στα περισσότερα, νέα εργαλεία και τεχνικές παρουσιάζονται. Συνεχίζει την αφήγησή του αναφέροντας, («έκανα πολλά λάθη, δεν άφηνα να ζεσταθεί το μηχάνημα με το κερί πολύ ώρα […] αλλά και αυτός δεν τρελαινόταν να με μάθει… και πολλές φορές το τότε αφεντικό μου έλεγε άσε θα το κάνω εγώ αυτό, άσε θα τον αναλάβω εγώ αυτόν και ένιωθα χάλια, λες και εγώ ήμουν το αφεντικό και αυτός ο εργαζόμενος. Με κρατούσε στάνταρ λόγο της γνωριμίας. Οι πελάτες δεν ένιωθαν να βοηθιούνται από μένα…»). Το άτομο με αναπηρία νιώθει να βιώνει ένα φιλανθρωπικό μοντέλο διαβίωσης το οποίο του προσφέρει ελεημοσύνη και δε του δίνει τη δυνατότητα να σταθεί στις δυνάμεις του στο χρόνο που χρειάζεται. Στο φιλανθρωπικό αυτό μοντέλο τα άτομα αντιμετωπίζονται ως λήπτες της γενναιοδωρίας άλλων ανθρώπων που κατέχουν την δύναμη, όπου αυτή μεταφράζεται σε χρήμα, θέσεις εργασίας ή οτιδήποτε. Ο αφηγητής αναφέρει («δεν ένιωθα ότι με χρειαζόταν αλλά δεν είχε και τόσους πελάτες και ένιωθα ότι απλά περνάω τον χρόνο μου και μάλιστα με άγχος και με χρήματα τίποτα. Ήθελα κάτι άλλο τελικά ή σε κάποιον άλλον έστω. Έτσι παρότι δε το ήθελα να ξαναβρεθώ να ψάχνω δουλειά, δε μπορούσα απλά να μένω εκεί και να μη νιώθω ότι ο άλλος στηρίζεται σε μένα ή ότι του βγάζω δουλειά»). Το βασικό κίνητρο εργασίας μπορεί να διαφέρει για τον κάθε άνθρωπο, μπορεί να είναι το εργασιακό περιβάλλον, ο μισθός, οι ώρες εργασίες. Επιπλέον, υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στα κίνητρα, την απόδοση και την ικανοποίηση από την εργασία και η μεταβολή σε μια από αυτές έχει επίδραση και στις υπόλοιπες όπου κατ’ επέκταση θα επηρεάσουν την προσωπική ζωή και την διάθεση του ανθρώπου. Έτσι ο αφηγητής βρίσκεται για άλλη μια φορά στην αναζήτηση εργασίας. Οι εργασιακές διαδρομές γίνονται ολοένα και πιο ασυνεχείς καθότι διαστήματα εργασίας εναλλάσσονται με διαστήματα μη εργασίας. Η ανεργία τείνει να μην αποτελεί πλέον μια έκτακτη περίσταση που αποκλίνει από την κανονικότητα μιας εργασιακής τροχιάς αλλά ένα συνήθη σταθμό στην επαγγελματική διαδρομή. Η ασυνέχεια των εργασιακών διαδρομών δεν έγκειται μόνο στην εναλλαγή περιόδων ανεργίας με περιόδους απασχόλησης. Αφορά επίσης στην εναλλαγή επαγγελματικών ρόλων, αλλά και στην παρεμβολή περιόδων εκπαίδευσης ή κατάρτισης σε περιόδους που τοποθετούνται σε όλο το φάσμα της διαδρομής του βίου και όχι μόνο στη φάση της προπαρασκευής (Τσιώλης, 2006). Ο αφηγητής αναφέρει πως για τα επόμενα δύο χρόνια σχεδόν βρισκόταν στην αναζήτηση εργασίας, («πήγα σε αρκετές συνεντεύξεις, δε κώλωσα. Είχα πάει για κλητήρας, πάλι για βοηθός φυσικοθεραπευτή και άλλα που έβλεπα να ζητάνε, αλλά πότε ήμουν μεγάλος για αυτή τη δουλειά… τέλος πάντων κάτι τους βρωμούσε»). Είναι ενδεικτικό, όπως επισημαίνουν οι Fischer-Rosenthal W. Και Rosenthal G (1997) πως για την κατάληψη μιας επαγγελματικής θέσης δεν είναι πλέον σημαντικό το τι μπορεί κανείς να κάνει ή ποιος είναι, αλλά αν έχει ακολουθήσει μια διαδρομή που περιλαμβάνει τους απαραίτητους σταθμούς στην προσήκουσα αλληλουχία και ηλικιακή τους εκπλήρωση. Δεν είναι τυχαίο πως μια συνήθης οδηγία, που παρέχουν οι Σύμβουλοι επαγγελματικής σταδιοδρομίας σε εκείνους που επιθυμούν να διαγράψουν μια επιτυχημένη καριέρα, είναι να φροντίσουν ώστε το βιογραφικό τους να μην εμφανίζει μεγάλα κενά διαστήματα και να περιλαμβάνει τα απαραίτητα επιτεύγματα στον ενδεδειγμένο χρόνο. Παράλληλα με την αναζήτηση εργασίας του στον ιδιωτικό τομέα, ο αφηγητής καταθέτει αιτήσεις για θέσεις δημοσίου. Αναφέρει, («[…]και σε κάποια φάση αργά το μεσημέρι με παίρνουν τηλέφωνο από την πρωτοβάθμια Αθήνας και μου λένε διοριστήκατε εκεί και πρέπει να προσκομίσετε αυτά· και χαρτιά από γιατρούς· και και και… και εγώ έχω μείνει ακόμη στη λέξη διορισμός. Ε, εκεί τα έσπασα όλα»). Η βιογραφική ρήξη έρχεται με τον διορισμό όπου πλέον ο αφηγητής παύει να αναζητά εργασία και διώχνει από πάνω του την εργασιακή αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Τη θέση τους παίρνει η μόνιμη θέση εργασίας, τα εργασιακά δικαιώματα, το πρόγραμμα και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Αναφέρει, («η πρώτη χρονιά ήταν η πιο ωραία, ήμουν λίγο στα χαμένα γιατί προσπαθούσα να καταλάβω πως δουλεύει το σύστημα, συζητούσα με πολλούς πότε στο σχολείο, πότε έξω και έψαχνα να βρω πράματα να κάνω και πώς να τα κάνω αφού στο σχολείο δεν έχουν τα εργαλεία που είχα στις προηγούμενες δουλειές μου ή στη σχολή, βασικά δεν είχε τίποτε»). Ο αφηγητής παρουσιάζει την έλλειψη πλάνου άσκησης των καθηκόντων των ειδικοτήτων της ειδικής αγωγής. Αυτό συνήθως αποτελείται από ελεύθερες δραστηριότητες της κάθε ειδικότητας (ψυχολόγος, νοσηλευτής, φυσικοθεραπευτής, βοηθητικό προσωπικό) όπου σημαντικό ρόλο κατέχει η προσωπικότητα αυτού. Πολλές φορές περιορίζεται το άτομο στο να αποφορτίζει το τμήμα λαμβάνοντας ατομικά μαθητές. Έτσι ο αφηγητής στην αρχή ψάχνει να βρει αντικείμενο ή τρόπους να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Εννιά χρόνια μετά, τα προβλήματα που συναντά στο χώρο εργασίας του έχουν να κάνουν με την υλικοτεχνική υποδομή όπως δηλώνει («…δεν έχω τον χώρο και τα εργαλεία που θα έπρεπε ή θα ήθελα να κάνω σωστά την δουλειά μου οπότε ψιλολουφάρω…») και δεν έχει να κάνει με τους ανθρώπους αφού («…όλοι είμαστε επιστήμονες») της ειδικής αγωγής με αυξημένη την έννοια της αποδοχής της διαφορετικότητας. Στο σημείο αυτό βλέπουμε μια αντίφαση, όπου ένας «επιστήμονας», «ψιλολουφάρει». Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες από τα λεγόμενα του συνομιλητή μας υποψιαζόμαστε ότι αυταπατάται ή ότι έχει ενεργοποιήσει τον αμυντικό μηχανισμό της εκλογίκευσης. Τότε ο ερευνητής δεν λαμβάνει ως έχουν τα λόγια του, αλλά προσπαθεί να ανιχνεύσει τι κρύβεται πίσω από αυτά. Η ανάγκη του Γιάννη να νιώθει και να είναι σημαντικός καλύπτεται από τις σπουδές του και τον τρόπο συμμετοχής του στις ομαδικές συζητήσεις. Ωστόσο το σύστημα και ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου τον αλλοτριώνει, («…προσπαθώ να κάνω την δουλειά μου αλλά δε μπορώ και έτσι ή κάνω άλλα πράγματα ή απλά περιφέρομαι από αίθουσα σε αίθουσα και βοηθάω τους συναδέλφους σε ότι θέλουν…»). Ωστόσο ο Γιάννης δηλώνει ότι δε θα άλλαζε την δουλειά του, («…είναι κάτι που μου γεμίζει την ημέρα»). Κατά την βιογραφική του αφήγηση ο Γιάννης αφήνει την αίσθηση του συμβιβασμένου πολίτη και εργαζομένου. Είναι προφανές από τα παραπάνω πως η νέα κατάσταση βιώνεται από το υποκείμενο ως η απόλυτη ανατροπή της προηγούμενης, στο βαθμό που οι βιογραφικά αποκρυσταλλωμένες γνώσεις δεν μπορούν πλέον να αποτελέσουν τα πεδία για την εγκαθίδρυση της νέας πραγματικότητας και οι οικείες πρακτικές αποδεικνύονται αναποτελεσματικές. 3.17 Σύνοψη Τρίτου μέρους Ο αφηγητής μας αναφέρει πως η έλλειψη ενός συστήματος μέριμνας για την επαγγελματική αποκατάσταση των ΑμεΑ, τους ωθεί να αναγκάζονται να στηρίζονται στις φιλάνθρωπες κινήσεις τρίτων ή στην περιστασιακή εργασία, συνήθως μακριά από το αντικείμενο σπουδών ή αρεσκείας. Κατ’ επέκταση, τα επαγγελματικά δικαιώματα καταπατώνται πολύ περισσότερο από τα άλλα λόγω της γνώσης της εργοδοσίας για την ανάγκη για απασχόληση των ΑμεΑ αλλά και της δυσκολίας τους για εύρεση εργασίας. 3.18 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης Πως σε αντιμετωπίζουν οι συνάδελφοί σου στο σχολείο, στην παροντική σου εργασία; («Επειδή στα ειδικά σχολεία οι περισσότεροι είναι μόνιμοι και παλιοί δάσκαλοι και επειδή υπάρχουν πολλά άτομα με αναπηρία που εργάζονται ως δάσκαλοι ή άλλες ειδικότητες, δεν είχα κάποιο πρόβλημα αποδοχής, αν εννοείς αυτό. Ότι προβλήματα έχω είναι αυτά που αντιμετωπίζουν όλοι στα σχολεία που εργάζονται. Λίγα κουτσομπολιά, λίγο θέμα με τις εφημερίες, εγώ βέβαια δε κάνω αλλά το καταλαβαίνουν αυτό ή μπορεί να μου ανατεθεί κάτι άλλο, γενικά είμαστε καλά»). Ο αφηγητής παρουσιάζει μια μικρο-κοινωνία, όπου τα μέλη της είναι οικεία με την διαφορετικότητα και την αναπηρία σε σημείο που ζουν και αλληλοεπιδρούν αρμονικά. Στο χώρο αυτό υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες να εργαστεί, μετακινηθεί ή να δραστηριοποιηθεί γενικά ένα άτομο με αναπηρία χωρίς εμπόδια. Στην ουσία είναι ότι ακριβώς προβάλλει το Κοινωνικό Μοντέλο αναπηρίας. Αυτό που χρειάζεται είναι να φύγει από τα στενά όρια της μικρο-κοινωνίας του ειδικού σχολείου και να αναπτυχθεί στην ευρύτερη κοινωνία. 3.19 Αναλυτική αφαίρεση Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας. Ο αφηγητής, υιοθετώντας το κοινωνικό μοντέλο αναπηρίας, προσπαθεί να ενταχθεί ως ισότιμο και άξιο μέλος σε αυτή. Επιδιώκει την κατάκτηση κατάλληλης παιδείας και μόρφωσης με σκοπό την επαγγελματική αποκατάσταση και την αυτόνομη ποιοτική διαβίωση. Το δικαίωμα στην εργασία δεν παρέχεται ως αγαθό σε όλους. Ο υποψήφιος εργαζόμενος πρέπει να αποδείξει τις ικανότητες και δεξιότητες που αναφέρει ότι κατέχει. Στην περίπτωση του αναπήρου χρειάζεται να το αποδείξει διπλά λόγω της επιφυλακτικότητας ή της αρνητικής προδιάθεσης της εργοδοσίας. Ο αφηγητής αυτοπροβάλλεται ως άτομο ικανό, που η έλλειψη της όρασής του δεν αποτελεί εμπόδιο για οποιοδήποτε τύπο εργασίας. Έτσι θα δοκιμάσει διαφορετικές εργασίες ώσπου να καταλήξει να ασκήσει το επάγγελμα των βασικών του σπουδών εξασφαλίζοντας την πολυπόθητη για τον ίδιο εργασιακή ασφάλεια και αίσθηση αυτοπραγμάτωσης.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων Ο αφηγητής προσπαθεί να μην μένει χωρίς εργασία και προσπαθεί μέσα από αυτή να αποδεικνύει τις ικανότητές του και να διεκδικεί την ισότιμη μεταχείριση. Όπως αναφέρει ο Κουρουμπλής (2000, σελ. 132) η κοινωνία μας που κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από την ιδεολογία του κέρδους μετρά την αξία του κάθε ατόμου με το βαθμό της παραγωγικότητάς του. Και ενώ τα μη ανάπηρα άτομα αποδίδουν συνήθως την ανεργία τους στη δυσμενή οικονομική συγκυρία, οι άνεργοι ανάπηροι, ζώντας μέσα στο κλίμα της οικονομικής θεωρίας του κέρδους, αποδίδουν την αιτία της ανεργίας τους στην αναπηρία.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής. Υπάρχει η διαπίστωση (Ε.Σ.Α.μεΑ, 2005) ότι οι σπουδές των ατόμων με αναπηρία (65%) δεν τους βοήθησαν να βρουν εργασία, κάτι το οποίο αναδεικνύει τη διάσταση μεταξύ σπουδών και αναγκών της αγοράς εργασίας στοιχείο, που χαρακτηρίζει συνολικά τη σχέση αγοράς εργασίας και εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας. Το μεγαλύτερο ποσοστό εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα. Ως μέσα που έχουν αξιοποιηθεί για την εύρεση εργασίας είναι οι γνωριμίες με τον εργοδότη, οι αγγελίες και οι προσωπικές προσπάθειες πέρα των γνωριμιών. Το ίδιο φαίνεται να έχει συμβεί και στον Γιάννη, που όμως τελικά κατάφερε να αποτελέσει την μειοψηφία και να εργαστεί στο πεδίο των σπουδών του. 3.20 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Γεωργίας Η γνωριμία με την αφηγήτρια έγινε έπειτα από σύσταση συναδέλφου εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής του ερευνητή. Η αφηγήτρια παρουσιάστηκε ως έντονη προσωπικότητα με ιδιαίτερες εμπειρίες στο βίο της και πρόθυμη να συμμετάσχει στην έρευνα. Υπήρξε τηλεφωνική γνωριμία και προγραμματισμός της συνάντησης. Η αφηγήτρια από την πρώτη στιγμή έδειξε ενδιαφέρον και άνεση να συμβάλει με την ιστορία ζωής της στο προσωπικό της χώρο. Όπως ανέφερε η ίδια, η εργασία της και η αναπηρία της δεν της παρέχει την άνεση να έχει πολύ ελεύθερο χρόνο αλλά θεωρεί σημαντική την συμβολή της και προκαθόρισε την διάρκεια της συνέντευξης που ορίστηκε στις τρείς ώρες. Η οικία της βρίσκεται στον πρώτο όροφο μιας πολυκατοικίας στο Περιστέρι ενώ στο ισόγειο διατηρεί το λογιστικό της γραφείο μαζί με τον συνεργάτη της. Ζει μόνη της και έχει ως δεύτερο σπίτι της το γραφείο. Η αφηγηματική μορφή είναι σταθερή όπου κατά την σύνδεση και εξιστόρηση των γεγονότων ο εαυτός του αφηγητή παραμένει απαράλλαχτος, είτε πρόκειται για αρνητική είτε για θετική αφήγηση. Ο τύπος αφήγησης περιλαμβάνει στοιχεία ρομάντζου, όπως ορίζεται από την αφηγηματική θεωρία, όπου ο αφηγητής μετά από μια σειρά απειλών και εμποδίων, βγαίνει νικητής, μέσα από μια πορεία θετικών και αρνητικών μεταβάσεων και στοιχεία κωμωδίας όπου μετά την αντιμετώπιση των εμποδίων έρχεται η κοινωνική αρμονία. 3.21 Σύντομο ιστορικό της Γεωργίας Η αφηγηματική διαδικασία έχει ως εκκίνηση την σημαντικότητα του θεσμού της οικογένειας και του ρόλου των γονέων στην δόμηση μιας υγιούς προσωπικότητας για ένα παιδί με επίκτητες ειδικές ανάγκες. Σημαντική αναφορά γίνεται στην συμμετοχή στις σχολικές δράσεις και την ανάγκη για διακρίσεις. Οι χώροι εργασίας από όπου πέρασε η αφηγήτρια διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της ταυτότητάς της καθώς βίωσε διάφορα περιστατικά που την επηρέασαν ως γυναίκα και ως άτομο με αναπηρία. Μέχρι σήμερα προσπαθεί να αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής της παρότι θεωρεί τον εαυτό της επιτυχημένο. 3.22 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Η ασθένεια Στο πρώτο απόσπασμα της αφήγησής της η Γεωργία μας δίνει πληροφορίες για το οικογενειακό πλαίσιο και την ασθένειά της. Η αφηγήτρια γεννήθηκε στην Αθήνα το 1969 από νησιώτες γονείς που είχαν έρθει τα τελευταία δύο χρόνια, πριν την γέννησή της, προκειμένου να εργαστούν σε μεγάλη επιχείρηση. Δεν έχει αδέλφια αλλά έχει πολλά ξαδέλφια. Ο πατέρας της ήταν χειριστής μηχανημάτων σε βιομηχανία και δούλευε πολλές ώρες καθημερινά ενώ η μητέρα εργαζόταν ως καθαρίστρια στην ίδια επιχείρηση λιγότερες ώρες. Έμεναν στον τέταρτο όροφο μιας καινούργιας πολυκατοικίας. Τις ώρες που έλειπαν οι γονείς της, την έπαιρνε στο διαμέρισμά της η γειτόνισσα που εμπιστεύονταν οι γονείς της. Όταν ήταν 5 ετών μολύνθηκε από τον ιό της πολιομυελίτιδας, γεγονός που άλλαξε τα πάντα στην οικογένειά της καθώς δεν υπήρχε προγενέστερη εμπειρία αναπηρίας. Αναφέρει, («…στο σοι μας δεν υπήρχε κανένας ανάπηρος ποτέ, μόνο ένας παππούς κουφός από τις πολλές βουτιές στο νησί αλλά αυτό δεν ήταν κάτι. Οι γονείς μου δεν ξέραν τι να κάνουν, με τρέχαν και ρωτούσαν τους πάντες τι να κάνουν. Ήμουν και περίπτωση βλέπεις, χτύπησε στο κινητικό»). Στο σημείο αυτό η αφηγήτρια θίγει δύο θέματα. Το γεγονός ότι η αναπηρία δεν ήταν κάτι κοινωνικά γνωστό και φανερό την εποχή εκείνη. Τα άτομα με αναπηρία συνήθως περιορίζονταν και απομονώνονταν την εποχή εκείνη. Αλλά οι αναπηρίες που ήταν γνωστές και οικείες, όπως η κώφωση λόγω των ψαράδων που ασχολούνταν με το υποβρύχιο ψάρεμα, ήταν αποδεκτές ως ευρεία γνωστές. Κατά δεύτερον, η αφηγήτρια θεωρεί τον εαυτό της ιδιαίτερα άτυχο καθότι ο ιός την πρόσβαλε στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπου η περίπτωση αυτή είναι περισσότερο σπάνια. Θυμάται τους γονείς της να έχουν πάρει άδεια από την εργασία τους και να αναζητούν πληροφορίες για τον ιό και την αντιμετώπισή του σε διάφορα νοσοκομεία και ιατρούς της αττικής. Τελικά αναφέρει, («μου πήραν ένα μικρούλι καροτσάκι όπου ο μπαμπάς μου φρόντισε να το στολίσει ώστε να το κάνει πιο παιδικό. Είχα και πατερίτσες που είχε τυλίξει η μητέρα μου ροζ κορδέλες. Είχαν έρθει και κάτι θείοι μου να τον βοηθήσουν γενικά»). Η στήριξη μιας οικογένειας που έχει άτομο με αναπηρία είναι σημαντικός παράγοντας τόσο από άποψη πληροφόρησης όσο και πρακτικής βοήθειας. Ο στολισμός των εργαλείων κινητικής διευκόλυνσης κάνει περισσότερο προσιτή την εικόνα στους λοιπούς ανθρώπους που είχαν επαφή με την Γεωργία τότε και την βλέπουν σε μια διαφορετική κατάσταση. Σε εμβόλιμη ερώτηση του ερευνητή για το αν επιθυμεί η αφηγήτρια να αναφέρει τις διαδικασίες που έγιναν πριν την διάγνωση του ιού αναφέρει πως δεν θυμάται πολλά αλλά και πως δεν έδειξε ιδιαίτερη επιθυμία να μάθει μεγαλώνοντας. 3.23 Σύνοψη πρώτου μέρους Η αφηγήτρια αναφέρει πως οι εύκολα οπτικά αντιληπτές αναπηρίες δημιουργούν μια δυσκολότερο προσιτή εικόνα σε οικείους και μη. Θεωρεί πως όσο λιγότερο ορατή είναι η αναπηρία, τόσο πιο δεκτικό γίνεται το άτομο. Επιπλέον, αναπηρίες που εμφανίζουν υψηλή συχνότητα (νόσος των δυτών, κώφωση) σε συγκεκριμένες κοινωνίες (νησιωτικές περιοχές), γίνονται περισσότερο αποδεκτές και δεν αντιμετωπίζονται ως αξιοσημείωτο γεγονός. Έμμεσα μας αναφέρεται πως μια κοινωνία όπου δεν κρίνει τα ανάπηρα άτομα σύμφωνα με την εξωτερική τους εμφάνιση και την ανικανότητά τους αλλά με τις δεξιότητες και ικανότητές τους είναι μια βιώσιμη, ανεπτυγμένη και πολιτισμένη κοινωνία. 3.24 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Η εκπαιδευτική διαδρομή της Γεωργίας. Στη συνέχεια της αφήγησής της, η Γεωργία μας παρουσιάζει την φοίτησή της στο ιδιωτικό σχολείο της περιοχής όπου περιλαμβάνει όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης καθώς και το ότι είναι προσβάσιμο για άτομα με κινητική αναπηρία. Αναφέρει («Η πολιομυελίτιδα με βρήκε στην ηλικία που θα πήγαινα και σχολείο για πρώτη φορά, σχεδόν έξι χρονών και ‘γω ενώ ήμουν από τα παιδιά που τρέχαν πέρα δώθε, τώρα είχα παραλύσει και δε μπορούσα ούτε να περπατήσω, ούτε να ζωγραφίσω, ούτε να ξεφυλλίσω παραμύθι αλλά η δασκάλα με βοήθαγε πολύ όπως της είχε πει ο μπαμπάς μου και σε συνδυασμό με τις εργοθεραπείες είχα αρχίσει και να γράφω. Θυμάμαι πως το χαμόγελο δε το ‘χα χάσει από τα χείλη μου, ένιωθα δυνατή για κάποιο λόγο»). Η κατάσταση που αναφέρει η Γεωργία είναι ένα σχολείο ιδιωτικό, με εξειδικευμένο για την εποχή προσωπικό και υποδομή, που έρχεται σε συνεννόηση με τους γονείς για το καλύτερο αποτέλεσμα της μαθησιακής λειτουργίας αλλά και κοινωνικοποίησης του παιδιού. Τα δημόσια σχολεία της εποχής στερούνται το εκπαιδευμένο προσωπικό και την υποδομή για άτομα με κινητικά προβλήματα και έτσι δεν αποτελούν λύση. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ίσως την αλλαγή νοοτροπίας των γονέων που είχαν μια πιο χαλαρή στάση λόγω της νησιωτικής καταγωγής, τώρα να αναζητούν τον καλύτερο τρόπο διαβίωσης της κόρης τους, να έρχονται σε συνεννόηση με τους ειδικούς (δασκάλα, εργοθεραπευτή) και να ενδιαφέρονται για την εκπαίδευσή της. Αξιοσημείωτη είναι η εικόνα του εαυτού που παρουσιάζει η αφηγήτρια αναφέροντας πως παρόλη την αλλαγή της κινητικής της κατάστασης, δεν χάνει τη δύναμη και την αισιοδοξία του παιδιού. Η αφηγήτρια συνεχίζει παρουσιάζοντας τους λόγους που πήγε στο ιδιωτικό σχολείο και την κατάστασή του. Αναφέρει, («Οι γονείς μου βγάζαν αρκετά, είχαν και εισοδήματα από το νησί. Στο σχολείο που ήταν κοντά μπορούσα να πάω όλες τις τάξεις όπως πήγαιναν και τα περισσότερα παιδιά στη περιοχή. Τα είχε όλα για μένα, πισίνα, καλές δασκάλες που βοηθούσαν, ράμπες και τα παιδιά αρκετά τα ήξερα. Είχε και άλλο ένα παιδί μεγάλο με καρότσι»). Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας συνήθως αποτελεί προσδιοριστικό παράγοντα για την ποιότητα της πορείας ζωής ενός ατόμου όπου η κατάσταση της υγείας του έχει αλλάξει. Η αφηγήτρια αναγνωρίζει την καλή οικονομική κατάσταση των εργαζόμενων γονιών της που μπορούν να ανταποκριθούν στα δίδακτρα ενός ιδιωτικού σχολείου και σαν δεύτερο λόγο παρουσιάζει την απόσταση από τον χώρο κατοικίας ως κριτήριο επιλογής. Το σχολείο ήταν κοντά στο σπίτι, παράγοντας σημαντικός για άτομο με κινητική αναπηρία και επιπλέον διέθετε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης οπότε η κατάσταση αυτή θα συνεχιζόταν για πολλά χρόνια. Η συγκεντρωτική αυτή δομή βοηθά τα άτομα αφού τους απαλλάσσει από τα εμπόδια μετακινήσεων αλλά και το άγχος του νέου και της αποδοχής. Η κτιριακή υποδομή φαίνεται να είναι πλήρης για τα άτομα με κινητική αναπηρία αφού διαθέτει πρόσβαση, πισίνα για ενδυνάμωση των μυών, προσωπικό που γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των ατόμων με κινητική αναπηρία. Σαν τελευταίος λόγος επιλογής του σχολείου αναφέρεται η φοίτηση ενός μεγαλύτερου παιδιού με κινητικό πρόβλημα που πιθανώς δηλώνει την επιβεβαίωση ποιοτικής φοίτησης για μακρύ διάστημα αλλά και την ευκολότερη αποδοχή της Γεωργίας από την σχολική κοινότητα. Συνεχίζει αναφέροντας πως («…από τις πρώτες τάξεις μου άρεσε να διαβάζω αλλά πιο πολύ μου άρεσε να κάνω πράγματα, να δημιουργώ. Το σχολείο για μένα θα πρέπει να συνδέεται άμεσα με την αγορά εργασίας, να σε προετοιμάζει, όχι να σου λέει ο δάσκαλος παπαγάλισε αυτό και εσύ να το κάνεις, αλλά κάθε τι που διαβάζεις να προσπαθείς να καταλάβεις γιατί είναι έτσι, να μην τα δέχεσαι παθητικά τα πράγματα αλλά να έχεις κρίση». Το θέμα της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας από την μικρή κιόλας ηλικία, θίγεται μέσα από το απόσπασμα αυτής της αφήγησης. Η εθνική στρατηγική πρέπει να δίνει έμφαση στην ποιότητα σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και το εκπαιδευτικό σύστημα να στοχεύει στην διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με κρίση, όραμα και δυνατότητα να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις. Το κοινωνικό όμως οικοδόμημα στηρίζεται σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου σε όλες τις βαθμίδες του εξοπλίζει τους μαθητές με γνωστικά εφόδια χωρίς να τους προετοιμάζει για την ελεύθερη αγορά. Πλέον, φορείς του εκπαιδευτικού συστήματος δεν διαθέτουν εικόνα ή επαφή με την αγορά εργασίας και υιοθετούν ανάλογη συμπεριφορά, υπηρετώντας εκ των έσω το σύστημα δημιουργώντας προσωπικότητες με ανάλογη θεώρηση των πραγμάτων. Το πρόβλημα δεν φαίνεται να είναι τα άτομα με αναπηρία ή οι πτυχιούχοι με αναπηρία ή χωρίς, αλλά η διαδικασία απορρόφησής τους στην αγορά εργασίας. Η γεωργία συνεχίζει την αφήγησή της με δηλώσεις στην αριστεία της σε όλες τις τάξεις του δημοτικού και γυμνασίου καθώς και την συμμετοχή της στις σχολικές δραστηριότητες. Αναφέρει («τελείωσα όλες τις τάξεις του Δημοτικού με δέκα, διάβαζα, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό, είχα και συμμετοχή, στο Γυμνάσιο που και εκεί ήμουν σε όλες τις τάξεις απουσιολόγος, θυμάμαι είχα φέρει πολλές φορές τους καθηγητές μου σε δύσκολη θέση με τις ερωτήσεις και τις απορίες μου. Αλλά τους άρεσε αυτό, τους κρατούσα όλους σε εγρήγορση. Και εννοείται ότι δεν είχα λείψει από εκδρομή ή θεατρική παράσταση ή χορό. Δεν ένιωθα ρε παιδί μου την αναπηρία, παρότι δεν την ήθελα ή δεν μπορούσα να την συνηθίσω, τώρα την έχω συνηθίσει. Χόρευα εννοείται χάλια αλλά το έκανα»). Η κατάσταση του εαυτού παρουσιάζεται ως μια εξαιρετική μαθήτρια τόσο στις σχολικές επιδόσεις με βραβεύσεις και ενημέρωση απουσιολογίου όσο και ένα δραστήριο άτομο αναφορικά με την ενεργητική της συμμετοχή. Το κυνήγι των υψηλών επιδόσεων φαίνεται να είναι προσωπικός στόχος που θα την φέρει σε ίση ή και ανώτερη θέση από τους συμμαθητές αφού γίνεται το επίκεντρο της τάξης ή της σκοπιάς του εκπαιδευτικού. Σκοπός της ίδιας ίσως είναι να την βλέπουν ως την άριστη μαθήτρια και όχι την μαθήτρια με την κινητική αναπηρία. Αυτή η εσωτερική δύναμη φαίνεται να υπάρχει στα άτομα με αναπηρία που επιδιώκουν την αυτονομία τους και δομούν έναν τέτοιο εαυτό από μικρή ηλικία. Πέρα από τις άριστες επιδόσεις στα σχολικά μαθήματα ο εαυτός παρουσιάζεται ως ανώτερος ή ξεχωριστός εκείνης της ηλικίας, μεταξύ άλλων και μέσα από τις λοιπές σχολικές δραστηριότητες που άλλοι μαθητές είτε δε συμμετείχαν είτε πίστευαν ότι η Γεωργία λόγω της κινητικής της αναπηρίας δε θα μπορεί να συμμετάσχει. Αλλά η εικόνα του εαυτού ήταν αυτή ενός ατόμου που δεν έχει αναπηρία ή δεν την αισθάνεται ως εμπόδιο για δράση. Συνεχίζει την αφήγησή της με μια εμβόλιμη αναφορά στην βολή κάποιων ατόμων με κινητική αναπηρία όπου, («…ακόμη κάνω πράγματα που θα μπορούσα να μην κάνω αν ήθελα, όπως πολλοί άλλοι ανάπηροι που βολεύονται και περιμένουν να τους τα φέρουν όλα στο πιάτο…εγώ χαλάω την πιάτσα βλέπεις όταν τα λέω ή τα γράφω»). Η αναφορά αυτή επιβεβαιώνει την εικόνα του εαυτού ως ξεχωριστού αναπήρου από τα υπόλοιπα άτομα με αναπηρίες (όχι μόνο κινητικές) όπου εκμεταλλευόμενοι την αναπηρία τους μπορούν να χειρίζονται καταστάσεις και ανθρώπους. Είναι μια παγιωμένη θέση την οποία εκφράζει λεκτικά ή και γραπτά προκειμένου να την δηλώσει ή να αποφορτιστεί συναισθηματικά. Οι Swain και Cameron (1999) διερευνώντας τον τρόπο που οι ανάπηροι κάνουν το ντεμπούτο τους (coming out) στην κοινωνία, αναφέρονται στη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας όπως αυτή διατυπώθηκε από τους Tajfel και Turner. Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας διαφοροποιεί την ατομική ταυτότητα, που περιλαμβάνει τις μοναδικές ατομικές ιδιότητες της προσωπικότητας (προτιμήσεις και αντιπάθειες, ιδιαίτερες ικανότητες) από την κοινωνική ταυτότητα που περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής ομάδας. Έτσι το ντεμπούτο ενός αναπήρου στην κοινωνία ουσιαστικά σηματοδοτείται από τη μετακίνηση της ταυτότητάς του με τα προσωπικά χαρακτηριστικά ως μη ανάπηρο άτομο, σε μια ταυτότητα με τα χαρακτηριστικά του αναπήρου, έτσι όπως αυτά επιβάλλονται από τους κοινωνικούς φραγμούς. Η αυτοεκτίμηση του ατόμου, ενώ στην αρχή κρίνεται από τα θετικά ή αρνητικά επιτεύγματα και ιδιότητες του μη αναπήρου, τώρα αποκτά τα χαρακτηριστικά του μέλους μιας ομάδας που κατηγοριοποιείται ως ομάδα αναπήρων. Η Γεωργία συνεχίζει την αφήγησή της για την πτωτική πορεία στην βαθμολογία που είχε στις δύο πρώτες τάξεις του λυκείου. Την αιτία την οφείλει στην επιδείνωση της κατάστασής της, («περνούσα διάφορα εκείνο τον καιρό, είχα ανεξήγητο άγχος, ανεβασμένη πίεση, χαμηλό αιματοκρίτη, αρρώσταινα συχνά, είχα πολλές απουσίες… κακή διάθεση…έμενα νοσοκομείο για μια βδομάδα τουλάχιστον κάθε μήνα, είχα κι εκεί δάσκαλο αλλά δεν ήθελα να διαβάζω καθόλου. Όταν γυρνούσα στο σχολείο τα παιδιά με ρωτούσαν τι είχα… και οι νέοι δάσκαλοι και τα παιδιά με κοιτούσαν με συμπόνοια που δε μ’ άρεσε. Μετά όσο κι αν διάβαζα ένιωθα ότι δε μπορούσα να τους φτάσω»). Η μείωση της σχολικής επίδοσης αποτελεί μια σημαντική αλλαγή της μαθησιακής κατάστασης της αφηγήτριας. Η εικόνα που έχει δομήσει στον εαυτό της αλλά και στον υπόλοιπο περίγυρο είναι αυτή της άριστης μαθήτριας και ως τέτοια είναι γνωστή. Με την μείωση της απόδοσης χάνει αυτά τα χαρακτηριστικά που την κάνουν να ξεχωρίζει με θετικό τρόπο. Η ίδια αποδίδει τα αίτια σε παθολογικές και οργανικές καταστάσεις που σχετίζονται με το σώμα, την υγεία και την ψυχολογική κατάσταση. Ωστόσο τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονταν και στο παρελθόν χωρίς όμως να φέρουν τα ίδια αποτελέσματα. Η μετάβαση από το γυμνάσιο στο λύκειο με την ταυτόχρονη αλλαγή των εκπαιδευτικών και των ομηλίκων, δημιουργεί εμπόδια στη διαχείριση της νέας κατάστασης. Οι υψηλότεροι στόχοι, η βαθμοθηρία και οι απαιτήσεις δεν μπορούν να καλυφθούν, με πιθανό αποτέλεσμα να δημιουργούνται ψυχοσωματικές καταστάσεις οι οποίες να εκτρέφονται από την ανεπιθύμητη συμπόνοια. Έτσι η αφηγήτρια μας αναφέρει πως έπρεπε να παρακολουθήσει ιδιαίτερα μαθήματα πλέον για να μπορέσει να καλύψει τα μαθησιακά της κενά αλλά και να φτάσει στο γνωστικό επίπεδο των συμμαθητών της. Αναφέρει («με πήγαινε ένας γνωστός του πατέρα μου με το βανάκι μέχρι το φροντιστήριο γιατί αυτό ήταν μακριά αλλά και από χάλια δρόμους, δηλαδή και να ήθελα να πάω μόνη μου δε θα μπορούσα και ας πούμε είχαμε υποχρεωθεί στον άνθρωπο να με σηκώνει και να με πηγαίνει, είχα παχύνει και αρκετά τότε… ζήτημα να πήγα δέκα φορές όμως δεν υπήρχε πρόβλεψη για μένα και για άλλους αναπήρους ούτε στο ελάχιστο (…) και γι αυτό παρότι οικονομικά ήταν ακριβό και ήδη κόστισα αρκετά στους γονείς μου, έκανα ιδιαίτερα στο σπίτι, σχεδόν κάθε μέρα»). Ελλείψει δομών και μέσων την εποχή εκείνη για εξυπηρέτηση των αναγκών των κινητικά αναπήρων πέραν της περιοχής τους, αναγκάζονται να στραφούν στην καλή διάθεση για εξυπηρέτηση τρίτων κάτι που δεν είναι πάντα ίσως διαθέσιμη ή η καλύτερη λύση. Αλλά και παρόλο που υπήρχαν τα εργαλεία και τα μέσα για ενίσχυση της μάθησης στα σχολικά μαθήματα ή σε άλλες ανάγκες, δεν υπήρχε η πρόβλεψη για τους ανάπηρους μαθητές. Και αυτό επειδή την δεκαετία εκείνη δεν συνηθίζονταν να κυκλοφορούν οι ανάπηροι λόγω του κοινωνικού αποκλεισμού ή δεν υπήρχε η πρόνοια, η κοινωνία δεν είχε προβλέψει τρόπους εξυπηρέτησης της μετακίνησής τους όπως ράμπες, ανελκυστήρες, ειδικά μέσα μεταφοράς. Πλέον, η αναπηρία σε ένα άτομο κοστίζει, όχι μόνο σαν ψυχολογικός παράγοντας που στερεί την ικανοποίηση αναγκών από ένα κόσμο φτιαγμένο από μη αναπήρους, αλλά κοστίζει οικονομικά. Τα έξοδα αυτά περιλαμβάνουν ιατρικές δαπάνες (κατ’ οίκων ή νοσοκομειακά), έξοδα εργαλείων μετακίνησης και άλλα που σχεδόν πάντοτε δεν καλύπτονται από τα κοινωνικά επιδόματα με αποτέλεσμα να μειώνεται κατά πολύ το οικογενειακό εισόδημα. Πλέον τα κοινωνικά επιδόματα δίνονταν αξιολογώντας καθαρά δημοσιονομικά την αναπηρία και όχι το ίδιο το ανάπηρο άτομο προκειμένου να υπάρχει το μικρότερο δυνατό κρατικό κόστος. Η αφήγηση συνεχίζεται με την κατάθεση της σκληρής δουλειάς στη Γ’ Λυκείου όπου ο στόχος ήταν η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο καθώς και των προσωπικών θυσιών που έγιναν για το σκοπό αυτό. Αναφέρει, («…είχα πει πως θα περάσω πάση θυσία, κλεινόμουν όλη μέρα στο δωμάτιο και διάβαζα, διάβαζα μέχρι και στην τουαλέτα, ιδιαίτερα έκανα φουλ και στα τέσσερα μαθήματα ((μέθοδος δεσμών)) και είχα κόψει τελείως κάτι φλερτάκια που είχα, δηλαδή σχέση στο σχολείο μου και κάτι τσιλιμπουρδίσματα στο άλλο σχολείο… και σε κάτι κρισούλες που είχα, πάλι δεν έμεινα πίσω, πείσμωνα, διάβαζα…»). Μας παρουσιάζεται η επίπονη περίοδος της Γ’ Λυκείου όπου με το παλαιό σύστημα των δεσμών κρίνονταν η επιτυχία και η είσοδος του μαθητή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση καθώς και η στενή εξάρτηση του Λυκείου από το σύστημα εισαγωγής στα τριτοβάθμια ιδρύματα. Επιπλέον ενισχύεται η παραπαιδεία όπου τα φροντιστηριακά και ιδιαίτερα μαθήματα δεν είναι επιλογή αλλά ανάγκη. Οι θυσίες σε αυτό το στάδιο φαίνεται να είναι μεγάλες τόσο αναφορικά στην οικογενειακή οικονομική επιβάρυνση όσο και σε προσωπικό επίπεδο όπου η διακοπή της ερωτικής σχέσης είναι αναγκαία. Εδώ διαβλέπουμε και μια αποτίναξη του κυρίαρχου στερεότυπου αναφορικά με την ερωτική ζωή του ανάπηρου πληθυσμού. Ο στόχος φαίνεται να είναι ιδιαίτερα μεγάλος αφού ακόμη και τα οργανικά προβλήματα που στο παρελθόν την εμπόδιζαν στη μελέτη τώρα αποτελούν κίνητρο για περισσότερο διάβασμα προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός. Η περίοδος αυτή σηματοδοτεί το πέρασμα στην ενήλικη ζωή αφού από το λόγο της διαφαίνεται μια τάση για αυτονομία, ανεξαρτησία και ανάληψη ατομικής ευθύνης. Η σκληρή δουλειά φαίνεται να αποδίδει αφού («πέρασα πρώτη στο τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας αλλά κατάφερα εύκολα και πήρα μεταγραφή στο ΤΕΙ Αθήνας. Ήμουν πολύ ευτυχισμένη που πέρασα και άλλαζε το σκηνικό αλλά γρήγορα μου έφυγε. Το πανεπιστήμιο χάλια τότε από πρόσβαση, δε ξέρω γιατί αλλά αλλιώς το είχα στο νου μου, η πρόσβαση πάλι δεν υπήρχε, υπήρχαν σημεία που έπρεπε να υπάρχει άτομο να με βοηθήσει αλλά και στη σχολή μέσα δε μπορούσα να χρησιμοποιήσω το ασανσέρ που ήταν μόνο για τους καθηγητές, γενικά λες και κοιτούσαν όλη την πάρτη τους. Άλλοι μπορεί να αναπολούν τα φοιτητικά τους χρόνια αλλά εγώ όχι. Βέβαια το πάλεψα μέχρι το τέλος και ασφαλώς πήρα το πτυχίο μου με καλό βαθμό για τότε»). Η αναφορά στην πρωτιά της κατάταξης επιβεβαιώνει την δόμηση ενός εαυτού που επιδιώκει να ξεχωρίζει αλλά και να συμμετέχει ισότιμα σε όλες τις δραστηριότητες εφόσον αρθούν ορισμένα εμπόδια. Το χαρακτηριστικό αυτό της εαυτικής ταυτότητας είναι κάτι που έχει δομηθεί σε όλα τα μαθησιακά χρόνια αλλά φαίνεται να μη συνεχίζεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση καθότι το πλαίσιο και η υποδομή δε το επιτρέπουν στα άτομα με αναπηρία. Η δυσκολία της κτιριακής πρόσβασης και προσπελασίμοτητας επισημαίνεται σε όλη τη διάρκεια των σπουδών, υπονοώντας και τον αποκλεισμό από την συμμετοχή στις δραστηριότητες και τα κοινά. Το εσωτερικό, όπως και το εξωτερικό περιβάλλον του πανεπιστημίου σκιαγραφείται ως εχθρικό απέναντι στους φοιτητές χωρίς να ξεχωρίζει ωστόσο τους έχοντες αναπηρία. Επιπλέον το στοιχείο της προσωπικής επίτευξης διαφαίνεται έντονα καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. 3.25 Σύνοψη δεύτερου μέρους Σε αυτό το σημείο της αφήγησης η Γεωργία σχολιάζει το ιδανικό σχολικό περιβάλλον όπου η ιδιωτική εκπαιδευτική μονάδα μπορεί να συγκεντρώνει όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης καθώς και να διαθέτει επιπλέον παροχές στους κόλπους της για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Επιπλέον θίγεται η πολυπόθητη σύνδεση της εκπαίδευσης μέσω της δημιουργίας εξειδικευμένων ειδικοτήτων με την αγορά εργασίας. Τα μακρά διαστήματα αποχής από την μαθησιακή διαδικασία μπορούν να αποτελέσουν ανασταλτικό παράγοντα για την ανέλιξη του ατόμου με αναπηρία αν δεν υπάρξει προνοητικότητα. Ο εαυτός ενός ατόμου με αναπηρία μπορεί να περάσει από πολλές φάσεις (ενεργητικότητα – παθητικότητα, δημιουργία – στασιμότητα) κατά την εξελικτική του πορεία. Ο τρόπος που ένα άτομο ορίζει την αναπηρία ή ο τρόπος που βλέπει τον εαυτό του (αριστεία, συμμετοχικότητα) μπορεί να ορίσει και τον βαθμό ή τον τρόπο αποδοχής από τους άλλους. Επίσης η ταυτότητα δεν είναι πάντα κάτι στάσιμο και από νωρίς αποκρυσταλλωμένο, αλλά περνά από μια συνεχή διαδικασία επαναπροσδιορισμού. 3.26 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Εργασία Κατά τη διάρκεια των σπουδών της η αφηγήτρια έχει ξεκινήσει να εργάζεται προσφέροντας ιδιαίτερα μαθήματα. Αναφέρει («…απ’ όταν σπούδαζα μπορείς να πεις ότι εργαζόμουν, έκανα ιδιαίτερα πολιτικής οικονομίας και μαθηματικών σε παιδιά της πολυκατοικίας μας και είχα φτιάξει και όνομα μπορώ να πω. Αλλά και σε κάποιους φοιτητές μικρότερων εξαμήνων αναλάμβανα κάποιες εργασίες τους, τώρα βαριέμαι να ασχοληθώ. Τότε ήθελα να ελαφρύνω τον πατέρα μου και να αρχίσω σιγά σιγά να στηρίζομαι στα πόδια μου… καταλαβαίνεις…»). Η επισήμανση της χρονικής περιόδου έναρξης εργασίας παράλληλα με τις σπουδές, προβάλλει την εικόνα του ιδιαίτερα εργατικού εαυτού σε αντίθεση με την πλειοψηφία των ομηλίκων. Και εξαιτίας αυτής της στάσης καταφέρνει να εδραιωθεί στο μικρό κοινωνικό περιβάλλον ως άξια καθηγήτρια οικονομικών μαθημάτων. Επίσης επισημαίνεται η ανάγκη αυτονόμησης ως άμεση συνέχεια της πορείας του βίου. Μετά τη λήψη του πτυχίου η Γεωργία προσβλέπει στην πρόσληψή της σε κάποια δημόσια υπηρεσία, («ήθελα να χωθώ στο δημόσιο, έκανα φουλ προκηρύξεις και έδινα εξετάσεις για παντού, τότε τους παίρναν με το τσουβάλι και πολλοί δε πηγαίναν γιατί τα λεφτά δεν ήταν και πάρα πολύ καλά, αλλά εγώ ήθελα πιο πολύ δουλειά που να μην έχει σχέση με τον ιδιωτικό τομέα γιατί είχα δεινοπαθήσει στην πρακτική μου, εκεί θα ήμουν πιο χαλαρά, όχι ότι δε θα δούλευα. Αλλά μέχρι να συνέβαινε αυτό δούλευα σε λογιστικό γραφείο φίλου του πατέρα μου»). Μας παρουσιάζεται το γενικότερο κλίμα της εποχής για μόνιμο διορισμό στον δημόσιο τομέα και μια τάση της ίδιας για απομάκρυνση από τον ιδιωτικό τομέα λόγω αρνητικής πρόσφατης, παρελθοντικά, εμπειρίας. Ωστόσο έως ότου επιτευχθεί αυτός ο στόχος συνεχίζει να εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα όπου αποκτά εμπειρία. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η εκπλήρωση των βιογραφικών στόχων με την συμπλήρωση προκηρύξεων και συμμετοχή σε εξετάσεις διαγωνισμών για διάφορα υπουργεία. Ένα βασικό εμπόδιο που συνάντησε η αφηγήτρια ήταν ότι λόγω της κινητικής της αναπηρίας δεν ήταν δυνατή η πρόσληψη στο δημόσιο που απαιτούσε άρτια φυσική και ψυχική κατάσταση. Αναφέρει, («…σκάλωνε το θέμα στην φυσική κατάσταση, έτσι σκέφτηκα και πήγα στην δευτεροβάθμια υγειονομική επιτροπή και μετά από πολύ κόπο και αγώνα και φασαρία που έκανα κατάφερα και μου δώσαν μια βεβαίωση που έλεγε ότι μπορούσα να εργαστώ ως υπάλληλος σε γραφείο δημόσιας υπηρεσίας. Εκεί είδα και άλλους να το διεκδικούν αυτό…»). Η αφηγήτρια παρουσιάζει ως προσωπικό επίτευγμα την αλλαγή μιας, κατά περίπτωση κατάστασης, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι τα άτομα με αναπηρία δε πρέπει να επαναπαύονται στην αναπηρία τους και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Επιπλέον με αυτό το αφηγηματικό απόσπασμα μας δίνεται η εικόνα των περιοριστικών συνθηκών που ίσχυαν για τα άτομα με αναπηρία καθώς και οι διάφοροι ανεπίσημοι οδοί που ακολουθούνταν προκειμένου να υπερπηδηθούν τέτοιου τύπου εμπόδια. Έτσι η αφηγήτρια καταφέρνει και προσλαμβάνεται στο Υπουργείο Οικονομικών στο τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού εγκαταλείποντας τα ιδιαίτερα μαθήματα που έκανε. Αναφέρει («…και επιτέλους είχα προσληφθεί, δε θα επιβάρυνα άλλο τους γονείς μου, είχε καλά λεφτά, οπότε είχα αφήσει τα ιδιαίτερα. Είχα ξενοιάσει γιατί το είχα πολύ άγχος να βρω δουλειά σαν ΑμεΑ. Η δουλειά δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολη αλλά αλλού ήταν το πρόβλημα, ούτε στην κτιριακή υποδομή, αλλά στους ανθρώπους· με κοιτούσαν λες και τους είχα σκοτώσει τη μάνα ή τους είχα φάει τη θέση, πέντε χρόνια έμεινα εκεί, έναν φίλο είχα κάνει μόνο και οι γυναίκες ήταν λίγες…»). Η αφηγήτρια φαίνεται ότι βίωνε την διαβίωση με τους γονείς της ως ένα επιπρόσθετο βάρος γι αυτούς αναγνωρίζοντας τον κόπο και τις θυσίες τους. Η εύρεση της εργασίας, πέρα από προσωπική επιτυχία και βελτίωση ζωής, αποτελεί και τρόπο αυτονόμησης και απαλλαγής ή μείωσης του βάρους των γονέων, έτσι όπως το αντιλαμβάνεται η αφηγήτρια. Ο διορισμός ερμηνεύεται ως κατάκτηση ενός επόμενου στόχου, οπότε προηγούμενες περιστασιακές εργασίες εγκαταλείπονται. Η αφοσίωση επικεντρώνεται στην εκμάθηση των νέων αντικειμένων και αρμοδιοτήτων στο εργασιακό περιβάλλον. Ένα περιβάλλον που φαίνεται να μην είναι φιλικό απέναντι στην αφηγήτρια ως άτομο με κινητική αναπηρία. Προφανώς η αιτία είναι πως υπήρχε η αντίληψη πως η κατάληψη της θέσης έγινε εξαιτίας της αναπηρίας και όχι του πτυχίου. Μας δίνεται η εικόνα ενός ανταγωνιστικού, μη φιλικού περιβάλλοντος εργασίας όπου η διαφορετικότητα δεν γίνεται αποδεκτή. Και μάλιστα σε ένα άτομο όπου η συμμετοχή και η δημιουργία σχέσεων παίζει καθοριστικό ρόλο για την ψυχική ισορροπία, η κατάσταση αυτή κρίνεται ως επιβαρυντική. Ωστόσο η Γεωργία μας αναφέρει πως τον πρώτο καιρό επικεντρώθηκε στο να μάθει το αντικείμενό της σωστά, («εκεί ελέγχαμε τις άδειες, τα μισθολογικά, τις μετακινήσεις προσωπικού και τα πειθαρχικά παραπτώματα. Στην αρχή διάβασα πολύ, δεν έχανα σεμινάρια που μας κάναν. Ήθελα να αναλαμβάνω όσα περισσότερα γινόταν και να μη κάνω κανένα λάθος. Γενικά δεν ήθελα να δώσω δικαίωμα σε κανέναν αλλά το έβρισκαν»). Από την αφήγηση της Γεωργίας βλέπουμε πως η ανάληψη θέσης ευθύνης απαιτεί αφοσίωση, επιμονή και σκληρή δουλειά. Το αντικείμενο είναι πολύ συγκεκριμένο αλλά ως νεοδιοριζόμενη πρέπει να εργαστεί πιο σκληρά προκειμένου να ανταπεξέλθει. Στο σημείο αυτό όμως πρέπει να προστεθεί και το πρόβλημα με την έλλειψη συναδελφικότητας όπου πολλές πληροφορίες έπρεπε να τις μάθει από επίσημες πηγές και οδούς όπως είναι τα σεμινάρια και όχι από ανεπίσημες όπως οι συζητήσεις μεταξύ συναδέλφων. Επιπλέον η ανάληψη περισσότερων αρμοδιοτήτων οφείλεται αφενός στο χαρακτήρα της αφηγήτριας και αφετέρου στην διαδικασία δόμησης μιας εικόνας προς ίση μεταχείριση. Παραθέτει αρκετά στοιχεία από το ξεκίνημα της εργασίας της και την συμπεριφορά των συναδέλφων της, («ήμουν η μόνη γυναίκα στο συγκεκριμένο τμήμα, με βλέπαν και ΑμεΑ και με θεωρούσαν λες και δε μπορούσα να κάνω τίποτα. Το ίδιο έβλεπα να βλέπουν και οι εξυπηρετούμενοι ή οι λοιποί στο κέντρο ((της Αθήνας)). Από τη μια…όταν πέρασε καιρός βέβαια, τους φώναζα, αλλά πάλι με κακολογούσαν, από την άλλη τους έπαιρνα με το καλό, με λυπόντουσαν. Μιλούσαν μεταξύ τους στο γραφείο λες και εγώ δεν υπήρχα, γινόντουσαν χυδαίοι πολλές φορές… όταν τους έκανα παρατήρηση με φορτώνανε με δουλειές (5) ήμουν να σκάσω, στο σπίτι δε κοιμόμουν και έκλαιγα…»). Η αφηγήτρια ξεκίνησε την εργασιακή της καριέρα σε ένα ανδροκρατούμενο εργασιακό περιβάλλον δίνοντάς μας την πεποίθηση ότι την εποχή εκείνη τα οικονομικά ήταν μόνο για τον ανδρικό, υγιή πληθυσμό. Έτσι το άτομο με το διττό κοινωνικό ρόλο της γυναίκας και της κινητικά ανάπηρης, νιώθει εγκλωβισμένο. Η προσήλωση στα καθήκοντά του δεν φαίνεται να είναι λύση για τον εργαζόμενο που δεν έχει γίνει αποδεκτός από τους υπολοίπους συναδέλφους. Έτσι αποδέχεται ενεργητικά («τους φώναζα») ή παθητικά («με το καλό») αυτή τη κατάσταση. Ακόμη κι ένας δυναμικός χαρακτήρας θα νιώσει ευάλωτος όταν θα βρεθεί σε μειοψηφική θέση. Έτσι το mobbing (ηθική παρενόχληση ή ψυχολογική τρομοκρατία ή εργασιακός εκφοβισμός), παρότι είναι σύγχρονος όρος φαίνεται να υπήρχε από πολύ παλαιότερα. Η συμπεριφορά αυτή στοχεύει στη διαμόρφωση ενός εχθρικού, ταπεινωτικού περιβάλλοντος που προσβάλει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και τη ψυχική ακεραιότητα του εργαζομένου, προκειμένου να προκαλέσει την παραίτησή του (Σάκουλα, Μπελαλή & Σταθαρού, 2014). Η ανεκτικότητα των ατόμων με αναπηρία μπορεί να κλονίζονταν περισσότερο την δεκαετία του ’90, κατά την περιγραφή της αφηγήτριας, όπου δε φαίνεται να υπήρχε προάσπιση των ασφαλών συνθηκών εργασίας. Έτσι η σχέση της εργασιακής ικανοποίησης που είναι στενά συνδεδεμένη με την προσωπική ανάπτυξη και την ενίσχυση αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, κλονίζεται. Επιπλέον δεν καταφέρνει όπως μας αναφέρει να συνάψει συναδελφικές σχέσεις, γεγονός που για την εαυτική ταυτότητα και την προγενέστερη εμπειρία της αφηγήτριας είναι ξένο. Μια αιτία είναι το mobbing που δέχεται στον εργασιακό της χώρο. Πέρα από τον θύτη είναι και οι παριστάμενοι που αρχικά μπορεί να διατηρούν ουδετερότητα αλλά εν τέλη συμμαχούν με τον αυτουργό για διάφορους λόγους. Ο δημόσιος τομέας είναι περισσότερο εκτεθειμένος στον εργασιακό εκφοβισμό. H κατάχρηση εξουσίας είναι συχνό φαινόμενο, καθώς η περίπλοκη δομή του συστήματος λειτουργεί ευνοϊκά για τους δράστες. Το θύμα μπορεί να βιώνει μια σειρά εκφοβιστικών ενεργειών όπως προσβολή των συνθηκών εργασίας, των κοινωνικών σχέσεων (απομόνωση, απόρριψη), αξιοπρέπειας, επαγγελματικής επάρκειας, ψυχικής υγείας. Κατά συνέπεια η παρενόχληση διαρκεί για μακροχρόνια διαστήματα με ολέθρια αποτελέσματα για την υγεία και την προσωπικότητα του θύματος. Στον ιδιωτικό τομέα η ανισότιμη σχέση εργοδότη – εργαζόμενου υποθάλπει την καταχρηστική συμπεριφορά του πρώτου. Ο εκφοβισμός εκδηλώνεται με βίαιους τρόπους και τελειώνει με την αποχώρηση του θύματος (Κοΐνης & Σαρίδη, 2013). Άλλη αιτία αποτυχίας σύναψης φιλικών και συναδελφικών σχέσεων είναι το γενικό κοινωνικό περιβάλλον που δεν φαίνεται να είναι δεκτικό στο διαφορετικό. Οι συναισθηματικές και ψυχικές επιπτώσεις του θύματος κατακλύζονται με συναισθήματα θυμού, αυτοαμφισβήτησης, ντροπής, ανικανότητας, ταπείνωσης, απόγνωσης (Khoo, 2010) που εκφράζονται με μελαγχολία, δυσκολία συνεργασίας, άγχος (Κωνσταντίδης, 2011). Η αυτοϋποτίμηση είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό του καταπιεζόμενου κι αυτή προέρχεται από την εσωτερίκευση της γνώμης που οι δυνάστες έχουν γι αυτόν. Τόσο συχνά ακούν ότι δεν είναι ικανοί για τίποτε, δε γνωρίζουν τίποτε, ότι είναι ανεπίδεκτοι μαθήσεως, ότι είναι άρρωστοι, τεμπέληδες και μη παραγωγικοί, που στο τέλος πείθονται για την ανικανότητά τους. Επιπλέον, η εργασιακή παρενόχληση πυροδοτεί νόσους που σχετίζονται με το εργασιακό άγχος και συνιστούν σοβαρό κίνδυνο για την υγεία («ήμουν να σκάσω, στο σπίτι δε κοιμόμουν και έκλαιγα…»). Ωστόσο η μακροχρόνια παραμονή σε αυτήν την υπερδιέγερση μειώνει την αμυντική ικανότητα και προκαλεί την φθορά του. Τα συνήθη σωματικά συμπτώματα που έπονται της οργανικής και ψυχικής εξάντλησης είναι διαταραχές ύπνου, πονοκέφαλοι, ημικρανίες, κόπωση, διαταραχές εμμήνου ρήσεως, νευρικές συσπάσεις, κνησμοί, υπόταση/υπέρταση κ.α. (Σάκουλα, Μπελαλή & Σταθαρού, 2014). Οι επιπτώσεις έχουν αντίκτυπο και στην επιχείρηση (δημόσια, ιδιωτική) λόγω της μείωσης παραγωγικότητας, αύξησης ατυχημάτων, αδυναμία τήρησης προθεσμιών, κλονισμού της δημόσιας εικόνας Στο πλαίσιο της επίσημης προστασίας των εργαζομένων, οι χώρες της Ε.Ε. συμπεριέλαβαν στη νομοθεσία τους προβλέψεις για την εργασιακή παρενόχληση από το 1990 και μετά. Οι σχετικές προσθήκες αφενός επισημοποίησαν την ύπαρξη του προβλήματος, αφετέρου ενθάρρυναν τη συζήτηση για τον εργασιακό εκφοβισμό, τόσο μεταξύ των εργαζομένων, όσο και μεταξύ του πολιτικού κόσμου. Εντούτοις καμία από τις ρυθμίσεις δεν προβλέπει μέθοδο θεραπείας ή αποκατάστασης της υγείας του θύματος. Στην Ελλάδα η παρενόχληση στους χώρους εργασίας σε νομικό επίπεδο δεν συνδέεται με τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, αλλά με την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καθώς ο νόμος του 2005 απαγορεύει τις διακρίσεις βάσει φύλου, εθνικότητας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Κατά συνέπεια οι αποδέκτες αντίστοιχων συμπεριφορών δεν μπορούν να βασιστούν σε νόμους της εργατικής νομοθεσίας, αλλά σε νόμους που αφορούν γενικότερα την προστασία της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας (όπως το άρθρο 2, παρ.1 του Συντάγματος). Επιπρόσθετη είναι η ρύθμιση να ισοδυναμεί με απόλυση η τυχόν παραίτηση του εργαζομένου για λόγους προσβολής της αξιοπρέπειας και μειωτικών σχολίων. Αυτό βέβαια, σε περίπτωση που η διοίκηση της επιχείρησης δεν αποδέχεται την προσβολή, θα πρέπει να αποδειχτεί δικαστικά, κάτι το οποίο προϋποθέτει τη μαρτυρία των άλλων συναδέλφων για τα περιστατικά παρενόχλησης. Η καλή γνώση και χρήση των εθνικών και κοινοτικών νόμων θεωρητικά λύνει αρκετά προβλήματα, καθώς παρέχει στα θύματα τη δυνατότητα αφοπλισμού του θύτη, αποκατάστασης της ηθικής βλάβης που υπέστησαν και οικονομικής υποστήριξης για το διάστημα της ανεργίας που ενδεχομένως να επέλθει. Η αφηγήτρια συνεχίζει αναφέροντας πως έπειτα από πέντε έτη παραμονής στο τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού του Υπουργείου Οικονομικών κινεί τις διαδικασίες για την μετάταξή της στο Λογιστήριο του Κράτους. Αναφέρει, («…μπορεί να μην είχα κάνει φίλους αλλά είχα κάτι καλές συμπάθειες σε άλλα γραφεία, δηλαδή τι συμπάθειες, λύπηση πιο πολύ ((γέλιο)), αλλά με σύμφερε, με καταλαβαίνεις τώρα έ; Γιατί μίλησαν για μένα και μάλλον βοήθησε να πάω εκεί…»). Χρησιμοποιώντας παρελθοντικό χρόνο, θέλει να αναφέρει όχι μόνο ένα γεγονός που έγινε παρελθοντικά αλλά και μια παροντική κατάσταση. Η αναφορά γίνεται στην αξιοποίηση γνωριμιών προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι, πολλές φορές μη αξιοκρατικοί ή να χρησιμοποιηθούν οδοί όχι τόσο διάφανοι. Η κατάσταση αυτή φαίνεται να διαιωνίζεται αλλά και να είναι τόσο συχνή στον δημόσιο τομέα που να καταλήγει να αποτελεί υποχρεωτικό παράγοντα κατάκτησης στόχων. Η δημόσια διοίκηση, μέσα από το λόγο της αφηγήτριας, εμφανίζεται να διακατέχεται από μια παθογένεια που οφείλεται κυρίως στο γεγονός της λαφυραγώγησής της μέσω των πελατειακών σχέσεων που παρακάμπτουν την ιεραρχία και προάγουν την αδιαφάνεια. Σε ένα τέτοιο σύστημα, τα μέλη επιτυγχάνουν πρόσβαση σε άτομα που έχουν επιρροή. Συχνά η αφηγήτρια αισθάνεται την ανάγκη να επικυρώσει ρητά το ενδιαφέρον του συνεντευκτή («με καταλαβαίνεις τώρα έ;») σε σχέση με αυτά που διηγείται. Στην περίπτωση αυτή ο συνεντευκτής οφείλει να δηλώσει το ενδιαφέρον του και να ζητήσει από τον αφηγητή να συνεχίσει. Η πράξη αυτή φαίνεται να είναι λογική καθότι στη ροή της σκέψης και του λόγου, παραθέτονται ειλικρινείς αφηγήσεις που σε διαφορετικές περιπτώσεις δεν θα έρχονταν στην επιφάνεια. Επιπλέον, στο κομμάτι αυτό της αφήγησης, αντιλαμβανόμαστε πως η αναπηρία αξιοποιείται ως μέσο προώθησης προσωπικών συμφερόντων της αφηγήτριας την εποχή εκείνη, όπως συμβαίνει και σήμερα. Πολλά άτομα με αναπηρία εκμεταλλεύονται την αναπηρία τους προκειμένου να αντλούν επιδοτήσεις και να επαναπαύονται σε αυτές ή γενικά να προκαλούν ή να αξιοποιούν την αναπηρία τους για βιοποριστικούς λόγους ή για διευκολυντικές παρεμβάσεις. Ωστόσο, στην έως τώρα αφήγηση της Γεωργίας δεν υπήρχε τέτοια διάθεση εκμετάλλευσης της αναπηρίας της. Αυτή η βιογραφική αλλαγή ίσως οφείλεται στην έντονη εσωτερική ανάγκη της να αλλάξει θέση και περιβάλλον εργασίας προκειμένου να αποφύγει το mobbing και να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση σε ένα νέο περιβάλλον. Επίσης μπορεί να οφείλεται στο ίδιο το δημόσιο σύστημα που ενώ δε κατάφερε να αλλάξει η αφηγήτρια, συνέβη να αλλάξει το σύστημα την ίδια. Και όπως επίσης αναφέρει ο Πανταζής Παύλος (1997): «η ταυτότητα δεν είναι ένα παγιωμένο και αμετάτρεπτο προσωπικό σύστημα για να αντιμετωπιστεί ως δεδομένη κατάσταση, αλλά είναι μια εν εξελίξει διεργασία και γι αυτό είναι το ζητούμενο». Η αφηγήτρια βρίσκεται σε άδεια περίπου δύο εβδομάδες προκειμένου να οριστικοποιηθούν οι διαδικασίες μετάταξής της. Στην νέα της θέση η αφηγήτρια, γνωρίζοντας πλέον την εργασιακή κουλτούρα του δημοσίου συστήματος, επιδιώκει όχι να το αλλάξει, αλλά να προλάβει τις καταστάσεις εκείνες που θα φέρουν στο προσκήνιο την αναπηρία της και θα την μειώσουν ως ανθρώπινη ύπαρξη. Αναφέρει, («…το καλό ήταν πως εκεί δε με ήξερε κανείς, μπορούσα να κάνω νέα αρχή έχοντας στο νου μου αυτά που μου συνέβησαν ή (3) άφησα να μου συμβούν στην προηγούμενη θέση. (3) Έτσι δε σήκωνα μύγα στο σπαθί μου, έγινα πολύ (.) σκύλα. Όποιος πήγαινε να με θίξει, είτε συνάδελφος, είτε εξυπηρετούμενος, τον έβαζα στη θέση του. Είχα γίνει πιο δυναμική. Και η πλάκα ξέρεις ποια ήταν; Ότι τώρα με συμπαθούσαν πιο πολύ (ή πιο πολλοί), όλοι»). Η αφηγήτρια σε αυτό το σημείο της ζωής της φαίνεται να κάνει μια νέα αρχή, προσπαθεί να ορθοποδήσει κάνοντας ένα νέο ξεκίνημα έχοντας την βιογραφική εμπειρία της αποκρυσταλλωμένη στο νου. Η αλλαγή αυτή της θέσης εργασίας μπορεί να ερμηνευτεί ότι βιώνεται απελευθερωτικά λόγω των δυσμενών καταστάσεων και η αφηγήτρια προβαίνει σε επανιεράρχηση των αξιών, των προτεραιοτήτων και των αναγκών. Ο εαυτός φαίνεται περισσότερο ώριμος, έχει μάθει από τα λάθη του («άφησα να μου συμβούν») και επαναδιαπραγματεύεται εσωτερικά τους νέους όρους βίωσης της καθημερινότητας. Έτσι η διεκδίκηση της ίσης μεταχείρισης και του αλληλοσεβασμού είναι εμφανής και φαίνεται να επιτυγχάνεται. Επίσης το διάστημα των δύο περίπου εβδομάδων που μεσολάβησαν για την μετάταξη φαίνεται να λειτούργησε κατασταλτικά στον επαναπροσδιορισμό της βιογραφικής τροχιάς. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα στην νέα θέση να δημιουργήσει συμπάθειες λόγω της δυναμικότητας του χαρακτήρα της, όπως τότε στα μαθησιακά της χρόνια, όπου εξαιτίας της συμμετοχής της και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων της, η αναπηρία έπονταν της προσωπικότητας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Habermas (1981): «τα άτομα μπορούν να οικοδομήσουν μια προσωπική ταυτότητα μόνο στο βαθμό που θα αναγνωρίζουν ότι η αλληλουχία των δράσεών τους σχηματίζει μια ιστορία ζωής που δύναται να γίνει αντικείμενο αφήγησης και μια κοινωνική ταυτότητα μόνο όταν αναγνωρίσουν ότι διατηρούν το ανήκειν σε κοινωνικές ομάδες μέσω της συμμετοχής τους σε διαντιδράσεις και συνάμα ότι εμπλέκονται στη δυνάμενη να εξιστορηθεί ιστορία των συλλογικοτήτων». Η αφηγήτρια έμεινε σε αυτή τη θέση εργασίας επτά έτη. Το αντικείμενο της εργασίας ήταν συγκεκριμένο κάτι το οποίο είχε διττή έννοια, αναφέρει πως («…κοίταξε εκεί είναι σαν να είσαι βοηθός λογιστή με πελάτη το κράτος. Έλεγχα κάποιες δαπάνες αλλά μη φανταστείς τίποτα τρελό. Είδα πολλά… αλλά εμένα με ένοιαζε να μάθω τη δουλειά, να μη κάνω λάθη και να εξελιχθώ σε κάτι άλλο ρε παιδί μου. Έμαθα δε λέω, καταλαβαίνεις πως λειτουργούν τα οικονομικά… και το κράτος μια επιχείρηση είναι… ήμουν πολύ σωστή αλλά ένιωθα να βαλτώνω… αυτό με έτρωγε»). Τα ευσυνείδητα άτομα που κατέχουν ήδη μια θέση εργασίας ενδιαφέρονται για την προσωπική τους εξέλιξη. Αφού έχουν λύσει το βιοποριστικό τους πρόβλημα, επιδιώκουν την πνευματική τους ανάπτυξη και εξέλιξη μέσα από την εργασία όπου διευρύνονται οι γνωστικοί ορίζοντες και οξύνεται συνήθως η κριτική ικανότητα. Η εργασία μπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας των ατόμων με αναπηρία με παράλληλη συνειδητοποίηση των αναγκών του άλλου. Η εργασία λοιπόν αποτελεί τη βάση για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Ωστόσο αυτή η ανάπτυξη ή εξέλιξη μπορεί να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο όπου η περαιτέρω άνοδός της να μην είναι εφικτή. Αυτό δημιουργεί στρεσογόνες καταστάσεις στο άτομο το οποίο ψάχνει να βρει λύσεις και διεξόδους. Έπειτα από πάνω από μια δεκαετία εργασίας στο Δημόσιο τομέα, η αφηγήτρια αναφέρει πως («…για μένα τα δέκα χρόνια πρέπει να είναι το όριο που όλοι όσοι εργάζονται θα έπρεπε να αλλάζουν αντικείμενο και περιβάλλον εργασίας. Ή ακόμη και αν το αισθάνονται νωρίτερα ότι δε μπορούν άλλο, να το κάνουν, να αλλάξουν ρότα, όπως έκανα κι εγώ. Γνωρίζω τα προσόντα μου και τις ικανότητές μου γι αυτό κι έφυγα από το Δημόσιο. Οι γονείς μου νόμιζαν ότι τα είχα χάσει ((γέλια)). Είχα ζητήσει άδεια άνευ αποδοχών που δεν την ανανέωσα»). Η αφηγήτρια μας καταθέτει την προσωπική της άποψη για το πώς θα έπρεπε να είναι η σκέψη των εργαζόμενων στον δημόσιο τομέα ώστε να αισθάνονται και να είναι οι ίδιοι περισσότερο παραγωγικοί, δημιουργώντας παράλληλα προσθετική αξία και στις παροχές των δημόσιων υπηρεσιών. Η αυτογνωσία και αυτοεπίγνωση είναι προαπαιτούμενοι παράγοντες για την καριέρα και την προσωπική ανέλιξη. Ακόμη κι όταν από τους σημαντικούς «άλλους» (γονείς), δεν λάβεις την αναμενόμενη υποστήριξη, τότε, η αφηγήτρια μας αναφέρει πως πρέπει ο καθένας να βασιστεί στον εαυτό σου και να αναλάβει το ρίσκο. Συνεχίζει στο ίδιο αφηγηματικό μοτίβο αναφέροντας πως («Εμένα δεν ήταν αυτό το όνειρο ζωής μου. Εγώ θέλω να μαθαίνω συνεχώς νέα πράγματα και αυτό στο Δημόσιο δε γίνεται. Ά και τώρα με τις μειώσεις που έχουν γίνει και δεν έχει ούτε οικονομικό κίνητρο ο άλλος να μείνει, χαίρομαι ακόμη πιο πολύ για μένα»). Υπάρχουν σημεία βιογραφικής τροχιάς όπου τα άτομα καλούνται να αποφασίσουν για ανάληψη ρίσκου σε αποφάσεις επαγγελματικής ανέλιξης και προσωπικής εξέλιξης. Το άτομο μαθαίνει την έκβαση και το «όφελος» της κίνησης αυτής μετά το πέρας της λήψης της απόφασης όπου και σχεδιάζει τα επόμενα βήματά του ανάλογα της έκβασης. Τα αποτελέσματα είναι ορατά, πότε βραχυπρόθεσμα και πότε μακροπρόθεσμα. Η αφηγήτρια νιώθει ικανοποιημένη από τις αποφάσεις της καθώς και δικαιωμένη. Φαίνεται πως η αποκομισθείσα βιωματική εμπειρία και γνώση οικοδομεί έναν ολοκληρωμένο εαυτό που ξεπερνά τα εμπόδια που θα μπορούσε η αναπηρία της να συναντήσει. Συνεχίζει λέγοντας («Έτσι επανήλθα στο χώρο απ’ όπου ξεκίνησα, τα λογιστικά. Στην αρχή σε λογιστικό γραφείο και τώρα έχω πολλούς πελάτες καθαρά δικούς μου.= Μπορώ να σου πω πως ο ιδιωτικός τομέας είναι γεμάτος από νέους ανθρώπους που είναι φουλ από δεξιότητες και μπορείς να μάθεις πολλά από αυτούς. Ο ιδιωτικός τομέας είναι πολύ πιο δημιουργικός και λυπάμαι που το υψηλό επίπεδο των στελεχών στο Υπουργείο ((Οικονομικών)) δεν αξιοποιείται γιατί βάλτωσε στην νοοτροπία του. Ο εαυτός παρουσιάζεται εμφανώς με περισσότερη ώριμη σκέψη και έρχεται σε αντίθεση με τον τρόπο σκέψης του νέου που έρχεται αντιμέτωπος με την αγορά εργασίας, όπως είχε αναφέρει («…αλλά εγώ ήθελα πιο πολύ δουλειά που να μην έχει σχέση με τον ιδιωτικό τομέα γιατί είχα δεινοπαθήσει στην πρακτική μου, εκεί θα ήμουν πιο χαλαρά, όχι ότι δε θα δούλευα…»). Τώρα η κριτική ικανότητα είναι ανεπτυγμένη λόγω των εμπειριών όπου ωθεί το άτομο να αναθεωρήσει στάσεις και απόψεις. Έτσι ο βίος κάνει τον κύκλο του και από την έντονη αποφυγή από τον ιδιωτικό τομέα (αρχική κατάσταση), επανέρχεται επανεκτιμώντας στο σημείο εκκίνησης («επανήλθα στο χώρο απ’ όπου ξεκίνησα») ώστε να νιώσει περισσότερο δημιουργικός. 3.27 Σύνοψη Τρίτου μέρους Η ανάγκη του ατόμου με αναπηρία να αυτονομηθεί και να ανεξαρτητοποιηθεί από την οικογένεια μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους. Ο σημαντικότερος ίσως είναι η εκπαίδευση και η εύρεση της κατάλληλης βιώσιμης εργασίας όπου μέσα από αυτή θα καλύπτει υλικές και ψυχικές ανάγκες. Το περιβάλλον εργασίας είναι ένα ζωτικής σημασίας σημείο που πρέπει να εξεταστεί καθώς είναι σημαντικός παράγοντας που διασφαλίζει την εσωτερική συνοχή και διατήρηση της θέσης εργασίας. Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι αποτελεί, μαζί με το ύψος και το σύστημα αμοιβών, τα σημαντικότερα κίνητρα εργασίας. Το εργασιακό περιβάλλον το αποτελούν οι άνθρωποι που εργάζονται σε αυτό και όσο υψηλότερα καταρτισμένο, γνωστικά και πολιτισμικά είναι, τόσο ποιοτικότερη η παροχή υπηρεσίας και αυξημένα τα ποσοστά εργασιακής ικανοποίησης. Ένα μη υγιές εργασιακό περιβάλλον δημιουργεί προβλήματα τόσο στην επιχείρηση (δημόσια ή ιδιωτική) όσο και στο άτομο (θύτης, θύμα, παρατηρητής). Φαίνεται ότι τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχουν γίνει αρκετά βήματα στον εργασιακό χώρο για την άρση τέτοιων φαινομένων. Ο εαυτός μπορεί να περάσει από πολλές δοκιμασίες μέχρι να ωριμάσει και να αποκρυσταλλώσει απόψεις. Η κατασκευή της κοινωνικής ταυτότητας είναι μια διαδικασία που διαιωνίζεται και υπόκειται σε αλλαγές. Η προσωπική εξέλιξη είναι κάτι που απασχολεί ή πρέπει να απασχολεί τα άτομα με αναπηρία. Ο εργασιακός βίος κάνει κύκλους, έχει διακυμάνσεις, περνά από στάδια ανεργίας, αεργίας, απασχόλησης, όπως άλλωστε από διακυμάνσεις διακατέχεται και η βιογραφική τροχιά του ατόμου. 3.28 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης Αν μπορούσες να ζητήσεις κάτι από το κράτος, ποιο θα ήταν αυτό; («περισσότερη μέριμνα για τα άτομα με αναπηρία νομίζω, όποια και να είναι αυτή και να βοηθιούνται να βρουν δουλειά, να ξεφεύγουν, να νιώθουν χρήσιμοι.») Σε κρατικό επίπεδο, αυτό που θα έπρεπε να γίνει, είναι να εφαρμοστούν ουσιώδης πολιτικές που να στοχεύουν στην ομαλή ένταξη των ατόμων με αναπηρία σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Θα πρέπει δηλαδή το κράτος να δημιουργήσει υπηρεσίες στελεχωμένες με εξειδικευμένο προσωπικό και από τη στιγμή που καταγράφεται περιστατικό κάποιου αναπήρου στη χώρα, να παρεμβαίνει άμεσα έτσι ώστε, να του παρέχει τα απαραίτητα εφόδια για να μπορέσει να ενταχτεί φυσιολογικά στην κοινωνία και να αυτονομηθεί. Έτσι θα επιτευχθεί πραγματική και ουσιαστική αποκατάσταση στο άτομο και την κοινωνία. 3.29 Αναλυτική αφαίρεση Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας. Στη γενική αφήγησή της δεν παρουσιάζονται μεταβολές. Ωστόσο δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στον άξονα της επαγγελματικής αποκατάστασης κάτι που φαίνεται να καταξιώνει την αφηγήτρια και να έχει περισσότερη σημασία για την ίδια. Η αφηγήτρια επιδιώκει την αποδοχή ως αξιότιμο μέλος σε κάθε μικρο-κοινωνία που επιδιώκει να ενταχθεί (σχολείο, χώρος εργασίας). Η συμμετοχή με δράση έχει σημαντική βαρύτητα στο βίο της και στη ψυχοσύνθεσή της. Η εκπαίδευση που λαμβάνει αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τις θέσεις εργασίας που θα αναληφθούν μελλοντικά. Ως εργαζόμενη επιδιώκει την αναβάθμισή της, γνωστική, ιεραρχική και οικονομική. Δεν διστάζει να αναλάβει ρίσκα και η αναπηρία της δεν αποτελεί εμπόδιο. Τα τυχόν εμπόδια αντιμετωπίζονται με βάση την αποκτηθείσα προγενέστερη εμπειρία της. Ο εαυτός προβάλλεται ως ενεργητικός, ικανός να αναλάβει διάφορους ρόλους και διαθέσιμος κάθε στιγμή να παρουσιάσει την αξία του.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων Ο προσδιορισμός του εαυτού προς τους άλλους γίνεται σε ίσες βάσεις από τα πρώιμα σχολικά χρόνια. Η αίσθηση του «συνανήκειν» είναι έντονη και ο εαυτός τοποθετείται στον κοινωνικό χώρο με γνώμονα την καταλαμβανόμενη θέση εργασίας και την επιθυμία ψυχικής ανάτασης μέσα από αυτή. Η τάση για διαρκή βελτίωση του επιπέδου ζωής απαιτεί μεγάλα ψυχικά αποθέματα και δυνάμεις. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες δεν αποτελούν εξαίρεση στην προσπάθεια αυτή και δε πρέπει να κάνει εντύπωση η διεκδίκηση των αυτονόητων (δικαίωμα στη μόρφωση και στην εργασία) με τον κάθε δυνατό τρόπο.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής. Η ψυχολογική βία που δέχονται πολλές φορές τα άτομα με ειδικές ανάγκες, είτε αυτή παίρνει τη μορφή του bullying είτε του mobbing είναι μια κατάσταση που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τις κοινωνίες. Ο ανταγωνισμός μπορεί να είναι αποδεκτός προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι, μπορεί να περιλαμβάνει και συγκρούσεις αλλά αυτές πρέπει να βασίζονται σε επαγγελματικά θέματα και να εστιάζουν εκεί και όχι σε προσωπικές αξίες.
3.30 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Αντώνη Η γνωριμία με τον αφηγητή έγινε έπειτα από σύσταση οικείου ατόμου του ερευνητή. Ο αφηγητής παρουσιάστηκε ως άτομο που έχει αντιμετωπίσει ποικίλες καταστάσεις λόγω της αναπηρίας του και έχει περάσει από διάφορες ψυχολογικές καταστάσεις. Ακολούθησε τηλεφωνική γνωριμία όπου ο αφηγητής έδειξε δυσπιστία και χρειάστηκε η μεσολάβηση τρίτου ατόμου που τυγχάνει της εμπιστοσύνης του προκειμένου να εξηγήσει αναλυτικότερα το σκοπό της συνέντευξης και την διαδικασία. Κατοικεί σε μονοκατοικία στην Πετρούπολη και όπως ο ίδιος αναφέρει επιδιώκει να περνά ήρεμα τη ζωή του με τη σύζυγό του βοηθώντας επίσης στο μεγάλωμα των εγγονιών του που μένουν σχετικά κοντά του. Δεν εργάζεται, αλλά δεν έχει πάντα θετική διάθεση για αλλαγές στην ρουτίνα του, οπότε αποφάσισε ο ίδιος για την χρονική στιγμή της συνέντευξης. Η αφηγηματική μορφή είναι σταθερή και ο τύπος αφήγησης διακρίνεται από την τραγωδία με χαρακτηριστικό την εναλλαγή στην αφηγηματική κλίση, όπου ξεκινά προοδευτικά και έπειτα οπισθοδρομεί εξαιτίας ενός καθοριστικού συμβάντος, όπου το υποκείμενο εμφανίζεται ως έρμαιο της μοίρας.
3.31 Σύντομο ιστορικό του Αντώνη Η αφηγηματική διαδικασία ξεκινά με την κατάθεση βιογραφικών στοιχείων μέχρι την στιγμή του ατυχήματος που προκάλεσε την αναπηρία του. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο δυνατό σώμα το οποίο αποτέλεσε παράγοντα κάλυψης θέσεων εργασίας. Από προσωπική του απόφαση εγκατέλειψε νωρίς το σχολείο και ασχολήθηκε με διάφορες εργασίες και αθλητικές δραστηριότητες. Δημιούργησε οικογένεια από μικρή ηλικία. Έπειτα παραθέτονται οι αλλαγές στη βιογραφική του τροχιά καθώς και το πώς ο ίδιος βίωσε ψυχολογικά την αλλαγή αυτή και πως διαγράφει τη τροχιά του βίου του ως σήμερα. 3.32 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Συνοπτική παράθεση βίου προ αναπηρίας Ο Αντώνης γεννήθηκε στην Πετρούπολη Αττικής όπου και πέρασε όλη τη ζωή του ως σήμερα. Αναφέρει πως «δεν μου αρέσουν τα ταξίδια και γενικά οι αλλαγές στη ζωή μου» και συνεχίζει αναφέροντας πως η μητέρα του αρρώστησε και πέθανε από καρκίνο όταν ήταν μικρός και το μεγάλωμά του ανέλαβε ο θείος του (αδελφός της μητέρας του) που είχε άλλα δύο συνομήλικα με τον ίδιο παιδιά. Πατέρα δε γνώρισε ποτέ. Ωστόσο ο θείος του απεβίωσε από έμφραγμα όταν ο ίδιος ήταν έντεκα ετών, γεγονός που τον συντάραξε επίσης. Αναφέρει «ένιωθα πως έχανα συνέχεια δικούς μου ανθρώπους, λες και ήμουν κακός άνθρωπος και δε μου άξιζε να έχω ανθρώπους δίπλα μου, σαν να έφταιγα εγώ…». Ο αφηγητής βιώνει το θάνατο των κοντινών του ανθρώπων ως θεία τιμωρία νιώθοντας υπαίτιος για αυτούς. Στην ανήλικη ζωή του, ο θάνατος των δικών του ατόμων, μητέρας και θείου, βιώνεται ως μια κατάσταση που δε μπορεί να διαχειριστεί ή να ελέγξει. Φαίνεται πως τα παιδιά χρεώνουν στον εαυτό τους τις κακουχίες της ζωής καθώς δεν υπάρχει το συναισθηματικό «δίκτυ ασφαλείας» που μπορεί να προσφέρει η οικογένεια. Όταν ο αφηγητής εισήλθε στην εφηβεία, η θεία του ξαναπαντρεύτηκε αλλά οι σχέσεις στο νέο οικογενειακό σύστημα δεν ήταν καλές, «…μετά που πέθανε πέρασα δύσκολη εφηβεία, ένιωθα ξένος, σαν να μην ήταν αίμα μου και αυτό το ένιωθα (4) ήθελα να φύγω, σαν να μην είχα κανέναν». Οι ψυχολόγοι (Gergen, 1997; Barker, 1968) λένε πως η αντίληψη του ατόμου για την ταυτότητά του χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του ανήκειν και την αίσθηση του διαφέρειν, που θεμελιώνονται μέσα στην οικογένεια από τη βρεφική ήδη ηλικία. Κάνοντας μια αναδρομή στα μαθησιακά του χρόνια ο αφηγητής αναφέρει πως στο σχολείο ήταν μέτριας απόδοσης «το εικοσάρι δε το ‘χα δει πουθενά, μόνο στη γυμναστική…ήμουν πολύ καλός στα αθλητικά, αυτό εξάλλου και μου άρεσε και ξέδινα εκεί, βασικά στο ποδόσφαιρο, έτρεχα γρήγορα και μου έκοβε πολύ γενικά, έτσι είχα και πολλούς φίλους». Ωστόσο, όντας κάποιος ανήλικος, «το ανήκειν» προέρχεται από την ανάγκη για συνεχή διατήρηση και βελτίωσης της κοινωνικής θέσης του ατόμου που οδηγεί στην οργάνωση υποομάδων μέσα στην κοινωνία. Τα άτομα αναζητούν την ομάδα που φαντάζει ως η πλέον ισχυρή, αξιόπιστη, συμβατή με τις ανάγκες τους και που θα τους προσδώσει κύρος, κοινωνική υπεροχή, θα συμβάλλει στη θετική αυτοαξιολόγησή τους, θα τονώσει το αίσθημα της ασφάλειας και θα διατηρήσει τη συνοχή της ομάδας. Οι ενθυμίσεις του αφηγητή για τις σωματικές του ικανότητες στον προ αναπηρίας βίο του αποτυπώνονται ως εξής: «από μικρός είχα όγκο, δύναμη… αυτό ήταν το διαβατήριό μου για να βρίσκω δουλειές… είχα αθλητική πυγμή… εγώ κανόνιζα και χώριζα τις ομάδες όταν παίζαμε μπάλα». Την περίοδο αυτή ο αφηγητής τονίζει την πειθαρχία και κυριαρχία του σώματός του, χαρακτηριστικά που του εξασφαλίζουν πληθώρα εργασιακών ευκαιριών, κοινωνικές συναναστροφές, αυτοεκτίμηση. Ωστόσο ωθείται στην εγκατάλειψη του σχολείου, «το γυμνάσιο τότε το είχα φτάσει μέχρι τη τρίτη τάξη αλλά δεν έβρισκα νόημα και το άφησα για να δουλέψω, με ζητούσαν από παντού, πακετάριζα κιβώτια σε εργοστάσια και τα κουβαλούσα στα φορτηγά, έκανα μετακομίσεις, βοηθούσα σε κάτι γερανούς στο Σκαραμαγκά, έπαιζα ποδόσφαιρο… είχα χτίσει σώμα… αυτός ήμουν εγώ, πάντα με βρώμικα νύχια και αθλητικά παπούτσια». Οι εργασίες που επέλεγε ο αφηγητής απαιτούσαν άρτια φυσική κατάσταση και μυϊκή δύναμη. Το σώμα του είχε διαμορφωθεί μέσα από τη δυναμική της εργασιακής διαδικασίας και του αθλητισμού. Ενώ εργάζονταν πολλές ώρες σε διάφορους εργασιακούς χώρους, ο αφηγητής αναφέρει πως «κι όμως σου λέω προπόνηση στην ομάδα δεν έχανα, ήμουν βασικός», προπονούνταν αρκετές φορές την εβδομάδα και κάθε σαββατοκύριακο έπαιζε σε αγώνες όπου μετά διασκέδαζε με τους συναθλητές σε κέντρα διασκέδασης. Στην ηλικία των είκοσι ετών ο Αντώνης παντρεύεται και ξεκινά να εργάζεται πιο εντατικά προκειμένου να ανταπεξέλθει στις οικονομικές ανάγκες της οικογένειάς του. Χαρακτηρίζει την έγγαμη ζωή του ως ήπια «με την γυναίκα μου έχω ήρεμη ζωή, την αγαπάω όσο τίποτα στον κόσμο, έχουμε κάνει και δύο παιδιά ((αγόρι, κορίτσι)) και προσπαθώ να μη σκέφτομαι το πώς πέρασα εγώ με την θεία μου και τα ξαδέλφια μου τότε». Η ανάγκη να φύγει το άτομο από ένα οικογενειακό σύστημα όπου δε νιώθει ισότιμο μέλος φαίνεται να το οδηγεί σε αποφάσεις που θα τον ωθήσουν να εγκαταλείψει από νωρίς την εφηβική ζωή ώστε να περάσει στην ενήλικη. Η μετάβαση αυτή γίνεται για λόγους όπου δεν προσφέρονται οι βιώσιμες προοπτικές να παραμείνει το άτομο στη προγενέστερη κατάσταση και το σύστημα. Ο αφηγητής δηλώνει πως «δεν ένιωθα παιδί πια, είχα μια σκληρή ωριμότητα μέσα μου και μόλις είχα αφήσει το λύκειο σκεφτόμουν αλλιώς από τους άλλους. Ήθελα να παντρευτώ και να κάνω την δική μου οικογένεια, είχα χρήματα, υγεία, γιατί να το καθυστερώ;». Η ανάγκη ή η επιλογή της πρώιμης μετάβασης από την ανήλικη στην ενήλικη κατάσταση δηλώνει την εσωτερική και οικογενειακή κατάσταση του αφηγητή ως ανάγκη να αποδεσμευτεί από ότι δε τον καλύπτει ή θεωρεί ότι δεν έχει να του προσφέρει και να μεταβεί στην επόμενη κατάσταση που ορίζεται ως κοινωνικά ορθή, να έχει εργασία και να δημιουργήσει την δική του οικογένεια. Αναφέρει ωστόσο πως τα πρώτα χρόνια του έγγαμου βίου, οι εργασίες του και το ποδόσφαιρο είχαν κεντρικό ρόλο στη ζωή του. Ωστόσο μόλις απέκτησε τον πρώτο του γιό, οι αθλητικές του συμμετοχές μειώθηκαν κάτι που ενισχύθηκε και με την γέννηση της κόρης του. Αναφέρει πως «ήμουν μικρός σε ηλικία αλλά δυνατός, η ζωή μου και ο γάμος μου είχαν τα κλασσικά σκαμπανεβάσματα, αλλά η οικογένειά μου ήταν η προτεραιότητά μου (3) αλλά μου έλειπε πολύ και το ποδόσφαιρο και οι φίλοι που είχα εκεί και μετά από καιρό αποφάσισα να επιστρέψω. Θα νόμιζε κανείς ότι μετά από τόσο καιρό θα έχω χάσει την φόρμα μου αλλά όχι. Οι δουλειές με κρατούσαν σε φόρμα, τότε το σώμα μου ήθελε απλά λίγο ζέσταμα». Η ανάγκη για προσωπική ψυχαγωγία αλλά και η σύντομη παραμονή σε προγενέστερο στάδιο οδηγούν το άτομο σε εκούσια μεταφορά του στο στάδιο αυτό που ένιωθε την ευχαρίστηση και το λιγότερο άγχος. Στην ηλικία των 25, ο βίος του αλλάζει «…στον τελευταίο μου αγώνα, στην διεκδίκηση της μπάλας συγκρούστηκα άτσαλα με το κεφάλι στο στήθος του αντιπάλου και έπεσα με την πλάτη στον σιδερένιο πάγκο… ‘με αποτέλεσμα τη ρήξη της σπονδυλικής στήλης’». Ο αφηγητής αλλάζει το αφηγηματικό του ύφος, κάτι που μεταφράζεται ως σημείο ορόσημο στη ζωή του. O Seymour (2002) αναφέρει πως το σώμα γίνεται μνημείο το δευτερόλεπτο που διακόπτεται η σπονδυλική στήλη. Το σημείο αυτό της ζωής του αφηγητή γίνεται σημείο αναφοράς. 3.33 Σύνοψη πρώτου μέρους Στο πρώτο μέρος ο αφηγητής αναφέρει την οικογενειακή του κατάσταση και τις αλλαγές που υπέστη. Μας αφηγείται τις αθλητικές του ικανότητες και την ιδιότητά του να αναπτύσσεται ως άτομο μέσα από τις αθλητικές και επαγγελματικές του δραστηριότητες. Τονίζεται η ικανότητα και η δύναμη του σώματος. Εγκαταλείπει από νωρίς, σε σχέση με τους ομηλίκους του, το στάδιο της ανήλικης ζωής που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, σχολική μόρφωση και λοιπές δραστηριότητες για να μεταβεί στον έγγαμο και εργασιακό βίο. Αυτός αποτυπώνεται με θερμά λόγια για το δεσμό με την γυναίκα του και τη γέννηση των παιδιών του. 3.34 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Ο βίος ως προσωπική τραγωδία. Ο αφηγητής αναφέρει «εγώ που δεν είχα αρρωστήσει ποτέ, τώρα δε μπορούσα να κινηθώ, το σώμα μου αχρηστεύτηκε, είχα πέσει σε κατάθλιψη, έκλαιγα και ήθελα απλά όλα να είναι ψέμα. Μπήκα σε διαδικασία αποκατάστασης της κάκωσης του νωτιαίου μυελού… για δέκα μήνες… ήταν σοβαρό, μου είχαν πει ότι δε θα περπατήσω ξανά και θα προσπαθήσουμε να ενδυναμώσουμε τα χέρια. Η ζωή μου είχε τελειώσει τότε, είχε σταματήσει από τη στιγμή που έγινε. Ήθελα το παλιό μου σώμα πίσω, χωρίς πρόβλημα, χωρίς τη βλάβη στην θωρακική χώρα Τ12». Από την πρώτη στιγμή ο αφηγητής βίωσε την νέα του κατάσταση ως προσωπική τραγωδία υιοθετώντας το ιατρικό μοντέλο. Το ατομικό/ιατρικό μοντέλο συνδέει την αναπηρία με την «ελλειμματική» φυσική κατάσταση του ατόμου και ερμηνεύει τη σωματική βλάβη με βιολογικούς/ιατρικούς όρους. Κύρια αιτία της αναπηρίας, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, είναι το βιολογικό σώμα (Kαραγιάννη, Ζώνιου-Σιδέρη, 2006). Αναπηρία είναι το αποτέλεσμα μιας φυσικής κατάστασης εγγενής στο άτομο (είναι μέρος του σώματος του ατόμου που πάσχει) και αποτελεί κάθε σωματική, νοητική ή άλλη «απόκλιση» ή «ελάττωμα» του ατόμου που μειώνει την ποιότητα ζωής του εξαιτίας των μειονεκτημάτων που παρουσιάζει (Oliver,1996). Η αναπηρία είναι μια παθολογία του ατόμου, μια προσωπική τραγωδία, μια ανωμαλία και αποτέλεσμα της ανεπάρκειας. Σ’ αυτήν την ιατρική προσέγγιση, η αναπηρία είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένης παθολογίας και επομένως, οι άνθρωποι με ανεπάρκειες είναι «φυλακισμένοι μέσα στα σώματά τους». Το πρόβλημα ή η ανεπάρκεια προκαλεί την αναπηρία και το άτομο είναι το θύμα της. Είναι ένα τρομερό γεγονός αλλαγής στη ζωή του ανθρώπου που συμβαίνει σπάνια και σε άτυχους ανθρώπους (Oliver,1996). Η αναπηρία αντιμετωπίζεται ως ιατρικό περιστατικό με ψυχολογικές προεκτάσεις, παρά ως κοινωνικό φαινόμενο. Τα ιατρικά επαγγέλματα έχουν κεντρικό ρόλο στο ιατρικό μοντέλο αναπηρίας. Η κρίση για το εάν ένα άτομο είναι «άτομο με αναπηρία» ή όχι, βασίζεται κατά κύριο λόγο σε ιατρικές γνωματεύσεις και ταξινομήσεις. Το μοντέλο υποστηρίζει ότι αποκλειστικά μέσω της ιατρικής αντιμετώπισης πολλές «δυσλειτουργίες» μπορούν να αποκατασταθούν και τα άτομα μπορούν να γίνουν «φυσιολογικά». Κατά συνέπεια η ασθένεια και η ανικανότητα διαχείρισης των σωματικών και ψυχικών λειτουργιών που κάνει να πάσχει το άτομο περιστρέφονται γύρω από τον προσδιορισμό της ασθένειας και στην κατανόηση αυτής, τον έλεγχο και τη μεταστροφή της πορείας της και στόχος της είναι να επαναφέρει τους ανάπηρους όσο πλησιέστερα γίνεται στην κανονικότητα, με οποιοδήποτε κόστος. Απόρροια της αντίληψης αυτής, είναι η απόρριψη κάθε συσχέτισης μεταξύ της δυσλειτουργίας λόγω αναπηρίας και του περιβάλλοντος στο οποίο ζει το άτομο με αναπηρία (Oliver,1996). Ο αφηγητής συνεχίζει με διαφορετική στάση σώματος, το κεφάλι έχει γύρει χαμηλότερα και ο τόνος της φωνής παρουσιάζει βραχνάδα. Αναφέρει πως «…ήταν οριστικό, ήμουν πλέον ανάπηρος, είχα χάσει τα πάντα (4) τα πάντα (3) είχαν αλλάξει όλα (4) ποτέ δε θα ήταν πάλι το ίδιο. Είμαι κλεισμένος μέσα σε ένα σώμα που δε θέλω και μένω σε ένα σπίτι για πάντα». Διαχρονικά αντιλαμβανόμαστε ότι η εσωτερική κατάσταση του αφηγητή δεν έχει αλλάξει καθώς στην αφήγησή του εμφανίζονται ταυτόχρονα παρελθοντική αναφορά (ήταν, ήμουν, είχα) και παροντική (είμαι, μένω). Η απώλεια της υγείας και η αλλαγή του καθημερινού βίου σημαίνει για τα άτομα υιοθέτηση νέας συμπεριφοράς και σκέψης. Το ιατρικό μοντέλο υποθέτει ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην κοινωνία είναι μια εντελώς φυσική συνέπεια των περιορισμών που επιβάλλονται στο άτομο από την ανεπάρκεια ή τη βιολογία τους. Για το άτομο αξία έχει η ύπαρξη «ανθρώπινων χαρακτηριστικών». Αντίθετα, η έλλειψη αυτών γίνεται «μειονέκτημα» για το άτομο, έχοντας ταυτόχρονα και την ανάλογη αρνητική κοινωνική αξιολόγηση, με αποτέλεσμα να το βιώνει ως «ελάττωμα». Ο αφηγητής αναφέρει πως «δεν μπορούσα και δεν ήθελα να προσαρμοστώ σε αυτή τη κατάσταση, δε το θέλεις κάτι τέτοιο, παρακαλάς να πεθάνεις, δε μπορείς να το δεχτείς». Η προσαρμογή σε μια απώλεια αφορά το σύνολο των αντιδράσεων, κυρίως συναισθηματικών, που τη συνοδεύουν. Σε αυτή τη διαδικασία, υπάρχουν 5 στάδια, σύμφωνα με τους ειδικούς (Kübler-Ross, 1975), τα οποία όμως ούτε συμβαίνουν πάντα με την ίδια σειρά ούτε έχουν συγκεκριμένη διάρκεια. Αρχικά υπάρχει η άρνηση. Το άτομο αρνείται να αναγνωρίσει το γεγονός της απώλειας. Πρόκειται για έναν μηχανισμό άμυνας που το προστατεύει από το έντονο άγχος και τα δυνατά συναισθήματα που μπορεί να το κατακλύσουν εξαιτίας της απώλειας. Στη συνέχεια ο θυμός, προς κάθε κατεύθυνση, στον εαυτό, με τους άλλους, με την τύχη, με τον Θεό και έρχεται μετά τη συνειδητοποίηση της απώλειας. Είναι η στιγμή που επιδιώκεται κάποιος να αναλάβει την ευθύνη για ότι χάθηκε. Ακολουθεί η διαπραγμάτευση. Στο στάδιο αυτό το άτομο προσπαθεί να διαπραγματευτεί τρόπους ώστε να βρει μια λύση για την απώλεια, δηλαδή να μη χάσει αυτό που ουσιαστικά έχει ήδη χάσει και δεν υπάρχει πια. Σε αυτό το στάδιο μπορεί να γεννηθούν και οι ενοχές, όπου το άτομο σκέφτεται τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να αποφύγει αυτή την εξέλιξη. Ακολουθεί το στάδιο της θλίψης. Στη φάση αυτή το άτομο έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τα συναισθήματα που γεννά η απώλεια, όπως η θλίψη και ο πόνος (ψυχικός και σωματικός). Στο στάδιο αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος της κατάθλιψης. Και τέλος η αποδοχή. Το άτομο συνειδητοποιεί την απώλεια και το γεγονός ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι για να αλλάξει την κατάσταση και σταδιακά συμβιβάζεται. Σε αυτό το στάδιο μπορεί το άτομο να δει την εμπειρία που αποκομήθηκε και να προσανατολιστεί σε μια καινούργια αρχή. Όπως αναφέρει ο Μπακιρτζόγλου (1995): Αν ο ψυχισμός μας, το Εγώ μας είναι επαρκώς μάχιμο τότε θα «διατάξει» και θα βάλει μπροστά μια ολόκληρη διαδικασία, ένα ολόκληρο «εργοστάσιο» επεξεργασίας και «μεταβολισμού» του συγκινησιακού φορτίου που προκύπτει από την απώλεια. Πρόκειται για την εργασία του «πένθους». Δεν τα καταφέρνουμε πάντα, η εργασία του πένθους είναι μόνον κατά το μάλλον ή ήττον επιτυχής οπότε σε περιπτώσεις σοβαρής δυσλειτουργίας του φυσιολογικού πένθους το Εγώ μας βραχυκυκλώνει, χάνουμε τα μέσα μας και παραλύουμε, διαψεύδοντας συχνά μια περιοχή της πραγματικότητας. Τότε μπορεί να αρνιόμαστε ότι χάσαμε κάτι. Ο αφηγητής αναφέρει πως μετά την εγχείρηση «σχεδόν όλοι όσοι γνώριζα σταμάτησαν να με επισκέπτονται, η γυναίκα μου μού στάθηκε πολύ αλλά δεν το ήθελα να με βλέπει έτσι, με το καρότσι… αισθανόμουν ότι δεν ήξερε τι να κάνει… και να μεγαλώνει μόνη της τα παιδιά ενώ θα μπορούσε να ήταν κάπως αλλιώς… σκεφτόμουν να παίζω μπάλα πάλι και να βγαίνω έξω με τα παιδιά… αλλά τώρα ένα τίποτα». Οι φόβοι της απώλειας ελέγχου της ζωής, του θανάτου, της απώλειας κινητικότητας και της σεξουαλικής δυσλειτουργίας είναι οι φόβοι που οδηγούν το άτομο σε σύγχυση και μπορεί να υποφέρει και από συναισθηματικές διαταραχές (Μπακιρτζόγλου, 1995).Το άτομο νιώθει να χάνει την δύναμη του και να αυξάνει την εξάρτισή του από τους άλλους, οικογένεια και ιατρικό προσωπικό. Σε αυτή τη κατάσταση το άτομο νιώθει την τότε παρούσα κατάστασή του ως άδεια και στατική, χωρίς μέλλον, ειδικά όταν το παρελθόν έδειχνε ευοίωνο (γερός σωματότυπος, πολλές εργασιακές ευκαιρίες). Επιπλέον, η στάση των ατόμων απέναντι στην αναπηρία τους θα καθοριστεί από τη δομή της προσωπικότητάς τους, τη στάση του περιβάλλοντος και της οικογένειας καθώς και τη σημασία που έχει η αναπηρία για τον ίδιο τον ανάπηρο. Ο αφηγητής συνεχίζει «δεν ένιωθα τίποτα πια, η ζωή μου ήταν άχρηστη, καμία χαρά… να αισθάνεσαι νεκρός… η ζωή πριν ήταν τέλεια, το ατύχημα μου τα πήρε όλα, δεν κοιμόμουν, δεν είχα λόγο να ζω, τι να σου πω τώρα, δεν ήθελα κανέναν και τίποτα». Όπως αναφέρει ο Μπακιρτζόγλου (1995): αυτά τα άτομα και οι οικογένειές τους είδαν τη ζωή και το μέλλον τους ν’ αλλάζει και να «βραχυκυκλώνει» εν μια νυκτί. Το άτομο έχει την τάση να απομονωθεί και να κλειστεί στον εαυτό του καθώς και να αρνηθεί να λάβει στήριξη (Frank, 1995). Επιπλέον μερικοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν το άτομο και την αυτοεικόνα του και σχετίζονται με την τυπολογία της αναπηρίας είναι η ηλικία που παρουσιάστηκε η αναπηρία, ο τρόπος που προκλήθηκε, η πρόγνωση για την εξέλιξή της, ο βαθμός στον οποίο είναι εμφανής και η φύση των λειτουργικών περιορισμών που θέτει στο άτομο. Ακόμα, καθοριστικό ρόλο παίζει η μόρφωση, το επάγγελμα, το εισόδημα, η οικογενειακή κατάσταση και η κοινωνική θέση του ατόμου (Hagmeier, 1955; Ware, 1957). 3.35 Σύνοψη δεύτερου μέρους Ο αφηγητής έχει ενστερνιστεί το ατομικό/ιατρικό μοντέλο όπου θεωρεί πως η προσωπική του τραγωδία είναι και το ορόσημο της ζωής του, αυτό που πλέον θα τον προσδιορίζει ως άτομο στην κοινωνία και θα του προσδίδει ορισμένη ταυτότητα. Θεωρεί πως έχει απωλέσει τις ικανότητές του και τους κοινωνικούς του ρόλους. Η εξαρτημένη βιογραφική τροχιά επιβάλλει να υπάρχουν ανυπέρβλητα εμπόδια που δε μπορούν να φέρουν σε κατάσταση ισορροπίας την καθημερινή ζωή (Τσιώλης, 2006). Αυτό ενισχύεται από την απότομη είσοδο σε αυτή τη κατάσταση, τη μοιρολατρική θεώρηση του μέλλοντος, την αδυναμία παρέμβασης και την αλλαγή της εδραιωμένης ταυτότητας του εαυτού. 3.36 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Ο βίος μετά την αναπηρία Ο αφηγητής αναφέρει πως «το να ζει κανείς εγκλωβισμένος στο σώμα του είναι απαίσιο, απλά ζεις, το σώμα σε κρατάει ζωντανό, όχι εγώ. Χτυπάω καμιά φορά το πόδι μου και δε νιώθω τίποτα. Άνετα θα το σπαγα και πάλι δε θα το νιωθα. Λες και δεν είναι τα πόδια μου ή το σώμα μου… και τώρα δεν έχω και κανέναν να μιλήσω… έχω τα παιδιά μου αλλά δε μπορούμε να κάνουμε κάτι μαζί…». Με την αναπηρία αναπροσδιορίζονται τα ατομικά όρια, η κοινωνική ταυτότητα, οι σχέσεις, οι ικανότητες και δεξιότητες, στοιχεία που έχουν αποκρυσταλωθεί στην έως τώρα ανάπτυξη του ατόμου. Το άτομο με αναπηρία προβληματίζεται κατά πόσο το σώμα του ανήκει. Ένα σώμα που από μέσο, εμφανίζεται ως κελί για τη δράση. Όπως αναφέρει ο Μπακιρτζόγλου (1995): Ο τραυματισμός (κάκωση) της σπονδυλικής στήλης μπορεί να συνεπάγεται κινητική αναπηρία επομένως τόσο ο ασθενής όσο και η οικογένειά του «υφίστανται» αναγκαιότητα αλλαγών ρόλων, δραστηριοτήτων, σκοπών. Πρόκειται για μια συνεχή αέναη προσαρμοστική δοκιμασία. Ο αφηγητής συνεχίζει αναφέροντας πως αφότου πήρε εξιτήριο δέκα μήνες μετά, δεν είδε ιδιαίτερες αλλαγές στο σώμα του και στην συναισθηματική καθώς και ψυχολογική του κατάσταση, «παρότι είχα γιατρούς και ψυχολόγους που πέσαν πάνω μου, δεν άλλαζε αυτό που έβλεπα εγώ… το σώμα είναι άχρηστο, αυτό βλέπουν και οι άλλοι όταν με κοιτούν. Δε μπορούσα να πάω πουθενά από τα μέρη που πήγαινα πριν, απλά καθόμουν μέσα και κοίταζα στο κενό, πολλές φορές ούτε που σκεφτόμουν». Σύμφωνα λοιπόν με τον Hughes (1993) για τις σύγχρονες αντιλήψεις, το να φαίνεται κανείς «ελαττωματικός» είναι σαν να προσβάλλει την αίσθηση της τάξης στο πεδίο της αισθητικής, είναι σαν να πρόκειται για αναστάτωση στην ήδη διαμορφωμένη εικόνα του «κανονικού». Ο ανάπηρος είναι διαφορετικός από τον φυσιολογικό άνθρωπο καθώς παρεκκλίνει από την «κανονικότητα». Επιπλέον, σε διάφορες περιπτώσεις, το σώμα εξαφανίζεται από την συνείδηση του ατόμου με αναπηρία (Leder, 1990). Το ιατρικό μοντέλο απαιτεί από τα άτομα με αναπηρία να γίνουν ίδια με τα άτομα χωρίς αναπηρία. Σε περιπτώσεις, όμως, που δεν είναι δυνατή η βελτίωση της υγείας του αναπήρου στο επίπεδο που θεωρείται φυσιολογικό για την κοινωνία, ο ανάπηρος θα πρέπει να λάβει πρόσθετη βοήθεια και υποστήριξη, χωρίς να του παρέχεται εξ ολοκλήρου η δυνατότητα να συμμετέχει στην κοινωνική ζωή σε ισότιμη βάση με τους μη ανάπηρους. Μόνο μετά την αποκατάσταση της υγείας τους, καθίσταται δυνατή η ισότητα των ευκαιριών στην κοινωνική ζωή. Αν τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να το κάνουν αυτό, δηλαδή να επιτύχουν την αποκατάσταση της αναπηρίας τους και κατ’ επέκταση την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία, τότε αντιμετωπίζονται διαφορετικά, οδηγούνται στην ιδρυματοποίηση και απομονώνονται. Η αφήγηση συνεχίζεται με αναφορά στο ανάπηρο σώμα και την ψυχολογική κατάσταση που αυτό επιφέρει: («είναι δύσκολο να το περιγράψω, το ατύχημα τα άλλαξε όλα, η αναπηρία τα αλλάζει όλα, νιώθεις ότι η ζωή σου δεν αξίζει τίποτα, είναι το ίδιο με το να είσαι πεθαμένος, δε μπορούσα να βγω από το σπίτι, να πάω στα παλιά στέκια, να χαρώ με κάτι, ούτε τουαλέτα δε πάω μόνος. Το σώμα σου είναι σαν να είναι ξένο, κάποιου άλλου, το βλέπεις να χτυπάει ή να το ακουμπάνε και δε νιώθεις τίποτα, σαν παγίδα είναι… άλλες φορές πονάει πολύ, αλλά όλοι νομίζουν πως υπερβάλλω»). Σύμφωνα με τον Freeman (2003), όταν η ελπίδα χαθεί ή απουσιάζει ή το άτομο στερηθεί ορισμένων δυνατοτήτων (διάλογος και σχέσεις με οικογένεια), τότε υπάρχει η κοινωνική πεποίθηση ότι η ιστορία ζωής κάποιου τελειώνει ή υπεισέρχεται αποκλεισμός ταυτότητας. Κατά συνέπεια το άτομο μπορεί να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να πορευτεί δημιουργικά στο μέλλον. Επιπλέον, οι αφηγηματικές εκφράσεις του πόνου του στους άλλους (οικογενειακό περιβάλλον, ιατρικό προσωπικό) μεταφράζονται διαφορετικά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ως αναξιόπιστος αφηγητής. Το γεγονός αυτό δεν έχει επίπτωση μόνο στην αρνητική διαμόρφωση της εαυτικής ταυτότητας και του συστήματος πεποιθήσεων αλλά συμβάλει και στην κοινωνική καταπίεση, τον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση των ατόμων με αναπηρίες που βιώνουν παρόμοια φαινόμενα (Wendell, 1996). Επιπλέον με την ακύρωση της ακρόασης των ιστοριών ζωής των ατόμων και με την μη αναγνώρισή τους, η διαδικασία ανακατασκευής των ταυτοτήτων γίνεται ακόμη πιο δύσκολη (Taylor, 1994). Οι παράγοντες που μπορεί να μεταβάλλουν ως αρνητική την ταυτότητα του ατόμου μπορεί να ποικίλλουν, όπως στην περίπτωση του αφηγητή όπου η κάκωση του νωτιαίου μυελού είναι μια από αυτές. Ωστόσο η νέα ταυτότητα μπορεί να παραμείνει ως έχει ή και να επιδεινωθεί (Nelson, 2001) εξαιτίας του πως την αναγνωρίζουν τα συναναστρεφόμενα άτομα. Ο αφηγητής έχει ήδη αναφέρει την απομάκρυνση των φιλικών του προσώπων καθώς και την δυσκολία της γυναίκας του να διαχειριστεί την νέα κατάσταση αλλά και την δυσκολία του ίδιου να συναναστραφεί με την οικογένειά του. Τα παραπάνω ενισχύει η δήλωση του αφηγητή πως «απλά καθόμουν… και τίποτα άλλο, απελπισία. Δεν δούλευα πια, αν δούλευα θα είχα και ανθρώπους να μιλήσω. Αλλά δεν ήμουν κι εγώ καλά, δεν έβρισκα νόημα. Όταν είσαι ανάπηρος οι άνθρωποι δε σε θέλουν, δε μπορείς να μπεις κάπου εύκολα ((προσβασιμότητα)), εδώ καλά καλά δε μπορείς να βγεις από το σπίτι». Το βίωμα της αναπηρίας ως αρνητική ταυτότητα προκύπτει σύμφωνα με τον Shakespeare (1996) από την κοινωνική προσαρμογή ή από το πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων, στις οποίες η βλάβη είναι η μοναδική εστία ανάλυσης. Η θλίψη και η απώλεια εσωτερικεύονται και η δοκιμασία εστιάζεται στον εαυτό. Ως μια εξατομικευμένη εμπειρία, τα δομικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα δεν αμφισβητούνται και πιθανές εναλλακτικές προοπτικές στο κυρίαρχο βιοϊατρικό παράδειγμα δε γίνονται ορατές. Η διαφορά είτε φετιχοποιείται ως ιατρική τραγωδία είτε αγνοείται. Εκείνο που απομένει ως στρατηγική διαχείρισης της αρνητικής ταυτότητας, είναι η αφομοίωση. Άλλες στρατηγικές διαχείρισης της αρνητικής ταυτότητας είναι η προσπάθεια ελαχιστοποίησης της σπουδαιότητας της βλάβης, ακόμα και με την απόκρυψή της. Με τους όρους του Goffman, το άτομο προσπαθεί «να περνάει για κανονικό» μέσα από το «ξεπέρασμα» της βλάβης με την άρνηση της υποταγής στην πραγματικότητα και η προσπάθεια επανάκτησης μιας «κανονικής» ταυτότητας μέσω υπεράνθρωπων προσπαθειών, όπως για παράδειγμα η περίπτωση της συμμετοχής σε εντατικές αθλητικές δραστηριότητες (Goffman, 2001) . Όλες αυτές οι στρατηγικές διαχείρισης της αρνητικής ταυτότητας, κατά τον Shakespeare (1996), δεν είναι ούτε ψυχολογικά ούτε κοινωνικά υγιείς ή προοδευτικές, δεδομένου ότι περιέχουν το στοιχείο της άρνησης ή της αποτυχίας συμβιβασμού. Το σώμα αναδεικνύεται σε ουσιώδες στοιχείο της ταυτότητας. Εστιάζοντας στο σώμα και στο άτομο, οι ανάπηροι παγιδεύονται σε μια φυλακή, μη δικής τους επινόησης, από όπου δε μπορούν να δραπετεύσουν παρά μόνο με στρατηγικές που τελικά αυτοανατρέπονται. Μέσα από τις αναφορές του αφηγητή, («…όταν είσαι ανάπηρος οι άνθρωποι δε σε θέλουν, ….έχω τα παιδιά μου αλλά δε μπορούμε να κάνουμε κάτι μαζί, …αισθανόμουν ότι δεν ήξερε ((η σύζυγος)) τι να κάνει») και το περιγραφικό του ύφος, διατυπώνεται η δυσκολία της διατήρησης της αξίας των σχέσεων καθώς και η δυσκολία διατήρησης της ταυτότητας ως φίλος, πατέρας, σύζυγος. Ωστόσο ο αφηγητής, μετά από διάστημα ετών, με βοήθεια ψυχολόγου αλλά και υποστήριξη της συζύγου δείχνει τα πρώτα βήματα ψυχολογικής ανάκαμψης. Αναφέρει, («…μου πήρε αρκετά χρόνια να αρχίσω να σκέφτομαι λίγο διαφορετικά… είχα κουραστεί να μην κάνω τίποτα, να πονάω και απλά να το δέχομαι, να με λυπούνται…»). Ο αφηγητής δείχνει να θέλει να επανέλθει σε μια ψυχολογική κατάσταση που του είχε αποστερήσει η κάκωση του νωτιαίου μυελού. Τα άτομα με αναπηρία οδηγούνται σε μη ρεαλιστικές θεωρήσεις για τη ζωή τους, καθώς, μεταξύ άλλων, ζουν σε ένα κοινωνικό περιβάλλον γεμάτο προκαταλήψεις, οι οποίες δρουν αρνητικά στο σχηματισμό της αυτοαντίληψής τους. Επιπλέον υπάρχει η άποψη ότι ο χρόνος εμφάνισης της αναπηρίας παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του αναπήρου (Kanner, 1967). Ωστόσο υπάρχει και η αντίθετη, ότι το είδος, ο βαθμός και ο χρόνος εμφάνισης της αναπηρίας λίγο μπορούν να επηρεάσουν την προσωπικότητά του (Jansen, 1975). Ο αφηγητής στη συνέχεια αναφέρει «ήθελα να εργαστώ… να αθληθώ όσο μπορώ… να επισκέπτομαι τα παιδιά μου». Μέσα από τις δηλώσεις αυτές επιχειρείται η αποτίναξη της ιδέας του μη ικανού σώματος ή ατόμου, σε μια προσπάθεια αλλαγής της εαυτικής ταυτότητας. Έρευνα για τη στάση των αναπήρων προς την ίδια την αναπηρία τους (Jansen, 1975) δείχνει ότι υπάρχουν τρία είδη στάσεων, η ενταγμένη (συναισθηματική και ορθολογική επεξεργασία της αναπηρίας, θετική σχέση, αποδοχή), η αμφιθυμική (ούτε θετική ούτε αρνητική στάση και συναισθήματα), η μη ενταγμένη (έλλειψη συναισθηματικής και ορθολογικής επεξεργασίας της αναπηρίας). Οι ίδιοι οι ανάπηροι θεωρούν ότι η εργασία παρέχει ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης, συνεπάγεται συναισθηματική ευχαρίστηση και αυξάνει το αίσθημα ασφάλειας (Σιδηροπούλου – Δημακάκου 1995). Αντιθέτως, ένα άτομο με ειδικές ανάγκες το οποίο δεν εργάζεται και παραμένει στο σπίτι του ή σε ίδρυμα τότε η κοινωνική του θέση γίνεται δυσμενέστερη καθώς δημιουργούνται αρνητικές στάσεις από το κοινωνικό περιβάλλον, με συνέπεια, να οδηγείται, συνήθως, σε μεγαλύτερη απομόνωση. Τέλος θα πρέπει να τονίσουμε πως η εργασία αποτελεί για τα άτομα αυτά μια από τις λίγες ευκαιρίες κοινωνικής επαφής που έχουν. Η Ειδική Επαγγελματική Κατάρτιση με ειδικές μεθόδους και προγράμματα μέσα σε ειδικούς χώρους προσπαθεί να προετοιμάσει τα άτομα με ειδικές ανάγκες για έναν κόσμο που δεν είναι ειδικός. Βέβαια, η δημοσιοποίηση («coming out») των αναπήρων και το πέρασμά τους από μια αρνητική σε μια θετική ταυτότητα αναπηρίας είναι μια δύσκολή υπόθεση, όσο και επίπονη, γιατί οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται μαθαίνοντας για την αναπηρία μέσα από το ιατρικό μοντέλο που είναι κυρίαρχο. Έτσι έπειτα από την παρότρυνση της γυναίκας του και των παιδιών του («…με έσπρωχνε να πάω πίσω στο σχολείο…, …το θέλαν κι αυτά…») άρχισαν να αναζητούν τρόπους απόκτησης απολυτηρίου γυμνασίου. Την λύση την βρήκαν από την απάντηση των δύο διευθυντών γυμνασίων της περιοχής τους, («…έτσι γράφτηκα στο σχολειό δεύτερης ευκαιρίας, δεν ήξερα κανέναν της σειράς μου αλλά μετά γνωριστήκαμε καλά όλοι. Είχα αρχίσει να ξεκουμπώνομαι αρκετά κι εγώ, είχα άλλα μυαλά κι εγώ, μαθαίναμε διάφορα, κάποια είχαν το ενδιαφέρον τους κάποια όχι, αλλά το ωραίο ήταν η παρέα που κάναμε και ο σύμβουλος που μας μιλούσε για τη ζωή μετά το σχολείο και για πιθανές δουλειές. Στην αρχή ένιωθα λίγο βάρος μέχρι να μπω στη τάξη αλλά μετά φτιάξαν μπάρες, με βοηθούσαν…»). Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα σωματικώς ανάπηρα άτομα στο σχολικό περιβάλλον ή στους χώρους επαγγελματικής κατάρτισης, είναι τόσο πρακτικά όσο και ψυχολογικά. Η κοινωνική ένταξη γίνεται ευκολότερη όταν αποκτηθούν με την κατάλληλη εκπαίδευση οι απαιτούμενες δεξιότητες, εξασφαλίζοντας την ισοτιμία και την βελτίωση, καθώς και την ανατροπή των αρνητικών στερεοτύπων. Επιπλέον, με την επαγγελματική συμβουλευτική επιτυγχάνεται η καθοδήγηση και στήριξη του ατόμου στην επίλυση των ψυχολογικών προβλημάτων που συνδέονται με το επάγγελμα (Κάντας & Χαντζή, 1991). Για το λόγο αυτό το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας παρουσιάζεται ως ένα ιδανικό μέσο υπερπήδησης κάποιων κοινωνικών προβλημάτων και επανένταξης στον εργασιακό χώρο. Είναι δημόσιο και δωρεάν, με διάρκεια φοίτησης δύο εκπαιδευτικά έτη, αφορά ενηλίκους ηλικίας άνω των δεκαοκτώ που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Με την επιτυχή ολοκλήρωση της φοίτησης παρέχεται τίτλος ισότιμος του Γυμνασίου. Επιπλέον, στην εκπαίδευση περιλαμβάνονται υπηρεσίες από σύμβουλο σταδιοδρομίας και σύμβουλο ψυχολόγο. Το πρόγραμμα σπουδών των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας διαφέρει από το αντίστοιχο της τυπικής εκπαίδευσης, διαθέτει πιο ευέλικτο περιεχόμενο, είναι απογευματινές ώρες και έχει προσαρμοσμένη διδακτική μεθοδολογία και αξιολόγηση των εκπαιδευομένων. Στόχος των Σ.Δ.Ε. είναι η επανασύνδεση των εκπαιδευομένων με τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, η διαμόρφωση θετικής στάσης προς τη μάθηση, η απόκτηση βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων, η ενίσχυση της προσωπικότητας και, τέλος, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου προωθεί την ομαδική συνεργασία, όπως επιτάσει η εκπαίδευση ενηλίκων, κάτι το οποίο διευκολύνει την κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία (Μάνθου, 2007). Ο αφηγητής αναφέρει πως («…αυτά τα δύο χρόνια έμαθα πολλά, μακάρι να τα μάθαινα όταν έπρεπε αλλά και τώρα δε μετανιώνω. Απλά θα ήθελα να πηγαίνω όπως οι άλλοι, με τα πόδια. Σε αυτό με βοήθησε ο ψυχολόγος. Στο τι δουλειές μπορώ να κάνω και αν μπορώ να τις κάνω με βοήθησε και ο ψυχολόγος και ο άλλος, ο σύμβουλος…»). Στα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας παρέχονται επιπλέον οι υπηρεσίες του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, εξατομικευμένα συνήθως. Έτσι επιτυγχάνεται να προσφερθούν όλες οι απαραίτητες πληροφορίες που βοηθούν στην ψυχολογική και επαγγελματική ανάπτυξη. Βασικά σημεία στην όλη εξελικτική πορεία είναι η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης και η εκμάθηση των ρόλων που σχετίζονται με τα επαγγέλματα (Κάντας & Χαντζή, 1991). Ειδικότερα, με την εφαρμογή του θεσμού αυτού επιδιώκεται η υπεύθυνη ενημέρωση του μαθητή για τις προϋποθέσεις εισόδου σε κάθε επάγγελμα, για τους όρους εργασίας και αμοιβής και τις δυνατότητες εξέλιξης, η παροχή βοήθειας προκειμένου να εκτιμήσει τις κλίσεις, ικανότητες και δεξιότητές του (Κωστάκος, 1981). To Συμβούλιο της Ευρώπης ορίζει ως αντικειμενικό σκοπό του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού «τη διευκόλυνση της πλήρους άνθησης της προσωπικότητας του κάθε μαθητή σε όλες της τις μορφές, με το να αναζητά τον τύπο σπουδών ή το επάγγελμα που ανταποκρίνεται καλύτερα στις ικανότητες και στις κλίσεις του». Όπως αναφέρει η Μάνθου (2007), ο ψυχολόγος πραγματοποιεί παρεμβάσεις σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο με σκοπό την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Θέματα που προκύπτουν για επεξεργασία είναι σε σχέση με την εκπαιδευτική διαδικασία, σχέσεις και δυσκολίες με το σχολικό χώρο, με το εργασιακό και το οικογενειακό πλαίσιο αλλά και διαχείριση κρίσεων. Ο ρόλος του συμβούλου σταδιοδρομίας υπηρετεί ένα γενικότερο στόχο που είναι η επανένταξη των εκπαιδευομένων στην οικονομική ζωή. Η συμβουλευτική σταδιοδρομίας έχει ως στόχο να συνδέει την εκπαίδευση με την αγορά εργασίας, να παρέχει πληροφορίες ως προς τις δυνατότητες επαγγελματικής κατάρτισης είτε σε ατομικό είτε σε ομαδικό επίπεδο και να αναπτύσσει συνεργασία με φορείς υποστηρικτικούς ως προς την απασχόληση. Μετά τη λήψη του απολυτηρίου, ο αφηγητής αναφέρει («…ήξερα ότι δε θα δουλέψω, δεν έχω ψευδαισθήσεις, είναι δύσκολο να βρεις δουλειά όταν στέκεσαι στα πόδια σου, όχι τώρα… αλλά τώρα αισθάνομαι κάπως καλύτερα (2) και για μένα και για την οικογένειά μου. Παρακολουθώ και κάποια προγράμματα του ΟΑΕΔ, μη νομίζεις, όχι αυτά που πιάνουν τα χέρια σου, σαν γραμματέας ας πούμε»). Στην ελληνική επικράτεια, ο Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού, έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την επαγγελματική κατάρτιση και αποκατάσταση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Με το Ν.1648/1986, θεσπίζονται σημαντικά μέτρα για την επαγγελματική κατάρτιση και απασχόληση των ατόμων με ειδικές ανάγκες και παρέχονται στα ίδια τα άτομα ποικίλες διευκολύνσεις για την κατάρτιση τους, όπως επίδομα κατάρτισης, αύξηση χρόνου άδειας και άλλες. Παράλληλα δίδονται στους εργοδότες κίνητρα για να προσλάβουν στην επιχείρησή τους τέτοιου είδους άτομα όπως επιδότηση, μέρους της αμοιβής τους, κάλυψη σημαντικού ποσοστού της δαπάνης για την κατάλληλη διαρρύθμιση τον χώρου εργασίας και άλλα παρόμοια. Επιπλέον ο ΟΑΕΔ δημιούργησε την Υπηρεσία Επαγγελματικής Αποκατάστασης Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες της οποίας οι δραστηριότητες αναφέρονται, τόσο σε θέματα κατάρτισης, όσο και σε θέματα απασχόλησης. Η υπηρεσία αυτή επιχορηγεί εργαστήρια επαγγελματικής κατάρτισης ατόμων με ειδικές ανάγκες όπως κοπτική – ραπτική, ξυλουργική, υφαντική – πλεκτική, καθήκοντα γραμματέων, κεραμική, κηπουρική, χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και λοιπές ειδικότητες. Παράλληλα ο ΟΑΕΔ έχει δημιουργήσει Ειδικά Γραφεία Εργασίας για άτομα με ειδικές ανάγκες, αποστολή των οποίων είναι η υποβοήθηση των ατόμων αυτών στην ανεύρεση εργασίας και στην επαγγελματική τους κατάρτιση. Ωστόσο, αναφορικά με τα προγράμματα προώθησης της απασχόλησης των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα (ΟΑΕΔ, επιχορηγήσεις), διαβλέπουμε ότι το ποσοστό των ατόμων που έχει συμμετάσχει μέχρι σήμερα είναι χαμηλό. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ώστε περισσότεροι δικαιούχοι άτομα με αναπηρίες να αξιοποιήσουν τα οφέλη τους και αυτό θα γίνει με ευθύνη κυρίως των φορέων διαχείρισης και υλοποίησης των προγραμμάτων αυτών (Ε.Σ.Α.μεΑ, 2005). Ο αφηγητής συνεχίζει αναφέροντας πως («Δε βλέπω να με προσλαμβάνουν αφού χρειάζομαι πολύ χώρο και καλή πρόσβαση… με έχουν δοκιμάσει για πρακτική κάποια γραφεία αλλά υπάρχουν προβλήματα πρόσβασης και άλλα λειτουργικά όπως η τουαλέτα μου ας πούμε»). Η στέρηση των ευκαιριών αποτελούν κοινωνικά εμπόδια και μορφή κοινωνικής καταπίεσης, μιας άνισης κοινωνικής σχέσης που εκδηλώνεται μέσω αποκλεισμού και καταπιεστικών πρακτικών (Thomas, 2004). Έτσι η δυσκολία πρόσβασης και η απροθυμία των εργοδοτών να κατανοήσουν τις ανάγκες των χρηστών αναπηρικών αμαξιδίων στερούν την ευκαιρία για εργασία και σε επέκταση, τη δυνατότητα ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων. Έτσι επιτυγχάνεται να διατηρηθεί ο κύκλος των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων των ατόμων με αναπηρία. Ο Paulo Freire (1977, σελ. 64) λέει σχετικά ότι: Είναι αναγνωρισμένο από τους ανάπηρους και τις οργανώσεις τους ότι ζώντας με κάποια βλάβη σε μια κοινωνία που προκαλεί την αναπηρία, συνεπάγεται αυξημένες προσπάθειες και πολλή δουλειά. Εξάλλου, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι, ανεξάρτητα από το ρόλο τους στα τρέχοντα εργασιακά περιβάλλοντα, οι ανάπηροι παραμένουν και παραγωγοί και καταναλωτές ενός μεγάλου εύρους υπηρεσιών από τις οποίες εξαρτώνται όχι μόνο οι ίδιοι αλλά και οι μη ανάπηροι. Έτσι, η κοινωνική πρόνοια της οποίας θα πρέπει να είναι αποδέκτες δεν θα πρέπει να θεωρείται ως «αιμορραγία» της εθνικής οικονομίας, εφόσον συντελεί στη δημιουργία θέσεων εργασίας, αγαθών και υπηρεσιών. 3.37 Σύνοψη Τρίτου μέρους Ο αφηγητής μας αναφέρει πως η βιογραφική του τροχιά μετά την αναπηρία παρουσιάζει μία κατιούσα πορεία, με την ψυχολογία του να βρίσκεται για διάστημα ετών σε άσχημη θέση, βλέποντας το σώμα του στη νέα του κατάσταση. Το περιβάλλον έχει αλλάξει και καλείται να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα που δυσκολεύεται να δεχτεί και να ανταπεξέλθει. Απαραίτητη ήταν η συμβολή ειδικών, γιατρών και ψυχολόγων, καθώς και η συμπαράσταση της συζύγου, προκειμένου να αρχίσει να αποδέχεται την πραγματικότητα και την κοινωνία. Έτσι μετά από μακροχρόνια παραμονή σε αρνητική ψυχολογική κατάσταση, αρχίζει να αποτινάσει το ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας και να επιδιώκει έξοδο προς την κοινωνία. Αυτό επιτυγχάνεται σε κάποιο βαθμό με την φοίτηση και την απόλυσή του από το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας και την παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων του οργανισμού απασχόλησης εργατικού δυναμικού. Οι ευκαιρίες απασχόλησης είναι ελάχιστες και περιορίζονται σε πρακτικές εφαρμογές ειδικότητας και στη δια βίου εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία. 3.38 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης Πως αισθάνεσαι αυτή τη περίοδο; («Υπάρχει πόνος, σωματικός και ψυχικός. Δε θα φύγει ποτέ. Το μόνο που θα ήθελα είναι να κρατήσω τα εγγόνια μου, να τα χαϊδέψω όταν κλαίνε. Κάθονται στα πόδια μου αλλά δε μπορώ να τα σφίξω»). Ο αφηγητής έχει πλέον περάσει στο στάδιο της αποδοχής της κατάστασης και του εαυτού του. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στο σώμα του ανάπηρου πλαισιώνονται με μια ψυχοσυναισθηματική αναστάτωση. Αυτή δύσκολα θα εκθλίψει ακόμη κι αν εκθλίψουν όλα τα κοινωνικά εμπόδια («…δε θα φύγει ποτέ…») που φέρουν φραγμούς σε πρόσβαση, αποδοχή από τον άλλον.
Τα εργασιακά πως τα βλέπεις; («Κοίτα, μπορεί να μην δουλεύω σοβαρά, αλλά μόνο που μαθαίνω πράγματα, βγαίνω από το σπίτι, μιλάω με ανθρώπους και κάνω πρακτική όταν μπορώ, γεμίζει η μέρα μου και ο χρόνος μου. Είμαι καλά»). Τα ψυχικά οφέλη της εργασίας ικανοποιούνται μέσα από τις διαδικασίες της εκπαίδευσης και της πρακτικής. 3.39 Αναλυτική αφαίρεση Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας. Ο αφηγητής έχει υιοθετήσει το ιατρικό/ατομικό μοντέλο αναπηρίας όπου ο ίδιος βιώνει την αναπηρία του ως μια προσωπική τραγωδία χωρίς τέλος. Η γνώμη των ειδικών, γιατρών και ψυχολόγων, είναι η μόνη που θεωρεί ότι μπορεί να τον ορίσει ως άτομο πλέον. Δεν αποδέχεται τον εαυτό του και την νέα του κατάσταση με αποτέλεσμα να παραιτείται από κάθε κοινωνική δραστηριότητα, ευθύνη και υποχρέωση. Πλέον το μόνο εισόδημα είναι η πρόνοια αφού υπάρχει αδυναμία για εργασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα έχει εγκαταλειφθεί πολύ πριν την αναπηρία. Η σύσταση του κοινωνικού περιβάλλοντος έχει υποστεί αλλαγές αφού έχει επιδιωχθεί από τον ίδιο η απομόνωση αλλά και τα κοντικά πρόσωπα έχουν απομακρυνθεί. Ωστόσο έπειτα από χρόνια ψυχολογικής και ιατρικής φροντίδας, με την ενθάρρυνση του οικογενειακού περιβάλλοντος, επιδιώκεται και επιτυγχάνεται μια μικρή αλλαγή στη στάση απέναντι στην αναπηρία του, την κοινωνικότητά του καθώς και σε βελτίωση των μορφωτικών και επαγγελματικών του δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Η εαυτική ταυτότητα έχει αποκρυσταλλωθεί ως ένα άτομο που δεν έχει ιδιαίτερη εξουσία πάνω στο σώμα του, δεν μπορεί να εργαστεί και να ανταπεξέλθει σε βασικούς ρόλους και βασίζεται στην γνώμη των ειδικών.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων Οι βασικοί άξονες που συνέχουν τη βιογραφική συγκρότηση του αφηγητή είναι το δυνατό σώμα και η κοινωνικοποίησή του μέσα από τους χώρους εργασίας του. Γύρω από αυτούς τους άξονες πλέκεται μια δομή από νοηματικές συνυποδηλώσεις, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, πρότυπα δράσης, που προσδιορίζουν την εαυτική ταυτότητα αλλά και την διαφορά έναντι των άλλων. Το σώμα του και η μυϊκές του ικανότητες του προσφέρουν πρόσβαση σε διάφορους χώρους εργασίας, αποτελεί το βιογραφικό του σημείωμα και γι’ αυτό εγκαταλείπει την υποχρεωτική εκπαίδευση με ευκολία. Σε συνάρτηση με τις αθλητικές του δραστηριότητες εδραιώνεται ως άτομο με μεγάλη κοινωνική συναναστροφή, συνυφασμένη με τον χαρακτήρα του. Όταν οι άξονες αυτοί υποστούν κρίση, τότε η διαμορφούμενη ως τότε ταυτότητα αναζητά να οριστεί εκ νέου. Έως τότε όμως βρίσκεται σε μια χαοτική κατάσταση. Η σύγχυση αυτή διατηρείται για χρόνια με αρνητικές συνέπειες. Ωστόσο στοιχεία της ταυτότητας προ αναπηρίας επηρεάζουν την παροντική ταυτότητα και σε συνάρτηση με εξωτερικούς παράγοντες, ωθούν τον αφηγητή σε δράσεις κοινωνικοποίησης και επιμόρφωσης.
Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής. Υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ της μη αποδοχής της νέας κατάστασης του αφηγητή με την απομάκρυνση του οικείου κοινωνικού περιβάλλοντος από τον αφηγητή. Η απώλεια της σωματικής ακεραιότητας του αφηγητή έχει μεταφραστεί από τους οικείους όχι μόνο ως απώλεια της ταυτότητάς του αλλά και του ίδιου ως οντότητα. Έτσι η ταυτόχρονη απομάκρυνση και των δύο πλευρών από το σημείο της ένωσης είναι έντονη. Στην περίπτωση του αφηγητή, μόνο ο ισχυρός δεσμός με τη σύζυγο έμεινε αναλλοίωτος, όπου αποτέλεσε και σημαντικό παράγοντα βελτίωσης της αυτοεικόνας του αφηγητή.
4 Συγκρίσεις και Συζήτηση Η παρούσα ερευνητική εργασία κινήθηκε σε τρείς θεματικούς πυλώνες, την εκπαίδευση, την επαγγελματική αποκατάσταση και το σχηματισμό εικόνας εαυτού των ατόμων με αναπηρία μέσα από τη μεθοδολογία των ιστοριών ζωής. Στη συζήτηση που ακολουθεί γίνεται σύγκριση των αναλύσεων των αφηγήσεων των συμμετεχόντων. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές που προέκυψαν στην εκπαιδευτική πορεία των συμμετεχόντων. Στην δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα επαγγελματικά ζητήματα της σύγκρισης. Στην Τρίτη ενότητα γίνεται παρουσίαση του τρόπου που ο κάθε συμμετέχων εμφάνιση τον εαυτό του. 4.1 Εκπαίδευση Τα βασικά θέματα τα οποία προέκυψαν σχετικά με την εκπαιδευτική πορεία των συμμετεχόντων, είναι τα εξής: 4.1.1 Αλλαγή τόπου διαμονής και σχολικού πλαισίου Η αλλαγή τόπου διαμονής για καλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι ένα σημείο που απασχολεί τους γονείς των ατόμων με αναπηρία αλλά και τα ίδια τα άτομα. Όπως προκύπτει και μέσα από την εργασία, η αλλαγή του σχολικού περιβάλλοντος αποτελεί επιτακτική ανάγκη για παροχή ποιοτικότερης εκπαίδευσης αλλά και για εξασφάλιση της πρόσβασης σε αυτή. Στις αφηγήσεις του Στέλιου και του Γιάννη, η μετακίνηση αυτή είναι κοινό στοιχείο. Ο πρώτος μεταφέρει την εκπαιδευτική του πορεία σε σχολείο τυφλών (χωρίς μετακόμιση οικείας) και αργότερα μετακίνηση στο εξωτερικό (Αμερική) και ο δεύτερος μετακινείται από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Η παροχή ειδικής εκπαίδευσης αποτελεί βασικό λόγο αλλαγής τόπου διαμονής και σχολικού περιβάλλοντος (Στασινός, 1991). Ωστόσο οι άλλοι δύο αφηγητές δεν προέβησαν σε κάποια αλλαγή, αφού η Γεωργία συνέχισε στην ιδιωτική εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες και ο Αντώνης αργότερα φοίτησε σε Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας της περιοχής. 4.1.2 Φοίτηση σε ειδικό πλαίσιο Η παροχή ειδικής εκπαίδευσης για τα άτομα με αναπηρία είναι απόρροια της ιατρικής προσέγγισης της αναπηρίας (Oliver, 1990). Αντίθετα το κοινωνικό μοντέλο θέλει την κοινωνία να προσαρμόζεται στη διαφορετικότητα και να προβάλει την ενταξιακή εκπαίδευση (Ζώνιου – Σιδέρη, 2000). Στην παρούσα εργασία υπήρχαν αφηγητές όπου δεν έχουν λάβει ποτέ ειδική εκπαίδευση ως απόρροια των επιλογών τους, αφηγητές που έχουν λάβει ειδική εκπαίδευση λόγο της αδυναμίας κάλυψης αυτής της ανάγκης διαφορετικά και τέλος αφηγητής που είχε ενταχθεί σε ειδικό πλαίσιο εκπαίδευσης (ΣΔΕ), όχι για λόγους αναπηρίας, αλλά για διαφορετικό. Έτσι σε ειδικό πλαίσιο φοιτά ο Στέλιος (Σχολείο τυφλών), ενώ στη γενική εκπαίδευση ο Γιάννης, η Γεωργία (ιδιωτικό σχολείο) και ο Αντώνης (ΣΔΕ). Ο χαρακτήρας της αναπηρίας φαίνεται να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο καθώς και η ηλικία των αφηγητών. Έτσι ο Στέλιος ως ο μεγαλύτερος ηλικιακά από τους δύο τυφλούς συμμετέχοντες επιλέγει το σχολείο τυφλών ως μόνη λύση ενώ ο Γιάννης επιλέγει ενταξιακή προσέγγιση που είναι πλέον γνωστή και εφικτή ως επιλογή. Η Γεωργία συνεχίζει στον ιδιωτικό χώρο να εκπαιδεύεται που φαίνεται να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες και απαιτήσεις των ατόμων με αναπηρία. Ο Αντώνης, εξαιτίας της απουσίας παρακολούθησης της βασικής εκπαίδευσης στη προβλεπόμενη ηλικία, φοιτά σε ΣΔΕ που αποτελεί ειδικό εκπαιδευτικό πλαίσιο αλλά όχι λόγω αναπηρίας αλλά άλλων συνθηκών. 4.1.3 Σχέσεις με εκπαιδευτικό πλαίσιο Οποιοδήποτε τύπο εκπαίδευσης (γενική, ειδική) και αν έλαβαν οι αφηγητές, σε οποιαδήποτε βαθμίδα (δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια), σημαντική αναδείχθηκε η στάση των εκπαιδευτικών. Όλοι οι αφηγητές κατά την κατάθεση της ιστορίας ζωής τους προέβησαν σε αναφορές στις σχέσεις τους με τους εκπαιδευτικούς τους. Ο ρόλος των δασκάλων στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης και της δόμησης εαυτού φαίνεται να είναι κεντρικός. Επιπλέον κίνητρο αποτελεί η συναισθηματική ταύτιση των μαθητών με τους δασκάλους οι οποίοι στο νου των μαθητών αποτελούν αναπαράσταση συγκεκριμένων θεσμικών νοημάτων. Η σχέση λοιπόν και η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στην αναπηρία αποτελούν επικουρικούς ή ανασταλτικούς παράγοντες στην εκπαιδευτική πορεία των αφηγητών. Έτσι τον Στέλιο, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές του στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση τον αποδέχονται πλήρως και τον στηρίζουν καθώς και τον καθοδηγούν στις επιλογές του όπου από την πρόθεση να σπουδάσει ηχοληψία εισχωρεί στο χώρο της φυσικοθεραπείας. Ωστόσο αυτή η αποδοχή εξαφανίζεται κατά την είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τόσο για τον Στέλιο όσο και για την Γεωργία όπου οι καθηγητές είναι προκατειλημμένοι χωρίς θέληση να ενδιαφερθούν, γεγονός που τους απομυθοποιεί στο νου του ο ερευνώμενος. Για το λόγο αυτό, οι σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση φαίνονται λιγότερο προσβάσιμες αφού όσο η εκπαιδευτική βαθμίδα μεγαλώνει, φαίνεται να μεγαλώνουν τα εμπόδια και να διαφοροποιούνται οι απόψεις των καθηγητών για την αναπηρία. Αυτό συνήθως ωθεί τα άτομα με αναπηρία σε διεκδίκηση της ισότιμης μεταχείρισής τους ή τους περιορίζει σε λήψη επιδοματικής πολιτικής αντί για διεκδίκηση εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ωστόσο ο Αντώνης φαίνεται να καλύπτεται από το υποστηρικτικό πλαίσιο του ΣΔΕ (ψυχολόγος, σύμβουλος, συμμαθητές), ενώ ο Γιάννης φαίνεται να υποστηρίχθηκε αρκετά κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών σπουδών του από καθηγητές γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η στάση που τηρεί το εκάστοτε πανεπιστήμιο απέναντι στην αναπηρία διαφοροποιείται. 4.1.4 Σχέσεις με ομηλίκους Η ανάπτυξη σχέσεων με τους ομηλίκους προάγει την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, αφού μέσα από αυτή διαμορφώνει την ταυτότητα και συγκροτεί τον εαυτό του (Howe & Mercer, 2007). Οι σχέσεις αυτές σε μικρή ηλικία φαίνεται να μη προβάλουν τον διαχωρισμό των ατόμων με αναπηρία και μη. Όλοι οι αφηγητές προέβησαν σε αναφορές για τους ομηλίκους. Την αποδοχή τους γεύτηκαν και οι τέσσερις αφηγητές με τον Αντώνη περισσότερο στο πλαίσιο της φοίτησή του στο ΣΔΕ και η Γεωργία μέχρι το τέλος του Λυκείου. Τα οφέλη της ενταξιακής εκπαίδευσης φαίνεται να είναι πολλαπλά και για τα άτομα με αναπηρία και για τα άτομα χωρίς αναπηρία. Με την ένταξή τους στο γενικό σχολείο, τα παιδιά με αναπηρία ευνοούνται ως προς το μαθησιακό επίπεδο, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την αυτοεκτίμηση και μακροπρόθεσμα με την απόκτηση δεξιοτήτων και αυξημένων ευκαιριών για εύρεση απασχόλησης (Dorries & Haller, 2001). Ωστόσο η Γεωργία δεν έγινε αποδεκτή από τα πανεπιστημιακά της χρόνια και μετά. Προβλήματα με ομηλίκους μεγαλώνοντας έχουν και ο Γιάννης με τον Στέλιο. Το γεγονός αυτό μας ωθεί να συμπεράνουμε πως όσο αυξάνεται η ηλικία, το κοινωνικό αντίκτυπο απέναντι στα άτομα με αναπηρία φαίνεται να μεγαλώνει.
4.1.5 Αξιοποίηση ευνοϊκών νομοθετημάτων για εισαγωγή στη Τριτοβάθμια εκπαίδευση Οι δύο από τους τέσσερις αφηγητές δεν έκανα χρήση ευνοϊκών νομοθετημάτων για εισαγωγή στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η Γεωργία προετοιμάστηκε σκληρά στη Γ’ λυκείου και εισήχθη έπειτα από πανελλαδικές εξετάσεις ενώ ο Αντώνης δεν εισήχθη για πανεπιστημιακές σπουδές. Η συνειδητή επιλογή της Γεωργίας σχετίζεται με το αίτημα πολλών αναπήρων για ισότιμη μεταχείριση. Οι δύο αφηγητές, Γιάννης και Στέλιος, όντας τυφλοί, αξιοποίησαν τη δυνατότητα της εισόδου στο πανεπιστήμιο με το 5% ως άτομα με αναπηρία. 4.1.6 Πανεπιστημιακές Σπουδές Οι τρείς από τους τέσσερις αφηγητές ακολούθησαν πανεπιστημιακές σπουδές μετά την ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο Στέλιος και ο Γιάννης σπούδασαν φυσικοθεραπεία και η Γεωργία στη Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας. Και για τους τρεις υπάρχει η ανάγκη απόκτησής πτυχίου ως απαραίτητο εφόδιο για εύρεση εργασίας. Και οι τρεις αφηγητές ολοκλήρωσαν χωρίς ιδιαίτερη καθυστέρηση τις σπουδές τους. Ωστόσο η πορεία της φοίτησης θα μπορούσε να είναι ευνοϊκότερη αν υπήρχε καταλληλότερη υλικοτεχνική υποδομή (ηχητικά βιβλία, μπάρες), έλλειψη προκατάληψης καθηγητών, καθώς και καθυστέρηση παράδοσης συγγραμμάτων. Ο Αντώνης λόγω έλλειψης θέλησης και κοινωνικών εμποδίων δεν ακολούθησε πανεπιστημιακές σπουδές. Ωστόσο δε το αποκλείει για το μέλλον. 4.1.7 Δια βίου εκπαίδευση Παρόλα τα εμπόδια που έχουν αναφερθεί, η Γεωργία και ο Αντώνης παρέμειναν σε συνεχή επαφή με την εκπαιδευτική διαδικασία. Η Γεωργία προσπαθούσε να παρακολουθεί όσα περισσότερα σεμινάρια της επέτρεπε ο ελεύθερος χρόνος της προκειμένου να καλύψει την ανάγκη της για συνεχή βελτίωση και κοινωνική άνοδο. Η εκπαίδευση έχει την ευθύνη να παρέχει στα άτομα με αναπηρία τα εφόδια προς μια αυτόνομη και ανεξάρτητη καθημερινότητα. Ο Αντώνης παρακολούθησε και αυτός προγράμματα του ΟΑΕΔ. Ωστόσο κανένας από τους δύο δεν ακολούθησε κάποιο δεύτερο πτυχίο ή μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Ο Γιάννης και ο Στέλιος δε φαίνεται να ακολουθούν κάποιου είδους μη τυπικής εκπαίδευσης, απολαμβάνοντας ίσως την εργασιακή ασφάλεια του δημόσιου τομέα ή λόγω έλλειψης κινήτρων.
4.2 Επαγγελματική αποκατάσταση Αναφορικά με την επαγγελματική πορεία των αφηγητών, εντοπίστηκαν τα εξής: 4.2.1 Αλλαγή θέσεων εργασίας ή εργασιακού περιβάλλοντος Οι τρείς στους τέσσερις αφηγητές άλλαξαν από δύο έως περισσότερες θέσεις εργασίας έως να καταλήξουν στο επάγγελμα με το οποίο βιοπορίζονται τα τελευταία ακετά συνεχή έτη. Χαρακτηριστικό των πολλών αλλαγών θέσεων δεν είναι η απόλυση αλλά η θελημένη αποχώρηση για ανεύρεση εργασίας που ικανοποιεί το άτομο ως προς τις οικονομικές απολαβές, το εργασιακό περιβάλλον και την ψυχική ισορροπία. Μόνο στην περίπτωση του Αντώνη δεν αναφέρεται αλλαγή θέσης εργασίας. 4.2.2 Αλλαγή κατοικίας για ανάγκες εργασίας Ο Γιάννης και ο Στέλιος, όπως αναφέρουν, αναγκάστηκαν να αλλάξουν τόπο διαμονής προκειμένου να έχουν εργασία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Στέλιου που αναγκάστηκε από Θεσσαλονίκη να μεταβεί στην Αθήνα αρχικά και έπειτα να μεταβεί από μια περιοχή της Αθήνας σε άλλη. Ωστόσο αυτό το γεγονός δε φάνηκε να αποτελεί εμπόδιο για τους αφηγητές γεγονός που οφείλεται στην εκπαίδευσή τους από μικρή ηλικία για αυτονόμηση και ανεξαρτησία. Η Γεωργία και ο Αντώνης δε χρειάστηκε να μετοικήσουν προκειμένου να εργαστούν. 4.2.3 Αποδοχή από συναδέλφους Οι δύο από του τέσσερις αφηγητές, ο Στέλιος και ο Γιάννης έγιναν γρήγορα αποδεκτοί από τους συναδέλφους τους εκπαιδευτικούς στην ειδική αγωγή. Αυτό φαίνεται να είναι αναμενόμενο καθώς οι συνάδελφοί τους έχουν την γνώση για την αναπηρία και την καθημερινή επαφή με αυτή. Ωστόσο η Γεωργία και ο Αντώνης δεν είχαν παρόμοια αντιμετώπιση με χαρακτηριστική την περίπτωση της Γεωργίας που εκτός από την μη αποδοχή της από τους συναδέλφους της στο δημόσιο τομέα, συνάντησε πολλά προβλήματα από αυτούς με άμεση επίδραση στην ψυχική της υγεία. Αιτία φαίνεται να είναι οι προκαταλήψεις αλλά και ο τρόπος οργάνωσης της σύγχρονης αγοράς εργασίας. 4.2.4 Απασχόληση στο χώρο της ειδικής αγωγής Με την εκπαίδευση τους τα άτομα με αναπηρία γίνονται οι ίδιοι ειδικοί, κατέχοντας τη γνώση, συνακόλουθα και εξουσία. Η απασχόληση τους σε δομές της ειδικής αγωγής είναι αντίκτυπο του καταμερισμού εργασίας, υπό την έννοια ότι ως άτομα με αναπηρία δυσκολεύονται λόγω πολλών συνθηκών να διεκδικήσουν θέση ως επαγγελματίες σε άλλο τομέα (Μπέργκερ & Λούκμαν, 2003). Η Γεωργία απασχολήθηκε αρχικά στο δημόσιο τομέα και έπειτα στον ιδιωτικό, σε αντικείμενο εκτός του χώρου αναπηρίας. Το ίδιο και ο Αντώνης ως υπάλληλος γραφείου. Με μετάβαση από τον ιδιωτικό χώρο στο (δημόσιο) χώρο της αναπηρίας απασχολείται ο Γιάννης και ο Στέλιος. Αναλαμβάνουν έτσι και την ευθύνη να εκπροσωπήσουν ανάπηρα άτομα και τις ανάγκες τους. Επίσης η απασχόληση στο χώρο της αναπηρίας μπορεί να ερμηνευτεί και ως ένα έμμεσο αποτέλεσμα του καταμερισμού εργασίας αφού η κοινωνία δε τους επιτρέπει να διεκδικήσουν θέση ως επαγγελματίες. Έτσι είναι πιθανό ο χώρος της αναπηρίας να είναι περισσότερο οικείος και κατ’ επέκταση ελκυστικός για εργασία. 4.2.5 Διακρίσεις στον εργασιακό χώρο Στον χώρο εργασίας τους επιπλέον δε λείπουν οι διακρίσεις και η άνιση μεταχείριση των ατόμων με αναπηρία λόγω της οργάνωσης της σύγχρονης αγοράς εργασίας αλλά και των προκαταλήψεων που επικρατούν. Οι δυσκολίες μπορεί να προέρχονται από διακρίσεις αναφορικά με την ικανότητα εργασίας (Αρβανίτης, 2009) ή και του τρόπου που το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας προβάλλεται στον εργασιακό κοινωνικό ιστό. Ο βαθμός διάκρισης μπορεί να είναι τόσο μεγάλος για τα άτομα με αναπηρία που να αγγίζει και το επίπεδο της ψυχολογικής βίας στον εργασιακό χώρο εξαιτίας της καχυποψίας λοιπών συναδέλφων για ευνοϊκότερη μεταχείριση ή για λοιπούς λόγους. Έτσι η Γεωργία αντιμετωπίζει έντονο mobbying σε σημείο να ταράζεται η ψυχική της ισορροπία και ο Αντώνης να αντιμετωπίζει λειτουργικά εμπόδια. Ο Γιάννης και ο Στέλιος επεδίωξαν από την αρχή να μην έχουν ευνοϊκή μεταχείριση και έδρασαν κατασταλτικά σε κάθε μη αποδεκτή συμπεριφορά απέναντί τους. 4.2.6 Κρατική ή Συλλογική αρωγή σε θέματα εργασίας Πέρα όμως από τις εργασιακές διακρίσεις, τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν την απουσία στήριξης για εύρεση εργασίας από τους κρατικούς φορείς ή τα συνδικαλιστικά όργανα. Έτσι πολλές φορές γίνεται προσφυγή σε αναξιοκρατικές μεθόδους για εύρεση εργασίας, κάτι όμως το οποίο αποτελεί κοινό φαινόμενο στην ελληνική κοινωνία (Χατζηγιάννη & Βαλάση, 2011). Ωστόσο και στις περιπτώσεις αυτές γίνεται μεροληπτική ικανοποίηση των αιτημάτων. Έτσι δε φαίνεται να βοηθήθηκαν κατ’ αυτό τον τρόπο οι αφηγητές παρότι φαίνεται να το προσπάθησαν ο καθένας με διάφορους τρόπου και μέσα. Ίσως η περίπτωση της Γεωργίας να ευνοήθηκε με αποφάσεις της Υγειονομικής Επιτροπής καθώς και αξιοποίηση γνωριμιών για επίτευξη μετάταξης. Κοινωνικά δίκτυα για εύρεση εργασίας αξιοποίησαν ο Γιάννης και ο Στέλιος, αγγελίες ο Γιάννης, προκηρύξεις η Γεωργία και αναζήτηση σε οργανισμούς (ΟΑΕΔ) ο Αντώνης. 4.2.7 Συμμετοχή σε αναπηρικά κοινωνικά δίκτυα Κοινωνικά δίκτυα ορίζουμε τα συστήματα μέσα από τα οποία το άτομο διαμορφώνει και διατηρεί ταυτότητα, λαμβάνοντας υποστήριξη και πρόσβαση (Χτούρης, 2004). Κανένας από τους αφηγητές δε συμμετείχαν ενεργά σε κοινωνικά δίκτυα που σχετίζονται με την αναπηρία τους. Ο Στέλιος είχε κάνει στο παρελθόν σημαντικές απόπειρες να επωφεληθεί από κινήματα αλλά διαπίστωσε πως δεν ωφελεί καμία συμμετοχή σε αυτά. 4.2.8 Αίσθηση για παροντική εργασιακή ασφάλεια Στην περίπτωση της εργασιακής ασφάλειας, μόνο ο Γιάννης και η Γεωργία δείχνουν αισιόδοξοι. Ο Γιάννης δε πιστεύει ότι θα αποκλειστούν ποτέ οι ανάπηροι εκπαιδευτικοί από το χώρο της εκπαίδευσης στην ειδική αγωγή. Η Γεωργία νιώθει ικανή να ανταπεξέλθει σε όλες τις συγκυρίες του εργασιακού μέλλοντος. Ωστόσο ανασφάλεια νιώθει ο Στέλιος όπου θεωρεί πως με τις συγχωνεύσεις των σχολείων που γίνονται στην ειδική αγωγή είναι πολύ πιθανό να βρεθεί εκτός αυτής της θέσης. Το γεγονός ότι αρνείται να επιστρέψει ως τηλεφωνητής οξύνει την ανασφάλειά του. Ο Αντώνης νιώθει τεράστια ανασφάλεια καθώς ως ημιαπασχολούμενος αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα και πρέπει να εξαρτάται οικονομικά από οικογενειακά πρόσωπα.
4.3 Παρουσίαση εαυτού Τα βασικά θέματα που προέκυψαν στη διαμόρφωση και συγκρότηση εαυτού είναι τα εξής: 4.3.1 Χρονική διαπίστωση αναπηρίας Τα άτομα με αναπηρία ετικετοποιούνται αμέσως από τη στιγμή που γίνεται η διάγνωση και όχι από τη στιγμή που εμφανίζεται η οργανική βλάβη (Goffman, 2001). Έτσι τα άτομα που εμφανίζονται ως αποκλίνοντα διαμορφώνουν αναλόγως τη συμπεριφορά τους και συγκροτούν την ταυτότητα τους (Sandstorm et all, 2001). Επιπλέον, το γεγονός ότι η διαγνωστική διαδικασία ήταν αυτή που κατέστησε τα υποκείμενα ως άτομα με αναπηρία, ενισχύει τη θεωρητική προσέγγιση της κοινωνικής κατασκευής της αναπηρίας (Oliver, 1990). Έτσι σε μικρή ηλικία έγινε διαπίστωση αναπηρίας σε Στέλιο (3), Γιάννη (4), Γεωργία (5). Ενώ σε μεγάλη ηλικία, έπειτα από ατύχημα, ο Αντώνης (25). 4.3.2 Σχέσεις με γονείς Οι σχέση με τους γονείς αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δόμησης εικόνας εαυτού του ατόμου. Η σχέση αυτή θα ορίσει αργότερα και την ποιότητα των σχέσεων με ομηλίκους, με σύντροφο καθώς και θα συμβάλει στη διαμόρφωση ταυτότητας. Μέσα από τις αφηγήσεις διαβλέπουμε πως πολύ θετικές σχέσεις με γονείς έχουν διαμορφωθεί στο Γιάννη, τον Στέλιο και την Γεωργία. Μέσα από τις αφηγήσεις τους διαβλέπουμε και το αντίκτυπό τους στην αντιμετώπιση και υπερπήδηση κοινωνικών εμποδίων αλλά και τη στάση απέναντι στις δυσκολίες εύρεσης εργασίας. Αργότερα και οι ίδιοι δημιούργησαν τις δικές τους οικογένειες όπου οι δεσμοί παρουσιάζονται ισχυροί. Ο Αντώνης μόνο έχασε τους γονείς του σε μικρή ηλικία και το μεγάλωμα το ανέλαβαν άνθρωποι που δεν τον αποδέχτηκαν. Αυτό ίσως τον οδήγησε να δημιουργήσει από νωρίς την δική του οικογένεια. Ωστόσο λόγω της αναπηρίας του δε φαίνεται να την απολαμβάνει καθότι νιώθει βάρος σε αυτή. 4.3.3 Τεχνικές παρουσίασης αναπηρίας Σε πολλές περιπτώσεις βλέπουμε ο ανάπηρος να αποκρύπτει ή να μειώνει την ένταση της αναπηρίας του προκειμένου να ανταποκριθεί καλύτερα στις προσδοκίες των μη ανάπηρων. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες η αναπηρία συνεπάγεται το στιγματισμό, τον αποκλεισμό και τον οίκτο του ατόμου με αποτέλεσμα η απόκρυψη να αποτελεί αναστοχαστική συγκρότηση του εαυτού. Έτσι ο Στέλιος αναφέρει πως γεννήθηκε «ημιβλέπων» και πως «δε θα με πείραζε να βρω το φως μου», εκφράσεις που ίσως θέλουν να μειώσουν την βλάβη. Αντίθετα, φανερά παρουσιάζουν την αναπηρία τους οι υπόλοιποι τρεις αφηγητές. 4.3.4 Προσδιορισμός ταυτότητας και τρόπος συγκρότησης εαυτού Ο εαυτός φαίνεται να είναι ένα κοινωνικό προϊόν το οποίο αναδύεται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους σημαντικούς άλλους. Επιπλέον η αντίληψη του εαυτού του ατόμου επηρεάζεται από την εσωτερίκευση των κανονιστικών προτύπων και αξιών των ομάδων όπου ανήκει (Manning & Smith, 2010). Έτσι η συγκρότηση του εαυτού των ατόμων με αναπηρία είναι μια σύνθετη διαδικασία. Η κατασκευή και η διατήρηση του εαυτού χαρακτηρίζονται από αστάθεια των κοινωνικών δομών. Έτσι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αναπηρία μπορεί να προσδιοριστεί ως αδυναμία της κοινωνίας για προσαρμογή σε αυτήν, άλλοτε ως οργανική βλάβη, άλλοτε ως προσωπική τραγωδία και άλλοτε ως συστατικό γνώρισμα της ταυτότητας. Παρατηρείται λοιπόν ότι ο τρόπος με τον οποίο οι αφηγητές συγκροτούν την ταυτότητά τους είναι συνάρτηση του είδους και της βαρύτητας της αναπηρίας (Μπέργκερ & Λούκμαν, 2003). Έτσι ως ιδιαίτερος παρουσιάζεται ο Στέλιος τονίζοντας την αυτονομία του και το γεγονός ότι είναι κοινωνικά ικανός. Το ίδιο βλέπουμε και στην Γεωργία με την αυτοπαρουσίασή της ως άριστη, ώριμη και μη βολεμένη. Ο Αντώνης τονίζει έντονά το κάποτε πολύ δυνατό του σώμα. Ο Γιάννης είναι ο μόνος που δε χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως ιδιαίτερο άτομο. Σε άλλη πτυχή, ο Γιάννης και ο Στέλιος έχουν έντονη την αίσθηση του ανήκειν καθώς και την ισότιμη ένταξη σε αντίθεση με την Γεωργία και των Αντώνη που επιδιώκουν την απομόνωση. Επίσης οι τρεις από τους τέσσερις αφηγητές έχουν αποδεχθεί την αναπηρία τους και συμβιώνουν αρμονικά στο κοινωνικό γίγνεσθαι ενώ ο Αντώνης έχει υιοθετήσει μια αρνητική ταυτότητα όπου δεν αποδέχεται την κατάστασή του, ωστόσο φαίνεται να βρίσκεται σε μια φάση μετάβασης σε μια πιο θετική ταυτότητα. 4.3.5 Τρόπος παρουσίασης εαυτού Μέσα από τις αφηγήσεις, οι συμμετέχοντες προέβαλαν τον εαυτό τους με διάφορους τρόπους. Η εστίαση στην προσωπική επίτευξη αναδύθηκε ως ένας σημαντικός τρόπος ανάδειξης του εαυτού. Ο Γιάννης παρουσίαση τον διαμορφούμενο χαρακτήρα του ως διαβατήριο για κοινωνική αποδοχή. Ο Στέλιος παρουσιάζεται ως άτομο που προτείνει ρεαλιστικές λύσεις, ευφυής που ζει από νωρίς μόνος του. Η Γεωργία μέσα από τη θετική στάση στη ζωή κερδίζει το σεβασμό των συνανθρώπων, ήταν άριστη μαθήτρια, διεκδίκησε βεβαίωση από υγειονομική επιτροπή για εργασία και κατάφερε να ιδρύσει την δική της ατομική επιχείρηση. Ο Αντώνης αντίθετα είναι η μοναδική περίπτωση που δεν εστιάζει στην προσωπική επίτευξη. Οι μισοί αφηγητές παρουσίασαν τον εαυτό τους ως μια εξαιρετική περίπτωση. Ο Στέλιος αναφέρει πολλές φορές τη ζωή του στην Αμερική και πως ήταν από τους λίγους που το κατάφεραν. Δηλώνει ένα πολύ τυχερό άτομο που η τύχη τον ευνοεί ιδιαίτερα από τους υπόλοιπους ενώ παρουσιάζεται ως άτομο ακτιβιστής που πασχίζει για τα δικαιώματά του περισσότερο σε σχέση με τους άλλους τυφλούς καθώς νιώθει και περισσότερο ανεξάρτητος σε σχέση πάντα με τους άλλους τυφλούς. Η Γεωργία αυτοπαρουσιάζεται ως ιδιαίτερα ώριμη για την ηλικία της από όταν ήταν μαθήτρια ακόμη, με διάφορες διακρίσεις και αριστεία καθώς και με έντονη άποψη σε διάφορα κοινωνικά θέματα, μη βολεμένη όπου εισήχθη άμεσα στην αγορά εργασίας. Ο Γιάννης και ο Αντώνης δεν αυτοπροβάλλονται ως εξαιρετικές περιπτώσεις ατόμων. Αναφορικά με τη θυματοποίηση του εαυτού, η Γεωργία παρουσιάζει τον εαυτό της ως θύμα mobbying στο χώρο εργασίας για πολύ μεγάλο διάστημα με σημαντικές επιπτώσεις στην ίδια. Ο Αντώνης παρουσιάζεται ως εγκλωβισμένος στο σώμα του, ένα σώμα που το χαρακτηρίζει άχρηστο. Ο Στέλιος και ο Γιάννης δεν ένιωσαν να θυματοποιούνται ή τουλάχιστον δε παρουσιάστηκε στις αφηγήσεις τους. Οι τρεις στους τέσσερις αφηγητές παρουσιάστηκαν ως εμποδιζόμενοι σε διάφορες πτυχές της ζωής τους. Ο Στέλιος κατά τη διάρκεια των σπουδών του από τους καθηγητές του, η Γεωργία στον εργασιακό της χώρο από συναδέλφους της και ο Αντώνης που χρειάζεται χώρο και βοήθεια στην εξυπηρέτηση στην εργασία του. Ο Γιάννης δεν παρουσιάζει τον εαυτό του ως εμποδιζόμενο. 4.4 Συζήτηση Η ανάλυση των αφηγήσεων του βίου, παρέχει στον ερευνητή ευρήματα τόσο ατομικά, για τον βίο, την εκπαίδευση και την επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου, όσο και κοινωνικά, μελετώντας τις κοινωνικές συνθήκες και σκέψεις τις εποχής. Σε πρώτη φάση γίνεται κατανοητός ο τρόπος που το άτομο βιώνει την καθημερινότητα, αντιλαμβάνεται και υιοθετεί πρακτικές, τηρεί μια συγκεκριμένη στάση και συμπεριφορά και από την άλλη μελετά τις κοινωνικές μεταβολές. Κάποιες από τις λύσεις που προτείνονται για άρση των εμποδίων στη διείσδυση της αγοράς εργασίας των αναπήρων αλλά και στη διατήρηση των θέσεων εργασίας τους είναι η αλλαγή σκέψης των εργοδοτών προς περισσότερο ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις και στάσεις για την αναπηρία, η χρήση στρατηγικών από τους ίδιους τους ανάπηρους εργαζόμενους με στόχο τον αποστιγματισμό τους από το κοινωνικό περιβάλλον (χρήση χιούμορ), κοινωνική πολιτική που να αναγνωρίζει τις κοινωνικές προεκτάσεις της αναπηρίας, ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου με δημιουργία κοινωνικών δικτύων για αυτούς που βιώνουν εργασιακές δυσκολίες, εκπαίδευση των εργαζομένων και των εργοδοτών σχετικά με τα εμπόδια και τις εμπειρίες που βιώνουν οι ανάπηροι στην αγορά εργασίας (Shier et. al., 2009). Σε όλες τις αφηγήσεις έγινε προσπάθεια να εξεταστούν, τα στοιχεία γύρω από τα οποία ο φορέας της βιογραφίας δομεί την αυτοεικόνα του, ο τρόπος με τον οποίο κατανοεί τη θέση του εντός του κοινωνικού χώρου και εκτιμά τα διαθέσιμα περιθώρια της δράσης. Επίσης εξετάστηκε ο τρόπος με τον οποίο συναρθρώνονται και συσχετίζονται τα σημαντικά γεγονότα και η στάση του υποκειμένου έναντι αυτών, οι βασικοί βιογραφικοί προσανατολισμοί και η διαχείριση των κοινωνικά προσφερόμενων βιογραφικών προδιαγραφών καθώς και η άρθρωση βιογραφικών σχεδίων και η εκπλήρωση ή μη των σχεδίων αυτών. Επιπλέον μελετήθηκαν οι βιογραφικά αποκρυσταλλωμένες στρατηγικές δράσης και το αξιακό πλέγμα που υιοθετεί το υποκείμενο, το πλέγμα των σχέσεων με σημαίνοντες άλλους και τα στοιχεία γύρω από τα οποία οικοδομείται η αίσθηση του ανήκειν, ο τρόπος με τον οποίο τα επιμέρους στοιχεία της βιογραφικής θεματοποίησης συνδέονται οργανικά μεταξύ τους και συνεισφέρουν στη συγκρότηση μιας συνολικής μορφής της βιογραφίας. Συνοψίζοντας, η βιογραφική αφήγηση αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών για τους σταθμούς ζωής του αφηγητή, όπου μέσα από την βιογραφία του διαβλέπουμε την χρονική διάταξη και τα σημαντικά σημεία που διεγείρουν την μνήμη και ορίζουν την ταυτότητά του. Γνωρίζοντας πως η ακρόαση των ιστοριών ζωής από τα ίδια τα άτομα με αναπηρία μπορεί να δυσφορήσει ή να υψώσει τα εμπόδια επικοινωνίας και αποδοχής, ευελπιστούμε πως η ανάγνωση των ιστοριών ζωής θα απελευθερώσει τα μη ανάπηρα άτομα από τις αυτοεκπληρούμενες προφητείες τους και θα αποτελέσει κίνητρο και πρόκληση για τα ανάπηρα άτομα στο άνοιγμά τους στην κοινωνία.
5 Βιβλιογραφία Αρβανίτης, Μ. (2009). Εγχειρίδιο μελέτης για την ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην εργασία και την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω αναπηρίας στον τομέα της εργασίας. Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ίσων Ευκαιριών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Euroscience Ελληνικό Παράρτημα.
Βουλή των Ελλήνων. (2008). Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες». Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/2f026f42-950c-4efc-b950-340c4fb76a24/E-ANAPID-EIS.pdf
Γεωργακοπούλου Α. και Γούτσος Δ. (1999). Κείμενο και επικοινωνία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Δαφερμάκης, Μ. (2003). Παιδαγωγικές διαστάσεις του έργου του Vygotsky. Ρωγμές εν τάξει, 13, 52-56.
Δαφέρμος, Μ. (2002). Η πολιτισμική-ιστορική θεωρία του Vygotsky. Φιλοσοφικές-Ψυχολογικές – Παιδαγωγικές διαστάσεις. Αθήνα: Ατραπός.
Δραγώνα, Θ. (2004). Ταυτότητα και Εκπαίδευση. Κλειδιά και αντικλείδια.
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1981). Νόμος υπ’ αριθ. 1143 Περί Ειδικής Αγωγής, Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, Απασχολήσεως και Κοινωνικής Μερίμνης των αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού ατόμων και άλλων τινών εκπαιδευτικών διατάξεων. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 80/τ.Α’/31-3-1981).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1985). Νόμος υπ’ αριθ.1566 Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 167/τ.Α’/30-9-1985).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1996). Προεδρικό Διάταγμα υπ’ αριθ. 50 Μεταθέσεις και τοποθετήσεις των Εκπαιδευτικών της δημόσιας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 45/τ.Α’/8-3-1996).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1997). Προεδρικό Διάταγμα υπ’ αριθ. 100 Τροποποίηση του ΠΔ 50/96 (45Α’) Μεταθέσεις και τοποθετήσεις των Εκπαιδευτικών της Δημόσιας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 94/τ.Α’/22-5-1997).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2000). Νόμος υπ’ αριθ.2817 Εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 78/τ.Α’/14-3-2000).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2003α). Νόμος υπ’ αριθ. 3205 Μισθολογικές ρυθμίσεις λειτουργών και υπαλλήλων του Δημοσίου, Ν.Π.Δ.Δ. και Ο.Τ.Α., μονίμων στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων και αντιστοίχων της Ελληνικής Αστυνομίας, του Πυροσβεστικού και Λιμενικού Σώματος και άλλες συναφείς διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ297/τ.Α’/23-12-2003).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2003β). Νόμος υπ’ αριθ. 3194 Ρύθμιση εκπαιδευτικών θεμάτων και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 267/τ.Α’/20-11-2003).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2008). Νόμος υπ’ αριθ. 3699 Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ199/τ.Α’/2-9-2008).
Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2013). Νόμος υπ’ αριθ. 4115 Οργάνωση και λειτουργία Ιδρύματος Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης και Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 24/τ.Α’/30-1-2013).
Ζώνιου- Σιδέρη, Α., (1996). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σελ. 263.
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (1997). Η ένταξη των ανάπηρων παιδιών στην προσχολική και σχολική εκπαίδευση. Στο: Μ. Καϊλα, Ν. Πολεμικός & Γ. Φιλίππου (Επιμ.), Άτομα με ειδικές ανάγκες (σελ. 767-777). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2000α). Η εξέλιξη της ειδικής εκπαίδευσης. Από το ειδικό στο γενικό σχολείο. Στο: Α. Ζώνιου-Σιδέρη (Επιμ.), Άτομα με ειδικές ανάγκες και η ένταξή του. (σελ. 27-44). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2000β). Ένταξη: ουτοπία ή πραγματικότητα: η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης μαθητών με ειδικές ανάγκες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Κάντας, Α., Χαντζή, Α. (1991). Ψυχολογία της εργασίας. Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης: Στοιχεία συμβουλευτικής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Kαραγιάννη, Π. και Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2006). Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Θεωρία και ερευνητική πρακτική. Αντιφάσεις και ερωτήματα. Εκδόσεις: Μακεδόν.
Κοΐνης Α., Σαρίδη Μ. (2013). Το mobbing στον εργασιακό χώρο. Επιπτώσεις mobbing στο χώρο της υγείας. Ανασκοπική μελέτη. Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης, Αθήνα.
Κουρουμπλής, Π. (2000). Το δικαίωμα στη διαφορά. Οι επιδράσεις των κοινωνικών προκαταλήψεων και των θεσμικών παρεμβάσεων στη ζωή των ατόμων με ειδικές ανάγκες-Διεπιστημονική ανάλυση με έμφαση στην ιστορική προσέγγιση. Αθήνα- Κομοτηνή: Σάκκουλας.
Κουρτέση Σ. (2013). Κοινωνικός αποκλεισμός και άτομα με ειδικές ανάγκες. Κοινωνιολογική θεώρηση. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Θεολογική σχολή.
Κουτρομάνος, Κ. (1996). Διαχρονική εξέλιξη της ειδικής αγωγής και τα άτομα με ειδικές ανάγκες στην Ελλάδα. (Θεσμικό Πλαίσιο). Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα: Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-ΕΚΠΑ. Διαθέσιμη στο δικτυακό τόπο του Εθνικού Αρχείου Διδακτορικών Διατριβών του Εθνικού ΚέντρουΤεκμηρίωσης (Ε.Κ.Τ.):http://thesis.ekt.gr/index.jsp?id=5341&lang=el
Κυριαζή, Ν. (1999). Η κοινωνιολογική έρευνα. Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Κωστάκος, Γ. (1981). Επαγγελματικός προσανατολισμός. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Gutenberg.
Μακρυνιώτη, Δ. (2001). Εισαγωγή. Στο Goffman, E. Στίγμα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Μακρυνιώτη, Δ. (2004). Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Νήσος.
Μάνθου, Χ. (2007). Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας: μια εκπαιδευτική πρόκληση. Πρακτικά 2ου εκπαιδευτικού συνεδρίου Γλώσσα, σκέψη και πράξη στην εκπαίδευση. Ιωάννινα.
Μπακιρτζόγλου, Σ. (1995). Η ψυχοπαθολογία των ανθρώπων με κινητικές αναπηρίες μετά από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, τραυματισμό της σπονδυλικής στήλης, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Η εμπειρία στο Θ.Χ.Π.ΑΝ.Α. Αθήνα.
Μπέργκερ, Π., Λούκμαν, Τ. (2003). Η Κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας. Αθήνα: Νήσος.
Μπονίδης, Κ. (2004). Το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείμενο έρευνας. Διαχρονική εξέταση της σχετικής έρευνας και μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Πολυχρονοπούλου, Σ. (2003). Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Δυνατότητες: Σύγχρονες τάσεις εκπαίδευσης και ειδικής υποστήριξης. Τόμος Α’. Αθήνα: Αυτοέκδοση-Διάθεση: Άτραπος.
Σιδηροπούλου – Δημακάκου, Δ. (1995). Η εκπαιδευτική και επαγγελματική πληροφόρηση στο σημερινό σχολείο: Αναγκαιότητα, αποτελεσματική χρήση, μέσα διάδοσης της πληροφορίας. Αθήνα: Νέα Παιδεία.
Στασινός, Δ. (1991). Η Ειδική Εκπαίδευση στην Ελλάδα: Αντιλήψεις, θεσμοί και πρακτικές, Κράτος και ιδιωτική πρωτοβουλία (1906-1989). Gutenberg: Αθήνα.
Σταυρόπουλος, Β. (2013). Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης στην Ελλάδα: Αναδρομή και κριτική προσέγγιση του θεσμικού πλαισίου. Αθήνα.
Χατζηγιάννη, Α., Βαλάση, Δ. (2011). Ανώτατη Εκπαίδευση και Αναπαραγωγή των Διακρίσεων: η μικρή και η μεγάλη πόρτα στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ερευνητικό προγραμμα: Τάσεις κοινωνικού μετασχηματισμού στον αστικό χώρο, κοινωνική πραγματικότητα, κοινωνικές ανισότητες και κοινωνική συνοχή στην Αθήνα του 21ου αιώνα. Ινστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας.
Adams, T. (2008). A review of Narrative Ethics. Qualitative Inquiry.
Alheit P. (1992). Kultur und Gesellschaft. Bremen: Universitat Bremen.
Alheit P. (2005). Biographie und Mentalitat: Spuren des Kollektiven im Individuellen. VS Verlag.
Alheit P., Dausien B. (1990). Arbeiterbiographien. Bremen: Universitat Bremen.
Alheit P., Glass C. (1986). Beschadigtes Leben. Soziale Biographien arbeitsloser Jugendlicher. Ein soziologischer Versuch uber die Entdeckung. New York: Campus.
Barker, G. (1968). Ecological Psychology: Concepts and Methods for Stydying The Environment of Human Behaviour, Stanford: Stanford University Press.
Barnes C., Mercer G. (2005). Disability, work, and welfare: challenging the social exclusion of disabled people. Work Employment & Society.
Barnes C. (2003). “Work” is a four letter word? Disability, Work and Welfare.: http://www.leeds.ac.uk/disabilitystudies/archiveuk/Barnes/work%202.pdf (προσπελάθηκε 31/5/15).
Barnes C. (2000). A working social model? Disability, work and disability politics in the 21st century. Work employment and Society.
Barton, L. (2000). Η πολιτική της inclusion. Στο: Α. Ζώνιου-Σιδέρη (Επιμ.), Ένταξη: ουτοπία ή πραγματικότητα; (σελ.57-70). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Bauer, M. (1996). The narrative interview: comments on a technique for qualitative data collection. London School of Economics, Papers in Social Research Methods, Qualitative Series No1.
Brine, J. (2001). Education, social exclusion and the supranational state. International Journal of Inclusive Education, Vol.5, no 2/3, pp. 119-131.
Boe, E.E., Cook, L.H., & Sunderland, R.J. (2008). Teacher Turnover: Examining Exit Attrition, Teaching Area Transfer, and School Migration. Exceptional Children, 75 (1), 7-31.
Bude H. (1984). Reconstruktion von Lebenskonstruktionen – Eine Antwort auf die Frage, was die Biographieforschung bringt. Stuttgart: Metzler.
Callero, P. (2003). The sociology of the self. Annual review of Sociology.
Cioe, J- Pennington, B. (1976). Children’s perceptions of deviance and disorder. Child Development.
Court M. (2004). Using narrative and discourse analysis in researching co-principalships. International Journal of Qualitative Studies in Education.
Czarniawska B. (2004). Narratives in social science research. London: SAGE Publications.
Dausien B. (1996). Biographie und Geschlecht. Bremen: Donat Verlag.
Denzin, N. (1989). Interpretive Biography. London: Sage.
Dominice, P. (2000). Learning from Our Lives: Using Educational Biographies with Adults. San Francisco: Jossey-Bass Inc.
Dorries, B., Haller, B. (2001). The news of Inclusive Education: A narrative analysis. Journal Disability & Society, vol. 16
Elliot, J. (2005). Using Narrative in Social Research. London: SAGE Publications.
Erevelles, N. (1996). Disability and the Dialectics of Difference. Disability & Society, 11(4): 519-537.
Finkelstein, V. (1980). Attitudes and Disabled People: Issues for Discussion. New York: World Rehabilitation Fund.
Finkelstein, V. (2001). The social model of disability repossessed. Manchester Coalition of Disabled People.
Finkelstein, V. (2007). The Social Model of Disability and the Disability Movement.
Fischer, Wolfram / Kohli, Martin (1987). Biographieforschung. In: Voges, Wolfgang (Hg.): Methoden der Biographie- und Lebenslaufforschung. Opladen: Leske & Budrich, 25-50.
Fischer-Rosenthal W. (1995). Schweigen – Rechtfertigen – Umschreiben Biographische Arbeit im Umgang mit deutschen Vergangenheiten. Wiesbaden: Westdeutscher Verlag.
Fischer-Rosenthal W. και Rosenthal G (1997). Narrationsanalyse biographischer Selbstprasentation. Opladen: Leske & Budrich.
Foucault, M. (1978). The History of Sexuality, Vol. 1: An Introduction. New York: Pantheon Books.
Frank, A.W. (1995). The Wounded Storyteller: Body, Illness and Ethics. Chicago: The University of Chicago Press.
Freeman, M. (2003). When the story’s over: narrative foreclosure and the possibility of self-renewal. London: Routledge.
Freire, P. (1977). Η αγωγή του καταπιεζόμενου. Αθήνα: Ράππα.
Gergen, K. & Gergen, M. (1988). Narrative and the self as relationship. California, London: Academic Press Inc.
Gergen, K. (1997). O κορεσμένος εαυτός. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Goffman, E. (2001). Στίγμα. Σημειώσεις για τη Διαχείριση της Φθαρμένης Ταυτότητας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Goodson, I. and Sikes, P. (2001). Life history Research in Educational settings. Buckinhamshire: Open University.
Hale W., Hayghe V., McNeil M. (1998). Persons with disabilities: Labro market activities. Monthly Labor Review.
Higgins, S., Hall, E., Wall, K., Woolner, P., McCauphey, C. (2005). The impact of school environments. University of Newcastle.
Hoffmann-Riem C. (1980). Die Sozialforschung einer interpretativen Soziologie. Der Datengewinn.
Howe, C., Mercer, N. (2007). Children’s social development, peer interaction and classroom learning. University of Cambridge. Προσπελάθηκε στις 10 Ιανουαρίου, 2017 από: http://cprtrust.org.uk/wp-content/uploads/2014/06/research-survey-2-1b.pdf
Hughes, B. and Paterson, K. (1997). The social model of Disability and the Disappearing Body: towards sociology of impairment. Disability and Society, 12(3): 325-340.
Hughes, B. (1993). Disability and the Body, in Swain John, Disabling Barriers – Enabling Environments. London: Sage Publications.
Ingersoll, R.M. (2001). Teacher Turnover, Teacher Shortages, and the Organization of Schools (Document R-01-1). Washington, DC, University of Washington: Center for the Study of Teaching and Policy.
Jansen, D.A. (1975). Die Personlichkeitsrtuktur von Korperbehinderten. Basel.
Jones M., Latreille P., Sloane P. (2006). Disability, Gender and the Labor market in Wales. Regional studies.
Kanner, L. (1967). Medicine in the history of mental retardation. American Journal of Mental Deficiency.
Kielhofner G. et all. (2008). Model of human occupation: Theory and application. Baltimore, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
Kohli M. (1978). Offenes und geschlossenes Interview: neue Argumente zu einer alten kontroverse. Soziale Welt, 29, 1.
Kohli M. (1981). Biography: Account, Text, Method. Beverly Hills: Sage.
Kubler-Ross, E. (1973). On Death and Dying, Routledge.
Leder, D. (1990). The absent body. Chicago: University of Chicago Press.
Lucius-Hoene G. και Deppermann A. (2002). Reconstruction narrativer Identitat. Ein Arbeitsbuch zur Analyse narrative Intervies. Opladen: Leske and Budrich.
Manning, P., Smith, G. (2010). Symbolic Interactionism. London: Routledge.
McCormack, C. (2004). Storying Stories: a narrative approach to in-depth interview conversations. International Journal of Research Methodology.
McLeod, J. (2005). Εισαγωγή στη Συμβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Merton,R. K. (1949). Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση.
Miller, N. (1993). Personal Experience, Adult Learning and Social Research. Centre for Research in Adult Education for Human Development: University of South Australia.
Nassehi A. (1994). Die Form der Biographie. Theoretische Uberlegungen zur Biographieforschung in methodologischer Absicht. BIOS.
Nelson-Jones, R. (2009). Βασικές Δεξιότητες Συμβουλευτικής. Ένα εγχειρίδιο για βοηθούς. Αθήνα: Πεδίο.
Oliver, M. (1990). The politics of disablement. London: MacMillan.
Oliver, M. (1996). Understanding disability from Theory to Practice, Macmillan Press Ltd., Hampshire, 1996, σελ.65.
Park E. Robert. (1929). The city as a social laboratory. University of Chicago Press.
Pitt, V., Curtin, M. (2004). Integration versus segregation: the experiences of a group of disabled students moving from mainstream school into special needs further education. Disability and Society, Vol.19, no.4, pp. 387-401.
Plummer, K. (2001). Documents of Life. London: George Allen & Unwin.
Rescher, N. (2001). Luck: The Brilliant Randomness Of Everyday Life. Paperback.
Ricoeur, P. (2000). La memoire, l´histoire, l´oubli. Paris: Seuil.
Rosenthal G. (1995). Erlebte und erzahlter Lebensgeschichte. Frankfurt/M.
Sandstorm, K., Martin, D., Alan, G. (2001). Symbolic Interactionism at the end of the century. London: SAGE Publications.
Seymour, W. (2002). Time and the body: re-embodying time in disability, Journal of Occupational Science.
Schofield, H., Bloch, S., Herrman, H., Murphy, B., Nankervis, J. Singh, B. (1998). Family caregivers. Disability, illness and ageing. NSW.
Shakespeare, T. (1993). Disabled people’s self-organization: A new social movement? Disability and Society, Vol. 8, no 3, pp. 249-264.
Shakespeare, T. (1996). Disability, Identity and Difference. In C. Barnes & G. Mercer (Eds.), Exploring the Divide (pp. 94-113). Leeds: The disability Press. 223.
Shakespeare, T., Watson, N. (2002). The social model of disability: an outdated ideology? Research in Social Science and Disability, Vol. 2, pp. 9-28.
Shier, M., Graham, J., Jones, M. (2009). Barriers to employment as experienced by disabled people: a qualitative analysis in Calgary and Regina, Canada. Disability and Society Vol.24. no1, pp. 63-75.
Schutze Fr. (1987). Das narrative Interview in Interaktionfeldsrudien I. Fernulichkeit in Hagen.
Siller, J. (1976). Attitudes towards disadility in H.Rusalem and D. Malikin (Eds): Contemporary vocational rehabilitation, New York University Press.
Stanzel F. K. (1999). Θεωρία της αφήγησης (μτφρ. Κ. Χρυσομάλλη-Henrich). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Swain, J., Cameron, C. (1999). Unless otherwise stated: discourses of labelling and identity in coming out. In M. Corker, S. French (eds.). Disability Discourse (pp. 68-78). Buckingham-Philadelphia: Open University Press.
Taylor, C. (1994). Multiculturalism. Princeton: Princeton University Press.
Thomas, C. (2004). How is disability understood? An examination of sociological approaches. Disability and Society.
Thomas, C. (1999). Female Forms. Experiencing and Understanding Disability. Buckingham: Open University Press.
Thomas, D., Woods, H. (2008). Νοητική καθυστέρηση. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Τόπος.
Thomas, W.I. (1966). Social organization and social personality. Selected papers. Edited and with an introduction by Morris Janowitz. Chicago, Ill., London: University of Chicago Press.
Union of Physically Impaired Against Segregation, (1976). Fundamental Principles of Disability. London: UPIAS and the Disability Alliance.
Vlachou A. (2006). Role of special support teachers in Greek primary schools: a counterproductive effect of inclusion practices. International Journal of Inclusive Education, 10.
Vlachou A. & Zoniou-Sideri A. (2000). Greek policy-practises in the area of special/inclusive education. London: David Fulton Press.
Wagner H. J. (1999). Rekonstruktive Methodologie. Opladen: Leske & Budrich.
Watson, N. (2004). Implementing the Social Model of Disability: Theory and Research. Leeds: The Disability Press.
Wendell, M. (1996). The Rejected body. London: Routledge.
Wernet A. (2000). Einfuhrung in die Interpretationstechnik der Objektiven Hermeneutik. Opladen: Leske & Budrich.
Willig, C. (2008). Introducing Qualitative Research in Psychology: Adventures in theory and method. Open University Press.
Wilson-Kovacs, D., Ryan, M., Haslam, A., Rabinovich, A. (2008). “Just because you can get a wheelchair in the building doesn’t necessarily mean that you can still participate”: barriers to the career advancement of disabled professionals. Disability and Society, Vol 23, no7, pp. 705-717.
Wiseman R. (2004). The luck factor. Skeptical Inquirer. Hertfordshire.
Wolfensberger, W. (1972). The principle of Normalization in human services. Toronto: National Institute on Mental Retardation.
Zissi, A., Rontos, K., Papageorgiou, D., Pierrakou, C., Chtouris, S., (2007). Greek employers’ attitudes to employing people with disabilities: effects of the type of disability. Scandinavial Journal of disability research.
Τσικολάτας Α. (2016) Μελετώντας το κλίμα συνεργασίας μεταξύ παιδιών με ειδικές ανάγκες μέσα από την ρομποτική. Αθήνα
Περίληψη Στο Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ), φοιτούν παιδιά με σοβαρές ειδικές ανάγκες. Προκειμένου να οξυνθεί το ενδιαφέρον των μαθητών για την μάθηση καθαυτή, το μάθημα των υπολογιστών αλλά και για γίνει το μάθημα περισσότερο εκπαιδευτικό, διασκεδαστικό και εποικοδομητικό, εφαρμόστηκε πιλοτικά η αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής. Αξιοποιήθηκε το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής LEGO MINDSTORMS NXT. Επιλέχθηκαν συγκεκριμένοι μαθητές που θα ήταν δεκτικοί στην ιδέα εισαγωγής νέων αντικειμένων και μεθόδων στο μάθημα των Υπολογιστών και δεν θα τους αναστάτωνε την ρουτίνα και το γενικότερο πρόγραμμά τους. Οι μαθητές κατάφεραν να γνωρίσουν τα δομικά υλικά, να κατανοήσουν τα ηλεκτρονικά μέρη και τους αισθητήρες, να κατασκευάσουν ομαδικά μια ρομποτική κατασκευή, να την προγραμματίσουν μέσα από διαδικασίες ώστε να δέχεται συγκεκριμένες εντολές από τους ίδιους και τέλος να παρατηρούν και να σχολιάζουν την εκτέλεση των εντολών, την απόκλιση τους από το ορθό, την διόρθωσή τους και να μάθουν διασκεδάζοντας.
Εισαγωγή Στην παρούσα εργασία, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα, επικοινωνία, κατασκευή και έκφραση συναισθημάτων και ιδεών [(Dewey J. (1997)], επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια ηλικίας 20-22 ετών, διαγνωσμένοι με Νοητική Καθηστέρηση, Μαθησιακές Δυσκολίες, Σύνδρομο Prader-Willi, Σύνδρομο De Lange, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό. Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες: Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT και συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας.
Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών. Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών.
Εικόνα 1 Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους. Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών, προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές των μαθητών. Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον υπολογιστή.
Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT. Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας.
Εικόνα 2 Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού. Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων. Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης» (όνομα κατασκευής) όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές. Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών. Ο μαθητής μαθαίνει κάνοντας (learning by doing) και δεν είναι απλώς ακουστικός δέκτης των μηνυμάτων (Σιμάτος, 1997). Σταδιακά περνά στο «μαθαίνει πώς να μαθαίνει» χρησιμοποιώντας μόνος τους τα εργαλεία που του είναι απαραίτητα. Παράδειγμα αποτελεί η εκτέλεση της εντολής από τον ίδιο τον μαθητή χρησιμοποιώντας το σώμα του αρχικά και ακολουθώντας τις εντολές του Φύλλου Εργασίας που έχει απαντήσει και έπειτα με καταχώρηση των εντολών στην ρομποτική εφαρμογή και παρακολούθηση της αντίδρασή του. Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
Εικόνα 3 Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
Οφέλη και εμπειρίες Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα». Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν. Από το σύνολο των πληροφοριών που δέχεται κάθε μαθητής, επιλέγει και επεξεργάζεται εκείνες που προσελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του. Στον μαθητή παρέχονται πολλά ερεθίσματα, εργαλεία, οξύνεται η αντίληψή του για την τεχνολογία και την πρόοδό της. Πηγή γνώσης είναι λοιπόν η εμπειρική αντίληψη, ότι όλα όσα εγγράφονται στην ψυχή ή στον νου πρέπει να περάσουν οπωσδήποτε μέσα από τις αισθήσεις (Σιμάτος, 1997). Έγινε εισαγωγή για πρώτη φορά στο ειδικό σχολείο μιας νέας πρακτικής και παιδαγωγικής προσέγγισης.
Εικόνα 4 Οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα. Ο Α. είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα, «…λοιπόν, θα δίνει ο Με., εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Ν. επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή. Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία, «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές. Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές την κατασκευή και προέβλεπε από πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα την κατασκευή και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή» (εντολή loop). Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη (όνομα της ρομποτικής κατασκευής που επέλεξαν οι ίδιοι έπειτα από ψηφοφορία) με αυτές τις εντολές. Η μέθοδος διδασκαλίας με αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι σε αρκετά ανεπτυγμένο επίπεδο στην ειδική αγωγή και αρκετό υλικό σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή είναι εύκολο να αναζητηθεί και να ανασυρθεί. Στην ειδική αγωγή όμως βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο στα ειδικά σχολεία του εξωτερικού ενώ δεν είχε γίνει εφαρμογή πριν σε ειδικό σχολείο της Ελλάδας. Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με το εκπαιδευτικό πακέτο Lego MINDSTORMS NXT. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ, «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει». Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, συνοψίζονται στα εξής: Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «…καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία, «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας, «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο». Όλες οι διαδικασίες σχεδιάστηκαν ώστε να είναι πλήρως προσαρμόσιμες στις εκπαιδευτικές, μαθησιακές και ειδικές ανάγκες των μαθητών. Μπορούν επιπλέον να γίνονται σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας, όπου ο βαθμός δυσκολίας των ασκήσεων και εντολών να προσαρμόζεται, όπως μπορεί να γίνει με μαθητές με πρόβλημα όρασης και μαθητές που ανήκουν στο φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών (αυτισμός).
Εικόνα 5 Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το project είχε απορροφήσει τους μαθητές. Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία, «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ χωρίς να μειώνεται στις επόμενες συναντήσεις παρότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις. Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις, «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φως». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο. Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νι. όπου αρχικά ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Α. τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του.
Τρόποι δυνατής διεύρυνσης της εφαρμογής και σε άλλους τομείς/αντικείμενα της σχολικής μονάδας Οι ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους. Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο. Ακόμη περισσότερο όμως θα μπορούσε να βοηθήσει τους εργοθεραπευτές ως εργαλείο εκπαίδευσης αλλά και αξιολόγησης σε συνεργασία πάντα με το εκπαιδευτικό πληροφορικής ή τον αρμόδιο εκπαιδευτικό.
Προϋποθέσεις για την καλύτερη ανάπτυξη της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο σχολείο Προκειμένου η εκπαιδευτική ρομποτική να μπορέσει να εδραιωθεί ως μέθοδος διδασκαλίας στο σχολείο, κρίνεται απαραίτητο να προμηθευτεί το δικό του πακέτο. Επιπλέον υπάρχει και η δυνατότητα προμήθειας χωριστά συγκεκριμένων εξαρτημάτων. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί πληροφορικής που ασχολούνται στην ειδική αγωγή, υποχρεούνται να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν πάνω στις εφαρμογές τέτοιου τύπου, οι οποίες μπορούν αποδεδειγμένα να φέρουν θετικά αποτελέσματα στην μαθητική κοινότητα, στον κλάδο τους αλλά και στους ίδιους. Η επιμόρφωση μπορεί να γίνει με την ανάρτηση σχετικών βίντεο how-to ή με την παρακολούθηση μερικών εξ αποστάσεως μαθημάτων, δεν είναι απαραίτητο να δαπανηθούν χρήματα ή αρκετός χρόνος. Ο εκπαιδευτικός που θα θέσει σε εφαρμογή το project, καλό είναι, αφού μελετήσει όλες τις εναλλακτικές ή τις τυχόν δυσκολίες, να σχεδιαστεί το project έτσι ώστε να είναι σε εφαρμογή για όλο το σχολικό έτος, να έχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και μεγαλύτερο φάσμα εφαρμογών. Δηλαδή μόλις τελειώσει το project με το ρομπότ αυτοκίνητο να ξεκινήσει νέο project, για παράδειγμα, ρομπότ που πιάνει μαρκαδόρο και ζωγραφίζει, προχωρώντας έτσι ένα επίπεδο παραπάνω την μάθηση, σκέψη και αυτενέργεια του μαθητή, αξιοποιώντας την προηγούμενη γνώση που έχει κατακτηθεί και εγκαθιδρυθεί και δημιουργώντας νέα.
Συμπεράσματα Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις. Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή (Marjo Virnes & Erkki Sutinen, 2008). Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων, η κοινωνικοποίηση και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός. Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους. Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία. Οι μαθητές, σε κάθε εφαρμογή της ρομποτικής κατασκευής επιδίωκαν να τις δίνουν ολοένα και περισσότερες καθώς και πολυπλοκότερες εντολές προς εκτέλεση, ανεβάζοντας έτσι από μόνοι τους τον πήχη δυσκολίας αλλά και ικανοποίησης μέσα από το μάθημα. Επιπλέον, σε ερώτηση που αφορούσε στο τι θα ήθελαν να κάνει η ρομποτική τους κατασκευή την επόμενη σχολική χρονιά, αν τους δίνονταν η ευκαιρία να ασχοληθούν με κάτι τέτοιο ξανά, απάντησαν με εντολές που είναι μεν εφικτές αλλά πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθούν μόνο με το τούβλο NXT, κάνοντας αναγκαία την ενσωμάτωση του υπολογιστή για καταχώρηση περισσότερων και πολύπλοκων εντολών. Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Η μελέτη των Eija Karna-Lin et al (2006) αναφέρει επίσης ότι η πηγή της ελλιπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων. Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών [Νικολός Δ. κ.α. (2008); Karatrantou & Panagiotakopoulos (2008)] δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη. Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη (Eija Karna-Lin et al., 2006), η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή. Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά). Τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, είναι το γεγονός ότι η διαδικασία μάθησης προσαρμόζεται στον μαθητή με ειδικές ανάγκες και δεν προσαρμόζεται ο μαθητής στη διαδικασία μάθησης. Οι μαθητές αποκτούν ζήλο για αυτό που κάνουν και προσπαθούν για το καλύτερο, δεν εγκαταλείπουν αυτό που έχουν διαλέξει, αντίθετα εγκαταλείπουν ή δεν κάνουν καλά αυτό που τους επιβάλλεται. Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.
Αναφορές Cliburn, D. (2006). An Introduction to the Lego Mindstorms. Proceedings of the 39th Annual Conf. of the Association of Small Computer Users in Education Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster Eija Karna-Lin et al (2006), Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, Proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06) Eija Karna-Lin et all (2007), Technology in Finnish Special Education – Toward Inclusion and harmonized School Days, Informatics in Education Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008), How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago Marjo Virnes (2008), Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland Papert, S. (1980). Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York: Basic Books Papert S. (1991), Νοητικές Θύελλες, Παιδιά, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και Δυναμικές Ιδέες, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93. Williams, L., & Kessler, R. (2000) All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM Δημητρίου Α. & Χατζηκρανιώτης Ε. (2003). Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο ανάπτυξης δεξιοτήτων. 2ο Συνέδριο για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη Διδακτική πράξη. Εκπαιδευτικό λογισμικό και διαδίκτυο, Σύρος 9-11/5/2003 Ελευθεριώτη Ελένη, Καρατράντου Ανθή, Παναγιωτακόπουλος Χρήστος, (2010) Χρησιμοποιώντας τα Lego Mindstorms NXT για τη διδασκαλία του Προγραμματισμού σε ένα διαθεματικό πλαίσιο: μία πιλοτική μελέτη, Πάτρα Καγκάνη, Κ., Δαγδιλέλης, Β., Σατρατζέμη, Μ. & Ευαγγελίδης, Γ.(2005), Μια Μελέτη Περίπτωσης της Διδασκαλίας του Προγραμματισμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με τα LEGO Mindstorms, Στα Πρακτικά του 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Η Διδακτική της Πληροφορικής», Κόρινθος, 212 – 220. Καρατράντου Ανθή, Τάχος Νικόλαος, Αλιμήσης Δημήτρης (2005) Εισαγωγή σε Βασικές Αρχές και Δομές Προγραμματισμού με τις Ρομποτικές Κατασκευές LEGO Mindstorm, Πρακτικά Εργασιών 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Διδακτική της Πληροφορικής» Παν/μιο Πελοποννήσου, 7-9 Οκτωβρίου 2005 Κορρές Γιώργος (2011) Εργαστήριο εκπαιδευτικής ρομποτικής με χρήση των Lego Mindstorms NXT, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα Λαδιάς Αναστάσιος, Καψιμάλη Βασιλική, Ρεπαντής Βυζαντινός, Σκιαδέλλη Μαρία, Χαλκίδης Λιόβας Δ., Πολίτης Π., Κόλλιας Β. (2011) Διερεύνηση της Οικοδόμησης Γνώσης σχετικά με το Υλικό του Η/Υ από μαθητές της Β’ Γυμνασίου με τη βοήθεια Εκπαιδευτικού Λογισμικού του Διαδικτύου και Εφαρμογών Γραφείου, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Τσικολάτας Α. (2011) Ένταξη των ΤΠΕ στην Εκπαιδευτική Διαδικασία. Πρακτικά 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο, Πάτρα
Τσικολάτας Α. (2015) Εργαλείο ανάπτυξης επιχειρησιακής κουλτούρας Δημιουργία και διαχείριση σχολικού κυλικείου. Αθήνα
Περίληψη Αποτελεί γεγονός πως η σύνδεση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και κατόπιν (για όσους μαθητές των ΕΠΑΛ έχουν την ευκαιρία και την δυνατότητα) της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Με το συγκεκριμένο project, οι μαθητές καταφέρουν να γνωρίσουν τις βασικές δομές λειτουργίας μιας ατομικής επιχείρησης καθώς και τα εργαλεία ανάπτυξης αυτής. Η ερευνητική εργασία αποτελεί σπουδαίο κίνητρο για τον μαθητή καθότι έρχεται να του επιφέρει έπειτα από προσωπική εργασία στο σχολικό περιβάλλον εισόδημα, να του δώσει την ευκαιρία να είναι ο ίδιος εργοδότης – καθώς και υπάλληλος ή στέλεχος – αλλά και βιωματικά να ανακαλύψει τις υποχρεώσεις και τις απαιτήσεις των επιχειρηματιών. Παράλληλα έρχεται να καλύψει και να συμπληρώσει τα βασικά μαθήματα του τομέα, όπως είναι οι Αρχές Λογιστικής, οι Αρχές Οικονομικής Θεωρίας, οι Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, οι Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου, η Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη της Α’ και Β’ Λυκείου, με την δημιουργία και διαχείριση σχολικού κυλικείου, όπου η θεωρία συνδέεται άριστα με την πράξη (όπου η τελευταία πολλές φορές αντικαθιστά την πρώτη). Λέξεις – κλειδιά: επιχείρηση, λογιστική, κυλικείο, διοίκηση, οργάνωση
Εισαγωγή Αποτελεί γεγονός ότι οι ατομικές επιχειρήσεις αποτελούν το ζωτικό κύτταρο της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Ως ατομική επιχείρηση νοείται η οικονομική μονάδα που ξεκινά να λειτουργεί από ένα άτομο που συνδυάζει του παραγωγικούς συντελεστές με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφέρει το μέγιστο κέρδος. Οι έμψυχοι πόροι της επιχείρησης είναι το ανθρώπινο δυναμικό της, δηλαδή το σύνολο των εργαζομένων σ’ αυτή (εργάτες, υπάλληλοι και στελέχη). Ο Γενικός Σκοπός της ερευνητικής εργασίας είναι οι μαθητές να έρθουν σε επαφή με τον κόσμο των επιχειρήσεων και να δουν από τη σκοπιά του επιχειρηματία την λειτουργία της. Ειδικότεροι διδακτικοί στόχοι είναι να κατανοήσουν τις διαδικασίες έναρξης της επιχείρησης, τα εργαλεία ανάπτυξής της, τις εσωτερικές υποχρεώσεις (προμήθεια, αποθήκευση, μάρκετινγκ, μάνατζμεντ, διαχείριση ταμείου) τις εξωτερικές υποχρεώσεις (έκδοση αποδείξεων, απόδοση ΦΠΑ, κατάρτιση οικονομικών καταστάσεων). Το Εκπαιδευτικό Πρόβλημα που τίθεται είναι να γνωρίσουν οι μαθητές τις λογιστικές διαδικασίες για την έναρξη μιας ατομικής επιχείρησης καθώς και όλες τις εμπορικές και λογιστικές διαδικασίες και εγγραφές που απαιτούνται για την καθημερινή λειτουργία της. Να κατανοήσουν το νόημα των αποδείξεων και της απόδοσης ΦΠΑ. Να γίνουν ορθότεροι καταναλωτές και υπεύθυνα άτομα. Να διατηρήσουν μια επιχείρηση και να προσπαθούν να επιτύχουν από την ομαδική εργασία το μέγιστο όφελος. Επίσης το επίπεδο της διαδραστικότητας κρίνεται ως πολύ υψηλό. Οι διδακτικοί στόχοι επικεντρώνονται στο:
Να γνωρίζουν τις λογιστικές διαδικασίες για την έναρξη και διατήρηση μιας επιχείρησης
Να μπορούν να κοστολογούν προϊόντα και να υπολογίζουν το κέρδος τους
Να διαχειρίζονται το ταμείο, να προμηθεύονται α’ ύλες, να διαχειρίζονται αποθήκη
Να είναι ικανοί να τηρούν τις υποχρεώσεις τους, να τηρούν τον Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων
Να αξιοποιήσουν κανόνες Marketing και αρχές Management Ρόλοι και διαδικασίες Η ομάδα εργασίας μπορεί να αποτελείται από 15 – 25 μαθητές χωρισμένους σε 5 υποομάδες. Οι υποομάδες είναι οι Λογιστές, Ταμίες, Υπάλληλοι, Υπεύθυνοι, Εργοδότες. Ένα μέλος από κάθε υποομάδα έχει βάρδια για μια μόνο μέρα της εβδομάδας εκτός από τους υπαλλήλους που πρέπει να είναι περισσότεροι. Έτσι μια τυπική μέρα στο κυλικείο αποτελείται από έναν Εργοδότη όπου έχει κάθε αρμοδιότητα και ευθύνη, δίνει εντολές, παρακολουθεί και συντονίζει. Έναν Λογιστή, όπου συγκεντρώνει αποδείξεις εσόδων και εξόδων, καταγράφει την ημερήσια κίνηση και ενημερώνει τον Εργοδότη. Έναν Ταμία, όπου λαμβάνει παραγγελίες από το παράθυρο του κυλικείου, είναι το μόνο άτομο που εκδίδει αποδείξεις λιανικής πώλησης, συγκεντρώνει τα έσοδα, παρέχει το κατάλληλο ποσό για τα έξοδα της ημέρας και απευθύνεται στον Λογιστή. Τουλάχιστον πέντε Υπαλλήλους όπου είναι τα άτομα που λαμβάνουν και εκτελούν παραγγελίες από τον Ταμία, συνεργάζονται μεταξύ τους για το μέγιστο θετικό αποτέλεσμα. Έναν Υπεύθυνο, όπου συνεργάζεται και συντονίζεται με όλους και έχει επίβλεψη όλων. Ο εκπαιδευτικός ακολουθεί την προσέγγιση της φθίνουσας καθοδήγησης, με την οποία διδάσκει, παρωθεί και εμψυχώνει. Μπορεί να βρίσκεται μέσα στο κυλικείο ή σε έξω από αυτόν χώρο. Μπορεί να απομονώσει κάποιον μαθητή προκειμένου να του παρέχει εξατομικευμένη συμβουλευτική στήριξη στο έργο που έχει κάθε φορά ή να καλέσει Διοικητικό Συμβούλιο ή Γενική Συνέλευση. Αποτελεί την βοηθητική δύναμη και σκοπός του είναι να φτάσει τους μαθητές στο σημείο όπου θα εργάζονται μόνοι τους και θα λαμβάνουν οι ίδιοι τις αποφάσεις για την λειτουργία του κυλικείου.
Μεθοδολογία Ερευνητικής Εργασίας Η Ερευνητική Εργασία αποτελεί ένα σύνολο που έχει αρχή, μέση και τέλος. Ξεκινά από την θεωρητική κατάρτιση και την κατάστρωση του Business Plan, συνεχίζει με την λειτουργία του κυλικείου, την διόρθωση των αποκλίσεων και την ανάπτυξή του και τελειώνει με την λύση της επιχείρησης και τον απολογισμό του έργου συνολικά και ξεχωριστά από τον κάθε μαθητή που καταθέτει τις δικές τους εμπειρίες. Κάθε μέρος είναι συνέχεια του προηγούμενου και δεν μπορεί να παρουσιαστεί αποκομμένα το ένα από το άλλο. Όταν σχεδιάζεται μια ερευνητική εργασία, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι παρακάτω φάσεις εφαρμογής του Project: • Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (κυκλικά οι καρέκλες, καταιγισμός ιδεών). Έτσι ο μαθητής ανακαλεί προϋπάρχουσες γνώσεις και αντιλήψεις • Προγραμματισμός και προετοιμασία της ερευνητικής ομάδας (ανάληψη ρόλων). Το θέμα προσεγγίζεται σε όλες του τις διαστάσεις αυτοτελώς από όλες τις ομάδες. • Υλοποίηση δράσεων από υποομάδες για συλλογή δεδομένων (Business Plan) • Επεξεργασία δεδομένων από ομάδα εντός τάξης (Προμήθεια υλικών, εύρεση προμηθευτών). Το κάθε ζήτημα πραγματεύεται και γίνεται αναζήτηση του τι, πότε, πόσο, ποιός, πού, γιατί. • Επιλογή από ομάδα τρόπων αναπαράστασης των νέων γνώσεων (role play, εξομοίωση) • Προκαταρκτική παρουσίαση εργασιών στην ολομέλεια τμήματος • Διαμόρφωση κοινού φακέλου της ερευνητικής εργασίας (Φάκελος Ομαδικής Εργασίας, Προσωπικό Ημερολόγιο Μαθητή, Προσωπικός Φάκελος Μαθητή) • Συνοπτική παρουσίαση εργασίας σε ειδική ημερίδα στα ελληνικά/ή και στα αγγλικά • Αξιολόγηση ομαδικής εργασίας και ατομικής συμβολής μελών. (Παρουσίαση 2 ωρών βάση νόμου, αξιολόγηση αλλά και εκπαίδευση μαθητή)
Αναφορικά για την αξιολόγηση, ως βάση εκκίνησης για τον μαθητή είναι ο βαθμός της ομάδας. Για τον κάθε μαθητή όμως δεν πρέπει να αποκλίνει πολύ (+-3 μονάδες από βαθμό ομάδας). Σημεία Αξιολόγησης Συντελεστής Βαθμός Ομάδας Γινόμενο Διαδικασία έρευνας 30% 17 5,1 Περιεχόμενο ερευνητικής έκθεσης 30% 15 4,5 Γλώσσα και δομή ερευνητικής έκθεσης 20% 15 3,0 Δημόσια παρουσίαση ερευνητικής εργασίας 20% 10 2,0 (άρα βαθμός εκκίνησης βαθμολόγησης μαθητή) 14,6
Ο εκπαιδευτικός συντάσσει έντυπο Αυτοαξιολόγησης για τον κάθε μαθητή (περιλαμβάνει συγκρούσεις, συμμετοχή, βοήθεια, ομαδικό πνεύμα, κλίμα) καθώς και έντυπο Ετεροαξιολόγησης. Μπορεί να βρεθεί με τους μαθητές (σε ώρα εντός ή εκτός σχολείου) σε παρόμοια επιχείρηση (μελέτη πεδίου) και να παρατηρήσουν “το πώς και το γιατί” των άλλων επιχειρήσεων και να αποκτήσουν έτσι το know-how. Οι μαθητές παρατηρούν τον τρόπο εξυπηρέτησης, την έκδοση αποδείξεων, την παραγωγή των προϊόντων, την άσκηση επιχειρηματικότητας. Συγκεκριμένα, στην ερευνητική εργασία τέθηκαν οι παρακάτω στόχοι: Επίπεδο γνώσεων • Να κατανοήσουν την Λογιστική και την Διοίκηση Επιχειρήσεων • Να ορίσουν το marketing, management, business plan • Να εκτελούν λογιστικές εγγραφές • Να περιγράψουν την κλίμακα ιεραρχίας μιας εμπορικής επιχείρησης • Να γνωρίσουν το λογιστικό κύκλωμα έκδοσης αποδείξεων και απόδοσης ΦΠΑ Επίπεδο ικανοτήτων • Να αναζητούν το μέγιστο κέρδος με το χαμηλότερο κόστος • Να συντονίζουν τις κινήσεις τους και να προγραμματίζουν τον χρόνο τους • Να οργανώνουν μια παρουσίαση στο σχολείο τους • Να συντάσσουν κείμενα και να λαμβάνουν μέρος σε μια Γενική Συνέλευση ή ένα Διοικητικό Συμβούλιο Επίπεδο στάσεων • Να συνεργαστούν για το καλύτερο αποτέλεσμα • Να επιδιώκουν την κατάκτηση ανώτερων εργασιακών θέσεων και στόχων Διδακτικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν • Καταιγισμός ιδεών • Χάρτης εννοιών • Μελέτη περίπτωσης • Παιχνίδι ρόλων
Αναμενόμενα αποτελέσματα είναι η υλοποίηση των στόχων που τέθηκαν. Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του project έγιναν αρκετές Γενικές Συνελεύσεις προκειμένου να λυθούν προβλήματα όπως η πρωινή καθυστέρηση για την εκτέλεση των πρωινών παραγγελιών και η ανάθεση καταλληλότερων ρόλων σε διάφορους μαθητές, γεγονότα που είχαν προβλεφθεί. Κάθε ομάδα ετοιμάζει μια έκθεση με το τι έχει πετύχει, καθώς και τι έχει προγραμματίσει να κάνει. Με αυτόν τον τρόπο διορθώνονται όποια λάθη προκύπτουν και εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη συνέχιση της εργασίας. Έτσι επιτυγχάνεται ανατροφοδότηση όλης της ομάδας και προετοιμάζονται τα επόμενα βήματα. Ενδεικτική Διεπιστημονική/διαθεματική προσέγγιση του project: • Αρχές Λογιστικής: Ασκούν δραστηριότητες αγοράς και πώλησης με έκδοση και καταγραφή παραστατικών • Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων: Λειτουργία επιχείρησης, περιβάλλον επιχείρησης, οργάνωση, διοικητικές λειτουργίες • Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη: άσκηση marketing, management, διόρθωση αποκλίσεων • Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου: Αρμοδιότητες υπαλλήλου • Αρχές Οικονομικής Θεωρίας: Παραγωγή προϊόντων, προσφορά, ζήτηση, προσδιορισμός τιμής • Πληροφορική: Αξιοποιούν λογιστικά προγράμματα, συντάσσουν καταστάσεις • Μαθηματικά: Συγκέντρωση στοιχείων, απονομή μισθών βάση ποσοστού, εξαγωγή οικονομικού αποτελέσματος (κέρδος/ζημίαα) Οι πέντε (5) φάσεις υλοποίησης του Project Φάση 1: Εισαγωγή στη Λογιστική και στις επιχειρήσεις (χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, ελάχιστος χρόνος 20 ώρες) Στην σχολική αίθουσα γίνεται αναφορά για την αξία των επιχειρήσεων στο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας και πιο συγκεκριμένα της ατομικής επιχείρησης. Ρωτούνται οι μαθητές αν έχουν εργαστεί ή εργάζονται σε κάποιου είδους ατομική επιχείρηση ή διαχειρίζονται κάποια οι γονείς τους. Γίνεται συζήτηση πάνω στις προσωπικές τους εμπειρίες, έτσι η συζήτηση προτείνεται να γίνει σε κυκλικό σχηματισμό και γενικότερα να υπάρξει μια αναδιαμόρφωση στην αίθουσα ή ακόμη και αλλαγή του χώρου. Ακολουθούν προτάσεις για τον τύπο της δικής τους επιχείρησης και αναφέρονται οι λόγοι που κάποια ιδέα θα έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει ή όχι. Τον λόγο αναλαμβάνουν οι μαθητές όπου με καταιγισμό ιδεών αναφέρουν τα είδη που θα μπορούσαν να κατασκευάσουν και να πωλήσουν στην επιχείρησή τους. Αναφέρονται οι λογιστικές διαδικασίες ίδρυσης, οι τύποι των επιχειρήσεων, τα λογιστικά βιβλία, οι ασφαλιστικές διαδικασίες, τα έξοδα, τα έσοδα. Για οτιδήποτε γίνεται αναζήτηση στα σχολικά εγχειρίδια ή το διαδίκτυο, σε παροντικό χρόνο. Αναφέρεται συνοπτικά ο τρόπος που λειτουργεί το λογιστικό κύκλωμα, το ελληνικό λογιστικό σχέδιο, οι διάφορες δημόσιες υπηρεσίες που έχουν σχέση με την επιχείρησή μας. Έπειτα γίνεται εισαγωγή στην Εθνική Ονοματολογία Οικονομικών Δραστηριοτήτων για εύρεση του κωδικού της επιχείρησης που πρόκειται να ανοίξουν προκειμένου να γίνει η εισαγωγή στο project. Τονίζεται ότι το σημαντικότερο είναι ο από πριν σχεδιασμός του εκπαιδευτικού προκειμένου να μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του εγχειρήματος και να συμβάλει στη διατήρηση του ενδιαφέροντος του μαθητή. Ο εκπαιδευτικός καλείται να διαμορφώσει ένα περιβάλλον όπου το ομαδικό πνεύμα συνεργασίας θα άρχει. Προτείνεται η συνεργασία του με άλλους εκπαιδευτικούς. Η εκκίνηση γίνεται με ασκήσεις που άπτονται της πραγματικότητας. Παρουσιάζονται τα βήματα έναρξης της επιχείρησης, το καταστατικό, οι αρχές λογιστικής, οι λογαριασμοί, ο ισολογισμός, οι αρχές διοίκησης επιχειρήσεων. Για όλα τα παραπάνω αξιοποιείται έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό του εκπαιδευτικού καθώς και Φύλλα Εργασίας που θα έχουν κατασκευαστεί ειδικά για την πρώτη αυτή φάση. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ιστότοπος του εκπαιδευτικού μέσω της πλατφόρμας του Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου ή η ηλεκτρονική πλατφόρμα των μαθημάτων του. Προτείνονται εργαλεία όπως Moodle, hot potatoes, sch.gr. Οι ασκήσεις μπορούν να είναι αντιστοίχησης, σωστού – λάθους, συμπλήρωσης κενών, πολλαπλών επιλογών, σε ένα διαδραστικό και καλαίσθητο περιβάλλον. Φάση 2: Business plan, προμήθεια, κοστολόγηση, εργατικά (χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, ελάχιστος χρόνος: 20 ώρες) Αφού γνωρίσουν πως λειτουργεί μια ατομική επιχείρηση, συντάσσεται το επιχειρηματικό σχέδιο (Business Plan) της επιχείρησης και ορίζεται το Καταστατικό της. Η εκκίνηση γίνεται με ασκήσεις που άπτονται της πραγματικότητας. Έχουν προετοιμαστεί τα κατάλληλα Φύλλα Εργασίας και έχει γίνει μάθημα σε αίθουσα υπολογιστών για την ανεύρεση των απαιτούμενων πληροφοριών. Παρουσιάζονται τα βήματα σύνταξης του επιχειρηματικού σχεδίου, γίνεται SWOT analysis για τα δυνατά σημεία, τις αδυναμίες, τις ευκαιρίες και απειλές του εγχειρήματος (Strength, Weaknesses, Opportunities, Threats). Οι μαθητές γνωρίζουν ότι οι ατομικές επιχειρήσεις δεν συντάσσουν καταστατικό αλλά αυτό αποτελεί σημείο αναφοράς για τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο Κράτος και στους εργαζομένους τις επιχείρησης. Επίσης, συναποφασίζονται οι Ρόλοι, συντάσσεται το Έγγραφο Βαρδιών, ενημερώνεται το Βιβλίο Παγίων με τα είδη που διατίθεται κάθε μαθητής να παραχωρήσει στην επιχείρηση, ενημερώνεται το Βιβλίο Εμπορευμάτων ώστε να γνωρίζουν όλοι τις α’ ύλες που υπάρχουν στην αποθήκη, γίνεται η κοστολόγηση των εμπορευμάτων σε ειδικό έντυπο με τις απαιτούμενες διαδικασίες εύρεσης κόστους των ειδών και ορίζεται το ποσοστό κέρδους. Ο εκπαιδευτικός αφού έχει συζητήσει και ενημερώσει από πριν τον διευθυντή της σχολικής μονάδας (όπου παίρνει και την κατάλληλη άδεια), τους εκπαιδευτικούς και τον νόμιμο κυλικειάρχη, αναζητά με ορισμένους μαθητές κατάλληλο χώρο καθώς και έπιπλα και λοιπό εξοπλισμό. Δημιουργείται ομάδα στο Facebook όπου οι μαθητές συζητούν μόνο για το project, ανταλλάσσουν ιδέες, εμπειρίες, γνώμες, πληροφορίες. Ενημερώνουν τους τυχόν απόντες και αναλαμβάνουν ενεργητικό ρόλο. Συντάσσουν την διαφημιστική τους καμπάνια (ηλεκτρονική και μη) και προετοιμάζονται για την έναρξη.
Εικόνα 1: Βιβλίο Εσόδων – Εξόδων Για την κατάρτιση του Επιχειρηματικού Σχεδίου παρακολουθούν εκπαιδευτικά βίντεο στο διαδίκτυο και μελετώνται έτοιμα σχέδια πετυχημένων επιχειρήσεων. Συμπληρώνονται τα Φύλλα Εργασίας του εκπαιδευτικού και δημιουργούνται τα απαραίτητα λογιστικά βιβλία και έντυπα από τους μαθητές με την επίβλεψη του εκπαιδευτικού. Μπορεί να γίνει αναζήτηση για εύρεση ταμειακής μηχανής και εκμάθηση αυτής από εξωτερική εταιρεία. Διαφορετικά ακολουθείται η έκδοση λιανικών αποδείξεων από χειρόγραφο μπλοκ. Φάση 3: Λειτουργία, διορθώσεις (χώρος διεξαγωγής: έδρα επιχείρησης, ελάχιστος χρόνος: προτείνεται η λειτουργία του κυλικείου σε όλα τα διαλείμματα, όλες τις μέρες, για τουλάχιστον ένα μήνα) Οι μαθητές λειτουργούν το κυλικείο. Το αρχικό κεφάλαιο δίνεται από τον εκπαιδευτικό και του επιστρέφεται στη λύση της επιχείρησης, με την εκκαθάριση. Κεφάλαιο μπορεί να βρεθεί και από τους μαθητές-μετόχους ή άλλους σχολικούς πόρους. Συντάσσουν το Φύλλο Βάρδιας ώστε να γνωρίζουν όλοι τη θέση και τις αρμοδιότητές τους. Κατασκευάζουν τα προϊόντα και τα πωλούν. Εκδίδουν χειρόγραφα τα παραστατικά. Τηρούν Βιβλίο Ταμείου, Βιβλίο Αποθήκης, Βιβλίο Εσόδων και Εξόδων. Ενημερώνεται το Βιβλίο Εμπορευμάτων για να γνωρίζουν πότε να ανανεώσουν τις α’ ύλες τους. Προμηθεύονται εκτός σχολείου τα προϊόντα και τις πρώτες ύλες. Πλέον, ελέγχουν τιμές, αναζητούν συμφέροντες προμηθευτές, αναζητούν πόρους, συγκρίνουν, φυλάσσουν αποδείξεις, τις μελετούν. Συγκεντρώνονται θέματα για την Γενική Συνέλευση και το Διοικητικό Συμβούλιο. Η εμπορική, επιχειρηματική και πελατειακή καθημερινότητα γίνεται πεδίο μελέτης.
Εικόνα 2: Έγγραφο Γενικής Συνέλευσης Ο εκπαιδευτικός παροτρύνει, ενθαρρύνει, διορθώνει, συμμετέχει αρχικά και υποστηρίζει στην συνέχεια ώσπου ο ρόλος του να μεταβεί σε καθαρά ρόλο επίβλεψης. Αναλαμβάνει επίσης τον ρόλο του Κράτους (απόδοση ΦΠΑ) ή της Υγειονομικής Υπηρεσίας (επίδοση ποινών) ή του ΣΔΟΕ (ελέγχου περί Λογιστικών Βιβλίων) ή άλλων Δημόσιων Υπηρεσιών (ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, Επιμελητήρια). Περί ποινών προτείνονται η χρηματική ποινή ή παύση λειτουργίας της επιχείρησης για ορισμένο διάστημα (μιας ή δύο συνεχόμενων ημερών). Συγκεντρώνονται φωτογραφίες και βίντεο από τα πρώτα στάδια οργάνωσης του κυλικείου (καθαρισμός χώρου, τοποθέτηση προϊόντων), κατά την διαδικασία λειτουργίας του, έως το κλείσιμο της επιχείρησης για την παρουσίαση του Project. Φάση 4: Ανάπτυξη επιχείρησης (χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, χρόνος 20ώρες) Ομάδα μαθητών μελετά το αρχείο των Συγκεντρωτικών λογιστικών βιβλίων, εντοπίζει τα προϊόντα που έχουν μεγάλη ή μικρή κατανάλωση και αναπροσαρμόζει τιμές ή δημιουργεί νέα προϊόντα ή αφαιρεί τα μη κερδοφόρα. Αναζητά τις καινοτομίες εκείνες που θα ανεβάσουν τον τζίρο της. Διαφημίζεται στην σχολική εφημερίδα. Μοιράζει δωρεάν δείγματα προϊόντων στα διαλείμματα για προσέλκυση νέων πελατών. Γενικά γίνεται χρήση των γνώσεων που έχουν αποκτηθεί από τις προηγούμενες φάσεις αλλά και από τις εκπαιδευτικές ενότητες.
Εικόνα 3: Συγκεντρωτικό Λογιστικό Βιβλίο Πραγματοποιούνται Διοικητικά Συμβούλια και Γενικές Συνελεύσεις προκειμένου να μελετηθούν θέματα όπως απολύσεις και προσλήψεις προσωπικού, ποινές, λειτουργικά προβλήματα, μισθοδοσία. Ειδικά στο κομμάτι της μισθοδοσίας γίνεται ιδιαίτερη μνεία και παρουσίαση, επιβραβεύονται οι καλές πρακτικές και τονίζεται το στοιχείο της εργατικότητας, προθυμίας, ζήλου, αφοσίωσης. Φάση 5: Λύση επιχείρησης, απολογισμός έργου (χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, χρόνος 40 ώρες) Στο τελευταίο στάδιο του Project ξεπουλιούνται τυχόν μένοντα εμπορεύματα, επιστρέφονται τα πάγια στοιχεία και το αρχικό κεφάλαιο στους μετόχους και λύεται η επιχείρηση και οι παντός τύπου επιχειρηματικές σχέσεις. Γίνεται ανατροφοδότηση για το όλο εγχείρημα. Ο λόγος ανήκει στους μαθητές και τέλος ο εκπαιδευτικός καταθέτει τις δικές του εμπειρίες και σχόλια. Οι μαθητές διερωτούνται τι θα μπορούσε να γίνει καλύτερα και με ποιό τρόπο. Ακολουθεί κατασκευή της παρουσίασης του Project στη σχολική κοινότητα.
Εικόνα 4: Δημιουργία παρουσίασης project Εξετάζονται εκ νέου και μελετώνται τα σχολικά εγχειρίδια που άπτονται των φύσεων του project και καλύπτεται τυχόν ύλη που δεν διεκπεραιώθηκε στο πλαίσιο άσκησης των δραστηριοτήτων.
Βιβλιογραφία Dewey, J. (1938). Experience and Education. Νέα Υόρκη: Collier Books. Griffin, C. (1987). Adult Education and Social Policy. Λονδίνο: Croom Helm. Rogers, A. (2002). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχμιο. Rogers, A. (1996). Teaching Adults. Φιλαδέλφεια: Open University Press. Αρχοντάκη, Ζ. & Φιλίππου, Δ. (2003). 205 Βιωµατικές ασκήσεις για εµψύχωση ομάδων, ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης. Αθήνα: Καστανιώτη. Βαλάκας, Ι. (2006). Εκπαιδευτικά Μέσα και Εκπαιδευτικός Χώρος, Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών. Τόμος ΙΙI, Αθήνα: ΕΚΕΠΙΣ. Μπουραντάς Ε. (2015). Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αθήνα: Μπένου Ναούμ Χ. (1994). Εισαγωγή στη Χρηματοοικονομική Λογιστική. Αθήνα: Μαυρομάτης Πολέμη – Τοδούλου Μ. (2005). Η αξιοποίηση της ομάδας στην εκπαίδευση Ενηλίκων. ΕΑΠ, Πάτρα
Τσικολάτας Α. (2015) Review. Public awareness, attitudes and beliefs regarding intellectual disability. Αθήνα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν άρθρο εστιάζει στη γενικευμένη αντίληψη που έχει η κοινή γνώμη για τους ανθρώπους με νοητική καθυστέρηση, καθώς επιδρά στην επιτυχή ή ανεπιτυχή δημιουργία πολιτικής που έχει ως σκοπό την αποτελεσματική ενσωμάτωση των ατόμων αυτών στην κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζεται μία ανασκόπηση σχετικά με έρευνες που έχουν δημοσιευθεί στα αγγλικά από το 1990 έως τα μέσα του 2011 και αφορούν τις γενικευμένες αντιλήψεις και συμπεριφορές του πληθυσμού σχετικά με τα άτομα που έχουν νοητική αναπηρία. Γενικότερα, όμως το συμπέρασμα είναι ότι ουσιαστικές έρευνες που διερευνούν σε βάθος το θέμα είναι περιορισμένες, καθώς δεν έχουν εξεταστεί διεξοδικά οι γνώσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές της κοινής γνώμης γύρω από αυτό το ζήτημα, ούτε έχουν διερευνηθεί υπό το πρίσμα του κοινωνικού στιγματισμού όπως θα ήταν απαραίτητο. Παράλληλα, διαφαίνεται ότι υπάρχει μία αξιοσημείωτη απουσία σχετικά με τη δημιουργία αποτελεσματικών διενεργειών που θα έχουν ως σκοπό την εξάλειψη των λανθασμένων αντιλήψεων και των αρνητικών συμπεριφορών που αφορούν την νοητική καθυστέρηση.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι σύγχρονες δημόσιες υπηρεσίες που απευθύνονται σε άτομα με νοητική αναπηρία στις Δυτικές χώρες προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν την κοινωνική ενσωμάτωση, την ανεξαρτησία και την ενδυνάμωση των ατόμων αυτών, μέσα από τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους και την άρση των φραγμών που εμποδίζουν την πλήρη ένταξή τους στη κοινότητα. Όμως, η ελλιπή γνώση, οι λανθασμένες αντιλήψεις και οι αρνητικές συμπεριφορές της κοινής γνώμης γύρω από αυτό το θέμα συχνά αποτελούν σοβαρό εμπόδιο στην προσπάθεια που καταβάλλεται από τις κυβερνητικές πολιτικές για τον ανωτέρω σκοπό. Γι’αυτόν το λόγο η διερεύνηση και η κατανόηση αυτών των πεποιθήσεων και αντιλήψεων είναι απαραίτητη, καθώς επιδρούν στην επιτυχή ή ανεπιτυχή εφαρμογή των πολιτικών. Μία πρόσφατη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι γενικευμένη γνώση των ατόμων γύρω από τη νοητική αναπηρία είναι ακόμα περιορισμένη, η οποία κατά πολλούς συνδέεται με τη δημιουργία αρνητικών πεποιθήσεων, συμπεριφορών και τελικά στον κοινωνικό στιγματισμό, παρόλο που κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι αντιλήψεις και οι συμπεριφορές απέναντι στα άτομα που έχουν νοητική αναπηρία έχουν γίνει πιο θετικές με το πέρασμα του χρόνου. Το γεγονός αυτό εξεγείρει το εξής ερώτημα: έως ποιο βαθμό η ανεπαρκής γνώση του κοινωνικού συνόλου γύρω από αυτό το ζήτημα συμβάλει στην εμφάνιση και στη διατήρηση αρνητικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών ή μήπως αποτελούν απόρροια ακραίων προκαταλήψεων μιας μειοψηφίας;
Σκοπός λοιπόν της παρούσας ανάλυσης είναι να απαντήσει στα εξής ερωτήματα: • Έως ποιο βαθμό η κοινή γνώμη έχει επαρκή γνώση σχετικά με τη νοητική αναπηρία; • Ποιες συμπεριφορές επικρατούν στο κοινωνικό σύνολο αναφορικά με τα άτομα με νοητική στέρηση; Ποιες πεποιθήσεις είναι κυρίαρχες σχετικά με την αιτίες που συμβάλλουν στη δημιουργία της νοητικής αναπηρίας; Έχουν υπάρξει αλλαγές σε αυτές της αντιλήψεις και συμπεριφορές με το πέρασμα του χρόνου; • Ποια είναι η επίδραση των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών όπως η ηλικία, το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο και η διαπροσωπική επαφή με κάποιο άτομο με νοητική στέρηση, σε αυτούς τους τομείς; • Ποια είναι τα αποτελέσματα των διαπολιτισμικών συγκρίσεων σχετικά με τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές αναφορικά με τη νοητική στέρηση; • Υπάρχουν μελέτες που εστιάζουν στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που απορρέουν από την προσπάθεια των δημόσιων παρεμβάσεων που αποσκοπούν στην βελτίωση των συμπεριφορών που έχουν ως αποδέκτες τα άτομα με νοητική αναπηρία και τελικά στην αποδοχή τους και ποιο είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν;
Η Μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε όπως διαφαίνεται, είναι η ποιοτική ανάλυση δεδομένων σε άρθρα-μελέτες που είχαν δημοσιευθεί στα αγγλικά στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων PsyINFO και Wwb of Science από τον Ιανουάριο του 1990 έως το Μάιο του 2011. Το δείγμα αφορούσε κοινό που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας (18+), συμπεριλαμβανομένων και των εφήβων άνω των δεκαέξι ετών. Καμία από τις δημοσιευμένες έρευνες δεν είχαν πραγματοποιηθεί σε εθνικό επίπεδο, αλλά αντιθέτως ήταν επικεντρωμένες σε τοπικό επίπεδο και πραγματοποιήθηκαν σε χώρες τις Βόρειας Αμερικής, της Ασίας, της Ευρώπης, της Αφρικής, της Κεντρικής Αμερικής της Μέσης Ανατολής και στην Αυστραλία. Παράλληλα είχαν αποκλειστεί αρκετές κατηγορίες ατόμων όπως για παράδειγμα όσοι έχουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον άτομα με νοητική αναπηρία ή ειδικευμένο προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες σε αυτές τις κατηγορίες ανθρώπων.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Γενικευμένη γνώση για την νοητική αναπηρία Αναφορικά με το ερώτημα σε ποιο βαθμό η κοινή γνώμη έχει επαρκή γνώση γύρω από το θέμα της νοητικής αναπηρίας, μόνο οχτώ άρθρα εστίασαν σε αυτήν την παράμετρο. Τα αποτελέσματα υποστηρίζουν ότι υπάρχει μία ελλιπής γνώση και συνεπώς κατανόηση σχετικά με την έννοια της νοητικής στέρησης και ότι η αντίληψη αυτή διαφέρει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο.
Δημόσιες στάσεις, συμπεριφορές και πεποιθήσεις αναφορικά με τη νοητική αναπηρία Γενικά, οι περισσότερες έρευνες (66 στις 75) επικεντρώνονται στις δημόσιες συμπεριφορές, στάσεις και πεποιθήσεις. Πιο συγκεκριμένα, στο ερώτημα σε έφηβους μαθητές εάν πιστεύουν ότι συνομήλικοί τους με νοητική στέρηση έχουν τις ίδιες ανησυχίες, εμπειρίες, στόχους και συναισθήματα με τους ίδιους, οι απαντήσεις που έλαβαν ήταν μετριοπαθείς. Αναφορικά με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και συναναστροφές, τα άτομα με νοητική στέρηση αναφέρονται ως η λιγότερο ανεπιθύμητη ομάδα, παρόλο που οι συμπεριφορές απέναντι τους είναι πιο αρνητικές συγκριτικά με άλλες ομάδες, όπως π.χ τα άτομα με σωματική αναπηρία. Οι αρνητικές συμπεριφορές φαίνεται να συνδέονται με τις λανθασμένες αντιλήψεις και ερμηνείες σχετικά με τις ικανότητες των ατόμων αυτών. Όσοι από το ευρύ κοινό πιστεύουν ότι οι πνευματικές αναπηρίες είναι ήπιες, τείνουν να έχουν μικρότερη κοινωνική απόσταση από αυτήν την ομάδα του πληθυσμού και είναι διατεθειμένοι να την προσεγγίσουν. Γι’αυτόν τον λόγο σε περίπτωση που υπήρχε έστω και μία μικρή ενημέρωση όσον αφορά τις ικανότητες των ατόμων με νοητική στέρηση, είναι πιθανόν οι συμπεριφορές που θα δέχονται να είναι πιο θετικές. Παράλληλα, ο αρνητικός ή θετικός τρόπος διαμέσου του οποίου τα μέσα ενημέρωσης αναπαριστούσαν το πορτραίτο των ανθρώπων με νοητική αναπηρία επηρέαζε την αντίληψη της κοινής γνώμης. Επιπλέον, παρόλο που στις αναπτυγμένες κοινωνίες φαίνεται να υπάρχει μια ομοφωνία αναφορικά με τα δικαιώματα των ατόμων αυτών που αφορούν την κοινωνική ισότητα και ενσωμάτωση, μία μικρή αλλά σημαντική μειοψηφία ακόμα πιστεύει ότι θα πρέπει να μορφώνονται, να ζουν και να εργάζονται σε διαχωρισμένο περιβάλλον από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο σε άγνοια ή/και φόβο. Επίσης, πολύ λίγες έρευνες (μόνο πέντε) φαίνεται να έχουν εστιάσει στις πεποιθήσεις που σχετίζονται με τις αιτίες της νοητικές στέρησης. Οι απαντήσεις ποικίλουν. Στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες το απέδιδαν κυρίως σε θεϊκή τιμωρία ή μαγεία και πολύ μικρό βαθμό σε κληρονομικότητα. Αντίθετα, στις πιο αναπτυγμένες χώρες το απέδιδαν σε γενετική ανωμαλία ή στον ανθυγιεινό τρόπο ζωής των γονέων. Ταυτόχρονα, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει μια ηχηρή απουσία διαχρονικής μελέτης που θα μπορούσε να μας πληροφορήσει σχετικά με τις πιθανές συμπεριφορικές αλλαγές απέναντι στα άτομα με νοητική αναπηρία. Ωστόσο, μέσα από τις λιγοστές μελέτες(μόνο δύο) σε μικρής κλίμακας δείγματα, παρατηρήθηκε ότι οι συμπεριφορές σε διάστημα δεκαπέντε ετών περίπου φαίνονται να είναι πιο θετικές, με μια επιφύλαξη όμως λόγω του περιορισμένου δείγματος ανάλυσης.
Ανάλυση των επιδράσεων που έχουν τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και η κοινωνική συναναστροφή στις πεποιθήσεις και στις συμπεριφορές Αυτό το πεδίο ενδιαφέροντος σε αντίθεση με ότι έχει παρατηρηθεί στους παραπάνω τομείς, έχει προσελκύσει το έντονο ενδιαφέρον των ερευνητών. Το φύλο, η ηλικία και το επίπεδο εκπαίδευσης σε αρκετές έρευνες φαίνεται να συνδέονται με συμπεριφορές που έχουν ως αποδέκτες τα άτομα με νοητικές αναπηρίες. Οι γυναίκες, τα νεαρής ηλικίας άτομα και τα άτομα με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο τείνουν να εκφράζουν πιο θετικές στάσεις και συμπεριφορές. Ωστόσο η μεταβλητή του φύλου φαίνεται να μην έχει ισχυρή επίδραση όταν συνυπάρχει με άλλα χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα η επίδρασή της να είναι αμφιλεγόμενη. Παρόλα αυτά η μεταβλητή που φαίνεται ότι συνδέεται πιο σταθερά και άμεσα με θετικές συμπεριφορές είναι η διαπροσωπική επαφή με κάποιο άτομο που έχει νοητική στέρηση.
Διαπολιτισμικές συγκρίσεις των πεποιθήσεων και στάσεων Η πλειοψηφία των ερευνών που πραγματοποιήθηκαν σε αυτήν την κατεύθυνση αφορά τις αναπτυγμένες χώρες. Ελάχιστες εξέτασαν τις διαφοροποιήσεις στις αντιλήψεις και συμπεριφορές στις εθνικές μειονότητες που διαμένουν στις δυτικές, αναπτυγμένες χώρες και μόνο πέντε διερεύνησαν τις διαφοροποιήσεις αυτές στο σύνολο του γενικού πληθυσμού. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: ότι παρόλο που διαφαίνονται διαφοροποιήσεις στις συμπεριφορές ανάλογα με την εκάστοτε εθνική ή πολιτισμική κοινότητα, ο κοινωνικός στιγματισμός των ατόμων με νοητική αναπηρία φαίνεται να αποτελεί κοινό τόπο σε όλες τις κοινότητες σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ανάλογα με την περίπτωση.
Αποτελέσματα-Εκβάσεις των παρεμβάσεων που αποσκοπούν στην αύξηση της δημόσιας κατανόησης και κοινωνικής αποδοχής αναφορικά με τα άτομα που έχουν πνευματικές αναπηρίες Καταρχάς, πρέπει να αναφερθεί ότι το πεδίο διερεύνησης των μελετών αφορά την εκτίμηση των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων που έχουν σχέση με την ενίσχυση των διαπροσωπικών επαφών του πληθυσμού με άτομα με νοητική στέρηση. Από τις δώδεκα που καταπιάνονται με αυτό το θέμα οι εφτά έχουν ως δείγμα μαθητές. Η υπόθεση εργασίας είναι η εξής: ότι η άμεση επαφή με τα άτομα αυτά εξαλείφει τις τυχόν παρανοήσεις και συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματός τους, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πιο θετικών συμπεριφορών απέναντί τους, πράγμα το οποίο δεν επιβεβαιώνεται ολοκληρωτικά. Ειδικότερα, η αλληλεπίδραση αυτή καθαυτή δεν έχει τόσο σημαντική επίδραση στην αλλαγή της συμπεριφοράς. Σύμφωνα με ορισμένους η ανακατασκευή του πορτραίτου των ατόμων με νοητική αναπηρία, ως ικανές, άξιες προσωπικότητες με ορισμένες ιδιαιτερότητες αποτελεί πιθανόν το κλειδί για την μεταστροφή των αρνητικών στάσεων απέναντί τους. Γι’αυτό σημαντικό ρόλο λοιπόν, παίζει το τι είδους εμπειρία αποκόμισαν μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση θετική ή αρνητική, η οποία σε τελικό βαθμό επιδρά στην άρση των φόβων, αμφιβολιών και προκαταλήψεων που συνδέονται με τη νοητική στέρηση. Παρόλα αυτά, οι περισσότερες έρευνες στηρίχθηκαν σε μικρής κλίμακας δείγματα και δεν αφορούσαν όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού, στηριζόμενες κυρίως στο διαχωρισμό ανάμεσα σε ομάδες ατόμων που είχαν προγενέστερη διαπροσωπική επαφή με άτομα που έχουν νοητική αναπηρία και σε αυτές που δεν είχαν, με αποτέλεσμα να μην είναι τόσο αντιπροσωπευτικά.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Κάνοντας λοιπόν μία ανασκόπηση, η συστηματική αυτή ανάλυση εμπεριέχει τα αποτελέσματα από εβδομήντα πέντε άρθρα-μελέτες που αναφέρονται στη γνώση, στις πεποιθήσεις και στις συμπεριφορές απέναντι στα άτομα με νοητικές αναπηρίες. Το δείγμα ανάλυσης αφορά κατά κύριο λόγο τα ενήλικα άτομα του πληθυσμού που βρίσκονται σε ηλικία εργασίας. Η πλειοψηφία των μελετών αυτών (65 στις 66) εστίασε σε περιγραφικές έρευνες που εξέταζαν και αξιολογούσαν τις συμπεριφορές ανάμεσα στον ενήλικο πληθυσμό αλλά και σε μαθητές, χρησιμοποιώντας συμπεριφορικές μεταβλητές. Γι’αυτόν το λόγο στηρίχθηκαν αρκετά στη συσχέτιση κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών και πιο συγκεκριμένα στην ηλικία, το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης και τη διαπροσωπική επαφή με άτομα που έχουν κάποια νοητική αναπηρία. Το γενικότερο συμπέρασμα που απορρέει είναι ότι, ενώ στις πολύ αναπτυγμένες χώρες υπάρχει μια γενική ομοφωνία αναφορικά με το δικαίωμα των ατόμων αυτών να ενσωματωθούν πλήρως στην κοινωνία, συνεχίζουν να θεωρούνται αρκετά ανεπιθύμητη ομάδα για κοινωνική αλληλεπίδραση. Ορισμένες μελέτες αναφέρουν ότι ο γενικευμένος δισταγμός για αλληλεπίδραση με άτομα με νοητικές αναπηρίες οφείλεται εν μέρει σε άγχος και ανησυχία που απορρέει πιθανώς από την ελλιπή ή μερική γνώση γύρω από αυτό το θέμα. Ταυτόχρονα, υπάρχει μία αξιοσημείωτη απουσία ενδείξεων σχετικά με πιθανές αλλαγές στις συμπεριφορές αυτές σε βάθος χρόνου. Ενώ οι στάσεις και συμπεριφορές διαφέρουν ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο, φαίνεται να υπάρχει μια πολύ μικρή διαφοροποίηση όσον αφορά το κοινωνικό στίγμα που συνδέεται με τη νοητική στέρηση. Επανερχόμενοι στο ερώτημα κατά πόσον υπάρχει μια γενικευμένη γνώση για τη νοητική αναπηρία και πως αυτή επηρεάζει τις στάσεις και τις συμπεριφορές της κοινής γνώμης, τα αποτελέσματα είναι επισφαλή, καθώς ο αριθμός των ερευνών που καταπιάνονται με αυτό το θέμα είναι περιορισμένος και τα δείγματα ανάλυσης δεν είναι αντιπροσωπευτικά. Μόνο οκτώ μελέτες συνέδεσαν αυτές τις δύο μεταβλητές, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η γνώση της κοινής γνώμης για τη νοητική αναπηρία είναι περιορισμένη, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να υπάρχει μια θετική συσχέτιση ανάμεσα στην άγνοια και στις αρνητικές στάσεις. Ωστόσο, προτείνεται ότι η προσπάθεια για μείωση των λανθασμένων αντιλήψεων και η έμφαση στις δεξιότητες των ατόμων με τέτοιου είδους αναπηρίες μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση των συμπεριφορών αυτών. Επιπροσθέτως η σύνδεση μεταξύ των δημόσιων πεποιθήσεων σχετικά με τη νοητική στέρηση και των αρνητικών στάσεων, ιδιαιτέρως δε του κοινωνικού στιγματισμού είναι ανεπαρκής. Παράλληλα, παρατηρείται μια ελλιπή αξιολόγηση των προσπαθειών που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της μειωμένης κατανόησης και των αρνητικών στάσεων απέναντι στα άτομα με νοητική αναπηρίες, στο γενικό επίπεδο του πληθυσμού. Ενώ έχει αποδειχθεί επανειλημμένα, ότι η διαπροσωπική επαφή και επικοινωνία συνδέονται με πιο θετικές στάσεις, τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι περιορισμένης κλίμακας, καθώς το δείγμα ανάλυσης δεν αφορά τόσο το γενικό πληθυσμό, αλλά επικεντρώνεται κυρίως σε μαθητές. Το πεδίο έρευνας είχε ως στόχο τη μελέτη ενεργειών που πραγματοποιούνται στο σχολικό περιβάλλον με σκοπό τη βελτίωση των σχέσεων των μαθητών με τους συμμαθητές τους που έχουν κάποιου είδους νοητική αναπηρία, ή και του εκπαιδευτικού πλαισίου γενικότερα που θα έχει ως στόχο να προωθεί την τάση για κοινωνική αλληλεπίδραση με άτομα που έχουν νοητική στέρηση. Τα περιορισμένα συμπεράσματα που μπορούν να συναχθούν είναι ότι οι παρεμβάσεις αυτές μπορεί να έχουν θετική επίδραση, εάν λαμβάνουν υπόψη τους την ποιότητα των διαπροσωπικών επαφών και αλληλεπιδράσεων, επειδή όπως η θετική επαφή μειώνει τον κοινωνικό αποκλεισμό, έτσι και η αρνητική μπορεί να οδηγήσει στο αντίθετο αποτέλεσμα. Κλείνοντας, οι μελλοντικοί ερευνητές με σκοπό την αποφυγή περιορισμένων και επισφαλών συμπερασμάτων και την ουσιαστική διερεύνηση αυτού του τόσου σημαντικού θέματος θα πρέπει να αποφύγουν τις ανωτέρω μεθοδολογικές αστοχίες που παρατηρήθηκαν στις προηγούμενες έρευνες (π.χ χρήση περιορισμένων δειγμάτων ανάλυσης) και να συνδυάσουν μεταβλητές από διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως για παράδειγμα τη θεωρία του κοινωνικού στιγματισμού και της κοινωνικής απόκλισης .
Τσικολάτας Α. (2014) Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας. Αθήνα
Εισαγωγή Η δυνατότητα ορισμού ενός φαινομένου και εύρεσης της κατάλληλης οπτικής γωνίας για την μελέτη του αποτελεί όχι μια τόσο εύκολη, όσο φαίνεται, υπόθεση. Ακόμη και η αναπηρία δε φαίνεται να έχει εδραιωθεί ως κοινωνικό ζήτημα ούτε στη συλλογική συνείδηση αλλά ούτε και στην πολιτική πράξη. Έτσι βλέπουμε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις της αναπηρίας από τα ιατρικά/διαγνωστικά κέντρα, από τα διάφορα μέλη της κοινωνίας και από τους ίδιους τους αναπήρους. Μπορεί αυτή η διαφοροποίηση εκ πρώτης όψεως να μην φαίνεται σημαντική, όταν όμως διακρίνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός ατόμων ή ομάδων εξαιτίας της, τότε το γεγονός αυτό πρέπει να μας ξαγρυπνά για περαιτέρω μελέτη. Ωστόσο, η αναπηρία δε φαίνεται να έχει εδραιωθεί ακόμη ως κοινωνικό ζήτημα ούτε στη συλλογική συνείδηση, ούτε στην πολιτική πρακτική. Η κοινωνική πλευρά της εξακολουθεί να βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση παρόλη την εκτεταμένη συζήτηση που βρίσκεται στο επιστημονικό προσκήνιο εδώ και δεκαετίες. Αντίθετα, οι αντιλήψεις που αναγνωρίζουν την αναπηρία ως ατομικό πρόβλημα και την τοποθετούν στο χώρο της ιατρικής επιστήμης εξακολουθούν να καθορίζουν τόσο τις κοινωνικές όσο και τις πολιτικές πρακτικές. Πως όμως ερμηνεύουμε την αναπηρία; Ποια είναι τα μοντέλα προσέγγισής της; Με ποιόν τρόπο και μέσα γίνεται αυτή η προσέγγιση;
Εννοιολογική πλαισίωση της αναπηρίας Η αναπηρία συνιστά μια κοινωνική πραγματικότητα, ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις που μπορεί να περιλαμβάνει ως κάθε κατηγορία. Βέβαια διαφορετική ερμηνεία μπορεί να δώσει κάποιος που την εξετάζει βιολογικά ή κοινωνικά. Ο όρος ανάπηρος σύμφωνα με τον ορισμό του Ο.Η.Ε. (1975) αναφέρεται σε οποιοδήποτε άτομο που δεν μπορεί να εξασφαλίσει μόνο του όλες ή ένα μέρος από τις ανάγκες μιας φυσιολογικής, ατομικής ή και κοινωνικής ζωής λόγω κάποιου εκ γενετής ή επίκτητου σωματικού ή διανοητικού μειονεκτήματος. Συνεπώς, οι αναπηρίες διακρίνονται σε τέσσερα είδη: κινητικές ή σωματικές, αισθητηριακές, νοητικές, γνωστικές και συναισθηματικές. Ο Vygotsky ήταν ο πρώτος που τοποθέτησε την αναπηρία στο κοινωνικό πεδίο διακηρύσσοντας ότι η αναπηρία αποτελεί κοινωνική κατηγορία. Διαχωρίζοντας τις πρωτογενείς από τις δευτερογενείς πτυχές της, επεσήμανε ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την οργανική ατέλεια, οι δευτερογενείς αποτελούν κοινωνικές συνέπειες καθώς απορρέουν από τις πρακτικές της κοινωνίας. Ακόμα οι αναπηρίες ταξινομούνται ως προς το χρόνο εκδήλωσης σε εκείνες με τις οποίες γεννιέται το βρέφος και σε αναπηρίες οι οποίες μπορούν να προκληθούν σε κάποια χρονική στιγμή από κληρονομική αιτία, ασθένειες, εργατικό – τροχαίο ή άλλο ατύχημα. Συνεπώς η μειονεξία του αναπήρου, άσχετα από την μορφή και τον χρόνο που εκδηλώνεται προκαλεί μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας του ατόμου να καλύπτει τις ανάγκες του. Επιπλέον υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αναπηρία δεν παραμένει η ίδια και στάσιμη αλλά εξελίσσεται ή αλλάζει. Για κατανόηση αυτού παραθέτουμε το παράδειγμα διπληγικού ατόμου που γίνεται τετραπληγικό λόγω παρατεταμένης καθήλωσης στο αναπηρικό αμαξίδιο ή άτομο με νοητική καθυστέρηση να τυφλώνεται λόγω της αδυναμίας του στην βρώση ζαχαρωδών προϊόντων. Σύνηθες αντίκτυπο της αναπηρίας αλλά και πεδίο μάχης αποτελεί ο κοινωνικός αποκλεισμός που βιώνει το ανάπηρο άτομο. Η ανάλυση του κοινωνικού αποκλεισμού περιλαμβάνει ένα ευρύ πεδίο εννοιών όπως η οικονομία, ο πολιτισμός, η θέση στον εργασιακό χώρο, οι ανισότητες, η φτώχεια, κλπ., υποκείμενα των οποίων είναι ένα πλήθος κοινωνικών ομάδων, μεταξύ των οποίων και η ομάδα των αναπήρων. Για την καλύτερη κατανόηση παραθέτονται τα μοντέλα.
Ερμηνευτικά μοντέλα Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να ενημερώσει την κοινωνία σε όλες τις δομές της για το θέμα της προσέγγισης και κατανόησης της αναπηρίας. Έτσι αναπτύσσονται και υιοθετούνται διάφορα μοντέλα.
Ιατρικό μοντέλο Μέχρι τη δεκαετία του 1980 κυρίαρχο μοντέλο στο χώρο της αναπηρίας ήταν το ατομικό/ιατρικό το οποίο υποστήριζε ότι οι κοινωνικοί περιορισμοί των αναπήρων οφείλονται στις φυσικές δυσλειτουργίες τους, δηλαδή στην ίδια την αναπηρία τους. Κύρια αιτία της αναπηρίας, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, είναι το βιολογικό σώμα (Καραγιάννη και Σιδέρη-Ζώνιου, 2006, σελ. 223). Έτσι, όπως αναφέρει ο Bury, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η αναπηρία συνδέθηκε με τις χρόνιες παθήσεις και η ιατρική αντιμετώπιση της αναπηρίας θεωρήθηκε αυτονόητη. Αυξήθηκαν οι ιατρικές ειδικότητες παράλληλα με τη μαζική διάδοση των ιατρικών υπηρεσιών για ασθενείς που αντιμετώπιζαν ένα εύρος χρόνιων παθήσεων (Bury, 1996). Πολλές αναπηρικές οργανώσεις σήμερα, αναγνωρίζουν ως ανάπηρα και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις όπως η νεφροπάθεια τελικού σταδίου, η θαλασσαιμία, η αιμορροφιλία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 και 2, η νόσος του Χάνσεν, η επιληψία και γενικά τα άτομα με σπάνιες ασθένειες που η χρονιότητα της πάθησής τους τα καθιστά ανάπηρα. Η αναπηρία δηλαδή, προσεγγίζεται μέσα από το πρίσμα της απώλειας της υγείας και η αντιμετώπισή της συνιστά ιατρικό ζήτημα. Η επικράτηση των ιατρικών αντιλήψεων σημαίνει την παραδοχή της αναπηρίας ως παρέκκλισης από την κυρίαρχη κανονικότητα και επικέντρωση στην προσπάθεια αποκατάστασής της, πράγμα που, για τη ζωή των αναπήρων συνεπάγεται μη αποδοχή, καταπίεση και περιθωριοποίηση. Η αναπηρία συνδέεται με κάποιο έλλειμμα ή βλάβη στο βιολογικό σώμα και η ανάλυσή της γίνεται με ιατρικούς όρους και επιστημονικό λόγο. Εξαιτίας λοιπόν αυτών των αδυναμιών ή δυσλειτουργιών έπεται και ο κοινωνικός τους αποκλεισμός ή περιορισμός. Το μοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρόβλημα από την οπτική της ασθένειας, της διάγνωσης και της θεραπείας και τοποθετεί την αναπηρία στο άτομο. Ορολογία που χρησιμοποιείται: Άτομα με αναπηρίες (people with disabilities) Η αναπηρία ως ιδιοκτησία του ατόμου Βλάβη, ανεπάρκεια (impairment) Aπώλεια ή ανωμαλία ψυχολογικής, φυσιολογικής και ανατομικής δομής ή λειτουργία Μειονεξία (handicap) Kοινωνική δυσπραγία που προκλήθηκε από την αναπηρία
Οι ορισμοί αυτοί εστιάζονται κυρίως στο πώς λειτουργεί το σώμα και δεν παίρνουν υπόψη τις ιατρικές αιτίες της αναπηρίας. Επίσης υποδηλώνεται ότι όταν ένα άτομο δεν εμπίπτει στην ίδια κατηγορία με την πλειονότητα, τότε το άτομο έχει κάποια «ανωμαλία» (Thomas και Woods, 2008, σελ. 23). Εξάλλου, ο Oliver αναφέρει ότι στο πλαίσιο αυτού του ορισμού, συντηρείται η έννοια της βλάβης ως ανωμαλία στη λειτουργικότητα, η έννοια της αναπηρίας ως ανικανότητα να ενεργεί κάποιος όπως κάθε «φυσιολογικός» άνθρωπος, ενώ η έννοια της μειονεξίας υπονοεί την ανικανότητα να διαθέτει κάποιος έναν φυσιολογικό κοινωνικό ρόλο (Oliver, 2009). Το ιατρικό μοντέλο περιορίζει την αντίληψη του ανθρώπου ως ολότητα είτε άμεσα είτε έμμεσα, για ένα σύνολο αιτιών, που βασίζονται σε παράγοντες, όπως: • Το ενδιαφέρον εστιάζεται στη διάγνωση μέσω ακαδημαϊκών ιατρικών γνώσεων. • Τα άτομα αντιμετωπίζονται ως ιατρικά περιστατικά που πρέπει να θεραπευθούν. • Η κινητική ή νοητική βλάβη θεωρείται η αιτία της αναπηρίας. • Η ετικετοποίηση, τα στερεότυπα και ο επακόλουθος στιγματισμός. • Ο αποκλεισμός του ατόμου βάσει του ιατρικού μοντέλου: ο ειδικός αποφασίζει τι πρέπει να γίνει, χωρίς να λάβει υπόψη του τους άμεσα ενδιαφερόμενους. • Αξιοποιούνται ψυχολογικά εργαλεία (τεστ μέτρησης νοημοσύνης) ή ιατρικά εργαλεία.
Το μοντέλο αυτό έθεσε τα θεμέλια του προσδιορισμού της αναπηρίας και αναπτύχθηκε με σκοπό την θεραπεία του ασθενή, γεγονότα που δυσκολεύουν την αλλαγή της κοινωνικής αντίληψης και πολιτικής δράσης σε κάθε επίπεδο.
Κοινωνικά μοντέλα Η αναπηρία έγκειται στα εμπόδια και την καταπίεση που θέτει η κοινωνία στο άτομο και γίνεται έκδηλη μόνο όταν αυτά προκύψουν και έχουν άμεσο επακόλουθο τον κοινωνικό αποκλεισμό. Κύριοι εκφραστές ο Oliver M. και Finkelstein V. Το μοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρόβλημα από την οπτική της αδυναμίας της κοινωνίας να θέσει τους κατάλληλους παράγοντες ένταξης του κάθε ατόμου και τοποθετεί την αναπηρία στην ίδια την κοινωνία και όχι στο άτομο. Ορολογία που χρησιμοποιείται: Αναπηρία (disability) O αντίκτυπος της βλάβης στην καθημερινή ζωή, ο περιορισμός της δραστηριότητας Ανάπηρος ή ανάπηρο άτομο (disabled people) Η αναπηρία ως ιδιότητα της κοινωνίας, ορίζει την ταυτότητα του ατόμου
Ο Vygotsky τόνισε τη διαφοροποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών πτυχών της αναπηρίας, επισημαίνοντας ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την ίδια τη σωματική ατέλεια, οι δευτερογενείς ατέλειες απορρέουν από τις στάσεις και τις πρακτικές αντιμετώπισης της οργανικής αδυναμίας από την κοινωνία και αποτελούν κοινωνικές συνέπειες. Τα προβλήματα των ατόμων με αναπηρία σχετίζονται περισσότερο με τις δευτερογενείς πτυχές της αναπηρίας, με τον τρόπο που η κοινωνία κρίνει, αξιολογεί και στιγματίζει την κατάστασή τους. Εστιάζοντας στους τρόπους με τους οποίους παράγεται κοινωνικά η αναπηρία, το κοινωνικό μοντέλο κατάφερε να μετατοπίσει το ενδιαφέρον από τον κυρίαρχο ως τότε λόγο της βιοϊατρικής, στο λόγο για την πολιτική και την ιδιότητα του πολίτη. Το ενδιαφέρον της UPIAS (Union of Physically Impaired Against Segregation) σχετικά με την αναπηρία επικεντρώθηκε στον αντίκτυπο του περιορισμού που έθετε η κοινωνία στα άτομα που δεν συνδέονταν με την πλειοψηφία. Αμφισβητούσε τις νόρμες και τις αξίες της κοινωνίας, εστιάζοντας σε ζητήματα, όπως είναι η προσβασιμότητα των κτιρίων και οι δημόσιες συγκοινωνίες. Αν η κοινωνία δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες όλων των ατόμων, ανεξάρτητα από τις κινητικές τους ικανότητες και το νοητικό τους επίπεδο, τότε η κοινωνία ήταν αυτή που προκαλούσε την αναπηρία και όχι η ιατρική κατάσταση που χρησιμοποιούνταν για να ερμηνεύσει τη λειτουργία του μυαλού ή του σώματος του ατόμου (Thomas και Woods, 2008). Έτσι, τα κοινωνικά μοντέλα για την αναπηρία έχουν κριθεί καταρχήν ως θετικά, καθώς: ● εστιάζουν στον άνθρωπο και όχι στην αναπηρία ● αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό σε ευρύτερα κοινωνικά πλαίσια ● εστιάζουν στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά εμπόδια που αποκλείουν τα άτομα με αναπηρία από την κοινωνική τους ένταξη ● θέτουν σε αμφισβήτηση τη θεσμοθετημένη καταπίεση και διάκριση (Thomas και Woods, 2008).
Άλλοι θεωρητικοί προτείνουν την ανάλυση της αναπηρίας στο πλαίσιο της πολιτικής οικονομίας. Έτσι, τοποθετεί στο κέντρο της ερμηνείας η ιδέα της εργασίας, που κατά τους Μαρξιστές αποτελεί το θεμέλιο της κοινωνίας και ένα ουσιώδες στοιχείο στη συνεχιζόμενη κοινωνική παραγωγή της ζωής. Το τι παράγεται και το πώς οργανώνεται αυτή η παραγωγή είναι κεντρικό ζήτημα στην κοινωνική ιστορία. Με άλλα λόγια, είναι απαραίτητο να δούμε πού τοποθετούνται τα ανάπηρα άτομα μέσα στις επικρατούσες κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, γιατί αυτή η τοποθέτηση παράγει την επινόηση/ιδέα της αναπηρίας που είναι είτε εκμεταλλευτική είτε οδηγεί σε αποκλεισμό και με ποιο τρόπο αυτή η τοποθέτηση ωφελεί τον καπιταλισμό (Erevelles, 1996). Η βιομηχανοποίηση κατά τον Finkelstein υπήρξε αιτία παραγκωνισμού από το παραγωγικό δυναμικό των ατόμων με κάποια αναπηρία. O Oliver σε μια υλιστική τοποθέτηση τονίζει ξεκάθαρα τη σημασία των οικονομικών σχέσεων στη δημιουργία της αναπηρίας, εξαιτίας της σχετικά μεγάλης αξίας που δίνεται στην εργασία στη σύγχρονη κοινωνία για το κοινωνικό κύρος του ατόμου. Η εξαίρεση από την εργασία και οι λόγοι αυτής της εξαίρεσης παρέχουν ένα κρίσιμο στοιχείο κλειδί για την κατανόηση της αναπηρίας. Η κοινωνική θέση διαμορφώνει τις ευκαιρίες να γίνει κανείς άτομο με ανικανότητα και σε ποιο βαθμό. Η οικονομική κατάσταση του ατόμου μπορεί να μετριάσει τις συνέπειες των κοινωνικών εμποδίων ή και να τα ξεπεράσουν με τη δυνατότητα πρόσβασης σε τεχνική βοήθεια και προσωπική υπηρεσία βοήθειας. Ο ρατσισμός είναι ένα στοιχείο που συντελεί να φανεί ότι η εμπειρία των ατόμων με αναπηρία που προέρχονται από συγκεκριμένες κυριότερες εθνικές ομάδες (π.χ. λευκοί αγγλικής καταγωγής) δεν αποτελεί την ίδια εμπειρία με εκείνη των υπόλοιπων ατόμων με αναπηρία (Marks, 1999).
Ατομικό μοντέλο Στο μοντέλο αυτό η αναπηρία βιώνεται ως μια προσωπική τραγωδία και περιλαμβάνει ψυχολογικές και ιατρικές πλευρές. Η κατάσταση βρίσκεται εντός του ατόμου και οι αιτίες της οφείλονται σε λειτουργικούς περιορισμούς ή ψυχολογικά ελλείμματα που προκύπτουν από την αναπηρία. Μπορεί να έχει υλιστική διάσταση, δηλαδή να αναφέρεται στο σώμα που έχει την μειονεξία ή ιδεαλιστική διάσταση όπου η αναπηρία διαπραγματεύεται κάποιον κοινωνικό ρόλο και παίζει σημαντικό ρόλο η ταυτότητα και η εμπειρία του ατόμου. Το φύλο κάποιου ατόμου και τα στερεότυπα που δημιουργούνται σε σχέση με αυτό, μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στην εμπειρία του σε σχέση με την αναπηρία. Όσον αφορά τη σεξουαλικότητα, οι άνδρες και οι γυναίκες με αναπηρίες συχνά θεωρούνται ως άτομα χωρίς σεξουαλικότητα και αυτό κυρίως αναφέρεται στα άτομα που χρησιμοποιούν αναπηρική καρέκλα. Επίσης τα άτομα με αναπηρίες δεν έχουν τον απόλυτο έλεγχο της ζωής τους και ιδίως αυτά που βρίσκονται σε ιδρύματα. Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στις μορφές προκατάληψης σε σχέση με την κοινωνική τάξη, τη φυλή, την ηλικία, το φύλο και τη σεξουαλικότητα είναι ότι τοποθετούν τους πολίτες σε μια ιεραρχία δύναμης και κύρους. Όσο ποιο χαμηλά τοποθετούνται στην κοινωνική ιεραρχία τόσο λιγότερη αυτονομία έχουν στη ζωή τους, υποβάλλονται σε μεγαλύτερο έλεγχο και αντιμετωπίζονται με λιγότερο σεβασμό.
Συζήτηση Όποιο μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας και να χρησιμοποιηθεί, η καταπίεση υπάρχει και αποτελεί την καθημερινότητα της ζωής των ανάπηρων ατόμων. Για να μετασχηματιστεί σε πολιτική στρατηγική απαιτείται ένα μέσο που θα κατευθύνει σε πολιτικές δράσεις. Χρειάζεται να αναπτυχθεί μια γλώσσα που να επιτρέπει το σχηματισμό ενός μοντέλου αναπηρίας, μέσω του οποίου τα αισθήματα οδύνης και πόνου να μη θεωρούνται αποτέλεσμα προσωπικών επιθέσεων αλλά μέρος μιας συστηματικής επίθεσης που αφορά το σύνολο των αναπήρων. Το κοινωνικό μοντέλο σύμφωνα με τον Watson, αρνούμενο τη σπουδαιότητα της εμπειρίας και δίνοντας έμφαση στις υλικές σχέσεις, αποτυγχάνει σε αυτό με πολλούς τρόπους. Σε ατομικό επίπεδο, η αναπηρία δε γίνεται αντιληπτή ως επίθεση στις υλικές ευκαιρίες. Μάλλον, βιώνεται ως αποτέλεσμα της άρνησης της κοινωνικής και πολιτισμικής αναγνώρισης και αυτό πρέπει να αποτελέσει τη βάση για τους κοινωνικούς αγώνες. Η αναπηρία, δεν πρέπει να μελετάται ούτε ως αποκλειστικά πολιτικό ζήτημα, όπως προτείνει το κοινωνικό μοντέλο, ούτε μόνο στο πλαίσιο μιας ακαδημαϊκής προσέγγισης περιορισμένης στα όρια της ανθρωπολογίας και της κοινωνιολογίας. Προτείνεται συνεπώς ένας πλουραλισμός θεμελιωμένος στις εμπειρίες των αναπήρων, που θα παρέχει τη δυνατότητα υπέρβασης των ορίων και θα φέρει μπροστά στο προσκήνιο την πολιτική της αναπηρίας ως ένα δημοκρατικό κίνημα (Watson, 2004). Το να πούμε όμως ότι η αναπηρία είναι μια κοινωνική κατασκευή δε σημαίνει ότι αρνούμαστε φυσιολογικές συμπεριφοριστικές ή άλλες διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, αλλά θέλουμε να δείξουμε τη σπουδαιότητα της έννοιας αυτών των διαφορών κατασκευάζοντας τις ενέργειές μας απέναντί τους με συγκεκριμένους προσδιορισμούς. Η αναπηρία είναι πάντα αλληλεπιδραστική. Δε συμβολίζει απλά μια κατάσταση που υπάρχει εκ των προτέρων. Κάνει πιθανή την ύπαρξη ή την εμφάνιση των συνθηκών, είναι σφηνωμένη μέσα στις κοινωνικές σχέσεις και αλλάζει αλλάζοντας ο τρόπος σκέψης μας γι’ αυτήν ( Bogdan, 1986). Αυτό που απαιτείται επομένως είναι κοινωνική παιδεία στα ζητήματα των αναπήρων που θα αποτελέσει και το σκαλοπάτι για να μπορούμε να μιλούμε για ισότιμη εκπαιδευτική πολιτική, σχολική ένταξη και κοινωνική δικαιοσύνη. Έννοιες αυτονόητες για κάποιους αλλά και πεδίο μάχης για κάποιους άλλους. Αναφορικά με την εκπαίδευση, δεν είναι λίγες οι φορές που ανάπηροι δεν έγιναν δεκτοί σε σχολικό περιβάλλον γενικής εκπαίδευσης με δικαιολογία την αναπηρία τους που στην πραγματικότητα δεν αποτελούσε τροχοπέδη για τον ίδιο τον ανάπηρο ή για την λειτουργία του σχολικού πλαισίου. Η πραγματική αναπηρία ίσως βρίσκεται στην αδυναμία του σχολικού συστήματος να εντάξει τα ανάπηρα άτομα λόγω της έλλειψης κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού, κτιριακής δομής, σχολικής κουλτούρας. Αλλά και στην αγορά εργασίας των ανάπηρων ατόμων η κατάσταση φαίνεται να περιπλέκεται καθότι θεωρούνται μη ικανά άτομα για εργασία ενώ η ίδια η φύση της εργασίας μπορεί να μην έχει επίδραση στην αναπηρία ή το αντίστροφο. Είναι η κοινωνική προκατάληψη αυτή που παρεμβαίνει και αναγκάζει τον εκάστοτε εργοδότη να παραβλέπει χωρίς δεύτερη σκέψη το βιογραφικό, όποτε αυτό υπάρχει, του αναπήρου. Και αναφέρουμε το «όποτε υπάρχει» γιατί δε πρέπει να ξεχνούμε ότι λίγα χρόνια πριν η ίδια κοινωνία στέρησε στον ανάπηρο το δικαίωμα στην εκπαίδευση που θα τον συνέδεε με την αγορά εργασίας. Μάλιστα πολλές θέσεις εργασίας απαιτούν ενέργειες ή καταστάσεις που για έναν μη ανάπηρο αποτελούν στρεσογόνα και ανυπόφορη κατάσταση, όπως καθήλωση για πολλές ώρες στην καρέκλα γραφείου για καταχωρήσεις στον υπολογιστή ή κινήσεις ρουτίνας για πολλές ώρες. Αυτές είναι λίγες από τις καταστάσεις εργασίας που ένα ανάπηρο άτομο θα μπορούσε να ανταπεξέλθει σε ίσο ή καλύτερο βαθμό.
Βιβλιογραφία
Bogdan, R. (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series
Bury, M. (1996). Defining and researching disability: Challenges and Responses. In C. Barnes & G. Mercer (Eds.), Exploring the divide (pp.18-38). Leeds: The Disability Press.
Erevelles, N. (1996). Disability and the dialectics of difference. Disabiltiy and Society.
Finkelstein, V. (1980). Attitudes and Disabled People: Issues for Discussion. New York: World Rehabilitation Fund
Marks, D. (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives, London. New York: Routledge
Thomas, C. (2008). Sociologies of Disability and Illness: Contested ideas in Disability Studies and Medical Sociology. Basingstoke: Palgrave Macmillan
UPIAS (1976). Fundamental Principles of Disability. London: Union of the Physically Impaired Against Segregation
Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society
Καραγιάννη, Π., Σιδέρη-Ζώνιου, Α. (2006). Το κοινωνικό μοντέλο της Αναπηρίας. Θεωρία και Ερευνητική Πρακτική. Αντιφάσεις και ερωτήματα. Μακεδνόν, 15, 223-231.
Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Τσικολάτας Α. (2014) Παιδαγωγική Έκθεση Μαθητή. Αθήνα
Ιστορικό – Γνωματεύσεις Ο μαθητής Χ. της Α’ τάξης του ΕΠΑ.Λ. ημερομηνίας γεννήσεως 28/12/1995 έχει γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ Γ’ Αθήνας (20/11/12) ως άτομο που παρουσιάζει Σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες καθώς και αυτισμό και άλλες διαταραχές ανάπτυξης. Όταν ήταν στην Γ’ γυμνασίου εμφάνισε σχολική άρνηση, αντίδραση προσαρμογής με αγχώδες και καταθλιπτικό συναίσθημα (ΙΚΑ, Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής, 7/9/2012). Επανέλαβε την τάξη μετά από ένα σχολικό έτος απραξίας και απολύθηκε με 14, 3/13. Γνωμάτευση του ΕΟΠΠΥ (15/9/13) αναφέρει ότι ο Χ. διαγνώστηκε με Ήπιο αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας F84.5 και με ΔΝ 103 κατά WISC III. Ο Χ. δεν έχει αδέλφια ενώ οι γονείς ζουν μαζί και προσπαθούν να παρέχουν όσα είναι δυνατά για τον Χ.
Παιδαγωγική Έκθεση του μαθητή Χ. Γενικά Ο Χ. είναι μαθητής μου στην Α’ τάξη του ΕΠΑ.Λ. στο μάθημα αρχές Λογιστικής που γίνεται 3 ώρες την εβδομάδα, την ημέρα Δευτέρα την 2η ώρα 09:10 – 10:00, την ημέρα Πέμπτη την 1η ώρα 08:15 – 09:00 και την ημέρα Παρασκευή την 5η ώρα 11:40 – 12:25. Ανέλαβα υπηρεσία ως αναπληρωτής μειωμένου ωραρίου στις 09/12/13, τους προηγούμενους μήνες το τμήμα είχε κενό εκείνες τις ώρες. Ο Χ. κάθεται στο πρώτο θρανίο της μεσαίας σειράς, σε απόσταση 2 μέτρων από τον πίνακα και τριών μέτρων από την έδρα του καθηγητή. Δίπλα του είναι ο συμμαθητής και στενός του φίλος διαγνωσμένος με ήπιο αυτισμό. Η τάξη αποτελείται από 23 μαθητές. Το επίπεδο του τμήματος είναι ιδιαίτερα χαμηλό σε όλα τα μαθήματα και το ενδιαφέρον των μαθητών για όλα τα μαθήματα πολύ περιορισμένο. Εκπαιδευτικές ανάγκες έχουν όλοι οι μαθητές όπως είναι φυσικό στον ίδιο βαθμό με τον Χ. Ο Χ. μου κίνησε το ενδιαφέρον όταν παρατήρησα πως στα διαλείμματα είναι συνήθως μόνος κάνοντας στερεότυπες επαναλαμβανόμενες κινήσεις με το σώμα του μπρος πίσω, ένα από τα χαρακτηριστικά του αυτισμού. Έτσι κοίταξα το φάκελο τουμαθητή όπου είδα την γνωμάτευσή του και παράλληλα κοίταξα τους φακέλους όλων των μαθητών (κάτι που θα έπρεπε να είχε γίνει δύο εβδομάδες πριν, στην αρχή της ανάληψης υπηρεσίας) και διαπίστωσα πως υπάρχει άλλος ένας μαθητής με αυτισμό (ο διπλανός του Χ.) και άλλες 4 κοπέλες διαγνωσμένες με ΜΔ και μια κοπέλα με ΔΕΠΥ.
Γνωστικός Τομέας Περιγραφή Οι γνωστικές διεργασίες διακρίνονται στις εξής τρεις κατηγορίες:
Πρόκτηση πληροφοριών, αφορά την διαδικασία πρόκτησης χωροχρονικού προσανατολισμού, αναγνώριση σχημάτων, μεγεθών, ποσοτήτων, εννοιών, μεθόδων και διαδικασιών, συμβόλων, λεξιλογίου, τάσεων και ακολουθιών, ταξινομήσεων και κατηγοριών, μεθοδολογίας.
Φάση επεξεργασίας, αφορά την διαδικασία οροθέτησης προβλήματος, συγκριτικής συμπεριφοράς, ανάκληση της μνήμης, κατανόησης.
Φάση αντίδρασης – ανταπόκρισης, αφορά την διαδικασία με την οποία αντιδρά και ανταποκρίνεται στη μαθησιακή διαδικασία, την εφαρμογή, την ανάλυση, την δημιουργία ιδεών, την αξιολόγηση ή δικαιολόγηση μιας απόφαση ή σειράς ενεργειών.
Μελέτη περίπτωσης Η παρούσα παιδαγωγική έκθεση του Χ. συντάσσεται έπειτα από 50 σχολικές ώρες σε διάστημα 4ων μηνών συμμετοχικής παρατήρησης, άτυπων συζητήσεων, εκπαιδευτικών παρεμβάσεων εντός τμήματος, στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογιστικής. Στο 3ωρο μάθημα της λογιστικής ο Χ. είναι σε θέση να: Παρακολουθεί αναπόσπαστος το μάθημα με ενδιαφέρον και προσοχή κατά την παράδοση του μαθήματος είτε επικρατεί φασαρία είτε επικρατεί η προσοχή και από τους λοιπούς μαθητές. Το ίδιο ενδιαφέρον και προσοχή δείχνει όταν οι λοιποί μαθητές θέτουν ερωτήματα, απαντήσεις ή σηκώνονται να επιλύσουν ασκήσεις στον πίνακα. Παρατηρεί ακουστικά τις απαντήσεις όλων, ακόμη κι όταν δεν έχει βλεμματική επαφή και είναι πάντα έτοιμος να δώσει απάντηση σε ότι του ζητηθεί.
Για παράδειγμα, λόγο της θέσης του στην τάξη (πρώτο θρανίο μεσαίας στήλης), του γεγονότος ότι δεν γυρνά το κεφάλι του να κοιτάξει ποιος απαντά αλλά το έχει πάντα σκυμμένο χαμηλά όταν μιλά άλλος μαθητής, δίνει την εντύπωση ότι δεν προσέχει αλλά μπορεί να επαναλαμβάνει πάντα τα λεγόμενα του προλαλήσαντα και πολλές φορές να προσθέτει και την δική του γνώμη. Συμπεραίνει την ορθή ή λογική απάντηση ή λύση σε πραγματικά προβλήματα αιτιολογώντας πλήρως την διαδικασία της σκέψης του όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, σε περίπτωση που το βράδυ κλέφτες διαρρήξουν την επιχείρηση που διαχειρίζεσαι και σου κλέψουν όλα τα χρήματα του ταμείου και μια μικρή φθηνή τηλεόραση που είχες μέσα ποια είναι η ζημία; Ο Χ. απαντά λέγοντας πως η ζημία είναι το σύνολο των χρημάτων και της αξίας της τηλεόρασης γιατί τα χρήματα τα έχασε και δε πρόκειται να τα βρει και εκτός αυτού η τηλεόραση αποτελεί πάγιο στοιχείο της επιχείρησης που πρέπει να αγοράσει ξανά. Εξηγεί την απάντησή του ή τις υποθέσεις του όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, αναφέρει πως όλοι μπορούμε να πάρουμε δάνειο από την τράπεζα αν είμαστε εντάξει κάθε μήνα και το αποπληρώνουμε και αν η τράπεζα καταλάβει πως το δάνειο το θέλουμε για να το επενδύσουμε. Ταξινομεί σε κατηγορίες όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, μπορεί να διακρίνει και να ταξινομήσει όλα τα στοιχεία του Ενεργητικού και του Παθητικού μιας επιχείρησης, αιτιολογώντας πάντα την επιλογή του. Ορίζει με ευρύ λεξιλόγιο. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί πάντα ορθά την ορολογία που έχει διδαχθεί στο μάθημα της λογιστικής και του έχει γίνει ξεκάθαρη η χρήση της κάθε έννοιας, όπως αναφέρει, το ταμείο είναι στοιχείο του ενεργητικού γιατί είναι κάτι που κατέχει η επιχείρηση και για να αυξηθεί το χρεώνω δεν το πιστώνω γιατί αν το πίστωνα σημαίνει ότι το ταμείο μου μειώνεται. Αναγνωρίζει τα σύμβολα και τους συμβολισμούς. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τον σχηματισμό του λογιστικού ημερολογίου, το λογιστικό ταυ, το Χ ήγια την χρέωση ή αύξηση, το Π ή – για την πίστωση, το Ε για το ενεργητικό και Π για το παθητικό, για την επίλυση όλων των λογιστικών ασκήσεων Σχεδιάζει και συνθέτει υποθετικά προβλήματα και καταστάσεις όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, ο Χ. καλείται να δώσει ένα λογιστικό γεγονός προς επίλυση σε συμμαθητή του που βρίσκεται στον πίνακα, διαδικασία που εναλλακτικά θα την έκανε ο εκπαιδευτικός.
Εφαρμόζει τις μεθόδους που απαιτούνται για την επίλυση ή δημιουργία προβληματισμών. Για παράδειγμα, κάθε φορά που θα σηκωθεί στον πίνακα έπειτα από παρότρυνση του εκπαιδευτικού, σχεδιάζει πρώτα το λογιστικό ημερολόγιο, τα ταυ και τον πίνακα του ισολογισμού και αναμένει την εκφώνηση από τον εκπαιδευτικό. Ανακαλεί γνώσεις που έχει αποκτήσει στο παρελθόν στην μνήμη του με επιτυχία και μεγάλη λεπτομέρεια. Για παράδειγμα, σε προφορική εξέταση επανάληψης προγενέστερων μαθημάτων, απαντά με τον ίδιο τρόπο που απαντούσε ο εκπαιδευτικός κατά την παράδοση του μαθήματος. Συνδέει τις προγενέστερες γνώσεις με τις νεότερες για την επίλυση προβληματισμών. Για παράδειγμα, αφού όπως έχουμε πει αν κερδίσω στο λαχείο αυτό το ονομάζω έκτακτο κέρδος, τότε και στην παρούσα ερώτηση του πως ονομάζω τα χρήματα που βρήκα στο δρόμο και τα βάζω στο ταμείο της επιχείρησής μου η απάντηση είναι έκτακτο κέρδος γιατί είναι κάτι που μπήκε στην επιχείρηση και δεν το έχω δουλέψει. Διακρίνει το βαθμό δυσκολίας ασκήσεων ή προβληματισμών Για παράδειγμα, αναφέρει πως «…αισθάνομαι ότι εδώ κρύβεται κάποια παγίδα γιατί δε βρίσκω εύκολα την απάντηση και ότι σκέφτομαι για σωστό μετά από λίγο βρίσκω γιατί είναι λάθος». Εφαρμόζει όλα όσα έχει μάθει. Για παράδειγμα, σε ασκήσεις που δεν απαιτούν πλήρη αιτιολόγηση ή απάντηση, ή είναι σύντομης απάντησης, ο Χ. θα απαντήσει με κάθε τρόπο που θα τεκμηριώνει την σωστή απάντηση και με όλα τα λογιστικά εργαλεία. Είναι πρόθυμος στην σχολική εξέταση, είτε αυτή γίνεται προφορικά, είτε γραπτά ατομικά ή στον πίνακα. Για παράδειγμα, όταν ρωτήθηκε τι θα έλεγε αν σήμερα γράφαμε ένα διαγώνισμα, η απάντηση του ήταν ένα πλατύ χαμόγελο και «…ωραία γιατί εδώ θα τα βρω όλα μαζεμένα».
Γλωσσικός Τομέας Περιγραφή Η Γλώσσα είναι ένα συμβολικό σύστημα σημείων με το οποίο επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας και είναι άυλη. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των γλωσσολόγων. Ο Λόγος είναι η αμφίδρομη σχέση μεταξύ σκέψης και γλώσσας. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των εκπαιδευτικών (εσωτερική δομή του λόγου). Η Ομιλία είναι η γλωσσική συμπεριφορά ή το γλωσσικό φαίνεσθε. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των ψυχολόγων και λογοθεραπευτών (εξωτερική δομή του λόγου). Κατά την σύνταξη της Παιδαγωγικής Έκθεσης εξετάζουμε την γλώσσα των μαθητών σε τέσσερα επίπεδα:
Α1. Προφορικό εκφερόμενο λόγο: εξετάζονται το επίπεδο φώνησης (άρθρωση, προσωδία1, φωνηματική ακοή2), επίπεδο δομής σημασιολογίας (έλεγχο λεξιλογίου σε ποσότητα και ποιότητα, κατανόηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων), επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας (η γλώσσα ως επικοινωνιακό εργαλείο)
Α2. Εσωτερική δομή λόγου: αποτελεί τη βασική εσωτερική επεξεργασία προκειμένου να επιτευχθεί η εκφορά του λόγου. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να δουλεύει πρώτα με την εσωτερική δομή του λόγου ώστε ο εκφερόμενος να προκύπτει. Αποτελεί το πιο σημαντικό στοιχείο για την περιγραφή της εσωτερικότητας του λόγου που χαρακτηρίζεται από τα:
Επικοινωνιακό κίνητρο: να θέλει, να επιθυμεί, να έχει βούληση να επικοινωνήσει. Αναγνωρίζεται από την παρατήρηση του μαθητή.
Διαμόρφωση της ιδέας: να διαμορφώνει την ιδέα που θέλει να δημοσιοποιήσει μέσω της γλώσσας (συμβολική διάστασης της γλώσσας, βοηθά το συμβολικό παιχνίδι).
Επιλογή γλωσσικών μέσων: λεξιλόγιο, γραμματική, σύνταξη που είναι σύμφωνα με τους γλωσσικούς κανόνες
1 Τονισμός, μελωδία, αναπνοή, ρυθμός, ποιότητα φωνής (ύψος, ένταση, χροιά) 2 Δυνατότητα να διακρίνει τα φωνήματα
Εσωτερική φώνηση: να επιλέγει τις σωστές αρθρωτικές θέσεις και προσωδιακά στοιχεία.
Β1. Παραγωγή γραπτού λόγου: να μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα. Γραφή + Ανάγνωση, είναι ένα πράγμα, δε πρέπει να γίνεται διάκριση.
Β2. Εσωτερική δομή γραπτού λόγου: εννοιολογική κατανόηση του περιεχομένου του γραπτού λόγου. Εξετάζεται σε τρία επίπεδα:
Επίπεδο κατανόησης μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής
Επίπεδο γραφής και σημασιολογίας του λόγου
Επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας
Μελέτη περίπτωσης Ο Χ. γεννήθηκε στην Ελλάδα από έλληνες γονείς, μιλά την ελληνική γλώσσα και χρησιμοποιεί μόνο αυτή για τις επικοινωνιακές του ανάγκες. Στον κανονικό αυτισμό που αποτελεί επικοινωνιακή διαταραχή, πλήττεται η επικοινωνιακή λειτουργία στον εκφερόμενο λόγο ενώ το επικοινωνιακό κίνητρο ενυπάρχει. Εξαιτίας όμως της αχρησίας του εκφερόμενου λόγου, διαταράσσεται και η εσωτερικότητα του λόγου (εσωτερική δομή του λόγου). Ωστόσο ο Χ. κατέχει την εσωτερικότητα του λόγου. Σκέφτεται πάντα πριν απαντήσει κοιτάζοντας στο κενό και αν δε πιεστεί θα απαντήσει ορθά. Εάν πιεστεί από τον περιορισμένο χρόνο ή από τους συμμαθητές του που γνωρίζουν την απάντηση τότε θα παραιτηθεί από την προσπάθεια γιατί δεν θέλει να γίνεται βάρος. Σε πολλά λογιστικά προβλήματα βάζει τον εαυτό του μέσα στο πρόβλημα και με νοερές διεργασίες προσπαθεί να το επιλύσει. Έπειτα, σηκώνει το κεφάλι και ζητά «…να πω;». Αυτή η διαδικασία μπορεί να ωφελήσει κατά πολύ τον Χ., μόλις του ανατίθενται ρόλοι ιδιοκτήτη επιχείρησης, ή υπαλλήλου επιχείρησης, ή ταμίας τράπεζας, τότε οι ορθές απαντήσεις ξεπηδούν τεκμηριωμένα από μέσα του. Τότε ο εκπαιδευτικός καλό είναι να συνεχίσει την διαδικασία θέτοντας περαιτέρω ερωτήσεις με μεγαλύτερο βαθμός δυσκολίας και χρήσης λογιστικών κανόνων. Για παράδειγμα ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., έχεις δική σου επιχείρηση με γάλατα και σου κλέβουν το
βράδυ ένα φορτηγό αξίας χιλίων ευρώ, πως θα το εμφανίσεις αυτό στα βιβλία σου; Ο Χ. σκέφτεται σε πρώτο πρόσωπο φωναχτά και αναφέρει πως θα έχω ζημία χίλια ευρώ άρα χρεώνω τις ζημίες και πιστώνω τα αυτοκίνητα για να δείξω ότι μου μειώθηκαν. Σε επέκταση της ερώτησης, ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., πως την ίδια στιγμή ανακαλύπτει πως μέσα στο φορτηγό σου υπήρχαν και γάλατα αξίας εκατό ευρώ που θα τα πουλούσες την επόμενη μέρα, αλλάζει κάτι τώρα; Ο Χ., αποκρίνεται πως αν είναι έτσι τότε μεγαλώνει η ζημία μου και γίνεται χίλια εκατό ευρώ και μειώνονται τα φορτηγά και τα γάλατα, δηλαδή το εμπόρευμα που έχω, άρα πρέπει να τα πιστώσω. Ο εκφερόμενος λόγος του είναι βαρύς, πάντα τονισμένος υψηλά, μονότονος και τραχύς. Τα ίδια χαρακτηριστικά μπορεί να παρουσιάζει και η γλώσσα του σώματός του Το λεξιλόγιό του στην λογιστική βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα και με παρότρυνση μπορεί να χρησιμοποιεί, από ένα σημείο και μετά, μόνο την ορολογία που απαιτείται για τις ανάγκες του μαθήματος. Χρησιμοποιεί τις σωστές λέξεις εκεί που πρέπει και όταν κάποια δεν την κατέχει καλά ή δεν είναι σίγουρος, δεν την χρησιμοποιεί ή την χρησιμοποιεί με ερωτηματικό στο τέλος. Πχ «…η ταμειακή μηχανή ανήκει στα… πάγια;». Έπειτα από επισήμανση που του έγινε ότι δε χρειάζεται να απαντάει με ερώτηση, το αποτέλεσμα ήταν να απαντάει σε περισσότερες ερωτήσεις, χωρίς ερωτηματικό και χωρίς δισταγμό αφού έγινε σε όλους η επισήμανση ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αφού τώρα διδασκόμαστε το μάθημα, οπότε θα απαντάμε με αυτό που πιστεύουμε ως πιο σωστό αλλά θα απαντάμε με βεβαιότητα. Χρησιμοποιεί ορθά τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες όταν χρειάζεται να επικοινωνήσει. Από την παρατήρηση φάνηκε πως συνήθως η έναρξη της επικοινωνίας ή του διαλόγου γίνεται από τους άλλους αλλά μόλις αυτή ξεκινήσει ο Χ. είναι πλήρως συμμετοχικός σε κάθε πρόσωπο (αγόρι, κορίτσι, συμμαθητής, άλλος μαθητής, εκπαιδευτικός). Στις προφορικές ασκήσεις που γίνονται μέσα στην τάξη, φαίνεται έντονα η επιθυμία του να απαντήσει σε όλες και γίνεται φανερή η χαρά του όταν του δίνεται ο λόγος. Σε ερωτήσεις που απευθύνονται σε όλη την τάξη, ψάχνει να βρει μόνος του την απάντηση και την δίνει όταν του απευθυνθεί ο λόγος. Ο εκπαιδευτικός σε αυτή τη φάση δεν πρέπει να υποθέτει ότι δε γνωρίζει την απάντηση ο Χ. ή ότι δεν συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Στο γραπτό επίπεδο ο Χ. μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα και το ίδιο να γίνει και από τους τρίτους αφού καταβάλουν μικρή προσπάθεια κατανόησης του μηχανισμού γραφής του. Συγκεκριμένα, ο Χ. γράφει στο τετράδιο με σχετικά ευανάγνωστα γράμματα και χρησιμοποιεί σημεία στίξης. Δυσκολία μπορεί να παρουσιάσει ο εκπαιδευτικός στο γεγονός ότι δεν υπάρχει παραγραφοποίηση, εσοχές και ότι δεν υπάρχει κενή σειρά που υποδεικνύει αλλαγή ερώτησης ή νοήματος. Το κείμενο όμως είναι πάντα επικοινωνιακό και στοχευόμενο. Ακολουθούν φωτογραφίες:
Συζήτηση Ο Χ. έχει τις ίδιες μαθησιακές ανάγκες και δυνατότητες όπως κάθε άλλος μαθητής. Συμμετέχει ενεργά εφόσον του δοθεί ο λόγος και μπορεί να λύνει προβληματισμούς μόνος του ή με μικρή βοήθεια. Δεν έχει άγχος για διαγωνίσματα ή ερωτήσεις και τον ενδιαφέρει να μαθαίνει. Έγινε ανοιχτή συζήτηση με τους υπόλοιπους καθηγητές του τμήματος σε συνέλευση καθηγητών και αναφέρθηκαν τα ίδια αναφορικά με την διαγωγή και την μαθησιακή του διαδικασία και στα λοιπά μαθήματα. Η φιλόλογος του τμήματος παρατήρησε ανάγκη βελτίωσης του γραπτού λόγου και εκμάθηση των κανόνων γραφής κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει βραχυπρόθεσμο μαθησιακό στόχο του Χ. Προτείνεται η ανεύρεση των λόγων της σχολικής άρνησης του Χ. πριν δύο χρόνια ώστε να μην επαναληφθεί το γεγονός και η τωρινή ενίσχυση, ενθάρρυνση και ανταμοιβή του και στα λοιπά μαθήματα.
Βιβλιογραφία
Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Παράρτημα
Τσικολάτας Α. (2014) Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας. Αθήνα
Τσικολάτας Α. (2014) Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας. Αθήνα
Τσικολάτας Α. (2014) Νοητική Καθυστέρηση. Αθήνα
Εννοιολογική πλαισίωση Η νοητική καθυστέρηση είναι δύσκολο να ορισθεί για πολλαπλούς και διαφορετικούς λόγους. Στην παγκόσμια βιβλιογραφία παρουσιάζεται με διάφορους ορισμούς και αυτό οφείλεται κυρίως στην αντιμετώπιση της κοινωνίας. Ωστόσο, αναφέρεται σε γενική λειτουργία κάτω του φυσιολογικού, η οποία ξεκινά από την αναπτυξιακή περίοδο και συνδέεται με βλάβες στην προσαρμοστική συμπεριφορά (AAMD, 1959). Η έννοια του κάτω του φυσιολογικού προσδιορίζεται με ΔΝ 70 και κάτω σε σταθμισμένα τέστ νοημοσύνης. Το ανώτερο αυτό όριο μπορεί να επεκταθεί και μέχρι το 75 και άνω ανάλογα με την αξιοπιστία του κριτηρίου που χρησιμοποιείται. Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία για σχολικό πλαίσιο. Aποτελεί συγκεκριμένη διαταραχή και είναι σαφώς οριοθετημένη κλινικά και μπορεί να εμφανίζεται ως κυρίαρχο ή δευτερεύον σύμπτωμα πολλών διαφορετικών διαταραχών και συνδρόμων (Clarke et a1. 1985). Ο αμερικανός ψυχολόγος Edgar Doll (1994) περιγράφει τη νοητική καθυστέρηση ως μια κατάσταση αδυναμίας στην κοινωνική προσαρμογή, η οποία είναι παρούσα κατά τη γέννηση ή εμφανίζεται κατά την πρώτη παιδική ηλικία και οφείλεται σε κάποια εξελικτική αναστολή, λόγω οργανικών αιτιών. Η κατάσταση αυτή είναι ανίατη, είτε εφαρμοστεί θεραπευτική αγωγή είτε κατάλληλη άσκηση. Με τον ορισμός αυτό καθιερώθηκαν έξι βασικά κριτήρια για τη διάγνωση της ΝΚ: η ανεπαρκής κοινωνική προσαρμογή, η ανεπαρκής νοητική ανάπτυξη, η κοινωνική ανεπάρκεια κατά την ώριμη ηλικία, η εμφάνισή της κατά τη γέννηση ή την πρώτη παιδική ηλικία, η ύπαρξη οργανικών αιτιών και η εξάρτηση του ατόμου από άλλους σε όλη του τη ζωή (Χρηστάκης, 2006) Ο πιο γνωστός και επικρατέστερος είναι ο όρος «νοητική καθυστέρηση» (Mental Retardation), που χρησιμοποιείται και στην ελληνική μετάφραση των διαγνωστικών εγχειριδίων DSM-IV και ISD-10, ενώ κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί διάφοροι όροι όπως ιδιωτεία, παραφροσύνη, ολιγοφρένεια, κρετινισμός, νοητική ανεπάρκεια, νοητική αναπηρία. Άλλοι παρεμφερείς όροι που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν τα άτομα με νοητική καθυστέρηση είναι «νοητικώς υστερούντα», «νοητικώς μειονεκτούντα», «νοητικώς αποκλίνοντα» κλπ.
Κλινική Εικόνα Η νοητική καθυστέρηση δεν είναι στατική διαταραχή, αλλά δυναμική κατάσταση πολλαπλής αιτιολογίας. Δεν είναι νόσος με τη στενή έννοια του όρου (Clarke et a1. 1985). Οι λειτουργίες της σκέψης και της αντίληψης δεν παρουσιάζουν χαρακτηριστικές διαταραχές, εκτός κι αν συνυπάρχει ψυχική νόσος. Είναι σύμπτωμα, που συνοδεύει ετερογενή ομάδα ιατρικών καταστάσεων, από γενετικά καθοριζόμενες και μεταβολικές διαταραχές έως λειτουργικές αλλαγές του νευρικού συστήματος μετά από τραύμα, κατά τον τοκετό ή αργότερα, κατά την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο. Εξαιτίας αυτής της ετερογένειας, κάθε άτομο διερευνάται εξατομικευμένα, ανάλογα με τη συνύπαρξη άλλης νόσου ή συνδρόμου, όπως πχ το σύνδομο Down. Η ΝΚ δεν οφείλεται σε μια μοναδική αιτία, δεν χαρακτηρίζεται από ένα συγκεκριμένο μηχανισμό και δεν παρουσιάζει την ίδια κλινική πορεία ή πρόγνωση σε όλα τα άτομα.
Αναδρομή Ο ψυχολόγος Alfred Binet το 1897 άρχισε μετρήσεις νοημοσύνης με παιδιά «χαμηλών ικανοτήτων» στα σχολεία του Παρισιού. Αρχές του 20ου αιώνα ξεκίνησε η καταγραφή δυσπροσαρμοστικών ατόμων στη Γαλλία όπου αναζήτησή τους γινόταν από τα άτομα εξουσίας της κάθε περιοχής (αστυνόμο, ιερέα, δήμαρχο). Έπειτα ακολούθησε η αναζήτησή τους σε φορείς όπως στρατό, σχολείο και άλλα ιδρύματα όπου τελικά τα άτομα αυτά ταμπελοποιήθηκαν, απομονώθηκαν και εξορίστηκαν. Κατόπιν ακολούθησε η κλινική εξέταση των δυσπροσαρμοστικών αυτών ατόμων και το 1905 παρουσιάζεται το πρώτο Alfred Binet τεστ νοημοσύνης. Το τεστ αναθεωρείται το 1908 και μεταφράζεται στα αγγλικά από τον Henry Goddard. Ο William Stern μελέτησε ατομικές διαφορές των δυσπροσαρμοστικών στο τέλος του 19ου αιώνα. Ο Lewis Terman του Πανεπιστημίου Stanford επεκτείνει το τεστ νοημοσύνης και το αναθεωρεί για να περιλάβει τέσσερις τύπους ικανότητας (1916/Stanford-Binet): Λεκτική (verbal reasoning), Ποσοτική (quantitative reasoning), Αφαιρετική (abstract/ visual reasoning), Βραχύχρονη μνήμη (short-term memory). Το 1911 ο William Stern εισάγει την έννοια του σημερινού «δείκτη νοημοσύνης» (IQ) ως κλάσμα IQ=ΠΗ/ΧΗ x 100, όπου ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει ΙQ = 100, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 8 ετών έχει IQ = 125, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 8 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει IQ = 80. Το 1939 ο ψυχίατρος David Wechsler εισάγει το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για ενήλικες (WAIS – Wechsler Adult Intelligence Scale – 17 ετών και άνω). Μερικά χρόνια αργότερα δημιουργεί και το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για παιδιά (WISC – Wechsler Intelligence Scale for Children – από προσχολική ηλικία).
Ταξινόμηση – Χαρακτηριστικά Τα ταξινομικά συστήματα ICD-10 (WHO 1992) και DSM-IV (ΑΡΑ 1994b) συμπεριλαμβάνουν στον ορισμό της νοημοσύνης και τους δυο τομείς δεξιοτήτων, γνωστικές λειτουργίες και ικανότητα προσαρμογής. Σύμφωνα με τα συστήματα αυτά, η ΝΚ αναγνωρίζεται όταν το επίπεδο των γνωστικών λειτουργιών και της κοινωνικής προσαρμογής του ατόμου είναι κατώτερο του μέσου όρου. Ανάλογα με τη βαρύτητά της, η νοητική καθυστέρηση ταξινομείται σε ελαφρά, μέτρια, σοβαρή, βαριά και Ν.Υ. απροσδιόριστης σοβαρότητας. Τα νοητικά καθυστερημένα άτομα διακρίνονται σε:: Ελαφριά: ΝΠ από 60 έως 80. Η ελαφριά νοητική καθυστέρηση αναγνωρίζεται στο 85% (DSMIV, ΑΡ Α 1994), περίπου, του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αναπτύσσουν κοινωνικές και επικοινωνιακές ικανότητες στην προσχολική ηλικία, έχουν ελάχιστες ελλείψεις στο αισθητικοκινητικό επίπεδο και δεν διακρίνονται παρά μόνο σε μεγαλύτερη ηλικία. Οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 6η δημοτικού. Με την πρέπουσα υποστήριξη, μπορούν να ζήσουν επιτυχώς στη κοινότητα, ανεξάρτητα ή με κάποια επίβλεψη. Ωστόσο, δυσκολίες στον τομέα του λόγου μπορεί να περιορίσουν την ανεξαρτησία του ατόμου κατά την ενηλικίωση. Στην ενήλικη ζωή αποκτούν, συνήθως, επαρκείς κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες, με ελάχιστη εξωτερική υποστήριξη. Ωστόσο, μπορεί να έχουν ανάγκη από καθοδήγηση και βοήθεια σε διαφορετικές ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Πολλά άτομα είναι σε θέση να ζήσουν ανεξάρτητα, αλλά μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες στις απαιτήσεις του γάμου ή της ανατροφής των παιδιών. Μέτρια: ΝΠ από 40 έως 60, αποτελούν το 10% των παιδιών με ΝΚ (DSM-IV, ΑΡΑ 1994). Τα περισσότερα παιδιά αποκτούν μάλλον νωρίς επικοινωνιακές ικανότητες και με μέτρια επίβλεψη μπορούν να αναλάβουν την φροντίδα τους. Επωφελούνται από προγράμματα για απόκτηση κοινωνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων αλλά οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 2α δημοτικού. Η πλειοψηφία μπορεί να μάθει να κυκλοφορεί σε γνωστά μέρη και να εργάζεται με επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια. Προσαρμόζονται καλά στη ζωή της κοινότητας σε προστατευμένα πλαίσια. Οι δεξιότητες λόγου κυμαίνονται από την ικανότητα συμμετοχής σε απλή συζήτηση, έως πολύ απλό λόγο, που περιορίζεται στην κάλυψη των βασικών αναγκών. Τα άτομα που δεν αναπτύσσουν λόγο μπορεί να κατανοούν απλές οδηγίες και να μάθουν να χρησιμοποιούν νοηματική γλώσσα. Οι δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης και οι κινητικές είναι περιορισμένες. Η σχολική απόδοση είναι σημαντικά περιορισμένη, αλλά τα άτομα υψηλότερης λειτουργικότητας μπορεί να μάθουν στοιχειώδη ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Ως ενήλικες είναι σε θέση να συμμετέχουν σε απλές, πρακτικές, προσεχτικά οργανωμένες δραστηριότητες, αλλά, γενικά, έχουν ανάγκη από σταθερή επίβλεψη. Η ανεξάρτητη διαβίωση είναι σπάνια. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων αναγνωρίζονται εγκεφαλικές ανωμαλίες και, συχνά, συνυπάρχει αυτιστική διαταραχή, επιληψία ή σωματικές αναπηρίες. Βαριά: ΝΠ κάτω από 40 (ΑΡΑ 1994b) συνήθως συνυπάρχει μια νευρολογική συνθήκη. Αναγνωρίζεται σε ποσοστό μικρότερο του 1% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζονται συγκεκριμένοι οργανικοί παράγοντες, συνυπάρχουν κι άλλες αναπτυξιακές ή οργανικές διαταραχές, καθώς και προβλήματα κινητικότητας, επιληψία, βλάβες της όρασης ή της ακοής. Το ποσοστό συνύπαρξης σοβαρών και πολλαπλών αναπηριών αυξάνει, καθώς μειώνεται το επίπεδο των γνωστικών δεξιοτήτων (De Jong 1985). Η κατανόηση και η χρήση του λόγου περιορίζεται σε απλές χειρονομίες και η προσαρμοστική λειτουργικότητα ποικίλλει. Ωστόσο, κάποια άτομα κατακτούν οπτικοχωρικές δεξιότητες, σε κάποιο βαθμό. Το παιδί ή ο ενήλικας μπορεί να συμμετέχει σε απλές ρουτίνες της καθημερινής ζωής, με επίβλεψη και καθοδήγηση. Η ανάγκη για αυστηρά δομημένο περιβάλλον, συνεχή καθοδήγηση, εκπαίδευση σε τομείς αυτοεξυπηρέτησης και δεξιότητες επικοινωνίας, είναι μεγάλη. Η αισθητικοκινητική τους ανάπτυξη και οι ικανότητες τους για επικοινωνία και αυτοεξυπηρέτηση μπορούν να επιτευχθούν σε υψηλής οργάνωσης πλαίσια με συνεχή βοήθεια και προσωπική σχέση με αυτόν που τον φροντίζει.
Διάγνωση αιτιολογίας ΝΚ Τα κυριότερα μέσα διάγνωσης της νοητικής υστέρησης είναι τα διάφορα τεστ που μετρούν τη νοημοσύνη και τη λειτουργικότητα του παιδιού. Τα σημαντικότερα διαγνωστικά τεστ είναι η κλίμακα νοημοσύνης Stanford-Binet, οι κλίμακες νοημοσύνης Wechsler για ενήλικες (WAIS-R) και για παιδιά (WISC-ΙΙΙ), το Georgas τεστ νοημοσύνης για παιδιά, καθώς και διάφορα τεστ που εκτιμούν τις σχολικές δεξιότητες, την προσαρμοστική συμπεριφορά, τις αντιληπτικές και κινητικές δεξιότητες, την προσωπικότητα και την κοινωνική προσαρμογή. Επίσης, για τη διάγνωση είναι σημαντική και η συνέντευξη με τους γονείς και τους δασκάλους, καθώς και η παρατήρηση από τον ειδικό του ίδιου του παιδιού (Μάνος Ν.,1997).
Αίτια ΝΚ Πιο αναλυτικά τα αίτια που προκαλούν νευρολογικές βλάβες και οδηγούν σε κάποια εγκεφαλική ανωμαλία, παρουσιάζονται παρακάτω: Α. Προγεννητικά αίτια: το έμβρυο είναι ιδιαίτερα τρωτό μέσα στη μητρική κοιλότητα. Οι ψυχρές στατιστικές θεωρούν τους παράγοντες που επιδρούν κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης υπεύθυνους για το 38-40% των γεννήσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Εξάλλου, και η συχνότητα του εμβρυϊκού θανάτου κατά την προγεννητική περίοδο είναι 2-3 φορές μεγαλύτερη από αυτή κατά τον τοκετό και τη νεογνική περίοδο. Κυριότεροι αιτιολογικοί παράγοντες σ’ αυτή την περίοδο θεωρούνται:
Κληρονομικοί παράγοντες, όπως η γαλακτοζεμία όπου οι γονείς πρέπει να ελέγξουν αν φέρουν το γονίδιο. Υπάρχει 25% πιθανότητα ΝΚ σε κάθε εγκυμοσύνη
Χρωμοσωμικές ανωμαλίες κατά τη διαδικασία της μίτωσης, όπως η λανθασμένη κατανομή των χρωμοσωμάτων. Γίνεται ανώμαλη σύζευξη με αποτέλεσμα να διαφοροποιείται η σύνθεση, η μορφή και το μέγεθος του χρωμοσώματος, επομένως και του κυττάρου (Χρηστάκης, 2006), όπως το σύνδρομο down (τρισωμία), το σύνδρομο Klinefelter και το σύνδρομο Turner.
Ασθένειες της εγκύου: Οι κυριότερες λοιμώξεις από τις οποίες κινδυνεύει το έμβρυο είναι η ερυθρά, ο κυτταρομεγαλοϊός, η τοξοπλάσμωση, ο ιός του απλού έρπητα, η ανεμοβλογιά, η σοβαρή γρίπη και η ιλαρά. Το έμβρυο κινδυνεύει να προσβληθεί από λοιμώξεις καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες της. Ο παθογόνος μικροοργανισμός είναι δυνατό να μεταδοθεί στο έμβρυο με τρεις τρόπους: 1. διαπερνώντας τον πλακούντα, απαραίτητη προϋπόθεση για τη λοίμωξη του εμβρύου είναι η λοίμωξη της μητέρας. 2. εισδύοντας από το γεννητικό σωλήνα, όταν υπάρχει ρήξη των υμένων και 3. κατά τη διάρκεια του τοκετού, εάν το έμβρυο έρθει σε επαφή με μολυσμένες εκκρίσεις από το αίμα και τα κόπρανα της μητέρας.
Ανωμαλίες μεταβολισμού (PKU): Η φαινυλκετονουρία (PKU) είναι μια κληρονομική συγγενής διαταραχή του μεταβολισμού των αμινοξέων. Η νόσος παρατηρείται σε όλο τον κόσμο και προκαλεί σοβαρή πνευματική αναπηρία, εάν δεν αντιμετωπιστεί. Η ανωμαλία αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη δηλητηρίαση από φαινυλαλανίνη, η οποία πλήττει ιδιαίτερα τον εγκέφαλο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, η νόσος μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευματική και κινητική αναπηρία, ακόμη και σοβαρή άνοια. Η πιθανότητα εμφάνισης φαινυλκετονουρίας είναι 1:10.000. Η αποτελεσματικότερη θεραπεία είναι αποδεδειγμένα μια ειδική διατροφή με τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε φαινυλαλανίνη.
Ασυμβατότητα του Rh του αίματος της μητέρας με αυτό του εμβρύου: που σε ειδικές περιπτώσεις καταστροφής του πλακούντα, μπορεί να προκληθεί καταστροφή πολλών οργάνων του εμβρύου, μεταξύ των οποίων είναι και ο εγκέφαλος.
Ανοξία: η Εγκεφαλική Ανοξία είναι η έλλειψη οξυγόνου του εγκεφάλου. Αν είναι μεγάλη, μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές στον εγκέφαλο
Τραυματισμοί της εγκύου: οι τραυματισμοί της εγκύου στην κοιλιακή χώρα από πτώση ή άλλες εξωτερικές πιέσεις μπορούν να προκαλέσουν τραύματα στο έμβρυο και κυρίως στον εγκέφαλό του με συνέπειες δυσάρεστες για την ανάπτυξή του. Γι’ αυτό η κοιλιακή χώρα της εγκύου θα πρέπει να περιβάλλεται από ιδιαίτερη φροντίδα.
Κακή διατροφή: έγκυες που υποσιτίζονται παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό πρόωρων τοκετών, αποβολών και αλλοιώσεων των κυττάρων του εμβρύου. Η κακή διατροφή της εγκύου μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες και στο κεντρικό νευρικό σύστημα του παιδιού προκαλώντας μελλοντικά ακόμα και μαθησιακές δυσκολίες. Επιπλέον η χρήση ουσιών ή το αλκοολικό σύνδρομο μολύνουν τον πλακούντα.
Δηλητηριάσεις από μόλυβδο: η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας υπολογίζει ότι 12 εκατομμύρια παιδιά στις υποανάπτυκτες χώρες υποφέρουν από μόνιμη εγκεφαλική βλάβη που οφείλεται στον μόλυβδο. Ανά το παγκόσμιο 3,5% της ελαφριάς πνευματικής καθυστέρησης οφείλεται σε δηλητηρίαση από μόλυβδο. Ο μόλυβδος διαπερνά τον πλακούντα με ευκολία και είναι πολύ επικίνδυνος για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο εφ’ όσον δεν υπάρχει ο φραγμός αίματος- εγκεφάλου. Το επίπεδο μολύβδου στο αίμα της μητέρας είναι ένας βασικός δείκτης έκθεσης του εμβρύου. Στην εγκυμοσύνη μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό και χαμηλό βάρος γέννησης. Προγεννητική έκθεση σε χαμηλά επίπεδα μολύβδου (14μg/dl) στο αίμα της μητέρας αυξάνει τον κίνδυνο χαμηλού βάρους γέννησης και προώρου τοκετού. Συγγενείς ανωμαλίες, όπως κρυψορχία και ελαφρές ανωμαλίες του δέρματος, μεταγεννητική αρνητική επίδραση στη σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Σε μαθητές που οι βιολογικοί τους γονείς δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο σαν παιδιά πριν 50 χρόνια παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό αποδεικνύει ότι τα παιδιά γονιών που δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο στο παρελθόν βρίσκονται σε ψηλότερο κίνδυνο να παρουσιάσουν νευροαναπτυξιακές βλάβες.
B. Περιγεννητικά αίτια:
Ανοξία (Ασφυξία του εγκεφάλου): Η ασφυξία του εγκεφάλου αποτελεί την κυριότερη αιτία νευρολογικών βλαβών κατά την περιγεννητική περίοδο, αλλά μόνο ένας περιορισμένος αριθμός παιδιών με εγκεφαλική παράλυση (6-15 %) έχει ως σαφή αιτιολογία την περιγεννητική ασφυξία. Κι αυτό σε αντίθεση με την εντύπωση που, μέχρι πρόσφατα, είχε επικρατήσει, πως η ασφυξία του εγκεφάλου ήταν η κύρια αιτία της εγκεφαλικής βλάβης.
Τραυματισμοί και αιμορραγία του εγκεφάλου: Αποτελούν τη δεύτερη συχνότερη αιτία εγκεφαλικών βλαβών στο νεογνό κατ’ αυτή την περίοδο. Μάλιστα η ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στον κόσμο. Μπορεί να προκληθούν από μηχανικές αιτίες, όπως η παράταση του τοκετού, η κακή θέση του εμβρύου κατά τον τοκετό, η μηχανική απόφραξη των αναπνευστικών οδών, η πρόωρη αποκόλληση του πλακούντα, η κάκωση της κεφαλής κ.λ.π. Η πλέον συνηθισμένη αιτία κάκωσης του κεφαλιού του νεογέννητου είναι αυτή που μπορεί να προκαλέσει ο εμβρυουλκός, στην περίπτωση που υπάρχει δυσαναλογία μεταξύ του κεφαλιού του νεογέννητου και της πυέλου της μητέρας.
Πρόωρη γέννηση: Τα πρόωρα νεογνά αποτελούν το 35% περίπου των περιπτώσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Με τη λέξη πρόωρο δεν εννοείται μόνο το νεογνό που γεννήθηκε πριν να συμπληρώσει τον κανονικό κύκλο κύησης, αλλά και το τελειόμηνο με βάρος γέννησης κάτω από 2.500gr (δυσώριμο).
οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως η μηνιγγίτιδα και η εγκεφαλίτιδα.
Τα εγκεφαλικά τραύματα από οποιαδήποτε αιτία κι αν έχουν προκληθεί, όπως αυτοκινητιστικά ατυχήματα, πτώσεις, σωματική κακοποίηση κ.λπ.
Παράγοντας παροδικής ή και μόνιμης βλάβης στον εγκέφαλο θεωρείται και η στέρηση της τροφής του νεογνού ή η ανεπαρκής λήψη της, ιδίως στα χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά. Σημασία φυσικά έχει πότε θα γίνει η υποθρεψία σε σχέση με το στάδιο της ανάπτυξης του εγκεφάλου του νεογνού. Άλλωστε, η ανεπαρκής θρέψη του παιδιού κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική, αλλά γενικότερα την ψυχοκινητική του ανάπτυξη.
Επικίνδυνος είναι κι ο πολύ υψηλός πυρετός του μωρού που μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικές βλάβες. Κάποιες φορές σε πολύ μικρές, απομονωμένες κοινωνίες είναι δυνατό να υπάρξουν γεννήσεις παιδιών με ιδιαίτερες δυσκολίες, επειδή, παρόλο που δεν υπάρχει αιμομιξία, οι κάτοικοι είναι σχεδόν συγγενείς. Πέραν, όμως, όλων αυτών των περιπτώσεων, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τους αναρίθμητους αστάθμητους, απρόβλεπτους κι άγνωστους ακόμα παράγοντες που ευθύνονται για τη γέννηση ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση.
Επιδημιολογία Η ΝΚ αποτελεί το 1-3% του γενικού πληθυσμού (Hodapp, 1996) 2% παιδιών σχολικής ηλικίας με μέτρια ΝΚ (Σταθόπουλος, 1999) 85% με ήπια ΝΚ 10% με μέτρια ΝΚ 3-4% βαριά ΝΚ 1-2% βαθιά ΝΚ Πιο συχνή στα αγόρια (ίσως λόγω συχνότερης παραπομπής) Βαριά ΝΚ το ίδιο σε αγόρια και κορίτσια Αυξημένη ΝΚ σε φτωχές συνθήκες διαβίωσης (Κακουρός, Μανιαδάκη, 2004)
Συννοσηρότητα Η συχνότητα των προβλημάτων ψυχικής υγείας και σοβαρής συμπεριφορικής και συναισθηματικής δυσλειτουργίας είναι υψηλότερη σε παιδιά και ενήλικες με νοητική καθυστέρηση, με ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 36%, σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό (5% έως 6%) (Rutter 1976, Koller et al. 1983). Σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, αυξημένη είναι η συχνότητα του αυτισμού, των ψυχώσεων και των προβλημάτων συμπεριφοράς. Τα 2/3 των παιδιών με αυτισμό παρουσιάζουν και νοητική καθυστέρηση και αποτελούν το 1-2% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αν ληφθούν υπόψη όλες οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, τότε 50% των παιδιών με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζει στοιχεία αυτισμού (Wing et al. 1979, Volkmar et al. 1999). Έχει διαπιστωθεί ότι γενικά οι άνθρωποι που πάσχουν από νοητική υστέρηση είναι πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν συναισθηματικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς. Οι πιο συχνές συνοδές διαταραχές στους νοητικά υστερούντες είναι η Διαταραχή ελαττωματικής προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), οι Διαταραχές της διάθεσης (μονοπολική, διπολική), οι Διάχυτες διαταραχές της ανάπτυξης, η επιληψία, οι Ψυχώσεις, οι Ψυχονευρώσεις, οι νευρομυικές, οπτικές, ακουστικές διαταραχές κ.λ.π. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποια βασικά κλινικά χαρακτηριστικά και στοιχεία των συνοδών διαταραχών (Μάνος Ν., 1997).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Anstotz Christoph (1997) Βασικές Αρχές της Παιδαγωγικής για τα νοητικά καθυστερημένα άτομα (μετ. Λευτέρης Αναγνώστου) επιμ. Αθηνά Ζώνιου-Σιδέρη Ελληνικά Γράμματα Β’έκδοση
Αmerican Psychiatry Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (fourth edition). USA: Washington, DC.
Hodapp Robert (2005) Αναπτυξιακές θεωρίες και αναπηρία, Νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές διαταραχές και κινητική αναπηρία (μετ. Μαρία Δεληγιάννη) επιστ. επιμ. Αθηνά Ζώνιου-Σιδέρη, Ηλέκτρα Σπανδάγου Αθήνα: Μεταίχμιο
Klein, N., Safford, P. (1977) Application of Piaget’s Theory to the study of thinking of the mentally retarded children: a review of research. The Journal of Special Education, 11, 201-216.
Τσιάντης Γ. (1996), Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας, Τεύχος Β, Αθήνα, Καστανιώτης.
Τσικολάτας Α. (2014) Νοητική Καθυστέρηση και Ενταξιακές Εκπαιδευτικές Προσεγγίσεις. Παιδαγωγική Έκθεση Μαθητή. Αθήνα
Εισαγωγή Οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνονται για την διαφορετικότητα και τη σύνθεση των μελών της. Η παγκοσμιοποίηση ως τάση και ως ανάγκη έχει γίνει διακριτή ακόμη και στον συντηρητικό ελλαδικό χώρο. Το μείγμα της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας έχει αλλάξει οριστικά και ριζικά. Έχουν αυξηθεί (ή είναι πλέον ορατοί) οι έλληνες που ανήκουν στην χαμηλή κοινωνική και οικονομική τάξη, έχουν αναπηρίες, ποικίλες σεξουαλικές προτιμήσεις, διαφορετικές εθνικές προελεύσεις, θρησκευτικές πεποιθήσεις. Το σχολείο, ως γνωστό, είναι προέκταση της κοινωνίας και επομένως οι δυναμικές της, οι ιδέες της και οι στάσεις της μεταφέρονται και λειτουργούν με πανομοιότυπο τρόπο στο περιβάλλον του σχολείου. Κατά καιρούς γίνονται προσαρμογές στους νόμους του κράτους και των υπεύθυνων δομών προκειμένου τα σχολεία να απορροφήσουν όλους τους μαθητές αλλά φαίνεται κάτι να πηγαίνει στραβά και αυτή η ένταξη να μην επιτυγχάνεται ποτέ. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα παρουσιάσουμε την κλινική εικόνα των ατόμων με νοητική καθυστέρηση, θα εστιάσουμε στις συνθήκες της ενταξιακής τους εκπαίδευσης και θα συντάξουμε μια Παιδαγωγική Έκθεση που θα βοηθά το μαθητή με νοητική καθυστέρηση να ενταχθεί στο γενικό σχολικό πλαίσιο χωρίς να αποθαρρύνεται και να ετικετοποιείται.
Εννοιολογική πλαισίωση Η νοητική καθυστέρηση είναι δύσκολο να ορισθεί για πολλαπλούς και διαφορετικούς λόγους. Στην παγκόσμια βιβλιογραφία παρουσιάζεται με διάφορους ορισμούς και αυτό οφείλεται κυρίως στην αντιμετώπιση της κοινωνίας. Ωστόσο, αναφέρεται σε γενική λειτουργία κάτω του φυσιολογικού, η οποία ξεκινά από την αναπτυξιακή περίοδο και συνδέεται με βλάβες στην προσαρμοστική συμπεριφορά (AAMD, 1959). Η έννοια του κάτω του φυσιολογικού προσδιορίζεται με ΔΝ 70 και κάτω σε σταθμισμένα τεστ νοημοσύνης. Το ανώτερο αυτό όριο μπορεί να επεκταθεί και μέχρι το 75 και άνω ανάλογα με την αξιοπιστία του κριτηρίου που χρησιμοποιείται. Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία για σχολικό πλαίσιο. Αποτελεί συγκεκριμένη διαταραχή και είναι σαφώς οριοθετημένη κλινικά και μπορεί να εμφανίζεται ωςκυρίαρχο ή δευτερεύον σύμπτωμα πολλών διαφορετικών διαταραχών και συνδρόμων (Clarke et a1. 1985). Ο αμερικανός ψυχολόγος Edgar Doll (1994) περιγράφει τη νοητική καθυστέρηση ως μια κατάσταση αδυναμίας στην κοινωνική προσαρμογή, η οποία είναι παρούσα κατά τη γέννηση ή εμφανίζεται κατά την πρώτη παιδική ηλικία και οφείλεται σε κάποια εξελικτική αναστολή, λόγω οργανικών αιτιών. Η κατάσταση αυτή είναι ανίατη, είτε εφαρμοστεί θεραπευτική αγωγή είτε κατάλληλη άσκηση. Με τον ορισμός αυτό καθιερώθηκαν έξι βασικά κριτήρια για τη διάγνωση της ΝΚ: η ανεπαρκής κοινωνική προσαρμογή, η ανεπαρκής νοητική ανάπτυξη, η κοινωνική ανεπάρκεια κατά την ώριμη ηλικία, η εμφάνισή της κατά τη γέννηση ή την πρώτη παιδική ηλικία, η ύπαρξη οργανικών αιτιών και η εξάρτηση του ατόμου από άλλους σε όλη του τη ζωή (Χρηστάκης, 2006) Ο πιο γνωστός και επικρατέστερος είναι ο όρος «νοητική καθυστέρηση» (Mental Retardation), που χρησιμοποιείται και στην ελληνική μετάφραση των διαγνωστικών εγχειριδίων DSM-IV και ISD-10, ενώ κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί διάφοροι όροι όπως ιδιωτεία, παραφροσύνη, ολιγοφρένεια, κρετινισμός, νοητική ανεπάρκεια, νοητική αναπηρία. Άλλοι παρεμφερείς όροι που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν τα άτομα με νοητική καθυστέρηση είναι «νοητικώς υστερούντα», «νοητικώς μειονεκτούντα», «νοητικώς αποκλίνοντα» κλπ.
Κλινική Εικόνα Η νοητική καθυστέρηση δεν είναι στατική διαταραχή, αλλά δυναμική κατάσταση πολλαπλής αιτιολογίας. Δεν είναι νόσος με τη στενή έννοια του όρου (Clarke et a1. 1985). Οι λειτουργίες της σκέψης και της αντίληψης δεν παρουσιάζουν χαρακτηριστικές διαταραχές, εκτός κι αν συνυπάρχει ψυχική νόσος. Είναι σύμπτωμα, που συνοδεύει ετερογενή ομάδα ιατρικών καταστάσεων, από γενετικά καθοριζόμενες και μεταβολικές διαταραχές έως λειτουργικές αλλαγές του νευρικού συστήματος μετά από τραύμα, κατά τον τοκετό ή αργότερα, κατά την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο. Εξαιτίας αυτής της ετερογένειας, κάθε άτομο διερευνάται εξατομικευμένα, ανάλογα με τη συνύπαρξη άλλης νόσου ή συνδρόμου, όπως πχ το σύνδρομο Down. Η ΝΚ δεν οφείλεται σε μια μοναδική αιτία, δεν χαρακτηρίζεται από ένα συγκεκριμένο μηχανισμό και δεν παρουσιάζει την ίδια κλινική πορεία ή πρόγνωση σε όλα τα άτομα.
Αναδρομή Ο ψυχολόγος Alfred Binet το 1897 άρχισε μετρήσεις νοημοσύνης με παιδιά «χαμηλών ικανοτήτων» στα σχολεία του Παρισιού. Αρχές του 20ου αιώνα ξεκίνησε η καταγραφή δυσπροσαρμοστικών ατόμων στη Γαλλία όπου αναζήτησή τους γινόταν από τα άτομα εξουσίας της κάθε περιοχής (αστυνόμο, ιερέα, δήμαρχο). Έπειτα ακολούθησε η αναζήτησή τους σε φορείς όπως στρατό, σχολείο και άλλα ιδρύματα όπου τελικά τα άτομα αυτά ταμπελοποιήθηκαν, απομονώθηκαν και εξορίστηκαν. Κατόπιν ακολούθησε η κλινική εξέταση των δυσπροσαρμοστικών αυτών ατόμων και το 1905 παρουσιάζεται το πρώτο Alfred Binet τεστ νοημοσύνης. Το τεστ αναθεωρείται το 1908 και μεταφράζεται στα αγγλικά από τον Henry Goddard. Ο William Stern μελέτησε ατομικές διαφορές των δυσπροσαρμοστικών στο τέλος του 19ου αιώνα. Ο Lewis Terman του Πανεπιστημίου Stanford επεκτείνει το τεστ νοημοσύνης και το αναθεωρεί για να περιλάβει τέσσερις τύπους ικανότητας (1916/Stanford-Binet): Λεκτική (verbal reasoning), Ποσοτική (quantitative reasoning), Αφαιρετική (abstract/ visual reasoning), Βραχύχρονη μνήμη (short-term memory). Το 1911 ο William Stern εισάγει την έννοια του σημερινού «δείκτη νοημοσύνης» (IQ) ως κλάσμα IQ=ΠΗ/ΧΗ x 100, όπου ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει ΙQ = 100, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 8 ετών έχει IQ = 125, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 8 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει IQ = 80. Το 1939 ο ψυχίατρος David Wechsler εισάγει το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για ενήλικες (WAIS – Wechsler Adult Intelligence Scale – 17 ετών και άνω). Μερικά χρόνια αργότερα δημιουργεί και το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για παιδιά (WISC – Wechsler Intelligence Scale for Children – από προσχολική ηλικία).
Ταξινόμηση – Χαρακτηριστικά Τα ταξινομικά συστήματα ICD-10 (WHO 1992) και DSM-IV (ΑΡΑ 1994b) συμπεριλαμβάνουν στον ορισμό της νοημοσύνης και τους δυο τομείς δεξιοτήτων, γνωστικές λειτουργίες και ικανότητα προσαρμογής. Σύμφωνα με τα συστήματα αυτά, η ΝΚ αναγνωρίζεται όταν το επίπεδο των γνωστικών λειτουργιών και της κοινωνικής προσαρμογής του ατόμου είναι κατώτερο του μέσου όρου. Ανάλογα με τη βαρύτητάτης, η νοητική καθυστέρηση ταξινομείται σε ελαφρά, μέτρια, σοβαρή, βαριά και Ν.Υ. απροσδιόριστης σοβαρότητας. Τα νοητικά καθυστερημένα άτομα διακρίνονται σε:: Ελαφριά: ΝΠ από 60 έως 80. Η ελαφριά νοητική καθυστέρηση αναγνωρίζεται στο 85% (DSMIV, ΑΡ Α 1994), περίπου, του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αναπτύσσουν κοινωνικές και επικοινωνιακές ικανότητες στην προσχολική ηλικία, έχουν ελάχιστες ελλείψεις στο αισθητικοκινητικό επίπεδο και δεν διακρίνονται παρά μόνο σε μεγαλύτερη ηλικία. Οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 6η δημοτικού. Με την πρέπουσα υποστήριξη, μπορούν να ζήσουν επιτυχώς στη κοινότητα, ανεξάρτητα ή με κάποια επίβλεψη. Ωστόσο, δυσκολίες στον τομέα του λόγου μπορεί να περιορίσουν την ανεξαρτησία του ατόμου κατά την ενηλικίωση. Στην ενήλικη ζωή αποκτούν, συνήθως, επαρκείς κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες, με ελάχιστη εξωτερική υποστήριξη. Ωστόσο, μπορεί να έχουν ανάγκη από καθοδήγηση και βοήθεια σε διαφορετικές ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Πολλά άτομα είναι σε θέση να ζήσουν ανεξάρτητα, αλλά μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες στις απαιτήσεις του γάμου ή της ανατροφής των παιδιών. Μέτρια: ΝΠ από 40 έως 60, αποτελούν το 10% των παιδιών με ΝΚ (DSM- IV, ΑΡΑ 1994). Τα περισσότερα παιδιά αποκτούν μάλλον νωρίς επικοινωνιακές ικανότητες και με μέτρια επίβλεψη μπορούν να αναλάβουν την φροντίδα τους. Επωφελούνται από προγράμματα για απόκτηση κοινωνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων αλλά οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 2α δημοτικού. Η πλειοψηφία μπορεί να μάθει να κυκλοφορεί σε γνωστά μέρη και να εργάζεται με επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια. Προσαρμόζονται καλά στη ζωή της κοινότητας σε προστατευμένα πλαίσια. Οι δεξιότητες λόγου κυμαίνονται από την ικανότητα συμμετοχής σε απλή συζήτηση, έως πολύ απλό λόγο, που περιορίζεται στην κάλυψη των βασικών αναγκών. Τα άτομα που δεν αναπτύσσουν λόγο μπορεί να κατανοούν απλές οδηγίες και να μάθουν να χρησιμοποιούν νοηματική γλώσσα. Οι δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης και οι κινητικές είναι περιορισμένες. Η σχολική απόδοση είναι σημαντικά περιορισμένη, αλλά τα άτομα υψηλότερης λειτουργικότητας μπορεί να μάθουν στοιχειώδη ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Ως ενήλικες είναι σε θέση να συμμετέχουν σε απλές, πρακτικές, προσεχτικά οργανωμένες δραστηριότητες, αλλά, γενικά, έχουν ανάγκη από σταθερή επίβλεψη. Η ανεξάρτητη διαβίωση είναι σπάνια. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων αναγνωρίζονται εγκεφαλικές ανωμαλίες και, συχνά, συνυπάρχει αυτιστική διαταραχή, επιληψία ή σωματικές αναπηρίες.
Βαριά: ΝΠ κάτω από 40 (ΑΡΑ 1994b) συνήθως συνυπάρχει μια νευρολογική συνθήκη. Αναγνωρίζεται σε ποσοστό μικρότερο του 1% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζονται συγκεκριμένοι οργανικοί παράγοντες, συνυπάρχουν κι άλλες αναπτυξιακές ή οργανικές διαταραχές, καθώς και προβλήματα κινητικότητας, επιληψία, βλάβες της όρασης ή της ακοής. Το ποσοστό συνύπαρξης σοβαρών και πολλαπλών αναπηριών αυξάνει, καθώς μειώνεται το επίπεδο των γνωστικών δεξιοτήτων (De Jong 1985). Η κατανόηση και η χρήση του λόγου περιορίζεται σε απλές χειρονομίες και η προσαρμοστική λειτουργικότητα ποικίλλει. Ωστόσο, κάποια άτομα κατακτούν οπτικοχωρικές δεξιότητες, σε κάποιο βαθμό. Το παιδί ή ο ενήλικας μπορεί να συμμετέχει σε απλές ρουτίνες της καθημερινής ζωής, με επίβλεψη και καθοδήγηση. Η ανάγκη για αυστηρά δομημένο περιβάλλον, συνεχή καθοδήγηση, εκπαίδευση σε τομείς αυτοεξυπηρέτησης και δεξιότητες επικοινωνίας, είναι μεγάλη. Η αισθητικοκινητική τους ανάπτυξη και οι ικανότητες τους για επικοινωνία και αυτοεξυπηρέτηση μπορούν να επιτευχθούν σε υψηλής οργάνωσης πλαίσια με συνεχή βοήθεια και προσωπική σχέση με αυτόν που τον φροντίζει.
Διάγνωση αιτιολογίας ΝΚ Τα κυριότερα μέσα διάγνωσης της νοητικής υστέρησης είναι τα διάφορα τεστ που μετρούν τη νοημοσύνη και τη λειτουργικότητα του παιδιού. Τα σημαντικότερα διαγνωστικά τεστ είναι η κλίμακα νοημοσύνης Stanford-Binet, οι κλίμακες νοημοσύνης Wechsler για ενήλικες (WAIS-R) και για παιδιά (WISC-ΙΙΙ), το Georgas τεστ νοημοσύνης για παιδιά, καθώς και διάφορα τεστ που εκτιμούν τις σχολικές δεξιότητες, την προσαρμοστική συμπεριφορά, τις αντιληπτικές και κινητικές δεξιότητες, την προσωπικότητα και την κοινωνική προσαρμογή. Επίσης, για τη διάγνωση είναι σημαντική και η συνέντευξη με τους γονείς και τους δασκάλους, καθώς και η παρατήρηση από τον ειδικό του ίδιου του παιδιού (Μάνος Ν.,1997).
Αίτια ΝΚ Πιο αναλυτικά τα αίτια που προκαλούν νευρολογικές βλάβες και οδηγούν σε κάποια εγκεφαλική ανωμαλία, παρουσιάζονται παρακάτω: Α. Προγεννητικά αίτια: το έμβρυο είναι ιδιαίτερα τρωτό μέσα στη μητρική κοιλότητα. Οι ψυχρές στατιστικές θεωρούν τους παράγοντες που επιδρούν κατά τηνπερίοδο της εγκυμοσύνης υπεύθυνους για το 38-40% των γεννήσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Εξάλλου, και η συχνότητα του εμβρυϊκού θανάτου κατά την προγεννητική περίοδο είναι 2-3 φορές μεγαλύτερη από αυτή κατά τον τοκετό και τη νεογνική περίοδο. Κυριότεροι αιτιολογικοί παράγοντες σ’ αυτή την περίοδο θεωρούνται:
Κληρονομικοί παράγοντες, όπως η γαλακτοζεμία όπου οι γονείς πρέπει να ελέγξουν αν φέρουν το γονίδιο. Υπάρχει 25% πιθανότητα ΝΚ σε κάθε εγκυμοσύνη
Χρωμοσωμικές ανωμαλίες κατά τη διαδικασία της μίτωσης, όπως η λανθασμένη κατανομή των χρωμοσωμάτων. Γίνεται ανώμαλη σύζευξη με αποτέλεσμα να διαφοροποιείται η σύνθεση, η μορφή και το μέγεθος του χρωμοσώματος, επομένως και του κυττάρου (Χρηστάκης, 2006), όπως το σύνδρομο down (τρισωμία), το σύνδρομο Klinefelter και το σύνδρομο Turner.
Ασθένειες της εγκύου: Οι κυριότερες λοιμώξεις από τις οποίες κινδυνεύει το έμβρυο είναι η ερυθρά, ο κυτταρομεγαλοϊός, η τοξοπλάσμωση, ο ιός του απλού έρπητα, η ανεμοβλογιά, η σοβαρή γρίπη και η ιλαρά. Το έμβρυο κινδυνεύει να προσβληθεί από λοιμώξεις καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες της. Ο παθογόνος μικροοργανισμός είναι δυνατό να μεταδοθεί στο έμβρυο με τρεις τρόπους: 1. διαπερνώντας τον πλακούντα, απαραίτητη προϋπόθεση για τη λοίμωξη του εμβρύου είναι η λοίμωξη της μητέρας. 2. εισδύοντας από το γεννητικό σωλήνα, όταν υπάρχει ρήξη των υμένων και 3. κατά τη διάρκεια του τοκετού, εάν το έμβρυο έρθει σε επαφή με μολυσμένες εκκρίσεις από το αίμα και τα κόπρανα της μητέρας.
Ανωμαλίες μεταβολισμού (PKU): Η φαινυλκετονουρία (PKU) είναι μια κληρονομική συγγενής διαταραχή του μεταβολισμού των αμινοξέων. Η νόσος παρατηρείται σε όλο τον κόσμο και προκαλεί σοβαρή πνευματική αναπηρία, εάν δεν αντιμετωπιστεί. Η ανωμαλία αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη δηλητηρίαση από φαινυλαλανίνη, η οποία πλήττει ιδιαίτερα τον εγκέφαλο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, η νόσος μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευματική και κινητική αναπηρία, ακόμη και σοβαρή άνοια. Η πιθανότητα εμφάνισης φαινυλκετονουρίας είναι 1:10.000. Η αποτελεσματικότερη θεραπεία είναι αποδεδειγμένα μια ειδική διατροφή με τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε φαινυλαλανίνη.
Ασυμβατότητα του Rh του αίματος της μητέρας με αυτό του εμβρύου: που σε ειδικές περιπτώσεις καταστροφής του πλακούντα, μπορεί να προκληθεί
καταστροφή πολλών οργάνων του εμβρύου, μεταξύ των οποίων είναι και ο εγκέφαλος.
Ανοξία: η Εγκεφαλική Ανοξία είναι η έλλειψη οξυγόνου του εγκεφάλου. Αν είναι μεγάλη, μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές στον εγκέφαλο
Τραυματισμοί της εγκύου: οι τραυματισμοί της εγκύου στην κοιλιακή χώρα από πτώση ή άλλες εξωτερικές πιέσεις μπορούν να προκαλέσουν τραύματα στο έμβρυο και κυρίως στον εγκέφαλό του με συνέπειες δυσάρεστες για την ανάπτυξή του. Γι’ αυτό η κοιλιακή χώρα της εγκύου θα πρέπει να περιβάλλεται από ιδιαίτερη φροντίδα.
Κακή διατροφή: έγκυες που υποσιτίζονται παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό πρόωρων τοκετών, αποβολών και αλλοιώσεων των κυττάρων του εμβρύου. Η κακή διατροφή της εγκύου μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες και στο κεντρικό νευρικό σύστημα του παιδιού προκαλώντας μελλοντικά ακόμα και μαθησιακές δυσκολίες. Επιπλέον η χρήση ουσιών ή το αλκοολικό σύνδρομο μολύνουν τον πλακούντα.
Δηλητηριάσεις από μόλυβδο: η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας υπολογίζει ότι 12 εκατομμύρια παιδιά στις υποανάπτυκτες χώρες υποφέρουν από μόνιμη εγκεφαλική βλάβη που οφείλεται στον μόλυβδο. Ανά το παγκόσμιο 3,5% της ελαφριάς πνευματικής καθυστέρησης οφείλεται σε δηλητηρίαση από μόλυβδο. Ο μόλυβδος διαπερνά τον πλακούντα με ευκολία και είναι πολύ επικίνδυνος για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο εφ’ όσον δεν υπάρχει ο φραγμός αίματος- εγκεφάλου. Το επίπεδο μολύβδου στο αίμα της μητέρας είναι ένας βασικός δείκτης έκθεσης του εμβρύου. Στην εγκυμοσύνη μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό και χαμηλό βάρος γέννησης. Προγεννητική έκθεση σε χαμηλά επίπεδα μολύβδου (14μg/dl) στο αίμα της μητέρας αυξάνει τον κίνδυνο χαμηλού βάρους γέννησης και προώρου τοκετού. Συγγενείς ανωμαλίες, όπως κρυψορχία και ελαφρές ανωμαλίες του δέρματος, μεταγεννητική αρνητική επίδραση στη σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Σε μαθητές που οι βιολογικοί τους γονείς δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο σαν παιδιά πριν 50 χρόνια παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό αποδεικνύει ότι τα παιδιά γονιών που δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο στο παρελθόν βρίσκονται σε ψηλότερο κίνδυνο να παρουσιάσουν νευροαναπτυξιακές βλάβες.
B. Περιγεννητικά αίτια:
Ανοξία (Ασφυξία του εγκεφάλου): Η ασφυξία του εγκεφάλου αποτελεί την κυριότερη αιτία νευρολογικών βλαβών κατά την περιγεννητική περίοδο, αλλά μόνο
ένας περιορισμένος αριθμός παιδιών με εγκεφαλική παράλυση (6-15 %) έχει ως σαφή αιτιολογία την περιγεννητική ασφυξία. Κι αυτό σε αντίθεση με την εντύπωση που, μέχρι πρόσφατα, είχε επικρατήσει, πως η ασφυξία του εγκεφάλου ήταν η κύρια αιτία της εγκεφαλικής βλάβης.
Τραυματισμοί και αιμορραγία του εγκεφάλου: Αποτελούν τη δεύτερη συχνότερη αιτία εγκεφαλικών βλαβών στο νεογνό κατ’ αυτή την περίοδο. Μάλιστα η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στον κόσμο. Μπορεί να προκληθούν από μηχανικές αιτίες, όπως η παράταση του τοκετού, η κακή θέση του εμβρύου κατά τον τοκετό, η μηχανική απόφραξη των αναπνευστικών οδών, η πρόωρη αποκόλληση του πλακούντα, η κάκωση της κεφαλής κλπ. Η πλέον συνηθισμένη αιτία κάκωσης του κεφαλιού του νεογέννητου είναι αυτή που μπορεί να προκαλέσει ο εμβρυουλκός, στην περίπτωση που υπάρχει δυσαναλογία μεταξύ του κεφαλιού του νεογέννητου και της πυέλου της μητέρας.
Πρόωρη γέννηση: Τα πρόωρα νεογνά αποτελούν το 35% περίπου των περιπτώσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Με τη λέξη πρόωρο δεν εννοείται μόνο το νεογνό που γεννήθηκε πριν να συμπληρώσει τον κανονικό κύκλο κύησης, αλλά και το τελειόμηνο με βάρος γέννησης κάτω από 2.500gr (δυσώριμο).
οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως η μηνιγγίτιδα και η εγκεφαλίτιδα.
Τα εγκεφαλικά τραύματα από οποιαδήποτε αιτία κι αν έχουν προκληθεί, όπως αυτοκινητιστικά ατυχήματα, πτώσεις, σωματική κακοποίηση κ.λπ.
Παράγοντας παροδικής ή και μόνιμης βλάβης στον εγκέφαλο θεωρείται και η στέρηση της τροφής του νεογνού ή η ανεπαρκής λήψη της, ιδίως στα χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά. Σημασία φυσικά έχει πότε θα γίνει η υποθρεψία σε σχέση με το στάδιο της ανάπτυξης του εγκεφάλου του νεογνού. Άλλωστε, η ανεπαρκής θρέψη του παιδιού κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική, αλλά γενικότερα την ψυχοκινητική του ανάπτυξη.
Επικίνδυνος είναι κι ο πολύ υψηλός πυρετός του μωρού που μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικές βλάβες. Κάποιες φορές σε πολύ μικρές, απομονωμένες κοινωνίες είναι δυνατό να υπάρξουν γεννήσεις παιδιών με ιδιαίτερες δυσκολίες, επειδή, παρόλο που δεν
υπάρχει αιμομιξία, οι κάτοικοι είναι σχεδόν συγγενείς. Πέραν, όμως, όλων αυτών των περιπτώσεων, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τους αναρίθμητους αστάθμητους, απρόβλεπτους κι άγνωστους ακόμα παράγοντες που ευθύνονται για τη γέννηση ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση.
Επιδημιολογία • Η ΝΚ αποτελεί το 1-3% του γενικού πληθυσμού (Hodapp, 1996) • 2% παιδιών σχολικής ηλικίας με μέτρια ΝΚ (Σταθόπουλος, 1999) • 85% με ήπια ΝΚ • 10% με μέτρια ΝΚ • 3-4% βαριά ΝΚ • 1-2% βαθιά ΝΚ • Πιο συχνή στα αγόρια (ίσως λόγω συχνότερης παραπομπής) • Βαριά ΝΚ το ίδιο σε αγόρια και κορίτσια • Αυξημένη ΝΚ σε φτωχές συνθήκες διαβίωσης (Κακουρός, Μανιαδάκη, 2004)
Συννοσηρότητα Η συχνότητα των προβλημάτων ψυχικής υγείας και σοβαρής συμπεριφορικής και συναισθηματικής δυσλειτουργίας είναι υψηλότερη σε παιδιά και ενήλικες με νοητική καθυστέρηση, με ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 36%, σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό (5% έως 6%) (Rutter 1976, Koller et al. 1983). Σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, αυξημένη είναι η συχνότητα του αυτισμού, των ψυχώσεων και των προβλημάτων συμπεριφοράς. Τα 2/3 των παιδιών με αυτισμό παρουσιάζουν και νοητική καθυστέρηση και αποτελούν το 1-2% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αν ληφθούν υπόψη όλες οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, τότε 50% των παιδιών με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζει στοιχεία αυτισμού (Wing et al. 1979, Volkmar et al. 1999). Έχει διαπιστωθεί ότι γενικά οι άνθρωποι που πάσχουν από νοητική υστέρηση είναι πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν συναισθηματικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς. Οι πιο συχνές συνοδές διαταραχές στους νοητικά υστερούντες είναι η Διαταραχή ελαττωματικής προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), οι Διαταραχές της διάθεσης (μονοπολική, διπολική), οι Διάχυτες διαταραχές της ανάπτυξης, η επιληψία,
οι Ψυχώσεις, οι Ψυχονευρώσεις, οι νευρομυϊκές, οπτικές, ακουστικές διαταραχές κλπ. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποια βασικά κλινικά χαρακτηριστικά και στοιχεία των συνοδών διαταραχών (Μάνος Ν., 1997).
Εννοιολογική πλαισίωση ενταξιακής εκπαίδευσης Ο ορισμός που θα δοθεί στην ένταξη έχει να κάνει με το πώς ορίζεται η αναπηρία από αυτούς που διαμορφώνουν την πολιτική, από το κράτος με το περιεχόμενο και την ερμηνεία των νόμων, των εκπαιδευτικών, των επαγγελματιών, των ακαδημαϊκών και των ερευνητών. Ο ορισμός ακόμη που θα δοθεί στην έννοια της αναπηρίας καθορίζει το πλαίσιο που θα βασιστεί η ενταξιακή εκπαίδευση. Στην Ινδία και την Παλαιστίνη για παράδειγμα, ο όρος αναπηρία είναι διαφορετικός από αυτόν στην Ελλάδα διότι στις χώρες αυτές όλοι είναι εν δυνάμει ανάπηροι λόγο καθημερινών πολεμικών εκεχειριών. Κατ’ επέκταση, στην Συρία τα αρτιμελή παιδιά θα έπαιζαν με τα ανάπηρα και τα εργαλεία των αναπήρων διότι εκεί αυτό που βλέπουν είναι το παιδί και όχι το πρόβλημα, στη Σουηδία όλο το έργο θα έπεφτε στα χέρια των βοηθών, ενώ στην Ελλάδα τα βλέπουμε παραμελημένα. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να προσαρμόζεται στην κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα. Έτσι, η παιδαγωγική της ένταξης ή ενταξιακή εκπαίδευση δεν είναι τόσο μια θεωρία ή τεχνική αλλά αποτελεί το σύνολο οργανωμένων πολιτικών δράσεων. Ευθύνη για την υλοποίηση της ενταξιακής εκπαίδευσης έχουν όλοι οι φορείς (όπως κράτος, κοινωνία, οικογένεια) αλλά το βάρος πέφτει περισσότερο στους εκπαιδευτικούς που αποτελούν την αιχμή του δόρατος στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ο Merser (1973) απέδειξε ότι ο δηλωμένος αριθμός ατόμων του πληθυσμού με νοητική καθυστέρηση είναι περισσότερο λειτουργία της ηλικίας παρά οποιαδήποτε νοητική κατάσταση, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των διαγνωσμένων ατόμων ως νοητικά καθυστερημένα δεν αναγνωρίζονται πριν την είσοδο στο σχολείο και αργότερα εξαφανίζονται, όταν η επονομαζόμενη ομάδα φτάσει στην ενηλικίωση και στην αγορά εργασίας (Bogdan, 1986). Αυτό σημαίνει ότι το σχολείο με τον τρόπο λειτουργίας του ενισχύει την κατασκευή της αναπηρίας και βάζει εμπόδια σε μια εκπαίδευση ισότιμη για όλους. Με ποιους τρόπους το κάνει αυτό; Κατ’ αρχή καλό σχολείο θεωρείται αυτό που οι μαθητές του έχουν υψηλή ακαδημαϊκή επίδοση, είναι σχολείο ανταγωνιστικό στο οποίο αντέχουν βέβαια, μόνο οι προικισμένοι. Από την άλλη τα προγράμματα,
έχοντας καθαρά γνωσιοκεντρική φιλοσοφία αφήνουν έξω ένα μεγάλο ποσοστό ικανοτήτων και δεξιοτήτων των παιδιών. Η αξιολόγηση των μαθητών είναι μονόπλευρη και επικεντρώνεται στην επίδοση χωρίς να αξιολογούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και άλλες παράμετροι. Άρση των εμποδίων φαίνεται ότι γίνεται κατά την εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης.
Διαστάσεις ενταξιακής εκπαίδευσης και κριτική Ιστορική Στην Ελλάδα το 1953 έχουμε την επίσημη ένταξη της γυναίκας στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Μεταξύ των δεκαετιών ’50 και ’70 εφαρμόζεται η δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση και την δεκαετία ’70 – ’80 έχουμε εκδημοκρατισμό της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όπου στα πανεπιστήμια πλέον μπορούν να εισαχθούν και παιδιά εργατών. Η ειδική εκπαίδευση μεταφέρεται από τον ιδιωτικό φορέα και το φιλανθρωπικό έργο στο υπουργείο Παιδείας, προσπάθεια που διήρκησε έξι έτη 1975-1981) και κατέληξε στον νόμο 1143/1981 όπου κατά ένα μεγάλο μέρος είναι μεταφρασμένος από αγγλικό νόμο του 1963. Με τον νόμο 2817/2000 καθιερώνεται και η υποχρεωτική εκπαίδευση για τους αναπήρους. Το 1978 έχουμε την Επιτροπή Warnock, από την «αρχιτέκτονα» της ενταξιακής εκπαίδευσης Βαρόνης Mary Warnock στην Αγγλία που είναι υπεύθυνη για την εκπαίδευση και την ένταξη. Το 1981 στην Αγγλία, το Education Act αποτελεί την έναρξη της ενταξιακής εκπαίδευσης (integration). To 1992, στην Ιταλία επιτυγχάνεται η κατάργηση των δημόσιων σχολείων και τάξεων. Βλέπουμε λοιπόν πως η προσέγγιση της αναπηρίας και την ενταξιακής εκπαίδευσης έρχεται με πιο αργά βήματα στην Ελλάδα από ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και υπάρχει η τάση για υιοθέτηση των πρακτικών χωρίς ιδιαίτερη προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα και ανάγκη.
Νομοθετική – θεσμική Στην Ελλάδα έχουμε τέσσερις νόμους για την ειδική αγωγή. Τον Ν.1143/1981 που ορίζει τα άτομα ως «νοητικώς υστερούντες». Τον Ν.1566/1985 όπου αναφέρει «όσοι έχουν νοητική καθυστέρηση». Τον Ν.2817/2000 αναφέροντας «όσοι έχουν
νοητική ανεπάρκεια ή ανωριμότητα». Τον Ν.3699/2008 με τον ιατρικό όρο «Νοητική αναπηρία». Όπως γίνεται αντιληπτό η ελληνική νομοθεσία εξετάζει την αναπηρία από την ιατρική σκοπιά, ξεκινά ορίζοντας τα άτομα με νοητική καθυστέρηση ως στερημένα νόησης, θέτοντάς τους ανίκανους για εκπαίδευση ή εκμάθηση αυτόνομης διαβίωσης. Η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται 20 χρόνια πίσω αφού μεταφράζει και υιοθετεί αγγλικό νόμο του ’63 για να ορίσει την αναπηρία και το πλαίσιο εκπαίδευσης. Αλλά και οι νόμοι που ακολουθούν φαίνεται να εξετάζουν την αναπηρία υπό το πρίσμα της ιατρικής ανάλυσης, της φυσιολογικότητας του ατόμου, των ικανοτήτων. Διαχωρίζουν την εκπαίδευση των αναπήρων δημιουργώντας χωριστές δομές εκπαίδευσης αφού έχουν ορίσει από πριν τα κριτήρια και τους φορείς της διάγνωσης, αξιολόγησης και εισόδου στις δομές αυτές. Παραπέμπουν ή αναγκάζουν στην παραπομπή σε ειδικό γιατρό ή διαγνωστικό κέντρο προκειμένου ο μαθητής να ετικετοποιηθεί.
Παιδαγωγική Έρμαιο των πολιτικών και κοινωνικών καταστάσεων και αντιλήψεων, οι εκπαιδευτικοί δε φαίνεται να διαμορφώνουν ενταξιακές τακτικές. Επίσης, οι χαμηλές προσδοκίες των εκπαιδευτικών δεν βοηθούν στην παιδαγωγική της ένταξης. Αυτό που φαίνεται να βοηθά είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία. Στη διαδικασία της διαφοροποιημένης διδασκαλίας οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαφοροποιήσουν το περιεχόμενο της δραστηριότητας, τη διαδικασία της δραστηριότητας και το τελικό αποτέλεσμα της δραστηριότητας. Αυτά για να γίνουν εφικτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ετοιμότητα του μαθητή (αφορά το σημείο εισόδου ενός μαθητή σε μια συγκεκριμένη έννοια ή δεξιότητα), τα ενδιαφέροντά του και το μαθησιακό του προφίλ (π.χ. ορισμένοι μαθητές κατανοούν καλύτερα μία έννοια στη διαδικασία της συζήτησης, άλλοι πάλι εάν εργαστούν ατομικά, άλλοι χρειάζονται περισσότερο εποπτικό, οπτικο-ακουστικό υλικό, κ.λ.π.) (Ντεροπούλου Ε. 2014). Πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την εξελικτική βαθμολογία, ότι για παράδειγμα ο μαθητής κατάφερε να πάει από το δέκα στο δεκατέσσερα και όχι να κατηγοριοποιείται ως μαθητής του δεκατέσσερα, δηλαδή ένας κακός μαθητής. Έτσι η αξιολόγηση επικεντρώνεται στην καταγραφή της επίτευξης των στόχων των ατόμων, αποκλειστικά με όρους της δικής τους προόδου, χωρίς καμιά σχέση με αυτή των συμμαθητών τους.
Όλα αυτά βέβαια πολλές φορές φαίνονται να αποτυγχάνουν ή να μην εφαρμόζονται λόγω του βαθμού δυσκολίας που έχουν, των ανεπαρκών μέσων, της έλλειψης εκπαιδευτικής επάρκειας, της σχολικής υποδομής.
Πολιτική Η ένταξη ξεκίνησε στις ΗΠΑ για τους μετανάστες και μετά για τους ΑμεΑ (βλέπε Κίνημα Education For All) που είχε σκοπό να αλλάξει τις υπάρχουσες εκπαιδευτικές πρακτικές ώστε να εξασφαλίσει ίσες ευκαιρίες για όλους τους μαθητές, ενώ στην Ελλάδα, από τους αναπήρους, οδεύει προς τις μειονότητες. Στην Κύπρο υπάρχει ο όρος Ενιαία Εκπαίδευση που απαντά στην ενταξιακή εκπαίδευση. Είναι γεγονός πως ο πολιτικός σχεδιασμός ωστόσο είναι αποτέλεσμα των οικονομικών στόχων που θέτει κάθε φορά το κράτος και έτσι διαμορφώνει την εθνική εκπαιδευτική πολιτική και το πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σύμφωνα με τον Giroux, (2003) τα σχολεία θεωρούνται ως απλά παραρτήματα της αγοράς εργασίας, ενώ επιβάλλονται μοντέλα αξιολόγησης σε ανταγωνιστικά πλαίσια τα οποία αναπαράγουν τις ευρύτερες κοινωνικές ανισότητες. Έτσι σήμερα η απόπειρα ένταξης των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών μέσα σε αυτό το ανταγωνιστικό και εντατικοποιημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον του πλαισίου της γενικής εκπαίδευσης είναι καταδικασμένο να αποτύχει.
Απαιτήσεις ενταξιακής εκπαίδευσης Η εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης απαιτεί κινητοποίηση και συνεργασία των εκπαιδευτικών. Αποσκοπεί στο να τους κινητοποιήσει να συγκρουστούν με παγιωμένες αλήθειες και προκαταλήψεις, ούτως ώστε να μάθουν, να προβληματιστούν και να αλλάξουν. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί. Εάν θέλουμε να φέρουμε μια κοινωνική αλλαγή στον τρόπο αντίληψης της αναπηρίας, πρέπει πρωτίστως να έρθει η αλλαγή στις αντιλήψεις για την αναπηρία και την ουτοπία ή όχι της πραγματικής ενταξιακής εκπαίδευσης. Για να επιτευχθεί η ένταξη, η οργάνωση της διδασκαλίας και η δόμηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των μαθητών είναι σημαντική. Επιπλέον χρειάζεται προετοιμασία της σχολικής αίθουσας ή/και του σχολείου προκειμένου να δεχθεί όλα τα άτομα που ίσως οι ανάγκες του ενός να έρχονται σε σύγκρουση με τις ανάγκες κάποιου άλλου. Βέβαια δεν υπάρχει κάποια λίστα με
συγκεκριμένες αλλαγές που πρέπει να γίνουν, αφού αυτό εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες κάθε μαθητή και τις εκάστοτε περιστάσεις. Τέλος, απαιτείται η εκπαιδευτική αξιολόγηση να είναι ισότιμη για όλους τους μαθητές και όχι να υπάρχει καχυποψία έναντι των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών που έχουν ή όχι κάποια ιατρική γνωμάτευση. Επιπλέον, αν υπάρχει διάγνωση, σε αυτή πρέπει να γράφεται το τι μπορεί να κάνει το παιδί, ποιες είναι οι δυνατότητές του, σε τι μπορεί να εκπαιδευτεί και όχι ποιες είναι οι αδυναμίες τους, τι δεν μπορεί να κάνει ή μέχρι που μπορεί να φτάσει. Τα πρώτα θέτουν την βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας για ενταξιακή εκπαίδευση, τα δεύτερα θέτουν τα κοινωνικά και σχολικά εμπόδια. Εξάλλου μετά την εκπαιδευτική διαδικασία, οι ετικέτες (μαθησιακές δυσκολίες, νοητική καθυστέρηση) πολλές φορές χάνονται και αυτό γιατί στην επαγγελματική ζωή δεν υπάρχουν.
Μελέτη Περίπτωσης Ιστορικό – Γνωματεύσεις Ο μαθητής Χ. της Α’ τάξης του ΕΠΑ.Λ. ημερομηνίας γεννήσεως 28/12/1995 έχει γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ Γ’ Αθήνας (20/11/12) ως άτομο που παρουσιάζει Ήπια Νοητική Καθυστέρηση και άλλες διαταραχές ανάπτυξης. Όταν ήταν στην Γ’ γυμνασίου εμφάνισε σχολική άρνηση, αντίδραση προσαρμογής με αγχώδες και καταθλιπτικό συναίσθημα (ΙΚΑ, Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής, 7/9/2012). Επανέλαβε την τάξη μετά από ένα σχολικό έτος απραξίας και απολύθηκε με 14, 3/13. Γνωμάτευση του ΕΟΠΠΥ (15/9/13) αναφέρει ότι ο Χ. έχει ΔΝ 103 κατά WISC III. Ο Χ. δεν έχει αδέλφια ενώ οι γονείς ζουν μαζί και προσπαθούν να παρέχουν όσα είναι δυνατά για τον Χ.
Γενικά Ο Χ. είναι μαθητής μου στην Α’ τάξη του ΕΠΑ.Λ. στο μάθημα αρχές Λογιστικής που γίνεται 3 ώρες την εβδομάδα, την ημέρα Δευτέρα την 2η ώρα 09:10 – 10:00, την ημέρα Πέμπτη την 1η ώρα 08:15 – 09:00 και την ημέρα Παρασκευή την 5η ώρα 11:40
– 12:25. Ανέλαβα υπηρεσία ως αναπληρωτής μειωμένου ωραρίου στις 09/12/13, τους προηγούμενους μήνες το τμήμα είχε κενό εκείνες τις ώρες. Ο Χ. κάθεται στο πρώτο θρανίο της μεσαίας σειράς, σε απόσταση 2 μέτρων από τον πίνακα και τριών μέτρων από την έδρα του καθηγητή. Δίπλα του είναι ο συμμαθητής και στενός του φίλος διαγνωσμένος με ήπιο αυτισμό. Η τάξη αποτελείται από 23 μαθητές. Το επίπεδο του τμήματος είναι ιδιαίτερα χαμηλό σε όλα τα μαθήματα και το ενδιαφέρον των μαθητών για όλα τα μαθήματα πολύ περιορισμένο. Εκπαιδευτικές ανάγκες έχουν όλοι οι μαθητές όπως είναι φυσικό στον ίδιο βαθμό με τον Χ. Ο Χ. μου κίνησε το ενδιαφέρον όταν παρατήρησα πως στα διαλείμματα είναι συνήθως μόνος κάνοντας στερεότυπες επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Έτσι κοίταξα το φάκελο του μαθητή όπου είδα την γνωμάτευσή του και παράλληλα κοίταξα τους φακέλους όλων των μαθητών (κάτι που θα έπρεπε να είχε γίνει δύο εβδομάδες πριν, στην αρχή της ανάληψης υπηρεσίας) και διαπίστωσα πως υπάρχει άλλος ένας μαθητής με αυτισμό (ο διπλανός του Χ.) και άλλες 4 κοπέλες διαγνωσμένες με ΜΔ και μια κοπέλα με ΔΕΠΥ. Παιδαγωγική Έκθεση Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα μελετηθούν μόνο ο Γνωστικός και Γλωσσικός Τομέας.
Γνωστικός Τομέας Οι γνωστικές διεργασίες διακρίνονται στις εξής τρεις κατηγορίες:
Πρόκτηση πληροφοριών, αφορά την διαδικασία πρόκτησης χωροχρονικού προσανατολισμού, αναγνώριση σχημάτων, μεγεθών, ποσοτήτων, εννοιών, μεθόδων και διαδικασιών, συμβόλων, λεξιλογίου, τάσεων και ακολουθιών, ταξινομήσεων και κατηγοριών, μεθοδολογίας.
Φάση επεξεργασίας, αφορά την διαδικασία οροθέτησης προβλήματος, συγκριτικής συμπεριφοράς, ανάκληση της μνήμης, κατανόησης.
Φάση αντίδρασης – ανταπόκρισης, αφορά την διαδικασία με την οποία αντιδρά και ανταποκρίνεται στη μαθησιακή διαδικασία, την εφαρμογή, την ανάλυση, την δημιουργία ιδεών, την αξιολόγηση ή δικαιολόγηση μιας απόφαση ή σειράς ενεργειών.
Μελέτη περίπτωσης Η παρούσα παιδαγωγική έκθεση του Χ. συντάσσεται έπειτα από 50 σχολικές ώρες σε διάστημα 4ων μηνών συμμετοχικής παρατήρησης, άτυπων συζητήσεων, εκπαιδευτικών παρεμβάσεων εντός τμήματος, στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογιστικής. Στο 3ωρο μάθημα της λογιστικής ο Χ. είναι σε θέση να: Παρακολουθεί αναπόσπαστος το μάθημα με ενδιαφέρον και προσοχή κατά την παράδοση του μαθήματος είτε επικρατεί φασαρία είτε επικρατεί η προσοχή και από τους λοιπούς μαθητές. Το ίδιο ενδιαφέρον και προσοχή δείχνει όταν οι λοιποί μαθητές θέτουν ερωτήματα, απαντήσεις ή σηκώνονται να επιλύσουν ασκήσεις στον πίνακα. Παρατηρεί ακουστικά τις απαντήσεις όλων, ακόμη κι όταν δεν έχει βλεμματική επαφή και είναι πάντα έτοιμος να δώσει απάντηση σε ότι του ζητηθεί. Για παράδειγμα, λόγο της θέσης του στην τάξη (πρώτο θρανίο μεσαίας στήλης), του γεγονότος ότι δεν γυρνά το κεφάλι του να κοιτάξει ποιος απαντά αλλά το έχει πάντα σκυμμένο χαμηλά όταν μιλά άλλος μαθητής, δίνει την εντύπωση ότι δεν προσέχει αλλά μπορεί να επαναλαμβάνει πάντα τα λεγόμενα του προλαλήσαντα και πολλές φορές να προσθέτει και την δική του γνώμη. Συμπεραίνει την ορθή ή λογική απάντηση ή λύση σε πραγματικά προβλήματα αιτιολογώντας πλήρως την διαδικασία της σκέψης του όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, σε περίπτωση που το βράδυ κλέφτες διαρρήξουν την επιχείρηση που διαχειρίζεσαι και σου κλέψουν όλα τα χρήματα του ταμείου και μια μικρή φθηνή τηλεόραση που είχες μέσα ποια είναι η ζημία; Ο Χ. απαντά λέγοντας πως η ζημία είναι το σύνολο των χρημάτων και της αξίας της τηλεόρασης γιατί τα χρήματα τα έχασε και δε πρόκειται να τα βρει και εκτός αυτού η τηλεόραση αποτελεί πάγιο στοιχείο της επιχείρησης που πρέπει να αγοράσει ξανά. Εξηγεί την απάντησή του ή τις υποθέσεις του όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, αναφέρει πως όλοι μπορούμε να πάρουμε δάνειο από την τράπεζα αν είμαστε εντάξει κάθε μήνα και το αποπληρώνουμε και αν η τράπεζα καταλάβει πως το δάνειο το θέλουμε για να το επενδύσουμε. Ταξινομεί σε κατηγορίες όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, μπορεί να διακρίνει και να ταξινομήσει όλα τα στοιχεία του Ενεργητικού και του Παθητικού μιας επιχείρησης, αιτιολογώντας πάντα την επιλογή του. Ορίζει με ευρύ λεξιλόγιο. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί πάντα ορθά την ορολογία που έχει διδαχθεί στο μάθημα της λογιστικής και του έχει γίνει ξεκάθαρη η
χρήση της κάθε έννοιας, όπως αναφέρει, το ταμείο είναι στοιχείο του ενεργητικού γιατί είναι κάτι που κατέχει η επιχείρηση και για να αυξηθεί το χρεώνω δεν το πιστώνω γιατί αν το πίστωνα σημαίνει ότι το ταμείο μου μειώνεται. Αναγνωρίζει τα σύμβολα και τους συμβολισμούς. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τον σχηματισμό του λογιστικού ημερολογίου, το λογιστικό ταυ, το Χ ή + για την χρέωση ή αύξηση, το Π ή – για την πίστωση, το Ε για το ενεργητικό και Π για το παθητικό, για την επίλυση όλων των λογιστικών ασκήσεων Σχεδιάζει και συνθέτει υποθετικά προβλήματα και καταστάσεις όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, ο Χ. καλείται να δώσει ένα λογιστικό γεγονός προς επίλυση σε συμμαθητή του που βρίσκεται στον πίνακα, διαδικασία που εναλλακτικά θα την έκανε ο εκπαιδευτικός. Εφαρμόζει τις μεθόδους που απαιτούνται για την επίλυση ή δημιουργία προβληματισμών. Για παράδειγμα, κάθε φορά που θα σηκωθεί στον πίνακα έπειτα από παρότρυνση του εκπαιδευτικού, σχεδιάζει πρώτα το λογιστικό ημερολόγιο, τα ταυ και τον πίνακα του ισολογισμού και αναμένει την εκφώνηση από τον εκπαιδευτικό. Ανακαλεί γνώσεις που έχει αποκτήσει στο παρελθόν στην μνήμη του με επιτυχία και μεγάλη λεπτομέρεια. Για παράδειγμα, σε προφορική εξέταση επανάληψης προγενέστερων μαθημάτων, απαντά με τον ίδιο τρόπο που απαντούσε ο εκπαιδευτικός κατά την παράδοση του μαθήματος. Συνδέει τις προγενέστερες γνώσεις με τις νεότερες για την επίλυση προβληματισμών. Για παράδειγμα, αφού όπως έχουμε πει αν κερδίσω στο λαχείο αυτό το ονομάζω έκτακτο κέρδος, τότε και στην παρούσα ερώτηση του πως ονομάζω τα χρήματα που βρήκα στο δρόμο και τα βάζω στο ταμείο της επιχείρησής μου η απάντηση είναι έκτακτο κέρδος γιατί είναι κάτι που μπήκε στην επιχείρηση και δεν το έχω δουλέψει. Διακρίνει το βαθμό δυσκολίας ασκήσεων ή προβληματισμών Για παράδειγμα, αναφέρει πως «…αισθάνομαι ότι εδώ κρύβεται κάποια παγίδα γιατί δε βρίσκω εύκολα την απάντηση και ότι σκέφτομαι για σωστό μετά από λίγο βρίσκω γιατί είναι λάθος». Εφαρμόζει όλα όσα έχει μάθει. Για παράδειγμα, σε ασκήσεις που δεν απαιτούν πλήρη αιτιολόγηση ή απάντηση, ή είναι σύντομης απάντησης, ο Χ. θα απαντήσει με κάθε τρόπο που θα τεκμηριώνει την σωστή απάντηση και με όλα τα λογιστικά εργαλεία.
Είναι πρόθυμος στην σχολική εξέταση, είτε αυτή γίνεται προφορικά, είτε γραπτά ατομικά ή στον πίνακα. Για παράδειγμα, όταν ρωτήθηκε τι θα έλεγε αν σήμερα γράφαμε ένα διαγώνισμα, η απάντηση του ήταν ένα πλατύ χαμόγελο και «…ωραία γιατί εδώ θα τα βρω όλα μαζεμένα».
Γλωσσικός Τομέας Περιγραφή Η Γλώσσα είναι ένα συμβολικό σύστημα σημείων με το οποίο επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας και είναι άυλη. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των γλωσσολόγων. Ο Λόγος είναι η αμφίδρομη σχέση μεταξύ σκέψης και γλώσσας. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των εκπαιδευτικών (εσωτερική δομή του λόγου). Η Ομιλία είναι η γλωσσική συμπεριφορά ή το γλωσσικό φαίνεσθε. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των ψυχολόγων και λογοθεραπευτών (εξωτερική δομή του λόγου). Κατά την σύνταξη της Παιδαγωγικής Έκθεσης εξετάζουμε την γλώσσα των μαθητών σε τέσσερα επίπεδα:
Α1. Προφορικό εκφερόμενο λόγο: εξετάζονται το επίπεδο φώνησης (άρθρωση, προσωδία1, φωνηματική ακοή2), επίπεδο δομής σημασιολογίας (έλεγχο λεξιλογίου σε ποσότητα και ποιότητα, κατανόηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων), επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας (η γλώσσα ως επικοινωνιακό εργαλείο)
Α2. Εσωτερική δομή λόγου: αποτελεί τη βασική εσωτερική επεξεργασία προκειμένου να επιτευχθεί η εκφορά του λόγου. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να δουλεύει πρώτα με την εσωτερική δομή του λόγου ώστε ο εκφερόμενος να προκύπτει. Αποτελεί το πιο σημαντικό στοιχείο για την περιγραφή της εσωτερικότητας του λόγου που χαρακτηρίζεται από τα:
Επικοινωνιακό κίνητρο: να θέλει, να επιθυμεί, να έχει βούληση να επικοινωνήσει. Αναγνωρίζεται από την παρατήρηση του μαθητή.
1 Τονισμός, μελωδία, αναπνοή, ρυθμός, ποιότητα φωνής (ύψος, ένταση, χροιά) 2 Δυνατότητα να διακρίνει τα φωνήματα
Διαμόρφωση της ιδέας: να διαμορφώνει την ιδέα που θέλει να δημοσιοποιήσει μέσω της γλώσσας (συμβολική διάστασης της γλώσσας, βοηθά το συμβολικό παιχνίδι).
Επιλογή γλωσσικών μέσων: λεξιλόγιο, γραμματική, σύνταξη που είναι σύμφωνα με τους γλωσσικούς κανόνες
Εσωτερική φώνηση: να επιλέγει τις σωστές αρθρωτικές θέσεις και προσωδιακά στοιχεία.
Β1. Παραγωγή γραπτού λόγου: να μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα. Γραφή + Ανάγνωση, είναι ένα πράγμα, δε πρέπει να γίνεται διάκριση.
Β2. Εσωτερική δομή γραπτού λόγου: εννοιολογική κατανόηση του περιεχομένου του γραπτού λόγου. Εξετάζεται σε τρία επίπεδα:
Επίπεδο κατανόησης μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής
Επίπεδο γραφής και σημασιολογίας του λόγου
Επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας
Μελέτη περίπτωσης Ο Χ. γεννήθηκε στην Ελλάδα από έλληνες γονείς, μιλά την ελληνική γλώσσα και χρησιμοποιεί μόνο αυτή για τις επικοινωνιακές του ανάγκες. Στην νοητική καθυστέρηση που αποτελεί και επικοινωνιακή διαταραχή, πλήττεται η επικοινωνιακή λειτουργία στον εκφερόμενο λόγο ενώ το επικοινωνιακό κίνητρο ενυπάρχει. Εξαιτίας όμως της αχρησίας του εκφερόμενου λόγου, διαταράσσεται και η εσωτερικότητα του λόγου (εσωτερική δομή του λόγου). Ωστόσο ο Χ. κατέχει την εσωτερικότητα του λόγου. Σκέφτεται πάντα πριν απαντήσει κοιτάζοντας στο κενό και αν δε πιεστεί θα απαντήσει ορθά. Εάν πιεστεί από τον περιορισμένο χρόνο ή από τους συμμαθητές του που γνωρίζουν την απάντηση τότε θα παραιτηθεί από την προσπάθεια γιατί δεν θέλει να γίνεται βάρος. Σε πολλά λογιστικά προβλήματα βάζει τον εαυτό του μέσα στο πρόβλημα και με νοερές διεργασίες προσπαθεί να το επιλύσει. Έπειτα, σηκώνει το κεφάλι και ζητά «…να πω;». Αυτή η διαδικασία μπορεί να ωφελήσει κατά πολύ τον Χ., μόλις του ανατίθενται ρόλοι ιδιοκτήτη επιχείρησης, ή υπαλλήλου επιχείρησης, ή ταμίας τράπεζας, τότε οι ορθές απαντήσεις ξεπηδούν τεκμηριωμένα από μέσα του. Τότε ο
εκπαιδευτικός καλό είναι να συνεχίσει την διαδικασία θέτοντας περαιτέρω ερωτήσεις με μεγαλύτερο βαθμός δυσκολίας και χρήσης λογιστικών κανόνων. Για παράδειγμα ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., έχεις δική σου επιχείρηση με γάλατα και σου κλέβουν το βράδυ ένα φορτηγό αξίας χιλίων ευρώ, πως θα το εμφανίσεις αυτό στα βιβλία σου; Ο Χ. σκέφτεται σε πρώτο πρόσωπο φωναχτά και αναφέρει πως θα έχω ζημία χίλια ευρώ άρα χρεώνω τις ζημίες και πιστώνω τα αυτοκίνητα για να δείξω ότι μου μειώθηκαν. Σε επέκταση της ερώτησης, ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., πως την ίδια στιγμή ανακαλύπτει πως μέσα στο φορτηγό σου υπήρχαν και γάλατα αξίας εκατό ευρώ που θα τα πουλούσες την επόμενη μέρα, αλλάζει κάτι τώρα; Ο Χ., αποκρίνεται πως αν είναι έτσι τότε μεγαλώνει η ζημία μου και γίνεται χίλια εκατό ευρώ και μειώνονται τα φορτηγά και τα γάλατα, δηλαδή το εμπόρευμα που έχω, άρα πρέπει να τα πιστώσω. Ο εκφερόμενος λόγος του είναι βαρύς, πάντα τονισμένος υψηλά, μονότονος και τραχύς. Τα ίδια χαρακτηριστικά μπορεί να παρουσιάζει και η γλώσσα του σώματός του Το λεξιλόγιό του στην λογιστική βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα και με παρότρυνση μπορεί να χρησιμοποιεί, από ένα σημείο και μετά, μόνο την ορολογία που απαιτείται για τις ανάγκες του μαθήματος. Χρησιμοποιεί τις σωστές λέξεις εκεί που πρέπει και όταν κάποια δεν την κατέχει καλά ή δεν είναι σίγουρος, δεν την χρησιμοποιεί ή την χρησιμοποιεί με ερωτηματικό στο τέλος. Πχ «…η ταμειακή μηχανή ανήκει στα… πάγια;». Έπειτα από επισήμανση που του έγινε ότι δε χρειάζεται να απαντάει με ερώτηση, το αποτέλεσμα ήταν να απαντάει σε περισσότερες ερωτήσεις, χωρίς ερωτηματικό και χωρίς δισταγμό αφού έγινε σε όλους η επισήμανση ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αφού τώρα διδασκόμαστε το μάθημα, οπότε θα απαντάμε με αυτό που πιστεύουμε ως πιο σωστό αλλά θα απαντάμε με βεβαιότητα. Χρησιμοποιεί ορθά τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες όταν χρειάζεται να επικοινωνήσει. Από την παρατήρηση φάνηκε πως συνήθως η έναρξη της επικοινωνίας ή του διαλόγου γίνεται από τους άλλους αλλά μόλις αυτή ξεκινήσει ο Χ. είναι πλήρως συμμετοχικός σε κάθε πρόσωπο (αγόρι, κορίτσι, συμμαθητής, άλλος μαθητής, εκπαιδευτικός). Στις προφορικές ασκήσεις που γίνονται μέσα στην τάξη, φαίνεται έντονα η επιθυμία του να απαντήσει σε όλες και γίνεται φανερή η χαρά του όταν του δίνεται ο λόγος. Σε ερωτήσεις που απευθύνονται σε όλη την τάξη, ψάχνει να βρει μόνος του την απάντηση και την δίνει όταν του απευθυνθεί ο λόγος. Ο εκπαιδευτικός σε αυτή τη
φάση δεν πρέπει να υποθέτει ότι δε γνωρίζει την απάντηση ο Χ. ή ότι δεν συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στο γραπτό επίπεδο ο Χ. μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα και το ίδιο να γίνει και από τους τρίτους αφού καταβάλουν μικρή προσπάθεια κατανόησης του μηχανισμού γραφής του. Συγκεκριμένα, ο Χ. γράφει στο τετράδιο με σχετικά ευανάγνωστα γράμματα και χρησιμοποιεί σημεία στίξης. Δυσκολία μπορεί να παρουσιάσει ο εκπαιδευτικός στο γεγονός ότι δεν υπάρχει παραγραφοποίηση, εσοχές και ότι δεν υπάρχει κενή σειρά που υποδεικνύει αλλαγή ερώτησης ή νοήματος. Το κείμενο όμως είναι πάντα επικοινωνιακό και στοχευόμενο. Ακολουθούν φωτογραφίες:
Συζήτηση Με τον νόμο 3699/2008 διακρίνουμε μια υποβάθμιση της ενταξιακής εκπαίδευσης με ταυτόχρονη ενίσχυση του διαχωρισμού αφού καμία αναφορά δε γίνεται για τριτοβάθμια εκπαίδευση των ΑμεΑ ή για διαδικασίες δια βίου μάθησης. Λαμβάνει καθαρά υπόψη τις γνωματεύσεις και τις διαγνώσεις των μαθητών ενώ είναι καθαρά ιατρικά προσανατολισμένος, δεν ελέγχεται καθόλου από την κοινωνική σκοπιά του κοινωνικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας. Η ενταξιακή εκπαίδευση είναι ένα σύστημα αξιών που μπορεί να μελετηθεί και να εφαρμοστεί σε πολλαπλά επίπεδα: • Μικρο-επίπεδο: οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εξετάσουν κριτικά την παρούσα πρακτική τους • Μέσο-επίπεδο: τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να προβούν σε διαφοροποιημένη προσέγγιση • Μάκρο-επίπεδο: οι πολιτικές των κυβερνήσεων να εξετάσουν τις περιπτώσεις των ατόμων που έχουν βρεθεί στο περιθώριο
Το σχολείο αναπαραγάγει την κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας, οπότε πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που προσεγγίζουμε την αναπηρία σαν κοινωνία και σημαντικό ρόλο σε αυτό ασκεί το κράτος. Στην περίπτωση του Χ., ο μαθητής έχει τις ίδιες μαθησιακές ανάγκες και δυνατότητες όπως κάθε άλλος μαθητής. Συμμετέχει ενεργά εφόσον του δοθεί ο λόγος και μπορεί να λύνει προβληματισμούς μόνος του ή με μικρή βοήθεια. Δεν έχει άγχος για διαγωνίσματα ή ερωτήσεις και τον ενδιαφέρει να μαθαίνει. Έγινε ανοιχτή συζήτηση με τους υπόλοιπους καθηγητές του τμήματος σε συνέλευση καθηγητών και αναφέρθηκαν τα ίδια αναφορικά με την διαγωγή και την μαθησιακή του διαδικασία και στα λοιπά μαθήματα. Η φιλόλογος του τμήματος παρατήρησε ανάγκη βελτίωσης του γραπτού λόγου και εκμάθηση των κανόνων γραφής κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει βραχυπρόθεσμο μαθησιακό στόχο του Χ. Προτείνεται η ανεύρεση των λόγων της σχολικής άρνησης του Χ. πριν δύο χρόνια ώστε να μην επαναληφθεί το γεγονός και η τωρινή ενίσχυση, ενθάρρυνση και ανταμοιβή του και στα λοιπά μαθήματα.
Βιβλιογραφία
Anstotz C., (1997). Βασικές Αρχές της Παιδαγωγικής για τα νοητικά καθυστερημένα άτομα (μετ. Λευτέρης Αναγνώστου) επιμ. Αθηνά Ζώνιου- Σιδέρη. Ελληνικά Γράμματα, Β’έκδοση
Αmerican Psychiatry Association, (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (fourth edition). USA: Washington, DC.
Bogdan, R., (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series
Giroux, H., (2003). Public pedagogy and the politics of resistance: Notes on a critical theory of educational struggle. Educational Philosophy and Theory, Vol.35, no 1, pp5-16
Hodapp R., (2005). Αναπτυξιακές θεωρίες και αναπηρία, Νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές διαταραχές και κινητική αναπηρία (μετ. Μαρία Δεληγιάννη) επιστ. επιμ. Αθηνά Ζώνιου-Σιδέρη, Ηλέκτρα Σπανδάγου Αθήνα: Μεταίχμιο
Klein, N., Safford, P., (1977). Application of Piaget’s Theory to the study of thinking of the mentally retarded children: a review of research. The Journal of Special Education, 11, 201-216.
Marks, D., (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives. London. New York: Routledge
Thomas G., & Walker, D., & Webb, J., (2001). Inclusive Education. The ideas and the practice. The Making Of The Inclusive School. London & N.Y: Routledge
Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society
Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής», ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες και η Ένταξή τους (επιµέλεια). Αθήνα : Ελληνικά Γράµµατα.
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Ένταξη: Ουτοπία ή πραγµατικότητα; Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης µαθητών µε ειδικές ανάγκες. Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους: µία ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα
Τζουριάδου, Μ., Μπάρμπας, Γ., (2004). Η διαπραγμάτευση του νοήματος της σχολικής ενσωμάτωσης στο γνωσιοκεντρικό σχολείο. Εκπαιδευτικό υλικό για το σεμινάριο επιμόρφωσης. (ΕΠΕΑΕΚ 1.1.3.α).
Τσιάντης Γ. (1996), Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας, Τεύχος Β, Αθήνα, Καστανιώτης.
Παράρτημα
Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα
Μέθοδος Παρατήρησης Η παρατήρηση είναι μια διαδικασία που επιτρέπει στον ερευνητή να αντλήσει πληροφορίες και δεδομένα μέσα από την άμεση, δική του παρατήρηση ατόμων, ομάδων, θεσμών, συμπεριφορών, συνθηκών, χώρων, ή οργανισμών. Ο ερευνητής καταγράφει έπειτα τις παρατηρήσεις του, τις επεξεργάζεται και τις ερμηνεύει. Θεωρείται η πιο ποιοτική και ίσως η πιο βασική τεχνική συλλογής δεδομένων στην κοινωνική έρευνα, καθώς με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αναμιγνύεται και με όλες τις άλλες τεχνικές, διότι σε κάθε έρευνα, ποσοτική ή ποιοτική, περιέχονται τουλάχιστον μερικά στοιχεία παρατήρησης. Ο παρατηρητής προσπαθεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει όσα παρατηρεί μέσα από την οπτική των ατόμων/ ομάδων/ κοινοτήτων/ θεσμών/ πολιτισμών που μελετά κι όχι να επιβάλλει τη δική του άποψη. Προσπαθεί να κρατά συστηματικές σημειώσεις από την εμπειρία του και να την παρουσιάζει με όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικό τρόπο μπορεί. Ο τρόπος δουλειάς του στηρίζεται στην εμπειρία του, δεν μπορεί να την προσχεδιάσει με μεγάλη αυστηρότητα αλλά βασίζεται εν πολλοίς στη συναίσθησή του και στη δυνατότητά του να ελέγχει τις συγκινησιακές καταστάσεις αυτών που παρατηρεί. Η λέξη – κλειδί για τον παρατηρητή είναι να καταφέρει να διεισδύσει τόσο πολύ σε μια ομάδα, σε μια κατάσταση, στην κουλτούρα, στην ‘ατμόσφαιρα’ μιας κοινότητας, ώστε να καταγράψει και να ερμηνεύσει –τελικά- σκέψεις, συναισθήματα, στάσεις, αντιλήψεις, εμπειρίες. Κάθε φορά που επιλέγεται η παρατήρηση ως ερευνητική τεχνική, ο ερευνητής θα πρέπει να έχει αποφασίσει από πριν ορισμένα στοιχεία για τη δομή της, που είναι σημαντικά για την παραπέρα δουλειά του και συνοψίζονται στα εξής:
Ο βαθμός συμμετοχής του ερευνητή
Η ηθική διάσταση της παρατήρησης.
Η δομή της παρατήρησης
Ο τρόπος προσέγγισης και εισόδου στο συγκεκριμένο χώρο/ ομάδα
Το υλικό που συλλέγεται, ο τρόπος καταγραφής του
Δευτερεύουσες μορφές παρατήρησης Εκτός από τις βασικές μορφές η παρατήρηση διακρίνεται και σε άλλες μορφές ανάλογα του επιστημονικού πεδίου έρευνας, όπου και διακρίνεται σε πληθώρα επιστημών, ανάλογα της πρόθεσης του παρατηρητή, τη χρονική διάρκεια αυτής, τον αριθμό ατόμων που συμμετέχουν κ.ά. Έτσι υπό το πλαίσιο αυτών η παρατήρηση διακρίνεται σε: Η ευκαιριακή παρατήρηση Η συστηματική παρατήρηση Η εκτατική παρατήρηση Η εντατική παρατήρηση Η άμεση παρατήρηση Η έμμεση παρατήρηση Η προσωπική ή ατομική παρατήρηση Η ομαδική παρατήρηση Η μακρόχρονη παρατήρηση, καλούμενη και οριζόντια παρατήρηση Η εγκάρσια παρατήρηση Η εξωτερική παρατήρηση Η εργαστηριακή παρατήρηση Η συμμετοχική παρατήρηση Η ενόργανη παρατήρηση Η κλινική παρατήρηση
Ερμηνεία παρατήρησης Βασικά σε κάθε παρατήρηση συγκεντρώνονται και αναφέρονται διάφορα δεδομένα. Συνεπώς ερμηνεία της παρατήρησης είναι η ερμηνεία αυτών τούτων των δεδομένων η οποία και είναι η διεισδυτική ανάλυσή τους που επιχειρείται στη συνέχεια από τον παρατηρητή – ερευνητή συνθέτοντας συμπερασματικές κρίσεις σε συνάρτηση διαφόρων σχέσεων αυτών, είτε από επιστημονικής πλευράς είτε από κοινωνικής συμπεριφοράς. Έτσι εξετάζοντας την άρτια περιγραφή, διυλίζει την περιγραφή επί των σημείων που διαφωτίζουν τα σημαντικότερα στοιχεία, τα οποία στη συνέχεια συσχετίζει και προσαρμόζει σε επιστημονικό πεδίο ή σε νόημα ειδικής συμπεριφοράς. Η ερμηνεία της παρατήρησης αποτελεί το πλέον συναρπαστικό σημείο για τον παρατηρητή – ερευνητή. Και αυτό διότι κατά το χρόνο της παρατήρησης, δηλαδή της συλλογής των δεδομένων, ο παρατηρητής έκανε αυτό που έκανε, λίγο ή πολύ, ενώ σ΄ αυτό το στάδιο μπορεί, επιδεικνύοντας ευρετική και οργανωτική ικανότητα, ν΄ αναδείξει μια εξηγήσιμη δομή ενός συνόλου ενδείξεων και γεγονότων. Αυτό μπορεί άλλοτε να είναι εύκολο και άλλοτε ιδιαίτερα δύσκολο ένεκα διαφόρων περιορισμών (τοπικών, χρονικών, περιορισμού εξοπλισμού κ.ά.), όπου σε ανώτερο κλιμάκιο, ή επιστημονικό κέντρο να μη είναι τόσο δύσκολο. Όπως και να έχει όμως ο πρώτος παρατηρητής εν προκειμένω αναλυτής, διατηρεί την πλεονεκτικότερη θέση έναντι άλλου επόμενου όπου είναι δυσκολότερο να ανασυνθέσει με πληρότητα την όλη περιγραφόμενη κατάσταση που μόνο ο πρώτος βίωσε. Πολλές φορές όμως συμβαίνει ο ίδιος ο παρατηρητής να εισηγείται την ερμηνεία της εργασίας του σε ειδικότερο αναλυτή προκειμένου αυτή να λάβει ένα πληρέστερο πλαίσιο αναφοράς.
Σημειώσεις παρατήρησης στο μάθημα «Ποιοτικές μέθοδοι στην κοινωνική έρευνα και στην ειδική αγωγή» Στις διαλέξεις του μαθήματος και για τις ανάγκες της παρούσας παρατήρησης επισημάνθηκαν από την καθηγήτρια Κα Λιγνού και τους συμφοιτητές τα εξής:
Ο παρατηρητής δε κρατά κατά τη διάρκεια της παρατήρησης σημειώσεις ή μικρόφωνο
Ο χρόνος παρατήρησης θα είναι πάντα ο ίδιος, ήτοι 45’ με απόκλιση συν πλην 5΄
Ο παρατηρητής δε πρέπει να γνωρίζει στοιχεία του παιδιού (διάγνωση κτλ)
Έπειτα καταγράφει όσα θυμάται αμέσως μετά την παρατήρηση ή το αργότερο μέχρι το βράδυ της ίδιας ημέρας
Χρησιμοποιεί περιγραφική γλώσσα χωρίς να ερμηνεύει
Το παιδί το διαλέγει ο ερευνητής και δε του το επιβάλει άλλο πρόσωπο
Εχεμύθεια για το φορέα επιλογής και το παιδί
Κανείς παρατηρητής δεν είναι αόρατος, το παιδί νιώθει το βλέμμα, να είναι έτοιμος να δεχθεί ερωτήσεις
Περιοδικότητα παρατήρησης, ίδια μέρα και ώρα κάθε εβδομάδα
Παρατήρηση γίνεται σε όλα και καταγράφονται έστω και ετεροχρονισμένα
Καμία παρατήρηση δεν είναι απόλυτα αντικειμενική
Στάση αρνητικής ικανότητας, να αντέχει ο παρατηρητής στο να μην γνωρίζει ή να μη βιαστεί να συμπεράνει
Στην παρούσα παρατήρηση τηρήθηκαν όλα τα παραπάνω.
Περιγραφή πλαισίου Ο παιδικός σταθμός είναι μια Μη Κερδοσκοπική Πολιτιστική Εταιρία που δημιουργήθηκε απο τους ίδιους τους γονείς με σκοπό την οργάνωση και την ανάπτυξη του θεσμού των ομάδων παιχνιδιού στην Ελλάδα και την δημιουργία δράσεων με σκοπό την κοινωνικοποίηση των παιδιών προσχολικής ηλικίας και των οικογενειών τους. Μέσα από τη δημιουργία ομάδων παιχνιδιού σε διάφορες περιοχές της Αττικής αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας στόχος είναι τα παιδιά ηλικίας 0-6 ετών και οι γονείς τους να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους αλλά και με άλλα μέλη της κοινωνίας, να μάθουν μέσα από το παιχνίδι, να δραστηριοποιηθούν σε θέματα πολιτισμού και περιβάλλοντος και να έχουν ίσες ευκαιρίες στην δημιουργική απασχόληση και τη ολόπλευρη καλλιέργεια τόσο τη σωματική όσο και τη πνευματική. Όλες αυτές οι ενέργειες οφείλουν την επιτυχία τους τόσο στην εθελοντική και ουσιώδη συμμετοχή των γονέων όσο και την συνεργασία και καθοδήγηση ειδικών επιστημονικών συμβούλων, παιδαγωγών και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στους τομείς της προσχολικής και πρωτοσχολικής αγωγής προωθώντας καινοτόμες πρακτικές. Μέσα από προγράμματα και δράσεις για γονείς και παιδιά όπως καλλιτεχνικά εργαστήρια, δημιουργική απασχόληση, ομάδες γονέων-παιδιών, ομιλίες, επισκέψεις σε πολιτιστικούς χώρους, εκδρομές και πολύ παιχνίδι δημιουργήσαμε μια νέα για τα Ελληνικά δεδομένα δομή απόλυτα φιλική προς τα παιδιά η οποία θα στηρίζεται στον εθελοντισμό και την αλληλεγγύη των ενηλίκων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι δράσεις μας στηρίζονται από χορηγούς και υποστηρικτές οι οποίοι συμβάλουν στη εξάπλωση της ιδέας μας μέσα από χρηματική, υλική προσφορά καθώς και παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη της ομάδας μας, με αποτέλεσμα ολοένα και περισσότερες οικογένειες να έχουν δυνατότητα να επωφελούνται από τις δράσεις μας ανεξάρτητα οικονομικοκοινωνικής κατάστασης. Οι δραστηριότητες στις ομάδες παιχνιδιού περιλαμβάνουν:
Μουσική και τραγούδι
Θεατρικά παιχνίδια και μιμήσεις
Αθλητικά και κινητικά παιχνίδια
Εξωτερικό και ελεύθερο παιχνίδι
Τέχνη και δημιουργικές δραστηριότητες
Παραμύθια και επιτραπέζια
Οικολογικά παιχνίδια
Φροντίδα ζώων
Εξορμήσεις
Γωνιές παιχνιδιού
Παρατήρηση 1 – Τρίτη 25 Φεβ. 2014 – Διάρκεια 45΄ Σήμερα Τρίτη μεσημέρι αποφάσισα να επισκεφθώ μια παλιά μου καθηγήτρια που δουλεύει σε πρότυπο παιδικό σταθμό ΜΚΟ. Της τηλεφώνησα το πρωί και την ενημέρωσα πως θα ήθελα να έρχομαι για κάποιες ώρες στον παιδικό σταθμό όπου εργάζεται, μόνο όταν είναι και η ίδια παρόν, για να παίρνω ιδέες αναφορικά με τις παιδικές δραστηριότητες που εφαρμόζουν καθότι γνωρίζω πως κάθε μέρα γίνονται ενδιαφέροντα και διαφορετικά πράγματα εκεί. Ενημερώνομαι και από την σελίδα τους στο facebook αλλά είναι προτιμότερο να βλέπω και την όλη διαδικασία ζωντανά όπως της ανέφερα προκειμένου να μην την προϊδεάσω για την πραγματική αιτία της επίσκεψης, την παρακολούθηση παιδιού. Μιας που είναι ο χώρος εργασίας της, της ανέφερα πως αν υπάρχει η παραμικρή δυσκολία θα μπορούσε να μου το πει. Με διαβεβαίωσε πως δε συντρέχει κάτι τέτοιο και με ενημέρωσε πως ίσως χρειαστεί να την βοηθήσω σε κάποια πράγματα. Απάντησα πως θα ήταν χαρά μου. Λίγο πριν κλείσουμε το τηλέφωνο μου είπε να φέρω και κάποιο βιογραφικό μου σε περίπτωση που αναρωτιόταν κάποιος γονέας ποιος είμαι και τι κάνω εκεί, έστω για τυπικούς λόγους. Επίσης με ενημέρωσε εν τάχει για τις μέρες και ώρες που βρίσκεται στον χώρο αλλά μου ανέφερε πως θα τα πούμε και από κοντά γιατί έχουν εισαχθεί και παράλληλες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που θα μπορούσα να παρακολουθήσω όπως γιόγκα για μητέρες και άλλα. Για κάποιο λόγο δεν ένιωθα κάποιο ενθουσιασμό, σκεφτόμουν και πως έπρεπε να κάνω σαράντα λεπτά ταξίδι με το αυτοκίνητο από περιστέρι έως αγία Παρασκευή και όλο αυτό το έβλεπα σαν αγγαρεία. Σκεφτόμουν την κίνηση στον δρόμο, την μεσημεριανή νύστα να με πλακώνει, να προβλέπω ότι θα πάω σε ένα χώρο που μάλλον θα είμαι παρείσακτος, γυναίκες να συζητάνε για το τι κατάφεραν αυτή τη βδομάδα τα αγγελούδια τους. Σκέφτομαι για κάποιο λόγο ότι ίσως δω κάποια μητέρα να φωνάζει ή να χτυπάει το παιδί της, γεγονός που μου προκαλεί δυσφορία από τώρα και σκέφτομαι αν θα πρέπει να εμπλακώ για άλλη μια φορά. Ξεφυσάω σκεφτόμενος ότι ακόμη και η παλιά μου καθηγήτρια θα τρέχει με τις εργασίες της στο χώρο οπότε βλέπω η σαρανταπεντάλεπτη παρακολούθηση που ζήτησε η Κυρία Λιγνού να γίνεται τέταρτο. Με σχετικά βαριά καρδιά άφησα της χίλιες δυο άλλες δουλειές που έχω για να ετοιμαστώ. Σκέφτηκα να φορέσω φόρμες για να είμαι άνετος στον χώρο μην τυχών και μου ζητηθεί να συμμετάσχω σε κάποια δραστηριότητα που δε θα μπορώ να αρνηθώ… μακάρι να μην είναι η γιόγκα για μητέρες. Να δεις που ο νόμος του Moore θα δουλέψει και πάλι και θα μου συμβεί ακριβώς ότι αντεύχομαι. Και έτσι όντως ξεκίνησε, ήδη από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας έχω κολλήσει στην κίνηση, προβλέπω ότι θα τελειώσει και η μπαταρία από το gps και ίσως καθυστερήσω να βρω τον σταθμό. Μετά από μια ώρα φτάνω στον σταθμό που τον βρήκα με την δεύτερη βόλτα, παρκάρω απ έξω και χτυπάω το κουδούνι της αυλόπορτας. Ήταν 15:30 όταν είδα μια νηπιαγωγό να ανοίγει παραξενεμένη την γυάλινη πόρτα του παιδικού σταθμού και να με ρωτάει από μακριά τι θα ήθελα. Της απάντησα ότι είμαι παλιός μαθητής της Τ. και ότι θα κάνουμε κάτι μαζί σήμερα. Δεν με ενημέρωσε κανείς και η ίδια δεν έχει έρθει ακόμη μου απάντησε. Ωραία ξεκινάμε σκέφτηκα, ωστόσο ήταν ευγενική και ήρθε να μου ξεκλειδώσει και μπήκα στο χώρο. Μου ζήτησε να βγάλω αμέσως τα παπούτσια. Ήταν ευγενική παρόλο το αυστηρό της ύφος. Ο χώρος είχε αυτή τη μωρουδιακή μυρωδιά. Ένας καναπές κρεβάτι κοιμίζει τρία παιδιά περίπου πέντε ετών μπροστά μου. Στον χώρο πίσω μου άλλα τρία παιδιά να κοιμούνται σε μαξιλάρια πεταμένα στη χοντρή μοκέτα στο πάτωμα. Αυτό μου φάνηκε αστείο. Τελευταία φορά που είδα ανθρώπους να κοιμούνται στο πάτωμα ήταν πριν λίγες εβδομάδες στο σπίτι του φίλου μου όπου είχε ένα πάρτι με αρκετό αλκοόλ. Ωστόσο αυτά τα παιδιά μου φάνηκε πως θα πρέπει να κοιμήθηκαν την ώρα που έπαιζαν. Μετά από αυτές τις αστραπιαίες σκέψεις μου η νηπιαγωγός με ρώτησε να της πω περισσότερα. Της εξήγησα ακριβώς με τα ίδια λόγια όπως έκανα και στην καθηγήτριά μου πριν λίγες ώρες. Μου απάντησε πως θα έρθει στις πέντε ακριβώς και χωρίς να της το ζητήσω μου έκανε μια ενδελεχή ξενάγηση στο χώρο. Ο σταθμός είναι τύπου μεζονέτα, κάθε τοίχος και διαφορετικό χρώμα, ένας τεράστιος χώρος που αποτελεί τον χώρο υποδοχής των παιδιών με κρεμάστρες για τα ρούχα και ακριβώς από κάτω θήκες για τα παπούτσια. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η κουζίνα όπου η μισή είναι για χρήση από τους μεγάλους και η άλλη μισή για χρήση από τα μικρά παιδιά. Έχει δύο μεγάλα τραπέζια για παιδιά, ορθογώνια μαζί με πλαστικά καρεκλάκια. Τα άλλα δύο δωμάτια χωρίζονται από αυτόν τον κεντρικό χώρο με υφασμάτινα διαχωριστικά όπου έχουν πόρτα και παράθυρα, σαν να έχεις πάρει δηλαδή την πρόσοψη μια μεγάλης σκηνής κατασκήνωσης. Το ένα από αυτά, το μεγαλύτερο, έχει τις παιδικές γωνιές τις οποίες μου κατονομάζει η νηπιαγωγός η οποία μου φαίνεται τώρα όλο και πιο ευγενική και ήρεμη. Μου εξηγεί τι κάνουν σε κάθε μία από αυτές και με πηγαίνει στο δίπλα χώρο όπου έχει επίσης χοντρή μοκέτα, βιβλία και μαξιλάρες, εδώ μου εξηγεί ότι δεν είναι τόσο για παιχνίδι αλλά για άλλες δραστηριότητες όπως αφήγηση παραμυθιού, κουκλοθέατρο και ξεκούραση. Την ρωτάω χαμηλόφωνα κάτι για την γωνιά με τα τουβλάκια και μου λέει πως δε χρειάζεται να ψιθυρίζω αφού τα παιδιά δεν ενοχλούνται. Όντως τα παιδιά φαίνεται να βρίσκονταν σε κώμα. Τώρα αυτά που ήταν στο πάτωμα μου θυμίζουν περισσότερο τους φίλους μου. Στο χώρο αυτό βρίσκεται ένα παιδάκι έντεκα μηνών που δε κατάφερε να κοιμηθεί καθότι μόλις τον πήρε ο ύπνος άρχισε να κλαίει γιατί ήθελε να του αλλάξουν πάνα. Δε μπορεί να σταθεί μόνο του στα πόδια του ωστόσο έρχεται μπουσουλώντας στα πόδια μου και μου τραβάει το μπατζάκι της φόρμας σαν να μου ζητάει το σηκώσω αλλά δε κάνω καμία κίνηση πρώτον γιατί δε ξέρω ακόμη τι μου επιτρέπεται να κάνω αλλά και επειδή εννοείται ότι φοβάμαι μη του βγάλω κάποιο χέρι έτσι και επιχειρήσω να το σηκώσω. Ο μικρός με κάνει να γελάω κάθε φορά που τον βλέπω και επειδή είναι αστείος με αυτή τη ξανθιά φράντζα και επειδή μου χαμογελάει και μου δείχνει τα φαφούτικα ούλα του. Η νηπιαγωγός τον αρπάζει αγκαλιά και μου λέει να πάμε επάνω να μου δείξει και τον υπόλοιπο χώρο. Ανεβαίνουμε τα σκαλάκια, ανοίγουμε την προστατευτική πόρτα που πρέπει να ανασηκωθεί για να ανοίξει ώστε να μην δραπετεύουν τα παιδιά και μου δείχνει τον επίσης μεγάλο χώρο με το παρκέ και τους τεράστιους καθρέπτες. Εδώ κάνουν γυμναστική, γιόγκα οι μητέρες και άλλες δραστηριότητες μου λέει. Κοιτάζω και έξω να δώ τον προαύλιο χώρο όπου είναι γεμάτος παιχνίδια, μπάλες, μια ξύλινη βάρκα σχεδόν αληθινών διαστάσεων, ποδηλατάκια, τσουλήθρα. Εκείνη τη στιγμή ακούω την νηπιαγωγό να λέει δε το πιστεύω πάλι. Γυρίζω και την βλέπω να ελέγχει την πάνα του μικρού όπου είναι λερωμένη και πάλι. Μα τι έγινε σήμερα με αυτόν αναρωτιέται φωναχτά και με προσκαλεί να την ακολουθήσω σε ένα μικρό δωματιάκι όπου έχει όλα τα υλικά για να αλλάξεις ένα μωρό. Το ξαπλώνει, βγάζει την πάνα, τον σκουπίζει με υγρό μαντηλάκι, του φοράει την καθαρή πάνα και τον ντύνει σε δευτερόλεπτα καθώς μου μιλάει. Εντυπωσιασμένος από την ταχύτητά της και την λεπτομέρεια στις κινήσεις της χαμογελώ και επιστρέφουμε στον κάτω χώρο. Συνεχίζει την ξενάγηση όπου μου δείχνει ένα μικρό θερμοκήπιο δίπλα στον νεροχύτη όπου έχουν φυτέψει φακές και βγαίνουν τα βλαστάρια τους, μου δείχνει τις τουαλέτες των παιδιών με τις χαμηλές λεκάνες και νιπτήρες. Έχω εγκλιματιστεί στον χώρο και μπορώ να πω πως για λίγο ξέχασα για πιο λόγο ήμουν εκεί. Μετά την ξενάγηση ωστόσο κάθε αρνητικό ή ουδέτερο συναίσθημα που είχα πριν έχει εξαφανισθεί. Έχω έναν ενθουσιασμό με την νέα γνώση που παίρνω. Ξαφνικά φτάνει και η καθηγήτριά μου, χαιρετιόμαστε, τις εξηγώ ότι μου έγινε ξενάγηση και τα λέμε για μόλις πέντε λεπτά καθότι η ώρα που ξυπνάνε τα παιδιά μόλις έφτασε. Οι δύο γυναίκες πηγαίνουν σε κάθε παιδί και το ξυπνούν τρυφερά, μιλώντας τους ήρεμα, παίρνοντάς τα αγκαλιά. Το να ξυπνήσουν όλα πήρε ώρα, γύρω στο τέταρτο, αλλά μόλις ξύπνησαν άρχισαν να τρέχουν στον χώρο σαν σίφουνες, πήγαιναν από το ένα δωμάτιο στο άλλο, άδειαζαν κουβάδες με υλικά και έπαιζαν με αυτά. Μέσα σε δύο λεπτά ο χώρος είχε αλλάξει. Επικρατούσαν ευχάριστες παιδικές φωνές, ήχοι από το άδειασμα των παιχνιδιών και ποδοβολητά. Ξαφνικά άρχισαν να έρχονταν και μητέρες με τα παιδιά τους καθώς και λίγοι πατεράδες. Μου εξήγησε η νηπιαγωγός πως η φιλοσοφία τους σταθμού είναι το απόγευμα να έρχονται όλοι οι γονείς με τα παιδιά τους για κοινές δραστηριότητες. Δε δέχονται κανένα παιδί χωρίς συνοδεία και σχεδόν επιβάλλουν την ενεργή συμμετοχή των γονέων. Ο Δ. ήρθε στον πρότυπο παιδικό σταθμό γύρω στις 17:30. Ακόμη δεν είχα αποφασίσει ποιο παιδί θα παρατηρήσω καθώς τις τελευταίες δύο ώρες τα επτά νήπια που βρίσκονταν στο χώρο κοιμόντουσαν εκτός από ένα. Από τις 17:00 άρχισαν να φτάνουν σταδιακά γονείς με τα παιδιά τους στον παιδικό σταθμό για τις δραστηριότητες της ημέρας. Δεν είχα καταλάβει πότε ήρθαν όλα αυτά τα δέκα επιπλέον παιδιά με τους γονείς τους καθώς ήμουν απορροφημένος με την προετοιμασία των δραστηριοτήτων της νηπιαγωγού όταν πίσω μου, στις γωνιές παιχνιδιού, άκουσα φασαρίες και κλάματα. Γύρισα το κεφάλι μου και αφού δεν είδα τίποτα αποφάσισα να σηκωθώ και να πάω στο χώρο να δω πίσω από τις κουρτίνες. Εκεί είδα τον Δ. να διεκδικεί ένα τελειωμένο ρολό χαρτιού κουζίνας όπου ένα άλλο παιδί, μεγαλύτερό του ηλικιακά και σωματικά το χρησιμοποιούσε ως κρόταλα. Ο Δ. κυνηγούσε γύρω γύρω στον χώρο τον Α. να του πάρει το ρολό κλαίγοντας. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν να ακούω τον Α. να λέει στον Δ. καθώς έτρεχε «ηρέμησε και θα στο δώσω», κάτι που μου έκανε εντύπωση σε ένα μικρό παιδί μια τόσο λογική απαίτηση. Έπιασα τον Δ. και του είπα ήρεμα «άκουσες τι σου είπε; Ηρέμησε και θα στο δώσει, δε το θέλει». Δε μου έδωσε σημασία, έσπασε τον κλοιό που είχα δημιουργήσει με τα χέρια μου και συνέχισε το κυνηγητό. Δεν γνωρίζω πως ξεκίνησε η διεκδίκηση, ποιος έχει δίκιο και δεν είμαι σίγουρος αν με ενδιαφέρει τόσο, αλλά ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι θα επέλεγα να παρατηρήσω την νευρικότητα και την γενική συμπεριφορά του Δ. καθότι η επίλυση συγκρούσεων με ειρηνικές διαδικασίες με απασχολούσε πάντα. Μόλις όμως μετά από λίγα δευτερόλεπτα είδα τον πατέρα του Δ. να σηκώνεται από τον καναπέ και να πηγαίνει στο αυτί του Δ. και να του λέει «δείρτον» ή «χτύπα τον» ή «πάρ’ του το», ή κάτι τέτοιο τότε ήμουν σίγουρος ότι αυτό θα ήταν το παιδί που θα παρατηρούσα καθώς και τη σχέση του με τα άλλα παιδιά και ασφαλώς με τον πατέρα του. Την ίδια στιγμή η μητέρα του Δ. έκανε παρατήρηση στον πατέρα να μην τα λέει αυτά στον Δ. Ο Δ. στο πρόσωπο μοιάζει πολύ με τον πατέρα του, είναι ξανθός, με σοβαρό βλέμμα ακόμη κι όταν παίζει μόνος του ή με παρέα. Τα ρούχα του είναι καθαρά και γενικά φαίνεται επιμελημένο παιδί. Είναι δραστήριος, τρέχει, ερευνά όλο το χώρο, δε βαριέται, δε σταματά να κάνει πράγματα. Ο λόγος του είναι καθαρός αλλά δεν τον άκουσα να μιλάει πολλές φορές. Αφού κλείδωσα τον στόχο μου, επιστρέφω στις νηπιαγωγούς και τις ενημερώνω ότι θα βρίσκομαι στις γωνιές για να δω με τι και πώς παίζουν τα παιδιά. Αργότερα θα επέστρεφα για να δω τις οργανωμένες δραστηριότητες και ενημέρωσα πως αν με χρειαστούν κάτι μπορούν να με φωνάξουν. Κάθισα στον καναπέ που πριν ήταν κρεβάτι καθότι βρίσκεται σε σημείο που μπορείς να παρατηρήσεις όλο το χώρο αλλά και να περάσεις απαρατήρητος ίσως στα παιδιά. Οι γονείς με κοιτούσαν αφού ήμουν νέο πρόσωπο ωστόσο κανείς δε πλησίασε να με ρωτήσει κάτι. Αυτό ασφαλώς και με βόλεψε για το έργο μου αλλά από την άλλη με παραξένεψε. Κοιτούσα τον Δ. να παίζει τώρα με το ξύλινο τρενάκι μόνος του, έχοντας δίπλα του το ρολό κουζίνας που είχε διεκδικήσει πριν. Μοιάζει πολύ αφοσιωμένος στο παιχνίδι του. Έχει ενώσει τα βαγόνια του τραίνου με τους μαγνήτες και προσπαθεί να ολοκληρώσει το οχτάρι στο σχέδιο της ράγας όταν ένας σύνδεσμος ανοίγει και εμποδίζει την διέλευση του τραίνου. Με τα δυο του χέρια προσπαθεί να πιέσει τον σύνδεσμο που ενώνει τις δύο ράγες και μοιάζει σαν να ενώνεις δύο κομμάτια πάζλ μεταξύ τους και φαίνεται ότι τα καταφέρνει. Η επιμονή του είναι εμφανής αφού βλέπω τα αυτιά του να κοκκινίζουν από την πίεση που ασκεί. Τον παρατηρώ που μόλις συνειδητοποιεί πως αν εφαρμόσει λίγο καλύτερα τον σύνδεσμο θα μπει εύκολα η ράγα στη θέση της. Μόλις το ανακάλυψε, τοποθετεί την ράγα, κοιτάζει το δάκτυλό του που έχει πιεστεί από την προσπάθεια, το βάζει στο στόμα του για πολύ λίγο και ξαναπιάνει το τραίνο. Αφού περνά πάνω από την ράγα, εξαναγκάζει το τραίνο σε όπισθεν για να επιβεβαιώσει ότι η ράγα λειτουργεί καλά. Τώρα φαίνεται δυσαρεστημένος που λειτουργεί καλά και επιδιώκει σκόπιμα να την βγάλει από την θέση της όπου και τα καταφέρνει. Αμέσως προσπαθεί να την επανατοποθετήσει όπου και τα καταφέρνει με την πρώτη. Κοιτάζει το δάκτυλό του, κάνει μια αστραπιαία σύσπαση των χειλιών σαν να χαμογελά και συνεχίζει να σέρνει το τραίνο χωρίς να βάλει αυτή τη φορά το δάκτυλο στο στόμα. Ξαφνικά, από το πουθενά εισβάλει η μητέρα του, κάθεται δίπλα του και τον παίρνει αγκαλιά. Την έχω ακριβώς απέναντι μου. Μα γιατί το κάνει αυτό τόσο απότομα σκέφτηκα; Και που ήταν τόση ώρα; Χωρίς να είμαι σίγουρος νομίζω πως ήταν στο δίπλα δωμάτιο και μιλούσε με άλλες μητέρες. Μόλις κάθισε και πήρε αγκαλιά τον Δ., ξεκίνησε να μιλάει χαρούμενη σε μια μητέρα που ήταν ένα μέτρο στα αριστερά της και παρατηρούσε την κόρη της να παίζει ενώ ταυτόχρονα σήκωσε την μπλούζα της, έβγαλε το στήθος της και άρχισε να θηλάζει τον Δ. κάτι που το έκανε με προθυμία. Άντε να παρατηρήσεις τώρα αυτό σκέφτηκα, να έχουμε και άλλα μετά. Ένιωσα άβολα, όχι για την πράξη του θηλασμού αλλά επειδή έπρεπε να το παρατηρώ αυτό. Αλλά εδώ που τα λέμε και για την πράξη του θηλασμού σε ένα τρίχρονο αγόρι νομίζω πως με κάνει να παραξενεύομαι. Γνωρίζω πως ο θηλασμός είναι καλό να σταματά όταν το παιδί βγάλει τα μπροστινά του δόντια αλλά και για άλλους λόγους, αυτό είναι ένα μεγάλο παιδί, γιατί το θηλάζει ακόμη; Παρατηρώ για κάποια δευτερόλεπτα λίγο σαστισμένος και σκέφτομαι πως θα πρέπει να σταματήσω για λίγο την παρατήρηση ώσπου να τελειώσει και ο θηλασμός. Ακουμπώ τα δύο μου χέρια στον καναπέ για να σηκωθώ όταν δίπλα μου με την άκρη του ματιού μου βλέπω να κάθεται ο πατέρας του Δ. και να με κοιτάζει εξερευνητικά. Πότε ήρθε δίπλα μου σκέφτηκα; Είχα απορροφηθεί τόσο με το τρενάκι και τον Δ. που δεν είδα δίπλα μου ότι ήρθε ο πατέρας του. Λες να με κοιτούσε τόση ώρα; Σίγουρα με είδε πριν που είχα πιάσει τον γιό του και του ζητούσα να ηρεμήσει. Ίσως με είδε να τον παρατηρώ που παίζει και τώρα που θηλάζει. Το ύφος του μοιάζει αυστηρό. Νιώθω εγκλωβισμένος και άβολα. Έχω απέναντί μου έναν θηλασμό μεγάλου παιδιού και δίπλα μου έναν πατέρα που ίσως του έχω δώσω αρνητική εντύπωση. Χρειάζομαι ένα διάλειμμα. Επιστρέφω στις νηπιαγωγούς όπου βρίσκονται στο χώρο της κουζίνας και κοιτάζω το μεγάλο ρολόι στον τοίχο πάνω από το κεφάλι τους. Είναι ώρα να πηγαίνω. Χαιρετώ ευγενικά, ενημερώνω ότι θα ειδοποιήσω για την επόμενη επίσκεψη, φορώ μπουφάν, παπούτσια και πηγαίνω προς τη γυάλινη πόρτα. Ρίχνω μια ματιά σε όλους και διακρίνω τον Δ. ακόμη να θηλάζει. Φεύγοντας, βλέποντας δίπλα από την γυάλινη πόρτα ένα ταμπελάκι που να λέει εδώ θηλάζουμε ελεύθερα, αλλά αν θέλετε προσωπικό χώρο, ρωτήστε μας. Μπαίνω στο αυτοκίνητο και συνεχίζω την ημέρα μου.
Παρατήρηση 2 – Παρασκευή 28 Φεβ. 2014 – Διάρκεια 45΄ Σήμερα σκέφτομαι πως είναι καλή μέρα για επίσκεψη στον παιδικό σταθμό. Παίρνω τηλέφωνο την παλιά μου καθηγήτρια και ρωτώ αν μπορώ να την επισκεπτώ. Μου απαντά θετικά και την ρωτά αν θα είναι τα ίδια παιδιά ή αν θα έχει διαφορετικές δραστηριότητες. Μου αποκρίνεται πως αν δεν έχει αρρωστήσει κάποιο από τα παιδιά ή αν δε του το απαγορεύουν οι συνθήκες κάποιου γονέα θα είναι όλα τα παιδιά και θα έχει επιπλέον δραστηριότητες που δεν είχα δει την τελευταία φορά. Ωραία λέω και ενημερώνω πως θα είμαι εκεί στις 17:00. Αυτή τη φορά πήρα το μετρό όπου έκανα επίσης σαράντα λεπτά να φτάσω αλλά δεν είχε καθόλου ταλαιπωρία όπως με το αυτοκίνητο. Είχα θετική στάση, όχι όπως την τελευταία φορά, είχα κατανοήσει και βιώσει καλύτερα την χρησιμότητα της όλης παρατήρησης και η περιέργειά μου για την όποια εξέλιξη του Δ. είχε οξυνθεί. Άργησα δέκα λεπτά σκόπιμα για να έχουν μαζευτεί κάποιοι γονείς με τα παιδιά τους. Μόλις έφτασα ο χώρος μου φαινόταν οικείος, ζεστός και φιλικός. Ακόμη και τα άτομα που είχα γνωρίσει την τελευταία φορά με υποδέχθηκαν θερμά σαν να γνωριζόμασταν καιρό. Ήδη αισθανόμουν καλύτερα. Έριξα μια ματιά τριγύρω, ο Δ. ήταν στον σταθμό, στο χώρο των παιδικών γωνιών όπου έπαιζε με κάποια τουβλάκια, τα έβαζε απλά στη σειρά χωρίς να διακρίνει μέγεθος ή χρώμα, η κατάταξη νομίζω ήταν τυχαία. Η μητέρα του βρισκόταν στην κουζίνα και μιλούσε με μια άλλη μητέρα. Ο πατέρας έλειπε. Ο Δ. φαίνονταν πολύ απορροφημένος και τον παρατηρούσα από τον ίδιο καναπέ. Στην αρχή έπαιρνε κάθε ξύλινο τουβλάκι από την πλαστική λευκή λεκάνη στα δεξιά του με το δεξί του χέρι και το τοποθετούσε στο έδαφος. Τα έπιανε με τυχαία σειρά χωρίς να ρίχνει το βλέμμα του στην ψηλή λεκάνη ώστε να διαλέξει. Τα τοποθετούσε έπειτα σε σειρά στην μοκέτα και σύντομα σχεδίασε ένα τετράγωνο με αυτά. Σαν να μην του άρεσε όμως πιάνει με τα δύο χέρια του την λεκάνη και την αναποδογυρίζει, τώρα όλα τα ξύλινα τουβλάκια βρίσκονταν μπροστά του. Άρχισε να τα πιάνει και να τα επεξεργάζεται οπτικά, είδα κάπου να ξύνει την επιφάνεια κάποιου αλλά δεν ξέρω αν έξυνε για να φύγει κάποιο ξένο αντικείμενο ή για να αφαιρέσει το χρώμα. Στην πορεία άρχισε να τα τοποθετεί σε ένα νέο μέρος της μοκέτας, δίπλα σχεδόν από την στοίβα. Ξεκίνησε φτιάχνοντας πάλι ένα τετράγωνο στη μοκέτα με τα ορθογώνια τουβλάκια κίτρινου μόνο χρώματος. Μόλις το ολοκλήρωσε, άρχισε να προσθέτει από πάνω άλλη μια σειρά με τετράγωνα τουβλάκια κόκκινου χρώματος. Φαίνεται ότι φτιάχνει ένα κτίσμα πλέον. Φαίνεται απορροφημένος και σκεπτικός. Είναι ήρεμος και δε φαίνεται να του αποσπούν την προσοχή η φασαρία από τα άλλα παιδιά. Σηκώνει μόνο το βλέμμα του να ρίξει μια γρήγορη ματιά όταν άκουσε ένα παιδάκι να διεκδικεί δυνατά ένα παιχνίδι φωνάζοντας δικό μου είναι και να κλαίει. Γέλασε και επέστρεψε στο παιχνίδι του. Αν ήταν μεγαλύτερο παιδί θα έλεγα πως το γέλιο του ήταν χαιρέκακο, τώρα απλά το αφήνω απροσδιόριστο. Πιάνει τα κομμάτια και τα ελέγχει. Θέλει να είναι όλα ίδια μεταξύ τους και καθαρά. Παρατηρεί πως η νέα σειρά χρώματος μπλε που θέλει να προσθέσει δεν είναι ακριβώς ίδιου τύπου μπλε. Διαλέγει τα κομμάτια σκουρότερου μπλε και τοποθετεί τα άλλα, πιο απαλού μπλε πίσω στο πλαστικό κουτί. Με την τρίτη σειρά που μόλις έχει προσθέσει φαίνεται ότι του αρέσει περισσότερο αυτό που έχει ήδη κτίσει. Σηκώνει το βλέμμα του και κοιτάζει τον καναπέ. Δε ξέρω αν ένιωσε ότι τον κοιτάζω ή αν ψάχνει τον πατέρα του για να του δείξει το κατόρθωμα του. Ψάχνει με το βλέμμα του στον χώρο και εντοπίζει την μητέρα του αλλά δεν την καλεί με κάποιο τρόπο και στρέφει πάλι το βλέμμα του στο κτίσμα. Τώρα έχει διαλέξει κίτρινα τρίγωνα, τα έχει συγκεντρώσει σε μια στοίβα αριστερά του και μόλις νιώθει ότι έχει συγκεντρώσει αρκετά, τα παίρνει ένα ένα και τα τοποθετεί. Τώρα φαίνεται ακόμη πιο προσεκτικός και ανυπόμονος. Ο ενθουσιασμός του και η προσεκτικότητα του διακρίνονται από το ανασήκωμα των φρυδιών του σε τακτά διαστήματα και το γεγονός ότι πλέον κάθεται στα γόνατά του και όχι στον ποπό του όπως πριν. Τοποθετώντας και το τελευταίο κίτρινο τρίγωνο τουβλάκι σηκώνεται στα πόδια του και παρατηρεί από ψηλά το κάστρο του. Σηκώνει το αριστερό του πόδι και το τοποθετεί μέσα στο κάστρο του για λίγα δευτερόλεπτα και μετά το παίρνει πίσω. Τώρα φαίνεται περισσότερο ανήσυχος και ανυπόμονος, κοιτάζει πότε τριγύρω στο χώρο και πότε το κάστρο του. Ξαναβάζει το αριστερό του πόδι μέσα στο κάστρο, το αφήνει λίγα δευτερόλεπτα παραπάνω και το βγάζει. Τότε ξαφνικά τρέχει μέχρι την κουζίνα, αρπάζει από το μπατζάκι την μητέρα του και της λέει έλα να δεις λίγο και την τραβάει έντονα. Η μητέρα τον ακολουθεί αμέσως. Πηγαίνει μπροστά ο Δ. και βάζει πάλι μέσα στο κάστρο το αριστερό του πόδι. Η μητέρα τον κοιτάζει και τον ενισχύει. Του λέει μπράβο και τον ρωτάει αν το έφτιαξε αυτός αυτό; Γνέφει θετικά. Τον ρωτά τι είναι και της αποκρίνεται παλάτι. Πολύ ωραίο παλάτι του απαντά και ο Δ. χαμογελά για πολύ λίγο. Δείχνει ενθουσιασμένος και έτσι όπως έχει το πόδι του μέσα στο παλάτι το ανασηκώνει λίγο από την μοκέτα και το πατά πάλι επανειλημμένα. Η μητέρα τον ρωτά ποια χρώματα έβαλε και της απαντά κίτρινο και μπλε. Ξαφνικά ο Δ. της λέει φύγε τώρα και σπρώχνει την μητέρα του από τους ώμους αφού είχε σκύψει να θαυμάσει το έργο του παιδιού της. Η ίδια του επαναλαμβάνει καλά – καλά και αφού σηκώνεται επιστρέφει στην παρέα των γυναικών όπου μεταφέρει την εικόνα του ωραίου παλατιού που έφτιαξε το γιός της. Τότε ξαφνικά δύο από τις μητέρες πηγαίνουν γρήγορα προς την μεριά του Δ. για να δουν από κοντά το έργο του. Ο Δ. τις κοιτάζει αστραπιαία και δεν δίνει σημασία αφού δεν πήγαν και πολύ κοντά του, βρίσκονταν στον ενάμιση μέτρο απόσταση και δεν έσκυψαν να δουν τι έκανε αλλά κοίταξαν από ψηλά. Έπειτα έφυγαν με ένα συγκαταβατικό χαμόγελο. Ο Δ. συνέχισε για λίγο το παιχνίδι του αλλά όταν ένα άλλο παιδί πλησίασε για να τον βοηθήσει να το φτιάξει ακόμη πιο ψηλό όπως είπε, ο Δ. αστραπιαία τον χτύπησε στο πρόσωπο με ανοιχτή την παλάμη του δεξιού του χεριού. Εκείνη τη στιγμή έτυχε να αντιληφθεί το γεγονός και έσπευσε άμεσα για επέμβαση. Έπιασε από το χέρι και τους δύο και εξήγησε στον Δ. ότι δεν το κάνουμε αυτό, τον ρώτησε αν θα ήθελε να του το κάνουν, τι έχουν πει στο παρελθόν για τα χτυπήματα και για ότι τώρα πρέπει να ζητήσει συγγνώμη. Ο Δ. δεν πτοήθηκε καθόλου, είπε αμέσως συγγνώμη, αλλά ζήτησε από την νηπιαγωγό να φύγει το άλλο παιδί από τον χώρο του κάτι το οποίο έγινε αλλά δυσαρέστησε πολύ το άλλο παιδί. Η μητέρα δεν είχε αντιληφθεί το γεγονός ενώ η νηπιαγωγός έμεινε λίγο στο χώρο να παρατηρήσει την εξέλιξη. Ο χρόνος της παρατήρησής μου είχε τελειώσει αλλά έμεινα για άλλη μια ώρα στο χώρο όπου συμμετείχα σε δραστηριότητες, βοηθούσα νηπιαγωγούς, έκανα ήπια παρατήρηση στο χώρο, τους ανθρώπους και τις ενέργειες γύρω μου.
Παρατήρηση 3 – Τρίτη 4 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄ Έφτασα στο χώρο πέντε και τέταρτο με μικρή καθυστέρηση. Για κάποιο λόγο είχαν συγκεντρωθεί παιδιά και γονείς νωρίτερα σήμερα. Μάλλον οφείλονταν στην καλή μέρα και στις δραστηριότητες που είχε σήμερα. Ρώτησα τι θα περιλαμβάνει το απόγευμα και μου είπαν πως θα έχει βρώμικο παιχνίδι στον κάτω χώρο και γυμναστική και μουσικοθεραπεία στον επάνω όροφο. Κοίταξα γύρω μου και στου άλλους χώρου του ισογείου και δεν είδα τον Δ. Σκέφτηκα ότι μπορεί να είναι επάνω και χωρίς να ρωτήσω που βρίσκεται για να μην προϊδεάσω ανέβηκα. Ήταν όλες οι μητέρες με τα παιδιά τους και βρίσκονταν σε κύκλο με τα χέρια ενωμένα. Οι μητέρες ήταν γονατισμένες για να βρίσκονται στο ύψος των παιδιών. Αντίκρισα τον Δ. που παρατήρησα ότι βαριόταν αφού κρατούσε με το δεξί του χέρι το χέρι της μητέρας του και με το αριστερό του χέρι, το χέρι μιας άλλης μητέρας και προσπαθούσε να αιωρηθεί. Πλησίασα λίγο διστακτικά και απρόθυμα γιατί φαινόταν σαν να είχα διακόψει και για να εξισορροπήσω την κατάσταση πήρα κι εγώ θέση στον κύκλο γονατίζοντας διαγώνια από τον Δ. και απέναντι από την δασκάλα. Δεν όργισα να συνειδητοποιήσω ότι έπαιρνα μέρος στην γιόγκα για μητέρες και παιδιά. Να γιατί δεν έχει κανέναν άντρα σκέφτηκα. Την πάτησα σκέφτηκα αλλά δε μπορούσα να φύγω. Εξάλλου έπρεπε να μείνω για να συνεχίσω την παρατήρηση που δεν έπρεπε να διακοπεί. Ο επάνω χώρος έχει παρκέ πάτωμα και ο ένας τοίχος είναι όλος καθρέπτης όπως στις αίθουσες μπαλέτου. Υπήρχαν στον χώρο τέσσερις μητέρες με τα παιδιά τους, η δασκάλα χορού και εγώ. Το λάπτοπ έπαιζε απαλή μουσική γιόγκα σε δυνατή ένταση. Ο φωτισμός ήταν έντονος. Στον χώρο επίσης υπήρχε ένα υπέρδιπλο στρώμα κρεβατιού με γαλάζιο υποσέντονο. Οι τοίχοι πολύχρωμοι και από το ταβάνι κρέμονταν δημιουργίες που έφτιαχναν τα παιδιά στα κάτω εργαστήρια και αποτελούσαν τα αντικείμενα διακόσμησης του παιδικού σταθμού. Ο Δ. συνέχισε να είναι ανήσυχος ακόμη κι όταν είπε η δασκάλα ότι αρχίσαμε. Η μητέρα του φαινόταν αρκετά ενθουσιασμένη. Τώρα που την παρατηρώ καλύτερα φαίνεται μια ευγενική φυσιογνωμία, με στρουμπουλό πρόσωπο και γυαλιά με χρυσό σκελετό, γύρω στα 90 κιλά με περίπου 1,67 ύψος. Τα μάγουλά της είναι μονίμως κόκκινα και τα μάτια της είναι σχιστά. Τώρα δε φαίνεται να δίνει σημασία στον γιό της καθότι οι όλες ασκήσεις απαιτούν να ακούμε μόνο την δασκάλα και να κάνουμε ότι λέει ή κάνει η ίδια χωρίς να αποσπά ο ένας την προσοχή του άλλου. Ξαφνικά είδα την όλη διαδικασία σαν γυμναστική, πολύ εκπαιδευτική και έτσι κάθε ίχνος ντροπής και αμηχανίας που είχα εξαφανίστηκε. Από το πέμπτο λεπτό και μετά ένιωσα αποδεκτός. Ο δασκάλα με ρώτησε πιο παιδί συνοδεύω και της απάντησα ότι κάνω την πρακτική μου εδώ από την σχολή μου. Μου βγήκε αυθόρμητα αυτή η απάντηση και η κουβέντα δε συνεχίστηκε. Η δασκάλα έχει δυνατή και τσιριχτή φωνή ότι πρέπει όμως για τραβά την προσοχή των παιδιών. Πλάθει μια ιστορία από το μυαλό της για ένα κάστρο που έπρεπε να πάνε όλοι και για τα ζώα που συναντούσαν στον δρόμο τους. Μόλις φανερώνονταν κάποιο ζώο, έπρεπε με ασκήσεις γιόγκα να μιμηθούμε το βάδισμά του ή τον τρόπο που τρώει. Ήταν απίστευτο πόσο απήχηση είχαν αυτές οι ασκήσεις σε αυτό το πλαίσιο από όλους. Ήταν πραγματικές ασκήσεις γιόγκα στο πλαίσιο του παιχνιδιού. Έτσι γίνονταν ευχάριστα από όλους, ακόμη κι από μένα αλλά και από τον Δ. που άρχισε να βρίσκει το ενδιαφέρον του και πάλι σταδιακά. Η αστείρευτη έμπνευση και γνώση της δασκάλας κρατούσε σε ένταση το ενδιαφέρον. Ο Δ. εκτελούσε όλες τις ασκήσεις αν και σε κάποιες φαίνονταν να θέλει να έχει κυριαρχικό ρόλο. Η δασκάλα τον έβαζε γρήγορα στην θέση του γιατί δεν ήθελε και δεν έπρεπε να χαλάσει το κλίμα αρμονίας και συγχρονισμού που υπήρχε. Σκέφτομαι πως αν κατάφερε να χαλαρώσει και να με κάνει να ταξιδεύω με την φαντασία μου στις μαγικές χώρες εμένα, τότε φαντάσου τι θα κατάφερνε στα παιδιά αυτό. Το βρήκα πολύ πρωτότυπο και ωφέλιμο όλο αυτό. Παρατηρώ τον Δ. που συμμετέχει σε όλες τις ομαδικές ασκήσεις, παρατηρεί τι κάνει η δασκάλα του και το μιμείται. Τα καταφέρνει καλά στη μίμηση του ζώου. Το πρόσωπό του είναι ουδέτερο, σχεδόν ανέκφραστο και σοβαρό. Παρατηρώ τα άλλα παιδιά που είναι πιο χαμογελαστά και χωρίς να το θέλω μπαίνω στη διαδικασία της σύγκρισης. Συγκρίνω τον Δ. και με τα άλλα δύο αγόρια και με τα άλλα τρία κορίτσια. Είναι ο λιγότερο εκφραστικός, ενθουσιασμένος και χαμογελαστός χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είναι καθόλου. Έχει περάσει ήδη μισή ώρα με τις ασκήσεις που με έκαναν να ιδρώσω αρκετά αφού ήθελα να τις κάνω σωστά. Το ίδιο κοκκινισμένες στο πρόσωπο διακρίνω και τις μητέρες. Ξαφνικά τον Δ. χτυπάει στο πρόσωπο καταλάθος το διπλανό του κορίτσι κατά την άσκηση όπου υπήρχε προέκταση των χεριών και ο Δ. είχε κατά κάποιο τρόπο διεισδύσει στο χώρο της. Το χτύπημα ήταν δυνατό και σκέφτηκα πως ο Δ. θα το ανταποδώσει άμεσα. Αντ’ αυτού όμως ο Δ. τρέχει στην αγκαλιά της μητέρας του κλαίγοντας σπαρακτικά. Τον κοιτάζουν στο πρόσωπο η μητέρα του και η δασκάλα μην τυχόν και έχει κάτι, το κορίτσι φαίνεται ατάραχο και αφού διαπιστώνουν ότι δεν έχει κάτι ζητά η δασκάλα να αποσυρθούν στο δίπλα δωμάτιο και να επιστρέψουν μόλις ηρεμήσει ο Δ. καθότι έπρεπε να συνεχιστούν οι ασκήσεις. Η μητέρα αψηφά την δασκάλα και παραμένει στο σημείο της να παρηγορεί στην αγκαλιά της τον Δ. παρότι η δασκάλα της επαναλαμβάνει το ίδιο για δεύτερη φορά. Μετά από τέσσερα λεπτά περίπου ο Δ. σταματά να κλαίει και πηγαίνει προς το γαλάζιο στρώμα για να παίξει μόνος τους ενώ όλοι οι υπόλοιποι συνεχίζουν τις ασκήσεις κυκλικά. Μετά από δύο λεπτά όμως ο Δ. άρχισε να χοροπηδάει πάνω στο στρώμα κάτι που τον έκανε χαρούμενο, χαμογελαστό και ευδιάθετο. Αυτή η δραστηριότητα κέντρισε την προσοχή των άλλων παιδιών τα οποία μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα αποχώρησαν σταδιακά ένας ένας από τις δραστηριότητες της γιόγκα και ανέβηκαν για χοροπηδητό. Προτελευταία ανέβηκε στο στρώμα το κορίτσι που είχε χτυπήσει καταλάθος τον Δ. Η δασκάλα κοιτάζει το μεγάλο ρολόι τοίχου και λέει στις μητέρες δε πειράζει συνεχίζουμε εμείς. Συνειδητοποιώ ότι η ώρα της παρακολούθησης είχε τελειώσει, ρίχνω μια τελευταία ματιά στον Δ. που χοροπηδούσε στο στρώμα με μεγάλη χαρά. Ο Δ. δεν ανταπόδωσε το χτύπημα στο κορίτσι που τον έκανε να κλάψει λίγο πιο πριν και από ότι είδα δεν έγινε κάτι αργότερα. Κατέβηκα στο ισόγειο για να δω τα άλλα παιδιά να παίζουν και να βοηθήσω όπου χρειαστεί.
Παρατήρηση 4 – Παρασκευή 7 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄ Έφτασα στον παιδικό σταθμό ξεκούραστος και χαλαρός αφού η Παρασκευή είναι μια μέρα χωρίς ιδιαίτερα βαρύ πρόγραμμα. Είχα διάθεση για παρατήρηση και περίμενα τον Δ. να φανεί. Η ώρα είχε πάει πέντε και μισή και δεν είχε έρθει ακόμη κάποιο από τα παιδιά στο σταθμό. Αυτό μου έκανε εντύπωση καθότι άλλες φορές τέτοια ώρα υπήρχαν τουλάχιστον δεκαπέντε παιδιά με τους γονείς τους στον χώρο. Σκεφτόμουν ότι ίσως είναι οι πρώτες μέρες της άνοιξης και λόγω καλού καιρού οι γονείς βρήκαν αφορμή και για άλλες δραστηριότητες στο σπίτι με τα παιδιά τους. Σκεφτόμουν με ποιόν θα ερχόταν σήμερα ο Δ., για κάποιο λόγο ήλπιζα να έρθει με τον πατέρα του για να παρατηρήσω περισσότερο τη σχέση τους. Ωστόσο ο Δ. έφτασε με την μητέρα του στις έξι και ήταν το τέταρτο παιδί που έμπαινε στον χώρο με κάποιον συνοδό. Φορούσε τα ίδια ρούχα με αυτά που τον είδα την πρώτη φορά, μου τράβηξε την προσοχή το κίτρινο μπουφάν του. Μπήκε στον χώρο με εξερευνητική διάθεση. Περπάτησε μέσα στο χώρο με τις παιδικές γωνιές, έριξε μια ματιά στα παιχνίδια και στα κουτιά με τα τουβλάκια σαν να ήθελε να δει αν είναι όλα στη θέση τους. Κοίταξε για λίγο το ένα παιδί που ήταν στο χώρο αυτό και έπαιζε με μια μαύρη κούκλα. Το προσπέρασε γρήγορα και πήγε στον άλλο χώρο. Πήγε στα ράφια με τα παραμύθια και έριξε μια ματιά. Η μετάβαση από το ένα δωμάτιο στο άλλο έγινε με γρήγορο κοφτό βηματισμό. Όταν έφτασε απλά κοίταξε τα ράφια. Το βλέμμα του καρφώθηκε σε ένα παραμύθι που ήταν αφημένο στην απέναντι μεριά της βιβλιοθήκης. Πήγε αργά στο μέρος του βιβλίου, το σήκωσε με το ένα χέρι κρατώντας το από την κάτω γωνία του, το κράτησε για δύο δευτερόλεπτα και το άφησε να πέσει πάλι. Το κλώτσησε να πάει πιο πέρα και βγήκε από το δωμάτιο αργά. Έριξε μια ματιά από μακριά στους μεγάλους που βρίσκονταν στην κουζίνα και βγήκε έξω για να παίξει στην αυλή. Τον ακολούθησα διακριτικά και έμεινα σε μια γωνία της αυλής μακριά από όλα τα παιδιά που θα πιθανών να ερχόντουσαν προς το μέρος μου για κουβέντα αλλά σε αρκετά καλό σημείο για παρατήρηση. Ανέβηκε σε ένα πλαστικό όχημα μηχανής και έκανε βόλτες με το πηδάλι. Έπαιζε μόνος του χωρίς να δίνει σημασία γύρω του. Φαίνεται να βαριέται. Οι κινήσεις του με το όχημα είναι μονότονες, κυκλικές, με τον ίδιο ρυθμό ταχύτητας. Έχει το κεφάλι στραμμένο στο έδαφος και περιστρέφεται κυκλικά. Ξαφνικά βγαίνει για λίγο η μητέρα του έξω και του ρίχνει μια ματιά χωρίς να τον αντιληφθεί και μπαίνει πάλι μέσα. Συνεχίζει να γυρνάει για λίγο ακόμη και αφήνει το όχημα στη μέση της αυλής όπου τα άλλα παιδιά γύρω του παίζουν είτε ατομικά είτε ομαδικά. Κατευθύνεται στο χώρο με το χαλίκι όπου βρίσκει ένα μεταλλικό μπλε φτυαράκι. Πρώτη φορά βλέπω κι εγώ αυτό το αντικείμενο εκεί. Σίγουρα δε θα έπρεπε να βρίσκεται εδώ, δεν ανήκει στα υπόλοιπα παιχνίδια. Ο Δ. το πιάνει στα χέρια του και μετά το κρατά με το ένα χέρι. Κουνάει τον καρπό του και προσπαθεί να ελέγξει το χέρι του από το βάρος του αντικειμένου. Το κάνει για αρκετά λεπτά αυτό. Φαίνεται να παίζει με το βάρος και να προσπαθεί να το νικήσει. Ξαφνικά του πέφτει από το χέρι και πέφτει μπροστά του πάνω στα χαλίκια. Ακούστηκε ο ήχος του μετάλλου που πέφτει πάνω στο χαλίκι. Ο Δ. το σηκώνει πάλι από το χερούλι και το αφήνει να πέσει κάτω. Το επαναλαμβάνει μερικές φορές ακόμη. Στην συνέχεια το πιάνει πάλι από το χερούλι και το πετάει μακριά του βάζοντας αρκετή δύναμη. Ωστόσο το φτυαράκι δε πήγε πολύ μακριά. Αυτή τη φορά το μεταλλικό αντικείμενο σύρθηκε στα χαλίκια λόγω της φόρας που είχε από το πέταγμα. Ο Δ. έτρεξε με ενδιαφέρον προς το αντικείμενο και επανέλαβε την ίδια διαδικασία από την αντίθετη μεριά, επιστρέφοντας έτσι στην αρχική του θέση. Μια μητέρα που έβαζε την κόρη της να κάνει τσουλήθρα του έριξε μια ματιά. Φάνηκε προβληματισμένη και σκεπτική με αυτό που έκανε ο Δ. και τώρα άρχισε να τον παρατηρεί και η ίδια με επιφύλαξη. Ο Δ. επανέλαβε την διαδικασία. Φαινόταν πιο χαρούμενος και δραστήριος με την νέα του ανακάλυψη. Τώρα κατάφερνε και πετούσε το μεταλλικό αντικείμενο πιο μακριά. Αυτή τη φορά όμως το φτυαράκι κύλησε παραπάνω από ότι συνήθως και έφτασε κοντά στο κοριτσάκι και την μητέρα του που βρίσκονταν στην τσουλήθρα. Η μητέρα φανερά αναστατωμένη σηκώθηκε και του έκανε παρατήρηση να σταματήσει να το κάνει αυτό γιατί θα χτυπήσει κάποιο παιδί. Ο Δ. την αγνόησε και αφού έπιασε πάλι στα χέρια του φτυαράκι, το πέταξε μια φορά πίσω του και άλλη μια φορά προς την είσοδο της αυλής φτάνοντας πάλι κοντά στην μητέρα με την κόρη της. Έτρεξαν και οι δύο να πιάσουν το φτυαράκι, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Πρώτος το έπιασε στα χέρια του ο Δ. αλλά μόλις σηκώθηκε να φύγει, τον έπιασε από πίσω η μητέρα και του το πήρε από το χέρι. Ο Δ. έγινε έξαλλος. Άρχισε να φωνάζει θέλω το φτυάρι μου και να κλαίει τσιριχτά. Αφού είδε ότι κανείς δε του μιλούσε πήγε στη κουζίνα κλαίγοντας και είπε στη μητέρα του ότι του πήραν το φτυάρι του, το παιχνίδι του. Η μητέρα τον ρώτησε ποιος σου το πήρε και αυτός είπε μια γυναίκα. Η μητέρα του τον ρώτησε πια γυναίκα ενώ ταυτόχρονα σηκωνόταν από τη θέση της. Ο Δ. την έπιασε από το χέρι και στάθηκαν στην είσοδο όπου τον ρώτησε πάλι ποια γυναίκα; Η άλλη μητέρα της απάντησε πως για μένα λέει, της εξήγησε πως πετούσε το σιδερένιο φτυάρι, δείχνοντάς της το με το βλέμμα στο πρεβάζι όπου το είχε κρύψει, με κίνδυνο να χτυπήσει κάποιο από τα παιδιά. Η μητέρα της είπε πως με αυτό που έκανες, ότι του το πήρες από τα χέρια, έκανες χειρότερα τα πράγματα. Η γυναίκα επανέλαβε το γεγονός ότι δηλαδή πετούσε το φτυάρι μακριά, πως είναι επικίνδυνο, ότι παρατρίχα να χτυπούσε τα παιδιά και ότι δε μπορεί να συμβαίνει αυτό. Η μητέρα απάντησε πως έπρεπε να απευθυνθεί σε κάποιον νηπιαγωγό και όχι να τρέξει η ίδια να του το πάρει από τα χέρια. Και οι δύο γυναίκες ήταν προφανώς εκνευρισμένες. Παρατηρούσα από το ίδιο σημείο στο οποίο ήμουν αρχικά αλλά τώρα είχα πλησιάσει σχεδόν δίπλα τους γιατί μια νηπιαγωγός με φώναξε να την βοηθήσω που είχε πάρει αγκαλιά τον Δ. να τον ηρεμήσει αφού ακόμη έκλαιγε γοερά. Ταυτόχρονα όμως επιχειρούσε να την χτυπήσει στο πρόσωπο. Μου ζήτησε να κρατήσω τα γυαλιά και το κινητό της για να μπορέσει να κρατήσει καλύτερα τον Δ. Τώρα μπορούσε να του κρατά τα χέρια και να προφυλάσσεται λέγοντάς του γιατί κλαίς; Αφού δεν έπρεπε να παίζεις με αυτό, δεν είναι παιχνίδι. Το ξεχάσαμε έξω το πρωί που φυτεύαμε τις γλάστρες. Αν το πετάς μπορεί να χτυπήσεις παιδί. Είναι μόνο για να βάζουμε χώμα στις γλάστρες. Καθώς τα έλεγε αυτά γύρισε και μου είπε κρυφά η νηπιαγωγός ότι αμάν με αυτή τη μάνα του, δεν έχει παιδαγωγική σκοπιά καθόλου. Και τώρα πάλι εμείς θα τα ακούσουμε. Δεν αποκρίθηκα και προσπάθησα να μείνω παρατηρητής της διαδικασίας και να μην με επηρεάσει αυτό το γεγονός. Σχετικός τέλος στο περιστατικό έβαλε η μητέρα ενός άλλου κοριτσιού όπου βγήκε έξω να τους καλέσει όλους να περάσουν στην κουζίνα όπου η κόρη της θα έσβηνε τα κεράκια στην τούρτα γενεθλίων. Όλα τα παιδιά με τους συνοδούς τους μπήκαν μέσα εκτός από εμένα, την μητέρα του Δ., τον Δ. και την νηπιαγωγό. Ο Δ. ήταν ακόμη σκυθρωπός και στην ερώτηση της μητέρας του αν θέλει να μπούνε μέσα έγνεψε όχι με θυμωμένο ύφος. Η νηπιαγωγός απάντησε πως όλοι είναι μέσα και περνάνε καλά, σε λίγο θα αρχίσουν να τραγουδάνε και να τρώνε και εμείς είμαστε έξω επειδή επέμενες να παίζεις με κάτι που δεν ήταν παιχνίδι. Ο Δ. αποκρίθηκε δε με νοιάζει και κατέβηκε από την αγκαλιά της νηπιαγωγού και ανέβηκε σε ένα πλαστικό όχημα αυτοκινήτου χωρίς να κουνιέται και να κοιτάζει κάτω. Η νηπιαγωγός του είπε πως εγώ με τη μαμά και τον Αλέξανδρο πηγαίνουμε μέσα και αν θέλεις έρχεσαι. Μόλις μπήκαμε στο χώρο, ήρθε και ο Δ. όπου καθόταν δίπλα στην μητέρα του και κοιτούσε απέναντί του το κορίτσι που θα έσβηνε τα κεράκια. Ήταν ήρεμος, έφαγε όλο το κομμάτι της τούρτας μπισκότο και πήγε στην γωνιά με τα βιβλία και τα παραμύθια. Με την σειρά μου χαιρέτησα κι εγώ και έφυγα από το χώρο καθώς είχα ολοκληρώσει την παρατήρησή μου.
Παρατήρηση 5 – Παρασκευή 14 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄ Ήρθα για άλλη μια φορά στον παιδικό σταθμό με όρεξη, να δω τα παιδάκια να παίζουν, να ακούσω τις ατάκες τους και να παρατηρήσω λίγο αυτήν αθωότητα που είχα ξεχάσει. Σκέφτομαι, περιμένοντας τον Δ. να έρθει, πως όλοι οι μεγάλοι κουβαλάμε πολλές συμπεριφορές από αυτές που είχαμε παιδιά, απλά εκφράζονται με άλλο, πιο ώριμο τρόπο ή πιο καμουφλαρισμένο. Απαιτήσεις, μίσος, εκδίκηση και άλλα πολλά. Σκέφτομαι επίσης πόσο σημαντική είναι η παρέμβαση σε αυτή την ηλικία των 3-5 ετών και πόσο σοβαρές ίσως οι επιπτώσεις της, είτε αρνητικές είτε θετικές. Την ώρα που σκέφτομαι όλα αυτά και ενώ έχει πάει πέντε και τέταρτο, καταφθάνουν δύο γονείς με τα παιδιά τους και αμέσως μετά ο Δ. με την μητέρα του. Μας καλησπέρισε η μητέρα του κρατώντας ένα μπολ στα χέρια της με παστίτσιο. Την χαιρετίσαμε κι εμείς με τη σειρά μας καθώς μας πλησίαζε. Αν και είναι συνηθισμένο να φέρνουν μαζί τους οι μητέρες κάποιο γεύμα για τα παιδιά αφού κάποια τρώνε ακανόνιστες ώρες, απολογήθηκε λέγοντας πως ο Δ. δεν έφαγε το μεσημέρι γιατί θύμωσε που τον πειράζανε κάποια παιδιά. Δεν ακολούθησε κάποια ερώτηση από κάποιον και η μητέρα κάθισε στο τραπέζι της κουζίνας και κοίταζε τις πρώτες ύλες με τις οποίες οι νηπιαγωγοί θα έφτιαχναν τις δραστηριότητες τις ημέρας. Ο Δ. βρίσκονταν στο χώρο με τα παιδικά βιβλία και δοκίμαζε κάποιες δακτυλόκουκλες. Τις είχε πάρει όλες κοντά του. Δεν θυμάμαι να τις είχα ξαναδεί στο χώρο. Δε ξέρω αν είναι καινούργιο υλικό ή αν βρίσκονταν και δε το είχα προσέξει, πάντως ο Δ. τις εξερευνούσε εξονυχιστικά. Επεξεργάστηκε το υλικό από το οποίο ήταν φτιαγμένες, τραβούσε μαλλάκια και ότι άλλο αξεσουάρ υπήρχε πάνω σε αυτές και έπειτα τις φόρεσε στα δάκτυλα. Ξεκίνησε βάζοντας μια στο δεξί του δείκτη. Χαμογέλασε και το χαμόγελο αυτό έγινε ακόμη πιο έντονο όταν άρχισε να ανοιγοκλείνει το δείκτη του δίνοντας ζωή στην δακτυλόκουκλα. Έπειτα πήρε και μια δεύτερη και την φόρεσε με μια μικρή δυσκολία στο μεσαίο δάκτυλο. Χαμογέλασε πάλι και έβγαλε μια μικρή κραυγή ικανοποίησης. Συνέχισε την διαδικασία ώσπου κάλυψε τα δάκτυλα του δεξιού του χεριού όλα με διάφορες κούκλες. Ήταν χαρούμενος και χαμογελούσε διαρκώς. Τώρα έφερνε τις κούκλες απότομα κοντά στο πρόσωπό του σαν να του κάνουν επίθεση. Κάποιες φορές άφηνε το χέρι του να πέσει ομαλά στο πρόσωπό του και ταυτόχρονα έγερνε το κεφάλι του πίσω χαμογελώντας σαν να είχε δεχθεί επίθεση από κάποια όντα. Αυτό το παιχνίδι επαναλήφθηκε αρκετές φορές και αφού συνήθισε τις κούκλες στα δάκτυλά του, κινούνταν στον χώρο σαν να είναι απόλυτα φυσιολογικό να έχει ένα παιδί αυτά τα αξεσουάρ στα χέρια του. Στη συνέχεια πήγε στα ράφια με τα βιβλία και τράβηξε ένα από αυτά που βρίσκονταν στο ύψος του με το δεξί του χέρι, με αποτέλεσμα να του γλιστρήσει και να πέσει στο πάτωμα. Την στιγμή πριν πέσει στο πάτωμα αντιλήφθηκε ότι θα έπεφτε στο πόδι του και θα τον χτυπούσε η γωνία του βιβλίου και πήδηξε απότομα πίσω. Έσκυψε να πιάσει το βιβλίο πάλι με το δεξί του χέρι με το ίδιο αποτέλεσμα. Γλίστρησε και έπεσε. Αυτό επαναλήφθηκε οκτώ φορές και έπειτα, με ένα γύρισμα του καρπού προς τα πάνω κατάφερε να το σηκώσει. Με το αριστερό του χέρι έπιασε ένα άλλο βιβλίο από το ίδιο σημείο και γυρίζοντας του καρπούς του έπεσαν τα βιβλία από τα χέρια του. Το βιβλίο του αριστερού χεριού έπεσε με προέκταση των δακτύλων ενώ το βιβλίο του δεξιού χεριού γλίστρησε από τα δάκτυλά του. Συνέχισε να επαναλαμβάνει το ίδιο βάζοντας τρομερή δύναμη στο δεξί του χέρι ώστε να μην του γλιστρήσει το βιβλίο. Τώρα φαινόταν πιο σοβαρός. Έδειχνε επιμονή στο πρόσωπό του. Τα αυτιά του είχαν κοκκινίσει από το ζόρι. Ξαφνικά μπαίνει στο χώρο η μητέρα του και τον ρωτάει τι κάνει εκεί. Αυτός γύρισε λίγο απότομα σαν να τρόμαξε και πηγαίνει κοντά της και της λέει κοίτα δείχνοντας το χέρι του. Η μητέρα είχε ήδη γονατίσει για να έρθει στο ύψος του γιού τους προβλέποντας πως ο Δ. θα της κάνει επίθεση παίζοντας στο πρόσωπο και έτσι τράβηξε απότομα πίσω το κεφάλι της. Της είπε κάτσε παιδί μου και ταυτόχρονα τον αγκάλιασε και παρατήρησε τις δακτυλόκουκλες. Του είπε πως αυτές τις φοράνε μια μια και όχι όλες μαζί αλλά ο Δ. δεν έδωσε σημασία και έφυγε από κοντά της επιστρέφοντας στα δυο πεταμένα στη μοκέτα βιβλία. Η μητέρα χαμογέλασε και επέστρεψε στην κουζίνα όπου και διηγήθηκε το γεγονός ότι ο γιός της φόρεσε όλες τις κούκλες. Έτσι ήρθαν στον χώρο άλλες δύο μητέρες για να δουν τον Δ. λέγοντάς του να γυρίσει να δουν τι έχει στα χέρια. Ο Δ. γύρισε και είπε παίζω τώρα ενώ στο πρόσωπό του διακρίνονταν μια διάθεση να αποφύγει αυτή την έκθεση. Συνέχισε να αγγίζει πολλά παιχνίδια και αντικείμενα με τις κούκλες που φορούσε στα χέρια του για δέκα λεπτά και έπειτα πήγε στην κουζίνα. Σκούντηξε απαλά με το δεξί του χέρι την πλάτη της μητέρας του που δεν τον είχε αντιληφθεί και αυτή γύρισε. Της είπε ότι πεινάει και αυτή τον πήρε στην αγκαλιά της. Άνοιξε το μπολ με το παστίτσιο και τον τάιζε μεγάλες μπουκιές. Ο Δ. ήταν παθητικός, άνοιγε το στόμα και έτρωγε. Που και που κοιτούσε το δεξί του χέρι και σήκωνε πάλι το κεφάλι του για να φάει. Μόλις τελείωσε, επέστρεψε στον ίδιο χώρο όπου βρήκε άλλα δύο αγόρια και τρία κορίτσια ενώ πριν ήταν μόνος του. Δεν δίστασε και μπήκε στον χώρο ψάχνοντας με τα μάτια του τα βιβλία στο πάτωμα αλλά δε βρίσκονταν εκεί. Ένα κορίτσι γύρισε και τον ρώτησε αν θα της δώσει μια κούκλα. Ο Δ. έβγαλε αυτή που φορούσε στον αντίχειρα και της την πέταξε μπροστά της. Το κορίτσι προσπάθησε να την βάλει στον δείκτη της αλλά την διέκοψε ο Δ. λέγοντάς της πως μπαίνει εδώ, ακουμπώντας τον αντίχειρά της. Αυτή του αποκρίθηκε πως εγώ εδώ θέλω εννοώντας τον δείκτη της και ο Δ. μη δίνοντας σημασία απομακρύνθηκε. Η παρατήρηση σταμάτησε εδώ, αλλά έμεινα στον χώρο άλλα είκοσι λεπτά και μέχρι την στιγμή που έφυγα ο Δ. είχε ακόμη στα δάκτυλά του τις τέσσερις δακτυλόκουκλες.
Παρατήρηση 6 – Παρασκευή 21 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄ Τελευταία μου παρατήρηση για σήμερα σκέφτομαι ενώ έχει πάει ήδη πέντε και μισή και έχουν έρθει σχεδόν όλα τα παιδιά που αναμένονταν εκτός από τον Δ. Σκέφτομαι να μην ρωτήσω κάποιον υπεύθυνο αν αναμένεται να έρθει για να μην δημιουργήσω απορίες ή εντυπώσεις. Συζητώ με τους νηπιαγωγούς, τους γονείς και τα άλλα παιδιά καθώς η ώρα έχει πάει έξι και δέκα. Τελικά αυτή τη στιγμή πέφτει με φόρα πάνω στην γυάλινη πόρτα ο Δ. με τις παλάμες του ανοιχτές και με πολύ δύναμη την ανοίγει και μπαίνει στο χώρο. Με μεγάλη ταχύτητα βάζει τον πισινό του στο πάτωμα και βγάζει τα αθλητικά του παπούτσια χωρίς να ανοίξει καλά-καλά τα αυτοκόλλητα και τρέχει στις παιδικές γωνιές. Από την είσοδο τώρα εμφανίζεται χαμογελαστή η μητέρα του καθώς απολογείται για την καθυστέρησή της. Ο Δ. βλέπει στην μια γωνιά με τα παιχνίδια μια νηπιαγωγό και αρκετά από τα παιδιά γύρω της. Πηγαίνει με αργά βήματα κοντά να δει τι κάνουν. Βλέπει πως η νηπιαγωγός κόβει σε μικρά κομμάτια μια τεράστια πλαστελίνη που έφτιαξε η ίδια με τα παιδιά την πρώτη ώρα. Όλα τα παιδιά έχουν πάρει από ένα μεγάλο κομμάτι στο χέρι τους και την πλάθουν. Ο Δ. παρατηρεί αποσβολωμένος, ακούνητος με κατεβασμένα τα χέρια, δίπλα από την νηπιαγωγό. Η ίδια γυρνά και τον ρωτά αν θέλει να παίξει μαζί τους με την πλαστελίνη που έφτιαξαν ή να πάρει κάποιο από τα παιχνίδια. Ο ίδιος δεν απαντά και απλώνει το χέρι να του δώσει ένα κομμάτι πλαστελίνης. Η νηπιαγωγός κόβει και του δίνει ενώ ένα άλλο παιδί παραπονιέται ότι ήταν η σειρά του. Ο Δ. γυρνά και τον κοιτάζει. Επιστρέφει γρήγορα το βλέμμα του στην πλαστελίνη και κάθεται αμέσως στον πισινό του, δίπλα από την νηπιαγωγό και κόβει το κομμάτι που έδωσε σε μικρότερα και τα κοπανάει με τις γροθιές του στο ξύλινο πάτωμα. Η μύτη του τρέχει και από τα χείλη του φαίνονται σάλια. Κάνει μια κίνηση με το μανίκι του και τα σκουπίζει όλα ενώ δεν έχει τραβήξει το βλέμμα του από την πλαστελίνη. Κάνει μικρά πιττάκια και τα ξαναχαλάει για να τα ενώσει στην αρχική μεγάλη πλαστελίνη. Την στιγμή που έχει ένα σοβαρό ύφος, την ίδια στιγμή σηκώνει τα χέρια στον αέρα και αναφωνίζει χαρούμενος για το πιτάκι του για λίγα δεύτερα και επανέρχεται στο σοβαρό ύφος δημιουργίας ενώ τώρα με τον δείκτη του πιέζει το πιτάκι. Παίζει για δέκα λεπτά περίπου με την πλαστελίνη και προσπαθεί να φτιάξει διάφορα σχέδια. Αραιά και που σηκώνει το κεφάλι του για να δει τι φτιάχνουν οι άλλοι ή για να δει το έργο της νηπιαγωγού που μια στο τόσο αναφωνεί στα παιδιά να δουν τι έφτιαξε και να κάνουν όσοι θέλουν το ίδιο. Ο Δ. ξανασκουπίζει τη μύτη του με το μανίκι του και παίρνει την πλαστελίνη και την φέρνει κοντά στο πρόσωπό του. Την μυρίζει και κάνει ένα μορφασμό αηδίας. Την πετάει κάτω και μετά από λίγο την πιάνει πάλι. Τώρα την πλάθει σε σχήμα σκουληκιού. Έχει αφήσει το σκουλήκι κάτω στο έδαφος όταν σηκώνεται απότομα, κρατώντας ένα άλλο μεγάλο άπλαστο μέρος της πλαστελίνης στο δεξί του χέρι, πατώντας το σκουλήκι με το δεξί του πόδι. Το πιάνει τώρα και το σηκώνει με το χέρι και γυρνά την πλάτη να φύγει ενώ την ίδια στιγμή τον πιάνει από την μπλούζα η νηπιαγωγός και του λέει πως με την πλαστελίνη μπορούμε να παίξουμε μόνο σε αυτό το δωμάτιο για να μην γεμίζουμε με κομμάτια πλαστελίνης και τους άλλους χώρους. Ο Δ. προσπαθεί να βγει από το δωμάτιο με την πλαστελίνη στα χέρια αλλά δεν τα καταφέρνει καθώς η νηπιαγωγός τον πιάνει και πρόσωπο με πρόσωπο του εξηγεί για ποιο λόγο δε μπορεί να βγει με την πλαστελίνη. Τότε ο Δ. πηγαίνει σε μια άλλη μεριά του χώρου, περισσότερο απομονωμένη και κάθεται όπου και συνεχίζει το παιχνίδι με την πλαστελίνη. Ένα κορίτσι του παίρνει ένα μικρό κομμάτι της πλαστελίνης που είχε αφήσει παραδίπλα του και μόλις αυτό έγινε αντιληπτό από τον Δ. σηκώθηκε και της το πήρε, παίρνοντας μαζί του και ένα μεγάλο κομμάτι από τη δική της πλαστελίνη. Το κορίτσι άρχισε να παραπονιέται κλαίγοντας στην νηπιαγωγό για το γεγονός. O Δ. κοιτούσε την νηπιαγωγό με σοβαρό θυμωμένο ύφος. Ωστόσο ήταν πολύ απασχολημένη με τα άλλα παιδιά και ο Δ. την γλύτωσε. Τώρα η νηπιαγωγός έριξε στο κέντρο του τραπεζιού πολύχρωμες χάντρες για να βάλουν τα παιδιά μέσα στις πλαστελίνες τους. Ο Δ. μόλις τις είδε εκτινάχθηκε και προσπάθησε να πάρει όσες περισσότερες μπορούσε στο μέρος του και τα κατάφερε. Σε πολύ λίγο χρόνο είχε τις περισσότερες χάντρες από κάθε άλλο παιδί μπροστά του. Έκανε την πλαστελίνη του πιτάκι και άρχισε να τις τοποθετεί στην επιφάνεια δίπλα δίπλα. Ένα άλλο παιδί τότε που καθόταν στα δεξιά του και ενώ είχε αξιοποιήσει τις χάντρες του άπλωσε το χέρι του και πήρε τρεις χάντρες από αυτές που είχε ο Δ. μπροστά του. Δεν πρόλαβε να επιστρέψει το χέρι του ο διπλανός του και ο Δ. είχε ήδη καταφέρει να του πιάσει το χέρι και να του ανοίξει τα δάκτυλα ένα ένα και να τις πάρει πίσω. Μόλις είδε ο Δ. ότι τις είχε πάρει, με σάλια στο στόμα του λέει δικές μου είναι και απλώνει την ανοιχτή του παλάμη και τον χτυπά στο κεφάλι. Το άλλο παιδί δεν αντιδρά και ψάχνει από αλλού επιπλέον χάντρες. Εδώ τελειώνει και ο χρόνος της παρατήρησης του Δ.
Συμπεράσματα Η μέθοδος της παρατήρησης δεν ήταν τόσο εύκολη όσο φαίνονταν αρχικά ή είχα στο νου μου. Το πιο δύσκολο σημείο της ήταν η διατήρηση της στάσης αρνητικής ικανότητας, να προσπαθώ δηλαδή να μην εμπλακώ συναισθηματικά και να μην επηρεάζομαι από πράξεις, κουβέντες του υποκειμένου παρατήρησης προσπαθώντας ταυτόχρονα την ερμηνεία βάση των προσωπικών μου εμπειριών. Ο Δ. θα μου μείνει ως το πρώτο υποκείμενο σοβαρής και βαθιάς παρατήρησης και ελπίζω να μου ξαναδοθεί η ευκαιρία μετά από χρόνια να τον συναντήσω πάλι και να παρατηρήσω την συμπεριφορά και στάσεις του.
Βιβλιογραφία • Bird, M., Hammersley, M., Gomm, R., & Woods, P. (1999). Εκπαιδευτική Έρευνα στην Πράξη, Εγχειρίδιο Μελέτης, (μτφ. Ε. Φράγκου). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο • Cohen, L., & Manion, L., (1994). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο • Κυριαζή, Ν., (1998). Η κοινωνιολογική έρευνα – Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικές Επιστημονικές Εκδόσεις • Λιγνού-Λάγιου Έ., (2011). Παρατηρώντας το βρέφος. Αθήνα: Καστανιώτη • Φίλιας, Β (2004). Εισαγωγή στη μεθοδολογία και της τεχνικές των κοινωνικών ερευνών. (2ηέκδ). Αθήνα:Gutenberg
Τσικολάτας Α. (2014) Η Ενταξιακή Εκπαίδευση στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Προκλήσεις και Προοπτικές. Αθήνα
Εισαγωγή Οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνονται για την διαφορετικότητα και τη σύνθεση των μελών της. Η παγκοσμιοποίηση ως τάση και ως ανάγκη έχει γίνει διακριτή ακόμη και στον συντηρητικό ελλαδικό χώρο. Το μείγμα της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας έχει αλλάξει οριστικά και ριζικά. Έχουν αυξηθεί (ή είναι πλέον ορατοί) οι έλληνες που ανήκουν στην χαμηλή κοινωνική και οικονομική τάξη, έχουν αναπηρίες, ποικίλες σεξουαλικές προτιμήσεις, διαφορετικές εθνικές προελεύσεις, θρησκευτικές πεποιθήσεις. Το σχολείο, ως γνωστό, είναι προέκταση της κοινωνίας και επομένως οι δυναμικές της, οι ιδέες της και οι στάσεις της μεταφέρονται και λειτουργούν με πανομοιότυπο τρόπο στο περιβάλλον του σχολείου. Κατά καιρούς γίνονται προσαρμογές στους νόμους του κράτους και των υπεύθυνων δομών προκειμένου τα σχολεία να απορροφήσουν όλους τους μαθητές αλλά φαίνεται κάτι να πηγαίνει στραβά και αυτή η ένταξη να μην επιτυγχάνεται ποτέ. Όπως είπαμε, η ενταξιακή εκπαίδευση αφορά όλους, ανεξάρτητα από το κοινωνικό στρώμα, οικονομική δυνατότητα, φυλή, φύλλο, θρήσκευμα, εθνικότητα, αναπηρία. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα εστιάσουμε στην ενταξιακή εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία στην ελληνική εκπαίδευση. Θα μελετήσουμε τον τρόπο που τους προσεγγίζει η ελληνική κοινωνία, το κράτος και το εκπαιδευτικό σύστημα. Θα προσπαθήσουμε να ασκήσουμε κριτική στην προσέγγιση αυτή και θα αναλύσουμε τους λόγους για τους οποίους αποτυγχάνει. Ώς εκπαιδευτικός στην ειδική και γενική αγωγή τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ενασχολήθηκα με παιδιά που είναι διαγνωσμένα από ιατρικές κρατικές υπηρεσίες με ΔΑΔ, ΝΚ και διάφορα σύνδρομα, στο κομμάτι της κοινωνικής εκπαίδευσης (αυτόνομη διαβίωση, διαχείριση χρημάτων κ.ά.), τεχνολογικής εκπαίδευσης (υπολογιστές, χρήση ηλεκτρονικών και ηλεκτρικών συσκευών κ.ά.) και οικονομικών μαθημάτων γενικής παιδείας. Αυτή τη χρονιά απασχολούμε στην γενική εκπαίδευση, σε επαγγελματικό λύκειο, στις τάξεις Α’ και Β’ όπου ασκώ το έργο του εκπαιδευτικού λογιστικής και λοιπών οικονομικών μαθημάτων σε μαθητές με ΔΑΔ, ΝΚ, ΜΔ, Ρομά, λοιπές εθνότητες. Το μείγμα αυτό στις τάξεις αποτελεί το πεδίο προσωπικής παρατήρησης και έρευνας, καθώς και προσπάθειας, για να διαπιστώσω αν υπάρχει τελικά η σχολική ένταξη και αν αυτή εφαρμόζεται, όπως εννοιολογικά ορίζεται. Εννοιολογική πλαισίωση ενταξιακής εκπαίδευσης Ο ορισμός που θα δοθεί στην ένταξη έχει να κάνει με το πώς ορίζεται η αναπηρία από αυτούς που διαμορφώνουν την πολιτική, από το κράτος με το περιεχόμενο και την ερμηνεία των νόμων, των εκπαιδευτικών, των επαγγελματιών, των ακαδημαϊκών και των ερευνητών. Ο ορισμός ακόμη που θα δοθεί στην έννοια της αναπηρίας καθορίζει το πλαίσιο που θα βασιστεί η ενταξιακή εκπαίδευση. Στην Ινδία και την Παλαιστίνη για παράδειγμα, ο όρος αναπηρία είναι διαφορετικός από αυτόν στην Ελλάδα διότι στις χώρες αυτές όλοι είναι εν δυνάμει ανάπηροι λόγο καθημερινών πολεμικών εκεχειριών. Κατ’ επέκταση, στην Συρία τα αρτιμελή παιδιά θα έπαιζαν με τα ανάπηρα και τα εργαλεία των αναπήρων διότι εκεί αυτό που βλέπουν είναι το παιδί και όχι το πρόβλημα, στη Σουηδία όλο το έργο θα έπεφτε στα χέρια των βοηθών, ενώ στην Ελλάδα βλέπουμε την παραμέληση. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να προσαρμόζεται στην κοινωνικό-πολιτική πραγματικότητα. Έτσι, η παιδαγωγική της ένταξης ή ενταξιακή εκπαίδευση δεν είναι τόσο μια θεωρία ή τεχνική αλλά αποτελεί το σύνολο οργανωμένων δράσεων. Ευθύνη για την υλοποίηση της ενταξιακής εκπαίδευσης έχουν όλοι οι φορείς (όπως κράτος, κοινωνία, οικογένεια) αλλά το βάρος πέφτει περισσότερο στους εκπαιδευτικούς που αποτελούν την αιχμή του δόρατος στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ο Merser (1973) απέδειξε ότι ο δηλωμένος αριθμός ατόμων του πληθυσμού με νοητική καθυστέρηση είναι περισσότερο λειτουργία της ηλικίας παρά οποιασδήποτε νοητικής κατάστασης, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των διαγνωσμένων ατόμων ως νοητικά καθυστερημένα δεν αναγνωρίζονται πριν την είσοδο στο σχολείο και αργότερα εξαφανίζονται, όταν η επονομαζόμενη ομάδα φτάσει στην ενηλικίωση και στην αγορά εργασίας (Bogdan, 1986). Αυτό σημαίνει ότι το σχολείο με τον τρόπο λειτουργίας του ενισχύει την κατασκευή της αναπηρίας και βάζει εμπόδια σε μια εκπαίδευση ισότιμη για όλους. Με ποιους τρόπους το κάνει αυτό; Κατ’ αρχή καλό σχολείο θεωρείται αυτό που οι μαθητές του έχουν υψηλή ακαδημαϊκή επίδοση, είναι σχολείο ανταγωνιστικό στο οποίο αντέχουν βέβαια, μόνο οι προικισμένοι. Από την άλλη τα προγράμματα, έχοντας καθαρά γνωσιοκεντρική φιλοσοφία αφήνουν έξω ένα μεγάλο ποσοστό ικανοτήτων και δεξιοτήτων των παιδιών. Η αξιολόγηση των μαθητών είναι μονόπλευρη και επικεντρώνεται στην επίδοση χωρίς να αξιολογούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και άλλες παράμετροι. Άρση των εμποδίων φαίνεται ότι γίνεται κατά την εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης. Όμως που στηρίζεται αυτή;
Αρχές Ενταξιακής Εκπαίδευσης 1η αρχή Η ενταξιακή εκπαίδευση δεν είναι η εκ νέου ονομασία και επανατοποθέτηση της παραδοσιακής ειδικής εκπαίδευσης. Γίνεται φανερό ότι ένταξη δε σημαίνει τοποθέτηση ή μετακίνηση ενός παιδιού από ένα πλαίσιο σε ένα άλλο ή εγκατάλειψη των παιδιών σε ένα περιβάλλον χωρίς να έχει προηγηθεί συγκεκριμένος προγραμματισμός. Εδώ κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως ο όρος ένταξη εννοεί ότι οι μαθητές δεν θα χάσουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους όπως κάνει ο όρος ενσωμάτωση . Στον τελευταίο νόμο της Ε.Α. (3699/08), γίνεται διαχωρισμός του προγράμματος που προσφέρεται για την ενταξιακή εκπαίδευση και συγκεκριμένα την ονομάζει «τμήμα ένταξης».
2η αρχή Η ενταξιακή εκπαίδευση αφορά όλους τους μαθητές (φτωχούς, αλλοεθνείς, άλλης γλώσσας ή θρησκείας, με μαθησιακές δυσκολίες ή άλλες αναπηρίες) όχι μόνο τους κινητικά αναπήρους. Ο Ν.2008 στο άρθρο 3 δεν περιλαμβάνει όλους τους μαθητές αλλά ονοματίζει απλά αυτούς με αναπηρία. Επίσης αναφέρονται και οι αποκλειόμενοι ανάπηροι. Βλέπουμε επομένως μία διάκριση μέσα στην διάκριση.
3η αρχή Η ενταξιακή εκπαίδευση θέτει τη σχέση μεταξύ των ειδικών επαγγελματιών και των αναπήρων σε νέες βάσεις. Προάγει την συνεργασία και επικεντρώνεται στο άτομο όχι στην αναπηρία. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με συγκεκριμένα σημεία του περιεχομένου του Ν.2008 όπου η γνώμη των εμπειρογνωμόνων (ΚΕΔΔΥ) είναι πιο δυνατή και από του γονέα ή του εκπαιδευτικού. Επιπλέον ο ρόλος του γονέα στην εκπαίδευση του παιδιού περιορίζεται ή παραγκωνίζεται. Πρέπει ο ρόλος της οικογένειας να είναι ισάξια δυνατός και να συναποφασίζουν γονείς – ειδικοί – ανάπηροι για τους στόχους που θα τίθενται κάθε φορά.
4η αρχή Η ενταξιακή εκπαίδευση θέτει υπό διαπραγμάτευση την κυρίαρχη αρχιτεκτονική της φοίτησης στα σχολεία (ΑΠΣ, παιδαγωγική, αξιολόγηση). Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Ε.Α. δεν υπάρχει και δεν υιοθετείται ούτε αυτό της γενικής εκπαίδευσης.
Διάκριση της ένταξης βάση νόμου Γενικά Όπως αναφέρεται στον τελευταίο νόμο ΕΑ (2008), Μαθητές με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θεωρούνται οι μαθητές οι οποίοι για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες σχολικής μάθησης εξαιτίας σωματικών, νοητικών, γνωστικών ανεπαρκειών ή/και ψυχικών διαταραχών οι οποίες, σύμφωνα με τη διεπιστημονική αξιολόγηση επηρεάζουν τη διαδικασία μάθησης. Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν νοητική αναπηρία, αισθητηριακές ανεπάρκειες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές ανεπάρκειες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας-λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα), διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες. Μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι και οι μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα. Ως μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ορίζονται αυτοί που έχουν μία ή περισσότερες ικανότητες ανεπτυγμένες σε βαθμό που ξεπερνά κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα. Οι μαθητές αυτοί που στατιστικά αποτελούν περίπου το 5% του μαθητικού πληθυσμού, σχηματίζουν μία ετερόκλητη ομάδα με ένα μεγάλο εύρος διαφορετικών ικανοτήτων και ταλέντων. Επομένως και η διαδικασία διάγνωσης των ειδικών εκπαιδευτικών τους αναγκών είναι σύνθετη και πολυεπίπεδη. Ο Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων αναθέτει με απόφασή του την ανάπτυξη μοντέλων αξιολόγησης και ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους μαθητές με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα, σε πανεπιστημιακά ιδρύματα που θα εκδηλώσουν ενδιαφέρον, κατόπιν πρόσκλησης. Δεν εμπίπτουν στην κατηγορία μαθητών με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες οι μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση που συνδέεται αιτιωδώς με εξωγενείς παράγοντες (π.χ. γλωσσικές, ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες).
Διαγνωστικές υπηρεσίες Στις εκπαιδευτικές υπηρεσίες της ΕΑΕ περιλαμβάνονται η διάγνωση, η διαφοροδιάγνωση, η αξιολόγηση και αποτύπωση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, η συστηματική παιδαγωγική παρέμβαση με εξειδικευμένα και κατάλληλα προσαρμοσμένα εκπαιδευτικά εργαλεία και προγράμματα, τα οποία υλοποιούνται από τις δημόσιες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες και τα κατά τόπους Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕΔΔΥ). Περιλαμβάνει σχολικές μονάδες ειδικής εκπαίδευσης με κατάλληλες κτιριολογικές υποδομές, προγράμματα συνεκπαίδευσης, προγράμματα διδασκαλίας στο σπίτι, καθώς και τις αναγκαίες διαγνωστικές, αξιολογικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες. Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με αναπηρία διερευνώνται και διαπιστώνονται από τα ΚΕΔΔΥ, την Ειδική Διαγνωστική Επιτροπή Αξιολόγησης (ΕΔΕΑ) και τις πιστοποιημένες από το ΥΠΕΠΘ ιατροπαιδαγωγικές διαγνωστικές υπηρεσίες (ΙΠΔ) άλλων Υπουργείων. Η ΕΔΕΑ λειτουργεί στα ειδικά σχολεία για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της προόδου των μαθητών που φοιτούν σε αυτά. Η ΕΔΕΑ συγκροτείται και ορίζεται με απόφαση του Διευθυντή της Σχολικής Μονάδας, μετά από γνώμη του συλλόγου προσωπικού του σχολείου, και περιλαμβάνει έναν ψυχολόγο, έναν εκπαιδευτικό ΕΑΕ και έναν κοινωνικό λειτουργό. Η ομάδα μπορεί να διευρύνεται με προσθήκη προσώπων άλλων ειδικοτήτων, ανάλογα με τις προς αξιολόγηση περιπτώσεις, με απόφαση των μελών της. Τα ΙΠΔ άλλων Υπουργείων συνιστούν αναγνωρισμένο διαγνωστικό και αξιολογικό θεσμό στο πλαίσιο του παρόντος νόμου, στον οποίο συμμετέχει εκπαιδευτικός ΕΑΕ. Ο εκπαιδευτικός ΕΑΕ των ΙΠΔ λαμβάνει το επίδομα ΕΑΕ του άρθρου 8 παρ. 12 περίπτωση β του ν. 3205/2003 (ΦΕΚ 297 Α΄). Στους μαθητές που απαιτείται εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης (ΕΠΕ), το πρόγραμμα αυτό σχεδιάζεται από το οικείο ΚΕΔΔΥ, λαμβάνοντας υπόψη την προηγηθείσα αξιολόγηση και – εφόσον το επιθυμούν οι γονείς – παρέχεται από τα ΚΕΔΔΥ Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης (ΕΠΕ) τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα στο μαθητή και ανάλογα με το υπάρχον πρόβλημα. Τα ΚΕΔΔΥ αξιολογούν μαθητές μέχρι 22 ετών. Η αξιολόγηση πραγματοποιείται από πενταμελή διεπιστημονική ομάδα, που απαρτίζεται από έναν εκπαιδευτικό ΕΑΕ (προσχολικής ή πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), έναν παιδοψυχίατρο ή παιδονευρολόγο κατά περίπτωση, έναν κοινωνικό λειτουργό, έναν ψυχολόγο και έναν λογοθεραπευτή ή εργοθεραπευτή. Οι απόφοιτοι άνω των 18ετών, που δεν έχουν αξιολογηθεί ως άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των ΚΕΔΔΥ. Οι περιπτώσεις αυτές αξιολογούνται στις διαγνωστικές υπηρεσίες ενηλίκων, που λειτουργούν σε κέντρα ψυχικής υγείας και σε νοσηλευτικά ιδρύματα.
Τα ΚΕΔΔΥ έχουν τις εξής αρμοδιότητες: α) Την ανίχνευση και τη διαπίστωση του είδους και του βαθμού των δυσκολιών των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο σύνολο των παιδιών σχολικής και προσχολικής ηλικίας. Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, τα ΚΕΔΔΥ συνεργάζονται με τις περιφερειακές υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας των Περιφερειών. β) Την εισήγηση για την εγγραφή, κατάταξη και φοίτηση στην κατάλληλη σχολική μονάδα ή άλλο εκπαιδευτικό πλαίσιο ή πρόγραμμα ΕΑΕ, καθώς και την παρακολούθηση και αξιολόγηση της εκπαιδευτικής πορείας των μαθητών, σε συνεργασία με τους σχολικούς συμβούλους ΕΑΕ, τους αρμόδιους κατά περίπτωση σχολικούς συμβούλους προσχολικής αγωγής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας γενικής εκπαίδευσης, τους συμβούλους Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΕΕΠ), τους διευθυντές των σχολικών μονάδων, το εκπαιδευτικό προσωπικό που έχει την ευθύνη εφαρμογής του προγράμματος, καθώς και το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό που υπηρετεί στις σχολικές μονάδες ΕΑΕ. γ) Την εισήγηση για την κατάρτιση προσαρμοσμένων εξατομικευμένων ή ομαδικών προγραμμάτων ψυχοπαιδαγωγικής και διδακτικής υποστήριξης και δημιουργικής απασχόλησης, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς της τάξης και με το Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό, καθώς και την εφαρμογή άλλων επιστημονικών κοινωνικών και λοιπών υποστηρικτικών μέτρων για τα άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, στα σχολεία, στην έδρα του ΚΕΔΔΥ ή στο σπίτι. Για όλα τα παραπάνω συνεδριάζει η διεπιστημονική ομάδα 3 φορές κατ’ ελάχιστο το μήνα. δ) Την παροχή συνεχούς συμβουλευτικής υποστήριξης και ενημέρωσης στο διδακτικό προσωπικό και σε όσους συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία και επαγγελματική κατάρτιση, σε όλη την έκταση της εκπαίδευσης και τη διοργάνωση προγραμμάτων ενημέρωσης και κατάρτισης για τους γονείς των μαθητών και τους ασκούντες τη γονική μέριμνα, τουλάχιστον μία φορά το έτος στην περιοχή αρμοδιότητάς τους, υπό μορφή ενημερωτικών ημερίδων, που οργανώνονται με ευθύνη του οικείου ΚΕΔΔΥ. ε) Τον καθορισμό του είδους των εκπαιδευτικών βοηθημάτων και τεχνικών οργάνων τα οποία διευκολύνουν την πρόσβαση στο χώρο και στη μαθησιακή διαδικασία που έχει ανάγκη το παιδί στο σχολείο ή στο σπίτι και για τα οποία δεν απαιτείται ιατρική γνωμάτευση και συνταγή, καθώς και την υποβολή προτάσεων για την καλύτερη πρόσβαση και παραμονή των μαθητών στους χώρους της εκπαίδευσης. Σε ότι αφορά βοηθήματα ή όργανα που ενισχύουν λειτουργίες αισθητηριακές και κινητικότητας, αυτά καθορίζονται από ιατρικές γνωματεύσεις οι οποίες προσδιορίζουν το πρόβλημα και κρίνονται απαραίτητες για την παροχή των βοηθημάτων από τον ασφαλιστικό τους φορέα. Για τα βοηθήματα που απαιτείται ιατρική γνωμάτευση δε χρειάζεται εισήγηση των ΚΕΔΔΥ. στ) Την εισήγηση για την αντικατάσταση των γραπτών δοκιμασιών των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με προφορικές ή άλλης μορφής δοκιμασίες, στις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις των σχολείων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και στις εισαγωγικές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι εισηγήσεις για την αντικατάσταση των γραπτών δοκιμασιών με άλλες μορφές εξετάσεων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αφορούν, εκτός των μαθητών που φοιτούν σε ΣΜΕΑΕ, και μαθητές που φοιτούν σε σχολεία της γενικής εκπαίδευσης. Ειδικότερα για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία κ.ά.), εισηγείται τη μέθοδο διδασκαλίας και αξιολόγησης για τον έλεγχο και πιστοποίηση των γνώσεων του μαθητή στα μαθήματα που εξετάζεται, σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. ζ) Την εισήγηση στις αρμόδιες υπηρεσίες για την ίδρυση, την κατάργηση, την προαγωγή, τον υποβιβασμό, την μετατροπή ή την συγχώνευση των ΣΜΕΑΕ και των Τμημάτων Ένταξης, την προσθήκη τομέων και τμημάτων ειδικοτήτων, τη στελέχωσή τους και την αύξηση ή μείωση των θέσεων. η) Τη σύνταξη ετήσιας έκθεσης πεπραγμένων, η οποία υποβάλλεται στη Διεύθυνση ΕΑΕ του ΥΠΕΠΘ και στο Τμήμα ΕΑΕ του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, με βάση την οποία πραγματοποιείται, ανά έτος, αξιολόγηση του έργου τους. θ) Τη σύνταξη εκθέσεων – προτάσεων για τις ενδεχόμενες κτηριακές ή/και υλικοτεχνικές παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν στις ΣΜΕΑΕ της περιοχής αρμοδιότητας του κάθε ΚΕΔΔΥ, ώστε να μπορούν να υποδεχθούν και να υποστηρίξουν τους μαθητές με αναπηρία στο εκπαιδευτικό τους περιβάλλον και πρόγραμμα. Οι προτάσεις υποβάλλονται στον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων, ο οποίος έχει και την ευθύνη υλοποίησής τους με τη συνεργασία των οικείων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. ι) Τη σύνταξη εξατομικευμένων εκθέσεων – προτάσεων για όλους τους μαθητές της αρμοδιότητας του κάθε ΚΕΔΔΥ, στις οποίες αναφέρονται όλα τα εκπαιδευτικά βοηθήματα, καινοτόμα προϊόντα ή υπηρεσίες προηγμένης τεχνολογίας ή οι σύγχρονες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που μπορούν να υποστηρίξουν τη λειτουργικότητα και τη συμμετοχή του κάθε μαθητή με αναπηρία ξεχωριστά, στη διαδικασία της συνεκπαίδευσης με τους μαθητές του γενικού εκπαιδευτικού πλαισίου. ια) Την πρόταση για την εφαρμογή προγραμμάτων πρώιμης εκπαιδευτικής παρέμβασης όπου απαιτείται. Όπως διαπιστώνεται από την πραγματικότητα, πολλά από τα παραπάνω δεν συμβαίνουν ή όπου πραγματοποιούνται αυτά είναι μια τυποποιημένη διαδικασία ρουτίνας. Για παράδειγμα, για την ανίχνευση δυσκολίας του μαθητή δεν έγκειται διεπιστημονική ομάδα που συγκροτημένα να εξετάζει τις δυνατότητες βελτίωσης του μαθητή αλλά ένα μείγμα ειδικών και επαϊόντων και μελετούν ιατρικά των μαθητών για εντοπισμό και καταγραφή των αδυναμιών του έναντι της πλειοψηφίας που ορίζεται ως φυσιολογικής. Επίσης η διαρκής παρακολούθηση στο σχολικό περιβάλλον δεν γίνεται αφού μετά την τοποθέτηση σε σχολική μονάδα, η ευθύνη μετακυλύετε στους εκπαιδευτικούς, που επηρεασμένοι από τις γνωματεύσεις, είναι χωρίς ή με χαμηλές προσδοκίες ως προς την παροχή των μαθησιακών και άλλων παροχών του μαθητή. Κατ επέκταση, συνεργασία των εκπαιδευτικών ουσιαστική δεν υπάρχει, οπότε το πρόβλημα μη στήριξης του μαθητή είτε παραμένει είτε εντείνεται. Επίσης πολλές φορές, ακόμη και οι εκπαιδευτικοί που έχουν διαφορετική εκπαιδευτική φιλοσοφία, δεν έχουν τα εργαλεία ή την στήριξη να ασκήσουν το έργο τους.
Δομές φοίτησης Οι μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορούν να φοιτούν Στη συνήθη σχολική τάξη, εφόσον πρόκειται για μαθητές με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες, υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης, ο οποίος συνεργάζεται κατά περίπτωση με τα ΚΕΔΔΥ, καθώς και με τους σχολικούς συμβούλους γενικής και ειδικής εκπαίδευσης και τους συμβούλους Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού. Στη συνήθη σχολική τάξη με παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση, από εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, όταν αυτό επιβάλλεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. Παρέχεται σε μαθητές που δεν αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες μάθησης και μπορούν με κατάλληλη υποστήριξη να παρακολουθήσουν το αναλυτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα της τάξης. Σε ειδικά οργανωμένα και κατάλληλα στελεχωμένα Τμήματα Ένταξης (ΤΕ) που λειτουργούν μέσα στα σχολεία γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης με τη μορφή δύο διαφορετικού τύπου προγραμμάτων: Κοινό και εξειδικευμένο πρόγραμμα, που καθορίζεται με πρόταση του οικείου ΚΕΔΔΥ για τους μαθητές με ηπιότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, το οποίο για κάθε μαθητή δεν θα υπερβαίνει τις 10 διδακτικές ώρες εβδομαδιαίως και Εξειδικευμένο πρόγραμμα διευρυμένου ωραρίου, που καθορίζεται με πρόταση του οικείου ΚΕΔΔΥ, για τους μαθητές με σοβαρότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι οποίες δεν καλύπτονται από αντίστοιχες με το είδος και το βαθμό αυτοτελείς σχολικές μονάδες. Το εξειδικευμένο πρόγραμμα μπορεί να είναι ανεξάρτητο από το κοινό, σύμφωνο με τις ανάγκες των μαθητών. Στις περιπτώσεις αυτές η συνδιδασκαλία γίνεται σύμφωνα με τις προτάσεις των διαγνωστικών υπηρεσιών.
Λειτουργία Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Η ΕΑΕ, όπως και η γενική εκπαίδευση, είναι υποχρεωτική, όπως αναφέρει ο νόμος του 2008, λειτουργεί ως αναπόσπαστο τμήμα της ενιαίας δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης και παρέχεται από το κράτος σε δημόσια σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αποκλειστικός φορέας της ΕΑΕ είναι το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Το είδος και ο βαθμός των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών προσδιορίζει τη μορφή, τον τύπο και την κατηγορία των σχολικών μονάδων ΕΑΕ. Στις Σχολικές Μονάδες EAE (ΣΜΕΑΕ) και στα προγράμματα συνεκπαίδευσης εφαρμόζονται ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, ανάλογα με τις αναπηρίες και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, για όσο χρονικό διάστημα είναι αυτό αναγκαίο ή και για ολόκληρη τη διάρκεια της σχολικής ζωής τους. Στις ΣΜEAE εφαρμόζονται επίσης προγράμματα συστηματικής παρέμβασης, όπως αξιολόγηση, παιδαγωγική και ψυχολογική υποστήριξη, φυσικοθεραπεία, εργοθεραπεία, αγωγή του λόγου και κάθε άλλη υπηρεσία που στηρίζει την ισότιμη μεταχείριση των μαθητών, τα οποία παρέχονται κατά κύριο λόγο μέσα από τις ΣΜΕΑΕ και, επικουρικά, από τα ΚΕΔΔΥ.
Στόχοι ειδικής εκπαίδευσης Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, όπως αναφέρεται στον νόμο του 2008, παρέχεται ΕΑΕ, η οποία στο πλαίσιο των σκοπών της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας, τριτοβάθμιας, μη τυπικής και διά βίου εκπαίδευσης επιδιώκει να αναπτύξει την προσωπικότητα τους και να τους καταστήσει ικανούς για μια όσο γίνεται πιο αυτόνομη συμμετοχή στην οικογενειακή, επαγγελματική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή. Ιδιαιτέρως, η ΕΑΕ επιδιώκει: α) Την ολόπλευρη και αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. β) Τη βελτίωση και αξιοποίηση των δυνατοτήτων και δεξιοτήτων τους ώστε να καταστεί δυνατή η ένταξη ή η επανένταξή τους στο γενικό σχολείο, όπου και όταν αυτό είναι δυνατό. γ) Την αντίστοιχη προς τις δυνατότητές τους ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα, στην κοινωνική ζωή και στην επαγγελματική δραστηριότητα. δ) Την αλληλοαποδοχή και αρμονική συμβίωσή τους με το κοινωνικό σύνολο και την ισότιμη κοινωνική τους εξέλιξη. Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται με: α) Την έγκαιρη ιατρική διάγνωση. β) Την έγκυρη διάγνωση και αξιολόγηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών τους στα δημόσια ιατροπαιδαγωγικά κέντρα και στα ΚΕΔΔΥ γ) Τη συστηματική παρέμβαση που πραγματοποιείται από την προσχολική ηλικία στις κατά τόπους ΣΜΕΑΕ, με τη δημιουργία τμημάτων πρώιμης παρέμβασης. Την εφαρμογή ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων αποκατάστασης, την προσαρμογή του εκπαιδευτικού και διδακτικού υλικού, τη χρησιμοποίηση ειδικού εξοπλισμού και την παροχή κάθε είδους διευκολύνσεων και εργονομικών διευθετήσεων από τις ΣΜΕΑΕ και τα ΚΕΔΔΥ. Η θεωρία από τις πρακτικές διαπιστώνεται, ειρήσθω εν παρόδω μέσα από την έρευνα και την εμπειρία, ότι απέχουν αρκετά από την πραγματικότητα. Πολλές φορές ο ίδιος ο νόμος είναι μη ενταξιακός και σε πολλά σημεία θέλει να παρουσιάζεται ως τέτοιος.
Εκπαίδευση εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης Όπως αναφέρεται στον νόμο 2008, η εξειδικευμένη σε κατηγορίες αναπηρίας και μαθησιακών δυσκολιών επιστημονική κατάρτιση και συνεχή επιμόρφωση του προσωπικού όλων των κλάδων που υπηρετούν στην ΕΑΕ επιβάλλεται. Αυτό επιτυγχάνεται, μέσω της διδασκαλίας μαθημάτων ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης σε όλα τα τμήματα ΑΕΙ που παράγουν εκπαιδευτικούς, καθώς επίσης τη θέσπιση μεταπτυχιακών προγραμμάτων στις παραπάνω σχολές, ή ετήσιων σεμιναρίων διάρκειας τουλάχιστον 400 ωρών, με θέμα την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση.
Διαστάσεις ενταξιακής εκπαίδευσης και κριτική Ιστορική Στην Ελλάδα το 1953 έχουμε την επίσημη ένταξη της γυναίκας στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Μεταξύ των δεκαετιών ’50 και ’70 εφαρμόζεται η δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση και την δεκαετία ’70 – ’80 έχουμε εκδημοκρατισμό της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όπου στα πανεπιστήμια πλέον μπορούν να εισαχθούν και παιδιά εργατών. Η ειδική εκπαίδευση μεταφέρεται από τον ιδιωτικό φορέα και το φιλανθρωπικό έργο στο υπουργείο Παιδείας, προσπάθεια που διήρκησε έξι έτη 1975-1981) και κατέληξε στον νόμο 1143/1981 όπου κατά ένα μεγάλο μέρος είναι μεταφρασμένος από αγγλικό νόμο του 1963. Με τον νόμο 2817/2000 καθιερώνεται και η υποχρεωτική εκπαίδευση για τους αναπήρους. Το 1978 έχουμε την Επιτροπή Warnock, από την «αρχιτέκτονα» της ενταξιακής εκπαίδευσης Βαρόνης Mary Warnock στην Αγγλία που είναι υπεύθυνη για την εκπαίδευση και την ένταξη. Το 1981 στην Αγγλία, το Education Act αποτελεί την έναρξη της ενταξιακής εκπαίδευσης (integration). To 1992, στην Ιταλία επιτυγχάνεται η κατάργηση των δημόσιων σχολείων και τάξεων. Βλέπουμε λοιπόν πως η προσέγγιση της αναπηρίας και την ενταξιακής εκπαίδευσης έρχεται με πιο αργά βήματα στην Ελλάδα από ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και υπάρχει η τάση για υιοθέτηση των πρακτικών χωρίς ιδιαίτερη προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα και ανάγκη.
Νομοθετική – θεσμική Στην Ελλάδα έχουμε τέσσερις νόμους για την ειδική αγωγή. Τον Ν.1143/1981 που ορίζει τα άτομα ως «νοητικώς υστερούντες». Τον Ν.1566/1985 όπου αναφέρει «όσοι έχουν νοητική καθυστέρηση». Τον Ν.2817/2000 αναφέροντας «όσοι έχουν νοητική ανεπάρκεια ή ανωριμότητα». Τον Ν.3699/2008 με τον ιατρικό όρο «Νοητική αναπηρία». Όπως γίνεται αντιληπτό η ελληνική νομοθεσία εξετάζει την αναπηρία από την ιατρική σκοπιά, ξεκινά ορίζοντας τα άτομα με νοητική καθυστέρηση ως στερημένα νόησης, θέτοντάς τους ανίκανους για εκπαίδευση ή εκμάθηση αυτόνομης διαβίωσης. Η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται 20 χρόνια πίσω αφού μεταφράζει και υιοθετεί αγγλικό νόμο του ’63 για να ορίσει την αναπηρία και το πλαίσιο εκπαίδευσης. Αλλά και οι νόμοι που ακολουθούν φαίνεται να εξετάζουν την αναπηρία υπό το πρίσμα της ιατρικής ανάλυσης, της φυσιολογικότητας του ατόμου, των ικανοτήτων. Διαχωρίζουν την εκπαίδευση των αναπήρων δημιουργώντας χωριστές δομές εκπαίδευσης αφού έχουν ορίσει από πριν τα κριτήρια και τους φορείς της διάγνωσης, αξιολόγησης και εισόδου στις δομές αυτές. Παραπέμπουν ή αναγκάζουν στην παραπομπή σε ειδικό γιατρό ή διαγνωστικό κέντρο προκειμένου ο μαθητής να ετικετοποιηθεί.
Παιδαγωγική Έρμαιο των πολιτικών και κοινωνικών καταστάσεων και αντιλήψεων, οι εκπαιδευτικοί δε φαίνεται να διαμορφώνουν ενταξιακές τακτικές. Επίσης, οι χαμηλές προσδοκίες των εκπαιδευτικών δεν βοηθούν στην παιδαγωγική της ένταξης. Αυτό που φαίνεται να βοηθά είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία. Στη διαδικασία της διαφοροποιημένης διδασκαλίας οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαφοροποιήσουν το περιεχόμενο της δραστηριότητας, τη διαδικασία της δραστηριότητας και το τελικό αποτέλεσμα της δραστηριότητας. Αυτά για να γίνουν εφικτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ετοιμότητα του μαθητή (αφορά το σημείο εισόδου ενός μαθητή σε μια συγκεκριμένη έννοια ή δεξιότητα), τα ενδιαφέροντά του και το μαθησιακό του προφίλ (π.χ. ορισμένοι μαθητές κατανοούν καλύτερα μία έννοια στη διαδικασία της συζήτησης, άλλοι πάλι εάν εργαστούν ατομικά, άλλοι χρειάζονται περισσότερο εποπτικό, οπτικό-ακουστικό υλικό, κλπ.) (Ντεροπούλου Ε. 2014). Πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την εξελικτική βαθμολογία, ότι για παράδειγμα ο μαθητής κατάφερε να πάει από το δέκα στο δεκατέσσερα και όχι να κατηγοριοποιείται ως μαθητής του δεκατέσσερα, δηλαδή ένας κακός μαθητής. Έτσι η αξιολόγηση επικεντρώνεται στην καταγραφή της επίτευξης των στόχων των ατόμων, αποκλειστικά με όρους της δικής τους προόδου, χωρίς καμιά σχέση με αυτή των συμμαθητών τους. Όλα αυτά βέβαια πολλές φορές φαίνονται να αποτυγχάνουν ή να μην εφαρμόζονται λόγω του βαθμού δυσκολίας που έχουν, των ανεπαρκών μέσων, της έλλειψης εκπαιδευτικής επάρκειας, της σχολικής υποδομής.
Πολιτική Η ένταξη ξεκίνησε στις ΗΠΑ για τους μετανάστες και μετά για τους ΑμεΑ (βλέπε Κίνημα Education For All) που είχε σκοπό να αλλάξει τις υπάρχουσες εκπαιδευτικές πρακτικές ώστε να εξασφαλίσει ίσες ευκαιρίες για όλους τους μαθητές, ενώ στην Ελλάδα, από τους αναπήρους, οδεύει προς τις μειονότητες. Στην Κύπρο υπάρχει ο όρος Ενιαία Εκπαίδευση που απαντά στην ενταξιακή εκπαίδευση. Είναι γεγονός πως ο πολιτικός σχεδιασμός ωστόσο είναι αποτέλεσμα των οικονομικών στόχων που θέτει κάθε φορά το κράτος και έτσι διαμορφώνει την εθνική εκπαιδευτική πολιτική και το πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σύμφωνα με τον Giroux, (2003) τα σχολεία θεωρούνται ως απλά παραρτήματα της αγοράς εργασίας, ενώ επιβάλλονται μοντέλα αξιολόγησης σε ανταγωνιστικά πλαίσια τα οποία αναπαράγουν τις ευρύτερες κοινωνικές ανισότητες. Έτσι σήμερα η απόπειρα ένταξης των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών μέσα σε αυτό το ανταγωνιστικό και εντατικοποιημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον του πλαισίου της γενικής εκπαίδευσης είναι καταδικασμένο να αποτύχει.
Επίπεδα προσέγγισης ένταξης Για να μπορούμε να μιλούμε για ουσιαστική υλοποίηση εφαρμογής της ένταξης, αυτή πρέπει να μελετηθεί και να προσεγγιστεί και στα τρία επίπεδα. Σε μίκρο-επίπεδο, η στάση που πρέπει να τηρηθεί από την οικογένεια είναι να αποδεχθεί την αναπηρία του παιδιού, να διατηρήσει μια θετική στάση απέναντι στις δυνατότητες και τους τρόπους εκπαίδευσής του, να συνεργαστεί με τους εμπλεκομένους. Επιπλέον πρέπει να ληφθεί υπόψη η σύνθεση της οικογένειας, αν δηλαδή υπάρχουν απουσία κάποιου μέλους ή κατάσταση αυτών. Από την πλευρά του το σχολείο πρέπει να εξετάσει τον ρόλο του και την στάση του απέναντι σε όλους τους μαθητές του. Σε μεσαίο-επίπεδο, το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να εξετάσει την δομή του καθώς και το περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών του. Επίσης η εκάστοτε εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να εξετάζει τα νομοθετήματα για την ύπαρξη των ενταξιακών δομών και να ασκεί πιέσεις όταν αυτές προσβάλλονται. Σε μάκρο-επίπεδο, πρέπει να υπάρχει σύνδεση της αγοράς εργασίας με την προσφορά των αναπήρων και η δια βίου εκπαίδευσή τους. Επιπλέον η κοινωνία πρέπει να αλλάξει στη δομή της αναφορικά με τις αξίες, στάσεις, αντιλήψεις και απόψεις που διατηρεί στα θεμέλιά της για τις δυνάμεις, αδυναμίες, απειλές και κινδύνους που κρύβουν τα άτομα με αναπηρία.
Προϋποθέσεις και απαιτήσεις ενταξιακής εκπαίδευσης Η εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης απαιτεί δημιουργία ενταξιακού πολιτισμικού πλαισίου όπου στην σχολική κοινότητα θα είναι όλοι ευπρόσδεκτοι και θα αλληλοϋποστηρίζονται, με σεβασμό στην διαφορετικότητα, όπου οι εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία θα συνεργάζονται για την κοινωνική προαγωγή και ένταξη όλων. Όπου αυτό δε συμβαίνει, πρέπει να υπάρχουν παρεμβάσεις και ενταξιακές πρακτικές. Οι ενταξιακές αξίες πρέπει να εδραιωθούν στο νου και την φιλοσοφία όλων, να υπάρξει κινητοποίηση και συνεργασία των εκπαιδευτικών. Αποσκοπεί στο να τους κινητοποιήσει να συγκρουστούν με παγιωμένες αλήθειες και προκαταλήψεις, ούτως ώστε να μάθουν, να προβληματιστούν και να αλλάξουν. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί. Εάν θέλουμε να φέρουμε μια κοινωνική αλλαγή στον τρόπο αντίληψης της αναπηρίας, πρέπει πρωτίστως να έρθει η αλλαγή στις αντιλήψεις για την αναπηρία και την ουτοπία ή όχι της πραγματικής ενταξιακής εκπαίδευσης. Για να επιτευχθεί η ένταξη, η οργάνωση της διδασκαλίας και η δόμηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των μαθητών είναι σημαντική. Οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να διακατέχονται από υψηλές προσδοκίες για όλους τους μαθητές, να αποζητούν την άρση κάθε περιορισμού που συναντούν οι μαθητές τους και να προωθούν την ισότητα μεταξύ όλων των μελών. Επιπλέον, μέσα στη σχολική μονάδα πρέπει να επιζητείται η άσκηση ενταξιακής πολιτικής είτε αυτή έχει να κάνει με την κτιριακή υποδομή, είτε με το έμψυχο δυναμικό. Χρειάζεται προετοιμασία της σχολικής αίθουσας ή/και του σχολείου προκειμένου να δεχθεί όλα τα άτομα που ίσως οι ανάγκες του ενός να έρχονται σε σύγκρουση με τις ανάγκες κάποιου άλλου. Βέβαια δεν υπάρχει κάποια λίστα με συγκεκριμένες αλλαγές που πρέπει να γίνουν, αφού αυτό εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες κάθε μαθητή και τις εκάστοτε περιστάσεις. Οι ενταξιακές πρακτικές λαμβάνουν υπόψη των βαθμό συμμετοχής των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία, την συνεργατική διδασκαλία, την διαφοροποιημένη διδασκαλία και την συνεργασία των εκπαιδευτικών στην οργάνωση της διδασκαλίας. Τέλος, απαιτείται η εκπαιδευτική αξιολόγηση να είναι ισότιμη για όλους τους μαθητές και όχι να υπάρχει καχυποψία έναντι των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών που έχουν ή όχι κάποια ιατρική γνωμάτευση. Επιπλέον, αν υπάρχει διάγνωση, σε αυτή πρέπει να γράφεται το τι μπορεί να κάνει το παιδί, ποιες είναι οι δυνατότητές του, σε τι μπορεί να εκπαιδευτεί και όχι ποιες είναι οι αδυναμίες τους, τι δεν μπορεί να κάνει ή μέχρι που μπορεί να φτάσει. Τα πρώτα θέτουν την βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας για ενταξιακή εκπαίδευση, τα δεύτερα θέτουν τα κοινωνικά και σχολικά εμπόδια. Εξάλλου μετά την εκπαιδευτική διαδικασία, οι ετικέτες (μαθησιακές δυσκολίες, νοητική καθυστέρηση) πολλές φορές χάνονται και αυτό γιατί στην επαγγελματική ζωή δεν υπάρχουν.
Διαφοροποίηση διδασκαλίας Προτείνεται η διαφοροποίηση της διδασκαλίας στις τρεις κύριες δομές: περιεχόμενο ενότητας, διαδικασία δραστηριότητας, τελικό αποτέλεσμα δραστηριότητας. Απαραίτητο είναι να ληφθούν υπόψη η ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης του μαθητή (Vygotsky), τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του και οι κλίσεις του, καθώς και το μαθησιακό του προφίλ, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο μαθαίνει καλύτερα. Η διαφοροποιημένη διδασκαλία προτείνεται ως βάση για το προγραμματισμό της διδακτέας ύλης ή του ετήσιου σχολικού προγραμματισμού και γίνεται με βάση τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις του μαθητή με σεβασμό στην προσωπικότητά και το μαθησιακό του προφίλ. Η αξιολόγηση κατά την διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι συνεχείς και παρουσιάζει την εξελικτική πρόοδο του μαθητή. Τέλος αξιοποιεί πολλαπλές και εναλλακτικές μορφές εργασίας σε χρονική διάρκεια προσαρμοσμένη στο μαθητή. Επιπλέον το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πλάνο πρέπει να είναι διεπιστημονικό, να συμμετέχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι, όχι μόνο ο εκπαιδευτικός. Περιλαμβάνει μια περιεκτική περιγραφή, μορφές εκπαιδευτικής παρέμβασης, την γνωστική, γλωσσική, κινητική, κοινωνική εξέλιξη του παιδιού ως σήμερα. Για την ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης που συντάσσεται τον πρώτο μήνα εισόδου του μαθητή στο σχολείο, συνεργάζονται και συμφωνούν όλοι. Αν υπάρχουν κωλύματα στο πλαίσιο αυτό, τότε γίνεται αναδιαμόρφωση και θέτονται οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι, που αποτελούν προτεραιότητα των εκπαιδευτικών και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι.
Προοπτικές – Συζήτηση Με τον νόμο 3699/2008 διακρίνουμε μια υποβάθμιση της ενταξιακής εκπαίδευσης με ταυτόχρονη ενίσχυση του διαχωρισμού αφού καμία αναφορά δε γίνεται για τριτοβάθμια εκπαίδευση των ΑμεΑ ή για διαδικασίες δια βίου μάθησης. Λαμβάνει καθαρά υπόψη τις γνωματεύσεις και τις διαγνώσεις των μαθητών ενώ είναι καθαρά ιατρικά προσανατολισμένος, δεν ελέγχεται καθόλου από την κοινωνική σκοπιά του κοινωνικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας. Η ενταξιακή εκπαίδευση είναι ένα σύστημα αξιών που μπορεί να μελετηθεί και να εφαρμοστεί σε πολλαπλά επίπεδα: • Μίκρο-επίπεδο: οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εξετάσουν κριτικά την παρούσα πρακτική τους • Μέσο-επίπεδο: τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να προβούν σε διαφοροποιημένη προσέγγιση • Μάκρο-επίπεδο: οι πολιτικές των κυβερνήσεων να εξετάσουν τις περιπτώσεις των ατόμων που έχουν βρεθεί στο περιθώριο
Το σχολείο αναπαραγάγει την κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας, οπότε πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές στην τρόπο προσέγγισης της αναπηρίας. Αποτελεί ευθύνη όλων, αναπήρων, μη αναπήρων, οικογένειας, κοινωνίας, κράτους, επαϊόντων εκπαίδευσης.
Βιβλιογραφία
Bogdan, R. (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series
Giroux, H. (2003). Public pedagogy and the politics of resistance: Notes on a critical theory of educational struggle. Educational Philosophy and Theory, Vol.35, no 1, pp5-16
Marks, D. (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives, London. New York: Routledge
Mercer, J. R. (1973). Labeling the mentally retarded. Berkeley: University of California Press.
Thomas G., & Walker, D., & Webb, J., (2001). Inclusive Education. The ideas and the practice. The Making Of The Inclusive School. London & N.Y: Routledge
Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society
Νόμος 3699/2008 για την ΕΑ
Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες και η Ένταξή τους (επιµέλεια). Αθήνα : Ελληνικά Γράµµατα.
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα; Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης µαθητών µε ειδικές ανάγκες. Αθήνα
Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους: µία ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα
Τζουριάδου, Μ., Μπάρμπας, Γ., (2004). Η διαπραγμάτευση του νοήματος της σχολικής ενσωμάτωσης στο γνωσιοκεντρικό σχολείο. Εκπαιδευτικό υλικό για το σεμινάριο επιμόρφωσης. (ΕΠΕΑΕΚ 1.1.3.α).
Τσικολάτας Α. (2014) – Η ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην ελληνική και ευρωπαϊκή εκπαίδευση. Αθήνα
Πρόλογος Η Ειδική Αγωγή παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Το νομικό πλαίσιο, ιδιαίτερα όπως διαμορφώθηκε με τον νόμο 2817/2000 έχει εκσυγχρονιστεί και εναρμονισθεί με την Ευρωπαϊκή πολιτική για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και την ένταξη των μαθητών με ειδικές ανάγκες μέσα στα κοινά σχολεία. Έχουν, επίσης, δημιουργηθεί αρκετές και διαφορετικές σχολικές δομές, όπως τα Τμήματα Ένταξης μέσα στα σχολεία της γενικής εκπαίδευσης, τα Ειδικά Σχολεία για διάφορες κατηγορίες μαθητών με ειδικές ανάγκες, τα Προγράμματα Συνεκπαίδευσης, τα Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης – ΕΕΕΕΚ, τα TEE Ειδικής Αγωγής -(τωρινά ΕΠΑ.Λ.), τα Κέντρα Διάγνωσης και άλλα. Ακόμα έχουν υλοποιηθεί πολλά προγράμματα ευαισθητοποίησης, επιμόρφωσης και εξειδίκευσης των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη διδασκαλία μαθητών με διαφορετικές ειδικές ανάγκες.
Ιστορική Αναδρομή Στη δεκαετία του ‘70 το Υπουργείο Παιδείας ενεργοποιείται περισσότερο στην κατεύθυνση της αγωγής των ατόμων με Ειδικές Ανάγκες. Η επιστημονική προσέγγιση γίνεται εντονότερη. Το 1970 το Ι.Κ.Υ. στέλνει στην Αμερική τον πρώτο υπότροφο δάσκαλο για σπουδές στην Ειδική Αγωγή (τον Πολυνείκη Μπάρδη από το Λευκοχώρι Γορτυνίας). Το 1975 και στη δεκαετία του ‘80 τα πράγματα βελτιώνονται. Οι σύλλογοι γονέων πολλαπλασιάζονται, το Μαράσλειο Διδασκαλείο εκπαιδεύει δασκάλους για την Ειδική Αγωγή, η κοινή γνώμη ευαισθητοποιείται, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συμβάλλουν, ο κρατικός φορέας γίνεται πιο ορατός, η επίδραση της Ευρώπης με την παρουσία της Ε.Ο.Κ. βοηθάει για ανταλλαγή ιδεών και εφαρμογή προγραμμάτων. Το 1972 και 1973 ιδρύονται τα πρώτα Ειδικά Σχολεία για παιδιά με νοητική καθυστέρηση που χαρακτηρίζονται ως ασκήσιμα. Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος από το 1969, για να γίνει φιλολαϊκός, χωρίς να κινδυνεύει με ανατροπή του καθεστώτος από την εκπαίδευση ατόμων με νοητική καθυστέρηση, είχε υπογράψει την ίδρυση του Γραφείου Ειδικής Εκπαίδευσης. Το 1974 γίνεται το πρώτο σχέδιο αναλυτικού προγράμματος για ειδικά σχολεία, το 1975 κατοχυρώνεται το δικαίωμα εκπαίδευσης των ατόμων με ειδικές ανάγκες, επεκτείνεται η εκπαίδευση των δασκάλων στην ειδική αγωγή από ένα σε δύο έτη. Το Γραφείο Ειδικής Εκπαίδευσης μετατρέπεται σε τμήμα Ειδικής Αγωγής και το 1976 γίνεται διεύθυνση Ε.Α. Το 1981 ψηφίζεται στη Βουλή ο ν.1143, για την Ειδική Εκπαίδευση. Μετά το 1981 νέα σχολεία ιδρύονται και από το 1984 εφαρμόζεται ο θεσμός της ειδικής τάξης στα κανονικά σχολεία.
Δυσκολίες μάθησης / Διαταραχές μάθησης Πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των δύο εννοιών δυσκολιών και διαταραχών μάθησης και των πρακτικών που πηγάζουν από αυτές. Οι δύο ονομασίες αναφέρονται στη διαφοροποιημένη διδασκαλία και στην ορθοπαιδαγωγική πρακτική. Έχουν ως κοινό στοιχείο τις σχολικές μαθήσεις σε σχέση με τις οποίες αυτές οι δύο εκφράσεις αποτελούν συμπτώματα και διαφοροποιούνται. Η λήψη υπόψη αυτών των δυσκολιών και οι εφαρμοζόμενες πρακτικές για την αντιμετώπισή τους έχουν ως κοινό σκοπό την ένταξη των δύο τύπων μαθητών στην τάξη κανονικής και φυσιολογικής ηλικίας του αντίστοιχου γλωσσικού τμήματός τους στα Ευρωπαϊκά Σχολεία. Παρά τον εν λόγω κοινό σκοπό, οι δύο πρακτικές διαφέρουν και έχουν ξεχωριστούς προϋπολογισμούς. Στον πρώτο τύπο δυσκολιών, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία απαντούν προσφέροντας ενίσχυση της μάθησης (learning support = LS) με κατάλληλα παιδαγωγικά μέτρα. Αυτά τα μέτρα βοήθειας υπάρχουν στο νηπιαγωγείο από το 1995 και στην πρωτοβάθμια από το 1981 υπό τη μορφή «remedial teaching (διδασκαλίας ειδικής αγωγής) = RT», που άλλαξε από το 1995 σε LS μετά από καθιέρωση των κατάλληλων μέσων αξιολόγησης. Οι παιδαγωγικές βοήθειες αρχίζουν με μια εσωτερική διαφοροποίηση στην τάξη ή εντός του τμήματος. Αυτές οι βοήθειες μπορούν να συνίστανται σε βοήθεια παρεχόμενη στην τάξη από έναν 2ο εκπαιδευτικό υπεύθυνο για την LS, στη χρήση ενός άλλου διδακτικού υλικού, στην αναγκαιότητα οργάνωσης διδασκαλίας στήριξης συντονισμένης μεταξύ του εκπαιδευτικού τάξης και του βοηθού LS, σε συνεργασία με τους γονείς. Οι μαθητές που παρουσιάζουν διαταραχές μάθησης αποτελούν πιο σοβαρές περιπτώσεις για ένταξη. Με αυτό εννοούμε την ένταξη παιδιών με διάφορες αναπηρίες, φυσική, πνευματική κτλ. Από το 1995 ο όρος ανάπηρος μαθητής αντικαταστάθηκε από τον όρο μαθητής με ειδικές ανάγκες (ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες = SEN). Αυτοί οι μαθητές εντάσσονται μέσω της υπογραφής σύμβασης μεταξύ των γονέων και του σχολείου, η οποία εξειδικεύει το μερίδιο συμμετοχής που μπορεί το σχολείο να εξασφαλίσει, δηλαδή τις παιδαγωγικές βοήθειες, το ειδικό διδακτικό υλικό και το δημοσιονομικό ποσό που πρέπει να αναληφθεί και το μερίδιο που πρέπει να εξασφαλίσουν οι γονείς, μεταξύ άλλων τις θεραπείες εκτός του σχολείου, τις συμβουλές ειδικών κλπ. Η πρακτική της ανάληψης των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών (SEN) συνίσταται στην εφαρμογή των οριζόμενων στη σύμβαση κατάλληλων βοηθειών, στη σύνταξη ενός ατομικού παιδαγωγικού και εκπαιδευτικού σχεδίου με τους στόχους μάθησης και στη συστηματική καταγραφή των προόδων και των παραμενόντων κενών. Συχνά είναι αναγκαίο να συντονισθούν οι διαδικασίες μάθησης με περισσότερους εκπαιδευτικούς του ιδίου τμήματος. Για να οργανωθεί καλά η συνέχεια που πρέπει να δοθεί σε αυτόν τον συντονισμό, πρέπει να προβλεφθεί χρόνος συντονισμού.
Γενικός ορισμός της ένταξης Η ένταξη συνίσταται στο να αφεθεί ο μαθητής που έχει μαθησιακές δυσκολίες ή ειδικές ανάγκες (SEN) να εξελιχθεί και να προοδεύσει στην τάξη κανονικής ηλικίας, με κατάλληλη βοήθεια, εφόσον του το επιτρέπουν οι ικανότητές του, προς το συμφέρον της προσωπικής του ανάπτυξης. Πρέπει, κατά προτεραιότητα, κάθε ένταξη να είναι επωφελής στους ενδιαφερόμενους μαθητές και όχι μόνο από την άποψη μιας κοινωνικής ενεργοποίησης. Κατά κανόνα, πρέπει να υπάρχει πραγματική συμμετοχή των μαθητών με δυσκολίες και των μαθητών SEN στις δραστηριότητες της τάξης και τουλάχιστον μια εγγυημένη ελάχιστη συμμετοχή στις γνωστικές δραστηριότητες. Μια πραγματική ένταξη προϋποθέτει μια παιδαγωγική εισαγωγής σε όλες τις δραστηριότητες στο μέτρο του δυνατού σε συνάρτηση με τις ικανότητες αυτών των μαθητών. Η παροχή σε πολύ μεγάλο βαθμό ατομικής διδασκαλίας αποτελεί εκ νέου αποκλεισμό που ξεχωρίζει και στιγματίζει τους μαθητές για τους οποίους πρόκειται. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι επιθυμητό, στο μέτρο του δυνατού, οι εκπαιδευτικοί στο πλαίσιο της LS ή στο πλαίσιο του SEN να βοηθούν τους μαθητές μέσα στην ίδια την τάξη στην οποία είναι ενταγμένοι. Αυτός είναι ο επιδιωκόμενος σκοπός από την εκπαιδευτική και σχολική πολιτική ένταξης των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επίσης των Ευρωπαϊκών Σχολείων. Αυτή η πολιτική καθιστά αναγκαία κατάλληλα μέτρα βοήθειας και σε ικανοποιητικό βαθμό υπεύθυνη και επαγγελματική ανάληψη από εξειδικευμένο προσωπικό.
Καθήκοντα και αρμοδιότητες εκπαιδευτικών Ε.Α Οι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στις σχολικές δομές της ειδικής αγωγής, έχουν όλα τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες που καθορίζονται από την αριθ. Φ. 353.1/324/105657/Δ1 ΥΑ και ειδικότερα:
Διευθυντές ειδικών σχολείων 1.Επιβλέπουν και συντονίζουν το έργο του προσωπικού που υπηρετεί με οιαδήποτε σχέση στη σχολική μονάδα. 2.Ορίζουν, συγκαλούν και προεδρεύουν στη διεπιστημονική ομάδα του σχολείου, για τη διάγνωση και αξιολόγηση των μαθητών κατά τη διαδικασία ένταξής τους και το σχεδιασμό προγραμμάτων κατά τη διάρκεια φοίτησης, στη σχολική μονάδα Όταν απουσιάζουν ή κωλύονται, ορίζουν τον αναπληρωτή τους από τα μέλη της ομάδας. 3.Προσκαλούν σε συνεδρίαση τα μέλη του συλλόγου, (εκπαιδευτικούς, ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό, ειδικό βοηθητικό προσωπικό) και διευκολύνουν τη μεταξύ τους συνεργασία. 4.Συνεργάζονται με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και με τις υποστηρικτικές υπηρεσίες (ΚΔΑΥ, ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες, κ.α.) για τη σχολική, κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των μαθητών. 5.Συμπράττουν με τους διευθυντές της γενικής εκπαίδευσης για το σχεδιασμό και την υλοποίηση κοινών προγραμμάτων, με σκοπό τη διαμόρφωση θετικής στάσης και τη δημιουργία ευκαιριών αλληλοαποδοχής των μαθητών με και χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. 6.Διευκολύνουν τη συμμετοχή των μαθητών στα προγράμματα αποκατάστασης κατά τις ώρες λειτουργίας του σχολείου και μεριμνούν, ώστε να μη διαταράσσεται η εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος. 7.Συνεργάζονται με τους γονείς και παρέχουν σε αυτούς κάθε διευκόλυνση στη συνεργασία με το προσωπικό του σχολείου. Προγραμματίζουν και οργανώνουν ενημερωτικές συναντήσεις των γονέων με τους εκπαιδευτικούς, το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό ή άλλους εμπλεκόμενους φορείς, σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. 8.Είναι συνολικά υπεύθυνοι για την υλοποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής, σε ό,τι αφορά τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και την επικοινωνία του σχολείου με τους γονείς και τις αρμόδιες υπηρεσίες 9.Φροντίζουν για τη συνεχή επιμόρφωση και ενημέρωση του προσωπικού σε νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και διδακτικές μεθόδους. 10.Υποβάλλουν για θεώρηση στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής, σε τρία αντίγραφα, το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα και την ετήσια αξιολογική έκθεση λειτουργίας του σχολείου.
Εκπαιδευτικοί ειδικών σχολείων 1.Οργανώνουν, καταρτίζουν και υλοποιούν σε συνεργασία με το Ε.Ε.Π. το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των μαθητών της τάξης τους. 2.Καθοδηγούν τους γονείς σε θέματα αγωγής και βοήθειας στο σπίτι και προτείνουν δραστηριότητες για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών τους. 3.Συνεργάζονται με το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό για την αντιμετώπιση των ατομικών αναγκών των μαθητών τους. 4.Ενημερώνονται για τα προγράμματα αποκατάστασης των μαθητών τους, τα οποία υλοποιούνται εκτός του σχολείου και συνεργάζονται με τους ειδικούς επιστήμονες.
Εκπαιδευτικοί των τμημάτων ένταξης (Τ.Ε.) 1.Αξιολογούν τους μαθητές για τη διερεύνηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών με βάση τις προτάσεις οι οποίες έχουν υποβληθεί στο σύλλογο διδασκόντων από τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς των τάξεων. Προκειμένου να εντάξουν τους μαθητές στο Τ.Ε., λαμβάνουν υπόψη: • τη σοβαρότητα των εκπαιδευτικών αναγκών, • την ανάγκη για εξειδικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, • την ηλικία και την τάξη στην οποία φοιτούν οι προτεινόμενοι να παρακολουθήσουν το Τ.Ε., • τον αριθμό των μαθητών που έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν αποτελεσματικά και προτείνουν αυτούς που θα υποστηριχθούν από το τμήμα ένταξης με τεκμηριωμένη εισήγηση. 2.Ενημερώνουν, σε συνεργασία με το διευθυντή του σχολείου, τους γονείς και κηδεμόνες του μαθητή σχετικά με τις διαδικασίες που είναι απαραίτητες να γίνουν για να φοιτήσει στο Τ.Ε.. Σε καμιά περίπτωση δεν αποκλείεται μαθητής από το Τ.Ε., αν οι γονείς του επιθυμούν τη φοίτησή του σε αυτό ακόμα κι αν δεν έχει διάγνωση από τις αρμόδιες διαγνωστικές υπηρεσίες. Στις περιπτώσεις αυτές αρκεί σχετική εισήγηση από το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής. 3.Συνεργάζονται με τον εκπαιδευτικό της τάξης, ώστε να υπάρχει σύνδεση μεταξύ του κοινού και του εξειδικευμένου προγράμματος ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο υλοποίησής του (π.χ. συνδιδασκαλία). Στόχος παραμένει η πλήρης ένταξη στο σχολικό περιβάλλον. 4.Ενισχύουν τη γενικότερη προσαρμογή των μαθητών του Τ.Ε. στο κοινό σχολικό περιβάλλον, με τη συμμετοχή τους σε ομάδες εργασίας, παιχνιδιών και άλλων δραστηριοτήτων της σχολικής ζωής. 5.Μεριμνούν για την τακτική ενημέρωση του ατομικού φακέλου του κάθε μαθητή, ο οποίος φυλάσσεται σε ασφαλή χώρο με ευθύνη του διευθυντή του σχολείου. Ενδεικτικά ο φάκελος μπορεί να περιέχει: • συνοπτικό οικογενειακό και κοινωνικό ιστορικό του μαθητή, • γνωματεύσεις και αξιολογήσεις που αφορούν στις εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες του μαθητή, • εισηγήσεις για την κατάρτιση του εξατομικευμένου εκπαιδευτικού προγράμματος. Σε περίπτωση αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος (μετεγγραφή ή εγγραφή) ενημερώνεται η διεύθυνση της νέας σχολικής μονάδας. 6.Πληροφορούν και συμβουλεύουν τα μέλη της σχολικής κοινότητας για θέματα ειδικής αγωγής και συνεργάζονται με τους σχολικούς συμβούλους της περιφέρειάς τους και με το προσωπικό του οικείου ΚΔΑΥ. 7.Συντάσσουν και υποβάλλουν για θεώρηση στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα λειτουργίας και την ετήσια αξιολογική έκθεση λειτουργίας του Τ.Ε.. 8.Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μαθητές συστεγαζόμενων σχολείων ή σε προγράμματα παράλληλης στήριξης όμορου σχολείου ύστερα από εισήγηση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής στην αρμοδιότητα του οποίου ανήκει το σχολείο. 9.Οι διευθυντές των σχολείων στα οποία λειτουργούν Τ.Ε.: Φροντίζουν για τον εξοπλισμό και την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των Τ.Ε., ύστερα από εισήγηση των υπεύθυνων εκπαιδευτικών και ενημέρωση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής. Μεριμνούν για την απρόσκοπτη λειτουργία των ΤΕ , δεν απασχολούν τους εκπαιδευτικούς αυτών σε άλλες δραστηριότητες και δεν αναστέλλουν τη λειτουργία τους χωρίς την έγκριση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής.
Εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης 1.Ενημερώνονται από το διευθυντή του σχολείου σχετικά με τις ανάγκες του μαθητή, για τον οποίο έχει εγκριθεί παράλληλη στήριξη ύστερα από σχετική πρόταση του ΚΔΑΥ ή των πιστοποιημένων ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών και εισήγηση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής. 2.Αξιολογούν τις εκπαιδευτικές δυνατότητες του μαθητή και συντάσσουν εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε συνεργασία με το ΚΔΑΥ και το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής. Για την υλοποίησή του συνεργάζονται με το διευθυντή, τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς του τμήματος και τους άλλους εκπαιδευτικούς του σχολείου για την ενιαία αντιμετώπιση των προβλημάτων του συγκεκριμένου μαθητή. 3.Υλοποιούν το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα και έξω από την τάξη και είναι συνολικά υπεύθυνοι για όλες τις δραστηριότητες της σχολικής ζωής (διαλείμματα, επισκέψεις, εκδηλώσεις κ.λ.π.) στις οποίες συμμετέχει ο μαθητής. 4.Συνεργάζονται με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και τα ΚΔΑΥ στις περιπτώσεις μαθητών που παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία και προβλήματα. 5.Συντάσσουν ατομικό εκπαιδευτικό και εβδομαδιαίο πρόγραμμα υποστηρικτικών δραστηριοτήτων του μαθητή και το υποβάλλουν σε τρία αντίτυπα, στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής. ο οποίος και παρακολουθεί την εφαρμογή του. 6.Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μαθητές συστεγαζόμενου ή όμορου σχολείου που χρειάζονται παράλληλη στήριξη ύστερα από εισήγηση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής και του Διευθυντή Εκπαίδευσης. 7.Καταρτίζουν το πρόγραμμα παράλληλης στήριξης σε συνεργασία με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και το ΚΔΑΥ, με κριτήρια τις εκπαιδευτικές ανάγκες του μαθητή και τις δυνατότητες ένταξης στην τάξη του.
Εκπαιδευτικοί που παρέχουν διδασκαλία στο σπίτι 1.Ενημερώνονται από το σχολείο και την οικογένεια για τους ιδιαίτερους λόγους, για τους οποίους ο μαθητής, που αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν, αδυνατεί να παρακολουθήσει το πρόγραμμα στο σχολείο, και συνεργάζονται με τους φορείς του προγράμματος θεραπείας του παιδιού. 2.Συγκεντρώνουν πληροφορίες για το ιστορικό του μαθητή από την οικογένεια και ενημερώνονται για τον ιδιαίτερο τρόπο της εκπαιδευτικής αντιμετώπισης, από το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής . 3.Συνεργάζονται με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής για τον καθορισμό και την εφαρμογή του ωραρίου εργασίας, ανάλογα με την ιδιαιτερότητα κάθε περίπτωσης, και προβαίνουν στη σύνταξη του ατομικού εκπαιδευτικού προγράμματος διδασκαλίας, ύστερα από μαθησιακή αξιολόγηση. 4.Τηρούν εβδομαδιαίο ημερολόγιο δραστηριοτήτων με ημερήσιες καταγραφές του προγράμματος του μαθητή. Οι μαθητές που παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία και έχουν ανάγκη ειδικής διεπιστημονικής στήριξης, υποστηρίζονται από το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής, το ΚΔΑΥ και την ομάδα θεραπείας. 5.Διευκολύνουν την ένταξη του μαθητή, όταν επανέλθει στην τάξη, με την προσαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος σε συνεννόηση με τον εκπαιδευτικό της τάξης, 6.Υποβοηθούν προγράμματα ένταξης του μαθητή στη σχολική τάξη και γενικότερα στη σχολική ζωή, όταν αυτό είναι εφικτό. 7.Συντάσσουν και υποβάλλουν ατομικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα του μαθητή σε τρία αντίτυπα στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και συνεργάζονται μαζί του σε τακτά χρονικά διαστήματα και άμεσα, όταν προκύπτει ιδιαίτερο πρόβλημα.
Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Μεταξύ των προβληματισμών που απασχολούν το χώρο της ειδικής Αγωγής, υπάρχει και η ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη γενική εκπαίδευση. Προβληματισμός που γίνεται περισσότερο επίκαιρος, εφόσον στην εποχή μας καταρρέουν το ένα μετά το άλλο τα τείχη που ορθώνουν ακόμη και σήμερα οι κοινωνικές δομές, οι κοινωνικές αντιλήψεις και τα κοινωνικά ταμπού. Ο προβληματισμός αυτός γύρω από την ένταξη των ατόμων αυτών γίνεται περισσότερο έντονος, επειδή υπάρχει άγνοια. Στον ελλαδικό χώρο δεν υπάρχουν σοβαρές εμπειρίες και μελέτες, σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα ένταξης. Και όσες, όμως, υπάρχουν δε χρησιμοποιούνται σωστά. Δεν υπάρχει αγωνιστική διάθεση, γιατί θίγονται ίσως προσωπικά συμφέροντα. Η ειδική αγωγή αναπτύσσεται στις εκπαιδευτικές δομές: • τμήματα ένταξης σε κοινά νηπιαγωγεία, • τμήματα ένταξης σε κοινά δημοτικά σχολεία, • τμήματα ένταξης σε κοινά γυμνάσια, • τμήματα ένταξης σε κοινά λύκεια, • τμήματα ένταξης σε κοινά Τ. Ε. Ε. (Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια) με ένδειξη σε συγκεκριμένη ειδικότητα που μπορεί να εκπαιδευτεί ο μαθητής με .ε.ε.α., • ενιαία ειδικά σχολεία (3ετή φοίτηση στο νηπιαγωγείο και 7ετή στο δημοτικό, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 14° έτος), • ειδικά γυμνάσια (4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 18° έτος), • ειδικά λύκεια(4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 22° έτος), • ΤΕΕ α’ βαθμίδας (4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 18° έτος) και • ΤΕΕ β’ βαθμίδας (4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 22° έτος), • Ειδική επαγγελματική σχολή εκπαίδευσης και κατάρτισης(8ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 22° έτος)
Η πραγματικότητα που σήμερα βιώνουμε στα σχολεία μας, έρχεται σε τέλεια αντίφαση με το ιδεολογικό σχήμα που λέγεται ένταξη. Όλοι: πολιτεία, φορείς, γονείς, εκπαιδευτικοί δείχνουν να επιθυμούν την ένταξη και όμως στην πράξη φαίνεται να μην είναι αυτή εφικτή και είναι πολλοί οι λόγοι που την παρεμποδίζουν:
Το σημερινό σχολείο ενισχύει τις διακρίσεις, ζητά το μαθητή του άριστα, το δάσκαλο που θα εκπαιδεύσει το μαθητή του άριστα, επιβάλλει συγκεκριμένα σχολικά πρότυπα και ο μαθητής που προέρχεται από γλωσσική, πολιτισμική ή εθνική μειονότητα, ο μαθητής με ε.ε.α. αποκλείεται από το συγκεκριμένο εκπ/κό σύστημα Το σημερινό σχολείο δεν τους αποδέχεται γιατί δεν είναι ανταγωνιστικοί και παραγωγικοί, δεν ωφελείται από την παρουσία τους. Το αντίθετο μάλιστα: αισθάνεται υποχρεωμένο να δέχεται την παρουσία τους σαν μια έκφραση φιλανθρωπίας των «φυσιολογικών» απέναντι στους «μη φυσιολογικούς». Μέσα σ’ αυτήν την άνιση σχέση υπεροχής δεν μπορεί να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σεβασμός και η αλληλοαποδοχή, προϋποθέσεις απαραίτητες για την ένταξη.
Οι γονείς των μαθητών με ε.ε.α. πολλές φορές δεν αποδέχονται το πρόβλημα και δεν συνεργάζονται. Οι αντιστάσεις των γονιών είναι απόλυτα κατανοητές. Και μόνο να σκεφτεί κανείς τι έχουν να αντιμετωπίσουν πέρα από το συγκεκριμένο πρόβλημα του παιδιού τους, αξίζουν τουλάχιστον το σεβασμό μας και την συμπαράστασή μας στον καθημερινό αγώνα τους. Κάποιος όμως ευθύνεται για την έλλειψη ενημέρωσης των γονέων για το ότι δεν τους παρέχεται ψυχολογική υποστήριξη και κυρίως για το ότι δεν υπάρχει έγκαιρη παρέμβαση από τα πρώτα χρόνια που εμφανίζεται το πρόβλημα.
Τα ΚΕΔΔΥ στο σύνολό τους αδυνατούν να χορηγήσουν μια σαφή γνωμάτευση. Αν η απάντηση των ΚΕΔΔΥ σε αυτό το θέμα είναι ότι λόγω της πληθώρας των αρμοδιοτήτων που τους έχει ανατεθεί χρονοτριβούν και στα λίγα χρόνια της λειτουργίας τους δεν έχουν ακόμα καταφέρει να παρεμβαίνουν ουσιαστικά, τότε ποιος μπορεί να εξασφαλίσει ότι, στο μέλλον, εξαιτίας αυτής της πληθώρας των αρμοδιοτήτων τους δεν θα λειτουργήσουν ως εξω-εκπαιδευτικοί και επιλεκτικοί μηχανισμοί σχολικού αποκλεισμού και κατηγοριοποίησης των μαθητών με ε.ε.α.
Ο νόμος 2817/2000 που στόχο είχε να λύσει τα προβλήματα της ε.α. στην ουσία άμβλυνε ζητήματα που αποτελούσαν τροχοπέδη για την εκπαιδευτική και λειτουργική ένταξη χιλιάδων μαθητών με ε.ε.α
Η σύγχυση ρόλων και προσδοκιών μεταξύ συναδέρφων γενικής και ειδικής κατεύθυνσης. Η διαφορετική κατάρτιση, η ξεχωριστή εκπαίδευση, ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο οι μεν αντιλαμβάνονται τις αρμοδιότητες των δε, οι διαφορετικές οικονομικές απολαβές, διαμορφώνουν ένα μη συνεργατικό κλίμα που δρα εις βάρος της ένταξης.
Τα ιδιωτικά κέντρα που εξαπλώνονται σε όλη την Ελλάδα, λυμαίνονται το χώρο της ειδικής αγωγής προσφέροντας υπηρεσίες που δύσκολα ελέγχονται από πλευράς ποιότητας και θησαυρίζουν από τον πόνο και την απελπισία των γονιών των παιδιών με ε.α.
τα παιδιά αυτά, αν και έχουν διαφορετικές ανάγκες, δεν έχουν άλλη επιλογή απ’ αυτήν της ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης. Η κοινωνική ένταξη αποτελεί μια προοδευτική διαδικασία του ενός, να έχει το δικαίωμα να είναι διαφορετικός και να γίνεται αποδεκτός παρά τη διαφορετικότητα και τις ανεπάρκειες του, του άλλου να τον καταλαβαίνει και να τον αποδέχεται όπως είναι και μαζί και οι δυο να μαθαίνουν να αναπτύσσονται και να συμβιούν. Πρόκειται για μια διαδικασία που πρέπει να ξεκινά και να στηρίζεται με τη γέννηση. Για το λόγο αυτό μέσα στο πλαίσιο της πρώιμης παρέμβασης τοποθετείτε και η υποστηριχτική βοήθεια προς τους γονείς και το παιδί, ώστε να επιτευχθεί καταρχήν η ενσωμάτωσή του στην οικογένεια. Η αποδοχή του ειδικού παιδιού από τα μέλη της οικογένειας του, ιδιαίτερα αποδοχή από τους γονείς, επηρεάζουν και πολλές φορές καθορίζουν τις περαιτέρω διαδικασίες. Η ένταξη είναι καταρχήν θέμα πολιτικής βούλησης. Η αναγνώριση ίσων δικαιωμάτων για όλους, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η ανάδειξή της είναι ιδανικά που δεν χρειάζεται να συζητάμε για την αναγκαιότητά τους, είναι μια αυτονόητη ευθύνη και καθήκον του κάθε πολίτη μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Άρα, οι προσπάθειες του εκπ/κού συστήματος για το αν η ένταξη είναι δυνατή ή όχι αμφισβητεί αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα. Με άλλα λόγια το ερώτημα δεν είναι αν ένα παιδί με ε.α. έχει τις δυνατότητες και την ετοιμότητα να ενταχθεί, αλλά αν το σημερινό σχολείο έχει τις δυνατότητες και την ετοιμότητα να το εντάξει. Αν δηλαδή έχει τη δυνατότητα να του προσφέρει εξατομικευμένο πρόγραμμα, αν λαμβάνει υπόψη του τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, την ατομικότητα του κάθε μαθητή. Έπειτα από 25 χρόνια ενταξιακών προγραμμάτων σε χώρες της Ευρώπης στις Η.Π.Α. και την Αυστραλία στην εφαρμογή φάνηκε να χρειάζεται να ειδωθούν ξανά οι προϋποθέσεις ώστε αυτά να είναι εφικτά. Ο μαθητής με ε.α. παραμένει ένα στιγματισμένος μαθητής μέσα στη γενική τάξη, αφού δεν μπορεί να παρακολουθήσει το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα, οι διαδικασίες μάθησης σχεδιάστηκαν ερήμην του και το κοινωνικό σύνολο δεν κατανόησε την ανάγκη της ένταξής του.
Σχολική Ένταξη Είναι γνωστό ότι το σχολείο αποτελεί πολλές φορές για μερικούς μαθητές μια τραυματική εμπειρία, γεγονός που τους κάνει να αμφιβάλλουν για τις δικές τους ικανότητες. Έτσι κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε πολλές χώρες ένα αυξημένο ενδιαφέρον για μια εκπαίδευση για όλους τους μαθητές. Η ένταξη ως όρος δεν είναι μια καινούργια έννοια. Εάν ερευνήσουμε τη δομή του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος περίπου έναν αιώνα πριν θα διαπιστώσουμε ότι υπήρχαν δύο ρεύματα: το ένα της ένταξης (ένταξης) και το άλλο της απομόνωσης. Από τις αρχές του 20ου αιώνα αλλά ακόμη και μέχρι σήμερα στη χώρα μας καθώς και σε άλλες χώρες παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με τα προβλήματά τους και εκπαιδεύονται σε διαφορετικά σχολεία από τα κοινά «τα ειδικά», τα οποία έχουν δημιουργηθεί για να εκπαιδεύουν μαθητές οι οποίοι δε μπορούν να διδαχθούν στα «κανονικά» σχολεία και με «κανονικές μεθόδους διδασκαλίας». Η σχολική ένταξη θεωρεί ότι τα παιδιά με ειδικές ανάγκες είναι μέλη μιας ομάδας σχολικής, κοινωνικής, μικρής και μεγάλης. Η φιλοσοφία της ένταξης στρέφεται προς την πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι μια μεγάλη κοινωνική ομάδα, η οποία αποτελείται από άτομα τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους τόσο στις ικανότητες, όσο και στην εθνικότητα, την θρησκεία ή την φυλή (Mercer, 1996). Bασίζεται στην αντίληψη ότι όλοι οι μαθητές με ε.ε.α. πρέπει να εκπαιδεύονται με τους συμμαθητές τους στην ίδια σχολική αίθουσα. Σύμφωνα με την έννοια της σχολικής ένταξης οι μαθητές προσέρχονται στις «κανονικές τάξεις» μαζί με όλες τις απαιτούμενες εξειδικευμένες ανάγκες, οι οποίες είναι απαραίτητες γι αυτούς. Ο κάθε μαθητής έχει τις δικές του ανάγκες μάθησης, οι οποίες απαιτούν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο θα εμπεριέχει δραστηριότητες και χαρακτηριστικά που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες και δυνατότητες των μαθητών αυτών. Οι ερευνητές Stainback, Sainback, East & Sapon-Shevin (Knight 1999), υποστηρίζουν ότι «σκοπός της ένταξης δεν είναι να εξαλείψει τις διαφορές, αλλά να επιτρέψει σε όλους τους μαθητές να ανήκουν σε μια εκπαιδευτική κοινότητα, η οποία επικυρώνει και εκτιμά την ατομικότητά τους». Κατά τον ερευνητή Giorcelli μια επαρκής σχολική ένταξη διέπεται από τις εξής αρχές: • ένταξη του μαθητή με ειδικές ανάγκες στο σχολείο της γειτονιάς του • μηδενική φιλοσοφία απόρριψης από την εκπαιδευτική κοινότητα του σχολείου • ένταξη του μαθητή με ε.ε.α. σύμφωνα με τη χρονολογική και νοητική του ηλικία καθώς και το επίπεδo μάθησής του κατά τάξη • όχι τοποθέτηση του μαθητή με ε.ε.α. σε ειδικές τάξεις ή σχολεία • συνεργατική μάθηση και ομαδοσυνεργατικές μορφές διδασκαλίας • ειδική υποστήριξη του δασκάλου της «κανονικής τάξης» από δάσκαλο ειδικής αγωγής καθώς και υλικό υποστήριξης • συστηματική οργάνωση του σχολείου και της τάξης • συστηματική και μεθοδική διδασκαλία, η οποία θα περιλαμβάνει τόσο την ανάπτυξη και καλλιέργεια των γνωστικών αλλά και των κοινωνικών δεξιοτήτων του μαθητή.
Ωστόσο, η απλή τοποθέτηση ενός μαθητή με ειδικές ανάγκες σε μια τάξη του γενικού σχολείου δε σημαίνει ότι και θα επακολουθήσει και σχολική ένταξη. Αντίθετα, πολλές φορές τέτοιου είδους ενέργειες μπορεί να δημιουργήσουν περαιτέρω προβλήματα όταν δεν υπάρχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις και δεν υφίστανται οι υποστηρικτικές δραστηριότητες, οι οποίες χρειάζονται για τις ανάγκες των μαθητών με δυσκολίες μάθησης. Η εττικετοποίηση των μαθητών από τους συμμαθητές τους παραμένει ένα υπαρκτό πρόβλημα, ειδικά όταν δεν υπάρχει προσεκτικός προγραμματισμός διδασκαλίας των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος και καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων όλων των μαθητών. Οι δάσκαλοι αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες για την ένταξη τέτοιων μαθητών στο γενικό σχολείο. Έχουν μεγαλύτερη σημασία και αξία από οποιαδήποτε κυβερνητική εκπαιδευτική πολιτική. Η ένταξη μαθητών με ειδικές ανάγκες στο γενικό σχολείο εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος από τη θέληση, τη διάθεση, τις γνώσεις, την εμπειρία και την κατανόηση του δασκάλου που εκπαιδεύει μαθητές με ειδικές ανάγκες. Όμως, για μια επιτυχημένη προσπάθεια ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στο γενικό σχολείο, είναι απαραίτητο, οι δάσκαλοι να έχουν και επιστημονική κατάρτιση σε θέματα συνεκπαίδευσης παιδιών με και χωρίς ειδικές ανάγκες καθώς και επαγγελματική δεξιότητα και πίστη σε αυτό που κάνουν. Οι δάσκαλοι αυτοί πρέπει να έχουν υπόψη τους ένα αναλυτικό πρόγραμμα κατάλληλο για όλους τους μαθητές που να μπορεί να ανταποκριθεί στις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή. Θα πρέπει επίσης να έχουν τη διάθεση να πειραματίζονται με νέες μεθόδους διδασκαλίας καθώς και ένα νέο τρόπο σκέψης με διάφορες εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες μάθησης ή και τις δυσκολίες του κάθε μαθητή. Επιπλέον, είναι απαραίτητο οι δάσκαλοι να φροντίσουν για την αλλαγή των πεποιθήσεων αλλά και των στάσεων τόσο των συμμαθητών της τάξης προς τους μαθητές με ειδικές ανάγκες αλλά και των γονέων τους για να αποφευχθούν οι περιπτώσεις ετικετοποίησης και περιθωριοποίησής τους από αυτούς.
Σύγχρονες τάσεις εκπαίδευσης ατόμων με ε.ε.α. Η συστηματική μελέτη του προβλήματος, το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και των άλλων ειδικών επιστημόνων, οδήγησε στη διαμόρφωση μιας εκπαιδευτικής πολιτικής με σκοπό τα άτομα αυτά να εκπαιδευτούν κατάλληλα και αποτελεσματικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία Ειδικών Σχολείων με σύνολο 5.000 μαθητών και των Ειδικών Τάξεων με σύνολο 10.000 μαθητών. Ο θεσμός της Ειδικής Αγωγής αναπτύχθηκε αφενός για να προσφέρει ειδική αγωγή και εκπαίδευση στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με την εφαρμογή διαφοροποιημένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες και αφετέρου να εξασφαλίσει την ομαλή λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος με τον αποκλεισμό ορισμένων κατηγοριών μαθητών από τον κύριο κορμό της γενικής εκπαίδευσης. Ο θεσμός της Ειδικής Αγωγής σήμερα αναθεωρείται διεθνώς για τους παρακάτω λόγους:
Το ιατρικό μοντέλο κατηγοριοποίησης αρχίζει να εκπίπτει και να παραχωρεί τη θέση του στο παιδαγωγικό. Είναι κοινή πεποίθηση ότι τα προβλήματα των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων και πρέπει να προσεγγίζονται διεπιστημονικά (ολιστική προσέγγιση).
Η Ειδική Αγωγή αμφισβητείται γιατί οδηγεί σε μια διαδικασία ετικετοποίησης και δημιουργίας στερεοτύπων με αποτέλεσμα το ίδιο το εκπαιδευτικό πλαίσιο να οδηγεί σε αποσπασματικότητα και σε αναποτελεσματικότητα.
Τα ευρήματα-συμπεράσματα των περισσότερων ερευνών στη χώρα μας και διεθνώς συμφωνούν ότι τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ενταγμένα στο κοινό σχολείο παρουσιάζουν υπεροχή στις περιοχές νοημοσύνη, κοινωνική συμπεριφορά, σχολικές γνώσεις, σχολική επίδοση, σε σύγκριση με εκείνα που φοιτούν στο Ειδικό Σχολείο και στις Ειδικές Τάξεις. Οι σύγχρονες κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές, οι απόψεις που αναπτύσσονται για την ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση, καθώς και οι σύγχρονες παιδαγωγικές και ψυχολογικές αντιλήψεις, υιοθετούν την εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ως ιδέα και πρακτική ελαχιστοποίησης των εκπαιδευτικών διαφορών και μεγιστοποίησης της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Στη χώρα μας και διεθνώς ως σύγχρονες βασικές αρχές της Ειδικής Αγωγής αναγνωρίζονται:
Έγκυρη και πρώιμη διάγνωση και πρώιμη υποστηρικτική παρέμβαση-θεραπεία. Επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, εξαιτίας των μειονεκτημάτων και των ανεπαρκειών τους, χρειάζονται απαραίτητα υποστηρικτική βοήθεια, καθόσον η παραπέρα πορεία εξέλιξής τους εξαρτάται και καθορίζεται αποκλειστικά από το χρόνο έναρξης της παρέμβασης, την ποιότητα και την ποικιλία των ερεθισμάτων που δέχονται.
Σχολική ένταξη. Η διακήρυξη της Σαλαμάγκας (ΟΗΕ – UNESCO 1994) αποτελεί βασική κατεύθυνση της σύγχρονης ψυχοπαιδαγωγικής και εκπαιδευτικής αντιμετώπισης των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο κοινό σχολείο, με ειδικά υποστηρικτικά εκπαιδευτικά προγράμματα, ανάλογα με τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Η διαδικασία της ένταξης δεν αποτελεί μονομερή μηχανιστική αλλά προοδευτική μαθησιακή διαδικασία, που επιτυγχάνεται με το συγχρωτισμό και την κοινωνική αλληλεπίδραση όλων των μαθητών.
Η επιτυχία των σκοπών μιας τέτοιας εκπαιδευτικής πολιτικής και πράξης απαιτεί: • Την εξασφάλιση της αρμονικής αλληλοαποδοχής και αλληλεγγύης των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στον κύριο κορμό της γενικής εκπαίδευσης • Την οικοδόμηση μιας παιδοκεντρικής παιδαγωγικής που θα σέβεται την προσωπικότητα των παιδιών και θα αποδέχεται τις όποιες ατομικές ιδιαιτερότητες και μαθησιακές διαφορές • Το συστηματικό σχεδιασμό και την υλοποίηση διαφοροποιημένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σ’ ένα σχολείο για όλους
Ένταξη μαθητών με ε.ε.α. στα Ευρωπαϊκά Σχολεία Στη δεκαετία 1980, το Συμβούλιο Υπουργών Παιδείας όλων των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης διατύπωσε συστάσεις όσον αφορά την ένταξη των μαθητών με ειδικές ανάγκες στην κανονική διδασκαλία. Αυτή η πολιτική ένταξης συνδέεται με συνοδευτικά μέτρα ενίσχυσης της μάθησης. Το Ανώτατο Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Σχολείων έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στους μαθητές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες μάθησης και η σχετική με την ένταξη πολιτική του στηρίζεται σε συγκεκριμένες δράσεις σε δύο επίπεδα :
• Ενίσχυση της μάθησης: διδασκαλία ειδικής αγωγής = remedial teaching (RT) από το 1981 στην πρωτοβάθμια για τους μαθητές που έχουν δυσκολίες μάθησης. Αντικαταστάθηκε από την ενίσχυση της μάθησης = LS (learning support) βασισμένη σε μια στοχευμένη αξιολόγηση
• Ένταξη μαθητών με ειδικές ανάγκες (special educational needs) SEN από το 1995 στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια βάσει υπογραφής σύμβασης μεταξύ του Σχολείου και των γονέων.
Μετά από πολλά έτη πρακτικής εμπειρίας στον τομέα της ένταξης μαθητών που έχουν δυσκολίες μάθησης και διαταραχές μάθησης, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία έφθασαν σε μια αποφασιστική καμπή. Τα μέτρα ενίσχυσης της μάθησης τελειοποιήθηκαν στο νηπιαγωγείο και την πρωτοβάθμια χάρη στη βελτίωση της αξιολόγησης των ικανοτήτων. Οι συμβάσεις SEN (για μαθητές με ειδικές ανάγκες) απέδειξαν την αναγκαιότητά τους, κυρίως στην πρωτοβάθμια. Ο αυξανόμενος αριθμός τους στη δευτεροβάθμια, καθιστά αναγκαίο έναν επανασχεδιασμό της πολιτικής της ένταξης. Πρέπει να διακριθούν οι δυσκολίες μάθησης από τις διαταραχές μάθησης για να προσφερθούν κατάλληλες απαντήσεις συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν στον κύκλο της δευτεροβάθμιας. Αφενός, πρέπει να προσαρμοσθούν οι διαδικασίες αποδοχής και ένταξης των μαθητών με δυσκολίες μάθησης για τους οποίους έχει υπογραφεί σύμβαση, και αφετέρου, είναι αναγκαίο να εξελιχθεί το σύστημα για να αντιμετωπισθεί ο αυξανόμενος αριθμός των μαθητών που παρουσιάζουν δυσκολίες, κυρίως στη δευτεροβάθμια. Το Μάιο 2002, μια λεπτομερής έκθεση, αναφερόμενη σε ολόκληρη την προβληματική της ένταξης, βάσει σύμβασης, των μαθητών που παρουσιάζουν δυσκολίες και/ή διαταραχές μάθησης, συζητήθηκε επί μακρόν στη συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Σχολείων στη Νίκαια. Το Ανώτατο Συμβούλιο ενέκρινε την πλειοψηφία των προτάσεων βελτίωσης και έδωσε εντολή στην Ομάδα Πολιτικής SEN να αναδιαρθρώσει το βασικό έγγραφο, αποσαφηνίζοντας τη διαφορά μεταξύ των δύο τύπων ένταξης καθώς και τα μέτρα βοήθειας που τα Ευρωπαϊκά Σχολεία μπορούν να προσφέρουν, και αυτό να αφορά στις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης, νηπιαγωγείο, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια. Τα δεκατρία Ευρωπαϊκά Σχολεία (ΕΣ) αποτελούν μέρος ενός διακυβερνητικού συστήματος πρωτότυπου και μοναδικού. Σχηματίζουν ένα δίκτυο και είναι σήμερα κατανεμημένα σε 7 διαφορετικές χώρες. Ο μεγάλος νεωτερισμός την εποχή της δημιουργίας τους, στη δεκαετία του 50 και μετά, συνίστατο στο γεγονός ότι εξασφάλιζαν στους μαθητές συνεχή φοίτηση στη μητρική τους γλώσσα με δυνατότητα επανένταξης στο εθνικό σύστημα. Προσφέρουν πάντοτε έναν μόνο τύπο γενικής διδασκαλίας, όπου οι συνθήκες μάθησης γίνονται όλο και πιο απαιτητικές, στο μέτρο που ο μαθητής περνά στη δευτεροβάθμια και προσεγγίζει το τελικό δίπλωμα, το Ευρωπαϊκό Απολυτήριο. Αυτό το γεγονός συμβάλλει στην εμφάνιση δυσκολιών μάθησης σε ορισμένους μαθητές, οι ικανότητες των οποίων είναι διαφορετικές από εκείνες που απαιτούνται από τη γενική διδασκαλία. Παράλληλα με αυτόν τον ακαδημαϊκό τρόπο που συνεπάγεται μαθήσεις επικεντρωμένες πολύ στη γνώση και αφηρημένες, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία δεν προσφέρουν άλλον τρόπο κατάρτισης μέσω οριζόντιας διαφοροποίησης, προσανατολισμένης προς μία πιο συγκεκριμένη (τεχνική) εκπαίδευση. Επινοηθέντα αρχικά για τα παιδιά των υπαλλήλων των ευρωπαϊκών οργάνων, αυτά τα σχολεία έχουν δεχθεί επίσης και άλλες κατηγορίες μαθητών. Σε ό,τι αφορά τους μαθητές με ειδικές ανάγκες (SEN), υπάρχουν στα Ευρωπαϊκά Σχολεία ορισμένες ειδικότερες διατάξεις. Κάθε μαθητής που έχει ηλικία υποχρεωτικής φοίτησης οφείλει να φοιτήσει σε σχολείο τουλάχιστον μέχρι το τέλος αυτής της υποχρεωτικής φοίτησης. Αυτή διαφέρει ανάλογα με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό δεν εξασφαλίζει αυτόματα στους γονείς που διαμένουν προσωρινά στις χώρες υποδοχής φοίτηση των παιδιών τους σε Ευρωπαϊκό Σχολείο. Σε αντίθεση με τα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία οφείλουν να δέχονται και να εντάσσουν όλους τους μαθητές, τα ΕΣ αποτελούν μια προσφορά και όχι υποχρέωση φοίτησης. Υπάρχει πολύ συχνά πρακτική δυνατότητα φοίτησης στη μητρική γλώσσα, όταν υπάρχει τέτοιο γλωσσικό τμήμα στο σχολείο και οι μαθητές μπορούν να γίνουν δεκτοί και/ή να ενταχθούν. Με την άφιξη των νέων χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμβαίνει όλο και συχνότερα να υπάρχουν μαθητές που δεν μπορούν να έχουν γλωσσικό τμήμα που να αντιστοιχεί στη μητρική τους γλώσσα. Γι’ αυτούς τους μαθητές, οι οποίοι εντάσσονται σε άλλο γλωσσικό τμήμα, πρέπει να προβλεφθεί γλωσσική βοήθεια (γλωσσική ενίσχυση) για την οποία θα γίνει λόγος πιο κάτω. Σύμφωνα με τις δύο γραμμές πολιτικής δράσης του Ανωτάτου Συμβουλίου που διευκρινίσθηκαν στο προοίμιο, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία έχουν αναπτύξει ένα κανονιστικό πλαίσιο για να εφαρμόσουν με συγκεκριμένο τρόπο αυτήν την πολιτική. Πρόκειται για τις διαδικασίες της learning support (LS), ενίσχυση της μάθησης και τη διαδικασία αποδοχής και ένταξης μαθητών SEN βάσει σύμβασης με τον καθορισμό των κατάλληλων πιθανών βοηθειών στα ΕΣ. Αυτές θα περιληφθούν στα αντίστοιχα κεφάλαια τα σχετικά με αυτήν την διπολικότητα της προβληματικής, δηλαδή: την προβληματική της LS και εκείνη του SEN. Αυτή η διπολικότητα υπάρχει επίσης στο επίπεδο των πιστώσεων προϋπολογισμού: αφενός, ο προϋπολογισμός για την ενίσχυση της μάθησης, learning support =LS, όρος που αντικαθιστά την διδασκαλία ειδικής αγωγής (RT), αφετέρου, ο προϋπολογισμός για την ένταξη μαθητών με ειδικές ανάγκες (Ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες=SEN, όρος που αντικαθιστά εκείνον της αναπηρίας). Η γλωσσική βοήθεια (γλωσσική ενίσχυση), για την οποία επρόκειτο στο προηγούμενο σημείο, δεν υπάγεται σ’ αυτές τις δύο κατηγορίες βοήθειας στο μέτρο που ο ενδιαφερόμενος μαθητής δέχεται αυτή την βοήθεια για να διδαχθεί μια άγνωστη σ’ αυτόν γλώσσα και όχι για να αντιμετωπισθούν δυσκολίες μάθησης. Αυτή η γλωσσική ενίσχυση πρέπει να έχει ξεχωριστή γραμμή προϋπολογισμού.
Ιδιαιτερότητες των διαφόρων βαθμίδων εκπαίδευσης Τα Ευρωπαϊκά Σχολεία συγκεντρώνουν στην ίδια τοποθεσία το νηπιαγωγείο, την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η συνέχεια της φοίτησης δεν πρέπει να εξασφαλίζεται μόνο τοπογραφικά, αλλά πραγματικά με αρμονική μετάβαση από τη μία βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη. Αυτή η αρχή ισχύει ειδικότερα για την ένταξη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο φάκελος με τις ουσιαστικές πληροφορίες συνοδεύει το μαθητή στο ίδιο σχολείο και είναι αναγκαίο να εξασφαλίζεται μια ροή ανταλλαγών και επικοινωνιών μεταξύ των διδασκόντων των διαφόρων βαθμίδων εκπαίδευσης. Το νηπιαγωγείο δέχεται τους μαθητές από την ηλικία των 4 ετών. Διαρκεί 2 έτη. Κατά την αποδοχή, οι γονείς υποχρεούνται να επισημάνουν στο σχολείο κάθε ειδική ανάγκη του παιδιού τους, ανεξάρτητα από το αν αυτή αφορά τη συμπεριφορά, είναι φύσεως πνευματικής, συναισθηματικής, σχεσιακής, γλωσσικής ή άλλης. Αυτές οι τελευταίες ή άλλες ενδεχόμενες δυσκολίες μάθησης μπορούν να διαπιστωθούν επίσης κατά τη διάρκεια της φοίτησης στην ομάδα τάξης και να αξιολογηθούν από τη βασική αξιολόγηση. Σε περίπτωση αμφιβολίας σχετικά με ενδεχόμενες διαταραχές, είναι αναγκαίο να ζητείται πρόωρη διάγνωση. Ανάλογα με την περίπτωση, πρέπει να προβλέπεται ήδη από αυτή την ηλικία ανάληψη από την Learning Support ή το πρόγραμμα SEN. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οι μαθητές γίνονται δεκτοί σε ηλικία 6 ετών και φοιτούν για 5 έτη. Αυτή είναι η ηλικία όπου αρχίζει η συστηματική σχολική μάθηση. Κατά την αποδοχή, οι γονείς υποχρεούνται να επισημάνουν όλα τα γνωστά προβλήματα μάθησης του παιδιού τους . Αυτό συμβαίνει ιδίως όταν ο μαθητής έχει φοιτήσει σε εξωτερικό νηπιαγωγείο. Διαφορετικά, ο φάκελος θα ακολουθεί το μαθητή. Όταν οι δυσκολίες ή διαταραχές μάθησης διαπιστώνονται εκείνη τη στιγμή, εφαρμόζεται η διαδικασία LS ή SEN. Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι η συνέχεια της πρωτοβάθμιας. Δέχεται τους μαθητές στην κατάσταση μάθησης στην οποία βρίσκονται και η οποία είναι καθορισμένη από τις ικανότητες που περιγράφονται στον σχολικό έλεγχο. Σε περίπτωση δυσκολιών μάθησης, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση προσφέρει βοήθεια. Σε περίπτωση διαταραχών μάθησης που υπάρχουν ήδη στην πρωτοβάθμια, ακολουθείται η διαδικασία SEN.
Οι διάφορες ομάδες μαθητών των Ευρωπαϊκών Σχολείων Οι διάφορες ομάδες μαθητών που φοιτούν στα Ευρωπαϊκά Σχολεία είναι κατανεμημένες ως εξής:
Μαθητές που προοδεύουν σε μια κανονική τάξη χωρίς το σχολείο να προσφέρει ειδική βοήθεια. Αξιολογούνται σύμφωνα μα τα κανονικά κριτήρια. Με βάση τα επιτυγχανόμενα αποτελέσματα, προάγονται στο τέλος του σχολικού έτους με απόφαση του συμβουλίου τάξης.
Μαθητές που παρουσιάζουν φυσική αναπηρία, η οποία απαιτεί ειδικό εξοπλισμό, αλλά δεν επηρεάζει τις γνωστικές μαθήσεις.
Μαθητές που έχουν δυσκολίες μάθησης. Μπορούν να παρακολουθήσουν σε μία κανονική τάξη στην πρωτοβάθμια, με στοχευμένα μέτρα βοήθειας ανάλογα με τις εντοπιζόμενες από τον σχολικό έλεγχο ανεπάρκειες. Στη δευτεροβάθμια, αυτοί οι μαθητές δέχονται ενίσχυση ή LS (πιλοτικά σχέδια). Οι γλωσσικές δυσκολίες που συνδέονται με την απουσία γλωσσικού τμήματος που να αντιστοιχεί στη μητρική τους γλώσσα πρέπει να αντιμετωπίζονται μέσα στο πλαίσιο της γλωσσικής ενίσχυσης.
Μαθητές που έχουν διαταραχές μάθησης (σωματική και/ή πνευματική αναπηρία) περιγραφείσες κατά την αποδοχή ή διαπιστωθείσες στη διάρκεια της φοίτησης. Η ένταξή τους εξαρτάται από τη σοβαρότητα της περίπτωσης και από τους πόρους (εξειδικευμένο προσωπικό, τεχνογνωσία, μέσα) που διαθέτει το σχολείο για να αναλάβει αυτούς τους μαθητές με σύμβαση. Αν το σχολείο δεν έχει τους κατάλληλους πόρους, μπορεί να δηλώσει ότι είναι αναρμόδιο για να μην επωμισθεί μια ευθύνη την οποία δεν θα μπορέσει να ικανοποιήσει. Οι γονείς οφείλουν τότε να αναζητήσουν εναλλακτική φοίτηση με καταλληλότερη πλαισίωση.
Μαθητές με προβλήματα συμπεριφοράς, συναισθηματικά ή σχέσεων, οι οποίοι θα έχουν, εφόσον συντρέχει περίπτωση, συνδρομή ή ειδική βοήθεια για να καταστεί δυνατή η ένταξή τους στο σχολείο. Αν τα προβλήματα υπερβαίνουν τα μέσα του σχολείου που μπορούν να καταστήσουν δυνατή την ένταξη (κίνδυνος για τους άλλους μαθητές, έλλειψη τεχνογνωσίας), το σχολείο μπορεί να δηλώσει ότι είναι αναρμόδιο. Οι γονείς οφείλουν τότε να αναζητήσουν εναλλακτική φοίτηση με καταλληλότερη πλαισίωση.
Μαθητές που προοδεύουν μερικές φορές πολύ γρήγορα, αλλά γενικά διαφορετικά από τους άλλους και χρειάζονται μέτρα διαφοροποίησης. Είναι μερικές φορές πιο προχωρημένοι σε σχέση με την ηλικία τους σε διάφορους τομείς , σπάνια σε όλους. Αν συμβαίνει αυτό, θα πρέπει να αξιολογείται με βάση τον κατάλογο ικανοτήτων αν υπάρχει δυνατότητα να παραλείψει ο μαθητής μια τάξη με τη σύμφωνη γνώμη της διεύθυνσης και του επιθεωρητή. Οι διδάσκοντες έχουν την ευθύνη να φροντίζουν ώστε η συμπεριφορά δεν θα επιδεινωθεί εξαιτίας της πλήξης.
Για όλους τους μαθητές, οι δάσκαλοι της πρωτοβάθμιας και οι καθηγητές της δευτεροβάθμιας υποχρεούνται να εφαρμόζουν μια παιδαγωγική εσωτερικής διαφοροποίησης. Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, στο μέτρο του δυνατού, οι ατομικές διαφορές και οι διαφορές στα προσόντα μάθησης. Learning Support (LS) (ενίσχυση της μάθησης) Η ενίσχυση της μάθησης (learning support) έχει σχεδιασθεί για να καταστήσει δυνατή την πρόσβαση, σε ολόκληρο το πρόγραμμα, των μαθητών που συναντούν δυσκολίες στον ένα ή στον άλλο τομέα μάθησης και των οποίων οι ικανότητες επικοινωνίας, έκφρασης και/ή λήψης είναι ανεπαρκείς. Αυτοί οι μαθητές δεν μπορούν να διαχειρισθούν σωστά τις πληροφορίες που δέχονται. Παρά την εσωτερική διαφοροποίηση στην τάξη, οι αξιοσημείωτες προσπάθειές τους για εργασία δεν φθάνουν στο απαιτούμενο από το πρόγραμμα των Ευρωπαϊκών Σχολείων επίπεδο. Από μελέτες φάνηκε ότι ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών συναντούν κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους δυσκολίες σε ορισμένες πτυχές της μάθησης. Για την πλειοψηφία αυτών των μαθητών, οι δυσκολίες μάθησης είναι ειδικές και επιδεκτικές βελτίωσης με κατάλληλη βοήθεια. Η LS αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της σχολικής οργάνωσης γενικά και των διαφόρων δραστηριοτήτων που αυτή περιλαμβάνει. Ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα ενίσχυσης της μάθησης είναι μια εργασία ομάδας στην οποία εμπλέκονται ο(η) αναπληρωτής(τρια) διευθυντής(ντρια), ο(η) εκπαιδευτικός τάξης και το πρόσωπο που είναι υπεύθυνο για την LS. Είναι απαραίτητη η επικοινωνία με τους γονείς. Η ομάδα μπορεί να ζητεί τις συμβουλές εξωτερικών εμπειρογνωμόνων για να επιτυγχάνει τους καθοριζόμενους στο ατομικό εκπαιδευτικό σχέδιο στόχους. Στο νηπιαγωγείο, οι εκπαιδευτικοί προβαίνουν σε αξιολόγηση ρουτίνας των βασικών ικανοτήτων στη διάρκεια του πρώτου τριμήνου. Αυτή η αξιολόγηση δείχνει αν ένας(μία) μαθητής(τρια) έχει προβλήματα τα οποία χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Αυτά τα προβλήματα μπορούν να βρίσκονται στο εκπαιδευτικό επίπεδο, μπορούν να έχουν την προέλευσή τους στο οικογενειακό περιβάλλον ή να είναι συναισθηματικής φύσεως. Αυτή η πρόωρη ταυτοποίηση έχει ως αποτέλεσμα ότι πολλές δυσκολίες μάθησης είναι γνωστές και προσδιορισμένες πριν από την εισαγωγή στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Για να συντονίσει και να τελειοποιήσει τις παρατηρήσεις, ο(η) εκπαιδευτικός πληροφορεί τον(την) αναπληρωρή(τρια) διευθυντή(ντρια) και τους γονείς. Σε περίπτωση ανάγκης, μπορεί να ζητήσει πραγματογνωμοσύνη και συμβουλές εκτός του σχολείου. Το πρώτο μέτρο βοήθειας συνίσταται στην κατάρτιση ενός ατομικού εκπαιδευτικού σχεδίου με βάση τις αδυναμίες ή τα προβλήματα που έχουν διαπιστωθεί από την αξιολόγηση. Επιβάλλεται στενή συνεργασία με το πρόσωπο που έχει αναλάβει την LS. Πολλά στάδια χαρακτηρίζουν αυτήν την ομαδική εργασία: Από κοινού ανάλυση της αξιολόγησης και των ενδεχόμενων πραγματογνωμοσυνών Από κοινού εκπόνηση του ατομικού εκπαιδευτικού σχεδίου με τους προς επίτευξη στόχους Από κοινού καθορισμός των συγκεκριμένων τρόπων διαφοροποίησης στην ομάδα τάξης και της συγκεκριμένης εργασίας του υπευθύνου για την LS προσώπου Καθορισμός των στιγμών της γραπτής επικοινωνίας και του περιοδικού απολογισμού Σημείωση ανά τρίμηνο των επιτευχθέντων αποτελεσμάτων Με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να αντιληφθούμε την ανάπτυξη και τη βελτίωση των ικανοτήτων του εμπλεκόμενου μαθητή. Για να εξασφαλισθεί το αρμονικό πέρασμα του μαθητή στην πρωτοβάθμια, κάθε χρήσιμη πληροφορία πρέπει να κοινοποιείται σε όλους τους ενδιαφερόμενους εκπαιδευτικούς. Σε περίπτωση προοδευτικής απουσίας της εξέλιξης, το ιστορικό της περίπτωσης του μαθητή πρέπει να εμβαθύνεται με συμπληρωματικές πραγματογνωμοσύνες για να συζητείται εκ νέου σε μια συμβουλευτική ομάδα ενόψει της αποδοχής στο πρόγραμμα SEN. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η Learning Support έχει νόημα μόνο με την αξιολόγηση των πολυδύναμων ικανοτήτων (που έχουν χρησιμότητα ή εφαρμογή σε περισσότερους του ενός τομείς) και στα σχολικά μαθήματα. Ο σχολικός έλεγχος επιτρέπει να προσδιορισθούν οι αδυναμίες στο επίπεδο των συμπεριφορών μάθησης ήδη από το Νοέμβριο του τρέχοντος σχολικού έτους και να αναπτυχθούν με τους γονείς κοινές στρατηγικές βελτίωσης. Η αξιολόγηση των σχολικών ικανοτήτων συνοψίζει με κατάλληλο τρόπο τα κενά και τις αδυναμίες στα προγράμματα των διαφόρων μαθημάτων και επιτρέπει στην LS να στοχεύει συγκεκριμένες πτυχές του προγράμματος. Όταν ο(η) υπεύθυνος(η) δάσκαλος(α) τάξης αντιλαμβάνεται ότι με την εσωτερική του διαφοροποίηση στην τάξη, δεν κατορθώνει να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες μάθησης ορισμένων μαθητών, ζητεί από τον(την) αναπληρωτή(τρια) διευθυντή(ντρια) την παροχή LS. Η διαδικασία είναι παρόμοια με την περιγραφείσα για το νηπιαγωγείο. Χρειάζεται στενή διαβούλευση και συνεργασία μεταξύ του(της) εκπαιδευτικού τάξης και του υπευθύνου για την Learning Support προσώπου, με βάση μια γραπτή συντονισμένη δράση σε σχέση με το ατομικό εκπαιδευτικό σχέδιο. Ορισμένες φορές, είναι αναγκαίο να ποικίλει η μορφή της LS με βοήθεια στην τάξη, εργασία σε μικρές ομάδες και με περιόδους ατομικής εργασίας, πάντοτε μετά από διαβούλευση με τον(την) δάσκαλο τάξης. Είναι επίσης απαραίτητο το υπεύθυνο για την LS πρόσωπο να έχει οξεία γνώση των μεθοδολογικών διαδικασιών των μαθημάτων, συνδυασμένη με μια ορθοπαιδαγωγική τεχνογνωσία για να μπορέσει να βοηθήσει στην περίπτωση δυσκολιών μάθησης διαρθρωτικής, οργανωτικής, συναισθηματικής ή άλλης φύσεως. Είναι αναγκαίο να υπάρχει χρόνος συντονισμού ανά τμήμα για να συντονίζονται οι δραστηριότητες της Learning Support. Για να διευκολυνθεί η μετάβαση στη δευτεροβάθμια, ο φάκελος θα συνοδεύει το μαθητή έτσι ώστε η δράση βοήθειας να μπορέσει να αναληφθεί σε αυτό το νέο περιβάλλον. Η γλωσσική βοήθεια (language support) δεν αποτελεί μέρος αυτής της πανοπλίας ενίσχυσης της μάθησης, αν και με το πέρασμα του χρόνου η ανάγκη γίνεται όλο και πιο αισθητή. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η LS θα οργανώνεται με ευελιξία για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες όσο το δυνατό περισσότερων μαθητών που επιδεικνύουν ενδιαφέρον και επιθυμία να μάθουν, καθιστώντας τους ικανούς να έχουν πιο άμεση πρόσβαση στο πρόγραμμα των Ευρωπαϊκών Σχολείων. Η LS θα παρέχεται από το 1ο έως το 5ο έτος. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, π.χ. νεο-αφικνούμενων μαθητών, θα υπάρχει δυνατότητα να προσφέρεται βοήθεια επίσης στα έτη 6ο και 7ο. Υπάρχουν 2 φάσεις καίριας σημασίας στη σχολική διαδρομή ενός μαθητή : η φάση μεταξύ του 5ου έτους της πρωτοβάθμιας και του 1ου έτους της δευτεροβάθμιας και η φάση μεταξύ του 3ου και του 4ου έτους της δευτεροβάθμιας. Προβλέπονται δύο μαθήματα για να εξασφαλισθεί ευέλικτη μετάβαση για όλους τους μαθητές : α) Ένα μάθημα μεθοδολογίας για όλους τους μαθητές στην αρχή του 1ου έτους, το οποίο μάθημα έχει ως στόχο να βελτιώσει τις ικανότητες οργάνωσης . β) Ένα μάθημα ικανοτήτων που θα μελετάται στο 4ο έτος, με σκοπό να γνωρίσουν οι μαθητές τους διάφορους τρόπους μάθησης και να αναπτύξουν ενεργές στρατηγικές μάθησης. Για να ξεκινούν οι τάξεις ενίσχυσης της μάθησης το νωρίτερο δυνατό, είναι επιβεβλημένο οι εκπαιδευτικοί και οι ωρομίσθιοι εκπαιδευτικοί αυτής της ενίσχυσης (Learning Support) στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια να βρίσκουν τα κατάλληλα μέσα για να συναντώνται και να συζητούν τον τρόπο εξασφάλισης της συνέχειας για τους ενδιαφερόμενους μαθητές. Οι μαθητές που έχουν δυσκολίες μάθησης μπορούν να εντοπίζονται από τα συμβούλια τάξης, τις εκθέσεις εκπαιδευτικών και τις αιτήσεις βοήθειας εκ μέρους μαθητών και/ή γονέων. Οι χρησιμοποιούμενες μέθοδοι θα προσαρμόζονται στις δυσκολίες μάθησης που αντιμετωπίζουν οι μαθητές και θα μπορούν να περικλείουν διάφορους τύπους βοήθειας, π.χ. βοήθεια σε μικρές ομάδες, ομαδική διδασκαλία (team teaching) και κλινικές επιστημών (science clinics), μαθηματικών κλπ. ή βοήθεια της οποίας οι λεπτομέρειες θα καθορίζονται από το Διευθυντή ανάλογα με την περίπτωση.
Διαδικασίες ένταξης μαθητών με ε.ε.α SEN Αρχές αποδοχής και ένταξης των μαθητών SEN Οι ουσιαστικές αρχές που διέπουν την αποδοχή και την ένταξη των μαθητών μέσα στο πλαίσιο SEN είναι: Οι μαθητές που γίνονται δεκτοί και εντάσσονται στο πλαίσιο SEN είναι μαθητές υποκείμενοι σε σύμβαση, δηλαδή έχει υπογραφεί μεταξύ των γονέων του ενδιαφερόμενου μαθητή και του διευθυντή του Ευρωπαϊκού Σχολείου σύμβαση, η οποία καθορίζει τους όρους ανάληψης, το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό σχέδιο, τα παιδαγωγικά και δημοσιονομικά μέσα βοήθειας που το σχολείο θα μπορέσει να παράσχει καθώς και το μερίδιο συνεισφοράς των γονέων, υπό μορφή παρεμβάσεων κατά κανόνα εκτός του σχολείου. Αυτές οι συμβάσεις πρέπει να προορίζονται για τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, αναγνωρισμένες ως τέτοιες από την συμβουλευτική ομάδα που έχει συσταθεί και καθορίζεται κατωτέρω. Οι συμβάσεις καταρτίζονται ανάλογα με την περίπτωση και από έτος σε έτος. Μόλις γίνει δεκτός στο ίδρυμα, ο μαθητής με ειδικές ανάγκες έχει τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους μαθητές. Η αποδοχή και η ένταξη ενός μαθητή με ειδικές ανάγκες μπορεί να έχει ευεργετική επίπτωση στους άλλους μαθητές της τάξης Ο μαθητής για τον οποίο εντοπίζονται ειδικές ανάγκες μετά την αποδοχή στο Σχολείο, θα αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο με έναν μαθητή που έγινε δεκτός με βάση τη σύμβαση, υπό τον όρο ότι οι γονείς θα παράσχουν όλες τις πληροφορίες που διέθεταν τη στιγμή της πρώτης αποδοχής Πρέπει να αποφεύγεται μέσα στο πλαίσιο SEN κάθε οριστική κατηγοριοποίηση, αλλά να διατηρείται ο εξελικτικός χαρακτήρας της προβληματικής. Η προέχουσα αρχή είναι και πρέπει να παραμείνει η ένταξη στην κανονική τάξη. Είναι απολύτως αναγκαίο αυτή η ένταξη να είναι προς το συμφέρον της γνωστικής και ψυχολογικής ανάπτυξης των ενδιαφερομένων μαθητών με την προοπτική μιας δυνατότητας μεταγενέστερης κατάρτισης. Πρέπει συνεπώς το Ευρωπαϊκό Σχολείο να μπορεί να εγγυηθεί κατάλληλη ανάληψη, ελλείψει της οποίας πρέπει να αναζητηθεί εναλλακτική λύση. Το σχολείο εξετάζει όλα τα αιτήματα αποδοχής των μαθητών με ειδικές ανάγκες κατηγορίας Ι και κατηγορίας ΙΙ. Πρέπει επιπλέον το Σχολείο να είναι σε θέση να τους παράσχει κατάλληλη παιδαγωγική και κοινωνική ένταξη. Εάν δεν συμβαίνει αυτό, το Σχολείο έχει το δικαίωμα να δηλώσει ότι είναι αναρμόδιο και να συστήσει στους γονείς να αναζητήσουν λύση φοίτησης καλύτερα προσαρμοσμένη και εξοπλισμένη για να αναλάβει τις ειδικές ανάγκες του παιδιού τους. Στην περίπτωση αυτή το σχολείο προσφέρει στο μέτρο του δυνατού τη βοήθειά του στους γονείς.
Στόχοι της ένταξης μαθητών SEN Ο κύριος στόχος είναι να εξασφαλισθεί σε όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές με ειδικές ανάγκες η ενεργός συμμετοχή τους στην κανονική διδασκαλία και στις κοινές δραστηριότητες της τάξης, ανάλογα με τις ικανότητές τους και με τις κατάλληλες βοήθειες. Όταν αυτό είναι δυνατό, πρέπει να αξιολογούνται επίσης οι ικανότητές τους σε σχέση με το τακτικό πρόγραμμα, χωρίς να ευνοούνται σε σχέση με τους άλλους μαθητές. Ως δεύτερος στόχος, πρέπει οι άλλοι μαθητές να τους θεωρούν συμμαθητές όπως και τους άλλους, που πρέπει βεβαίως να βοηθηθούν σε πολλές καταστάσεις, χωρίς όμως να τους ξεχωρίζουμε πολύ σε σχέση με τους άλλους. Ένας τρίτος στόχος αφορά την αξιολόγησή τους τουλάχιστον στα μαθήματα που είναι ικανοί να παρακολουθήσουν σύμφωνα με τα κανονικά κριτήρια της τάξης και για τους άλλους τομείς με κριτήρια αξιολόγησης προσαρμοσμένα στις ικανότητές τους. Αυτή η αξιολόγηση δίνει δικαίωμα σε κατάλληλη πιστοποίηση η οποία οφείλει να εξασφαλίσει τη συνέχιση μεταγενέστερων σπουδών. Το σχολείο προτείνει να βοηθήσει τους γονείς και τους μαθητές να βρουν ίδρυμα όπου ο μαθητής θα μπορέσει να συνεχίσει την εκπαίδευσή του και την κατάρτισή του σε περίπτωση που το Ευρωπαϊκό Σχολείο δεν θα είναι σε θέση να αναλάβει με κατάλληλο τρόπο τις ειδικές ανάγκες του μαθητή.
Η συμβουλευτική ομάδα Για κάθε αίτηση ειδικής βοήθειας SEN συνεδριάζει μια συμβουλευτική ομάδα, τουλάχιστον μία φορά ανά έτος για την ενδεχόμενη ανανέωση της σύμβασης. Ο κατάλογος των προς εξέταση περιπτώσεων καταρτίζεται από τη διεύθυνση του σχολείου και η πρόσκληση κοινοποιείται έγκαιρα στους συμμετέχοντες μετά από διαβούλευση εκ των προτέρων. Η συμβουλευτική ομάδα εξετάζει και αναλύει τους φακέλους αιτήσεων αποδοχής, συζητεί τις δυνατότητες ανάληψης σε συνάρτηση με τις ικανότητες εξειδίκευσης που διαθέτει το σχολείο, τα διαθέσιμα δημοσιονομικά μέσα, τους περιορισμούς οργάνωσης, τις κατάλληλες αξιολογήσεις, τη συνέχεια της πλαισίωσης, καθώς και τους απολογισμούς που πρέπει να γίνουν. Τα συμπεράσματα στα οποία φθάνει η συμβουλευτική ομάδα καταχωρούνται εγγράφως σε μια έκθεση και καταλήγουν στο τέλος της συνεδρίασης στην εκπόνηση ενός ατομικού εκπαιδευτικού και παιδαγωγικού σχεδίου της σύμβασης, συνυπογραφόμενου από τους συμμετέχοντες στην τελευταία σελίδα. Όλοι οι συμμετέχοντες υποχρεούνται από τον κώδικα δεοντολογίας να τηρούν το επαγγελματικό απόρρητο. Για να τεθεί σε ισχύ, η σύμβαση πρέπει να εγκριθεί και υπογραφεί από τον διευθυντή του Σχολείου και τους γονείς.
Πρόγραμμα κανονικό ή προσαρμοσμένο Αν είναι δυνατό, οι μαθητές SEN θα παρακολουθούν το κανονικό σχολικό πρόγραμμα, με μεθόδους παρουσίασης προσαρμοσμένες στις ειδικές ανάγκες τους. Πρόκειται για την εφαρμογή μιας διαφοροποιημένης, ενεργής και περιεκτικής παιδαγωγικής στις διαδικασίες μάθησης και απόκτησης ικανοτήτων. Η στενή παρακολούθηση και πλαισίωση των μαθητών ήδη από το νηπιαγωγείο, στην πρωτοβάθμια και μέχρι τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση επιτρέπουν να βελτιωθούν τα μέσα αξιολόγησης και να καθορισθούν οι σχολικές αδυναμίες και τα κενά με ακριβή τρόπο στο επίπεδο των ικανοτήτων. Αυτό επιτρέπει να προσδιοριστούν καλύτερα τα μέτρα βοηθειών. Αυτές οι βοήθειες βρίσκονται κατ’ αρχήν στο πλαίσιο της LS και κατόπιν, στις σοβαρότερες περιπτώσεις, στο πλαίσιο SEN. Η παιδαγωγική και σχολική βοήθεια μπορεί να κλιμακώνεται από τη βοήθεια στην τάξη μέχρι τις περιόδους ειδικής ατομικής βοήθειας, πάντοτε σε στενή και συντονισμένη σχέση με το πρόγραμμα της τάξης. Ο μαθητής θα έχει τότε δικαίωμα κανονικού σχολικού ελέγχου προόδου (πρωτοβάθμια) με τις αναγκαίες εξηγήσεις στο θέμα των εφαρμοζόμενων βοηθειών. Αν φανεί ότι το κανονικό πρόγραμμα δεν μπορεί να ακολουθηθεί πλήρως, η συμβουλευτική ομάδα προσδιορίζει τα μαθήματα στα οποία ο μαθητής θα αξιολογείται ανάλογα με τις ικανότητές του. Ομιλούμε τότε για πρόγραμμα προσαρμοσμένο και μειωμένο. Στην περίπτωση αυτή, ο μαθητής θα λάβει πιστοποιητικό που θα βεβαιώνει την ακριβή αξία των αξιολογήσεων. Ο μαθητής θα μπορέσει έτσι να προοδεύσει μαζί με τους άλλους, αλλά δεν προάγεται υπό την καθαρή έννοια του όρου με βάση το κανονικό πρόγραμμα. Αυτό το μέτρο μπορεί να είναι προσωρινό και ο μαθητής μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να ενταχθεί στο κανονικό πρόγραμμα, υπό τον όρο ότι θα επιτύχει στις δοκιμασίες αξιολόγησης που προβλέπονται για το σκοπό αυτό στο τέλος του σχολικού έτους. Το συμβούλιο τάξης και η συμβουλευτική ομάδα, σε κάθε μία από τις συνεδριάσεις τους, αξιολογούν τις προόδους που επιτυγχάνονται στα σχολικά μαθήματα και διαπιστώνουν το βαθμό επίτευξης των στόχων που ορίζονται στο ατομικό εκπαιδευτικό σχέδιο. Αν έχει παρακολουθηθεί το κανονικό πρόγραμμα και αποδειχθεί από την αξιολόγηση ότι ο μαθητής έχει φθάσει στα απαιτούμενα επίπεδα επιδόσεων, η προαγωγή θα επιχειρείται σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς. Αν το πρόγραμμα έχει αποτελέσει το αντικείμενο προσαρμογής, σε σημείο που αποκλείεται η προσαρμογή, εκδίδεται πιστοποιητικό. Η συμβουλευτική ομάδα είναι αρμόδια να εισηγηθεί τη διακοπή της φοίτησης του μαθητή στο Ευρωπαϊκό Σχολείο, ελλείψει εμφανών προόδων ή εξαιτίας της ανικανότητας του μαθητή να ενταχθεί στη σχολική ζωή, και να συστήσει την αναζήτηση τελικά εναλλακτικής φοίτησης. Η απόφαση επί του θέματος αυτού ανήκει στο Διευθυντή.
Πραγματικότητα – Προοπτικές – Συμπεράσματα Ακόμη και σήμερα ο αριθμός των ειδικών σχολείων είναι μικρός και μόνο 15.000 με 18.000 άτομα βρίσκουν θέση σ’ αυτά τα σχολεία. Δεν υπάρχουν ακριβή στατιστικά στοιχεία που αφορούν τον αριθμό των παιδιών με μαθησιακές ειδικές δυσκολίες, αλλά αν αποδεχτούμε το διεθνές νούμερο ότι τα παιδιά με ειδικές ανάγκες αποτελούν το 10% του μαθητικό πληθυσμού, τότε θα πρέπει να ανέρχονται σε 180.000-200.000 περίπου, αφού ο ολικός πληθυσμός των μαθητών της γενικής εκπαίδευσης είναι περίπου 200.000.000 Η εκπαιδευτική πολιτική της Κυβέρνησης όσον αφορά τα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, βαδίζει στην προοπτική της ένταξης και αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της. Σήμερα είναι πλέον δυνατή η ένταξη των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες στα κανονικά σχολεία αλλά υπολείπεται ακόμη σημαντική δουλειά. Η κτιριακή υποδομή, η μη ακόμα σωστή ενημέρωση των εκπαιδευτικών, αλλά και της κοινωνίας είναι μερικοί από τους λόγους που αναφέρονται. Η ιδανική, πάντως λύση είναι η ένταξη που οδηγεί στην εκπαίδευση των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες όχι σε απομονωμένα σχολικά περιβάλλονται, αλλά μαζί με το κύριο ρεύμα των μαθητών. Η ανάπτυξη του πνεύματος της ένταξης είναι το κύριο μέλημα, που έκδηλα είναι ο καλύτερος δρόμος για τη σχολική, αλλά και κοινωνική ένταξη των παιδιών αυτών.
Βιβλιογραφία Αγγελοπούλου-Σακαντάμη, Ν. (2004). Ειδική Αγωγή. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Βερνάδος, Μ. & Τερζάκη Μ. (2004). Προσεγγίσεις σε θέματα ειδικής εκπαίδευσης. Ρέθυμνο: Γραφότυπο. Δεμίρογλου, Δ. & Δεμίρογλου, Π. (1999). Μαθησιακές δυσκολίες και δυσκολίες ένταξης παλιννοστούντων μαθητών από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Μια θεωρητική – ερευνητική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη. Δήμου, Γ. Η. (1996). Απόκλιση, στιγματισμός. Αφομοιωτική θεωρητική προσέγγιση των αποκλίσεων στο σχολείο. Αθήνα: Gutenberg. Δράκος, Γ. (1999). Ζητούμενα ζητήματα. Παιδαγωγική διαδικασία και δράση. Αγωγή – Ειδική αγωγή λόγου και ομιλίας. Ψυχολογία Γλώσσας. Αθήνα: Αυτοέκδοση. Δράκος, Γ. (2002). Σύγχρονα θέματα της ειδικής παιδαγωγικής. Προβληματισμοί, αναζητήσεις και προοπτικές. Αθήνα: Ατραπός. Ζάχαρης, Δ. (2003). Επιθετικότητα και Αγωγή. Αθήνα: Γρηγόρης. Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2000). Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα. Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης μαθητών με ειδικές ανάγκες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2000). Άτομα με ειδικές ανάγκες και η ένταξη τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (Επιμ.) (2004). Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις. Πράξη. Αθήνα: Ελληνκά Γράμματα. Ζώνιου-Σιδέρη, Α. & Σπανδάγου, Η. (Επιμ.) (2004). Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες Τάσεις και Προοπτικές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Θανόπουλος, Θ. (2005). Εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά με ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες και εκπαιδευτικές ανάγκες. Αθήνα: Ατραπός Θεοδωρόπουλος, Ε. (1977). Διδακτική παιδαγωγία ειδικών σχολείων. Αθήνα: Φελέκης. Καϊλα, Μ., Πολεμικός, Ν. & Φιλίππου, Γ. (1997). Άτομα με ειδικές ανάγκες. 2 Τόμοι. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (Επιμ.) (2004). Προσαρμογή στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κόμπος, Χ. (1992). Ο θεσμός της ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στα δημοτικά σχολεία και οι υποχρεώσεις της κοινωνίας και του κράτους. Αθήνα: Βιβλία για όλους. Κυπριωτάκης, Α. (1989). Τα ειδικά παιδιά και η αγωγή τους. Ηράκλειο: Ψυχοτεχνική. Τζουριάδου, Μ. (1995). Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς. Τζουριάδου, Μ. (2001). Πρώιμη παρέμβαση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.
Α’ Μέρος Εισαγωγή Η παρούσα εργασία εκπαιδευτικής έρευνας δράσης υλοποιήθηκε στο 1ο ΕΠΑΛ Καματερού το διάστημα 29/4 – 6/6/2014 στη τάξη της Β’ λυκείου Τομέα Διοίκησης και Οικονομίας. Η έρευνα επικεντρώθηκε πρωτίστως στην βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων των 20 μαθητών του τμήματος. Από αυτά, τα δύο είναι αγόρια, οι πέντε ρομά, οι δύο με ελαφρά νοητική καθυστέρηση, οι δύο από χαμηλό οικονομικό-κοινωνικό στρώμα, οι πέντε από μεταγραφή από άλλο λύκειο και περιοχή. Η ερευνητική ομάδα αποτελούνταν από τον ερευνητή-εκπαιδευτικό, εμένα, με την ιδιότητα του αναπληρωτή καθηγητή τους (μειωμένο ωράριο, 15ώρες/εβδομάδα, από Δεκέμβριο) στα μαθήματα Project, Λογιστική, Επιχειρηματικότητα, Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου, τους δύο κριτικούς φίλους, τον Κο Δημήτρη, αναπληρωτή καθηγητή (μειωμένα ωράριο, 2ώρες/εβδομάδα), στο εργαστηριακό μάθημα Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου, την Κα Ιωάννα, μόνιμη καθηγήτρια οικονομολόγο (πλήρες ωράριο 25/ώρες την εβδομάδα επαφή με το τμήμα). Από την πρώτη στιγμή που μου γνωστοποιήθηκε ότι μπορώ να αξιοποιήσω τους critical friends από τον Κο Τσάφο, καθηγητή μου στο ΠΜΣ της ΕΑ του ΤΕΑΠΗ στο ΕΚΠΑ, ήμουν σίγουρος ότι θα στραφώ σε αυτά τα δύο πρόσωπα, καθότι η συνεργασία μου μαζί τους ως τότε ήταν άψογη, ο ένας αγκάλιασε τον άλλον με την νεοεισερχόμενη είσοδό του στο σχολείο και με λοιπά γεγονότα που γρήγορα έχτισαν ένα αίσθημα εμπιστοσύνης, φιλίας, συνεργασίας, αποδοχής για την προσωπικότητα και τον τρόπο άσκησης του εκπαιδευτικού έργου μεταξύ μας. Γνώριζαν ήδη για το γεγονός ότι τα απογεύματα παρακολουθώ το μεταπτυχιακό πρόγραμμα και ο Δημήτρης κάνει το διδακτορικό του στον τουρισμό οπότε είχαμε κοινές συζητήσεις και ανησυχίες. Τους συγκέντρωσα λοιπόν στο δωμάτιο του ιατρείου του σχολείου που συνηθίζουμε να συναντιόμαστε στα διαλείμματα, όταν δεν υπάρχουν άλλες εργασίες και τους ενημέρωσα για τις ανάγκες της μεταπτυχιακής μου εργασίας. Και οι δύο έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον, ο Δημήτρης γνώριζε σχετικά με την έρευνα δράσης και αποκρίθηκε ότι «…θα με βοηθήσεις και να θυμηθώ τι ακριβώς γίνεται σε αυτή τη μέθοδο» καθώς και η Ιωάννα «…αν μπορέσουμε να καταφέρουμε κάποια θετική αλλαγή χωρίς να οξύνουμε καταστάσεις τότε θα διευκολυνθούμε όλοι στα μαθήματά μας αλλά και τα παιδιά θα είναι καλύτερα μεταξύ τους». Τους υπενθύμισα την κατάσταση του μεικτού και περίεργου κλίματος που επικρατεί στην τάξη, καθότι τα παιδιά που γνωρίζονται μεταξύ τους είναι κλειστή ομάδα, δεν εντάσσουν κανέναν και εναντιώνονται στους υπολοίπους εκτός των ρομά από φόβο. Οι ρομά αδιαφορούν για τους υπόλοιπους αλλά και μεταξύ τους δεν έχουν δέσει αρκετά. Τα καινούργια παιδιά κάθονται απομονωμένα εκτός από δύο που κάθονται μαζί. Έτσι ως στόχο προκειμένου να επιτευχθεί κάθε θετικό βήμα στην διδασκαλία πρότεινα να βελτιώσουμε την μεταξύ σχέση των μαθητών. Πρώτο βήμα: Αναγνώριση της κατάστασης Παρουσίαση και παρατήρηση εκπαιδευτικού πλαισίου Στη β’ λυκείου, μεταξύ άλλων μαθημάτων έχω αναλάβει και αυτού του Project. Ως έργο αυτή τη χρονιά αποφασίσαμε με τους 20 μαθητές του τμήματος να λειτουργήσουμε το δικό μας κυλικείο με προϊόντα που θα φτιάχνουν οι ίδιοι. Σκοπός ήταν αρχικά να δούμε όλη την λογιστική διαδικασία, να μάθουμε πως λειτουργούν οι πραγματικές επιχειρήσεις και έπειτα να θέσουμε σε εφαρμογή την θεωρία. Οι μαθητές ήταν πολύ θερμοί στην αρχή, κατανόησαν την θεωρία, είχαν πολλές ιδέες για τη λειτουργία του κυλικείου και ανυπομονούσαν να ξεκινήσει. Πολλές φορές όμως έβριζαν και μείωναν έντονα άλλους μαθητές μέσα στην τάξη, γνωστοποιώντας πόσο ανίκανοι είναι να κάνουν οτιδήποτε. Τα πνεύματα οξύνονταν και η κατάσταση στην τάξη δεν επανέρχονταν αν δεν υπήρχαν απειλές για ωριαίες αποβολές. Το μέγιστο κατά την άποψή μου ήταν όταν η μαθήτρια Μον. σηκώθηκε από την καρέκλα της και είπε στην μαθήτρια Αθη «πάμε τώρα έξω να δεις τι έχει να γίνει, θα σε σκοτώσω στο ξύλο, το καταλαβαίνεις; Δε θα φύγεις από το σχολείο; Θα δεις». Καθαρή κατάσταση bullying μέσα στην τάξη μου με θεατές όλους τους μαθητές οι οποίοι γελούσαν και φαίνονταν να θέλουν να δουν να συμβαίνει αυτό. Το κουδούνι χτύπησε, όλοι οι μαθητές βγήκαν για διάλειμμα εκτός την Αθ. που απειλήθηκε και από φόβο έμεινε εκεί, την φίλη της Αγγ. και εμένα να της λέω να μην κλαίει και πως δε πρόκειται να σε πειράξει κανείς ούτε εντός ούτε και εκτός του σχολείου. Η Αθ. τηλεφώνησε στην μητέρα της όπου ήρθε και την πήρε από το σχολείο ενώ συζητούσα με την Μον. το γεγονός όπου και έπειτα από την πίεση των δικών της φίλων έδωσε την υπόσχεση ότι δε θα ασχοληθεί ξανά. Αυτό ήταν το τραγικότερο περιστατικό, ενώ καθημερινά συμβαίνουν γεγονότα που δε βοηθούν στο τμήμα να δημιουργηθεί πνεύμα συνεργασίας. Πως θα μπορέσουμε λοιπόν να φέρουμε σε πέρας την λειτουργία του κυλικείου κάτι το οποίο είναι καινοτόμο για τα σχολικά δεδομένα αλλά απαιτεί άριστο συντονισμό, συνεργασία και δυνατές σχέσεις μεταξύ των «εταίρων» για να πετύχει; Έτσι επιβεβαιώνω τον εαυτό μου ότι άμεσα πρέπει να βελτιωθούν οι σχέσεις και συνειδητοποιώ το μεγάλο μου λάθος να μην το κάνω από την πρώτη μου μέρα στο σχολείο και τώρα, τέσσερις μήνες μετά, αναρωτιέμαι για τις ελλείψεις μου ως εκπαιδευτικός και ως άνθρωπος. Έτσι, ξεκίνησα το μάθημα μου, λέγοντάς τους ότι πρέπει να δούμε πάλι τις σχέσεις μεταξύ μας αλλά και τις συμπεριφορές μας, είναι ανάγκη για το project, αλλά το έχουμε ανάγκη και σαν άνθρωποι. Θα το προσπαθήσουμε και θα δούμε πως θα πάει, αλλά αν πετύχουμε θα βγούμε κερδισμένοι όλοι μας από αυτό, τους λέω και τους χαμογελώ. Κάποιοι κοιτάχτηκαν μεταξύ τους, άλλοι δεν έδωσαν σημασία, άλλοι γέλασαν και άλλοι συνοφρυώθηκαν. Αυτά καταγράφω και στο πρώτο μου ημερολόγιο και αφού τα αποτυπώνω βγάζοντάς τα από μέσα μου, ταυτόχρονα νιώθω όμορφα που συνειδητοποίησα μια κατάσταση και έχω την θέληση να την αλλάξω αλλά και τα λάθη μου και ελλείψεις μου. Προβληματίζομαι για τις λάθος εστιάσεις μου και στόχους. Τι θα ωφελήσει τα παιδιά να μάθουν λογιστική ή επιχειρηματικότητα, αφού αυτό που θα συναντήσουν στην ζωή τους είναι το χτίσιμο επαγγελματικών σχέσεων και αντιμετώπιση προβλημάτων στο χώρο εργασίας τους αργότερα που θα βρίσκονται στην αγορά εργασίας. Σκοπός λοιπόν της δράσης μου πρέπει να είναι η βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων. Αφού κλειδώνω τον στόχο αυτό, ακολουθεί το δεύτερο βήμα της έρευνας δράσης, ο σχεδιασμός και η στοχοθέτηση. Προκειμένου να γίνει η αρχή και να βελτιωθούν οι σχέσεις μεταξύ τους, πρέπει να καθίσω και να δω καθαρά ποιοι έχουν ήδη καλές σχέσεις με ποιους και να αντλήσω πληροφορίες μέσα από τις υπάρχουσες σχέσεις, ακόμη και τις αρνητικές, να μάθω ποια είναι η αιτία. Έτσι κάθομαι και παρατηρώ ποιοι κάθονται με ποιους πιο συχνά στην τάξη, μιας που συνηθίζουν να μην κάθονται πάντα στο ίδιο θρανίο, ποιοι συχνάζουν με ποιους στα διαλείμματα και που. Παρατηρώ πως οι ρομά κάθονται στην είσοδο των «καπνιστηρίων», μιλούν με άλλους ρομά από άλλα τμήματα, πότε στα ελληνικά και πότε στα τσιγγάνικα, καταλαβαίνω ότι δε μιλούν για τίποτα που έχει σχέση με το σχολείο. Περίμενα να βρίζουν κάποιον καθηγητή ή να παραπονιούνται για το θεσμό του σχολείου αλλά περισσότερο συζητούν για «δικά» τους θέματα όπως λένε καμιά φορά και οι ίδιοι, δηλαδή για το ότι θα παντρευτούν μετά το σχολείο, είναι δοσμένες από πολύ μικρές, είναι παρθένες και έτσι πρέπει να μείνουν μέχρι το γάμο τους. Οι «παλιές» του τμήματος, που είναι μαζί από την πρώτη λυκείου αλλά και όπως έμαθα από την Κα Ιωάννα, είναι φίλες και εκτός σχολείου, κάθονται πιο πίσω στα «καπνιστήρια» και συζητούν περισσότερο για θέματα του σχολείου. Κουτσομπολεύουν μαθήτριες άλλων τάξεων αλλά και της δικιάς τους, αναφέρουν θετικά σχόλια για τους καθηγητές που συμπαθούν και βρίζουν αυτούς που δε συμπαθούν. Σκέφτομαι ότι πρέπει να ερευνήσω για ποιους λόγους υπάρχουν αυτές οι συμπάθειες ή αντιπάθειες, είναι η προσωπικότητα του καθηγητή ή ο τρόπος που κάνει το μάθημα ή κάτι άλλο; Τα νέα παιδιά, είτε κάθονται σε όλο το διάλειμμα μέσα στην τάξη, είτε ανά δύο ή μόνα τους κάνουν κάποιο περίπατο στην αυλή μακριά από όλους. Δείχνουν θλιμμένα αλλά δε μπορώ να καταλάβω από πού προέρχεται η λύπη τους. Είναι από το περιοριστικό σχολικό πλαίσιο, από την δυσκολία των μαθημάτων, την συμπεριφορά των καθηγητών, των συμμαθητών, προσωπικό τους πρόβλημα; Σκέφτομαι πως μετά την παρατήρηση, στα επόμενα διαλείμματα θα μιλήσω ή συνεντευξιαστώ με τα παιδιά, πρώτα ομαδικά και μετά ατομικά. Δε θέλω να χαλάσω την παρατήρησή μου, προτιμώ να είμαι σιωπηλός και αμέτοχος παρατηρητής, σίγουρα θα δω πράγματα που δε θα μου τα πει κανείς. Σκέφτομαι πως καλό θα είναι να δραστηριοποιήσω τους κριτικούς μου φίλους στην παρατήρηση και αργότερα να βρεθούμε και να συζητήσουμε. Αυτό κάνω και έτσι διακριτικά έχουμε καταλάβει ο καθένας διαφορετικά πόστα και αφιερώνουμε τα διαλείμματα της ημέρας στην παρατήρηση. Ο καιρός είναι καλός, βοηθά εμάς σε αυτό αφού όλα σχεδόν τα παιδιά είναι έξω στις συνήθεις δραστηριότητές τους. Σε κάθε ομάδα προσπαθώ να παρατηρήσω αν υπάρχει κάποια ηγετική φυσιογνωμία αν και σχεδόν γνωρίζω αυτό που περιμένω να δω. Προσπαθώ όμως να μην προκαταβάλλομαι και να παραμένω μέσα μου ουδέτερος χωρίς κριτική διάθεση. Διαπιστώνω λοιπόν πως στην υποομάδα των ρομά η Μον. είναι αυτή που θα ξεκινήσει την κουβέντα, θα έχει δυνατή φωνή και θα προσπαθεί να επιβάλλεται πάντα. Σε πολλά θέματα δεν έχει δίκιο, οι υπόλοιποι φανερά εναντιώνονται στις απόψεις της και η ίδια υψώνει τον τόνο της για να επιβληθεί. Η Γιώ δείχνει πως θέλει να μιλά με όλα τα παιδιά του σχολείου και δεν έχει συμμετάσχει σε φασαρίες που δημιουργεί η Μον., χαιρετάει πολλούς που περνούν, είναι πάντα ευδιάθετη και όταν την πειράζουν οι άλλοι που δεν καπνίζει γελάει και τους λέει πως «εγώ βλακείες δεν κάνω». Η Ελε. δεν καπνίζει επίσης αλλά πάντα παίρνει το μέρος της Μον. σε ότι συζητιέται ή γίνεται στο διάλειμμα και στην τάξη. Η Ματ., έχει ηγετικές τάσεις όπως και η Μον. που δε φαίνεται να συμπαθεί αρκετά και πολλές φορές την απαξιώνει ή αδιαφορεί. Η Κατ., είναι ο ακουστικός τύπος της παρέας, είναι αμέτοχη, αλλάζει παρέες σε κάθε διάλειμμα χωρίς να συμμετέχει ιδιαίτερα στις συζητήσεις και στην τάξη οξύνει το βλέμμα της και φαίνεται να προσπαθεί να αντλήσει όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί όταν οξύνονται τα πράγματα. Στην ομάδα των «παλιών», φαίνονται να είναι πιο «ίσοι» μεταξύ τους, δείχνουν να συμφωνούν όλες μεταξύ τους, σχολιάζουν αγόρια που περνούν και τους πειράζουν, ψιθυρίζουν στα αυτιά και χαμογελάνε, καπνίζουν και προσφέρουν μεταξύ τους τσιγάρα ή άλλα αγαθά. Η Βασ., πρόσφατα ξεκίνησε και δεύτερη σχολή όπου μαθαίνει να φτιάχνει νύχια, κάτι που το ήθελε από πάντα όπως μου είχε πει προ εβδομάδων σε συζήτησή μας για το πώς βλέπει την ζωή της μετά το λύκειο. Αναφέρει στις φίλες της τι μαθαίνει και κάνει πρακτική επάνω τους, κάτι που αυτές απολαμβάνουν σε πολύ μικρό κόστος. Έτσι καταλαβαίνω ότι βρίσκονται αρκετές ώρες όλες μαζί και εκτός σχολείου αφού όπως μαθαίνω μια επίσκεψη για νύχια κρατά τουλάχιστον 2,5 ώρες για το ένα άτομο. Η Χρι., δουλεύει σε καφέ και ξενυχτά γι αυτό πολλές φόρες δεν έρχεται τις πρώτες ώρες αλλά και όταν έρχεται δείχνει κουρασμένη. Δε δίνει σημασία στο τι συμβαίνει μέσα στην τάξη είτε στα προσωπικά των μαθητών είτε στο μάθημα καθ αυτό. Μιλά με όλα τα παιδιά της τάξης εντός και εκτός αυτής και συνήθως την ίδια στέλνουν στις συμμαθήτριές της όταν είναι να ζητήσουν αναπτήρα ή φιλτράκια για τα τσιγάρα τους ή το κινητό για αποστολή κάποιου μηνύματος. Η Μαρ. είναι η μεγάλη της παρέας, φανερά πιο ώριμη, μελετηρή και συχνά είναι με το μέρος του δίκιου παρά της παρέας της. Η Αν., την ενδιαφέρει μόνο να τα έχει καλά με την τωρινή παρέα της και δείχνει αδιάφορη στους άλλους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως δείχνει να συναναστρέφεται με τους εκπαιδευτικούς όπου συζητά διάφορα θέματα, σχετικά και μη με το σχολικό πλαίσιο. Ο Ανέ. κάθεται μόνος τους στην τάξη από επιλογή μάλλον και στα διαλείμματα κάνει παρέα με μαθητές της πρώτης και τρίτης λυκείου που τους γνωρίζει και εκτός σχολικού πλαισίου. Δεν καπνίζει οπότε έχει άλλο μέρος που συχνάζει με την παρέα του ή τον βλέπω συχνά να παίζει μπάσκετ στο διάλειμμα. Με τον Γιώ., δεν φαίνεται να κάνουν παρέα, όχι όμως ότι δεν μιλιούνται. Η Ανα., έχει κάποιο νοητικό πρόβλημα όπως έχω δει και στον φάκελό της και έτσι συνηθίζεται να την πειράζουν όλοι, όχι όμως με κακία, ενώ η ίδια προτιμά την παρέα της Βάς και την Μαρ., όπου και αυτή έχει κάποιο νοητικό και δε φαίνεται να έχει ενδιαφέρον για κάτι συγκεκριμένο. Όπως και στην τάξη, έτσι και στο διάλειμμα, κάθεται και ακούει χωρίς να φαίνεται ότι είναι ψυχικά εκεί. Η Κατ. και η Φρό., είναι φίλες από μικρές, είναι συνέχεια μαζί και δείχνουν να έχουν καλό χαρακτήρα. Με τους υπόλοιπους δεν δείχνουν ότι έχουν κάποιο θέμα. Τέλος είναι η Αθη., όπου έχει πρόβλημα με όλους, φαίνεται να είναι το θύμα αλλά όπως με ενημερώνει η κριτικός φίλος Ιωάννα, συνήθως αυτή βάζει τις «φωτιές» μαζί με τη Ρί. Στην κατηγορία των «νέων» μαθητών είναι η Ρί, η οποία έχει έρθει από Λύκειο περιοχής που θεωρείται «αίγλη» για τους μαθητές του Καματερού και αυτό θεωρούν πως είναι λόγος να την ενοχλούν. Η Ρί, έπρεπε να φύγει από το προηγούμενο σχολείο της για λόγους απόρρητους αλλά σίγουρα για την συμπεριφορά της, όπως με ενημερώνει η κριτικός φίλος Ιωάννα. Δείχνει ήσυχο κορίτσι, είναι μικροκαμωμένη και δεν θέλει να έχει σχέση με κανέναν. Ωστόσο διαρκώς ασχολείται με τα παιδιά της τάξης της με διαφόρους τρόπους. Την έχω ακούσει να λέει στην Ανα., άσχημες κουβέντες για τους ρομά και να υποτιμά την εξωτερική εμφάνιση και συμπεριφορά των «παλαιών». Μάλιστα έκανε θέμα όπως έμαθα από τον κριτικό φίλο Δημήτρη, προ εβδομάδας, στον διευθυντή, για το κατά πόσο είναι σωστό ένας καθηγητής να εξυπηρετεί με το αυτοκίνητό του μαθήτρια, γεγονός που σκιαγραφούσε την Μαρ. Στους «νέους» είναι και η Ζω. με τον Γιώ. που κάθονται μαζί στην τάξη και συχνάζουμε μαζί και στα διαλείμματα, καπνίζοντας ή συζητώντας για μουσική. Κοιτάζουν να μην ασχολούνται με τους άλλους και όταν πάει να τους ενοχλήσει κάποιος συμμαθητής απλά τον αποφεύγουν. Η Αθα. και η Χρι. είναι πολύ ήσυχες μαθήτριες, κλειστές στον εαυτό τους, κάθονται μαζί, δεν μιλούν πολύ ούτε μεταξύ τους αλλά αναζητά η μία την συντροφιά της άλλης. Καταγράφω σε χαρτί τις σχέσεις αυτές και σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να αξιοποιήσω αυτές τις πληροφορίες. Σκέφτομαι ότι μπορεί ορισμένα άτομα να αποτελέσουν τους συνδετικούς κρίκους μεταξύ των υποομάδων και ίσως έτσι «σπάσουν τα πηγαδάκια».
Δεύτερο βήμα: Σχεδιασμός Προκειμένου να ανταποκριθούμε στις ιδιαίτερες ανάγκες της εκπλήρωσης του project, δηλαδή της διαχείρισης της δικής μας επιχείρησης στο σχολικό πλαίσιο, αποφασίσαμε σε «Διοικητικό Συμβούλιο» της τάξης, να βελτιώσουμε τις μεταξύ μας σχέσεις με την αρωγή της Κας Ιωάννας και του Κου Δημήτρη. Οι περισσότεροι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την σχολική δράση, καθώς είναι κάτι καινοτόμο, πολύ ενδιαφέρον που θα τους εξασφαλίσει και κάποια χρηματική απολαβή και θα τους εμπλέξει ενεργητικά στην μαθησιακή διαδικασία. Κατανόησαν ότι εμπλέκονται πολλά άτομα σε αυτή τη διαδικασία, με διαφορετική προσωπικότητα και συμφώνησαν ότι θα παρακάμψουν το ατομικό συμφέρον για το γενικό. Έτσι καλούνται να εργαστούν ομαδικά, όπου οι ομάδες στην αρχή θα δημιουργούνται από τον εκπαιδευτικό (ερευνητή) και στην συνέχεια θα τις δημιουργούν μόνοι τους. Χρειάζονταν άτομα για διαφορετικά πόστα (πωλητής, ταμίας, παρασκευαστής, λαντζιέρης, δημόσιες σχέσεις, λογιστής) τα οποία όμως θα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με κανόνες και θα γίνεται αρχικά εφαρμογή της θεωρίας για τους κανόνες επικοινωνίας και διαχείρισης συγκρούσεων όπως έχουμε μάθει στα διάφορα μαθήματα.
Στοχοθέτηση
Να εργαστούν ομαδικά
Να βελτιωθούν οι μεταξύ τους σχέσεις
Να αντιληφθούν τη δύναμη της συνεργασίας
Να επιλύσουν δημοκρατικά τυχών συγκρούσεις
Να ασκήσουν δραστηριότητα βάση ρόλου τους Τα παραπάνω αναμένετε να σφίξουν τους δεσμούς της ομάδας, να μειώσουν την ένταση των υποομάδων και να αναπτύξουν την ένταση της μιας ομάδα ή τάξης, να μάθουν να συνδιαλέγονται, να διαχέουν την έντονη προσωπικότητα και ενεργητικότητά τους στην άσκηση έργου.
Διαμόρφωση Σχεδίου Δράσης Η παρέμβαση θα γίνει στο χώρο του δικού μας κυλικείου ώστε να υπάρχει άμεση ανατροφοδότηση όλων των μαθητών. Λόγω του ότι οι μαθητές έχουν καθιερώσει ως «στέκι» τους τον χώρο αυτό, δράττομαι της ευκαιρίας και κάνω μάθημα στο χώρο αυτό, εναλλακτικά της καθιερωμένης τάξης. Επιπλέον παρατηρώ τις μεταξύ τους σχέσεις και παρεμβαίνω ελάχιστα σε τυχών παρεκκλίσεις ή προβλήματα. Όταν δεν βρίσκομαι στον χώρο ο ίδιος, έχουμε συνεννοηθεί με τους κριτικούς φίλους να βρίσκονται οι ίδιοι και να παρεμβαίνουν όσο επιθυμούν αλλά πρωτίστως να παρατηρούν. Έτσι οι παρεμβάσεις και οι σχολιασμοί που θα γίνουν από την πλευρά μου στους συγκεκριμένους κάθε φορά μαθητές, θα αποτελούν πεδίο προβληματισμού και για τους υπολοίπους. Εξάλλου η παρέμβασή μου πρέπει να γίνεται άμεσα στο ίδιο περιβάλλον όπου έχει συμβεί το σφάλμα παρά ετεροχρονισμένα σε άλλο χώρο (αίθουσα, προαύλιο) ώστε να ανατροφοδοτούνται όλοι (μαθητές, καθηγητής) για τις ενδεδειγμένες ενέργειες. Θα αξιοποιήσω τις ορθές πρακτικές όλων των μαθητών ως ενδεδειγμένες, καθώς και τις μη ορθές ως απαγορευτικές προκειμένου να δημιουργηθεί ένας «εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας κυλικείου» ο οποίος θα εγκριθεί έπειτα από δημοκρατικές διαδικασίες ανοικτής ή κλειστής ψηφοφορίας. Έτσι θα αναγνωριστεί και θα αμειφτεί ηθικά η ενεργητική και αποδεκτή συμπεριφορά και συνεισφορά των εργαζομένων ενώ ταυτόχρονα θα γίνει παράδειγμα προς αποφυγή η παρατυπία και η ανευθυνότητα. Έχει γίνει ξεκάθαρο ότι τυχών προσωπικά προβλήματα που έχουν κάποιοι μεταξύ τους, όταν αναλαμβάνουν ρόλο μέσα στο κυλικείο, θα μπαίνουν στην άκρη. Σκοπός του κυλικείου είναι η πώληση προϊόντων με σκοπό το κέρδος, που στο τέλος θα διανεμηθεί στους μαθητές. Όσο υψηλότερο το κέρδος, τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό κάθε εταίρου (μαθητή) που καταδεικνύει την προσωπικότητα της επιχείρησης. Όλα τα παραπάνω εφαρμόζονται και στην πραγματική κοινωνία οπότε θα αποτελέσουν το εφαλτήριο για την ομαλή είσοδό τους στην πραγματική αγορά εργασίας. Οι παρεμβάσεις θα γίνονται σταδιακά με τρόπο τέτοιο ώστε να μην μειωθεί η ευχαρίστηση, χαρά και ικανοποίηση που λαμβάνουν οι μαθητές από την όλη διαδικασία αλλά και να μην δημιουργηθούν νέες οξύνσεις στις σχέσεις των μαθητών. Βέβαια αναμένεται να δημιουργηθούν καταστάσεις έντονες και πρόβλημα στη συνεννόηση των μαθητών αλλά σκοπός είναι μέσα από αυτούς τους ρόλους να αποκτήσουν γνώσεις, να βελτιώσουν τις σχέσεις, να επιλύσουν με ενδεδειγμένες πρακτικές δύσκολες καταστάσεις.
Ερευνητικά ερωτήματα
Θα μπορέσουν οι μαθητές να βελτιώσουν τις σχέσεις τους μέσα από την ομαδική συνεργασία;
Η βελτίωση των σχέσεων μέσα από το ρόλο που θα έχουν στο κυλικείο θα έχει αντίκτυπο και εκτός κυλικείου ή εκτός σχολείου;
Η ομαδική συνεργασία θα ξεδιπλώσει τις ικανότητες κάποιων μαθητών ή θα παραγκωνιστούν περισσότερο από άλλους;
Η έρευνα δράσης θα κάνει περισσότερο ενεργητικούς τους μαθητές και στα υπόλοιπα μαθήματα;
Κριτήρια αξιολόγησης
Η επίτευξη αλλαγής των στάσεων και συμπεριφοράς από όλους τους μαθητές
Η προώθηση της ομαδικής συνεργασίας και του συνετισμού των μη ορθών συμπεριφορών από τους ίδιους τους μαθητές μεταξύ τους
Ανάληψη ευθυνών από τους μαθητές
Αξιολόγηση ερευνητή-εκπαιδευτικού στον τρόπο παρέμβασης και του βαθμού επίτευξής της
Μέσα Συλλογής Δεδομένων
Τις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου που γίνεται κάθε εβδομάδα όπου συμμετέχουν μαθητές και εκπαιδευτικός
Το κυτίο παραπόνων των πελατών (μαθητές άλλων τάξεων, καθηγητές, προσωπικό)
Ημερολόγιο κριτικών φίλων και ερευνητή
Συνεντεύξεις με μαθητές από κριτικούς φίλους και ερευνητή
Παρατήρηση ερευνητή και κριτικών φίλων
Διευκρινήσεις Ζητήθηκε από τους μαθητές να γράφουν ημερολόγιο κάτι το οποίο δεν σχολιάστηκε θετικά από τους ίδιους. Η λέξη «ημερολόγιο» που χρησιμοποίησα ίσως τους επηρέασε αρνητικά. Μου ζητήθηκε «…καλύτερα να τα συζητάμε μαζί σας…» και αποφάσισα να κάνω το αίτημά τους δεκτό έχοντας στο νου μου ότι και οι ίδιοι έκαναν αρκετές υποχωρήσεις στις δικές μου απαιτήσεις.
Τρίτο βήμα: Δράση Αρχίζουμε έμπρακτα να υλοποιούμε όλοι (μαθητές, ερευνητής, κριτικοί φίλοι) το σχέδιο δράσης μας, άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στο σχολικό πλαίσιο. Πριν βέβαια γίνει αυτό πρέπει να προϋπάρξουν κάποια άλλα στάδια.
Στάδια δράσης 1ος κύκλος
Τακτοποίηση αίθουσας όπου θα γίνει το νέο μας κυλικείο
Εξοπλισμός του νέου χώρου με τα πάγια (ράφια, κουρτίνες κτλ)
Εξοπλισμός με πρώτες ύλες (αλεύρι, αυγά, αλλαντικά κτλ)
Εκμάθηση παραγωγής προϊόντων (κρέπες, καφές κτλ)
Εκμάθηση διαδικασίας πώλησης και προώθησης προϊόντων
Δημιουργία πόστων εργασίας
Έναρξη πωλήσεων
Εκμάθηση λογιστικών καταγραφών
Καταγραφή προβλημάτων
Συζήτηση για διαχείριση προβλημάτων
Στη πρώτη φάση έπρεπε να καθαρίσουμε τον χώρο που μας παραχωρήθηκε από το σχολείο για τις ανάγκες του project. Ο χώρος αυτός είναι μια αποθήκη κοντά στην πίσω έξοδο του σχολείου, στο χώρο που μαζεύονται οι μαθητές στα διαλείμματα, ιδανικός για το έργο μας. Στο χώρο αυτό υπάρχουν σε κούτες τα χριστουγεννιάτικα είδη και άλλα υλικά του σχολείου τα οποία πρέπει να μεταφερθούν. Γίνεται κατανοητό πως όλοι πρέπει να συμμετάσχουμε σε αυτό, είναι ο χώρος μας πλέον, το «στέκι μας», το «μαγαζάκι μας» και όποιος δε θέλει να πασχίσει για αυτό μπορεί να το δηλώσει τώρα χωρίς αντίκτυπο στην βαθμολογία του ή κάτι άλλο. Αλλά όποιος μείνει πρέπει να συμμετάσχει ενεργά και να ακούει τις ανάγκες όλων. Προς μεγάλη μου έκπληξη δεν υποχώρησε κανείς. Αυτόματα οι μαθητές χύθηκαν στον χώρο και άρχισαν να βγάζουν έξω κούτες και σακούλες όπου άλλοι μαθητές τις παραλάμβαναν και τις μετέφεραν στην διπλανή αίθουσα, αποθήκη κι αυτή. Τους έγινε μόνο μια αυστηρή παρατήρηση από την πλευρά για την φασαρία που γινόταν, συμμορφώθηκαν και συνεχίστηκε η διαδικασία. Υπήρχε συνεργασία αλλά όχι καλή επικοινωνία. Ο νέος χώρος εξοπλίστηκε με δύο βιβλιοθήκες από το γραφείο των καθηγητών και από πέντε θρανία, όπου αξιοποιήθηκαν για τοποθέτηση των εμπορευμάτων. Η τοποθέτηση των παγίων μέσα στο χώρο έγινε όπως οι μαθητές ήθελαν, αρκεί να το συζητούσαν μεταξύ τους και να συναποφάσιζαν τι θα ήταν πιο πρακτικό γι αυτούς. Φάνηκε η Μον να θέλει να επιβάλει την άποψή της και να έρχεται σε κόντρα με την άποψη της Αθη αλλά η παρέμβαση της Ματ «…κάτσε μωρέ να ακούσουμε τι έχει να πει…» ήταν καθοριστική, μάλιστα την ευχαρίστησα για αυτή την παρέμβαση τονίζοντας ότι σε όλους πρέπει να δίνεται η ευκαιρία να πούμε την γνώμη μας χωρίς αυτό να σημαίνει ότι καθορίζεται κάτι. Στη συνέχεια έπρεπε να συναποφασιστεί ποιοι θα πήγαιναν το απόγευμα να ψωνίσουν τις πρώτες ύλες. Πολλοί ήταν πρόθυμοι και είχα στο νου μου να επιλέξω άτομα το οποία δεν κάνουν παρέα στην τάξη. Έτσι η ομάδα θα ήταν η Γιώ, η Άννα, η Ζω. Ρώτησα αν έχουν πρόβλημα με αυτό και μου απάντησαν όχι. Την επόμενη μέρα ρώτησα πως ήταν η βόλτα τους στα ψώνια και άκουσα θετικά σχόλια. «Ευτυχώς που είχαμε και την Ζω μαζί κύριες γιατί εμείς θα αγοράζαμε τα ακριβά ενώ είχε τα ίδια στη μισή τιμή», όπου αναφέρονταν για προϊόντα ίδιας κατηγορίας. Μου είπε ότι μετά από αυτό άρχισαν όλες να κοιτάνε και να συγκρίνουν τις τιμές κάτι που δε το έκαναν πριν. Στη συνέχεια έπρεπε να μάθουν όλοι οι μαθητές να παρασκευάζουν όλα τα προϊόντα που θα πουλούσαμε. Έτσι η Αθη και η Ελε έπρεπε να μάθουν σε όλους τους άλλους την παρασκευή του μείγματος της κρέπας και έπειτα το ψήσιμό της, η Χρι, ο Γιώ, και η Κατ όλους τους τύπους του καφέ και η Μον, η Χρι και η Φρο όλους τους τύπους των σάντουιτς και τοστ. Η διαδικασία αυτή ήταν ευχάριστη για όλους τους μαθητές. Αρχικά γιατί κάποιοι μαθητές ανέλαβαν το ρόλο του εκπαιδευτή και κατά δεύτερον η μάθηση ήταν σε προϊόντα γνωστά σε όλους που όμως δε γνώρισαν ποια διαδικασία προηγείται πριν την πώλησή τους. Προσωπικά με ξάφνιασε το γεγονός ότι οι 15/20 μαθητές δεν γνώριζαν να φτιάχνουν καφέ ενώ όλοι πίνουν. Ο ενθουσιασμός όλων ήταν μεγάλος. Υπήρξε μικρή κόντρα Μον-Αθη, Ματ-Ζω, Ρια-Ματ που με κάποιο τρόπο καταλαγιάζονταν όταν κοιτούσα την Γιω, την Μαρ και την Ελε που επενέβαιναν και ηρεμούσαν τα πνεύματα. Το ενδιαφέρον είναι ότι δε το είχα ζητήσει φανερά αυτό από τα κορίτσια αλλά με κάποιο τρόπο βοηθούσαν στην άρση των εμποδίων της συνεργασίας. Αρκετά βοήθησε η Χρι λόγω της εμπειρίας της στο μπαρ όπου εργάζεται. Κατόπιν έπρεπε να μάθουμε να προωθούμε και να πουλάμε τα προϊόντα μας. Αυτό θα γινόταν από το παράθυρο του κυλικείου. Στο σημείο αυτό οι μισοί μαθητές εξέφρασαν την επιθυμία τους να μην μπαίνουν «μπροστά», σε αυτό το πόστο, λόγο ντροπής ή «…θα κάνω σίγουρα λάθος με τα ρέστα, με τα χρήματα δε τα πάω καλά». Κανένας μαθητής δε πιέστηκε και τους έκανα ξεκάθαρο ότι «δεν είμαστε όλοι καλοί σε όλα τα πράγματα, κάποιοι είμαστε σε κάποια και κάποιοι άλλοι σε άλλα». Αυτό φάνηκε να χαροποιεί τους μαθητές όπως και τους άλλους που εξέφρασαν την επιθυμία τους να είναι μόνο «μπροστά». Ο λόγος για αυτό είναι ότι θεωρούν ότι «πίσω» έχει πιο πολύ δουλειά και άγχος και ότι μπροστά θα ήταν καλύτερο. Τους επεσήμανα πως «…όπως βλέπετε, λύσεις θα βρίσκουμε πάντα, γιατί συζητάμε πολιτισμένα, δεν φωνάζουμε όλοι μαζί ταυτόχρονα, καθόμαστε και ακούμε τον άλλον τι έχει να μας πει και έτσι κερδίζουμε πολλά». Τους ρώτησα την γνώμη τους και μου απάντησαν πως έχω δίκιο, ενώ τους αποκρίθηκα πως περιμένω να το δώ από όλους στην πορεία. Ακολούθησε μάθημα μέσα στο κυλικείο για τεχνικές προώθησης προϊόντων και για την διαδικασία πώλησης, είσπραξης χρημάτων, απόδειξη. Έδειξαν όλοι οι μαθητές ενδιαφέρον και μάλιστα παρενέβησαν μαθητές που δεν το περίμενα να καταθέσεις τις προσωπικές τους εμπειρίες. Μεγάλο ενδιαφέρον είχε το κομμάτι της έκδοσης αποδείξεων και τι συμβαίνει ότι δεν εκδίδονται αποδείξεις για το κράτος, τον επιχειρηματία, τον πελάτη, την κοινωνία. Στο σημείο αυτό τέθηκε το θέμα τίτλου του κυλικείου που έπειτα από ένα καταιγισμό ιδεών από όλους τους μαθητές με τους κατάλληλα πάντα σχολιασμούς, σε ευχάριστο όμως περιβάλλον όπου αποφεύχθηκαν αρνητικοί σχολιασμοί, κατέληξε να είναι τα «Στρουμφάκια». Έπειτα δημιουργήθηκαν οι θέσεις εργασίας (πωλητής, παρασκευαστής καφέ, παρασκευαστής τοστ, λαντζιέρης, λογιστής). Ο κάθε μαθητής εξέφρασε την προτίμησή του, δημιουργήθηκε ένα πλάνο στο οποίο συμφωνήσαμε ότι μπορεί να υπάρξουν και αλλαγές. Έτσι ξεκίνησαν οι πρώτες πωλήσεις όπου εκτόξευσαν την αρέσκεια των μαθητών στα ύψη. Έγιναν αρκετά λάθη, υπήρχε άγχος αλλά σταδιακά γινόντουσαν διορθώσεις και αλλαγές στα πόστα. Στα διαλείμματα που ήταν δεκάλεπτα γίνονταν η διαδικασία της πώλησης και τις λοιπές ώρες, γίνονταν μάθημα στο χώρο του κυλικείου ή οργάνωση του χώρου αυτού. Το μάθημα συνεχίστηκε με τις ενότητες της λογιστικής. Πάντα σαν κεντρικό άξονα για οποιαδήποτε θεωρία είχαμε το κυλικείο μας και οτιδήποτε έγραφε το βιβλίο που διαβάζαμε όλοι μαζί είχαμε σαν σημείο αναφοράς το κυλικείο. Ζητήθηκε από τους κριτικούς φίλους να καταγράφουν τα προβλήματα και τα παράπονα των μαθητών είτε αυτά γίνονται ιδιαιτέρως σε αυτούς είτε αντιληφθούν κάτι κατά την παραμονή τους στο κυλικείο. Αυτό γίνεται γιατί ανέφερα στους μαθητές και στους κριτικούς φίλους πως ότι προβλήματα έχουμε με τη λειτουργία του κυλικείου πρέπει να τα συζητάμε και όσα μπορούμε να τα λύνουμε αλλιώς θα χάσουμε αυτό το ωραίο που έχουμε χτίσει όλοι μας και γι αυτό όποιος, για τον οποιοδήποτε λόγο, δε θέλει να αναφέρει το πρόβλημα που αντιμετωπίζει στους συμμαθητές του ή σε εμένα, μπορεί να το αναφέρει στον Κο Δημήτρη ή την Κα Ιωάννα, όπου αισθάνεται καλύτερα. Τέλος αναφέρθηκε ότι κάθε τρεις μέρες περίπου θα κάνουν Διοικητικό Συμβούλιο όπου εκεί επίσημα θα συζητάμε όλα τα θέματα του κυλικείου και θα καταγράφονται οι στόχοι μας και το έργο μας. Έμφαση δόθηκε στην ανάπτυξη καλής συνεργασίας και στην επίτευξη κερδών.
Ερευνητικά εργαλεία Για την πρώτη δράση τα ερευνητικά εργαλεία που αξιοποιηθήκαν για την συλλογή δεδομένων ήταν παρατήρηση, συνέντευξη, ημερολόγιο κριτικών φίλων. Επιλέχθηκε η τριγωνοποίηση για την συλλογή δεδομένων όπου λήφθηκαν υπόψη οι αντιλήψεις των μαθητών, των κριτικών φίλων και του εκπαιδευτικού-ερευνητή. Για την παρατήρηση, από εμένα και τους κριτικούς φίλους λήφθηκαν υπόψη τα εξής:
Οι μαθητές που έχουν δηλώσει ποιους αντιπαθούν φανερά, δείχνουν σημάδια αλλαγής συμπεριφοράς μεταξύ τους
Δεν δημιουργούνται νέες ίντριγκες
Προωθείται από όλους η λεκτική επικοινωνία
Όλοι οι μαθητές είναι ικανοποιημένοι από την συνεργασία τους
Για την συνέντευξη λήφθηκαν υπόψη τα εξής:
Μαθητές:
Γνώρισες καλύτερα κάποιους από τους συμμαθητές σου και ποιους;
Πιστεύεις ότι υπάρχουν άτομα που έχουν ηγετικές τάσεις;
Νοιώθεις να σε καταπιέζει ή ενοχλεί κάτι;
Σου άρεσε η δημιουργία του κυλικείου;
Πόσο πιστεύεις ότι συνεισφέρεις;
Δουλεύουν όλοι το ίδιο;
Υπάρχει κάποιος που δεν θεωρείς ότι δουλεύει ομαδικά;
Υπάρχει μαθητής που δε μπορείς να συνεργαστείς ή συνεννοηθείς;
Κριτικοί φίλοι:
Γνώρισες καλύτερα κάποιους από τους μαθητές σου και ποιούς;
Άλλαξαν οι προσδοκίες που έχεις στο μάθημά σου από κάποιους μαθητές;
Ποια η άποψή σου για την ενδυνάμωση των σχέσεων των μαθητών μέσα από το project;
Ο ίδιος θα αξιοποιήσω το ημερολόγιό μου αλλά αναφορικά για τα ημερολόγια των κριτικών φίλων, μου αναφέρθηκε και από τους δύο ότι:
Θα είναι σύντομα λόγο έλλειψης χρόνου αλλά περιεκτικά
Θα τα γράφουν το βράδυ της ίδιας μέρας έπειτα από υπενθύμισή μου γιατί στο ωράριο του σχολείου δεν είναι εφικτό
Ίσως να μην γράψουν ημερολόγιο για όλες τις ημέρες
Απρόβλεπτες καταστάσεις Κατά την δράση προέκυψαν διάφορες απρόβλεπτες καταστάσεις όπως αναφέρονται παρακάτω:
Αρνητικές Ένας παράγοντας στον οποίο δεν είχαμε δώσει καθόλου σημασία γιατί πιστεύαμε όλοι ότι δε θα μας απασχολήσει ήταν η αντίδραση του πραγματικού κυλικειάρχη του σχολικού κυλικείου. Αυτό συνέβη καθότι δε νιώσαμε καμία στιγμή ότι θα μπορούσαμε να φανούμε ως «ανταγωνισμός» κάποιου στο σχολικό πλαίσιο. Έχει αναφορά από τον κυλικειάρχη στον διευθυντή και ο τελευταίος μου ανέφερε προσωπικά ότι υπάρχει πρόβλημα. Δεύτερος αρνητικός απρόβλεπτος παράγοντας ήταν ότι την πρώτη μέρα έναρξης του κυλικείου ξεπουλήθηκαν από το δεύτερο διάλειμμα συγκεκριμένα προϊόντα που δε περιμέναμε να γίνουν ανάρπαστα. Έτσι σε όλα τα υπόλοιπα διαλείμματα ήμασταν αναγκασμένοι να απογοητεύουμε δυνητικούς πελάτες κάτι πολύ άσχημο για μια επιχείρηση που κάνει τα πρώτα της βήματα. Επιπλέον η προώθηση εναλλακτικών συναφών προϊόντων δεν αποδείχθηκε αποτελεσματική.
Θετικές Σε καμία περίπτωση δε περιμέναμε οι εκπαιδευτικοί του σχολείου μας να γίνουν πελάτες μας και μάλιστα σταθεροί, στους οποίους οφείλαμε να έχουμε διαφορετική συμπεριφορά και διαχείριση, όπως να παραδίδουν οι ίδιοι οι μαθητές τα προϊόντα στα γραφεία τους ή στους χώρους που βρίσκονταν. Μητέρα μαθήτριά μας έμαθε για το εγχείρημα και την τρίτη μέρα του κυλικείου μας έκανε δωρεά μεγάλη ποσότητα από όλους τους τύπους του καφέ, μεγάλη ποσότητα πλαστικών ποτηριών καφέ, σακούλες ζάχαρης, καλαμάκια. Η ίδια εργάζεται σε μεγάλο σουπερ μάρκετ και συμμετείχε σε έρευνα όπου της περίσσεψαν αυτές οι ποσότητες και τα προϊόντα. Αυτό μειώνει κατά πολύ τα έξοδά μας, αυξάνει τα έσοδά μας και πρέπει να συζητήσουμε αν πρέπει να μειώσουμε την τιμή του καφέ.
Συζήτηση Όλα αυτά έπρεπε να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη μας και να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα. Οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενθουσιασμό για τα θετικά αλλά μεγάλη απογοήτευση για τις αρνητικές απρόβλεπτες καταστάσεις. Αναφέρθηκε ότι είναι σοβαρά θέματα που δε μπορούμε να τα συζητήσουμε την ώρα του κυλικείου αλλά είναι θέματα για το επόμενο Διοικητικό Συμβούλιο.
Τέταρτο βήμα: Αξιολόγηση – (Ανα)στοχασμός Ανάλυση δεδομένων Στον πρώτο κύκλο της έρευνας τα ερευνητικά εργαλεία που αξιοποιήθηκαν είναι η παρατήρηση (δική μου και κριτικών φίλων), η συνέντευξη (σε μαθητές και σε κριτικούς φίλους), ημερολόγιο (δικό μου και κριτικών φίλων). Από την προσωπική μου παρατήρηση διαπιστώθηκε ότι όλοι οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά και έχουν κάνει στέκι το κυλικείο ακόμη κι όταν δεν έχουν βάρδια. Στις περισσότερες περιπτώσεις που κάποιος δε συμμετέχει ενεργά γίνεται απότομη παρατήρηση από συμμαθητή. Όταν βρίσκονται στο χώρο άτομα που δεν έχουν εργασία, δυσχεραίνουν με τα σχόλιά τους αυτούς που έχουν εργασία. Επιπλέον η Μον συνεχίζει να επιτίθεται λεκτικά στην Αθη, ενώ η Χρι επικοινωνεί συχνά με την Ματ, κάτι που δεν είχε κάνει ποτέ ως τώρα για κανέναν λόγο. Η Ματ συνεχίζει την αρνητική της συμπεριφορά απέναντι στον Γιώ και την Ζω. Οι μαθητές μιλούν μεταξύ τους για τις εργασίες τους στο κυλικείο ακόμη και στα διαλείμματα. Συνηθίζουν να ρωτούν άλλους μαθητές τους σχολείου πως τους φαίνονται τα προϊόντα του κυλικείου. Η λεκτική επικοινωνία είναι σε μέτριο προς καλό επίπεδο όταν βρίσκομαι μέσα στο κυλικείο, ενώ μειώνεται όταν δεν υπάρχει κανείς εκπαιδευτικός ή υπάρχει κάποιος από τους κριτικούς φίλους. Χαρακτηριστική είναι η φράση της Μον όπου κατά τη διάρκεια των πρώτων πληρωμών, στο Διοικητικό Συμβούλιο ανέφερε ότι «…παρότι δε με συμφέρει αυτό που λέω, προτείνω να πάρει η Αθη μεγαλύτερο ποσοστό από αυτό που έχει ήδη γιατί δούλεψε περισσότερο». Από την παρατήρηση των κριτικών φίλων διαπιστώθηκε ότι οι μαθητές που είναι «μπροστά» στην πώληση, έχουν την τάση να μεταφέρουν αυταρχικά τις εντολές στους «από πίσω» για εκτέλεση της παραγγελίας. Πολλές φορές η Αθη είναι αυτή που ξεκινά λεκτική επίθεση στην Μον και όχι το αντίστροφο. Άριστη συνεργασία έχουν μεταξύ τους οι Γιω, Κατ, Χρι, Αν, Φρ, Ζω, Χρι ενώ η Ρι και η Κατ έχουν την τάση να θέλουν να αποφεύγουν τις δουλείες όπως πλύσιμο, σκούπισμα, τακτοποίηση. Ο Ανε από μόνος τους έχει αναλάβει το ταμείο. Η Ματ συνεχίζει την αρνητική της συμπεριφορά απέναντι στον Γιώ και την Ζω. Από την συνέντευξη στους μαθητές διαπιστώθηκε ότι τους είναι πιο κατανοητή τώρα η θεωρία στα οικονομικά μαθήματα και πως ότι καινούργια μαθαίνουν στην τάξη στα δικά μου μαθήματα ή στα μαθήματα άλλων συναδέλφων, προσπαθούν να φέρουν στο νου τους αν έχουν κάνει κάτι παρόμοιο στο κυλικείο. Ομολογούν ότι η συνεργασία είναι πολύ δύσκολη ακόμη και με άτομα που συμπαθούν ενώ προσπαθούν αρκετά και οι ίδιοι υπάρχουν φορές που δε θέλουν να συνεχίσουν την προσπάθεια. Έχουν γίνει κάποιες νέες γνωριμίες αλλά δεν έχει υπάρξει βάθος και ουσιαστική συνέχεια σε αυτές. Κάποια άτομα είναι περισσότερο αυταρχικά στο κυλικείο και επιβάλλονται σε άλλους χωρίς να τους γίνεται αντιληπτό ενώ όλοι προσπαθούν για την λειτουργία του κυλικείου ακόμη και αυτοί που φαίνεται ότι δε το πράττουν. Από την συνέντευξη στου κριτικούς φίλους διαπιστώθηκε ότι γνώρισαν κρυφές πλευρές των μαθητών τους καλύτερα ή επιβεβαιώθηκαν για κάποιους άλλους. Πάντως η οπτική που βλέπουν και αντιμετωπίζουν τους μαθητές τους φαίνεται να έχει αλλάξει. Θεωρούν ότι έχει βοηθήσει κατά πολύ σε αυτό η έρευνα δράσης μέσα από το project αλλά υπάρχουν σημεία τα οποία δεν έχει ακόμη καλύψει. Από το προσωπικό μου ημερολόγιο διαπιστώθηκε ότι περιορίζω αρκετά τους μαθητές στην ελευθερία των κινήσεών τους ενώ είμαι αρκετά παρεμβατικός. Φαίνεται να μην έχω αρκετή εμπιστοσύνη στους ίδιους για την βελτίωση των σχέσεών τους. Διαβάζοντάς το διαπιστώνω ότι έχω υπερβολικό άγχος από την όλη διαδικασία. Αισθάνομαι ότι ο χρόνος δεν είναι ποτέ αρκετός και χρειάζεται να κάνω καλύτερη διαχείρισή του. Από τα ημερολόγια των κριτικών φίλων διαπιστώνεται ότι οι πολλές υποομάδες με την τόσο διαφορετική κουλτούρα είναι δύσκολο να επικοινωνήσουν. Θεωρητικά οι μαθητές φαίνεται να έχουν θέληση αλλά όταν έρχεται η φάση της υλοποίησης, είτε αδυνατούν είτε είναι απρόθυμοι.
Ερμηνεία Παρακάτω θα προσπαθήσω να ερμηνεύσω τα ευρήματα της ανάλυσης δεδομένων.
Ερμηνεία παρατήρησης μαθητών Προσπαθώντας να ερμηνεύσω τα ευρήματα των παρατηρήσεων, διαπιστώνω ότι οι μαθητές είναι πολύ ενθουσιασμένοι με αυτό το εγχείρημα. Νιώθουν ξεχωριστοί αφού κάνουν κάτι ξεχωριστό και καινοτόμο στο σχολικό περιβάλλον που έχει μεγάλο αντίκτυπο. Χαίρονται και σχολιάζουν μεταξύ τους το γεγονός ότι οι υπόλοιποι μαθητές του σχολείου λένε πάμε στο «νέο κυλικείο» ή απλά στο «νέο» και οι ίδιοι έχουν πλεονεκτική και περίοπτη θέση ως μέλη του κυλικείου. Θέλουν να το χορτάσουν αυτό αλλά και να το διεκδικήσουν περισσότερο γι αυτό παρατηρείται το φαινόμενο να πηγαίνουν μέσα στο κυλικείο ακόμη κι όταν δεν έχουν βάρδια ή ακόμη κι όταν βρίσκεται μαθητής που δεν συμπαθούν. Σε καμία άλλη περίπτωση δε θα έρχονταν τόσο κοντά σωματικά, αφού και στην τάξη τους, η θέση που έχουν είναι τελείως απέναντι. Ωστόσο ακόμη δεν έχουν κατακτήσει τις δεξιότητες διαχείρισης αυτών που δε συμμετέχουν ενεργά και όταν κάποιος κάνει παρατήρηση στον άλλον για το λόγο αυτό, οξύνει τα πνεύματα. Αυτό που κρατάει τις ισορροπίες είναι το γεγονός ότι τους έχει γίνει αυστηρή παρατήρηση από εμένα πως όταν βρίσκεται πελάτης μπροστά δεν πρέπει να δείχνουμε τέτοια εικόνα σε καμία περίπτωση και έτσι όταν πλησιάζει πελάτης, κάθε αψιμαχία σταματά και δε συνεχίζεται ή μεταφέρεται σε άλλο χώρο ή χρόνο. Το γεγονός ότι πολλές φορές βρίσκονται στο χώρο του κυλικείου άνω των πέντε ατόμων που έχουν εργασία, είναι από τη μία ευχάριστο αφού ερμηνεύεται ως η απόλαυση της αίσθησης του ανήκειν, από την άλλη δημιουργεί προβλήματα σε αυτούς που ήδη εργάζονται και ίσως δημιουργήσει νέες ίντριγκες ή προστριβές. Μεταξύ των μαθητών Μον και Αθη δε φαίνεται η συνεργασία στο κυλικείο να αποδίδει τα προσδοκώμενα αφού όπως παρατήρησα η Μον εξακολουθεί να ασκεί ψυχολογική πίεση στην Αθη. Δε μπορώ να καταλάβω γιατί τόση κόντρα μεταξύ τους αλλά υποθέτω πως ο αυταρχικός χαρακτήρας της Μον με την έλλειψη διάθεσης για επικοινωνία από την Αθη, δημιουργεί αυτές τις καταστάσεις. Το ευχάριστο ωστόσο γεγονός είναι ότι βλέπω μια ακτίνα φωτός στη δράση μου για βελτίωση των σχέσεων αφού η Χρι συνδιαλέγεται τακτικά με τη Ματ και μάλιστα συνεργάζονται άψογα στην παρασκευή της κρέπας. Έχουν πολύ καλή επικοινωνία και είναι εμφανής η χαρά τους. Πιστεύω ότι η χαρά αυτή δεν είναι μόνο ως προς την διαδικασία αλλά και ως προς το πρόσωπο της μίας με την άλλη. Ωστόσο το ευχάριστο αυτό γεγονός της συμπεριφοράς της Ματ επισκιάζεται με την ίδια αρνητική σχέση της με τον Γιώ και τη Ζω. Είναι πολύ αυταρχική μαζί τους και ίσως αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι τα δύο παιδιά δεν της δίνουν σημασία όταν συμβαίνει αυτό. Παρατηρείται στο χώρο του «καπνιστηρίου» ότι οι υποομάδες των παλιών και νέων μαθητών να σχηματίζονται λιγότερες φορές και αυτό γιατί τώρα είναι όλοι μαζί και συζητούν για περιστατικά που έχουν γίνει μέσα στο κυλικείο και τους φαίνονται αστεία. Μου φαίνεται ότι τώρα έχουν γίνει αυτοί οι μαθητές η μία ομάδα και οι υπόλοιποι μαθητές του σχολείου μια άλλη. Η ομάδα των ρομά δε φαίνεται να έχει αλλάξει στάση εκτός από μια φορά που η Ματ με τη Χρι αντάλλαξαν γυαλιά. Επίσης το γεγονός ότι ρωτούν τους άλλους μαθητές του σχολείου στα διαλείμματα ή όταν δουλεύουν στο κυλικείο, για το πώς τους φαίνονται τα προϊόντα τους, το ερμηνεύω ως τάση για ανάδειξη των ικανοτήτων τους και του εγχειρήματός τους να λειτουργεί η τάξη τους το «νέο» κυλικείο του σχολείου. Ωστόσο χρειάζεται ακόμη δουλειά να γίνει από την πλευρά μου στην μεταξύ τους επικοινωνία γιατί πολλές φορές νιώθω να είμαι στο κυλικείο και να τους αστυνομεύω και όταν δεν βρίσκομαι εγώ εκεί ή κάποιος κριτικός φίλος να αρχίζουν να κάνουν «κοιλιά» τα πράγματα. Νομίζω πως αυτό είναι κάτι που έχουν μάθει από το γενικότερο εκπαιδευτικό πλαίσιο οι μαθητές και δύσκολα θα επιτύχω την αλλαγή.
Ερμηνεία παρατήρησης κριτικών φίλων Προσπαθώντας να ερμηνεύσω τώρα τα ευρήματα των παρατηρήσεων των κριτικών φίλων και συζητώντας μαζί τους διαπιστώνω ότι έχει περάσει η ιδέα πως όποιος βρίσκεται στη θέση του πωλητή είναι αυτός που κατευθύνει τα νήματα και οι εργαζόμενοι πίσω από αυτόν πρέπει να τον ακούν πιστά. Αυτό συμβαίνει στην πραγματική ζωή και ίσως το έχουν αντιληφθεί οι μαθητές που βρίσκονται μπροστά και έτσι το αποδέχονται και οι υπόλοιποι. Ίσως όμως και το σχολικό περιβάλλον είναι αυτό που δημιουργεί αυτή τη κατάσταση αφού ως πωλητές μπαίνουν οι πιο δυναμικοί χαρακτήρες οι οποίοι πιέζονται εσωτερικά να αναδείξουν αυτή τη δυναμικότητά τους μπροστά στους πελάτες, δηλαδή τους υπόλοιπους μαθητές του σχολείου. Επίσης, όπως παρατηρούν οι κριτικοί φίλοι, είναι πεπεισμένοι ότι η Αθη είναι αυτή που ξεκινά λεκτική επίθεση στην Μον και όχι το αντίστροφο. Έχουν παρατηρήσει την Αθη να λέει μια κουβέντα ή λέξη στην Μον ώστε να την εξοργίσει και το γεγονός ότι η Μον ανταποδίδει για μεγάλη χρονική διάρκεια με μη ενδεδειγμένη συμπεριφορά, την καθιστά τον θύτη και όχι το θύμα. Κάποια άτομα έχουν χτίσει άριστη συνεργασία μεταξύ τους (Γιω, Κατ, Χρι, Αν, Φρ, Ζω, Χρι) και ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν σοβαρούς λόγους να μη το κάνουν αυτό. Βλέπουν τα οφέλη της συνεργασίας με μεγαλύτερη ωριμότητα και το γεγονός ότι η Γιώ βρίσκεται σε αυτήν την κατηγορία δε με εκπλήσσει. Ωστόσο με εκπλήσσει το γεγονός ότι η Ρι και η Κατ έχουν την τάση να θέλουν να αποφεύγουν τις δουλείες όπως πλύσιμο, σκούπισμα, τακτοποίηση. Δε φαίνονταν φυγόπονες αλλά τώρα αυτό διακρίνεται εύκολα. Ο Ανε από μόνος του έχει αναλάβει το ταμείο και την διαχείριση των αποδείξεων και φαίνεται ότι δείχνει ζήλο για το αντικείμενο της λογιστικής. Δείχνει να τον ενδιαφέρει περισσότερο αυτό το κομμάτι από τις άλλες αρμοδιότητες. Η Ματ συνεχίζει την αρνητική της συμπεριφορά απέναντι στον Γιώ και την Ζω και ακόμη δεν έχω διαπιστώσει τους λόγους.
Ερμηνεία συνεντεύξεων μαθητών Διαπιστώνω πως η πλειοψηφία των μαθητών αποκομίζει περισσότερο και ποιοτικότερα οφέλη από την εκπαιδευτική διαδικασία αν υπάρχει ταυτόχρονη θεωρία και πράξη, με την βαρύτητα να πέφτει στην πρακτική διαδικασία. Έτσι στην θεωρητική ενότητα για την «Ηγεσία» στο μάθημα της επιχειρηματικότητας, έγινε περισσότερο κατανοητό το κεφάλαιο συζητώντας για τις τάσεις που έχουν δυναμικές προσωπικότητες στο κυλικείο να επιβάλλουν τον δικό τους τρόπο λειτουργίας του κυλικείου και αυτό να γίνεται αποδεκτό από τους υπολοίπους ενώ να δημιουργεί ίντριγκες όταν ο «ηγέτης» δεν είναι «δημοκρατικός». Έτσι συζητήσαμε και για τα χαρακτηριστικά των προσωπικοτήτων αυτών των μαθητών, όπου διαπιστώνεται από την πλειοψηφία οι λόγοι κάποιων προθέσεων. Επίσης οι μαθητές γνωρίζουν άλλους καλύτερα αφού συζητιόνται μελέτες περιπτώσεων. Βιωματικά έχουν αντιληφθεί πόσο δύσκολη είναι η συνεργασία ακόμη και με τους ως τώρα φίλους τους και συνειδητοποιώ ότι πρέπει να γίνει καλύτερη δουλειά στο κομμάτι της μεταξύ τους επικοινωνίας. Επιπλέον νιώθω και συνειδητοποιώ ότι γίνομαι πιεστικός σαν εκπαιδευτικός με αποτέλεσμα να μειώνω την αίσθηση ευχαρίστησης που λαμβάνουν από την δράση τους στο κυλικείο. Οι νέες γνωριμίες που έχουν γίνει είναι εξαιτίας της αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών εκτός σχολείου, κάτι που δε γίνονταν πριν όπως στην περίπτωση που πήγαν κάποιες κοπέλες για ψώνια του κυλικείου ή όταν κάποιες άλλες έψαχναν μαζί τρόπο να αποθηκεύσουν τα πλεονάζοντα παγάκια που έλιωναν, είχαν κοινή ανησυχία. Όταν κάποιοι μαθητές από παθητικοί γίνονται ενεργητικοί, δηλαδή καλούνται να αναλάβουν ρόλους και να ασκήσουν καθήκοντα, ενεργοποιούνται μέσα τους και οι κατάλληλοι μηχανισμοί. Έτσι μαθητές που δεν έδειχναν τέτοια σημάδια, τώρα επιβάλλονται στους συμμαθητές τους προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του κυλικείου, δηλαδή η αύξηση των εσόδων. Ακόμη μαθητές που έδειχναν την εντύπωση ότι δεν εργάζονται αρκετά, διαπιστώνεται ότι εκτελούν «εντολές» των ηγετικών φυσιογνωμιών. Διακρίνονται οι περιπτώσεις όπου η Ματ ανέθεσε στην Χρι και στην Αθα να πλύνουν όλα τα άπλυτα πιάτα, μαχαιροπίρουνα, κούπες κτλ και επειδή αυτή είναι μια επίπονη διαδικασία που δε θα έκαναν αρκετοί, μπορούν να πάρουν «ρεπό» την υπόλοιπη μέρα ή να καθίσουν στο κυλικείο και να κάνουν τις πολύ ελαφριές δουλείες ή αυτές ήθελαν.
Ερμηνεία συνεντεύξεων κριτικών φίλων Οι κριτικοί φίλοι δείχνουν ενδιαφέρον για την εξέλιξη του project αλλά και του σχεδίου δράσης που έχω αναλάβει και συμμετέχουν. Έτσι πολλές φορές με ρωτούν για τις εξελίξεις ή μου αναφέρουν τις παρατηρήσεις τους. Έχουν ενδιαφέρον οι καταθέσεις της Κας Ιωάννας όπου μου αναφέρει πως γνωρίζει όλα τα παιδιά από πέρισυ, ωστόσο δεν είχε διαπιστώσει ότι κάποιοι μπορεί να είναι τόσο «δουλευταράδες» ή ότι κάποιοι άλλες τόσο «γλωσσούδες». Ο Κος Δημήτρης αναφέρει πως «…παραδέχομαι ότι τις Μον, Ματ, και Κατ, τις είχα ξεγράψει από το μάθημά μου αλλά μάλλον φταίω εγώ για την παθητική τους στάση, γιατί τις βλέπω στο κυλικείο να κάνουν σημαντική δουλειά και να εφαρμόζουν πράγματα που έχουμε πει στο μάθημα του τουρισμού…». Ωστόσο και οι δύο κριτικοί φίλοι έχουν τις επιφυλάξεις τους για την διάρκεια και την ένταση της βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ των μαθητών καθότι δεν υπάρχει συνέχεια σε αυτή τη δραστηριότητα, ούτε καθημερινά στο σχολείο αλλά ούτε και τα απογεύματα εκτός σχολείου πλην μικρών περιπτώσεων.
Ερμηνεία προσωπικού ημερολογίου Διαπιστώνω πως είμαι αρκετά περιοριστικός με τη δράση των μαθητών μου και αυτό οφείλεται ίσως στις υψηλές μου προσδοκίες και στην αδυναμία μου να αποδεκτώ τα λάθη τους. Το υψηλό μου άγχος για την επιτυχία της λειτουργίας του κυλικείου δε με αφήνει να συνειδητοποιήσω ότι τα λάθη πρέπει να είναι αποδεκτά και αναμενόμενα και πάνω σε αυτά να γίνει διάλογος ή μάθημα για την αποφυγή τους. Πρέπει να αφήσω περισσότερο ελεύθερους τους μαθητές και να μάθουν οι ίδιοι από τα λάθη τους. Κατ επέκταση φαίνεται ότι δε μπορώ να τους εμπιστευτώ καθότι βλέπω πως είναι πολύ ασταθής στις σχέσεις τους. Από τη μια στιγμή στην άλλη, αυτοί που είναι φίλοι μπορεί να μαλώσουν μεταξύ τους και μετά από μέρες να επανορθώσουν χωρίς να φαίνεται να έχουν πάρει κάποιο μάθημα από όλο αυτό. Το άγχος που με διακατέχει νομίζω πως προέρχεται από την πεποίθησή μου ότι πρέπει να λογοδοτήσω στο σύλλογο των καθηγητών για τη δράση μου και νιώθω υπόλογος για τα θετικά ή τα αρνητικά της δράσης αυτής. Κάποιες φορές αισθάνομαι τύψεις ότι δεν είμαι αρκετά ικανός να παρέμβω σε ένα τέτοιο θέμα όπως αυτό της βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ των μαθητών. Επιπλέον παράγοντας του άγχους είναι ο περιορισμός του χρόνου αφού ορισμένες μέρες την εβδομάδα μπορώ να συμμετάσχω με έρευνα δράσης ενώ το project τρέχει διαρκώς όπως και οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών να αλλάζουν.
Ερμηνεία ημερολογίων κριτικών φίλων Από τα ημερολόγια των κριτικών φίλων διαπιστώνω πως οι κριτικοί φίλοι συμμετάσχουν ενεργά στο σχέδιο δράσης και έχουν όμοιες ανησυχίες με τις δικές μου. Ωστόσο έχουν και οι ίδιοι τις ανησυχίες τους για το βαθμό πραγματοποίησης των στόχων, κάτι που μου δημιουργεί επιπλέον άγχος αλλά με ωθεί να ζητήσω περισσότερη από την ενεργή τους συνεισφορά.
(Ανα)Στοχασμός Το γεγονός ότι αυτό που έχω παρατηρήσει ο ίδιος (η Μον επιτίθεται στην Αθη) έρχεται σε αντιδιαστολή με αυτό που έχουν παρατηρήσει οι κριτικοί φίλοι (η Αθη ξεκινά σχεδόν πάντα την κόντρα) με κάνει να αναρωτιέμαι αν είμαι αρνητικά προκατειλημμένος με την Μον. Διαπιστώνω ότι μάλλον κάτι τέτοιο συμβαίνει καθώς η Μον ήταν το πρώτο άτομο που έδειξε μη επιτρεπτή στάση απέναντί μου στα πρώτα μου μαθήματα στο σχολείο τους. Αυτή μου τη στάση ενισχύει το γεγονός ότι θεωρώ την Αθη ευάλωτη λόγο του bullying που δέχεται από την Μον και άλλους στο σχολείο της καθώς και το γεγονός ότι με κάνει να την λυπάμαι λόγο της κακής οικογενειακής της κατάστασης που έτυχε να μάθω από συζήτησή μου με τον διευθυντή. Επιπλέον, τα πολλά μέρη που έπρεπε να είμαι προκειμένου να κάνω παρατήρηση ή συνέντευξη με τους μαθητές ή τους κριτικούς φίλους, με έκανε να μην έχω παρατηρήσει το γεγονός ότι η θέση του πωλητή εκπέμπει μια θέση εξουσίας που περνάει συνειδητά ή υποσυνείδητα στους άλλους ότι πρέπει να εκτελούν τις εντολές του. Μάλιστα η θέση αυτή φαίνεται να δίνει την εξουσία να μιλά στους άλλους με όποιο τόνο και διάθεση θέλει. Επιπλέον δεν είμαι σίγουρος για την ένταση και την διάρκεια της σύσφιξης των σχέσεων, κάτι που οι κριτικοί φίλοι με έκαναν να το σκέφτομαι έντονα. Το πρότζεκτ σε λίγες μέρες τελειώνει αλλά θα προσπαθήσω μέχρι την τελευταία στιγμή να πετύχω τους στόχους τους σχεδίου δράσης, λαμβάνοντας και ο ίδιος πληροφορίες για μελλοντικές μου δράσεις. Πέρα από όλες τις δράσεις σκέφτομαι ότι πρέπει να αφήσω περισσότερο ελεύθερους τους μαθητές να απολαύσουν την διαδικασία πώλησης και της λειτουργίας του κυλικείου. Θα μειώσω κατά 80% τον χρόνο μου που θα βρίσκομαι μέσα στο κυλικείο «αστυνομεύοντάς» τους και ευελπιστώ ότι θα λύσουν μόνοι τους τα προβλήματα ή θα επαναπροσδιορίσουν τις μεταξύ τους επικοινωνιακές σχέσεις. Μέσα από τον αναστοχασμό διαπιστώνω ότι πρέπει να βελτιστοποιήσω τα ερευνητικά μου εργαλεία ώστε να είναι πιο αποδοτικά και συγκεκριμένα στους στόχους που έχω θέσει. Διαβλέπω επομένως πως τα οφέλη που αποκόμισα ο ίδιος αλλά και οι εμπλεκόμενοι από την όλη διαδικασία είναι πολύ σημαντικά. Συνειδητοποίησα ότι τέτοιου τύπου δράσεις στο σχολικό περιβάλλον μπορούν και θα έπρεπε να υλοποιούνται. Θα ήταν ωφέλημα να λάμβαναν χώρα από την αρχή της σχολικής χρονιάς. Οτιδήποτε θέλουμε να αλλάξει προς το θετικό είναι δυνατόν να επιτευχθεί στην σχολική κοινότητα αρκεί να υπάρξει συνεργασία. Στο σημείο αυτό συνειδητοποιώ ότι δεν έχω εμπλέξει στην όλη διαδικασία το σύλλογο των εκπαιδευτικών ούτε έχω ζητήσει τη γνώμη ή τις ιδέες τους για τη δράση κάτι που σε μελλοντική έρευνα δράσης θα το έκανα. Ο τρόπος που ασκώ εποπτεία έχει αλλάξει. Από έντονα παρεμβατικός είμαι θεατής της δράσης και επιδιώκω να κατανοήσουν από μόνοι τους οι μαθητές από τρόπους δράσης τους και συμπεριφοράς.
Αναμενόμενα αποτελέσματα Αναμένω να βελτιωθούν οι σχέσεις όλων των μαθητών μεταξύ τους, σε κάποιους σε μικρό βαθμό και σε κάποιους σε μεγάλο. Σίγουρα όμως όλοι θα εργαστούν ομαδικά. Θα δημιουργηθούν διαπληκτισμοί και θα είναι σε θέση να τους λύσουν μόνοι τους. Η Χρι αναμένω να έχει ηγετική στάση καθότι είναι δυναμικός χαρακτήρας και δουλεύει ήδη τα απογεύματα έως αργά το βράδυ σε καφέ-μπαρ της περιοχής της οπότε η διαδικασία λειτουργίας του κυλικείου θα της φαίνεται εύκολη υπόθεση. Επιπλέον αναμένω από τους μαθητές των υποομάδων να θέλουν να έχουν μαζί βάρδια ώστε να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί. Θα κοιτάξω να το λάβω υπόψη αλλά προτεραιότητα θα έχει να εμπλακούν μεταξύ τους μαθητές που δεν έρχονται συχνά σε επαφή. Όλοι οι μαθητές στα μαθήματα που τους διδάσκω έχουν αυξήσει την βαθμολογία τους κατά τουλάχιστον δύο μονάδες. Έχουν έλθει σε περισσότερο ενεργητική στάση και συμμετοχικότητα στην τάξη, τουλάχιστον στα μαθήματά μου. Απροσδόκητα αποτελέσματα Γεγονότα που δε περίμενα να προκύψουν από την 1η φάση του σχεδίου δράσης είναι πως έξι από τους μαθητές μου ζήτησαν με δική τους πρωτοβουλία, ότι θέλουν να «…γράψουμε σε ένα χαρτί τις εμπειρίες μας από το κυλικείο». Αργότερα έμαθα πως σε κάποιο άλλο μάθημα, η καθηγήτριά τους ανέφερε ότι δρα πολύ θετικά στην ψυχολογία του κάθε ανθρώπου να γράφει ημερολόγιο. Εδώ αναρωτιέμαι αν ενημέρωσα ο ίδιος σωστά τους μαθητές μου για την τήρηση ημερολογίου ή αν μέσα μου ήμουν πεπεισμένος ότι δε θα το έκαναν αυτό οπότε δε πίεσα και ο ίδιος αρκετά τον εαυτό μου να τους μεταφέρω αυτό το γεγονός. Ωστόσο τους ανέφερα ότι αυτό είναι πολύ θετικό σημάδι σχολιάζοντας το γεγονός ότι θέλουν και οι έξι κάτι κοινό, άσχετα που δεν έχετε και τις καλύτερες σχέσεις μεταξύ σας. Τους ενημέρωσα ότι αυτό είναι κάτι προσωπικό για τον καθένα αλλά μπορούν να το συζητήσουν και μεταξύ τους αν θέλουν. Από εμένα έχουν το ελεύθερο να γράψουν ότι επιθυμούν αλλά θα ήθελα να δώσουν βαρύτητα στα γνωστικά και συναισθηματικά οφέλη και αν παρατήρησαν κάτι στις μεταξύ τους σχέσεις. Η κριτικός φίλος Κα Ιωάννα διαπίστωσε ότι τον τελευταίο μήνα μειώθηκαν οι ωριαίες αποβολές των μαθητών λόγο της μη αρμόζουσας συμπεριφορά τους μέσα στην τάξη και έχει πολύ καλή εικόνα για αυτό καθότι η ίδια καταχωρεί ανά 3 ημέρες της απουσίες τους και πιστεύει ότι κατά πολύ σε αυτό πρέπει να έχει συμβάλει η δράση έρευνάς και η λειτουργία του κυλικείου. Η Γιω πήγε στο σπίτι της Βας να φτιάξει τα νύχια της κάτι που δεν είχε γίνει καμιά φορά. Την ρώτησα γιατί πήγε στη Βας και όχι κάπου αλλού και μου απάντησε ότι το είχαν κανονίσει από το σχολείο την ώρα του κυλικείου είχαν ανοίξει μεγάλη κουβέντα για αυτό το θέμα. Δε γνωρίζω αν αυτή η σχέση θα αναπτύσσονταν ούτως ή άλλως ή είναι αποτέλεσμα του σχεδίου δράσης, ωστόσο δείχνει θετική αλληλεπίδραση και εκτός σχολείου και μάλιστα δύο υποομάδων της τάξης διαφορετικών που ίσως αποτελέσει της αρχή και με επαφή μεταξύ άλλων συμμαθητών εντός και εκτός σχολείου. Με την Χρι δεν εξελίχθηκαν καθόλου τα γεγονότα όπως το περίμενα καθότι έρχεται κάθε πρωί κουρασμένη στο σχολείο λόγω του ότι δουλεύει μέχρι αργά στο μπαρ και έτσι είναι αμέτοχη σχεδόν στη λειτουργία του σχολείου. Δεν της αρέσει η διαδικασία καθότι όπως αναφέρει «φτιάχνω όλη μέρα καφέδες στο μαγαζί θα φτιάχνω κι εδώ;». Έτσι περιορίζομαι στο να προσπαθώ να την πείθω να μεταφέρει την γνώση της στους λοιπούς μαθητές ώστε να πετύχουμε κάτι που το κάνει αλλά όχι με προθυμία.
Πέμπτο βήμα: Επανασχεδιασμός Θέτω σε άλλη βάση την οπτική μου σκοπιά για την Μον και την Αθη. Πλέον τις βλέπω και τις αντιμετωπίζω ως ίσες, τόσο σαν θύτες όσο και σαν θύματα bulling στην σχολική κοινότητα, διατηρώ ουδέτερη θέση όταν βρίσκομαι ως μάρτυρας κάποιας διένεξής τους και προωθώ διαδικασίες ώστε να επιλύσουν δημοκρατικά μόνες τους τις διενέξεις. Θα εισαχθούν νέοι κανονισμοί, όπως απόλυση, πρόστιμο, επίπληξη για τους μη συμμορφούμενους συνεταίρους. Το γενικό καλό και συμφέρον της επιχείρησης θα υπερτερεί έναντι του ατομικού και η αποτυχία αυτού εξαρτάται από την συνεισφορά όλων. Επιπλέον το προσωπικό με τις λιγότερες παρατυπίες θα αμείβεται με μπόνους επί του εβδομαδιαίου μισθού του. Έτσι θα προωθούνται οι καλές πρακτικές και θα αναδεικνύονται οι ενδεδειγμένες συμπεριφορές και στάσεις. Ανατροφοδότηση για τη λειτουργία του κυλικείου θα γίνεται κάθε μέρα μεταξύ των εμπλεκόμενων. Όταν ο ερευνητής θα απουσιάζει θα παίρνει μέρος ένας από τους κριτικούς φίλους που υπάρχει πάντα διαθέσιμος. Αυτή η ανατροφοδότηση θα γνωστοποιείται σε όλους τους μαθητές ακόμη και αυτούς δε συμμετέχουν ή απουσιάζουν εκείνη την ημέρα. Οι μαθητές θα αφεθούν περισσότερο ελεύθεροι γιατί πιστεύω πως αν φύγει ο «επαΐων» ερευνητής και εκπαιδευτικός από την επίβλεψη, οι μαθητές θα δράσουν ποιοτικότερα αφού έχουν ήδη κατακτήσει τις γνώσεις και απαιτήσεις για την ορθή λειτουργία του κυλικείου και γνωρίζουν πως η βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων είναι καθοριστικός παράγοντας.
Στοχοθέτηση
Να εργαστούν περισσότερο ομαδικά και συνεργατικά άτομα μεταξύ τους που δεν είχαν την ευκαιρία ως τώρα
Να βελτιωθούν οι σχέσεις μεταξύ τους
Να προσπαθούν να προάγουν αυτόνομα την συνεργασία μεταξύ τους
Να επιλύουν δημοκρατικά μόνοι τους τυχών συγκρούσεις
Να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για τη λειτουργία του κυλικείου χωρίς παρεμβάσεις του ερευνητή και των κριτικών φίλων. Τα παραπάνω αναμένετε να καλύψουν όλους τους συνδυασμούς για βελτίωση των σχέσεων των συμμαθητών, να αναπτυχθεί η συνεργασία και συνεισφορά αυτόνομα από όλους και να καταστήσει περισσότερο υπεύθυνους τους μαθητές.
Διαμόρφωση σχεδίου δράσης Θα γίνει πάλι προσπάθεια να πεισθούν οι μαθητές για το όφελος της τήρησης ημερολογίου και θα παρουσιαστεί των παράδειγμα των μαθητών που εν μέρει το έπραξαν ήδη και θα ακουστεί και η γνώμη των ίδιων. Ακόμη και όταν ζητείται η παρέμβαση του εκπαιδευτικού για οποιοδήποτε λόγο, θα αναφέρω ότι καλούνται να επιλύσουν οι ίδιοι οποιοδήποτε θέμα προκύπτει και ότι ο ίδιος θα είμαι παρόν μόνο κατά την ανατροφοδότηση της ημέρας.
Ερευνητικά ερωτήματα
Θα καταφέρουν οι μαθητές να ανεβάζουν το επίπεδο των σχέσεών τους σε εκτός σχολείου δράσεις;
Η ομαδική συνεργασία έκανε περισσότερο αυτόνομους κάποιους μαθητές ή περισσότερο συνεργατικούς κάποιους άλλους;
Τι αναφέρουν οι ίδιοι οι μαθητές ως συμπέρασμα από την όλη διαδικασία;
Κριτήρια αξιολόγησης
Η μείωση αναζήτησης των παρεμβάσεων από τον εκπαιδευτικό
Η αύξηση των εσόδων του ταμείου και οι λόγοι του
Ανάληψη πρωτοβουλιών από τους μαθητές
Η διατήρηση της επίτευξης των στόχων του 1ου κύκλου έρευνας δράσης
Μέσα συλλογής δεδομένων
Τις εβδομαδιαίες αποφάσεις του ΔΣ
Τα πρακτικά της ημερήσιας λειτουργίας του κυλικείου Το κυτίο παραπόνων των πελατών (μαθητές άλλων τάξεων, καθηγητές, προσωπικό)
Ημερολόγιο κριτικών φίλων και ερευνητή
Συνεντεύξεις με μαθητές τάξης μου αλλά και από άλλους μαθητές του σχολείου με την ιδιότητα του πελάτη του κυλικείου, από κριτικούς φίλους και ερευνητή
Παρατήρηση ερευνητή και κριτικών φίλων Παράρτημα Προσωπικό Ημερολόγιο για το Σχέδιο Δράσης Πέμπτη 1/5/2014 Έπειτα από την απόφασή μου να τρέξω το σχέδιο δράσης στο μάθημα του project για την βελτίωση των σχέσεων των μαθητών αναρωτιέμαι αν θα υπάρξει αποτέλεσμα. Βέβαια η διαδικασία φαίνεται ενδιαφέρουσα αλλά με τους συγκεκριμένους μαθητές και την γενική κατάσταση που επικρατεί στο σχολείο δε ξέρω τι μπορεί να γίνει. Αβεβαιότητα υπάρχει σε κάθε βήμα. Ωστόσο αισθάνομαι λίγο καλύτερο με το κομμάτι των κριτικών φίλων γιατί τουλάχιστον θα έχω βοήθεια από συναδέλφους που φάνηκε ότι δεν θα διστάσουν να μου την δώσουν. Στο δεύτερο δεκάλεπτο διάλειμμα ήμουν τυχερός που βρήκα την Κα Ιωάννα και τον Κο Δημήτρη να συζητάν για θέματα της τάξης τους και τους είπα πως θέλω να τους μιλήσω. Τους εξήγησα για το σχέδιο δράσης και συμφώνησαν να με βοηθήσουν. Ο Δημήτρης μάλιστα κάνει το Διδακτορικό του αυτό τον καιρό και γνωρίζει κάποια πράγματα και η Ιωάννα το βρήκε ενδιαφέρον. Ωστόσο μου επεσήμαναν ότι πρέπει να οργανώσουμε τις συναντήσεις μας καθότι ο χρόνος όλων είναι περιορισμένος αλλά δε συμπίπτουν κιόλας πάντα τα κενά μας. Με την Ιωάννα όμως δε θα έχω πρόβλημα καθότι έχουμε μαζί το μάθημα του project οπότε σχεδόν πάντα θα βρίσκω τον έναν από τους δύο κριτικούς φίλους. Οι μαθητές, παρότι τους εξήγησα την υφιστάμενη κατάσταση, δε νομίζω ότι έχουν αντιληφθεί όλο αυτό που πρόκειται να γίνει με το κυλικείο. Για να κεντρίσω περισσότερο το ενδιαφέρον τους έπρεπε να πω πώς αυτό το εγχείρημα δεν έγινε γίνει σε κανένα σχολείο ως τώρα και πως είμαστε οι πρώτοι. Κάποιοι ενδιαφέρθηκαν και κάποιοι άλλοι όχι. Δεν νομίζω ότι θέλουν εξάλλου να φτιάξουν τις σχέσεις μεταξύ τους. Ο καθένας έχεις την παρέα του και αντιμετωπίζει τις δυσκολίες μόνος του. Έτσι έχουν μάθει και τώρα εγώ θα προσπαθήσω να αλλάξω ή να παρέμβω σε αυτήν τους την διαδικασία. Ωστόσο τους άρεσε η διαδικασία, όσο περίεργη και αν τους φαίνονταν όπου μέσα στην τάξη, βάλαμε όλα τα θρανία στην άκρη και φτιάξαμε ένα μεγάλο κύκλο με τις καρέκλες, χωρίς κενά μεταξύ μας και συζητήσαμε για τις ιδέες μας. Αυτό είναι το μόνο θετικό σημάδι που είδα αν και δεν ήταν όλα όπως τα περίμενα, διέκοπτα διαρκώς για να φέρω την τάξη. Διαρκώς στο επίκεντρο η προστριβές της Μον με την Αθη. Διαπιστώνω επίσης ότι πάλι τα πηγαδάκια των μαθητών κάθισαν συνεχόμενα μεταξύ τους. Στον διευθυντή έκανα πλήρη ενημέρωση και μου άφησε το ελεύθερο να δράσω διακρίνοντας μια επιφύλαξη στο βλέμμα του. Περίμενα να με ρωτήσει περισσότερα για το σχέδιο δράσης ή άλλα δεδομένα αλλά δεν έγινε τίποτα από αυτά. Μου έδωσε τα τρία κλειδιά της αίθουσας που θα φτιάχναμε το κυλικείο. Έδωσα ένα στην κριτικό φίλο Κα Ιωάννα, έβαλα ένα στο μπρελόκ μου και το τρίτο το κράτησα επίσης εγώ με τη σκέψη ότι ή θα το έχεις ένας μαθητής ή κάπως θα το διαχειρίζονται μεταξύ τους, όταν έρθει η ώρα θα το συζητήσουμε. Έχω αρκετό άγχος καθότι τρέχουν και πολλές άλλες εργασίες στο μεταπτυχιακό μου, δουλειές στο γραφείο και μαθήματα στο φροντιστήριο. Έχω ήδη εξασφαλίσει μαθήματα στο φροντιστήριο αναγκαστικά τα απογεύματα της πέμπτης οπότε από τώρα γνωρίζω ότι θα λείψω σε δύο από τα έξι μαθήματα της έρευνας δράσης αλλά δε γίνεται διαφορετικά. Θα καλύψω τα κενά μου με συναντήσεις και λήψεις πληροφοριών από συμφοιτητές καθότι με ορισμένους έχω άψογη συνεργασία.
Παρασκευή 9/5/2014 Όλες τις προηγούμενες μέρες συζητούσαμε με τους μαθητές στην τάξη για την διαδικασία λειτουργίας του κυλικείου. Κάναμε τα μαθήματα της Επιχειρηματικότητας, Λογιστικής και Σύγχρονο Γραφείο, έχοντας κεντρικό άξονα το κυλικείο. Θεωρώ ότι έτσι το μάθημα γινόταν πιο ρεαλιστικό και πιο ενδιαφέρον, αυτό πέρασε και σε εμένα αφού έπιασα τον εαυτό μου να μιλά με μεγάλο ενδιαφέρον και να καταστρώνουμε σχέδια δράσης μαζί με την πλειοψηφία των μαθητών. Θεωρώ όμως ότι το κούρασα λίγο με τη θεωρία και είχα εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών υπέρ του δέοντος ώσπου άκουσα από την Άννα να λέει «…αρκετά Κύριε, θα το ανοίξουμε και θα δούμε πως θα πάει και ότι προκύψει το φτιάχνουμε εκείνη τη στιγμή, αμάν!». Έτσι την σημερινή μέρα, που έχουμε εξάωρο με τους μαθητές, την αφιερώσαμε στον καθαρισμό της αίθουσας που θα γίνει το κυλικείο μας και στην οργάνωσή του. Έτσι αρχικά καλύψαμε τα παράθυρα με χαρτόνια και δώσαμε υπόσχεση, μέχρι να ανοίξει το κυλικείο να μην αναφέρει κανείς για το τι κάνουμε, έτσι ώστε να αποτελέσει το γεγονός εκείνης της ημέρας, ένα από τα κόλπα του μάρκετινγκ. Έχω την αίσθηση ότι αυτό το κοινό «μυστικό» δημιουργεί συνθήκες ομαδικότητας. Συνεχίσαμε με την απομάκρυνση των υλικών που υπήρχαν από πριν στο χώρο, την καθαριότητά του και την οργάνωσή του. Εδώ όμως δεν υπήρχε συμμετοχικότητα από όλους ενώ ήταν εμφανές ότι το βάρος το σήκωναν κάποιοι συγκεκριμένοι. Χρειάστηκε πολλές φορές να πάω πίσω στα «καπνιστήρια» και να επιπλήξω μαθητές ή να τους υπενθυμίσω ότι άλλα ήταν αυτά που μου είχαμε συμφωνήσει μέσα στην τάξη και άλλα συμβαίνουν τώρα. Ίσως αυτό θα πρέπει να το περιμένω σε όλη τη διάρκεια του project και του σχεδίου δράσης μου. Αφού καθαρίστηκε ο χώρος, μεταφέραμε δύο ντουλάπες που δανειστήκαμε από το γραφείο των καθηγητών και μερικά θρανία και καρέκλες που πήραμε από την αίθουσα των βιβλίων και τα οργανώσαμε στο χώρο μας. Συζητήσαμε για τις διάφορες θέσεις εργασίας και τα πόστα. Ακούστηκαν γνώμες για το τι προτιμά ή δε θέλουν ορισμένοι μαθητές και λήφθηκε υπόψη. Διέκρινα σε όλους τους μαθητές την ανυπομονησία να λειτουργήσουμε. τους ανέφερε ότι παρότι υπάρχουν ακόμη πράγματα που πρέπει να γίνουν σωστά, ωστόσο θα ανοίξουμε και τα διορθώνουμε στην πορεία. Τους ανέφερα για παράδειγμα πως δε γίνεται να αρχίσουμε να πουλάμε αφού δεν έχουμε κάνει σωστή κοστολόγηση των προϊόντων, θα πουλάμε λοιπόν κατά προσέγγιση και βλέπουμε. Αλλά αυτό θα έχει επίπτωση στα κέρδη μας. Οι μαθητές ήταν πολύ ενθουσιασμένοι για να αντιληφθούν τι σημαίνει αυτό. Έτσι συμφωνήσαμε ότι θα ανοίξουμε την Δευτέρα και το υπόλοιπο της ημέρας φτιάχναμε διάφορες λεπτομέρειες για την μεγάλο άνοιγμα της Δευτέρας όπως διαφημιστικό πανό, φυλλάδια, δημιουργία ταμπελών με τιμοκαταλόγους και άλλα σχετικά. Η προμήθεια των υλικών θα γίνονταν το Σάββατο, πολλοί μαθητές θα έφερναν υλικά από το σπίτι τους αλλά και σκεύη και καταγράψαμε σε χαρτί το ποσό που θα έδινε κάθε μαθητής για τις πρώτες ανάγκες του κυλικείου (κεφάλαιο) το οποίο σύντομα θα τους επιστρέφονταν. Σε όλη τη διαδικασία ήταν στο χώρο η κριτικός φίλος Ιωάννα με την οποία είχαμε άψογη συνεργασία και τον ίδιο ενθουσιασμό. Ωστόσο ο ίδιος είχα αρκετό άγχος γιατί αισθάνομαι πως όλο το βάρος της επιτυχίας ή μη του εγχειρήματος πέφτει στους ώμους μου. Ο κριτικός φίλος Δημήτρης ήρθε να δει τι γίνεται αλλά υποχρεώσεις δεν τον άφησαν να μείνει περισσότερο.
Τετάρτη 14/5/2014 Οι μαθητές εξακολουθούν να με δυσκολεύουν. Δε παίρνουν όλοι στα σοβαρά τη λειτουργία του κυλικείου. Παρότι ξεκινήσαμε δυνατά, με το κυλικείο να γίνεται το επίκεντρο συζήτησης στους μαθητικούς κόλπους. Οι πωλήσεις πήγαν πολύ καλά, μας άφησαν χωρίς εμπόρευμα, κάτι που ήταν απρόβλεπτο. Λύσεις εν μέρει βρέθηκαν για τα προβλήματα αλλά αναφορικά με τις σχέσεις των μαθητών δε βλέπω την βελτίωση που περίμενα. Ίσως το γεγονός ότι βιάζομαι να δω κάποια τρομερή αλλαγή κάνει κακό σε εμένα και το σχέδιο δράσης μου. Ενδιαφέρον είχαν οι συζητήσεις στο Διοικητικό Συμβούλιο όπου κάποιοι εξέφρασαν ανοιχτά τα παράπονά τους. Αυτά είχαν να κάνουν με την ασυνέπεια κάποιων, με την αυταρχικότητα κάποιων άλλων και την ασυνεννοησία κάποιες φορές. Δύο μαθήτριες εξέφρασαν την επιθυμία τους να αποχωρήσουν από την όλη διαδικασία αν δε λυθούν άμεσα αυτά τα θέματα. Επίσης δύο μαθήτριες τιμωρήθηκαν με ποινή 10% επί του μισθού τους για το λόγο ότι αμέλησαν βασικές αρμοδιότητες στο κυλικείο. Η απόφαση ήταν ομόφωνη ενώ οι ίδιες δεν έδειξαν αν ενοχλούνται.
Παρασκευή 16/5/2014 Το κυλικείο έκανε μεγάλη θραύση όλες τις μέρες στην σχολική κοινότητα. Είχαμε την υποστήριξη από όλους τους μαθητές, οι τιμές ήταν χαμηλές και η ποιότητά μας υψηλή. Φορούσαμε γάντια, εκδίδαμε αποδείξεις, κάτι που βρήκε απήχηση θετική σε όλους. Μεγάλη υποστήριξη είχαμε και από τους εκπαιδευτικούς του σχολείου σε όλα τα προϊόντα και μάλιστα έπειτα από μικρή έρευνα που έκανα εγώ και οι κριτικοί φίλοι διαπιστώσαμε ότι δε μας υποστηρίζουν λόγω συναδελφικότητα αλλά λόγω των εξαιρετικών προϊόντων μας στη χαμηλή τιμή. Οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών φαίνεται να εξελίσσονται θετικά, αργά αλλά σταθερά. Κάθομαι και τους παρατηρώ όταν δουλεύουν ή όταν κάνουν το διάλειμμά τους. Ωστόσο είμαι συγκρατημένος στις σκέψεις και προσδοκίες μου. Οι παρατηρήσεις δεν είναι αρκετές από μόνες τους. Αισθάνομαι πως πρέπει να συλλέξω επιπλέον πληροφορίες συζητώντας με τα παιδιά, έχοντας πάντα κεντρικό άξονα την διερεύνηση των μεταξύ τους σχέσεων και ανεύρεσης τρόπων βελτίωσης αυτών. Την επόμενη μέρα σκέφτομαι να μιλήσω με όσους περισσότερους μπορώ στα διαλείμματα. Ενημερώνω τους κριτικούς φίλους για την πρόθεσή μου καθώς και ότι θα βρεθούμε κάποια στιγμή της ημέρας να ενημερωθούμε για τις παρατηρήσεις μας. Τους αναφέρω ότι θα κάνω ο ίδιος τις συνεντεύξεις αλλά αν δοθεί η ευκαιρία σε κάποιον, καλό θα ήταν να το κάνει αφού πρώτα με ενημερώσει, μην τυχόν και έχω μιλήσει ήδη εγώ με τον συγκεκριμένο μαθητή και προϊδεαστούν αρνητικά. Περισσότερο από όλους μας με τα παιδιά μιλά η Ιωάννα γενικότερα, η οποία είναι και υπεύθυνη του τμήματος και κατ επέκταση της καταχώρησης των απουσιών των μαθητών. Εγώ τους συναντώ αρκετές φορές και μιλάμε όποτε έρχονται να με ρωτήσουν διάφορα θέματα που τους απασχολούν για τον υπολογιστή, το κινητό τους ή αγορές που σκοπεύουν να κάνουν καθότι ξέρουν ότι σε αυτά τους έχω βοηθήσει πολύ στο παρελθόν. Ο Δημήτρης εκ των πραγμάτων τους βλέπει δύο ώρες μόνο στην εβδομάδα και λίγες είναι οι φορές που δεν έπρεπε να φύγει αμέσως από το σχολείο. Ωστόσο η αντίληψή του είναι σημαντική για μένα. Έτσι πρώτα έρχομαι σε επαφή με την Γιώ. στο δεύτερο διάλειμμα, αφού το πρώτο είναι πεντάλεπτο, λίγος χρόνος που τα περισσότερα παιδιά ακόμη προσπαθούν να προσαρμοστούν στις εκπαιδευτικές ανάγκες της ημέρας. Ρωτώ την Γιώ, αν βρήκε κάποια δουλειά, θυμήθηκα ότι μου είχε αναφέρει πριν λίγο καιρό ότι ψάχνει γενικότερα μαζί με την Μον. Μου αποκρίθηκε ότι δεν βρήκαν κάτι ακόμη και την ρώτησα με ποιο τρόπο ψάχνει να βρει εργασία. Μου είπε μέσω αγγελιών και την ρώτησα πως μπορεί να αξιοποιήσει και γνωριμίες της και από ότι άκουσα, η θεία της Αθη, έχει μεγάλο λογιστικό γραφείο και θα πάρει την ανιψιά της γιατί όχι και τις ίδιες. Μου αποκρίθηκε κάτι που μου έκανε εντύπωση, «…το σκέφτηκα κι εγώ, αλλά η Μον, δεν θέλει να ακούει ούτε το όνομα της Αθη». Την ρώτησα γιατί πιστεύει ότι συμβαίνει αυτό και μου εξήγησε για κάποια παλιά δανεικά χρήματα που η μια κοπέλα ισχυρίζεται ότι δεν εισέπραξε ποτέ ενώ η άλλη ότι τα έδωσε. Μου ανέφερε επίσης ότι και οι δύο είναι εγωίστριες. Την ρώτησα αν προτιμά αυτή τη κατάσταση που επικρατεί στο τμήμα ή αν θέλει να κάνουμε κάτι ώστε να έρθουμε πιο κοντά και μου απάντησε πως εννοείτε πως το θέλει και «…εσείς τι νομίζετε, δε το προσπαθήσαμε; Αλλά πάντα κάτι γίνεται». Συνέχισε λέγοντάς μου πως «…η Ρι., μάλλον έχει κλέψει τα τσιγάρα της Μον και κόντεψαν να σφαχτούν μια μέρα…». Συνέχισαν κι άλλες ερωτήσεις με την Γιώ και κατάλαβα από την ίδια πως είναι διατεθειμένη να φτιάξει τις σχέσεις μεταξύ του τμήματος γενικότερα αλλά δεν είναι καθόλου αισιόδοξη για το αποτέλεσμα. Στο επόμενο διάλειμμα μίλησα με την Μον και ξεκίνησα την κουβέντα με τον ίδιο τρόπο, αν βρήκε δουλειά και οδηγήθηκε στο να μου λέει για την Αθη πόσο ύπουλη είναι και δεν θέλει καμιά σχέση μαζί της τώρα, «…παλαιότερα ήθελα να την πλακώσω στο ξύλο» αναφέρει.
Δευτέρα 19/05/2014 Έτσι κάθισα και κατέγραψα τις σχέσεις των μαθητών μεταξύ τους προσπαθώντας να αναζητήσω συνδετικούς κρίκους που θα ενώσουν τις παρέες σε μια ή θα αποτελούν τους κυματοθραύστες επικείμενων τρικυμιών. Διαπίστωσα ότι η Μον έχει έντονη αρνητική σχέση με την Ρί και την Αθη καθώς και η Ματ έντονη αρνητική σχέση με τον Γιώ και τη Ζω. Οι αρνητικές όπως και οι θετικές σχέσεις είναι αμφίδρομες. Η Γιώ έχει έντονη θετική σχέση με την Βά, τον Γιώ και τον Ανέ. Η Μον έχει έντονη θετική σχέση με την Μαρ και η Ρί έντονη θετική σχέση με την Ανα και τη Μαρ. Φτιάχνω αυτό το πλαίσιο σχέσεων και το μελετώ καθώς διαπιστώνω ότι η Μαρ είναι το κοινό θετικό πλαίσιο σχέσης των δύο ορκισμένων εχθρών, της Μον και της Ρι. Δεν γνωρίζω ωστόσο πως το αντιμετωπίζουν αυτό οι ίδιες και σημειώνω στα χαρτιά μου ότι πρέπει να το ερευνήσω περισσότερο.
Παρασκευή 23/05/2014 Μετά από μια εβδομάδα, ενώ το πάθος παρέμενε, άρχισαν να συμβαίνουν αρκετά ανεύθυνα γεγονότα όπως να ξεχνούν να ανοίξουν το κυλικείο στην ώρα του, να αγοράσουν προμήθειες, να ενημερώσουν τους συμμαθητές για τις βάρδιες και άλλα που είχαν άμεσο αντίκτυπο στην φήμη και την αξιοπιστία του κυλικείου. Συγκεκριμένα τις πρώτες ώρες το κυλικείο έμεινε κλειστό και χάνονταν πολύτιμη πελατεία, οι πελάτες έψαχναν τους μαθητές που θα άνοιγαν το κυλικείο, δεν ήταν δυνατή η ολοκλήρωση ενός προϊόντος διότι έλειπε κάποια πρώτη ύλη, δεν υπήρχαν τα άτομα να λειτουργήσουν όλη την επιχείρηση και υπολειτουργούσε. Πολλές φορές προσπαθώ να δικαιολογώ την έλλειψη ευθύνης των 16χρονων μαθητών αλλά δε νομίζω πως είναι το σωστό. Προτιμώ να καλλιεργήσω μέσα τους αυτή την αξία καθότι τα εργαλεία υπάρχουν. Οι παράγοντες αυτής της ανευθυνότητας θεωρώ πως προέρχονται από το γεγονός ότι οι μαθητές ακόμη δεν έχουν δει την έμπρακτη χρηματική αμοιβή της εργασίας ώστε να λειτουργήσει σαν επιπλέον κίνητρο, δεύτερον, κοιμούνται αργά με αποτέλεσμα να είναι χαμηλή η λειτουργικότητά τους το πρωί, δεν έχει καλλιεργηθεί το κατάλληλο ομαδικό πνεύμα εργασίας.
Πέμπτη 29/5/2014 Σήμερα η μέρα στο κυλικείο ξεκίνησε στραβά. Η Γιώ, υπεύθυνη κυλικείου για αυτές τις μέρες, αφού άργησε να έρθει το πρωί, ξέχασε το κλειδί σπίτι της και περιμέναμε έξω από το κυλικείο, εγώ και οι τέσσερις μαθητές που είχαν βάρδια. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουμε όλες τις πρωινές παραγγελίες και να χάσουμε την αξιοπιστία μας. Κάτι που μπορεί να απογειώσει μια επιχείρηση ή να την ρίξει στα τάρταρα, από τη μια μέρα στην άλλη. Ωστόσο μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνουμε μάθημα αναφορικά με την αξιοπιστία και τη φήμη και πελατεία των επιχειρήσεων, ένα χαρακτηριστικό που κοστίζει όσο τίποτα άλλο στις επιχειρήσεις. Το μάθημα ήταν ενδιαφέρον από όλα τα παιδιά και μάλιστα αρκετοί μοιράστηκαν στην ομάδα μας την εμπειρία τους. Δεν έδωσα μεγαλύτερη βαρύτητα στο θέμα της αργοπορίας με την Γιω αλλά ανέφερα ότι θα συζητηθεί στο Διοικητικό Συμβούλιο και θα προτείνω κάποια χρηματική ποινή από το μισθό της, όπως θα γινόταν και στην πραγματική ζωή άλλωστε.
Παρασκευή 6/6/2014 Οι σχέσεις των μαθητών φαίνεται να έχουν βελτιωθεί σε ικανοποιητικό βαθμό και μάλιστα είναι σε μεγαλύτερη ευχέρεια να λύνουν μόνοι τους τις συγκρούσεις. Σκέφτομαι πως τα αποτελέσματα θα ήταν ακόμη πιο ικανοποιητικά αν είχε μπει σε εφαρμογή το σχέδιο δράσης από την αρχή της χρονιάς. Ωστόσο νιώθω ικανοποιημένος και σκέφτομαι πως τώρα τουλάχιστον έχω αποκτήσει κάποια μικρή εμπειρία για το σχέδιο δράσης, κατάλαβα τα λάθη μου και γνωρίζω τι από αυτά θα έκανα διαφορετικά σε επόμενη δράση.
Ημερολόγιο για το μάθημα του Κου Τσάφου Δευτέρα 28/04/2014 Σήμερα συγκεντρωθήκαμε στην μεγάλη αίθουσα απέναντι από την γραμματεία για το πρώτο μάθημα του Κου Τσάφου. Μιλήσαμε για άλλη μια μέθοδο έρευνας, την έρευνα δράσης, που καθιστά τον εκπαιδευτικό ερευνητή. Ακούγονταν όλα πολύ ενδιαφέροντα αλλά όλα ξεκίνησαν κάπως απότομα. Νιώθω μπερδεμένος και να μην καταλαβαίνω αρκετές έννοιες. Καταλαβαίνω ότι πρέπει να τρέξουμε κάποια δραστηριότητα στο πλαίσιο που εργαζόμαστε αλλά δε μου έχει γίνει ακόμη ξεκάθαρο και νιώθω ότι ο χρόνος πιέζει γιατί θέλει πολύ οργάνωση. Μας έχει ανατεθεί να στείλουμε μεηλ στον καθηγητή για τη δράση που πρόκειται να αναλάβουμε. Δεν έχω καταλάβει ακριβώς τι μου ζητείται αλλά αν κατάλαβα σωστά θα κινηθώ σε ένα από τα δύο, ή θα προσπαθήσω να ερευνήσω τους λόγους που είναι ανεύθυνοι οι μαθητές μου σε διάφορες σχολικές δραστηριότητες ή θα ερευνήσω τους τρόπους βελτίωσης των μεταξύ τους σχέσεων καθότι έχω μεγάλο πρόβλημα με αυτό το θέμα που επηρεάζει πολλούς ανθρώπους και εκπαιδευτικές διαδικασίες. Παραλάβαμε έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό για την έρευνα δράσης και μας γνωστοποιήθηκε ένας ιστότοπος για άντληση πληροφοριών. Πέμπτη 8/5/2014 Σήμερα ήταν το δεύτερο μάθημα το οποίο λόγω μαθημάτων στο φροντιστήριο μου ήταν αδύνατο να πάω, όπως δε θα εμφανιστώ και στο τρίτο μάθημα. Καταλαβαίνω ότι αυτό θα μου δημιουργήσει αρκετά κενά αλλά έχω ήδη κανονίσει να ενημερωθώ από συμφοιτητές που δε θα απουσιάσουν και θα μου εξασφαλίσουν οποιοδήποτε έντυπο ή ηλεκτρονικό υλικό μοιραστεί.
Πέμπτη 15/5/2014 Σήμερα ήταν το τρίτο μάθημα στο οποίο επίσης δε μπόρεσα να παρεβρεθώ λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων αλλά έχω κανονίσει συνάντηση με την ομάδα που έχω ανατεθεί. Παρασκευή 16/5/2014: βρεθήκαμε με όλη την ομάδα αργά το απόγευμα και μου ανέφεραν για τις καταστάσεις που θα επιλέξουν, ανέφερα κι εγώ από την πλευρά μου τις δυο μου επιλογές και αφού με άκουσαν με ενδιαφέρον μου πρότειναν περισσότερο να ασχοληθώ με τη βελτίωση των σχέσεων των μαθητών μου καθότι αποτελεί καλύτερο πεδίο έρευνας και πιο κοντά στις απαιτήσεις του μαθήματος σχεδίου δράσης. Αφού κι εγώ μέσα μου κινούμουν προς αυτή τη κατεύθυνση αποφάσισα αν ακολουθήσω αυτό. Πήρα το υλικό που είχε διαμοιραστεί στο μάθημα και συζητήσαμε για τις επόμενες τρεις ώρες μεταξύ μας για τα περιεχόμενα και τις απαιτήσεις του μαθήματος. Διαπίστωσα πως και οι ίδιες είχαν αρκετές απορίες ή δυσνόητα σημεία που προσπαθούσαν να ξεκαθαρίσουν. Ωστόσο πλέον ένιωθα λιγότερο άγχος και πιο συνειδητοποιημένος για το τι πρέπει να γίνει.
Πέμπτη 22/5/2014 Στο τέταρτο μάθημα σήμερα το κεντρικό θέμα συζήτησης ήταν τα κριτήρια αξιολόγησης, ένα από τα βήματα του σχεδιασμού του σχεδίου δράσης. Νιώθω να έχω μείνει λίγο πίσω στο τρόπο που δουλεύουμε μέσα στο τμήμα και πρέπει να γρήγορα να προσαρμοστώ. Συζητήσαμε μέσα στην ομάδα και άκουσα και όλες τις ομάδες και τον καθένα χωριστά να αναφέρει σε ποιο σημείο βρίσκεται στην ερευνά του. Αυτό με βοήθησε όσο τίποτε άλλο και συνειδητοποιώ ότι βρίσκομαι σε καλό δρόμο.
Τετάρτη 4/6/2014 Σήμερα στο πέμπτο μάθημα συζητήσαμε για την αξιολόγηση του σχεδίου δράσης, τον επανασχεδιασμό και τον (ανα)στοχασμό. Μας ανατέθηκε να απαντήσουμε τι πιστεύουμε ότι είναι και περιλαμβάνουν αυτές οι έννοιες και διαπίστωσα ότι όλοι είχαμε πολλές και διαφορετικές απόψεις. Τελικά καταλήξαμε στους σωστούς. Επίσης συζητήσαμε για τον επανασχεδιασμό ως μια λειτουργία όπου θα κάναμε διαφορετικά κάποια πράγματα στο σχέδιο δράσης μας, πολύ ενδιαφέρουσα ενότητα.
Πέμπτη 5/6/2014 Σήμερα στο τελευταίο μάθημα του σχεδίου δράσης μιλήσαμε εκτενέστερα για τον (ανα)στοχασμό. Προσπαθήσαμε να φέρουμε στον νου τον εαυτό μας όπως ήταν πριν την ανάληψη του σχεδίου δράσης και τώρα. Σίγουρα αποκομίσαμε όλοι πολλά για το εκπαιδευτικό μας έργο αλλά και την εκπαιδευτική μας ιδιότητα.
Φωτογραφικό υλικό
Αποφασίζουμε με την ομάδα την διαδικασία πώλησης, τοποθέτησης των προϊόντων, την ανάθεση πόστων. Η συμβολή του κριτικού φίλου απαραίτητη. Ο χώρος ακόμη άδειος από προιόντα.
Τοποθέτηση προϊόντων, οργάνωση χρόνου, συμμετοχή όλων, καταιγισμός ιδεών.
Έναρξη κυλικείου, παρασκευή προϊόντων, τήρηση κανόνων υγιεινής, ευγένειας, συνεργασίας. Τα όποια προβλήματα δημιουργούνται επιλύονται με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού ερευνητή που βρίσκεται διαρκώς στο χώρο.
Διαδικασίες πώλησης. Ο εκπαιδευτικός-ερευνητής, ανατροφοδοτείται διαρκώς σε κάθε πώληση σχεδόν, για το ποια προϊόντα πωλούνται περισσότερο, αν τα ρέστα δίνονται σωστά, αν συμφωνεί το ταμείο με τις αποδείξεις. Ενημερώνει ότι σταδιακά θα αποχωρεί από την διαδικασία και όλο το βάρος θα επωμιστούν οι μαθητές.
Αρκετά τα λάθη που γίνονται ακόμη, άπλυτα μένουν για το σαββατοκύριακο σκεύη, το ταμείο δε συμφωνεί με τις αποδείξεις, ζημίες εν ώρα εργασίας που δε μπορούν να επιλύσουν οι μαθητές, δεν εργάζονται όλοι με την ίδια ένταση. Ακολουθούν επιπλήξεις και χρηματικές ποινές, στο πλαίσιο πάντα της λειτουργίας επιχείρησης.
Από το τελικό ημερολόγιο των μαθητών
Επιπλέον φωτογραφικό υλικό Σχεδίου Δράσης
Εικόνα 9: Βιβλίο Βαρδιών
Εικόνα 10: Πρακτικά Διοικητικού Συμβουλίου
Β’ Μέρος Τι ήταν για μένα η εκπαιδευτική έρευνα δράσης; Πως το βίωσα; Πολλές φορές αισθάνθηκα την ένταση και την αναταραχή που θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να προκαλέσει η δράση αυτή στη σχολική κοινότητα. Αργότερα έμαθα πως η δράση αυτή έχει χειραφετική χροιά επομένως δικαιολογείται μέσα μου. Η αίσθηση να στοχεύεις στην κοινωνική αλλαγή είτε στο σχολική πλαίσιο είτε στην ευρεία κοινωνία είναι μια πρόκληση που απαιτεί καλή οργάνωση και σωστό μεθοδικά χειρισμό. Η παρούσα έρευνα δράσης θεωρώ πως ήταν μια πιλοτική διαδικασία με θετικά αποτελέσματα που σίγουρα θα την αξιοποιήσω στην εκπαιδευτική μου δράση τις επόμενες χρονιές και ευελπιστώ να την καθιερώσω. Στοχαζόμενος τώρα την όλη διαδικασία μπορώ να δώ καθαρά τις ελλείψεις, αδυναμίες και λάθη μου και κατανοώ ότι η έρευνα δράσης είναι μια συνεχείς διαδικασία, κυκλική, επαναλαμβανόμενη, που πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα νέα ευρήματα και να τα τοποθετεί σε νέα βάση. Συνοψίζοντας, έρευνα δράσης, είναι το καινοτόμο και εναλλακτικό εργαλείο παρέμβασης ή ανάληψης δράσης στο σχολικό πλαίσιο που μπορεί να έχει επίδραση εντός και εκτός αυτού. Ο εκπαιδευτικός γίνεται ερευνητής και σχεδιάζει την δράση του αφού έχει θέσει συγκεκριμένο στόχο, λαμβάνοντας αργότερα υπόψη να επαναπροσδιορίσει τη στάση και στόχους του. Κατανοεί καλύτερα τον εαυτό του και τους μαθητές του και τους τοποθετεί σε νέα βάση. Τα προβλήματα που προκύπτουν γίνονται πεδίο μελέτης και όχι αποφυγής ή σύγκρουσης. Σε σύγκρουση έρχεται με τον εαυτό του και τις ως τώρα δράσεις και αντιλήψεις του με σκοπό την βελτίωση. Εισάγει και εφαρμόζει νέα εργαλεία στο σχολείο όπως τήρηση ημερολογίου, συνεργασία με κριτικού φίλους και άλλους φορείς. Προτείνω την έρευνα δράσης σε καθηγητές δραστήριους ή σε καθηγητές που το μάθημά τους είναι παραδοσιακά δασκαλοκεντρικό και οι ίδιοι έχουν ψυχολογικά ατονήσει.
Προσωπική κριτική για την έρευνα δράσης Αποτελεί εργαλείο για τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές που βοηθά να κατανοήσει και να επέμβει. Όταν τα μη συνειδητά γίνουν συνειδητά, γίνεται και πράξη η εφαρμογή των διορθωτικών αλλαγών. Διαδικασία δύσκολη και επίπονη αφού ο εκπαιδευτικός-ερευνητής πρέπει να έρθει σε σύγκρουση με παγιωμένες αντιλήψεις του, όπως το ίδιο συμβαίνει και στους μαθητές. Το αποτέλεσμα όμως πάντα δικαιώνει αφού εξοπλίζει το άτομο με εργαλεία που θα αξιοποιήσει και σε μελλοντικές καταστάσεις. Προσωπικά από το βίωμά μου απέκτησα περισσότερη συναίσθηση για την προσωπικότητα και την συμπεριφορά των μαθητών μου, γνώρισα καλύτερα τους κριτικούς φίλους και οδηγηθήκαμε στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και στην βελτίωση των μεταξύ μας σχέσεων.
Ποιες δυσκολίες συνάντησα σε κάθε βήμα της υλοποίησης του σχεδίου δράσης ή σε άλλο σημείο;
Δυσκολίες στην παρέμβαση
Διαφορετική αντίληψη της ανευθυνότητα ή αποφυγής ανάληψης ευθυνών μεταξύ των μαθητών αλλά και μεταξύ μαθητών – ερευνητή και κριτικών φίλων
Η εφαρμογή ποινών-αμοιβών θεωρήθηκε ως προσωπική υπόθεση του εκπαιδευτικού από τους μαθητές και όχι ποινή υποβολής από το κράτος όπως έχουν διδαχθεί
Χρειάστηκαν περισσότερες εκπαιδευτικές ώρες για την έρευνα δράσης που πήρα από τις εβδομαδιαίες ώρες της γυμναστικής και της πληροφορικής
Το κυτίο παραπόνων δεν παρείχε πληροφορίες που θα ήταν χρήσιμες για το σχέδιο δράσης αλλά για τιμές και ώρες λειτουργίας του κυλικείου
Από το ενδιαφέρον καινοτόμο στοιχείο της δράσης έπρεπε να επανερχόμαστε στη παραδοσιακή εκπαιδευτική διαδικασία
Δυσκολίες στην αξιολόγηση
Να αποδεκτώ ότι οι 16-22 ετών μαθητές δικαιολογούνται για την στάση ανευθυνότητάς τους και την τάση να αποφεύγουν ευθύνες
Δεν έχω μάθει τη σημαίνει αξιολόγηση ή αξιολογώ συστηματικά
Δεν είμαι σίγουρος για τα κριτήρια αξιολόγησης. Έπρεπε να τρέξει ο πρώτος κύκλος για να τους επανασχεδιάσω στον δεύτερο κύκλο δράσης
Δεν έκανα κάθε μέρα αυτοαξιολόγηση για τη δράση μου και τις ενέργειές μου
Πολλές φορές αισθάνθηκα να έχω έλλειψη στοιχείων
Έμφαση πρέπει να δίνεται στην διαδικασία και όχι τόσο στο αποτέλεσμα. Να απολαύσουν οι μαθητές και οι εμπλεκόμενοι στην έρευνα δράσης το ταξίδι και όχι τον προορισμό
Βιβλιογραφία
Αltrrichter, H., Posch, P. & Somekh, B. (2001). Οι εκπαιδευτικοί ερευνούν το έργο τους. Μια εισαγωγή στις μεθόδους της έρευνας δράσης, μετ. Μαρία Δεληγιάννη,Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κατσαρού, Ε. & Τσάφος, Β. (2003). «Σύνδεση Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης μέσω έρευνας δράσης: η διαπλοκή θεωρίας και πράξης». Στα Πρακτικά του Συνεδρίου με θέμα Σύνδεση Τριτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Κατσαρού, Ε. & Τσάφος, Β. (2004). Από την Έρευνα στη Διδασκαλία. Η εκπαιδευτική έρευνα δράσης. Αθήνα: εκδ. Σαββάλας.
Μάγος, Κ. & Παναγοπούλου, Γ. (2008). Δρω ερευνώντας και ερευνώ δρώντας: Η έρευνα δράσης στην εκπαίδευση εκπαιδευτών. Στα Ψηφιακά Πρακτικά του 3ουΔιεθνούς Συνεδρίου της Επιστημονικής Ένωσης Εκπαίδευσης Ενηλίκων με τίτλο: «Εκπαίδευση και Επαγγελματοποίηση Εκπαιδευτών Ενηλίκων»
Τσάφος, Β. & Κατσαρού, Ε. (2000). «Η αξιοποίηση της έρευνας δράσης στην Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών», Σύγχρονη Εκπαίδευση, 114, σσ. 67-74.
Τσάφος, Β. (2004). Τα Προγράμματα Σπουδών και η Δυνατότητα Αναμόρφωσής τους από τον Εκπαιδευτικό της Πράξης. Η Συμβολή του Μοντέλου Διαδικασίας. (Το παράδειγμα των φιλολογικών μαθημάτων). Νέα Παιδεία, 111, σσ. 18-25.
Tsafos, V. (2009). Teacher-student negotiation in an action research project. EducationalActionResearch, 17, 2, pp. 197-212 (η ελληνική εκδοχή).
Διαδίκτυο
Ελληνικός Ιστότοπος για την Εκπαιδευτική Έρευνα Δράσης, www.actionresearch.gr (προσπελάθηκε 20/5/2014)
Τσικολάτας Α. (2013) Προβλήματα ακοής, αξιολόγηση (αρχική, διαμορφωτική, τελική) και παιδαγωγική αντιμετώπιση. Αθήνα
Η παρούσα εισήγηση περιλαμβάνει ενημέρωση για την παιδική βαρηκοΐα και κώφωση, στοιχεία για το πώς μαθαίνουν τα κωφά παιδιά στο περιβάλλον τους, αγωγή λόγου, ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κωφού παιδιού. Γίνεται ενημέρωση για την κουλτούρα και την κοινότητα των Κωφών προκειμένου να γνωστοποιηθούν οι κατάλληλες συμπεριφορές μεταξύ ακουόντων – Κωφών. Αναφορά και διάλογος για την ένταξη και την ενσωμάτωση των κωφών παιδιών καθώς και των προϋποθέσεων μάθησης κωφών από τον δάσκαλο ή νηπιαγωγό. Σύντομη αναφορά στα Αναλυτικά Προγράμματα και τις Στρατηγικές Διδασκαλίας. Γίνεται διεξοδική αναφορά στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών και σύντομη αναφορά στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, θα διδαχθούν ορισμένα νοήματα καθημερινής σχολικής ζωής. Τέλος θα γίνει αναφορά στο λεξιλόγιο Πηγή Μάκατον και θα ακολουθήσει διάλογος και ερωτήσεις. 3.
Κατηγορίες ΑΜΕΕΑ Σύμφωνα με το νέο νόμο για την Ειδική Αγωγή και Εκπ/ση (Ν.3699, ΦΕΚ 199, 2/10/2008, αρθ.3) «στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν νοητική αναπηρία, αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές αναπηρίες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας-λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες. Οι μαθητές με σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες, παραβατική συμπεριφορά λόγω κακοποίησης, γονεϊκής παραμέλησης και εγκατάλειψης ή λόγω ενδοοικογενειακής βίας, ανήκουν στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι και οι μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα (ταλαντούχοι).
Προσέγγιση της παιδικής βαρηκοΐας Η βαρηκοΐα, η οποιουδήποτε δηλαδή βαθμού απώλεια της ακοής, είναι γνωστό ότι επηρεάζει σημαντικά τη φυσιολογική ανάπτυξη ενός παιδιού και ειδικά τη λειτουργία της λεκτικής επικοινωνίας και της μάθησης (λάθος όρος κωφάλαλος). Με πρώιμη διάγνωση και σωστή παρέμβαση όμως, ακόμα και τα παιδιά με σοβαρού βαθμού βαρηκοΐα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν στο μέγιστο δυνατό τις γλωσσικές και ομιλητικές ικανότητές τους και την κοινωνικοπευματική τους εξέλιξη, ενώ το αντίθετο έχει καταστρεπτικές συνέπειες. Η βαρηκοΐα αποτελεί συχνή πάθηση με συχνότητα που υπερβαίνει τα 2/1.000 παιδιά στη γέννηση και φτάνει στα 5/1.000 παιδιά μετά την ηλικία των 10 ετών. Στην Ελλάδα, σε σύνολο 120.000 γεννήσεων το χρόνο, σύμφωνα με εκθέσεις του Ιατρικού Συλλόγου, γεννιούνται γύρω στα 120 κωφά παιδιά. Επίσης ένα μικρό ποσοστό από τα παιδιά που γεννιούνται ακούοντα, χάνουν την ακοή τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, πριν αποκτήσουν ομιλία Πλέον συνιστάται διεθνώς ότι όλα τα παιδιά θα πρέπει να ελέγχονται για βαρηκοΐα πριν από την ηλικία των 3 μηνών, ώστε η οριστική διάγνωση των παιδιών με συγγενή βαρηκοΐα να είναι δυνατή με την ηλικία των έξι μηνών και να αρχίσει και η αντιμετώπισή της με την κατάλληλη μέθοδο.
Τύποι Βαρηκοΐας Ανάλογα με την εντόπιση της βλάβης οι βαρηκοΐες διακρίνονται σε αγωγιμότητας, νευροαισθητήρια, μεικτή ή κεντρικού τύπου. Βαρηκοΐα αγωγιμότητας Η βαρηκοΐα αγωγιμότητας συμβαίνει όταν οι ηχητικές δονήσεις του αέρα δεν μπορούν να φτάσουν στον κοχλία του έσω ωτός τόσο αποτελεσματικά όσο θα έπρεπε. Η βαρηκοΐα αγωγιμότητας μπορεί να οφείλεται σε συγγενή ή επίκτητα αιτία. Και πιο συχνή αιτία αποτελεί ένα εμπόδιο στον έξω ακουστικό πόρο (π.χ. βύσμα από κυψελίδα) και στη σχολική ηλικία η συλλογή υγρού στο μέσον ους (π.χ. εκκριτική ωτίτιδα). Νευροαισθητήρια βαρηκοΐα Η νευροαισθητήρια βαρηκοΐα συμβαίνει όταν το έσω αυτί, ο κοχλίας δηλαδή, ή το ακουστικό νεύρο δεν μπορεί να ανταποκριθεί στον ήχο ή το ακουστικό νεύρο δεν μπορεί να μεταφέρει την ακουστική πληροφορία στον εγκέφαλο. Τα αίτια που μπορεί να ευθύνονται είναι ποικίλα και κυρίως αφορούν κληρονομικότητα και λοιμώξεις είτε στην εμβρυϊκή περίοδο είτε μετά. Η νευροαισθητήρια βαρηκοΐα μπορεί να έχει οποιοδήποτε βαθμό σοβαρότητας, από ήπια βλάβη έως πλήρη κώφωση, και δεν μπορούν να διορθωθούν με φάρμακα ή με χειρουργική. Στις περιπτώσεις αυτές, τα ακουστικά βαρηκοΐας ή το κοχλιακό εμφύτευμα αποτελούν τις δυνατές παρεμβάσεις για την αποκατάσταση της ακουστικής ικανότητας.
Βαθμός σοβαρότητας της βαρηκοΐας Επίσης, ανάλογα με τη σοβαρότητά τους, διαχωρίζονται σε ήπια, μέτρια, σοβαρή ή εκσεσημασμένη. Η σοβαρότητα καθορίζεται από την ένταση του ήχου που απαιτείται για να είναι ακουστός στο παιδί. Η ένταση του ήχου μετριέται σε Decibel (dB). Ήπια βαρηκοΐα: Τα παιδιά με ήπια βαρηκοΐα μπορούν να ακούσουν ήχους με ένταση 30-40 dB ή δυνατότερους. Μπορεί να έχουν πρόβλημα να ακούσουν ασθενείς ήχους ή από μακριά. Η πιο συνήθης μορφή ήπιας βαρηκοΐας είναι η συλλογή υγρού στο μέσον ους. Μέτρια βαρηκοΐα: Τα παιδιά με μέτρια βαρηκοΐα μπορούν να ακούσουν ήχους με ένταση 45 – 60 dB ή δυνατότερους. Η ομιλία πρέπει να είναι δυνατή για να την ακούσουν. Είναι δύσκολο γι’ αυτά τα παιδιά να κατανοήσουν την ομιλία όταν υπάρχει θόρυβος στο περιβάλλον. Σοβαρή βαρηκοΐα: Τα παιδιά με σοβαρή βαρηκοΐα μπορούν να ακούσουν ήχους με ένταση 65 – 85 dB ή δυνατότερους. Μπορούν να ακούσουν τη δυνατή φωνή σε απόσταση μικρότερη από το μισό μέτρο ή δυνατούς ήχους στο περιβάλλον. Εκσεσημασμένη βαρηκοΐα: Μπορεί να ακούσουν ήχους δυνατότερους από 90 dB, αλλά αντιλαμβάνονται περισσότερο δονήσεις παρά ήχους. Ο όρος «πρακτική κώφωση» συνήθως χρησιμοποιείται για τις περιπτώσεις αυτές ή όταν δεν υπάρχει υπολειμματική ακοή.
Συνέπειες της βαρηκοΐας Οι συνέπειες της βαρηκοΐας εξαρτώνται από τη φύση και τον βαθμό της βαρηκοΐας, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού. Τα περισσότερα βαρήκοα παιδιά έχουν κάποια χρησιμοποιήσιμη ακοή. Μόνο 6% έχουν πρακτική κώφωση. Βαρηκοΐα στην πρώιμη παιδική ηλικία επιδρά στην εξέλιξη του λόγου και της γλωσσικής επικοινωνίας στην κοινωνική και συναισθηματική εξέλιξη, στη συμπεριφορά και στην ακαδημαϊκή επιτυχία. Κάποια παιδιά με βαρηκοΐα δεν διαγιγνώσκονται εγκαίρως, ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου δεν λειτουργούν προγράμματα πρώιμης ανίχνευσης της βαρηκοΐας με έλεγχο όλων των νεογέννητων στο μαιευτήριο. Επίσης τα περισσότερα βαρήκοα παιδιά έχουν επαρκή ακοή για να ανταποκρίνονται στους ήχους του περιβάλλοντος και αναπτύσσουν κάποιο λόγο και λεκτική επικοινωνία, αλλά στο σχολικό περιβάλλον δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Ακόμη και παιδιά με ήπια ή μονόπλευρη βαρηκοΐα μπορεί να έχουν δυσκολία σε μη καλές ακουστικά συνθήκες, όπως υποκείμενος θόρυβος και κακή ακουστική, όπως σε μια σχολική τάξη. Η πιθανότητα της βαρηκοΐας θα πρέπει να ελέγχεται διεξοδικά από ειδικό και να αποκλείεται ιδιαίτερα σε παιδιά με δυσκολίες στον λόγο και στη γλώσσα με κακή επίδοση ή μη συμμόρφωση στις απαιτήσεις του σχολείου.
Σύγχρονες μέθοδοι για τη διάγνωση της απώλειας της ακοής στα νεογνά και στα βρέφη και στόχοι των προγραμμάτων μαζικού ελέγχου – περιορισμοί τους Η βαρηκοΐα στα νεογνά συγκεντρώνει όλες τις προϋποθέσεις για την καθιέρωση μαζικού προληπτικού ελέγχου. Είναι σοβαρή και συχνή πάθηση, πολύ συχνότερη από άλλες στις οποίες έχει καθιερωθεί ο μαζικός προληπτικός έλεγχος. Υπάρχει όφελος από την πρώιμη αντιμετώπιση, καθώς είναι πλέον δεδομένο ότι τα παιδιά που η βαρηκοΐα τους διαγιγνώσκεται μέσα στους πρώτους 6 μήνες της ζωής έχουν τη δυνατότητα με τη σωστή αντιμετώπιση να αναπτύξουν λόγο και φυσιολογική ομιλία ώστε να μπορέσουν να παρακολουθήσουν κανονικό σχολείο. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας έδωσε τη δυνατότητα αντικειμενικού ελέγχου της ακοής στα νεογνά και στα βρέφη τα τελευταία χρόνια, και παρ’ ότι η ακουομετρία της συμπεριφοράς είναι μια διαχρονική μέθοδος για τον έλεγχο της ακοής των παιδιών, οι καινούργιες ηλεκτροφυσιολογικές μέθοδοι έδωσαν τη δυνατότητα ανάπτυξης μαζικών προγραμμάτων πρώιμου ελέγχου. Αντικειμενικοί τρόποι εξέτασης για την αναγνώριση της νεογνικής και βρεφικής βαρηκοΐας που χρησιμοποιούνται με επιτυχία σήμερα είναι οι ωτακουστικές εκπομπές, και τα ακουστικά προκλητά δυναμικά του εγκεφαλικού στελέχους. Και οι δύο αυτές εξετάσεις αποτελούν μη επεμβατικές μεθόδους καταγραφής κάποιας φυσιολογικής δραστηριότητας που συμβαίνει στη διαδικασία της ακοής. Τα παιδιά που αποτυγχάνουν σε προγράμματα μαζικού ελέγχου ή που παραπέμπονται για ακουολογικό έλεγχο από τον παιδίατρό τους πρέπει να εξετάζονται με μεθόδους ανάλογα με την ηλικία τους. Επαρκείς πληροφορίες για την ακοή ενός παιδιού δεν μπορούν να ληθφούν με τη χρήση μόνο μιας μεθόδου. Μάλλον μια σειρά εξετάσεων είναι απαραίτητη ώστε να διασταυρώνονται τα αποτελέσματα τόσο των συμπεριφορικών όσο και των ηλεκτροφυσιολογικών μετρήσεων. Ο σκοπός του ακουολογικού ελέγχου είναι να εκτιμήσει την ακεραιότητα όλου του ακουστικού συστήματος, να εκτιμήσει την ακοή, αλλά και τις πιθανές δυνατότητες παρέμβασης. Άσχετα από την ηλικία, εκτίμηση του τύπου, του βαθμού και της μορφής της ακουομετρικής καμπύλης της βαρηκοΐας είναι απαραίτητη. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο έλεγχος με τα ακουστικά προκλητικά δυναμικά απαιτεί τη χορήγηση κάποιου κατασταλτικού, καθώς το παιδί θα πρέπει να κοιμάται για περίπου μισή ώρα, που σε ηλικίας άνω των 6-8 μηνών είναι δύσκολο στις συνθήκες του εργαστηρίου. Πολλοί γονείς αντιδρούν στην ιδέα αυτή, με αποτέλεσμα να αποφεύγουν τον έλεγχο. Απαιτείται σωστή ενημέρωση από τον παιδίατρό τους και από τον ακουολόγο για να πεισθούν για την αναγκαιότητα του ελέγχου με τον τρόπο αυτό.
Κριτήρια για παραπομπή για ακουολογικό έλεγχο ΗΛΙΚΙΑ (ΜΗΝΕΣ) ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΛΟΓΟΥ 12 Δεν μιμείται ήχους του περιβάλλοντος, δεν χρησιμοποιεί διαφορετικούς μπαμπαλισμούς. 18 Δεν χρησιμοποιεί απλές λέξεις. 24 Δεν κάνει προτάσεις με περισσότερες από 2 λέξεις, λεξιλόγιο με λιγότερες από 10 λέξεις. 30 Λεξιλόγιο με λιγότερες από 100 λέξεις, δεν κάνει προτάσεις δύο λέξεων, μη κατανοητές λέξεις. 36 Λεξιλόγιο με λιγότερες από 200 λέξεις, δεν κάνει προτάσεις κατανοητές από τρίτους, λιγότερες από μισές λέξεις. 48 Λεξιλόγιο με λιγότερες από 600 λέξεις, δεν κάνει απλές προτάσεις, κατανοητές λιγότερες από το 80% των λέξεων.
Κριτήρια για παραπομπή για έλεγχο σε υποψία βαρηκοΐας
ΗΛΙΚΙΑ (ΜΗΝΕΣ) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 0-4 Αντίληψη ισχυρών ήχων, ηρεμεί με τη φωνή της μητέρας, σε παρουσία θορύβου συζήτησης σταματά προσωρινά τη δραστηριότητά του. 5-6 Εντοπίζει σωστά τον ήχο σε οριζόντιο επίπεδο, μιμείται ήχους με το δικό του ρεπερτόριο. 7-12 Εντοπίζει την πηγή του ήχου σε οποιοδήποτε επίπεδο, απαντά στο όνομά του και σε χαμηλή ένταση. 13-15 Θα πρέπει να δείχνει προς την κατεύθυνση κάποιου μη οικείου ήχου, ή σε γνωστά αντικείμενα ή πρόσωπα όταν το ρωτούν. 16-18 Θα πρέπει να ακολουθεί απλές οδηγίες χωρίς οπτική ενίσχυση ή με νοήματα. 19-24 Θα πρέπει να δείχνει μέρη του σώματος όταν του ζητηθεί. Στους 24 μήνες θα μπορεί να εξασκηθεί για τη διενέργεια παιχνιοακοομετρίας.
Ο λόγος των βαρήκοων Φωνητικά ο λόγος των βαρήκοων παιδιών είναι πηχτός, κενός, χωρίς τονισμό και εκφραστικότητα, χωρίς την τονική εναλλαγή και γενικά χωρίς τα χαρακτηριστικά εκείνα που παρατηρούνται στο λόγο των παιδιών με φυσιολογική ακοή της ίδιας ηλικίας. Τα γνωρίσματα είναι η έλλειψη ηχητικότητας στη φώνηση ηχητικών συμφώνων, η αγνόηση και αλλαγή των ήχων, η παράλειψη των καταλήξεων, η λαθεμένη άρθρωση, η χρήση άλλου γένους, άρθρου, χρόνου κλπ. Η λέξη, έχοντας μόνο το γενικό περίγραμμα της κανονικής, προφέρεται παραμορφωμένη και πολλές φορές είναι δύσκολη η κατανόηση του περιεχομένου της. Παραδείγματα από το λεξιλόγιο των βαρήκοων παιδιών, για να τεκμηριωθεί η προηγούμενη περιγραφή: κλαλέκα αντί καρέκλα, τότης αντί Αντώνης, κρία αντί τρία κλπ. Συχνά τα βαρήκοα παιδιά αντικαθιστούν μερικές λέξεις με άλλες που συσχετίζονται, με κάποια κατάσταση, μαζί τους. Π.χ. μπορεί να πούνε «άρρωστος» ή «γιατρός» αντί θερμόμετρο. Αντικαθιστούν επίσης, τις ονομασίες κάποιων αντικειμένων με ονομασίες άλλων που μοιάζουν με τα πρώτα εξωτερικά γνωρίσματα ή στο σκοπό για τον οποίο προσδιορίζονται π.χ. «κανάτα» αντί «ποτήρι». Συχνά αντί του ονόματος του αντικειμένου ονομάζουν την ενέργεια που εκτελείται μ’ αυτό το αντικείμενο ή αντίθετα, ονομάζουν το αντικείμενο αντί της ενέργειας, αυτό χαρακτηρίζει περισσότερο τα παιδιά με αισθητά μειωμένη ακοή. Ο σχηματισμός των προτάσεων από τα βαρήκοα παιδιά συχνά δεν είναι πλήρης. Π.χ. η φράση «ο Γιώργος τρώει τα νύχια» μπορεί να πάρει την εξής μορφή «Γιώργος-νύχια». Πολύ χαρακτηριστικός είναι ο ιδιόμορφος αγραμματισμός (λαθεμένη χρήση της γραμματικής) στο λόγο των βαρήκοων παιδιών. Οι νομοτέλειες αυτού του αγραμματισμού δύσκολα μπορούν να διαπιστωθούν, ξεχνιούνται, αγνοούνται οι καταλήξεις, οι κλίσεις, οι προθέσεις, αλλάζει το γένος ή το άρθρο των ουσιαστικών, δεν χρησιμοποιείται στα ρήματα ο σωστός χρόνος, κτλ. Ένα παράδειγμα: «Ένας θείος ήρθε άλλη κράτος σπίτι». Το νόημα είναι σωστό: Ένας θείος από άλλο κράτος ήρθε στο σπίτι μας, αλλά ο γραμματικός σχηματισμός είναι εσφαλμένος. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι οι δυσκολίες που συναντούν οι βαρήκοοι ή τα λάθη που κάνουν στο λόγο δεν έχουν κινητικό χαρακτήρα, αλλά οφείλονται αποκλειστικά στην ατελή κατάκτηση της ηχητικής δομής του λόγου. Οι δυσκολίες της πλήρους και ολόπλευρης εκμάθησης του λόγου στα βαρήκοα παιδιά δεν περιορίζονται μόνο στο χώρο της προφοράς. Επεκτείνονται και στην κατανόηση του προφορικού λόγου, στην ανάγνωση και στη γραφή. Όλες αυτές οι δυσκολίες μετατρέπουν το λόγο των βαρήκοων σε ατελή, ακατανόητο, μη καθαρό, χωρίς νόημα. Η εξέλιξη του λόγου και η ακρίβεια στην ομιλία συνήθως αποτελούν το μέτρο ευγένειας και πολιτισμού των παιδιών. Η γλωσσική φτώχεια και ο λαθεμένος φωνητικός και γραμματικός σχηματισμός του γλωσσικού υλικού συχνά είναι αιτίες να εντάσσονται τα βαρήκοα παιδιά στην κατηγορία των παιδιών με καθυστέρηση ή ανεπαρκή νοητική εξέλιξη. Αυτή η βραδύτητα ή η καθυστέρηση που φαίνεται από πρώτη άποψη στα βαρήκοα παιδιά, οφείλεται καθαρά και μόνο στην έλλειψη του λόγου. Στην πραγματικότητα υπάρχει μέσα τους μεγάλο δυναμικό νοητικών ικανοτήτων, το οποίο με σωστή συμπεριφορά, με κατάλληλες συνθήκες και με ιδανική διδακτικοπαιδαγωγική οργάνωση και επίδραση, μπορεί να εκδιπλωθεί με άριστα αποτελέσματα. Η βαρηκοΐα αντανακλάται πολύ αρνητικά με τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού. Εξαιτίας του ελαττώματός του, το παιδί δεν μπορεί να συμμετάσχει στα παιχνίδια των συνομηλίκων του. Η παιδικότητά του κυλά κάτω από τη μόνιμη μοναξιά, την απομόνωση, τον κρυφό εσωτερικό πόνο για τις αβίωτες χαρές της παιδικότητας. Σ’ αυτά τα παιδιά εξελίσσονται αισθήματα δυσπιστίας και υποψίας. Αδυνατώντας ν’ αντιληφθούν την ομιλία των γύρω τους, συχνά νομίζουν, ότι η έκρηξη του γέλιου, τα κρυφά χαμόγελα, η σιγανή συνομιλία των άλλων έχει σχέση μ’ αυτά. Αυτό τους πικραίνει, τους προξενεί λύπη, ακόμη και μίσος. Σταδιακά η ψυχή τους επιστρώνεται με αρρωστημένα αισθήματα λύπης, πόνου. Ενώ στην ελαφρά μορφή βαρηκοΐας, ο λόγος γίνεται αντιληπτός περισσότερο ακουστικά και η οπτική αντίληψη αποτελεί βοηθητικό μέσο, στη βαριά μορφή ακολουθείται η αντίθετη διαδικασία, δηλαδή το βάρος πέφτει στην οπτική εκτίμηση. Η οπτική αντίληψη έχει τεράστια σημασία για το βαρήκοο και είναι ευθέως ανάλογη με το βαθμό της ακουστικής βλάβης, αποκτάται όμως με πολλές δυσκολίες. Αυτές οι δυσκολίες πηγάζουν από το ότι η άρθρωση όλων των ήχων δεν είναι ορατή στο λόγο μας. Η άρθρωση των φωνηέντων α, ο, ε, ι, ου και των συμφώνων π, φ, λ, ρ έχει περίγραμμα, ενώ η άρθρωση των ήχων κ, γκ, χ π.χ. είναι αδύνατο να φανεί. Δύσκολο είναι επίσης να διαχωριστεί η άρθρωση των ήχων π, τα, φ κλπ., από την άρθρωση των μπ, ντ, β, ζ κλπ. Η ικανότητα της οπτικής ανάγνωσης της ομιλίας μπορεί ν’ αυξηθεί σημαντικά στην πρώιμη ηλικία, αν η προσοχή των βαρήκοων παιδιών ασκηθεί στην παρατήρηση της ομιλίας των άλλων. Οι γονείς και συγγενείς του παιδιού και οι παιδαγωγοί μπορούν να συμβάλλουν πολύ σ’ αυτό, μιλώντας αργά και καθαρά και προφέροντας τις ονομασίες κοντινών αντικειμένων, ενώ ταυτόχρονα τα δείχνουν στο παιδί και εκτελούν κάποιες ενέργειες μ’ αυτά. Μ’ αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται μόνιμη σχέση ανάμεσα στο περίγραμμα και στη σημασία της λέξης και της εικόνας των κινήσεων του στόματος . Αργότερα, όταν το παιδί μάθει γράμματα, η οπτική ανάγνωση εξελίσσεται και τελειοποιείται περισσότερο. Για τη σωστότερη οπτική ανάγνωση απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις, όπως να φωτίζεται καλά το πρόσωπο του ομιλούντος, η απόσταση του ατόμου που μιλά να είναι το πολύ 2 μέτρα από το παιδί, για να δίνεται η ευκαιρία να συμμετέχει και η ακοή, το στόμα του ομιλούντος να βρίσκεται στο ύψος του βλέμματος του παιδιού κλπ. Στα μικρά παιδιά οι ασκήσεις γίνονται με μορφή παιχνιδιού, χρησιμοποιώντας παιχνίδια που βγάζουν ήχο. Κάθε ακουστική αντίληψη πρέπει να συνδέεται με την ανάλογη σημασία που έχει στη ζωή του ανθρώπου π.χ. σ-σ-σ ησυχία κλπ. Οι ασκήσεις να εκτελούνται σε ευχάριστο περιβάλλον, χωρίς καταναγκασμό, για ν’ αφυπνιστεί το ενδιαφέρον προς τις ακουστικές αντιλήψεις και προς το λόγο. Κάθε επιτυχία του παιδιού να ενθαρρύνεται και να επιβραβεύεται. Τα πιο μεγάλα παιδιά ασκούνται στην αντίληψη και στο διαχωρισμό όμοιων ήχων και λέξεων, απαντούν σε ερωτήσεις, συνθέτουν μικρές ιστοριούλες κλπ.
Αίτια βαρηκοΐας Την βαρηκοΐα τη χαρακτηρίζουμε συγγενή όταν η πάθηση του ακουστικού μηχανισμού συμβεί στην ενδομήτρια περίοδο, ή επίκτητη, όταν η πάθηση συμβεί μετά τη γέννηση. Οι συχνότερες αιτίες συγγενούς βαρηκοΐας: η σύφιλη, η φυματίωση ή άλλες βαριές αρρώστιες των γονέων, οι ενδομητρικοί τραυματισμοί του εμβρύου, νευρικές κρίσεις ή άλλες βαριές αρρώστιες της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη κ.ά. Για την επίκτητη βαρηκοΐα: ωτολογικές παθήσεις, η γρίπη, η οστρακιά, ο τύφος, η ερυθρά, η διφθερίτιδα ή μηνιγγίτιδα ή επιδημική παρωτίτιδα, οι τραυματισμοί του οργάνου από δυνατά χτυπήματα, ο βρόντος του πυροβολικού, ο απ’ ευθείας τραυματισμός του τυμπάνου με βελόνα, οδοντογλυφίδα (κατά το καθάρισμα των αυτιών). Υπάρχουν και περιπτώσεις καθαρά κεντρικών αιτιών όπως οι διάφορες εγκεφαλοπάθειες, τα χτυπήματα στο κεφάλι κ.ά. Διαταραχές αναπνοής: λείπει ο φυσιολογικός συγχρονισμός ανάμεσα στη θωρακική και την κοιλιακή αναπνοή, η φωνή είναι υψηλής συχνότητας και πολύ δυνατή επειδή λείπει ο φωνητικός έλεγχος. Στα κωφά παιδιά συναντιούνται συχνά καρδιοαγγειακές και αναπνευστικές διαταραχές (ταχυκαρδία, αλλαγή του αναπνευστικού ρυθμού κ.ά.). Αυτές οι διαταραχές παρατηρούνται ιδιαίτερα στα χρόνια που το παιδί εργάζεται εντατικά για την εκμάθηση της ομιλίας, τη σχολική προσαρμογή και την κατάχτηση των σχολικών συνηθειών. Με τον καιρό όμως όσο προχωρεί η εκμάθηση της ομιλίας και η προσαρμογή στο περιβάλλον, οι διαταραχές αυτές περιορίζονται στο ελάχιστο ή τελικά παύουν να υπάρχουν.
Η αγωγή του λόγου των βαρήκοων Κατά τη διαδικασία της αγωγής πραγματοποιείται ο συνδυασμός της χειλιανάγνωσης με τη λαρυγγική και ρινική κιναισθησία. Η συνηθισμένη μέθοδος αποκατάστασης της ομιλίας είναι η αίσθηση των κραδασμών, που παράγει ο λάρυγγας ή η μύτη του δασκάλου, από το αισθητήριο της αφής του παιδιού.
Γλώσσα, Κουλτούρα και Κοινότητα Κωφών Μια κοινότητα καθορίζει τη θέση της στην ευρύτερη κοινωνία με το να κάνει γνωστό τι την ορίζει και με το να θέσει τις παραμέτρους που σχετίζονται με αυτήν. Μια κοινότητα είναι η συνάθροιση μικρότερων ομάδων, οι οποίες έχουν κοινούς στόχους και κοινούς τρόπους επικοινωνίας, όπως είναι η γλώσσα και η κουλτούρα. Μη Λεκτική Επικοινωνία Η μη λεκτική επικοινωνία ορίζεται από τον τρόπο που κάποιος κινεί και χειρίζεται το σώμα του. Είναι, δηλαδή, αυτό που συνήθως αποκαλείται «γλώσσα του σώματος». Ο πολιτισμός εκφράζεται σιωπηρά διαμέσου των μη λεκτικών μηνυμάτων. Περιλαμβάνουν – αλλά δεν περιορίζονται μόνο – κινήσεις των χεριών, των δακτύλων και τις γενικότερες θέσεις και κινήσεις του σώματος, στο βλέμμα, στις κινήσεις και στις εκφράσεις του προσώπου, τις πρακτικές αγγίγματος και τους τυπικούς τρόπους χαιρετισμού. Ότι μπορεί να θεωρείται ευγενικό ή κατάλληλο σε ένα πολιτισμό, μπορεί να είναι εντελώς ακατάλληλο και προσβλητικό σε κάποιον άλλο. Για παράδειγμα, αν ένας Αμερικανός δει δύο Ελληνίδες να περπατούν πιασμένες από το χέρι ή άντρες να φιλιούνται στα μάγουλα, θα αντιδράσει διαφορετικά από τους Έλληνες. Οι Έλληνες τις θεωρούν ως απόλυτα «φυσιολογικές» μη λεκτικές συμπεριφορές, ενώ οι Αμερικανοί ως τελείως «αφύσικες» για μη ομοφυλόφιλους. Ο τρόπος χαιρετισμού υπογραμμίζει επίσης τις μη λεκτικές διαφορές. Οι Γερμανοί φαίνεται να ξεκινούν κάθε κοινωνική επαφή σφίγγοντας το χέρι. Οι άντρες Αμερικανοί έχουν την τάση να κάνουν το ίδιο, ενώ οι γυναίκες όχι. Οι Ταϋλανδοί δεν αγγίζονται δημόσια. Αρχίζουν την κοινωνική τους επαφή βάζοντας τις δυο παλάμες τους μαζί σηκωμένες στο ύψος του στόματος, ενώ ταυτόχρονα γέρνουν το κεφάλι τους ελαφρά μπροστά. Οι Γιαπωνέζοι υποκλίνονται πριν αρχίσουν να μιλάνε και έχουν δυσκολία να μιλήσουν, εκτός αν η υπόκλιση έχει ολοκληρωθεί. Σε κάποιους πολιτισμούς ο χαιρετισμός γίνεται φιλώντας και τα δύο μάγουλα, ενώ σε άλλους ο αριθμός των φιλιών διαφέρει. Στην κοινότητα των Κωφών το άγγιγμα είναι συνηθισμένο και σηματοδοτεί συγκεκριμένες συμπεριφορές, όπως αυτές αναλύονται στο β΄ κεφάλαιο. Η οπτική επαφή επίσης διαφέρει. Σε πολλούς Δυτικούς πολιτισμούς η διατήρηση της οπτικής επαφής είναι ένδειξη ειλικρίνειας. Σε άλλους δεν είναι σημαντική και σε κάποιες κοινωνίες αποτελεί ένδειξη σεβασμού να μην σηκώνουν το βλέμμα στον άλλο. Κάποιοι πολιτισμοί επίσης χρησιμοποιούν το βλέμμα ως ένδειξη ανωτερότητας και εξουσίας. Η αδιάκοπη οπτική επαφή θεωρείται πρέπουσα συμπεριφορά και απαραίτητη προϋπόθεση στην επικοινωνία των Κωφών μέσω της νοηματικής γλώσσας. Ενώ δηλαδή, ακόμα και σε κοινωνίες που η οπτική επαφή θεωρείται απαραίτητη, μια μικρή διακοπή είναι αποδεκτή, αντίθετα στους Κωφούς το τράβηγμα των ματιών μακριά από τον νοηματιστή έστω και για λίγο σημαίνει αδιαφορία και αγένεια. Το να γελά ή όχι κάποιος και ο τρόπος που το κάνει, αποτελεί επίσης μια ιδιαίτερη πολιτισμική συμπεριφορά. Κάποιες κοινωνικές ομάδες γελάνε περισσότερο από άλλες. Ενώ το χαμόγελο είναι δείγμα σεβασμού για τα παιδιά των Γιαπωνέζων, μπορεί να δείχνει ακριβώς το αντίθετο σε άλλους πολιτισμούς. Τα παιδιά των Γιαπωνέζων συνηθίζουν να χαμογελούν ακόμα και όταν θυμώνουν, ή είναι λυπημένα ή αποτυγχάνουν σε κάτι – η αποκάλυψη της λύπης ή του θυμού θεωρείται αγένεια, συμπεριφορά που δεν είναι πολύ κοινή στους δικούς μας πολιτισμούς. Η συμφωνία ή διαφωνία εκφράζονται με κινήσεις που μπορεί να είναι πολιτισμικά διαφοροποιημένες. Κάποιοι πολιτισμοί (Η.Π.Α.) χρησιμοποιούν την κίνηση του κεφαλιού δεξιά και αριστερά για να δείξουν διαφωνία. Άλλοι πολιτισμοί (Μπαγκλαντές) χρησιμοποιούν την ίδια κίνηση για να δείξουν το αντίθετο. Το να δείχνεις τη σόλα του παπουτσιού και το να κάθεσαι με σταυρωμένα πόδια θεωρείται προσβολή για τους Άραβες και πολλούς άλλους Ασιατικούς πολιτισμούς. Το άγγιγμα ενός Ασιάτη στο κεφάλι ή το πέρασμα του χεριού πάνω από το κεφάλι θεωρείται επίσης προσβολή. Σε μερικές κοινωνίες οι εκφράσεις του προσώπου και οι χειρονομίες είναι περιορισμένες, ενώ σε άλλες συνηθίζονται. Στην κοινότητα των Κωφών οι εκφράσεις του προσώπου είναι απαραίτητα στοιχεία της γραμματικής και της σύνταξης της νοηματικής γλώσσας. Η γνώση και η κατανόηση διαφορετικών τρόπων επικοινωνίας υποδηλώνει ότι κάποιος έχει κατακτήσει πλήρως τις γλωσσικές και πολιτισμικές συμπεριφορές.
Η προσωπική απόσταση κατά την επικοινωνία Η ανεκτή απόσταση αλληλεπίδρασης κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας είναι θέμα που έχει μελετηθεί. Έχει διαπιστωθεί ότι τα όρια της αποδεκτής απόστασης διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό. Ο πολιτισμός καθορίζει την απόσταση που μια κοινωνική ομάδα θεωρεί ανεκτή. Για παράδειγμα, η απόσταση στις επαγγελματικές συζητήσεις διαφέρει αρκετά απ’ αυτήν που κρατάμε σε κοινωνικές συζητήσεις ή ιδιαίτερες συναντήσεις. Οι Κωφοί στις συνομιλίες τους κρατούν μεγαλύτερες αποστάσεις από τους ακούοντες, γιατί έχουν ανάγκη να παρακολουθούν όχι μόνο το πρόσωπο του νοηματιστή αλλά και τις κινήσεις των χεριών και μερικά νοήματα που σχηματίζονται στην περιοχή της μέσης (Schein, 1995). Γενικά, οι έρευνες έχουν δείξει ότι όταν παραβιάζεται η ζώνη ανοχής της προσωπικής απόστασης, τότε αυτός που δέχεται την παραβίαση αυτή θα αντιδράσει με διάφορους συγκεκριμένους τρόπους: Θα υποχωρήσει αργά-αργά Θα γείρει το πάνω μέρος του σώματός του προς τα πίσω και Θα τραβήξει το βλέμμα του και είτε θα πλησιάσει πιο κοντά για εκφοβισμό είτε θα σταματήσει τη συζήτηση (Hall, 1976)
H Κοινότητα των Κωφών Συχνά οι ακούοντες, ακόμα και αυτοί που ασχολούνται με τους Κωφούς ή έχουν Κωφούς συγγενείς, αντιμετωπίζουν τους Κωφούς ως ιατρικά περιστατικά και απομονωμένες υπάρξεις. Η εκπαίδευση δηλαδή των κωφών παιδιών, μέχρι πρόσφατα σε αρκετά σχολεία ήταν τόσο πολύ επηρεασμένη από την ιατροπαθολογία της κώφωσης, ώστε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακουοκεντρική. Κύριος στόχος των εκπαιδευτικών ήταν να βοηθήσουν τα κωφά παιδιά να ενταχθούν «στον κόσμο των ακουόντων», να μάθουν να μιλάνε με οποιοδήποτε κόστος, ακόμα και σε βάρος της γενικότερης σχολικής τους επίδοσης.
Ποιοι είναι οι Κωφοί και ποιοι οι κωφοί; Ακουομετρικά κωφοί και βαρήκοοι όμως είναι μια μεγάλη μερίδα πληθυσμού που για διάφορους λόγους έχουν χάσει την ακοή τους, οι περισσότεροι σε μεγάλη ηλικία (η πλειοψηφία από αυτούς σε γεροντική ηλικία). Αυτοί στην πλειοψηφία τους επικοινωνούν με την ομιλούμενη γλώσσα, έχουν εκπαιδευτεί κύρια σε σχολεία ακουόντων, έχουν ταυτότητα ακούοντος ανθρώπου και είναι ενταγμένοι στην κοινωνία των ακουόντων. Δεν ταυτίζονται με άλλους Κωφούς, δε γνωρίζουν ούτε χρησιμοποιούν τη νοηματική γλώσσα και δεν ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών. Η ομάδα αυτή των ακουομετρικά κωφών δεν θα μας απασχολήσει στην παρούσα επιμόρφωση. Η ανάγκη των Κωφών για μια γλώσσα προσαρμοσμένη στις δικές τους οπτικές ανάγκες είναι αυτή που τους καθιστά πολιτισμική ομάδα και όχι η απώλεια της ακοής τους.
Η χρήση μάλιστα αυτής της κοινής (οπτικής) γλώσσας είναι το στοιχείο που διαφοροποιεί τους Κωφούς από άλλες ομάδες αναπήρων (ή ανθρώπων με ειδικές ανάγκες). Οι ίδιοι οι Κωφοί δεν βλέπουν τους εαυτούς τους ως άτομα με ακουστική απώλεια, δε θέλουν να αναγνωρίζονται αποκλειστικά από αυτό το γεγονός και δεν επιδιώκουν (όπως κάνουν οι ακούοντες γι’ αυτούς) να ερμηνεύουν τις υπόλοιπες πλευρές της ζωής τους ως συνέπεια αυτού του γεγονότος. Επίσης, ως ομάδα, όπως θα δούμε παρακάτω, παρόλο τον αποκλεισμό τους από την ευρύτερη κοινωνία έχουν συγκεντρώσει έναν σημαντικό αριθμό πληροφοριών και έχουν ανακαλύψει τρόπους να ορίζουν και να εκφράζουν τους εαυτούς τους μέσα από παραδόσεις, ιστορίες, εκδηλώσεις και καθημερινές κοινωνικές συναντήσεις (Padden & Humphries, 1988). Οι Κωφοί είναι μέλη της δικής τους κοινότητας, αλλά ταυτόχρονα ανήκουν και επηρεάζονται και από την ευρύτερη κοινωνία. Η συμμετοχή τους όμως στην ευρύτερη κοινωνία προϋποθέτει ευαισθητοποίηση και αποδοχή της διαφορετικότητάς τους από τους ακούοντες. Ώσπου να τηρηθεί όμως αυτή η προϋπόθεση, οι Κωφοί θα αντιμετωπίζονται ως ξένοι στον τόπο τους και θα ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας. Σε καθημερινές συναλλαγές βιώνουν διακρίσεις και προκαταλήψεις είτε με υποτιμητικά σχόλια είτε με την άρνηση μιας δουλειάς είτε μέσα από μια άσχημη αντιμετώπιση (Higgins, 1980). Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι Kωφοί αισθάνονται την αναπηρία τους όταν βρεθούν σε περιβάλλον με ακούοντες.
Πώς γίνεται κάποιος μέλος της κοινότητας των Κωφών; Οι τρόποι που κάποιος μπορεί να γίνει μέλος της κοινότητας των Κωφών διαφέρουν. Μπορεί να γεννηθεί στην κοινότητα των Κωφών ως παιδί κωφό ή ακούον από Κωφούς γονείς. Μπορεί να γεννηθεί κωφός ή να χάσει την ακοή του σε πολύ μικρή ηλικία και να έχει ακούοντες γονείς που επιζητούν άλλους με παρόμοια χαρακτηριστικά για σκοπούς κοινωνικοποίησης. Από αυτή την άποψη γίνεται μέλος της κοινότητας των Κωφών σε πολύ νεαρή ηλικία. Στην περίπτωση όμως που οι ακούοντες γονείς δεν επιδιώκουν να συναντήσει το παιδί τους άλλους Κωφούς, η σύνδεση με την κοινότητα των Κωφών γίνεται πολύ αργότερα, τότε δηλαδή που ο ίδιος ο Κωφός αποφασίζει να ικανοποιήσει την ανάγκη του να είναι με άλλους που μοιράζονται την ίδια γλώσσα, κουλτούρα και έχουν κοινούς στόχους. Επιπλέον κάποιος μπορεί να είναι ακούον και να έχει πραγματικό ενδιαφέρον και δέσμευση στους στόχους της κοινότητας και στα μέλη της. Η ιδιότητα του μέλους αποκτάται με τη δέσμευση στην ομάδα και με την εκδήλωση της επιθυμίας για συναναστροφή με τους Κωφούς. Το να είναι κάποιος μέλος της λέσχης των Κωφών δε σημαίνει αυτόματα ότι είναι και μέλος της κοινότητας. Γενικά είναι ευκολότερο να γίνει μέλος κάποιος που έχει Κωφούς γονείς, καθώς αυτοί συνήθως έχουν αποδεχτεί την κώφωση και ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών. Είναι όμως πιο δύσκολο για τα παιδιά που γεννιούνται από ακούοντες γονείς, οι οποίοι θέλουν το παιδί τους να γίνει “ακούον”, ενώ αυτά περνάνε κάποια στάδια προκειμένου να συμβιβαστούν με την κώφωσή τους (Robinson, 1989; Lawson, 1981; Young, 1989). Επιπλέον, το γεγονός ότι κάποιος επιθυμεί να γίνει μέλος δεν αποτελεί εγγύηση ότι η κοινότητα θα τον δεχτεί. Κανένα άτομο δεν αποφασίζει ποιος θα γίνει μέλος, ούτε υπάρχει ορθολογιστικός λόγος αποδοχής ή απόρριψης. Κατευθυντήρια χαρακτηριστικά είναι η γλώσσα, η στάση, και η ταύτιση.
Κουλτούρα κωφών Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι οι Kωφοί δε χρησιμοποιούν μεταξύ τους την ομιλία, αλλά κύρια τη νοηματική γλώσσα. Tα μάτια τα χρησιμοποιούν διαφορετικά απ’ ότι οι ακούοντες στην επικοινωνία. Kοιτάζουν συνέχεια το πρόσωπο αυτού που κάνει νοήματα, ενώ οι ακούοντες απομακρύνουν τα μάτια τους κάπου-κάπου από τον ομιλητή. Tο τράβηγμα του ματιού από το πρόσωπο αυτού που κάνει νοηματική (του νοηματιστή) θεωρείται ασέβεια για τους Kωφούς ή προσπάθεια να μιμηθεί κάποιος τους ακούοντες. Oι εκφράσεις του προσώπου και οι κινήσεις των ματιών και του κεφαλιού θεωρούνται στοιχεία της γραμματικής της νοηματικής γλώσσας και επομένως είναι επιβεβλημένες, ενώ στους ακούοντες περιορισμένες. Οι Kωφοί συστήνονται συνήθως με το όνομα και το επώνυμό τους και προσθέτουν την πόλη που γεννήθηκαν και το σχολείο που φοίτησαν. Αυτές οι πληροφορίες είναι απαραίτητες για να αναγνωρίζονται μεταξύ τους μέσα στην κουλτούρα τους. Oι όροι “βαρήκοος” και “κωφός” δε χρησιμοποιούνται από τους Kωφούς με τον τρόπο που χρησιμοποιούνται από τους ακούοντες. Oι ακουολογικές διαβαθμίσεις δεν έχουν σημασία για την κουλτούρα των Kωφών. O όρος που χρησιμοποιείται συνήθως στην κοινότητα των Kωφών είναι ο όρος “KΩΦΟΣ” που σημαίνει ταυτότητα και όχι κώφωση. Kωφός σημαίνει μέλος της κοινότητας των Kωφών και φίλος.
Κανόνες Συμπεριφοράς (εκπαιδευτικού απέναντι στο κωφό παιδί) Οι διαφορετικοί τρόποι αλληλεπίδρασης των Κωφών αντικατοπτρίζουν την εμπειρία του να είσαι Κωφός και βοηθούν να καθορίσουμε τη στάση μας απέναντί τους. Τα περισσότερα στοιχεία της συμπεριφοράς των Κωφών αναδεικνύονται μέσα από την εκμετάλλευση της όρασης και του χώρου παρά του ήχου, δηλαδή από την προσαρμογή των Κωφών στο οπτικό περιβάλλον τους.
Το Άγγιγμα και το πώς τραβάς την προσοχή κάποιου. Οι Kωφοί αγγίζουν ο ένας τον άλλον πολύ περισσότερο απ’ ότι κάνουν οι ακούοντες. Όταν ένας Κωφός θέλει να συμμετάσχει ή να πει κάτι σε μια συζήτηση, το κάνει με ένα άγγιγμα όπως και στην περίπτωση που θέλει να τραβήξει την προσοχή. Συνήθως οι ακούοντες χρησιμοποιούν ονόματα για να τραβήξουν την προσοχή κάποιου. Η επίκληση ονόματος στη νοηματική δεν τραβά την προσοχή του άλλου προς αυτόν που νοηματίζει. Το άγγιγμα γίνεται στον ώμο και όταν κάποιος κάθεται δίπλα σ’ αυτόν που θέλει να επικοινωνήσει, τον αγγίζει στο πόδι. Το άγγιγμα στο μπροστινό μέρος του σώματος δεν επιτρέπεται ποτέ εκτός και εάν οι σχέσεις είναι πολύ φιλικές. Το άγγιγμα στην πλάτη μπορεί να προκαλέσει μια απάντηση οργισμένη, πράγμα που δε συμβαίνει στους ακούοντες. Εάν ένα Κωφό παιδί σπρώξει στην πλάτη έναν άλλο Κωφό, αυτό μπορεί να εκληφθεί ως πρόκληση για καβγά και είναι κάτι που πρέπει να γνωρίζουν οι δάσκαλοι οι οποίοι εκπαιδεύουν κωφά παιδιά.
Απόκτηση σειράς σε μια συνομιλία Η απόκτηση σειράς στη συνομιλία είναι μια πολύπλοκη διαδικασία στη νοηματική γλώσσα. Ο νοηματιστής κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης μπορεί να στρέψει το βλέμμα του μακριά από αυτά των θεατών δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο την επιθυμία του να συνεχίσει να μιλάει. Οποιοσδήποτε θεατής θέλει να συμμετάσχει στη συζήτηση, το κάνει με το να κουνήσει το χέρι του και να κουνήσει τον καρπό του ή πολλές φορές αυτό φαίνεται από την έκφραση του προσώπου του.
Πώς διακόπτουμε μια συζήτηση για να πάρουμε μέρος σ’ αυτήν Και σ’ αυτή τη διαδικασία υπάρχουν διάφοροι κανόνες. Στην περίπτωση που δύο Κωφοί συνομιλούν και εμφανιστεί ένα τρίτο πρόσωπο που θέλει να διακόψει τη συνομιλία, γιατί θέλει να ανακοινώσει κάτι πολύ σημαντικό (σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση δε θα διακόψει), θα αγγίξει τον πρώτο στον ώμο και ταυτόχρονα θα κοιτάξει τον δεύτερο στα μάτια ώστε να έχει οπτική επαφή μαζί του. Τότε αυτός που διέκοψε λέει στη νοηματική «ΣΥΓΝΩΜΗ ΔΙΑΚΟΠΗ», στη συνέχεια γυρίζει στον πρώτο και τον ρωτά ή του ανακοινώνει το σημαντικό θέμα. Στο τέλος πριν φύγει, ζητά πάλι συγγνώμη από τον δεύτερο.
Διάσπαση προσοχής Γενικά όταν στρέφουμε την προσοχή μας μακριά από αυτόν που μιλά στη νοηματική γλώσσα θεωρείται προσβολή. Θα πρέπει να βρεθεί κάποιος τρόπος, ώστε να γίνει χωρίς να νιώσει ο Κωφός προσβεβλημένος. Συνήθως αυτό γίνεται με το να πούμε στη Νοηματική «ΣΤΑΣΟΥ» ακουμπώντας το χέρι του νοηματιστή και στρέφοντας το βλέμμα αλλού. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε αυτές τις συμπεριφορές, ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις ανάμεσα σε Κωφούς και ακούοντες. Ένα παράδειγμα που θα μπορούσαμε να δώσουμε είναι η περίπτωση όπου ο δάσκαλος επικοινωνεί με ένα κωφό παιδί, και κάποιος ακούων διακόπτει λέγοντας «συγνώμη που διακόπτω». Όταν ο δάσκαλος στρέφει αυτόματα το βλέμμα μακριά από το κωφό παιδί, χωρίς προειδοποίηση, για να ακούσει τι θέλουν να του πουν, το κωφό παιδί σίγουρα αναστατώνεται. Το ίδιο συμβαίνει όταν απαντούμε στο τηλέφωνο που κτυπά στη μέση μιας συζήτησης με έναν Κωφό χωρίς να τον προειδοποιήσουμε. Εάν ένας Κωφός που συνομιλεί με άλλον Κωφό στρέψει αδικαιολόγητα την προσοχή του κάπου αλλού, σίγουρα θα προκαλέσει την οργή του δεύτερου που θα ζητήσει εξηγήσεις.
Πιάσιμο Χεριών Το να πιάσεις τα χέρια κάποιου την ώρα που νοηματίζει είναι το ίδιο με το να κλείσεις το στόμα ενός την ώρα που μιλάει. Οι εκπαιδευτικοί στο παρελθόν αγνοούσαν αυτόν τον κανόνα στην εκπαιδευτική πράξη με τα κωφά παιδιά. Είναι σα να απαγορεύουμε σε κάποιον να εκφραστεί, να μιλήσει. Είναι σα να λέμε «δε θέλω να δω τι έχεις να μου πεις, δεν είναι σημαντικό». Γι αυτό το λόγο πρέπει να αποφεύγουμε αυτή την πρακτική στην επαφή μας με τους Κωφούς, οι οποίοι έχουν ζωντανές μνήμες από εποχές όπου έπρεπε να κρατούν τα χέρια τους σφιχτά πάνω στο θρανίο την ώρα του μαθήματος.
Χρήση Φωτισμού Εάν ένας Κωφός θέλει να τραβήξει την προσοχή του ακροατηρίου, θα αναβοσβήσει τα φώτα της αίθουσας μια – δύο φορές. Στα σπίτια των Κωφών το κουδούνι της εξώπορτας δίνει οπτικό σήμα και όχι ηχητικό, δηλαδή αναβοσβήνει κάποιο φως. Εάν πιέσουμε επίμονα για περισσότερη ώρα το κουδούνι του, είναι σα να κτυπούμε δυνατά την εξώπορτα κάποιου.
Ιδιωτικές Στιγμές και Εμπιστευτικότητα Είναι γενικά πολύ δύσκολο στην κοινότητα των Κωφών να υπάρξει περιβάλλον κατάλληλο για να συζητηθούν ιδιωτικά θέματα. Προσωπικά θέματα ποτέ δε συζητούνται στο χώρο μιας λέσχης Κωφών εκτός και εάν όλοι ήδη τα γνωρίζουν. Θέματα που συζητούνται ανοικτά στη λέσχη των Κωφών θεωρούνται συγχρόνως ως ανακοινώσιμα και μπορεί κάποιος να τα διαδώσει. Μ’ αυτόν τον τρόπο μαθαίνονται τα νέα και εξαπλώνονται οι φήμες μέσα στην κοινότητα των Κωφών. Μπορούμε να κάνουμε διαχωρισμό ανάμεσα σε θέματα προσωπικά και εμπιστευτικά, τα οποία πρέπει να τα διαχωρίσουμε από τα θέματα ταμπού. Όπως στην κοινότητα των ακουόντων έτσι και οι Κωφοί έχουν θέματα ταμπού. Μερικά είναι κοινά με αυτά των ακουόντων, όπως π.χ. θέματα που σχετίζονται με το σεξ, ενώ άλλα είναι διαφορετικά, όπως π.χ. ο τρόπος που χρησιμοποιεί κάποιος τη νοηματική. Τα προσωπικά θέματα είναι θέματα που καλύπτονται από εμπιστευτικότητα. Γι’ αυτό πολλές φορές οι κοινωνικοί λειτουργοί ή οι ψυχολόγοι απορρίπτονται από τους Κωφούς όχι γιατί οι ίδιοι οι Κωφοί δεν αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται υποστήριξη και βοήθεια, αλλά γιατί θεωρούν ότι σ’ αυτές τις καταστάσεις μόνον ένας καλός φίλος μπορεί εύκολα να αναμιχθεί. Το ίδιο μπορεί να συμβεί σε θέματα υγείας, ιατρικά ή σε προσωπικές σχέσεις. Γενικά τα θέματα που οι Κωφοί προτιμούν να συζητούν ιδιωτικά και με εμπιστευτικότητα είναι τα ίδια μ’ αυτά των ακουόντων, π.χ. θέματα οικονομικά, εργασίας κτλ. Η συζήτηση για όλα αυτά δεν μπορεί να γίνει ανοιχτά σ’ ένα δημόσιο χώρο, όπως αυτόν της λέσχης, μια και η νοηματική μπορεί να είναι ορατή από τον καθένα.
Αποχώρηση Η αποχώρηση μετά από μια συνάντηση είναι μια μακρόσυρτη διαδικασία για τους Κωφούς. Συνήθως οι Κωφοί είναι αυτοί που φεύγουν τελευταίοι από το χώρο μιας συνάθροισης, γιατί πάντα υπάρχουν θέματα να συζητηθούν την τελευταία στιγμή. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί οι Κωφοί δεν έχουν εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας, π.χ. τηλέφωνο. Η συνήθεια αυτή είναι χαρακτηριστική των Κωφών. Για παράδειγμα, όταν μια λέσχη κλείνει, οι Κωφοί συνεχίζουν να συζητούν έξω από αυτήν ή κατευθυνόμενοι αργά προς τον τελικό προορισμό τους. Όταν φεύγουμε από μια συνάθροιση Κωφών, συνήθως το ανακοινώνουμε και χαιρετάμε όλους τους συνομιλητές μας, πολλές φορές δια χειραψίας. Δεν αποχωρούμε ποτέ ξαφνικά χωρίς πρώτα να τους ειδοποιήσουμε.
Τα παραπάνω είναι μια σύντομη περιγραφή συμπεριφορών που μπορεί να συναντήσουμε με τους Κωφούς και τα κωφά παιδιά. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε αυτούς τους τρόπους όπως και να είμαστε έτοιμοι να αναγνωρίσουμε τα σημάδια διαφορετικών τρόπων συμπεριφοράς αυτής της πολιτισμικής ομάδας, της κοινότητας των Κωφών. Ασφαλώς όλα όσα ειπώθηκαν εφαρμόζονται και στην σχολική τάξη από τους εκπαιδευτικούς.
Ένταξη ή Ενσωμάτωση Από τη δεκαετία του 1960 άρχισε να διαμορφώνεται η τάση για την ένταξη των κωφών παιδιών στα σχολεία ακουόντων. Πολλοί γονείς και αρκετοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι το καλύτερο και πιο φυσικό περιβάλλον για το κωφό παιδί είναι το περιβάλλον του σχολείου ακουόντων της γειτονιάς του. Επίσης πολλοί πιστεύουν, ότι η ένταξη των κωφών παιδιών στο σχολείο ακουόντων θα τα βοηθήσει να αναπτύξουν περισσότερο τις προφορικές ικανότητες της γλώσσας τους και να γίνουν αποδεκτά από τα άλλα παιδιά. Έτσι πιστεύουν ότι θα ενσωματωθούν με τα ακούοντα και θα ξεπεράσουν την «αναπηρία» τους πλησιάζοντας περισσότερο το «φυσιολογικό» πρότυπο του ακούοντος μαθητή. H ένταξη αναφέρεται στην τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο το οποίο ενθαρρύνει την επαφή και την αλληλεπίδραση με ακούοντα παιδιά της ηλικίας του. Η ενσωμάτωση αποτελεί την πιο ακραία μορφή ένταξης που είναι η τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη ακουόντων της γειτονιάς του (Meadow, 1980). Yπάρχουν διάφορα προγράμματα και μοντέλα ένταξης. Tα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι: α) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη με ακούοντα παιδιά και η παρακολούθησή του από μια ειδική δασκάλα, η οποία επισκέπτεται το σχολείο περιοδικά και βοηθάει το παιδί φροντιστηριακά, κύρια στον τομέα της γλώσσας και ομιλίας. β) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη ακουόντων παιδιών και η παροχή φροντιστηριακής βοήθειας σε ειδική τάξη και σε διάφορα μαθήματα καθημερινά και με πρόγραμμα από ειδικό δάσκαλο, ο οποίος εργάζεται γι’ αυτό το σκοπό στο σχολείο ακουόντων. γ) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε ειδική τάξη κωφών μέσα στο σχολείο ακουόντων με ειδικό δάσκαλο. Η φοίτηση στην ειδική τάξη είναι συνεχής και η ένταξη με τα ακούοντα παιδιά γίνεται μέσα από κοινές σχολικές δραστηριότητες και μερικά κοινά μαθήματα. δ) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη ακουόντων και η παροχή διερμηνέα Nοηματικής σε μόνιμη βάση στην τάξη αυτή (Vernon and Pricket, 1976). ε) Tέλος, μια πιο ακραία περίπτωση από όλα τα παραπάνω μοντέλα, είναι η τοποθέτηση του κωφού παιδιού στο σχολείο της γειτονιάς του, που τις περισσότερες φορές είναι το μοναδικό κωφό παιδί σε ολόκληρο το σχολείο. Στις περιπτώσεις αυτές, που είναι σπάνιες σε σχολεία του εξωτερικού, η πρόοδος του κωφού παιδιού αξιολογείται περιοδικά από ειδικούς. H ένταξη και η ενσωμάτωση των κωφών παιδιών στα σχολεία ακουόντων, σαν ιδέα φαίνεται αρκετά προοδευτική και στοχεύει στην προετοιμασία και την μελλοντική ένταξη τους στην κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αρκετά αρνητικά στοιχεία και περιορισμοί για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι. • Συνήθως η επικοινωνία τους με τα ακούοντα παιδιά είναι ελάχιστη και η ένταξή τους στο σχολείο περιορίζεται στην απλή παρουσία τους κάποιες ώρες στην αυλή ή στο μάθημα της γυμναστικής. • Mέσα στην πολυπληθή τάξη (30 παιδιά) των ακουόντων το κωφό παιδί έχει πολύ λίγες ευκαιρίες για να επικοινωνήσει με το δάσκαλο και τους συμμαθητές του. O δάσκαλος συνήθως έχει πολύ λίγες γνώσεις για το κωφό παιδί και φυσικά δεν ξέρει τις απαιτήσεις που πρέπει να έχει από αυτό και πώς να ανταποκριθεί στις ανάγκες του. H Meadow (1980) υποστηρίζει ότι το κωφό παιδί από πολύ νωρίς διαισθάνεται από το περιβάλλον ότι είναι το μοναδικό διαφορετικό παιδί, επειδή φοράει ακουστικά, έχει περίεργη ομιλία και δεν αντιλαμβάνεται την ομιλία τόσο γρήγορα όσο τα άλλα παιδιά. Aυτό το γεγονός μπορεί να του δημιουργήσει τρομερά προβλήματα στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, της ταυτότητας και της κοινωνικής συμπεριφοράς του. Aκόμα, για τα παιδιά που είναι σε ειδική τάξη μέσα στο σχολείο ακουόντων υπάρχουν προβλήματα. Oι διαφορετικές ηλικίες των παιδιών μέσα στην ίδια τάξη και τα διαφορετικά επίπεδα αυτών των παιδιών σε όλες τις περιοχές ανάπτυξης και γνώσεων δημιουργούν πολλά προβλήματα για τον ειδικό δάσκαλο. Συνήθως δεν υπάρχουν αρκετά κωφά παιδιά της ίδιας περίπου ηλικίας και του ίδιου γνωστικού επιπέδου για να αποτελέσουν ομάδα, όπως συμβαίνει στα ειδικά σχολεία. Έτσι η ώρα του δασκάλου για κάθε μαθητή είναι περιορισμένη. Eπίσης δεν υπάρχουν μοντέλα για μίμηση όπως συμβαίνει σε σχολεία με πολλά παιδιά, όπου αρκετοί μαθητές αποτελούν θετικά μοντέλα. Λόγω του περιορισμένου αριθμού παιδιών της ίδιας ηλικίας, η επιλογή φίλων μεταξύ των παιδιών είναι δύσκολη. Όλα αυτά σε συνδυασμό και με την αποξένωση που νιώθουν τα κωφά παιδιά μέσα σε ένα περιβάλλον όπου η πλειοψηφία είναι ακούοντες έχουν αρνητικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη κύρια της προσωπικότητας του κωφού παιδιού. Έτσι το περιβάλλον του σχολείου ακουόντων αντί να βοηθήσει στην ένταξη των κωφών παιδιών, μπορεί να τα οδηγήσει στην πλήρη απομόνωση και να τους δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα στο ψυχολογικό και κοινωνικό τομέα. Γενικά, πολλοί ερευνητές και εκπαιδευτικοί κωφών παιδιών είναι αντίθετοι με την πολιτική της ενσωμάτωσης (Kyle, 1993). Έχει αμφισβητούμενα αποτελέσματα. Σε έρευνες βρέθηκε ότι οι δάσκαλοι και οι μαθητές των γενικών σχολείων είναι αρνητικοί προς τους μαθητές με ειδικές ανάγκες και την ενσωμάτωσή τους. Υπάρχουν πολλά προβλήματα υποδομής στη γενική εκπαίδευση, ώστε να ανταποκριθεί σωστά στις ανάγκες των κωφών παιδιών (Lampropoulou, 1995), ενώ οι ίδιοι οι κωφοί έχουν αρνητικές εμπειρίες από τη φοίτησή τους σε σχολεία ακουόντων (Λαμπροπούλου, 1997).
Ειδικότερα, ο Moores (1996) προτείνει στο δάσκαλο (και νηπιαγωγό) να εξασφαλίσει τους παρακάτω παράγοντες ή προϋποθέσεις μάθησης: Α. Παράγοντες Διδασκαλίας. Ο δάσκαλος/καθηγητής, εκτός του ότι θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά το αντικείμενο της διδασκαλίας του και επίσης τον τρόπο επικοινωνίας με τους μαθητές του, θα πρέπει να φροντίσει τα παρακάτω:
Ενίσχυση. Θα πρέπει να επιβραβεύει σωστά και να ενισχύει θετικά τους μαθητές του.
Κατάκτηση της Μάθησης (mastery learning). Επαναδιδασκαλία του μαθήματος, με άλλους τρόπους και σχεδιασμένη με βάση τα αποτελέσματα από τις εργασίες και τα τεστ των μαθητών από την αρχική διδασκαλία.
Ουσιαστική εργασία για το σπίτι (όχι παπαγαλία), η οποία θα πρέπει να ελέγχεται από γονείς και δάσκαλο, θα βαθμολογείται και θα επεξηγείται στους μαθητές.
Χρόνος διδασκαλίας. Ο χρόνος που αφιερώνεται για το μάθημα έχει άμεση σχέση με τη μάθηση και πρόοδο του μαθητή. Όσο περισσότερος είναι ο χρόνος διδασκαλίας, τόσο καλύτερες πιθανότητες μάθησης έχουμε. Ειδικά οι δάσκαλοι κωφών θα πρέπει να φροντίζουν να μην μετατρέπονται όλα τα μαθήματα σε γλωσσικά, αλλά να διδάσκονται επαρκώς και τα δευτερεύοντα μαθήματα.
Το κλίμα της τάξης. Οι δάσκαλοι θα πρέπει να φροντίζουν για τη συνοχή της τάξης. Η τάξη να λειτουργεί σαν ομάδα. Να λαμβάνουν μέρος στη διδακτική διαδικασία όλοι οι μαθητές συνέχεια. Να παρακολουθούν όλοι οι μαθητές με ενδιαφέρον το συμμαθητή ή το δάσκαλο που «έχει το λόγο», να είναι ικανοποιημένοι όλοι οι μαθητές από τη μάθηση και να είναι ξεκάθαρος σε όλους ο σκοπός του μαθήματος.
Β. Παράγοντες Προγράμματος. Το πρόγραμμα της διδασκαλίας θα πρέπει να περιέχει τα παρακάτω στοιχεία για να συντελέσει στη διαδικασία της μάθησης:
Εξάσκηση σε Ικανότητες Ανάγνωσης. Εκτός από την παραδοσιακή διδασκαλία ανάγνωσης, θα πρέπει ο δάσκαλος να φροντίσει ώστε το πρόγραμμά του να περιλαμβάνει εξάσκηση των κωφών μαθητών σε απόκτηση διαφόρων στρατηγικών ανάγνωσης για διάφορους σκοπούς (π.χ. ανάγνωση επιγραφών, ανάγνωση για ευχαρίστηση, ανάγνωση για παρακολούθηση οδηγιών, συνταγών κλπ.).
Ειδικά Προγράμματα. Οι κωφοί μαθητές που έχουν κάποια ταλέντα, ικανότητες κλπ., καθώς και αυτοί που έχουν κάποια επιπλέον προβλήματα θα πρέπει να ακολουθούν ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα (εμπλουτισμένα, ταχύρυθμα ή πιο αργά, ανάλογα με τις ανάγκες τους), ώστε να εξασφαλισθεί (απαραιτήτως) η πρόοδός τους.
Φροντιστηριακή Βοήθεια. Σήμερα οι συνθήκες στην τάξη είναι διαφορετικές, λόγω του μειωμένου αριθμού μαθητών (7-8 παιδιά) ανά δάσκαλο απ’ ότι παλιά, που επιτρέπουν τη φροντιστηριακή βοήθεια στους μαθητές ατομικά και σε μικρές ομάδες. Ο δάσκαλος θα πρέπει να παρέχει φροντιστηριακή βοήθεια στα παιδιά της τάξης του.
Προγράμματα σε Συνεργασία με Γονείς. Οι γονείς μπορεί με την καθοδήγηση των δασκάλων και γνωρίζοντας τους διδακτικούς στόχους του σχολείου να δημιουργήσουν συνθήκες μάθησης και εμπλουτισμού των γνώσεων στο σπίτι.
Γ. Οικογενειακοί Παράγοντες. Η εξασφάλιση συνθηκών μάθησης στο σπίτι ή στο οικοτροφείο, για όσα παιδιά μένουν εκεί, είναι επίσης παράγοντες που συμβάλλουν στη σχολική και ακαδημαϊκή πρόοδο των κωφών μαθητών. Οι γονείς (επιμελητές), χωρίς να μετατραπούν σε δασκάλους, μπορούν να βοηθηθούν από το σχολείο, ώστε να δημιουργούν στο σπίτι (οικοτροφείο) περιβάλλον μάθησης για τα παιδιά τους κάνοντας τα παρακάτω:
Η παρακολούθηση προγραμμάτων στην τηλεόραση από τα παιδιά θα πρέπει να ελέγχεται και να μην υπερβαίνει τις 12 ώρες την εβδομάδα.
Τα παιδιά να τελειώνουν την εργασία του σχολείου που έχουν για το σπίτι.
Να ενθαρρύνεται η εξωσχολική ανάγνωση στα παιδιά.
Να συζητάνε οι γονείς/επιμελητές με τα παιδιά τους για το τι συμβαίνει στο σχολείο.
Να δείχνουν ενδιαφέρον για την πρόοδο των παιδιών τους.
Αναλυτικά Προγράμματα και Στρατηγικές Διδασκαλίας Οι ικανότητες και οι γνώσεις που θα πρέπει να έχουν οι δάσκαλοι των κωφών παιδιών είναι πολλές. Δεν φτάνει να αγαπάνε τα παιδιά και να τους αρέσει να δουλεύουν μαζί τους καθημερινά. Θα πρέπει να έχουν γνώσεις, ώστε να μπορούν να ερμηνεύουν και να χρησιμοποιούν τα ψυχολογικά, ακουολογικά και εκπαιδευτικά τεστ, να κατανοούν τις αρχές της αναπτυξιακής μάθησης, να γνωρίζουν την κατάκτηση της γλώσσας, να κατανοούν τα συναισθηματικά προβλήματα και τα προβλήματα μάθησης που μπορεί να σχετίζονται με την κώφωση. Να είναι γνώστες της γλωσσικής και αναγνωστικής λειτουργίας των κωφών παιδιών, να μπορούν να τροποποιούν, να προσαρμόζουν και να δημιουργούν διδακτικές μεθόδους και υλικά. Να μπορούν να διδάξουν διάφορα αντικείμενα (γλώσσα, μαθηματικά, φυσική). Να γνωρίζουν πώς να αξιολογούν τη μάθηση, να μπορούν να διευθύνουν με επιτυχία την τάξη και να παρέχουν περιβάλλον που αναδεικνύει θετικές στάσεις ή συμπεριφορές ή ευκαιρίες μάθησης. Αποτελεσματικός δάσκαλος, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς της Παιδαγωγικής Επιστήμης, είναι συνήθως αυτός που γνωρίζει πού οδηγεί την τάξη του και γιατί. Απαραίτητος οδηγός και σημαντικό εργαλείο για τη διδασκαλία είναι το αναλυτικό πρόγραμμα. Το αναλυτικό πρόγραμμα περιγράφει τους θεμελιώδεις στόχους της εκπαίδευσης και εξασφαλίζει την απαραίτητη συνοχή και συνέχεια σε όλα τα μαθήματα, σε όλο το σχολείο και τα σχολεία που το χρησιμοποιούν. Το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου κωφών του Rhode Island, που θα δούμε παρακάτω, έχει σπειροειδή μορφή. Το Ατομικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΑΕΠ) είναι ένα γραπτό ετήσιο πρόγραμμα για κάθε παιδί, το οποίο συντάσσεται στην αρχή του χρόνου από το δάσκαλο κύρια, αλλά και με τη συνεργασία του ειδικού προσωπικού στα σημεία που τους αφορούν. Στο πρόγραμμα αυτό περιγράφεται στην αρχή η παρούσα επίδοση του μαθητή σε διάφορες περιοχές και στη συνέχεια οι μακροπρόθεσμοι (ετήσιοι) και βραχυπρόθεσμοι στόχοι (έως τη μέση του χρόνου) σε όλες τις περιοχές (μαθήματα, συμπεριφορές κλπ.) που θα διδαχθεί. Επίσης, περιγράφονται και οι διαδικασίες αξιολόγησης της προόδου του μαθητή. Παρακάτω παρατίθεται το ΑΕΠ πρώην μαθητή της Γ΄ Δημοτικού από το σχολείο Lexington της Νέας Υόρκης.
Αναλυτικά Προγράμματα στα Σχολεία Κωφών Οι γνώμες των ειδικών για την επιλογή του κατάλληλου αναλυτικού προγράμματος για τους κωφούς μαθητές διχάζονται. Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι κωφοί μαθητές μπορούν να ακολουθούν ακριβώς το αναλυτικό πρόγραμμα για ακούοντα παιδιά, μόνο που απαιτείται περισσότερος χρόνος διδασκαλίας και περισσότερος χρόνος φοίτησης στο σχολείο γενικότερα (Brennan, 1985). Αρκετοί εκπαιδευτικοί όμως, υποστηρίζουν ότι οι κωφοί μαθητές, λόγω των δυσκολιών που έχουν με τη γλώσσα και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, χρειάζονται ειδικά αναλυτικά προγράμματα, που θα περιλαμβάνουν εκτός των συνηθισμένων μαθημάτων και μαθήματα όπως ανάπτυξη ομιλίας, ακουστικής, χειλειανάγνωσης, γλώσσας κλπ., καθώς και διαφορετικούς τρόπους και αρκετά οπτικά υλικά διδασκαλίας (Abel & Baker, 1983). Στην Ελλάδα το μοναδικό αναλυτικό πρόγραμμα για κωφά παιδιά δημιουργήθηκε το 1985. Το πρόγραμμα αυτό αναφέρεται στην ανάπτυξη της γραπτής γλώσσας και έχει τίτλο «Έλα να γράψουμε». Φτιάχτηκε από επιτροπή εκπαιδευτικών των σχολείων κωφών της Αττικής (Λαμπροπούλου, 1990) και εκδόθηκε από τον ΟΕΔΒ το 1990.
Εκπαίδευση κωφών παιδιών Βασικά Ερωτήματα: • Πώς διδάσκουμε τα κωφά παιδιά; • Πού διδάσκουμε τα κωφά παιδιά; • Τί διδάσκουμε στα κωφά παιδιά;
Ο δάσκαλος έχει δύο επιλογές: • να επικεντρώσει την προσοχή του στην κώφωση ή • να επικεντρώσει την προσοχή του στις δυνατότητες των κωφών μαθητών και να τις αξιοποιήσει στη διδασκαλία του
Οι Επικοινωνιακές Ανάγκες των Κωφών και Βαρήκοων Μαθητών α) να στέκονται ή να κάθονται σε κοντινή απόσταση. β) να κοιτάζουν τον κωφό συμμαθητή τους οποτεδήποτε μιλούν. γ) να υπάρχει φως στο πρόσωπο του ομιλητή. δ) να μη στέκονται μπροστά από το παράθυρο καθώς μιλούν, γιατί γίνεται σκοτεινό το πρόσωπό τους. ε) να μην κουνιούνται όταν μιλούν. στ) να μην καλύπτουν το στόμα τους με τα χέρια τους, να μην τρώνε όταν μιλούν, να μη μασούν τσίχλα. ζ) να μιλούν αργά και καθαρά χρησιμοποιώντας μικρές προτάσεις. η) να μη μουρμουρίζουν, να μη μιλούν πολύ σιγά και να μη φωνάζουν. θ) όταν αλλάζουν θέμα να ενημερώνουν προηγουμένως τον κωφό και βαρήκοο συμμαθητή τους. ι) να φροντίζουν να υπάρχει ησυχία στο χώρο επικοινωνίας. ια) να μάθουν μερικά νοήματα.
Το κωφό παιδί σε τάξη ακουόντων Οι εκπαιδευτικοί, μπορούν να τροποποιήσουν το περιβάλλον της τάξης ώστε να διευκολύνουν τον κωφό / βαρήκοο μαθητή αλλά και τους ίδιους κατά τη διδασκαλία. Για παράδειγμα, η διάταξη των θρανίων σε ημικύκλιο διευκολύνει τον κωφό και βαρήκοο μαθητή να έχει οπτική επαφή με όλους τους συμμαθητές του και με τον εκπαιδευτικό. Σε περίπτωση που η διάταξη των θρανίων δε μπορεί να αλλάξει και η τάξη έχει την παραδοσιακή μορφή, τότε ο μαθητής θα πρέπει να κάθεται κοντά στο δάσκαλο (στο δεύτερο θρανίο κατά προτίμηση) και σε σημείο που να μπορεί εύκολα να γυρίζει την πλάτη του, ώστε να παρακολουθεί τους άλλους μαθητές, όταν μιλούν (μια περιστρεφόμενη καρέκλα για το μαθητή διευκολύνει πολύ). Επίσης ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να γνωρίζει ότι για να μπορεί ο κωφός / βαρήκοος μαθητής να παρακολουθεί το μάθημα χωρίς δυσκολία στην τάξη θα πρέπει να κάθεται σε σημείο ώστε να: α) έχει το φως πίσω του, γιατί είναι δύσκολο να διαβάσει τα χείλη ή να παρακολουθήσει κάτι, όταν κοιτάζει προς το φως. β) έχει το καλύτερο ως προς την ακοή αυτί προς την πλευρά που στέκεται ο δάσκαλος και όχι προς τον τοίχο. γ) κάθεται με κάποιο συμμαθητή του, ο οποίος μπορεί να τον βοηθήσει κατά τη διάρκεια του μαθήματος, να του δείξει σε ποιο σημείο του βιβλίου βρίσκονται, ποιες ασκήσεις έχουν, να του κρατάει σημειώσεις κτλ δ) το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν στο σχολείο οι κωφοί και βαρήκοοι μαθητές (που φορούν ακουστικά βαρηκοΐας ) είναι ο θόρυβος. Για το λόγο αυτό καλό θα ήταν να γίνουν κάποιες προσαρμογές στο χώρο της τάξης και του σχολείου, για να μειωθούν οι θόρυβοι και να βελτιωθεί η ακουστική των τάξεων. Γενικά η θέση του κωφού-βαρήκοου μαθητή θα πρέπει να είναι μακριά από πηγές θορύβου (π.χ. κίνηση στο δρόμο, θόρυβος προερχόμενος από γήπεδα, αίθουσες μουσικής, αυλή του σχολείου, κτλ).
Οι κωφοί-βαρήκοοι μαθητές έχουν πολλές φορές δυσκολίες στην κατανόηση λεξιλογίου, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι άγνωστο. Η δυσκολία αυτή τους δημιουργεί προβλήματα στην ανάγνωση. Οι παρακάτω στρατηγικές διευκολύνουν τους κωφούς-βαρήκοους μαθητές ώστε να κατανοούν διάφορα κείμενα και να συμμετέχουν στο μάθημα όπως και οι υπόλοιποι συμμαθητές τους. • Εξηγούμε τη σημασία των καινούργιων λέξεων που παρουσιάζουμε στην τάξη. • Χρησιμοποιούμε εικόνες που τυχόν υπάρχουν στο κείμενο για να διευκολύνουμε την κατανόηση. • Γενικά χρησιμοποιούμε αρκετό εποπτικό υλικό. • Δημιουργούμε με τους μαθητές ατομικά λεξικά με τις άγνωστες λέξεις που συναντούν και με τον ορισμό τους. • Τους παροτρύνουμε να χρησιμοποιούν τα λεξικά τους όταν γράφουν κάποιο νέο κείμενο. Πχ έκθεση. • Διδάσκουμε τους μαθητές γνωστικές και γλωσσικές στρατηγικές που θα τους βοηθήσουν να κατανοήσουν ένα κείμενο (προβλέψεις. συγκρίσεις, αντιθέσεις, αλληλουχίες. αναφορές κ.τ.λ) • Προετοιμάζουμε τους μαθητές πριν την ανάγνωση μιας ιστορίας ή άλλου κειμένου δουλεύοντας το λεξιλόγιο και τις κεντρικές έννοιες σε προηγούμενα μαθήματα. • Όταν διαβάζουμε από τον πίνακα ή από βιβλίο δίνουμε λίγο περισσότερο χρόνο στον κωφό/βαρήκοο μαθητή ώστε να ολοκληρώσει την ανάγνωση πριν αρχίσουν οι ερωτήσεις. • Με τη βοήθεια των παιδιών της τάξης φτιάχνουμε περίληψη στον πίνακα με τα βασικά σημεία της ιστορίας που διαβάσαμε. • Παρέχουμε ευκαιρίες στους μαθητές να μελετήσουν ένα θέμα μέσα από διαφορετικές πηγές και υλικό. • Δραματοποιούμε ιστορίες στην τάξη.
Ελληνική Νοηματική Γλώσσα Η Ευρωπαϊκή Ένωση (1988) αναγνώρισε τις νοηματικές γλώσσες των κρατών-μελών ως επίσημες γλώσσες των κοινοτήτων Κωφών της Ένωσης. Ε.Ν.Γ.: αναγνωρισμένη ως επίσημη γλώσσα της ελληνικής κοινότητας των Κωφών (Ν.2817/2000)
Πλεονεκτήματα αναγνώρισης: • Ε.Ν.Γ. Στη διερμηνεία, διδασκαλία και έρευνα της γλώσσας • Επιλογή γλώσσας-Μέθοδος Διδασκαλίας • Μέθοδος (στην εκπαίδευση των Κωφών): αναφερόμαστε στη «μέθοδο επικοινωνίας», στη γλώσσα που χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία • Μέθοδος διδασκαλίας: έννοια στρατηγικής που ακολουθεί ο δάσκαλος για τη διδασκαλία ενός γνωστικού αντικειμένου
Μέθοδοι Επικοινωνίας στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών: • Η προφορική μέθοδος • Η μέθοδος της ολικής επικοινωνίας • Η μέθοδος που έχει αναπτυχθεί με βάση τη δίγλωσση-διπολιτισμική προσέγγιση
Οι μέθοδοι αυτές σχετίζονται: α) με τον τρόπο επικοινωνίας που οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν, για να επικοινωνήσουν με τους Κωφούς μαθητές τους, οπότε μιλάμε για μεθόδους επικοινωνίας και όχι για μεθόδους διδασκαλίας β) με το ποια γλώσσα (ομιλούμενη ή νοηματική) χρησιμοποιείται ως μέσον για τη διδασκαλία των κωφών μαθητών και επίσης διδάσκεται συστηματικά αποτελώντας τον κύριο στόχο της εκπαίδευσης.
Ελληνική Νοηματική Γλώσσα Χειρόμορφο Αλφάβητο
Λέξεις μαθημάτων (βίντεο)
ΕΝΓ: Μύθοι και Πραγματικότητα Η ενγ είναι διεθνείς; Η ενγ είναι αναπαράσταση της ελληνικής γλώσσας; Η ενγ έχει γραμματική και συντακτικό; Η ενγ έχει φτωχό λεξιλόγιο; Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς την ενγ; Όλα τα τα κωφά παιδιά μαθαίνουν ενγ από μικρή ηλικία; Τα κωφά παιδιά δεν μαθαίνουν να μιλούν καλά επειδή χρησιμοποιούν ενγ; Οι περισσότεροι γονείς κωφών παιδιών γνωρίζουν την ενγ;
Το Περιβάλλον ευνοϊκό για τους κωφούς μαθητές, όταν: • μπορεί να εκμεταλλευτεί την «οπτική» φύση τους, παρέχοντάς τους την περισσότερη δυνατή πρόσβαση στην επικοινωνία, • μπορεί να ενισχύει την εκμάθηση της Ν.Γ. για την όσο γίνεται καλύτερη ποιοτικά και ποσοτικά αλληλεπίδραση μαθητών με εκπαιδευτικούς • Επικοινωνιακή Επάρκεια • Περιβάλλον που ενθαρρύνει τη χρήση Ν.Γ. • Κίνητρα για επικοινωνία από την πλευρά των εκπαιδευτικών • Δείχνω, δίνω πληροφορίες • Ψάχνω, βρίσκω πληροφορίες • Ασχολούμαι με δραστηριότητες που με ενδιαφέρουν Από τη στιγμή που τα παιδιά διαθέτουν μια γλώσσα, μέσω αυτής της γλώσσας, μπορούν να μάθουν τα πάντα!
Οι Κωφοί μαθητές μπορούν: • να συμμετέχουν σε κάθε μαθησιακή διαδικασία, όσο περίπλοκη και αν είναι • να ενθουσιάζονται με τη μάθηση και να τους ικανοποιεί • να εξελιχθούν σε λαμπρούς επιστήμονες με τη χρήση της δικής τους γλώσσας!
Εκμάθηση και κατάκτηση νέου λεξιλογίου: εύρεση ισοδύναμων/αντίθετων λέξεων/φράσεων μεταξύ των δύο γλωσσών, γλωσσικά παιχνίδια κ.ά. Κατανόηση δομής κειμένων-ιστοριών: σχεδιάγραμμα, αναδιήγηση, αναδημιουργία με ζωγραφιές, δραματοποίηση-παιχνίδι ρόλων.
Ενδεικτικές Δραστηριότητες Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: Πριν την ανάγνωση ενός κειμένου, ο εκπαιδευτικός δείχνει στα παιδιά τον τίτλο και ζητάει από τα παιδιά να σκεφτούν ποιο μπορεί να είναι το πιθανό περιεχόμενο του κειμένου. Κατά την ανάγνωση του κειμένου, ο εκπαιδευτικός σταματά σε κάποια σημεία για να παροτρύνει τα παιδιά να κάνουν προβλέψεις για το περιεχόμενο που ακολουθεί ή για το τέλος της ιστορίας. Μετά την ανάγνωση του κειμένου, ο εκπαιδευτικός καλεί τους μαθητές να εντοπίσουν τους χαρακτήρες, συζητούν για τα συναισθήματα που τους προκαλεί το κείμενο, καθώς και για τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες αισθάνονται παρόμοια. Χρήση σε όλες τις δραστηριότητες οπτικών ερεθισμάτων: υπογράμμιση, χρωματισμός (καταλήξεων, άρθρων, αύξησης παρελθοντικών χρόνων στα ρήματα κ.ά.). Καταγραφή στον πίνακα μίας πρότασης, εξήγηση ποιο είναι το ονοματικό μέρος της πρότασης και ποιο το ρηματικό. Αντιστοίχιση Υποκειμένου-Ρήματος, Ασκήσεις εντοπισμού της σειράς του ονοματικού και ρηματικού μέρους της πρότασης σε ερωτηματικές και καταφατικές προτάσεις (Ν.Ε. Γλώσσα, β’ γυμνασίου) Για την παραγωγή ολοκληρωμένου κειμένου: εικόνες, περιγραφή τους, πλαγιότιτλοι, σύνθεση κειμένου. Ο εκπαιδευτικός παροτρύνει τα παιδιά να γράψουν κείμενα που απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό και έχουν διαφορετικούς στόχους: ηλεκτρονικά μηνύματα, ημερολόγιο, προσκλήσεις, αγγελίες κ.ά. Απλό, δημιουργικό ερωτηματολόγιο (Κοϊντιλιανός): Ποιός; Τί; Πότε; Πού; Πώς; Γιατί; Πόσο; Νεοελληνική Γλώσσα, β΄ γυμνασίου: τα παιδιά παροτρύνονται να διαβάσουν διαφορετικά κείμενα. Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με τα διαφορετικά είδη του γραπτού λόγου και τα χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν (χρήση πίνακα) Τα παιδιά παρακολουθούν αφήγηση ιστορίας ή περιγραφή γεγονότος στην Ε.Ν.Γ. Μετά ο εκπαιδευτικός δίνει τη γραπτή απόδοση της ιστορίας. Ακολουθεί σύγκριση των δύο γλωσσών, με σκοπό τη συνειδητοποίηση των λειτουργικών διαφορών τους. Επιπλέον, μουσική αγωγή, περιβαλλοντική εκπαίδευση…
Προτεινόμενα διαθεματικά σχέδια εργασίας: Εφημερίδα: η επιλογή μπορεί να περιλαμβάνει εφημερίδες που εκδίδονται απο Σωματεία Κωφών, ώστε να έρθουν σε επαφή με θέματα που απασχολούν την Κοινότητα των Κωφών Θέατρο: η επιλογή των έργων μπορεί να περιλαμβάνει έργα Ελλήνων και ξένων Κωφών και ακουόντων συγγραφέων Τουριστικός Οδηγός: μπορεί να περιλαμβάνει πληροφορίες για την τοποθεσία και τον τρόπο λειτουργίας των Σωματείων Κωφών (πχ. Κοινωνικές & πολιτιστικές δραστηριότητες ) σε διαφορετικές χώρες Λεξικό ονομάτων: μπορεί να συμπεριλάβει τη γραφή του ονόματος με το δακτυλικό αλφάβητο, καθώς και τα νοηματικά τους ονόματα. Γίνεται έρευνα να ερμηνεύσουν την προέλευση/ετυμολογία των ονομάτων τους Λέξεις και Φράσεις σε διαφορετικές γλώσσες: ανάλογα με το γλωσσικό τους επίπεδο τα παιδιά μπορούν να συμμετάσχουν σε παιχνίδια αναζήτησης λέξεων στην Ε.Ν.Γ. και στον γραπτό λόγο κ.ά
Mπορούν να αξιοποιηθούν: Χρήση τεχνολογίας (τηλεόραση, βίντεο, η/υ, επιδιασκόπιο): προσφέρει πολλαπλές οπτικές δυνατότητες για την αναζήτηση πληροφοριών, την απόκτηση & τον εμπλουτισμό των εμπειριών, την καλλιέργεια πολλών δεξιοτήτων Χρήση και επέκταση παραγωγής λογισμικών προγραμμάτων που έχουν σχεδιαστεί με κριτήριο τις ανάγκες του κωφού παιδιού (πχ. Η Γλώσσα μου) Χρήση λογισμικών που απευθύνονται σε ακούοντα παιδιά και που μπορούν να αποτελέσουν ένα σημαντικό μέσο για τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής στα κωφά παιδιά
Συμπέρασμα: • Υπάρχουν απεριόριστες ευκαιρίες μάθησης της γλώσσας μέσω της Ε.Ν.Γ. • Δεν ωφελεί να περιορίζουμε τις επιλογές των κωφών μαθητών μας • Δεν ωφελεί να δημουργούμε στους κωφούς μαθητές μας ανία, πριν τους δοθεί η ευκαιρία για μάθηση • Ωφελεί να «επιτρέψουμε» στους μαθητές μας να είναι Κωφοί • Οι κωφοί μαθητές μπορούν να εκπαιδευτούν & να πετύχουν υψηλή εκπαιδευτική πρόοδο όταν τους δοθεί η ευκαιρία ν΄αναπτύξουν τις ικανότητές τους, όταν το πρόγραμμα δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους, όταν οι εκπαιδευτικοί έχουμε υψηλά κίνητρα & υψηλές προσδοκίες από τους μαθητές & την εργασία τους
Οι κυριότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα κωφά παιδιά όταν αρχίζουν να γράφουν είναι οι εξής:
Οι περιορισμένες εμπειρίες που διαθέτουν. ( 90%-95% περίπου των κωφών παιδιών, που έχουν ακούοντες γονείς).
Δεν κατέχουν τη δομή μιας ιστορίας σε ικανοποιητικό βαθμό. Αυτό δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα τόσο κατά την ανάγνωση όσο και κατά τη συγγραφή μιας ιστορίας, δεδομένου ότι οι έρευνες έδειξαν ότι η εσωτερίκευση των δομών της αφήγησης ενισχύει το γράψιμο.
Δεν κατέχουν σε ικανοποιητικό βαθμό βασικά στοιχεία των λεγόμενων σχημάτων της επιφανειακής δομής. Αυτό σημαίνει ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερες αδυναμίες στα εξής: α.1) Έχουν περιορισμένο λεξιλόγιο (γνωρίζουν μόνον λέξεις καθημερινής χρήσης). Το λεξιλόγιό τους αναπτύσσεται με αξιοσημείωτα πιο αργούς ρυθμούς και σε μικρότερη έκταση σε σύγκριση με τα ακούοντα παιδιά. α.2) Έχουν ανεπαρκή γνώση της πολυσημίας των λέξεων (π.χ. συνώνυμα, αντίθετα). α.3) Αντιμετωπίζουν προβλήματα με τη χρήση των μεταφορών, παρομοιώσεων, ιδιωματικών εκφράσεων. (ψάρι, διπλωμάτης) α.4) Αντιμετωπίζουν ιδιαίτερη δυσκολία στην κατανόηση και χρήση των αφηρημένων εννοιών με άμεση συνέπεια να συναντούν δυσκολία να βρουν κατάλληλο και επαρκές λεξιλόγιο να εκφράσουν τις σκέψεις τους. α.5) Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση του λεξιλογίου είναι αδόκιμη, ακατάλληλη και ασαφή. β) Συχνά καταργούν στα γραπτά τους τα επίθετα και τις αντωνυμίες γ) Προτιμούν τη χρήση ρημάτων στην ενεργητική φωνή και στους τρεις βασικούς χρόνους δ) Συγχέουν τα βοηθητικά ρήματα και κάνουν πολλά σφάλματα στο σχηματισμό τους ε) Συχνά παραλείπουν προθέσεις και συνδέσμους στ) Δυσκολεύονται στον συσχετισμό και τη σωστή σύνδεση των λέξεων ή στην οργάνωση του λόγου τους βάσει των συντακτικών κανόνων ζ) Η σειρά των όρων της πρότασης στα γραπτά τους είναι συχνά λανθασμένη η) Προτιμούν τις προτάσεις του τύπου υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο και αποφεύγουν άλλου είδους προτάσεις σύνθετου τύπου ι) Δυσκολεύονται στην κατανόηση, αλλά και στο σχηματισμό των δευτερευουσών προτάσεων. Όλες οι παραπάνω δυσκολίες επιτείνονται όταν απουσιάζει η μεθοδική και επιστημονικά προγραμματισμένη διδασκαλία του γραπτού λόγου, με βάση τις ανάγκες των κωφών μαθητών. Η έλλειψη αυτή και οι αντικειμενικές δυσκολίες αποθαρρύνουν και τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς με αποτέλεσμα να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δραστηριότητες γραφής –και ιδίως της δημιουργικής γραφής- στις τάξεις των κωφών μαθητών, με συνέπεια τη συγκάλυψη και όχι την επίλυση του προβλήματος. Μακροπρόθεσμα οι συνέπειες είναι πολύ σοβαρές στο επίπεδο γραμματισμού των κωφών.
ΜΑΚΑΤΟΝ: Ένα εναλλακτικό σύστημα επικοινωνίας κατάλληλο για ΑΜΕΑ. Τα άτομα που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τη δική τους ομιλία, αποζητούν έναν τρόπο να υποσκελίσουν το πρόβλημά τους, χρειάζονται επομένως ένα εναλλακτικό σύστημα επικοινωνίας διαφορετικό από την ομιλία. Έτσι έχουν αναπτυχθεί συστήματα που βασίζονται στη νοηματική γλώσσα, ή που κάνουν χρήση εικόνων, γραφικών συμβόλων και εικονιδίων συνιστώντας έτσι τις λεγόμενες συμβολικές ή μη φυσικές γλώσσες επικοινωνίας Το Λεξιλόγιο ΜΑΚΑΤΟΝ είναι ένα πρόγραμμα που συνδυάζει ομιλία, νοηματικά σήματα, και γραφικά σύμβολα. (ιδανικό για περιπτώσεις παιδιών που συνδυάζουν κώφωση με νοητική καθυστέρηση). Σχεδιάστηκε από την Margaret Walker, και από τις πρώτες προσπάθειες διάδοσής του από το 1976 και έκτοτε, έγινε από τα πλέον εφαρμοσμένα και διάσημα εναλλακτικά συστήματα επικοινωνίας. Το σύστημα ΜΑΚΑΤΟΝ δεν πρέπει να θεωρείται αποκλειστικά ως εναλλακτικό σύστημα επικοινωνίας, αλλά ως μια οργανωμένη προσέγγιση για τη διδασκαλία της γλώσσας και της επικοινωνίας γενικά. Τα γλωσσικά θέματα παρουσιάζονται σε δύο λεξιλόγια: α) ένα μικρό Βασικό Λεξιλόγιο (Λεξιλόγιο Πυρήνας) αποτελούμενο από λειτουργικές έννοιες που παρουσιάζεται σε στάδια αυξανόμενης δυσκολίας. Το Λεξιλόγιο Πυρήνας διδάσκεται πρώτο και αποτελεί την βάση του προγράμματος. β) ένα εκτενές Λεξιλόγιο Πηγή που καλύπτει μεγάλο αριθμό κοινωνικών δραστηριοτήτων και χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με το Λεξιλόγιο Πυρήνας ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε χρήστη. Νοήματα και σύμβολα έχουν ταυτιστεί με όλες τις έννοιες των λεξιλογίων MAKATON Πυρήνα και Πηγή και χρησιμοποιούνται με ομιλία, την γραπτή λέξη ή μόνα τους. Προσφέρουν μια οπτική αναπαράσταση του λόγου η οποία αυξάνει την κατανόηση και καθιστά την εκφραστική επικοινωνία ευκολότερη. Τα νοηματικά σύνολα δεν είναι κατασκευασμένα ειδικά για το σύστημα ΜΑΚΑΤΟΝ αλλά είναι δάνεια από τις καθιερωμένες νοηματικές γλώσσες. Στη Μ. Βρετανία χρησιμοποιείται η βρετανική Νοηματική Γλώσσα, στην Ελλάδα η ελληνική. Τα γραφικά σύμβολα είναι δάνεια από τα σύμβολα Bliss και από τα σύμβολα Rebus, υπάρχουν όμως και ορισμένα κατασκευασμένα ειδικά για το σύστημα ΜΑΚΑΤΟΝ Το Γλωσσικό Πρόγραμμα MAKATON εφαρμόζεται ευρέως σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο σε προσχολικά – σχολικά πλαίσια και πλαίσια για ενήλικες και χρησιμοποιείται στα σπίτια των ανθρώπων για τους οποίους το MAKATON είναι το μέσο επικοινωνίας. Μέχρι σήμερα το MAKATON έχει προσαρμοστεί για να χρησιμοποιηθεί σε άλλες 40 χώρες. Χρησιμοποιείται με επιτυχία σε άτομα με μέτριες ή και σοβαρές δυσκολίες μάθησης αλλά και άτομα με σωματικά προβλήματα: παιδιά και ενήλικες με νοητική καθυστέρηση, αυτισμό, προβλήματα γλώσσας, πολλαπλές αισθητηριακές βλάβες, και επίκτητα νευρολογικά προβλήματα Το Νοέμβριο 1996, η έκδοση του Βασικού Λεξιλογίου του MAKATON (1979) αναθεωρήθηκε για να συμπεριλάβει τις βασικές καθημερινές ανάγκες παιδιών και ενηλίκων που ζουν στον 21ο αιώνα. Οι περισσότερες έννοιες του λεξιλογίου του 1976 έχουν διατηρηθεί. Οι βασικές αλλαγές αφορούν στην προσθήκη εννοιών που αντικατοπτρίζουν τις ανάγκες της σύγχρονης διαπολιτισμικής κοινωνίας, ενσωματώνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, την ανάπτυξη τεχνολογίας και των ενδιαφερόντων και παρέχουν σύμβολα για συγκεκριμένα γραμματικά στοιχεία της προφορικής και γραπτής γλώσσας που απαιτούνται για την ανάπτυξη των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης. Επίσης έννοιες σχετικές με τον Χριστιανισμό έχουν μεταφερθεί σε ένα νέο θέμα του Λεξιλογίου Πηγή “Θρησκείες και Έθιμα”. Έτσι, συμπεριλαμβάνονται έννοιες σχετικές με διάφορες θρησκείες και όχι μόνο τον Χριστιανισμό.
Χρήση της Μεθόδου Για να είναι λειτουργική η χρήση των συμβόλων πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν οι ανάγκες του κάθε χρήστη: το επίπεδο κατανόησης, οι επικοινωνιακές του ικανότητες, το κίνητρο για επικοινωνία, η ικανότητα συγκέντρωσης, οι ευκαιρίες για επικοινωνία, η προτίμηση για χρήση νοημάτων και / ή συμβόλων και οι ικανότητες του συνδιαλεγόμενου. Τα σύμβολα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αναπαρασταθούν οι λέξεις κλειδιά μιας πρότασης, κάθε λέξη σε μια πρόταση, ακόμα και οι γραμματικές έννοιες. (αυτό είναι ένα χρήσιμο βήμα για την ανάπτυξη πρώιμων δεξιοτήτων γραφής και ανάγνωσης ) ή μια ολόκληρη πρόταση ή “ενέργεια”.
Παραδείγματα χρήσης του ΜΑΚΑΤΟΝ με σύμβολα Σύμβολα με λέξεις κλειδιά:
Ο κύριος τρώει ένα πορτοκάλι
Ανάγνωση με σύμβολα: 1 Ο κύριος τρώει ένα πορτοκάλι
Λειτουργικά σύμβολα:
Ο κύριος τρώει ένα πορτοκάλι
Παρουσίαση των συμβόλων Τα σύμβολα μπορούν να παρουσιαστούν σε κάρτες, σε πίνακα, σε βιβλία, στον υπολογιστή και να γίνει χρήση τους για διάφορους σκοπούς, π.χ., για προγράμματα, λίστες αγορών, αφήγηση παραμυθιών ή ιστοριών, οδηγίες, συνταγές μαγειρικής, ανάπτυξη καθημερινών δεξιοτήτων, περιγραφή διαδικασιών σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, μετάφραση κάθε είδους πληροφοριών και σαν βοή¬θημα στην γραφή και την ανάγνωση.
Προσαρμογή συμβόλων για την κάλυψη αναγκών του χρήστη ή του περιβάλλοντός του Τα σύμβολα του ΜΑΚΑΤΟΝ μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν για να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες. Ορισμένα παραδείγματα:
Το όνομα ή το αρχικό γράμμα του ονόματος ενός ατόμου μπορεί να προστεθεί σε ένα συγκεκριμένο σύμβολο. Π.χ., Αδελφός (1) και Αδελφή (1)
Η ουδέτερη φιγούρα του ανθρώπου που δίνεται σε ορισμένα σύμβολα, π.χ., “Γιατρός” και “Στρατιώτης” μπορεί να αντικατασταθεί με το αρσενικό/θηλυκό σύμβολο όπου αυτό είναι απαραίτητο.
Το σύμβολο “Τρόφιμα” μπορεί να αντικατασταθεί από μια επιλογή τροφίμων διαφορετική από αυτή που δίνεται. Το σύμβολο “Πρόβλημα επικοινωνίας” μπορεί να γίνει πιο συγκεκριμένο. Το σύμβολο “Παιδιά” μπορεί να αλλάξει. Για παράδειγμα, αν αναφερόμαστε σε περισσότερα από δύο παιδιά μπορούμε να προσθέσουμε παιδιά στο σύμβολο και να συγκεκριμενοποιήσουμε το φύλλο Επίσης μπορεί να γίνει συνδυασμός συμβόλων. Π.χ.
Οικογένεια
Το βασικό Λεξιλόγιο Σταδιακή διεύρυνση της γλωσσικής εμπειρίας
Το λεξιλόγιο Πηγή του Μάκατον Διεύρυνση των θεμάτων που αναφέρονται στο Βασικό Λεξιλόγιο
Κριτική Το σύστημα ακολουθεί τη λογική της αναπαράστασης είτε με νοηματικά σήματα είτε με γραφικά σύμβολα μόνο των σημαντικών λέξεων που φέρουν πληροφορία. Είναι προφανές λοιπόν ότι εκλείπουν σαφείς γραμματικές και συντακτικές δομές. Επίσης παρότι υποστηρίζεται από τους υπευθύνους ότι η αυστηρή δομή στην οποία στηρίζεται το σύστημα δεν εμποδίζει την ευκαμψία της γλώσσας και την δυνατότητα έκ¬φρασης του χρήστη, φαίνεται ότι η προσαρμογή των συμβόλων και των σταδίων από τους δασκάλους ανάλογα με τις προσωπικές ανάγκες κάθε χρήστη δεν είναι εύκολη. Κατά συ¬νέπεια το σύστημα αδυνατεί μερικές φορές να προσφέρει τον πλούτο και τη δομή της γλώσσας που πολλοί χρήστες θα είχαν ανάγκη. Παρόλα αυτά, η χρήση του προγράμματος για τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής σε παιδιά με ειδικές ανάγκες έχει δώσει πολύ καλά αποτελέσματα, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Επίσης, συνήθως, λύνεται το πρόβλημα επικοινωνίας σε περίπτωση παιδιού, με πρό¬βλημα στην ακοή και νοητική καθυστέρηση, το οποίο δεν ήταν καθόλου εύκολο να μάθει τη χρήση της νοηματικής γλώσσας.
Συμπερασματικά Η εκπαιδευτική πολιτική της Κυβέρνησης όσον αφορά τα άτομα με ειδικές ανάγκες βαδίζει στην προοπτική της ενσωμάτωσης. Από έρευνα όμως που έγινε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο το 1994, το 63% των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης θεωρούν ότι δεν είναι ακόμη δυνατή η ενσωμάτωση των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες στα κανονικά σχολεία. Η κτιριακή υποδομή, η μη ακόμα σωστή ενημέρωση των εκπαιδευτικών, αλλά και της κοινωνίας είναι μερικοί από τους λόγους που αναφέρονται. Η ιδανική, πάντως λύση είναι η ενσωμάτωση που οδηγεί στην εκπαίδευση των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες όχι σε απομονωμένα σχολικά περιβάλλοντα, αλλά μαζί με το κύριο ρεύμα των μαθητών μας. Η ανάπτυξη του πνεύματος της ενσωμάτωσης είναι το κύριο μέλημα, που έκδηλα είναι ο καλύτερος δρόμος για τη σχολική, αλλά και κοινωνική ένταξη των παιδιών αυτών.
«Αν το παιδί δεν μπορεί να μάθει με τον τρόπο που του διδάσκουμε, τότε πρέπει να το διδάξουμε με τον τρόπο που μπορεί να μάθει» Maria Montessori
• Ανδρικοπούλου Ειρ. (2009) Η ΕΝΓ στην εκπαίδευση των κωφών μαθητών. Πάτρα • Ειδική Αγωγή: http://www.specialeducation.gr • Κουρουπέτρογλου Γ., Λιάλιου Σ. (2000) «Συμβολικά Συστήματα Εναλλα¬κτικής Διαπροσωπικής Επικοινωνίας», Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών, τμήμα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Αθήνα • Lampropoulou, V. K. (1992). The Socioeconomic status of deaf people in Greece. The Journal of the British Association of Teachers of the Deaf, 16(4), 90-96. • Λαμπροπούλου Β. (1992) Η Εκπαίδευση του κωφού παιδιού. Πάτρα • Λαμπροπούλου Β. (1992) Τέσσερα πακέτα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και ειδικών επιστημόνων ΣΜΕΑ Κωφών και Βαρήκοων (Πρόγραμμα Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. – Υ.Π.Ε.Π.Θ. , Φορέας υλοποίησης: Παν/μιο Πατρών Π.Τ.Δ.Ε. Μονάδα Ειδικής Αγωγής Κωφών). Πάτρα • Ντινοπούλου Δ., (2002) Προσέγγιση της παιδικής βαρηκοΐας, Αθήνα • Οργανισμός Μάκατον: http://www.makaton.org/ • Πετμεζάκης Ιακ. (2000) Παιδική Βαρηκοΐα. Αθήνα • Τσάκαλος Μιχ. (2009) Βαρηκοΐα και κώφωση στην παιδική ηλικία • Υ.Π.Ε.Π.Θ. – Π. Ι. (2004) Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για μαθητές με προβλήματα ακοής. (Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Λαμπροπούλου Β., Κουρμπέτης Β.) Αθήνα
Τσικολάτας Α. (2013) Παιδαγωγική Αξιολόγηση μαθητή. Αθήνα
Α ΜΕΡΟΣ Στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης, του ΙΕΚ Μεταμόρφωσης, β’ εξαμήνου στο 6ο ειδικό δημοτικό σχολείο έγινε η παρακολούθηση του μαθητή Ρ. Ο μαθητής είναι αλβανικής καταγωγής, γεννημένος στην Αθήνα, 10 ετών και ζει με την οικογένειά του. Είναι στενά δεμένος με την μητέρα του, όχι όμως σε υπερβολικό βαθμό που θα το καθιστούσε πρόβλημα. Η μητέρα του δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα υπερπροστατευτική. Ο πατέρας του ασχολείται μαζί του και μέσα στο σπίτι και σε βόλτες που τον παίρνει μαζί. Αδέλφια δεν έχει, δεν φαίνεται όμως να τον απασχολεί ιδιαίτερα, ύστερα από άτυπες συνεντεύξεις μαζί του. Το οικογενειακό του περιβάλλον είναι ήρεμο με πλούσια ερεθίσματα. Ο Ρ. έχει ήπια νοητική καθυστέρηση (60%) και φοιτά στην Β’ τάξη του 6ου Ειδικού Δημοτικού Σχολείου. Η ιατρική γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ είναι φειδωλή και χαρακτηρίζεται ως εκπαιδεύσιμος. Έπειτα από την μελέτη της κλίμακας AAMD – Adaptive Behavior Scale, δηλαδή της κλίμακας Προσαρμοστικής Συμπεριφοράς του μαθητή με νοητική καθυστέρηση, επισημαίνονται ότι οι πιο κατακτημένες δεξιότητες του Ρ είναι οι ανεξάρτητες λειτουργίες, η ανάπτυξη της ομιλίας, οι οικιακές δραστηριότητες, η κοινωνικότητα και λιγότερο τα νούμερα, η ώρα, ο αυτοπροσδιορισμός και το πεδίο της οικονομικής δραστηριότητας. Αναφορικά με την συμπεριφορά του αναφέρεται πως δεν είναι καθόλου σχεδόν βίαιη, αντικοινωνική, αναξιόπιστη, στερεότυπη και παράξενη, ανάρμοστη, αυτοκαταστροφική, υπερενεργητική. Είναι λίγο αντιδραστική με στοιχεία εγωισμού και ζήλιας. Είναι υπάκουος, σοβαρός και ευγενικός. Το ποσοστό περιθωριοποίησης είναι επίσης χαμηλό. Είναι παιδί πειθαρχημένο, ήσυχο, χωρίς εξάρσεις αντικανονικής, ανάρμοστης, βίαιης, ψυχωτικής ή αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Ο Ρ. δεν κάνει λήψη κάποιου φαρμάκου, στο παρελθόν όμως έπαιρνε ήπιο ηρεμιστικό που του προκαλούσε συχνοουρία και χαλάρωση των σφιγκτήρων. Συναισθηματικές εκρήξεις δεν έχει και δεν παρουσιάζει ιδιαιτερότητα στην ευαισθησία του. Το σχολείο στο οποίο φοιτά έχει άρτια υποδομή και όλο το απαιτούμενο παιδαγωγικό και ψυχοτεχνικό υλικό για την εκπαίδευση και απασχόλησή του. Ωστόσο απουσιάζει το έμψυχο υλικό καθότι δεν υπάρχει μουσικός, γυμναστής, εργοθεραπευτής, λογοθεραπευτής που θα μπορούσαν να προσφέρουν σε όλα τα παιδιά σημαντική προστιθέμενη εκπαιδευτική αξία. Το τμήμα του αποτελείται από άλλα 4 αγόρια που παρουσιάζουν αυτισμό, Asperger, μέτρια ΝΚ, ελαφριά ΝΚ και ένα κορίτσι με βαριά ΝΚ. Η σωματική του ανάπτυξη είναι καλή ωστόσο παρουσιάζει κάποια τριχοφυΐα στην πλάτη. Δεν έχει μυοσκελετικά προβλήματα, η βάδισή του και η χρήση αντικειμένων είναι άριστη. Είναι προσεκτικός και σπάνια αδέξιος. Πάντα καθαρός σωματικά και με καθαρά ρούχα, με δικά του υλικά υγιεινής (χαρτομάντιλο κτλ) Είναι υγιές άτομο χωρίς αλλεργίες. Η λεπτή και αδρή κινητικότητά του βρίσκεται σε άριστο επίπεδο. Χειρίζεται μαρκαδόρο, μολύβι και ψαλίδι με δεξιοτεχνία. Ο συντονισμός ματιού χεριού είναι άρτιος. Δεν αργεί ποτέ στο σχολείο και έχει πάντα έτοιμες τις ασκήσεις του, κάτι το οποίο αποδεικνύει την προσπάθεια που γίνεται στο σπίτι του. Ο Ρ. δεν έχει συνάψει ιδιαίτερες στενές σχέσεις με κάποιον συμμαθητή του, έχει με όλους την ίδια σχέση όπως με τα παιδιά της τάξης του. Κάποια ιδιαιτερότητα παρουσιάζει στο φαγητό, καθότι προτιμά να τρώει το εσωτερικό μόνο (τοστ, κρουασάν, γεμιστά μπισκότα) και αφήνει το εξωτερικό. Με παρέμβαση όμως λύνεται το θέμα. Ο Ρ. αξιοποιεί κατά κύριο λόγο την οργανική λειτουργία του επικοινωνιακού λόγου για την έκφραση των αναγκών του και τον αυθόρμητο λόγο. Το συμβολικό παιχνίδι κυριαρχεί στις δραστηριότητές του καθώς και η φαντασία του είναι αξιοθαύμαστη. Η βραχύχρονη και μακρόχρονη μνήμη του είναι καλή, οι απαντήσεις του είναι στοχευμένες, αν και κάποιες φορές αδικαιολογήτως μονολεκτικές, ωστόσο ο λόγος του είναι καθαρός. Το σχολικό πρόγραμμα του Ρ. περιλαμβάνει προσέλκυση στην τάξη στις 08:20, εκπαιδευτικές δραστηριότητες (ζωγραφική, ανάγνωση, πάζλ, ενσφηνώματα) μέχρι τις 09:00, νέα παράδοση μαθήματος μέχρι τις 10:00, ελέυθερο παιχνίδι με δασκάλα και βοηθό μέχρι τις 10:30, διάλειμμα μέχρι 10:45 στην σχολική αυλή και κοινωνικό παιχνίδι, 11:00 – 12:30 εκπαιδευτικές δραστηριότητες με την δασκάλα. Ο Ρ. δεν παρακολουθεί κάποιο πρόγραμμα ειδικής αγωγής καθότι δεν υπάρχει το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό. Στο μάθημα της γλώσσας ο Ρ. δυσκολεύεται πολύ, καθώς ξεκινά και διαβάζει την πρώτη συλλαβή κάθε λέξης και μαντεύει την συνέχεια. Κατά το διάβασμα του αποσπάται πολύ η προσοχή κάτι που κάνει την ανάγνωση ιδιαίτερα επίπονη. Η δασκάλα του δείχνει τις λέξεις μια μια, ωστόσο δεν διαβάζει πάντα αυτό που βλέπει αλλά κάτι παρόμοιο, που έχει περίπου το ίδιο νόημα (πχ γράφει έτρεχε, διαβάζει τρέχει). Η δασκάλα τον επιβραβεύει για κάθε του προσπάθεια και τον ενισχύει, κάτι που τον χαροποιεί ιδιαίτερα. Ο Ρ. αναγνωρίζει τις λέξεις που έχει μάθει όταν τις βλέπει στο τετράδιο, στον πίνακα, σε καρτελάκια ή ως λεζάντες σε φωτογραφίες που του δείχνει η δασκάλα. Με τη λέξη πάπια, γίνεται άσκηση για φωνολογική ενημερότητα. Βλέπει την λέξη γραμμένη και μετά κλείνει τα μάτια, προσπαθώντας να δει, να φανταστεί τη λέξη, όπου έπειτα τον καλεί η δασκάλα στον πίνακα να την γράψει από μνήμης. Ο Ρ. μπορεί και γράφει το όνομά του, μικρές δισύλλαβες λέξεις έπειτα από μεγάλη προσπάθεια καθώς έχει δυσκολία στην συγκέντρωση. Ωστόσο κατά την αφήγηση παραμυθιού από την δασκάλα, ο Ρ. παρουσιάζεται ιδιαίτερα προσεκτικός και σκεπτικός. Στη διδασκαλία των μαθηματικών, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα επικεντρώνεται σε απλές πράξεις πρόσθεσης στην βασική δεκάδα με άθροισμα το πολύ 12 καθότι μέχρι εκεί ξέρει να μετράει. Ωστόσο τα αποτελέσματα προέρχονται εκ μνήμης και όχι από κάποια πνευματική/νοητική λειτουργία, δεν αντιλαμβάνεται την έννοια των αριθμών. Δεν γνωρίζει την ώρα. Αρέσκεται στο να συμπληρώνει πάζλ και ανεβάζει τον πήχη δυσκολίας από μόνος του. Σπάνια ζητάει βοήθεια, με μικρή και διακριτική παρέμβαση όμως έχει ακόμη ποιοτικότερα αποτελέσματα. Στην αντιστοίχηση είναι πολύ καλός. Ωστόσο αν πιεστεί για να κάνει κάποια δραστηριότητα πιο γρήγορα, δυσανασχετεί και συνήθως εγκαταλείπει. Θέλει να εργάζεται με τον δικό του ρυθμό που δεν είναι και ιδιαίτερα αργός. Ωστόσο αν κάτι δεν του προσελκύει το ενδιαφέρον, το εγκαταλείπει και ακόμη και με παρότρυνση δεν το συνεχίζει. Δεν γνωρίζει τις ημέρες της εβδομάδας ή τους μήνες, γνωρίζει όμως τις εποχές χωρίς να είναι ξεκάθαρος στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η ζωγραφιές του δεν έχουν κάποια πρωτοτυπία και η πλούσια φαντασία που έχει στον λόγο του δεν αποτυπώνεται στο χαρτί. Ωστόσο γνωρίζει τα χρώματα και ζωγραφίσει με τα σωστά χρώματα τα διάφορα αντικείμενα των απεικονίσεών του. Επιπλέον μπορεί να μιμηθεί την διαδικασία του εκπαιδευτικού για τον σχεδιασμό γεωμετρικών σχημάτων και την σύνθεσή τους για δημιουργία νέου αντικειμένου (πχ τρεις κύκλοι, μεγάλος, μεσαίο, μικρός και στην κορυφή ένα τρίγωνο, σχηματίζουν έναν χιονάνθρωπο). Η σχέση του Ρ. με την δασκάλα του είναι ιδιαίτερα ζεστή, την σέβεται, ζητάει την άδειά της για τουαλέτα ή για να πάρει υλικά από την τάξη. Δεν έχει ιδιαίτερες φιλικές σχέσεις με τους συμμαθητές του αλλά ούτε και αντιπάθειες. Προβλήματα παρουσιάζονται μόνο κατά το μοίρασμα παιχνιδιών τα οποία όμως λύνονται με κατάλληλες παρεμβάσεις. Η κοινωνική του συμπεριφορά είναι αρμόζουσα και αποδεκτή. Δεν χτυπάει, δεν φτύνει, δεν δαγκώνει, δεν κλέβει. Παίζει και μόνος του και με παρέα αλλά αν δε του αρέσει την εγκαταλείπει. Συνηθίζει να παίζει κυνηγητό και να τρέχει αφού έτσι εκτονώνει όλη του την ενέργεια και ένταση. Όταν βλέπει άλλους να μαλώνουν δεν του αρέσει και αποστρέφει το βλέμμα του. Δεν μπλέκει σε καυγάδες.
Β ΜΕΡΟΣ Προτεραιότητα και θεμελιώδης αρχή είναι η κατοχύρωση του δικαιώματος στον αυτοπροσδιορισμό, διασφάλιση του ευ ζην, της ποιότητας ζωής και η παροχή ευκαιριών για άσκηση αυτοπροσδιορισμού (self determination) και της αυτοδιάθεσης με στόχο την ατομική ενδυνάμωση (personal empowerment). Έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με ΝΚ σπάνια αναλαμβάνουν ρόλους ή έχουν ευκαιρίες για άσκηση ελέγχου στις ίδιες τις ζωές τους ή για λήψη σημαντικών αποφάσεων που τους αφορούν. Συνήθως τους εκχωρείται ελευθερία και δυνατότητα αυτοδιάθεσης μόνο σε ζητήματα επουσιώδη και δευτερεύοντα, ενώ όταν πρόκειται για βαρύνουσας σημασίας αποφάσεις, τα νοητικά καθυστερημένα άτομα παραμένουν απλοί, αμέτοχοι θεατές, ετεροπροσδιοριζόμενοι (Wehmeyer, 2001). Τα άτομα με ΝΚ μαθαίνουν να μην εμπιστεύονται τον εαυτό τους και εν όψει προβλημάτων να αναζητούν την καταφυγή στην εξωτερική βοήθεια από τρίτους, μέσα σε ένα δίκτυο εξάρτησης (Βουγιούκας, 2008). Τα παιδιά με ΝΚ έχουν ελλειμματικά κίνητρα αλλά και ελλειμματική βούληση, ακόμη και στο κατώτερο, βαθύτερο επίπεδο των αρχέγονων παρορμήσεων (Τζουριάδου, 2008). Ο Ρ. έχει επομένως ανάγκη από ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα διαφοροποιημένο και προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες ανάγκες του. Ωστόσο θεωρώ πως η ένταξη του Ρ. σε μια τάξη γενικής αγωγής (Α’ δημοτικού) με παράλληλη στήριξη θα μπορούσε να ωφελήσει αρκετά. Ή τουλάχιστον κάποιες φορές την εβδομάδα να επισκέπτεται και τάξη γενικής αγωγής. Το ατομικό εκπαιδευτικό του πρόγραμμα καλό είναι να δομηθεί βάσει συγκεκριμένων προτεραιοτήτων και στόχων. Ωφέλιμο είναι να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική του διαδικασία οι αρετές, τα χαρίσματα και τα λοιπά θετικά στοιχεία της προσωπικότητά του. Η δουλειά που γίνεται στο σχολείο πρέπει να συνδεθεί με τις απαιτήσεις της καθημερινότητας του Ρ., ώστε να περιοριστεί και ο βαθμός εξάρτησης από τους γύρω του και να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η αυτοεξυπηρέτησή του, καθώς και οι δεξιότητες της καθημερινής του ζωής. Προτείνεται επομένως η αλλαγή σύνθεσης των παιδιών της τάξης του και η επικέντρωση στις αδυναμίες του. Επιπλέον, αύξηση των επισκέψεων σε ζωολογικό κήπο, θέατρο, αγορά θα ωφελήσουν ιδιαίτερα. Επιπλέον, καλό είναι να γίνει εξάσκηση σε βασικές μαθηματικές δεξιότητες, όπως πρόσθεση και αφαίρεση, διαχείριση χρημάτων. Απαραίτητη είναι και η εκπαίδευση σε απλές καθημερινές συναλλαγές στο super market, φούρνο, δηλαδή σε πραγματικές συνθήκες καθημερινής ζωής. Προτείνεται επομένως η διδασκαλία αυτών των εννοιών με διαφοροποιημένη μέθοδο αφού οι μέχρι τώρα χρησιμοποιηθέντες δεν ωφέλησαν. Ίσως η χρήση κατάλληλου λογισμικού στον υπολογιστή αποβεί σημαντική εξέλιξη, ωστόσο πρέπει να προηγηθεί εκπαίδευση στη χρήση υπολογιστή καθότι δεν υπάρχει προγενέστερη εμπειρία. Στόχος πρέπει να γίνει και η αισθητική του διαπαιδαγώγηση μέσα από παροχή ευκαιριών για καλλιτεχνική έκφραση όπως θέατρο και μουσική, που θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν τη δημιουργικότητα, φαντασία, αυτενέργεια και αυθόρμητη έκφραση. Σε σχέση με τα παραπάνω, προτεραιότητα θα πρέπει να είναι και η προώθηση της συνύπαρξης του Ρ. με τους συμμαθητές του στο σχολείο, με κοινές συμμετοχές (Μπιτζαράκης, 2008). Πρέπει να σχεδιαστούν δραστηριότητες που θα φέρουν τα παιδιά πιο κοντά και θα υποβοηθήσουν την αλληλοκατανόηση και αλληλοπροσέγγιση στην ένταξη στην κουλτούρα των συνομήλικων (Μπάρμπας, 2008). Προτείνεται επομένως η δημιουργία τμήματος καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος και η διάθεση ρόλου που θα απαιτούσε λίγη μελέτη, παροχή κοινωνικών αξιών, πρωταγωνιστικού ρόλο, κατάλληλη ενδυμασία. Η ενασχόλησή μου με τον Ρ. μου προκαλεί αίσθημα ικανοποίησης για το έργο που προσφέρω καθώς τα αποτελέσματα είναι ορατά κάθε φορά. Ωστόσο όταν πεισμώνει είναι δύσκολο να τον μεταπείσω και χρονοβόρο. Έπειτα από αρκετές εναλλακτικές, κατέληξα πως αν δε του δώσω σημασία και ασχοληθώ με άλλα παιδιά της τάξης σε ομάδα, νιώθει παραγκωνισμένος και αναζητά την συμμετοχή. Του γίνεται πάλι εκ νέου εξήγηση ότι για να συμμετάσχει πρέπει πρώτα να κατανοήσει και να κατακτήσει κάποιες έννοιες. Συνήθως υποχωρεί, υπακούει και συμμετέχει ομαδικά με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Οι προσδοκίες μου είναι ιδιαίτερα αυξημένες καθότι έχω αντιληφθεί αρκετές ικανότητες και δεξιότητες που κατέχει. Ωστόσο πρέπει να τις μειώσω ώστε να φέρω μια ισορροπία στο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα και στην ικανοποίηση του παιδιού μέσα από την διαδικασία.
Βιβλιογραφία
Αmerican Psychiatry Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (fourth edition). USA: Washington, DC.
Klein, N., Safford, P. (1977) Application of Piaget’s Theory to the study of thinking of the mentally retarded children: a review of research. The Journal of Special Education, 11, 201-216.
Μπάρμπας, Γ. (2008). Η εκπαίδευση παιδιών με ήπια ΝΚ. ΕΠΕΑΚ ΙΙ
Μπιτζαράκης, Π. (2008). Προσπάθεια για συνύπαρξη. Περιοδική έκθεση
Open Society Institute (2005) Τα δικαιώματα των ατόμων με ΝΚ, Hungary
Πολυχρονοπούλου, Σ. (1995). Παιδιά και έφηβοι με ειδικές ανάγκες και δυνατότητες. Αθήνα: εκδ. Σ. Πολυχρονοπούλου
Polloway, E.A. (1997) Developmental principles of the Luckasson et al. (1992) AAMR Definition of Mental Retardation: a retrospective. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, ΧΧ, 174-178.
Τζουριάδου, Μ. (2008). ΝΚ στο εκπαιδευτικό υλικό του έργου. ΕΠΕΑΚ ΙΙ
Wehmeyer, L. M. (2001). Self-Determination and Mental Retardation. Academic Press.
Wehmeyer, M.L., Kelchner, K. & Richards, K. (1996) Essential characteristics of self-determined behavior of individuals with mental retardation. American Journal on Mental Retardation, 100, 632-642.
Westling, D.L. (1986) Introduction to Mental Retardation. New Jersey: Prentice – Hall, Inc.
Τσικολάτας Α. (2012) Πρώιμη γραφή και ανάγνωση – Κώδικας Braille. Αθήνα
Εισαγωγή Oι επιστήμονες πιστεύουν πως τα παιδιά προσχολικής ηλικίας πολύ νωρίς και πολύ πριν την ηλικία των έξι ετών αντιλαμβάνονται το γραπτό λόγο και τη σημασία του. Καθώς δηλαδή το παιδί μεγαλώνει και παρατηρεί τον κόσμο που το περιβάλλει, αρχίζει να δείχνει τον έντυπο λόγο και να ρωτά ή όταν σχεδιάζει να δείχνει στους άλλους. Ετσι το μικρό παιδί καταλαβαίνει ότι όσα γραφονται σε ένα χαρτί, σε μία ταμπέλα,έχουν κάποιο νόημα και εκφράζουν κάτι συγκεκριμένο. Οι παραπάνω εμπειρίες του παιδιού θεωρούνται σήμερα γνήσιες πράξης ανάγνωσης και γραφής και αποτελούν τα πρώτα βήματα του παιδιού στη διαδικασία κατάκτησης του γραπτού λόγου. Έτσι ο σκοπός της πρώιμης παρέμβασης είναι πολύ σημαντικός και καθοριστικός. Τι είναι όμως η πρώιμη γραφή και ανάγνωση; Πως επηρεάζει τα τυφλά παιδιά; Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα.
Πρώιμη γραφή και ανάγνωση Όσο αφορά τη πρώιμη γραφή και ανάγνωση υπάρχουν κάποιες κατηγορίες παραγόντων, που παίζουν ρόλο στην επιτυχή μάθηση της ανάγνωσης και της γραφής: • Παράγοντες μάθησης ή νοημοσύνης • Στάση της οικογένειας απέναντι στην ανάγνωση • Εμπειρίες και γνώση που αφορούν τη γραφή • Ατομική ωρίμανση και παιδική ωρίμανση Όταν οι δυο πρώτοι παράγοντες συνυπάρχουν, ο τρίτος επιβραδύνει. Ετσι Όταν οι δυο πρώτοι είναι λιγότερο θετικοί ο τρίτος γίνεται πιο σημαντικός και χρειάζεται να είναι σαφής. Αυτό είναι σημαντικό να το κατανοήσουμε, διότι όσο περιορισμένη και αν είναι η προφορική ικανότητα κάποιου ή όσο χαμηλό και αν είναι το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειάς του, είναι αναγκαίο να παρέχουμε τις κατάλληλες εμπειρίες που θα αυξήσουν τις πιθανότητες του παιδιού να επιτύχει στην ανάγνωση και στη γραφή. Για να γίνει αυτό αποτελεσματικά, πρέπει να γνωρίζουμε ποιες εμπειρίες επηρεάζουν περισσότερο την επιτυχία στην πρώιμη ανάγνωση και γραφή.
Η έννοια της ανάγνωσης Η ανάγνωση είναι μια πολύπλοκη συμπεριφορά που εκδηλώνεται όταν το άτομο βρεθεί σε κατάλληλο περιβάλλον. Σε πρακτικό επίπεδο είναι η αναγνώριση και η μεταφορά ενός κώδικα συμβόλων (γραφημάτων) σε ένα κώδικα ήχων (φωνήματα). Η αποκωδικοποίηση αποτελεί την πρώτη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Η κατανόηση αποτελεί τη δεύτερη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Για να συντελεστεί απαιτείται πρόσβαση στη σημασιολογική μνήμη και ανάσυρση της σημασίας της λέξης. Βασική αναγνωστική λειτουργία: ανάγνωση μιας ομάδας γραμμάτων που βρίσκονται σε διαδοχική σειρά και με τη δομή που έχουν, μεταφέρουν μια σημασία ή έννοια. Η διαδικασία της ανάγνωσης έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά (Anderson, Hiebert, Scott, & Wilkinson, 1994): α) η ανάγνωση είναι αποτέλεσμα συνδυασμού πολλών επιμέρους εργασιών, β) η κατάκτηση της δεξιότητας της ανάγνωσης είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας εξάσκησης και γ) για ένα κείμενο μπορούν να υπάρξουν διαφορετικές ερμηνείες.
Η ανάγνωση μιας λέξης προϋποθέτει τη γνωστική επεξεργασία όλων των πληροφοριακών στοιχείων που τη συνθέτουν: των γραφημικών, των φωνολογικών και των σημασιολογικών. Ο τρόπος που διεκπεραιώνεται η αναγνωστική λειτουργία περιγράφεται με τα μοντέλα της ανάγνωσης που στηρίζονται σε πορίσματα ερευνών της Γνωστικής ψυχολογίας, της Γλωσσολογίας και των Νευροεπιστημών.
Η έννοια της γραφής Η γραφή είναι η μετατροπή της ηχητικής (ακουστικής) και γλωσσοκινητικής (στοματικής) εικόνας της λέξης σε γραφική εικόνα, δηλαδή είναι μια δεξιότητα που μπορεί να δώσει με ορατά γραφικά σύμβολα μια διαρκή έκφραση στη σκέψη (Καλαντζής,1985). Η γραφή «δεν γεννιέται στο χέρι αλλά στον εγκέφαλο». Το χέρι είναι απλά ένα εκτελεστικό όργανο. Επίσης, η γραφή δεν είναι μια απλή συνήθεια που μαθαίνεται. Αντιθέτως, αντιπροσωπεύει μια περίπλοκη νευροαναπτυξιακή διαδικασία που σχετίζεται με πολλαπλούς μηχανισμούς (οπτικούς, κιναισθητικούς, αυτόματης μηχανικής μνήμης και οπτικοποίησης) και συνδέεται με την εγκεφαλική κυριαρχία. Επιπλέον δεν είναι αυθόρμητη μάθηση, όπως ο προφορικός λόγος, αλλά είναι ένα κοινωνικό γεγονός που συμβαίνει σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Χαρακτηριστικό της γραφής είναι ο κώδικας γραπτών συμβόλων, ένα κωδικό σύστημα επικοινωνίας που υπακούει σε ειδικές αρχές, ενώ από την πλευρά του ατόμου μπαίνουν σε λειτουργία περισσότεροι και πολυπλοκότεροι μηχανισμοί.
Τύφλωση Τι γίνεται όμως στην περίπτωση των τυφλών παιδιών που πολλά από όσα έχουν ήδη αναφερθεί δεν συμβαίνουν πάντα; Πριν απαντήσουμε όμως σε αυτό το ερώτημα πρέπει να αναφέρουμε κάποια σημεία. Τα άτομα με προβλήματα όρασης ταξινομούνται με βάση: • Το βαθμό της οπτικής οξύτητας ή καθαρότητας της όρασης, το πλάτος και τη στενότητα του οπτικού τους πεδίου( ιατρική ταξινόμηση). • Τη χρήση της όρασης που γίνεται για εκπαιδευτικούς σκοπούς (εκπαιδευτική ταξινόμηση). Τα άτομα με προβλήματα όρασης διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, στα τυφλά και τα αμβλύωπα. Τυφλά είναι τα άτομα τα οποία, ύστερα από την καλύτερη δυνατή διορθωτική παρέμβαση αδυνατούν να διαβάσουν έντυπα με συμβατική γραφή, μπορούν όμως να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν και να εκπαιδεύουν με το ανάγλυφο σύστημα γραφής Braille. Αμβλύωπα ή μερικώς βλέποντα είναι τα άτομα τα οποία ύστερα από την καλύτερη ιατρική διορθωτική παρέμβαση, αν και έχουν σοβαρή βλάβη στην όραση μπορούν όμως να μάθουν να διαβάζουν κοινά έντυπα με μεγεθυμένα τυπογραφικά στοιχεία ή και με τη βοήθεια μεγεθυντικών οργάνων και συσκευών καθώς και να γράφουν με τη συμβατική γραφή.
Γραφή και ανάγνωση των τυφλών Ανάπτυξη του λόγου: Οι τυφλοί καθυστερούν να αναπτύξουν την ομιλία τους. Ταυτόχρονα εμφανίζουν συχνότερα από τους βλέποντες δυσκολίες στη ρύθμιση του τόνου της ομιλίας, παρουσιάζουν φτωχότερη φωνητική ποικιλία, έχουν την τάση να ομιλούν με μεγαλύτερη ένταση και να μιλούν με βραδύτερο ρυθμό απ’ ότι οι βλέποντες.. Όταν ομιλούν κάνουν λιγότερες χειρονομίες και κινήσεις του σώματος και, τέλος, χρησιμοποιούν λιγότερες κινήσεις των χειλιών κατά την άρθρωση των ήχων. Γλωσσική εξέλιξη: δεν επηρεάζει την ικανότητα κατανόησης και χρήσης της γλώσσας και δεν υπάρχει σημαντική διαφορά στην επίδοση σε δοκιμασίες λεκτικής φύσης μεταξύ τυφλών και βλεπόντων μαθητών. Οι τυφλοί υπολείπονται έναντι των βλεπόντων μόνο σε ορισμένες πλευρές της επικοινωνίας και ιδιαίτερα στη μίμηση εξωτερικών εκφραστικών κινήσεων όπως π.χ. στις χειρονομίες, στη μιμική του προσώπου και του σώματος. Τέλος, το τυφλό παιδί δείχνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη χρήση της γλώσσας αφού αποτελεί για αυτό το μεγαλύτερο κανάλι επικοινωνίας με τους άλλους. Η παρουσία ενός παιδιού με σοβαρά προβλήματα όρασης μέσα στην οικογένεια μπορεί να έχει σοβαρές ψυχολογικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις σε όλα τα μέλη της και περισσότερο στους γονείς. Η καθοδήγηση της οικογένειας μπορεί να γίνει από ειδικούς συμβούλους και σε ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες. Το σχολείο, όμως, λόγω της ψυχολογικής του εγγύτητας προς την οικογένεια, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικότατο ρόλο στον τομέα της καθοδήγησης της οικογένειας
Σύστημα Braille Το braille είναι ένα απτικό σύστημα ανάγνωσης και γραφής. Αποτελείται από ανάγλυφες κουκκίδες που αντικαθιστούν τα γράμματα του αλφαβήτου και φέρει το όνομα ενός τυφλού Γάλλου, του Louis Braille, που το επινόησε. Η βάση του είναι το «εξάστιγμο»: έξι ανάγλυφες κουκκίδες, τοποθετημένες ανά τρεις σε δυο στήλες, όπως το έξι στο ζάρι. Για να προσδιορίζονται πιο εύκολα οι κουκκίδες είναι αριθμημένες από πάνω προς τα κάτω 1-2-3 αριστερά και 4-5-6 δεξιά. 1 · · 4 2 · · 5 3 · · 6 Με αυτές τις έξι κουκκίδες μπορούν να σχηματιστούν 63 συνδυασμοί. Το braille διαβάζεται από αριστερά προς τα δεξιά και από επάνω προς τα κάτω, όπως και η κοινή γραφή βλεπόντων. Για να μάθει κανείς να διαβάζει με τα χέρια, χρειάζεται μεγάλη εξάσκηση, ώστε να αποκτήσει τη σωστή κίνηση των χεριών και των δακτύλων και κυρίως για να αναπτύξει την αφή
Ανάγνωση Braille Η ανάγνωση της γραφής Braille, εξαρτάται όχι μόνο από την αφή, όπως νομίζουν πολλοί αλλά και από την κίνηση. Και αυτό διότι η πρόσληψη των πληροφοριών γίνεται σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια των ανιχνευτικών δακτυλικών κινήσεων και όχι όταν το δάκτυλο είναι ακίνητο. Μέσω των ανιχνευτικών κινήσεων επιτυγχάνεται ο εντοπισμός των σειρών του κειμένου και τελικά ο χωρικός προσανατολισμός του αναγνώστη. Αυτό διαφέρει κατά πολύ από την διαδικασία της οπτικής ανάγνωσης, όπου η απόκτηση πληροφοριών πραγματοποιείται όταν τα μάτια εστιάζουν σε ένα γράμμα. Το ακροδάκτυλο χρησιμοποιείται ως χωρικό πλαίσιο εντός του οποίου θα αναζητηθεί ο εντοπισμός των κουκίδων. Οι ικανοί ανγνώστες κατά κανόνα χρησιμοποιούν και τα δύο χέρια. Η λειτουργία των δύο χεριών είναι εναλλασσόμενη, το ένα αντικαθιστά το άλλο, συνήθως στη μέση της γραμμής ενός κειμένου. Καθώς το ένα λαμβάνει τη λεκτική πληροφόρηση του κειμένου, το άλλο εστιάζει στις χωρικές λειτουργίες. Ο αριστερός δείκτης συνήθως δεν αρχίζει να κινείται προς μια καινούργια γραμμή προτού ο δεξιός δείκτης να έχει ολοκληρώσει το τελευταίο γράμμα της προηγούμενης γραμμής.
Η καθιέρωση της γραφής Braille στην Ελλάδα Το 1958 το υπουργείο Παιδείας καθιέρωσε το εξάστιγμο αλφάβητο Braille ως το επίσημο αλφάβητο για την εκπαίδευση των Ελλήνων τυφλών. Ελληνικό Αλφάβητο
Προσεγγίσεις της τύφλωσης
Ο Piaget κατέδειξε τη σημαντικότητα της όρασης στη γνωστική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού κατά την αισθησιοκινητική περίοδο. Το εκ γενετής τυφλό παιδί προσλαμβάνει τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα κατά τρόπο ελλειμματικό, γεγονός που κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του, είναι δυνατόν να οδηγήσει στην εγκατάσταση του αυτιστικού συνδρόμου. Πάντως, κλινικές παρατηρήσεις έδειξαν ότι το τυφλό βρέφος μπορεί να έχει μια κανονική ανάπτυξη, εάν η μητέρα του το τροφοδοτήσει συναισθηματικά με σήματα αφής, ακοής και όρασης. Οι μελέτες του Fraiberg κατέδειξαν ότι το τυφλό παιδί κατακτά και προσκτά την έννοια της μονιμότητας του αντικειμένου μεταξύ τριών και πέντε ετών. Τα αισθησιοκινητικά σχήματα, τα οποία σύμφωνα με τον Piaget διαμορφώνουν τις μελλοντικές δομές, είναι ανεπαρκή στα τυφλά παιδιά. Ειδικότερα, στα εκ γενετής τυφλά παιδιά η ελλειμματική δόμηση των πνευματικών σχημάτων εκκίνησης έχει ως συνέπεια μια γενική καθυστέρηση τριών – τεσσάρων χρόνων στην οργάνωση των λογικών ενεργειών. Η ελλειμματική επαφή του τυφλού παιδιού με τον εξωτερικό κόσμο (αντικειμενική πραγματικότητα) δυσχεραίνει την κανονική κατάκτηση και πρόσκτηση της ομιλούμενης γλώσσας (langage), δεδομένου ότι η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού συντελείται κυρίως με τη συνδρομή της όρασης και της ακοής. Το τυφλό παιδί αναπτύσσει μια ιδιότυπη σχέση με τα σημαίνοντα και σημαινόμενα, το περιέχον και το περιεχόμενο πολλών λέξεων του προφορικού λόγου και κυρίως των λέξεων που αναφέρονται σε οπτικές πραγματικότητες. Η κατάκτηση και πρόσκτηση των μηχανισμών, οι οποίοι εμπλέκονται στην εγκατάσταση ενός οργανωμένου γλωσσικού κώδικα από το τυφλό παιδί, συνιστά το διάμεσο εγκατάστασης της συμβολικής λειτουργίας, δηλαδή το διάμεσο αναδόμησης του πραγματικού και του συγκεκριμένου (αντικειμενική πραγματικότητα). Σκοπός της αγωγής και εκπαίδευσης του τυφλού–αυτιστικού νηπίου της περίπτωσής μας ήταν η ψυχοπαιδαγωγική και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στη συμβολική λειτουργία του με τη διαμεσολάβηση της συνεχώς εξελισσόμενης αναδόμησης του πραγματικού και του συγκεκριμένου.
Παρεμβάσεις από το περιβάλλον Ως γνωστό, το περιβάλλον του παιδιού είναι η οικογένειά του και αργότερα το σχολείο. Οπότε αυτοί οι δύο φορείς πρέπει να συνεργάζονται και παρεμβαίνουν με τρόπο θετικό για το παιδί. Έτσι απαιτείται πληροφόρηση σχετικά με: • τη διάγνωση, την αιτιολογία και την πρόγνωση του συγκεκριμένου προβλήματος του παιδιού τους • τους τρόπους και τα μέσα αντιμετώπισης του προβλήματος • τους διαθέσιμους πόρους • τις διαθέσιμες υπηρεσίες καθώς και • τους νόμιμους συλλόγους, σωματεία και οργανώσεις των ατόμων με προβλήματα όρασης
Στήριξη: Α) Από τους εκπαιδευτικούς και το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό (σχολικό ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό κ.α.) του σχολείου και από άλλους ειδικούς εκτός σχολείου Β) Ατομική ή ομαδική. Ειδικότερα: – Η ατομική καθοδήγηση γίνεται κατά τις προγραμματισμένες επισκέψεις των γονέων στο σχολείο ή του διδακτικού και ειδικού εκπαιδευτικού προσωπικού του σχολείου στο σπίτι, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο ,ενώ – Η ομαδική καθοδήγηση γίνεται με σχετικές ομιλίες, σεμινάρια, έντυπο υλικό ή στις σχολές γονέων που μπορεί να λειτουργούν στο σχολείο ή σε άλλο ειδικό χώρο σε τακτές μέρες και ώρες.
Το διδακτικό και το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό του σχολείου, για να μπορέσει να βοηθήσει αποτελεσματικά τους γονείς θα πρέπει: Να προσπαθεί να τους γνωρίσει από κοντά, να κατανοήσει αυτό που εκείνοι νιώθουν και να τους αποδεχτεί όπως είναι. Να διαθέτει άρτια επιστημονική κατάρτιση και να οικοδομήσει την κατάλληλη παιδαγωγική σχέση τόσο με τους γονείς όσο και με τα παιδιά τους, ώστε να τους εμπνέει την αγάπη, το σεβασμό και την εμπιστοσύνη. Να τους καθοδηγεί πάντα με βάση το επίπεδο των αντιληπτικών τους ικανοτήτων Να τους βοηθά να αποδεχτούν το πρόβλημα του παιδιού τους, ώστε να βρουν την εσωτερική τους γαλήνη. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολλά παιδιά εξαφανίζονται διάφορες διαταραχές ( μαθησιακές, συναισθηματικές), μόλις οι γονείς τους ξεπεράσουν τις δικές τους δυσκολίες.
Τσικολάτας Α. (2012) Μουσεία και προσβασιμότητα. Ανάδειξη και αξιοποίηση της διαφοράς. Αθήνα
Σύμφωνα με το Διεθνή Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), ως μουσείο ορίζεται το μόνιμο μόνιμο ίδρυμα, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοικτό στο κοινό, που έχει ως έργο του τη συλλογή, τη μελέτη, τη διατήρηση, τη γνωστοποίηση και την έκθεση τεκμηρίων του ανθρώπινου πολιτισμού και περιβάλλοντος, με στόχο τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία. Στο μουσείο μπορούν να υπάρξουν εναλλακτικές ερμηνείες της πραγματικότητας, αφού κάθε επισκέπτης μπορεί να βιώσει την εμπειρία με τον δικό του τρόπο. Η γνώση δεν παρέχεται αλλά δομείται από το ον επεξεργαζόμενο τα στοιχεία της πραγματικότητας
Μουσεία Υπάρχουν διάφοροι τύποι μουσείων. Ο Παραδοσιακός τύπος έχει εκθεσιακή λογική γραμμή, κλειστές ενότητες χρονολογικά διατεταγμένες, είσοδος-έξοδος, παρέχει παθητική γνώση. Τα παραδοσιακά μουσεία εμφανίζονται στα τέλη του 18ου αιώνα στην Γαλλία. Στόχο έχουν την φύλαξη, προστασία και μελέτη των μουσειακών αντικειμένων και το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στα αντικείμενα. Προάγουν την εθνική κληρονομιά και ταυτότητα. Οι λεζάντες που εμφανίζονται σε αυτά χρησιμοποιούν ακαδημαϊκούς όρους και δύσκολες ορολογίες, συχνά όχι αντιληπτές από τον επισκέπτη. Μοντέρνο μουσείο: εκθεσιακή λογική, τους νοιάζει πως θα τα εκθέσουν και όχι τι, είναι ο θεμικός τύπος, παρέχουν διάφορα μέσα πληροφόρησης, οσμές, ταινίες, εμψυχωτές, χρησιμοποιούνται όλες οι αισθήσεις. Εμφανίζονται τον 20ό αιώνα και τα αντικείμενα στρέφονται προς το κοινό. Κοινωνικός χώρος διαλόγου, ζωντανή σχέση κοινού-περιεχομένου, ψυχαγωγία, όχι μόνο εκπαίδευση. Μεγάλα μουσεία: Από τα μέσα του 20ου αιώνα το ενδιαφέρον των μουσείων στρέφεται κυρίως προς το κοινό και στην εξυπηρέτηση πολλαπλών ατομικών και ομαδικών αναγκών και προσδοκιών (people oriented), διαμορφώνοντας έτσι τον μεταμοντέρνο τύπο μουσείου. Ο ρόλος του επισκέπτη είναι κατά πολύ ενεργητικός και οι εκθέσεις είναι διαδραστικές. Ανοίγουν και κλειστοί χώροι όπως εργαστήρια και αποθήκες, πολυδυναμικοί, σπάνε τους τοίχους, άνετοι χώροι, καφετέριες, επισκέπτες παραγωγοί γνώσης, καταναλωτές, όχι παθητικοί, σύνδεση μουσείων με αγορά.
Μουσεία και τύποι εξουσίας. Το μουσείο συνδέεται με θέματα εξουσίας καθώς η κατοχή και η έκθεση αντικειμένων του παρελθόντος συνεπάγεται την κυριαρχία στο παρελθόν και στην γνώση του. Κατοχή και έκθεση άλλων πολιτισμών, φυσικά αντικείμενα, μουσειακά αντικείμενα, τρόπαια, διακρίνουν την εξουσία κάποιων μόνο και μόνο επειδή τα εκθέτουν. Όταν δείχνει στοιχεία από άλλους πολιτισμούς, φαίνεται η κυριαρχία που έχει πάνω σε αυτούς, μπορεί να τους ερμηνεύσει, να τους παρουσιάσει όπως θέλει, ακόμα και όταν δείχνει πετρώματα ή στοιχεία της φύσης, αυτά λειτουργούν ως τρόπαια. Ωστόσο τίθεται το ερώτημα από πού αντλούν την εξουσία και το δικαίωμα κάποιοι να παρουσιάζουν των πρόοδο των ανθρώπων. Αφού αυτοί που ελέγχουν την ιστορία είναι αυτοί που ευνοούνται από αυτήν, οι άνθρωποι δικαιούνται να κατέχουν (M. Anres 1994) Στη συζήτηση που ακολούθησε έγινε αναφορά στο γεγονός τα μουσεία να μην ασχολούνται μόνο με το παρελθόν αλλά να διαμορφώνουν και το μέλλον. Το μουσείο πρέπει να είναι χώρος διαλόγου. Αμέ και φυσιολογικοί να συνδιαλέγονται και να μπορούν ασφαλώς να έχουν πρόσβαση. Τα μουσεία πρέπει να αποτελούν παράγοντες κοινωνικών αλλαγών και εξέλιξης. Ένα μουσείο ανοιχτό σε κάθε κοινωνική ομάδα συμβάλλει στον περιορισμό της περιθωριοποίησης. Τα σύγχρονα μουσεία έχουν την τάση να συμβάλλουν στην εξέλιξη της κοινωνίας προωθώντας την ενότητα και την ειρήνη και αναζητώντας την συνεύρεση και την προσβασιμότητα. Τέλος επισημάνθηκε ότι στην συντήρηση των έργων (μάρμαρο) δεν επιδιώκεται η επαναφορά στην αρχική κατάσταση.
Βιβλιογραφία
Black Graham. (2009). Το ελκυστικό μουσείο: Μουσεία και Επισκέπτες. Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς. Bourdie, P. & Darbel, A. (1990). The love of art: European Art Museums and Their Public. Stanford University Press. Βελιώτη – Γεωργοπούλου, Μ, Τουντασάκη, Ε. (1997). Μουσεία και άτομα με ειδικές ανάγκες: Εμπειρίες και προοπτικές. Αθήνα: Gutenberg. Νάκου, Ε. (2001). Μουσεία: Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός. Αθήνα: Νήσος. Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων: http://www.istomediahost.gr/icom/ (προσπελάθηκε 15/11/12)
Τσικολάτας Α. (2011) Συμβουλευτική Γονέων. Αθήνα
Τα περισσότερα ζευγάρια έχουν ως μεγαλύτερη επιθυμία, να ολοκληρώσουν την οικογένειά τους με τη γέννηση ενός παιδιού. Ο καιρός περνά και σε μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα, το χαρμόσυνο νέο πως αυτοί οι άνθρωποι, αυτό το ζευγάρι, πρόκειται να γίνουν γονείς ανακοινώνεται. Αυτό το γεγονός προκαλεί άγχος και ανησυχία, γιατί ένα καινούργιο μέλος εμφανίζεται, ένας νέος άνθρωπος έρχεται στη ζωή, μια άγνωστη διαδικασία για τους μελλοντικούς γονείς. Όμως υπάρχει ευτυχία και χαρά μέχρι την πραγματοποίηση της γέννας. Το διάστημα της εγκυμοσύνης αποτελεί μία χρονική περίοδο κατά την οποία υιοθετείται βαθμιαία ο ρόλος του μελλοντικού γονέα. Μέσα από σκέψεις και συζητήσεις οι γονείς αρχίζουν να κάνουν όνειρα, σχέδια, και να προβλέπουν την εξέλιξη του παιδιού τους πολύ πριν τη γέννησή του. Οι σκέψεις τους δεν περιλαμβάνουν την πιθανότητα της γέννησης ενός παιδιού με αναπηρία και η διάγνωση ενός τέτοιου παιδιού είναι κάτι μη αναμενόμενο, που έρχεται σε αντίθεση με τις προσδοκίες τους. Μια διάγνωση που τους προκαλεί θρήνο η απώλεια αυτού του «ιδανικού» παιδιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη διάφορων συναισθημάτων από τη μεριά των γονέων. Με τη βοήθεια της Συμβουλευτικής μπορεί να γίνει καλύτερη διαχείριση αυτής της νέας πραγματικότητας.
Ορισμός ατόμου με αναπηρία
Για τον όρο αυτό έχουν δοθεί πολλοί και διαφορετικοί ορισμοί ανάλογα το επιστημονικό πλαίσιο από το οποίο προσεγγίζονται. Διαφορετικοί ορισμοί αποδίδονται από γιατρούς, βιολόγους, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους ή παιδαγωγούς. Γενικά όμως, ο όρος “αναπηρία” είναι ένας γενικός όρος που σηματοδοτεί την επικοινωνία σε σχέση µε τα άτοµα µε λιγότερες ευκαιρίες λόγω των φυσικών / σωµατικών, και διανοητικών τους προσόντων. Αυτή η διαφορά σε ευκαιρίες – προσόντα έχει προσεγγιστεί µε διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικά συστήµατα. Σύµφωνα µε την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας (World Health Organization) η ανικανότητα (disability) είναι συνέπεια του µειονεκτήµατος – έκπτωσης (impairment) όσον αφορά την απόδοση και την ικανότητα του ατόµου για δράση. Η αναπηρία (handicap = ελάττωµα), αντίθετα, δηλώνει την διάκριση στην οποία εκτίθεται το άτοµο ως αποτέλεσµα της έκπτωσης ή της ανικανότητας. Η ανικανότητα θεωρείται ως το αποτέλεσµα της έκπτωσης. Είναι ανεξάρτητη από το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται το άτοµο. Η ανικανότητα ενυπάρχει στο άτοµο, ενώ η αναπηρία είναι το αποτέλεσµα κοινωνικών παραγόντων. Συνώνυμος όρος είναι η μειονεξία ή μειονεκτικότητα. Τέλος, να αναφέρουμε πως υπάρχουν τρία µοντέλα αντίληψης της πραγµατικότητας της αναπηρίας (Ιατρικό, Ατοµικο-Κοινωνικό, Κοινωνικο-Πολιτικό) Το κάθε ένα µοντέλο ή σύστηµα έχει την δική του αντίληψη και περιγραφή της πραγµατικότητας των ΑΜΕΑ η οποία δεν σχετίζεται µε την πραγµατικότητα των υπολοίπων µοντέλων. Π.χ. στο Κοινωνικο-Πολιτικό, ο τρόπος που βλέπει το ΑΜΕΑ αφορά τις παρατηρήσεις για τις κοινωνικές δοµές που είναι πιο ισχυρές από τα άτοµα και που δίνουν µικρή σηµασία στις διαφορετικές ικανότητες και ανικανότητες των ατόµων.
Ορισμός πένθους
Το πένθος [grieving (= από τη λατινική λέξη “gravare”)] ορίζεται σαν η αντίδραση στην απώλεια, αιτία θανάτου και είναι κάτι που παρατηρείται σε όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου. Ο θάνατος αγγίζει όλες τις ζωντανές υπάρξεις σαν το αναμενόμενο, σαν το αναπόδραστο τέλος της ζωής και όλες οι ζωντανές υπάρξεις αντιδρούν ενστικτωδώς στην απώλεια αιτία θανάτου με διάφορους εμφανείς ή μη εμφανείς τρόπους. Αυτό που κάνει τη διαφορά στον άνθρωπο είναι ότι ο άνθρωπος έχει συνείδηση και μέσω αυτής δυνατότητα σκέψης. Η ανθρώπινη συνείδηση επηρεάζει την αντίληψη και ερμηνεία του θανάτου όπως και τη συμπεριφορά του πένθους με διάφορους τρόπους. Επιπλέον ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική συνείδηση. Η προσέγγιση στη βάση του ότι είμαστε όλοι διαφορετικοί μεταξύ μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε ότι κάθε άτομο ξεχωριστά αντιλαμβάνεται διαφορετικά το θάνατο και κατ’ επέκταση μπορούν να υπάρχουν τόσα ήδη πένθους όσοι και οι άνθρωποι που υπάρχουν. Η σύγχρονη ατομικιστική αντιμετώπιση του θανάτου αφορά την κατανόηση του θανάτου ως ένα εξωτερικό ερέθισμα κατευθυνόμενο προς εμάς για εμάς παρά σαν ένα φυσικό τέλος για τη ζωή του θανόντος καθ’ αυτή. Πενθούμε για τη δική μας διαταραγμένη συνέχεια της καθημερινότητας, του οργανωμένου μας προγράμματος (πώς η ζωή μας θα ήταν χωρίς τη φυσική παρουσία του ατόμου αυτού) παρά για το ίδιο το τέλος της ζωής ενός άλλου ατόμου (πώς το άτομο αυτό δυστυχώς έχασε τη δική του συνέχεια ή ευτυχώς ελευθερώθηκε από μια επώδυνη ζωή). Βέβαια, το πένθος είναι μια υγιής εκδήλωση για τον άνθρωπο, ένας τρόπος έκφρασης (που μπορεί να πάρει διάφορες μορφές) προκειμένου να δείξει ότι ανταποκρίνεται στα διάφορα εξωτερικά ερεθίσματα και ότι εισάγει τον εαυτό του σε μια διαδικασία ψυχολογικού φιλτραρίσματος με σκοπό την ανακούφιση. Σύμφωνα με το μοντέλο των Bowlby και Parkes το πένθος περιλαμβάνει 4 φάσεις: i. Κλονισμό και μούδιασμα ii. Νοσταλγία και αναζήτηση iii. Αποδιοργάνωση και απελπισία iv. Αναδιοργάνωση Η σειρά αυτή των σταδίων δε διαφέρει από αυτήν που ακολουθεί τη συναισθηματική αντίδραση των γονέων, από τη στιγμή που πληροφορούνται πως το παιδί τους έχει αναπηρία μέχρι την αποδοχή της διάγνωσης αυτής.
Οι συναισθηματικές αντιδράσεις των γονέων
Οι γονείς ενός παιδιού με αναπηρία πρέπει να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες, με διαφορετικές προσδοκίες από το παιδί και τους εαυτούς τους. Η αρχική αντίδραση των γονέων όταν τους ανακοινώνεται η διάγνωση είναι η Αντίδραση Πένθους, καθώς θρηνούν την απώλεια του “τέλειου” παιδιού. Η συνεχής παρουσία του μέλους με αναπηρία ενεργεί ως υπενθύμιση της ατέλειας, μιας “ατέλειας” που υποσυνείδητα μεταβιβάζεται και στους ίδιους. Μετά τη διάγνωση, σύμφωνα με τους Cunningham και Davis (1991), τα μέλη της οικογένειας διέρχονται από όλα ή από μερικά από τα ακόλουθα στάδια:
Το στάδιο του σοκ: Εμφανίζεται όταν οι γονείς μαθαίνουν για την αναπηρία και εκδηλώνεται με συναισθηματική αποδιοργάνωση, δυσπιστία και σύγχυση, που μπορεί να διαρκέσει από λίγα λεπτά ως αρκετές μέρες. Χρειάζονται συμπόνια και υποστήριξη, γιατί περίμεναν ένα φυσιολογικό μωρό.
Το στάδιο της αντίδρασης: Οι γονείς εκφράζουν λύπη, θλίψη και απελπισία. Έχουν ανάγκη να μιλήσουν σε κάποιον που θα τους ακούσει με συμπάθεια και θα τους δώσει ειλικρινείς πληροφορίες (π.χ. για τις αιτίες της αναπηρίας)
Το στάδιο της προσαρμογής: Γίνεται μια ρεαλιστική εκτίμηση και οι γονείς θέλουν να μάθουν τι μπορούν να κάνουν. Χρειάζονται ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες για τρόπους αντιμετώπισης του παιδιού και προετοιμασίας για την καλύτερη ανάπτυξή του.
Το στάδιο του προσανατολισμού: Οι γονείς έχουν ανάγκη από συστηματική βοήθεια και καθοδήγηση με την παροχή κατάλληλων υπηρεσιών και θεραπείας. Τα συναισθηματικά αυτά στάδια δεν έχουν διακριτά όρια και οι γονείς μπορεί να περνούν διαδοχικά από το ένα στάδιο στο άλλο. Για παράδειγμα στο στάδιο της προσαρμογής στην αναπηρία του παιδιού η θλίψη και η αποδοχή μπορεί να συνυπάρχουν σαν μέρος μιας φυσιολογικής μακρόχρονης διαδικασίας (Dale, 2000). Τέλος, ένα επόμενο συναισθηματικό στάδιο που δεν ανήκει στα στάδια των Cunningham και Davis και που περνούν οι οικογένειες αυτές είναι αυτό της υπερπροστασίας και της οργάνωσης της οικογενειακής ζωής γύρω από την αναπηρία. Οι οικογένειες και τα μέλη τους διέρχονται αυτά τα στάδια σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικούς τρόπους – για παράδειγμα η μητέρα μπορεί να φτάσει στην παραδοχή νωρίτερα από τον πατέρα, τα αδέλφια, τους παππούδες και τις γιαγιάδες. Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις μεταβάλλονται και στην διάρκεια του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα, οι αρχικές αντιδράσεις (νεογνική – βρεφική ηλικία) είναι στεναχώρια, σοκ/πανικός, άρνηση και άγχος/φόβος για το μέλλον του παιδιού, ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό αναφέρει πένθος, θυμό και ενοχές. Στη νηπιακή ηλικία η συναισθηματική φόρτιση ελαττώνεται και αρχίζει η διαδικασία της αποδοχής του παιδιού, της προσαρμογής με την κατάσταση και της αναζήτησης ειδικών επαγγελματιών και εξειδικευμένων κέντρων. Τέλος, στα σχολικά χρόνια οι περισσότεροι γονείς έχουν αποδεχτεί την αναπηρία του παιδιού τους και αρχίζουν να αναλαμβάνουν πλήρως την ευθύνη του παιδιού τους χωρίς τη βοήθεια των ειδικών. Κάποιοι γονείς αναφέρουν ματαίωση των προσδοκιών και θρήνο (Τσιμπιδάκη, 2006). Σε άλλη έρευνα σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση βρέθηκαν παρόμοια αποτελέσματα. Γονείς εφήβων φαίνεται ότι έχουν αποδεχτεί την κατάσταση του παιδιού τους και έχουν προσαρμοστεί καλύτερα σε σύγκριση με γονείς μικρότερων παιδιών. Με άλλα λόγια, η ηλικία των παιδιών επηρεάζει τις συναισθηματικές αντιδράσεις των γονιών τους (Schuengel, Rentinck, Stolk, Voorman, Loots, Ketelaar, Gorter & Becher, 2009). Όπως γίνεται αντιληπτό, οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα που εκδηλώνουν οι γονείς είναι ανάμικτα και πολύπλοκα. Υποστηρίζεται ότι οι γονείς δεν θα καταφέρουν ποτέ να ξεπεράσουν τη λύπη τους, η ιδέα δηλαδή του τελικού σταδίου της αποδοχής του παιδιού είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί (Burke, Eakes, Hainsworth, 1999). Επίσης, τα περισσότερα συναισθήματα δεν εμφανίζονται μόνο μία φορά, καθώς υπάρχουν καταστάσεις και κρίσιμες περίοδοι στη ζωή του παιδιού τους, όπως η είσοδος στο σχολείο, η επαγγελματική αποκατάσταση, η δημιουργία οικογένειας που αποτελούν αφορμές για την επανεκδήλωση διαφόρων αντιδράσεων και συναισθηματικών καταστάσεων. Μ’ αυτόν τον τρόπο επισημαίνεται πως η ψυχική κατάσταση των γονέων παιδιών με αναπηρία είναι πολύπλοκη και οι συναισθηματικές τους μεταβάσεις αποτελούν μία ρευστή διαδικασία (Luterman, 1987).
Συμβουλευτική γονέων για παιδιά με αναπηρία Όλα ξεκινούν από την αρχή
Υπάρχει ομοφωνία σχετικά με τις διάφορες ανάγκες των γονέων κατά την ανακοίνωση του γεγονότος. Όλοι οι γονείς πρέπει να μαθαίνουν ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα του παιδιού τους, ποια η πρόγνωση και ποιες οι αιτίες που προκάλεσαν τις δυσκολίες του παιδιού. Αυτές οι πληροφορίες διαμορφώνουν την εικόνα που οι γονείς δημιουργούν για το παιδί τους και για το μέλλον του, και αυτό έχει επιπτώσεις στη συνέχεια για τη στάση τους απέναντι στο παιδί και τη φύση των αλληλεπιδράσεών με αυτό (Parette et al., 1990). Επιπλέον, προτείνεται ότι όταν οι γονείς έχουν μια ρεαλιστική εικόνα της αναπηρίας του παιδιού τους και τις συνέπειες για τις ζωές τους μπορούν να έχουν μια προστατευτική επίδραση στη συζυγική τους σχέση και έτσι μια καλή λειτουργία της ολόκληρης οικογένειας (Taanila et al., 1996). Συγκεκριμένα στην περίοδο της ανακοίνωσης της διάγνωσης θέτονται τα εξής ερωτήματα: I. Πότε; Οι γονείς και η οικογένεια πρέπει να ενημερώνονται το συντομότερο δυνατόν και να ακολουθεί υποστήριξη. Η ενημέρωση αυτή πρέπει να γίνεται με τρόπο που να φανερώνει κάποια ευαισθησία. II. Ποιος; Πρέπει να ενημερώνονται από κάποιον που γνωρίζουν και εμπιστεύονται και που μπορεί να αντιμετωπίσει το θυμό και τη λύπη τους. Συνήθως αυτός ο άνθρωπος είναι ο γιατρός τους, μια σχέση που ξεκινά από εκείνη τη στιγμή και συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια μεγαλώματος του παιδιού με πληροφορίες, συμβουλές και στήριξη. III. Τι; Πρέπει να τους παρέχεται ειλικρινής πληροφόρηση, χωρίς εκτεταμένη ειδική φρασεολογία που δημιουργεί σύγχυση. Θέλουν να παίρνουν ειλικρινείς απαντήσεις στις απορίες τους για τη μη ομαλή εξέλιξη του παιδιού τους. IV. Πώς; Οι γονείς και η οικογένεια πρέπει να είναι όλοι παρόντες, κατά προτίμηση ο γιατρός θα πρέπει να το ανακοινώνει και στους δύο γονείς συγχρόνως (χωρίς την παρουσία άλλων) αλλά, κατά προτίμηση, με την παρουσία και του μωρού. Θα πρέπει να τους παρέχεται επαρκής χρόνος και ιδιαίτερος χώρος και να ενθαρρύνονται οι ερωτήσεις και η έκφραση συναισθημάτων. Πρέπει να προκρίνεται ένας ειλικρινής, υποστηρικτικός τρόπος αντιμετώπισης. Επίσης, πρέπει να παρέχεται χρόνος και ιδιαίτερος χώρος στην οικογένεια, για να συζητήσουν μετά την ανακοίνωση. Από την άλλη, οι Helminen και Hanninen (1995), ανακάλυψαν πως αν και ο γιατρός αποτελεί το βασικό πρόσωπο που δίνει τις πρώτες πληροφορίες, η ομαδική συνεργασία είναι σημαντική. Οι γονείς δεν πρέπει να αφήνονται μόνοι τους μετά από την πρώτη συζήτηση, αλλά η οικογενειακή νοσοκόμα (που εδώ έχει το ρόλο του συμβούλου) χρειάζεται να είναι παρούσα στο θάλαμο, να μείνει μαζί τους και να τους υποστηρίξει.
Συμβουλευτική γονέων για παιδιά με αναπηρία Μοντέλα συμβουλευτικής και ανάγκες
Αφού έχουν περάσει οι πρώτες φάσεις της συνειδητοποίησης και της αποδοχής (ή της φαινομενικής αποδοχής) για την κατάσταση του παιδιού, οι γονείς ζητάνε μια άλλη μορφή συμβουλευτικής που απομακρύνεται από την ανάγκη ιατρικής πληροφόρησης των γονέων και κατευθύνεται προς την ανάγκη στήριξης και καλύτερων συμβουλών. Και αυτή η ανάγκη δημιουργείται γιατί αυτή η πραγματικότητα είναι πολλή στρεσογόνος για τους γονείς. Έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς των παιδιών με αναπηρία είναι ιδιαίτερα τρωτοί στο άγχος και στην πίεση, παραδείγματος χάριν, υψηλά επίπεδα κόπωσης έχουν βρεθεί στο 70% των μητέρων και στο 40% των πατέρων των παιδιών με σοβαρή αναπηρία (Sloper & Turner 1993). Βασική επιδίωξη του σεμιναρίου είναι η ενημέρωση και η κατάρτιση γονέων, εκπαιδευτικών και ειδικών ψυχικής υγείας σχετικά με την κοινωνική και συναισθηματική προσαρμογή παιδιών με σωματική αναπηρία.
Τσικολάτας Α. (2011) Παγκοσμιοποίηση και διαπολιτισμική εκπαίδευση. Ο ρόλος του διευθυντή σχολικής μονάδας. Πάτρα
1. Εισαγωγή
Σε µια εποχή, όπου τα εθνικά σύνορα αποδυναμώνονται υπό την πίεση της παγκοσμιοποίησης και της ανεμπόδιστης επικοινωνίας των ανθρώπων σε όλον τον πλανήτη, είναι επόµενο η μετανάστευση να αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα σηµεία των καιρών. Όσο και αν προσπαθήσει κανείς, δύσκολα µπορεί να διαχειριστεί το φαινόμενο της μετανάστευσης µε συντηρητικές και στερεότυπες πολιτικές, όταν µάλιστα το τελευταίο όχι µόνο δεν µένει στάσιµο, αλλά και εξελίσσεται καθημερινά στο πλαίσιο των παγκόσμιων εξελίξεων. Πράγματι, δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ένα φαινόμενο που αφουγκράζεται κάθε είδους εξέλιξη στην κοινωνία, την οικονοµία, ακόµη και την οικολογία, και που αντίστοιχα εξελίσσεται διαρκώς, ενίοτε και µε απρόβλεπτες προεκτάσεις τόσο για τις κοινωνίες υποδοχής όσο και για τις κοινωνίες αποστολής μεταναστών. Η διαχείριση ενός φαινομένου όπως η μετανάστευση προϋποθέτει σύγχρονες πολιτικές, μακρόπνοης προοπτικής µε κύριο χαρακτηριστικό την εις βάθος µελέτη των µηχανισµών που διέπουν τη µετανάστευση, νόμιμη και μη, προς την Ελλάδα, καθώς και των επιπτώσεών της στην οικονοµία και την κοινωνία της χώρας υποδοχής.
Στην πορεία αυτών των εξελίξεων, βασική αρχή και στόχο που πρέπει να διέπει κάθε σχολική δραστηριότητα, αποτελεί η διαπολιτισμική εκπαίδευση. Πεδίο αναφοράς της πρέπει να είναι η άμεση εμπειρία των παιδιών στις χώρες υποδοχής, να διευρύνει τους υφιστάμενους εκπαιδευτικούς στόχους του σχολείου, να προκαλεί την αμοιβαία επίδραση των πολιτισμών των χωρών καταγωγής και υποδοχής, όπως επίσης να δημιουργεί προϋποθέσεις για αποδοχή της νέας πολιτισμικής πραγματικότητας και της δυναμικής της στις χώρες υποδοχής.
Σημαντικός κρίνεται ο ρόλος του διευθυντή της σχολικής μονάδας που καλείται να είναι οπλισμένος με γνώσεις και ικανότητες διαχείρισης του σχολείου, των εκπαιδευτικών και των μαθητών στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων.
2. Αποσαφήνιση όρων
2.1 Παγκοσμιοποίηση
Η παγκοσμιοποίηση είναι η αυξανόμενη αλληλεξάρτηση, ενσωμάτωση και τριβή μεταξύ ανθρώπων και εταιρειών σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ένα σύμπλεγμα σχέσεων στα πεδία της οικονομίας, του εμπορίου, της κοινωνίας, της τεχνολογίας, της κουλτούρας και της πολιτικής. Ο όρος χρησιμοποιείται τουλάχιστον από το 1944, αλλά ο πρώτος που τον χρησιμοποίησε σε οικονομικό πλαίσιο ήταν ο Θήοντορ Λέβιτ.
2.2 Διαπολιτισμικότητα
Ως διαπολιτισμικότητα ορίζουμε το σύνολο των θεωρητικών, εναλλακτικών προτάσεων και πρακτικών για τη αρμονική συμβίωση, την παράλληλη συνύπαρξη και την ουσιαστική επικοινωνία των ανθρώπων σε ένα πλαίσιο «πολιτισμικών ανταλλαγών» και «πολιτισμικού εμπλουτισμού» μέσω της αμοιβαίας ανοχής, κατανόησης και σεβασμού.
2.3 Διαπολιτισμική εκπαίδευση
Είναι η εκπαιδευτική πολιτική η οποία θεωρεί πρωταρχικής σημασίας τη συμμετοχή του σχολείου στην προάσπιση θεσμών ενάντια στην καταπίεση και το ρατσισμό, φύλου, φυλής, θρησκείας, καλού ή κακού μαθητή, χοντρού ή αδύνατου, οποιαδήποτε διάκριση η οποία δημιουργεί στεγανά μέσα στην εκπαιδευτική πρακτική και διακρίνει τους μαθητές σε κατηγορίες. Συνεπάγεται ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα διδακτικών πρακτικών που να έχουν συγκεκριμένη ιδεολογική προσέγγιση, η οποία να εναντιώνεται σε κάθε είδους διακρίσεις μέσα στην ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία
2.4 Διαπολιτισμική αγωγή
Είναι η διαμέσου των πολιτισμών εκπαίδευση και αποτελεί την παιδαγωγική απάντηση στο φαινόμενο της μετανάστευσης και της παραμονής μιας μειονότητας στον ίδιο χώρο με μια άλλη πολιτιστική και γλωσσική πλειοψηφία. Αποτελεί την συλλογική πρόταση μιας δημοκρατικής κοινωνίας που δεν θέλει να είναι διασπασμένη και διαιρεμένη, αποτελεί προσπάθεια για αποδοχής και αναγνώρισης των πολυπολιτισμικών κοινωνιών, όπως αυτές σήμερα παγκοσμίως πια είναι.
Αποτελεί την ανάδειξη μιας νέας προσέγγισης για την παιδαγωγική και κοινωνιολογική αντίληψη για μια ανεκτική, δημοκρατική, εκπαιδευτική διαδικασία που ενώνει αντί να διαχωρίζει, που συνθέτει αντί να διαιρεί σε πολύμορφες, πολύγλωσσες και πολύχρωμες κοινωνίες.
Η διαπολιτισμική αγωγή με τη χρήση της τεχνολογίας είναι ικανή να αμβλύνει τις φυλετικές, μαθησιακές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των μαθητών γιατί διαθέτει και προτείνει συγκεκριμένα εργαλεία που ευνοούν τη συνεργασία, την αλληλοκατανόηση την ομαδική εργασία και την επικοινωνία.
2.5 Διευθυντής σχολικής μονάδας
Ο Διευθυντής του σχολείου είναι ιδίως υπεύθυνος για την ομαλή λειτουργία του σχολείου, το συντονισμό της σχολικής ζωής, την τήρηση των νόμων, των εγκυκλίων και των υπηρεσιακών εντολών και την εφαρμογή των αποφάσεων του συλλόγου των διδασκόντων, που εκδίδονται σύμφωνα με την υπουργική απόφαση για τις αρμοδιότητες του συλλόγου των διδασκόντων. Μετέχει επίσης στην αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών του σχολείου του και συνεργάζεται με τους σχολικούς συμβούλους (Ν.1566/85 Αρ.11 Περ. Δ’).
Οι Διευθυντές των σχολείων έχουν την ευθύνη της διεκπεραιώσεως όλων των σχολικών εργασιών που προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις. Στο έργο τους αυτό υποβοηθούνται από τους καθηγητές του σχολείου, οι οποίοι ορίζονται με πράξη τους για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων.
3. Η παγκοσμιοποίηση και οι συνέπειές της
Η παγκοσμιοποίηση (globalization) είναι μια τάση που συνοδεύει όλη την ιστορία της ανθρωπότητας και όχι μονό των τελευταίων 20 ετών (new phase of globalization). Παγκοσμιοποίηση υπήρχε και πριν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Την διακρίνουμε στην οικονομία, στην πολιτική, στα μέσα ενημέρωσης, στις επιστήμες, στην καθημερινή ζωή, στη μόδα, στα χρηματιστήρια και στις κεφαλαιαγορές, στο εμπόριο, στις επενδύσεις, στην πληροφόρηση, στην εργασία. Η παγκοσμιοποίηση δημιουργήθηκε μέσα από τις αδυναμίες και τις «αμαρτίες» του εθνικού κράτους. Ξεπεράστηκε το παραδοσιακό έθνος – κράτος και όλες οι οικονομικές δραστηριότητες συνενώνονται σε μία παγκόσμια οικονομία .
3.1 Οικονομική διάσταση της παγκοσμιοποίησης
Απ’ όλες τις διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης, ως πρωτεύουσα αναδεικνύεται η οικονομική όπου, ταυτίζεται με τη νέα φάση της διεθνοποίησης του κεφαλαίου κατά την οποία διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο η ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίων και ειδικότερα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Βασικό συστατικό στοιχείο αυτής της φάσης είναι η επιβολή των νεοφιλελεύθερων αρχών στην κοινωνική οργάνωση, η επικράτηση των κανόνων της αγοράς σε πολλές πλευρές της κοινωνικής οργάνωσης, η μετατροπή του κράτους πρόνοιας σε φιλανθρωπικό κράτος της εργασίας (workfare state) και η επίτευξη υψηλών επιπέδων παραγωγικότητας στην κατεύθυνση της στρατηγικής «ανταγωνιστικότητα – ποσότητα» και όχι στην κατεύθυνση της στρατηγικής «ανταγωνιστικότητα – ποιότητα».
Το προφίλ του οικονομικού μετανάστη θα μπορούσε να είναι εκείνο ενός νεαρού άντρα, συνήθως άγαμου, από την Αλβανία ή τις πρώην Ανατολικές χώρες, με κάποια γνώση της Ελληνικής ή και καθόλου, ο οποίος έρχεται περιοδικά-κυκλικά στην Ελλάδα μια που η απόσταση είναι σχετικά μικρή και τα σύνορα ευρύτατα και δύσκολα στην φύλαξή τους. Ασχολείται κυρίως με οικοδομικές εργασίες και απασχόληση την οποία ο γηγενής δεν επιθυμεί.
3.2 Κοινωνική διάσταση της παγκοσμιοποίησης
Οι δυτικές κοινωνίες, και όχι μόνο, προσπαθούν να βρουν τρόπους να σχηματίσουν μια σύγχρονη εθνική κουλτούρα, ικανή να ενσωματώνει στοιχεία από άλλες κουλτούρες, χωρίς να απεμπολείται ή να υποβαθμίζεται η κουλτούρα της πλειοψηφίας, αλλά να υπάρχει και να καλλιεργείται ισότιμα, δίπλα και παράλληλα με τις κουλτούρες των μειοψηφιών.
Η Συνθήκη Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων (1995) καθορίζει ότι “τα συμβαλλόμενα μέρη θα ενθαρρύνουν ένα πνεύμα ανοχής και διαπολιτισμικού διαλόγου και θα λάβουν αποτελεσματικά μέτρα για να προωθήσουν τον αμοιβαίο σεβασμό και κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ όλων των προσώπων που ζουν στο έδαφός τους, ανεξάρτητα από την εθνική, πολιτιστική, γλωσσική ή θρησκευτική ταυτότητά τους, ειδικότερα στους τομείς της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και των μέσων”.
Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ «Replacement Migration: Is It a Solution to Declining and Ageing Populations?», στην διάρκεια των 50 επόμενων ετών, η Ευρώπη πρόκειται να αντιμετωπίσει δραματική μείωση και γήρανση του πληθυσμού της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πληθυσμός της Ελλάδας ο οποίος θα μειωθεί κατά 20% περίπου. Για να διατηρήσει τον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας (15-64 ετών) στα σημερινά επίπεδα, η Ελλάδα θα έπρεπε να δεχθεί περισσότερους από 100.000 μετανάστες κατ’ έτος. Διαφορετικά, οι Έλληνες θα έπρεπε να εργάζονται στο εξής μέχρι τα 75 χρόνια τους. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και σημαντικό και για τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Για την Ελλάδα, οι προβολές της μελέτης του ΟΗΕ δίνουν 8,23 εκατομμύρια κατοίκους για το 2050 έναντι 10,65 το 2000.
Σύμφωνα με την Απογραφή πληθυσμού του 2001 της ΕΣΥΕ , οι αλλοδαποί στο σύνολο της χώρας ανέρχονται στις 762.191 και ο κύριος λόγος παραμονής τους είναι η εργασία. Πάντως ο αριθμός φθάνει τις 900.000 και οι μισοί περίπου διαμένουν στη χώρα παράνομα, ενώ αδημοσίευτες μελέτες φέρουν τον αριθμό να είναι έως και 1,200,000 άτομα, περίπου σε ένα νόμιμο μετανάστη να αντιστοιχεί ένας παράνομος.
Η πλειοψηφία των μεταναστών στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε σε αστικά κέντρα και ιδίως στην Αττική, ανατρέποντας πολλές φορές τη δημογραφική αναλογία. Επίσης απασχολούνται αρκετές χιλιάδες οικονομικών μεταναστών – εργατών ως εποχικοί εργάτες, οι οποίοι όμως δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί εάν επιστρέφουν ή όχι στη χώρα τους, όπως από την Αλβανία και τη Βουλγαρία.
Στατιστικά προβλήματα δημιουργούνται επίσης από τις ελληνοποιήσεις, ειδικά των παλιννοστούντων αλλά και άλλων, που δεν αναφέρονται στις διάφορες έρευνες. Υπολογίζεται ότι πιθανότατα το 1/3 των παλιννοστούντων από την πρώην Σοβιετική Ένωση ελληνοποιήθηκε. Από τα ίδια στοιχεία της απογραφής πληθυσμού του 2001, οι εγκατεστημένοι πρόσφυγες ανέρχονται στις 2.927 και ανευρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στην Αττική και διάσπαρτα σε αστικά κέντρα.
3.3 Πολιτισμική διάσταση της παγκοσμιοποίησης
Στον κόσμο που έρχεται, αν δεν μπορείς να βρεις το δρόμο σου μέσα από τη διαφορετικότητα, είσαι χαμένος (Cummins, 2005). Μία από τις πιο διαδεδομένες μομφές κατά της παγκοσμιοποίησης είναι ότι οδηγεί στην ισοπέδωση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων, ότι απειλεί τις ιδιαίτερες ταυτότητες, ότι τελικά στοχεύει στην επιβολή ενός ενιαίου – δυτικής προέλευσης – πολιτισμού σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Είναι βέβαιο ότι η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει τις τοπικές κουλτούρες και την ιδιοπροσωπία των πολιτισμών, εισάγοντας δυτικά πρότυπα σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων σχέσεων, του τρόπου ζωής και της πολιτιστικής έκφρασης. Δύσκολα όμως μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι η παγκοσμιοποίηση οδηγεί νομοτελειακά στην αλλοίωση ή εξαφάνιση των ιδιαίτερων πολιτισμών, στην ομογενοποίηση ή συγχώνευσή τους μέσα σε ένα πλανητικό πολιτισμικό μόρφωμα. Υπάρχουν μάλιστα και φωνές οι οποίες υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση όχι μόνον δεν απειλεί την πολιτισμική ποικιλομορφία, αλλά ότι ευνοεί την ανάπτυξη της ιδιαίτερης ταυτότητας των λαών και πολιτισμών.
3.4 Παγκοσμιοποίηση και εκπαίδευση
Το σχολείο, για να προετοιμάσει τους μαθητές του για τις πραγματικότητες του 21ου αιώνα, πρέπει να λάβει υπόψη την ετερότητα ως κανόνα, σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο, όπου πια ο μονοπολιτισμικός – μονογλωσσικός απόφοιτος ισοδυναμεί με άτομο κοινωνικά απροετοίμαστο και απροσάρμοστο (Cummins, 2005).
Οι στόχοι και οι στρατηγικές για τη δια βίου μάθηση και το σχολείο επικεντρώνονται σε δραστηριότητες που άπτονται της κινητικότητας, της επιχειρηματικότητας, της προσαρμοστικότητας, των τίτλων εκπαίδευσης και της πολλαπλότητας των τρόπων και των διαδικασιών μάθησης. Αυτές οι επιδιώξεις είναι δυνατό να ταξινομηθούν με βάση τους παρακάτω άξονες:
Α) Μεγαλύτερη σύνδεση και εξάρτηση του σχολείου από τις οικονομικές προτεραιότητες και τις προτεραιότητες της αγοράς εργασίας για την απασχόληση.
Β) Έμφαση στην επαγγελματική διάσταση των παρεχόμενων γνώσεων από το σχολείο.
Γ) Μεγαλύτερη ευελιξία και προσαρμοστικότητα, τόσο στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης ( ευέλικτα αναλυτικά προγράμματα που να λαμβάνουν υπόψη τους τις τοπικές ιδιαιτερότητες και την πολυπολιτισμική σύνθεση του μαθητικού σώματος καθώς επίσης και την ευρωπαϊκή και διεθνή διάσταση της εκπαίδευσης), όσο και της διοίκησης του εκπαιδευτικού έργου (συμμετοχή εκπροσώπων της τοπικής ή/και της επιχειρηματικής κοινωνίας στη ρύθμιση και διεκπεραίωση ζητημάτων του σχολείου, διεύρυνση ευκαιριών επιλογής σχολείου με την παροχή κουπονιών εκπαίδευσης).
Δ) Αποδυνάμωση του αυτόνομου θεσμικού ρόλου του σχολείου με την ανάδειξη και την ενίσχυση των πολλαπλών διαδρομών μάθησης, χάρη και στην αξιοποίηση και χρήση των νέων τεχνολογιών (Π.χ. Σχολεία δεύτερης ευκαιρίας).
Ε) Ανάδειξη και προώθηση των οικονομικών διαστάσεων (Π.χ. Ανταγωνιστικότητα) σε αρχές και αξίες της σχολικής πραγματικότητας
Η αντιμετώπιση των επιμέρους μορφών εκπαίδευσης και κατάρτισης στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης , η σύνδεση του συστήματος εκπαίδευσης κυρίως με τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας και όχι μόνο με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας καθώς και η διασύνδεση των επιμέρους συστημάτων μεταξύ τους είναι αναμφισβήτητα, κεντρικό σημείο για την αντιμετώπιση πολλαπλών κοινωνικών προβλημάτων. Ωστόσο για να ανταποκριθεί η εκπαίδευση και το σχολείο στις προκλήσεις της κοινωνίας της γνώσης, είναι ανάγκη να προταχθεί ο κοινωνικός έλεγχος των διαδικασιών μάθησης και των επιπτώσεων τους στη θέση του επικρατούντος επιχειρηματικού- ανταγωνιστικού ελέγχου.
Επιπρόσθετα, η ουσιαστική αύξηση του βαθμού συσχέτισης των αλλαγών στο σύστημα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην προοπτική της δια βίου μάθησης, με τις μεταβολές και τις διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, προϋποθέτει το συστηματικό σχεδιασμό και την ανάπτυξη των σχετικών ενεργειών, μέτρων και πολιτικών σε άμεση συνάφεια με την αναβάθμιση της κοινωνικής πολιτικής και της κοινωνικής θέσης των εργαζομένων.
Τέλος, στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης» και στην κοινωνία της γνώσης είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε αναγκαίο, το σχολείο της κριτικής, αναλυτικής και συνθετικής ικανότητας να είναι το σχολείο της ουσιαστικής γνώσης. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί την συμπλήρωση του στόχου της ποιοτικής εκπαίδευσης με το στόχο της κοινωνικής ποιότητας στην εκπαίδευση, η οποία θα επιτευχθεί κυρίως με την ουσιαστική συμμετοχή όλων των συντελεστών της εκπαίδευσης στον καθορισμό των προτεραιοτήτων της, την ποιοτική αναβάθμιση των προγραμμάτων χωρίς επιβάρυνση των μαθητών και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για την προσαρμογή των απαιτήσεων μάθησης στις ιδιαιτερότητες των μαθητών με ταυτόχρονη διασφάλιση των ποιοτικών της προδιαγραφών. Όπως τονίστηκε σε σχετικό απόσπασμα της Έκθεσης του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας για την κατάρτιση και την απασχόληση του 2000, «Ηεκπαίδευση θα έπρεπε να προετοιμάζει τους νέους για ευέλικτη επαγγελματική σταδιοδρομία και την πιθανότητα πολλών αλλαγών επαγγέλματος κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου. Θα έπρεπε να προωθεί μία θετική εικόνα για την επιχείρηση και την επιχειρηματικότητα, να αποδομεί τα στερεότυπα για τα φύλα και να προβάλει την ευαισθησία στις έμφυλες διαφορές. Θα έπρεπε επίσης να αναπτύξει την ικανότητα των νέων να βελτιώνονται και να είναι δημιουργικοί και γενικότερα, να τους διευκολύνει να διαχειρίζονται την πολυπλοκότητα ενός κόσμου που αλλάζει ραγδαία. Με την επικαιροποίηση αυτών των δεξιοτήτων, είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε αναγκαία, η προαγωγή της απασχολησιμότητας του καθενός από το εκπαιδευτικό σύστημα, με την ανάδειξή της σε κύριο καθήκον της βασικής εκπαίδευσης».
4. Ο ρόλος του διευθυντή στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Το στέλεχος που έχει την απόλυτη εξουσία και ευθύνη για την εύρυθμη λειτουργία και την εκτέλεση καθορισμένων δραστηριοτήτων μιας σχολικής μονάδας την έχει ο διευθυντής. Πολυδιάστατοι και ποικίλοι είναι οι ρόλοι του διευθυντή όπως:
4.1 Παιδαγωγικός ρόλος του διευθυντή
Ο διευθυντή, λειτουργώντας ο ίδιος ως πρότυπο συμπεριφοράς, (ενημερώνει, συμβουλεύει, ενθαρρύνει, συζήτα, κατανοεί τις ανάγκες μαθητών και εκπαιδευτικών, συνεργάζεται) οδηγεί τα μέλη της σχολικής κοινότητας σε ότι είναι αναγκαίο, χρήσιμο και καλό για τη σχολική μονάδα. Οι παρεμβάσεις του υιοθετούνται ευκολότερα από τους εκπαιδευτικούς και τους εκπαιδευόμενους αν συμμετάσχουν στη λήψη των αποφάσεων και στον καθορισμό των στόχων (δημιουργία θετικού κλίματος, κουλτούρας).
Οφείλει να μεταδώσει σους συνεργάτες όσες γνώσεις και ικανότητες κρίνονται απαραίτητες για την αποτελεσματικότερη εκτέλεση του διδακτικού και εξωδιδακτικού έργου τους. Λειτουργεί ως παράδειγμα προς μίμηση.
4.2 Συμβουλευτικός ρόλος του διευθυντή
Ο διευθυντής αποτελεί και τον σύμβουλο σε θέματα που απασχολούν την σχολική μονάδα, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, τους μαθητές. Πρέπει να είναι σε θέση να προσφέρουν ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, να λαμβάνουν μέτρα διορθωτικού χαρακτήρα όσον αφορά τη δημιουργία κλίματος ισότητας, να αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες και την πολυμορφία, να αξιοποιούν τον πολιτισμικό και γλωσσικό πλούτο που φέρουν οι μαθητές, να προωθούν τη διαπολιτισμική εκπαίδευση στην τοπική κοινωνία όπου ανήκουν.
Επίσης, προΐσταται των εκπαιδευτικών και συντονίζει το έργο τους. Αποτελεί μοντέλο προς μίμηση για τους εκπαιδευτικούς και δημοκρατικό ηγέτη για τους μαθητές. Τέλος, ο ρόλος του διευθυντή είναι σημαντικός για την αποφυγή της επαγγελματικής εξάντλησης.
4.3 Επικοινωνιακός ρόλος του διευθυντή
Στην πράξη, αν ρωτήσουμε διευθυντές σχολικών μονάδων να μας περιγράψουν τι κάνουν σε καθημερινή βάση, θα πάρουμε απαντήσεις, όπως: Μίλησαν στους νεοδιοριζόμενους εκπαιδευτικούς για τα καθήκοντά τους, κάλεσαν τεχνικό για επισκευές, συμμετείχαν σε συνεδρίαση σχολικής επιτροπής, έλυσε διαφωνία μεταξύ εκπαιδευτικών, ενημέρωσαν γονείς για τη συμπεριφορά ή πρόοδο παιδιού τους, άκουσαν παράπονα γονέων.
Ο διευθυντής επομένως πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνει το ουσιαστικό από το επουσιώδες, να λύνει τις συγκρούσεις, να επικοινωνεί την γνώση.
4.4 Διοικητικός ρόλος του διευθυντή
Αν ο διευθυντής του σχολείου θέλει να είναι στο ύψος της αποστολής του, πρώτα απ’ όλα πρέπει να είναι ένας καλός οργανωτής. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να κάνει την καλύτερη δυνατή χρήση των διαθέσιμων πόρων. Ανάμεσα στις βασικές οργανωτικές δραστηριότητές του είναι: Η διαμόρφωση του χώρου του γραφείου, η οργάνωση της σχολικής γραμματείας, η οργάνωση του σχολικού αρχείου, η τήρηση και ενημέρωση των υπηρεσιακών βιβλίων του σχολείου, η οργάνωση και λειτουργία της σχολικής βιβλιοθήκης. Μεριμνά για την ασφαλή αποθήκευση και τη σωστή συντήρηση του σχολικού εξοπλισμού, φροντίζει για την καλή χρήση και συντήρηση των σχολικών κτιρίων, προγραμματίζει το ρόλο του.
Ο Διευθυντής διαθέτει το χρόνο του σε γραφειοκρατικές και διεκπεραιωτικές εργασίες (αλληλογραφία, εξοπλισμός, συντήρηση διδακτηρίου, συνεδριάσεις, επίλυση συγκρούσεων). Τέλος, σε ορισμένες χώρες οι υποψήφιοι ή νέοι διευθυντές καλούνται να παρακολουθήσουν ειδικά μαθήματα σε πτυχές της διδασκαλίας, της διοίκησης και της διαχείρισης οικονομικών και ανθρώπινων πόρων.
5. Συμπεράσματα – Προτάσεις
Βασικός άξονας των αλλαγών πρέπει να είναι η συνειδητοποίηση πώς η διαπολιτισμική εκπαίδευση απευθύνεται και στους γηγενείς μαθητές και είναι απαραίτητη για να ζήσουν οι μελλοντικές γενιές σε ένα καλύτερο κόσμο (Fishman, 1977).
Η διαμόρφωση προγράμματος συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων, καθώς και ενίσχυσης των σχέσεων μεταξύ σχολείου – οικογένειας και κοινότητας, είναι απαραίτητη.
Αναγκαία επίσης κρίνεται, η ευαισθητοποίηση γονέων, μαθητών, εκπαιδευτικών και στελεχών της εκπαίδευσης για τις δυνατότητες αρμονικής συμφοίτησης σε πολυπολιτισμικά σχολεία.
Επιτακτική ανάγκη αποτελεί η ανάπτυξη μηχανισμών στήριξης και πληροφόρησης, οι οποίοι αφενός θα υποστηρίζουν και θα συνδέουν τις επιμέρους δραστηριότητες του Προγράμματος και αφετέρου θα διασφαλίζουν τον πολλαπλασιασμό και τη βιωσιμότητα των αποτελεσμάτων τους.
Από τη νομοθεσία δε φαίνεται ότι ο διευθυντής πρέπει να εκπαιδεύεται για τη θέση που θα υπηρετήσει. Οι σχολικές μονάδες χρειάζονται παιδαγωγούς διευθυντές που θα οδηγούν τον εκπαιδευτικό σε νέους τρόπους διδασκαλίας και σε αποτελεσματικότερο έργο. Διαφορετικά θα μπορούσαμε να έχουμε διευθυντές επιχειρήσεων στα σχολεία.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Ζωγράφου, Α. (2003), Διαπολιτισμική αγωγή στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω.
Μουντζούρη-Μανούσου, Ε. (2002), Ο διευθυντής επιλέγει στόχους, σχεδιάζει και συντονίζει τις δραστηριότητες της σχολικής μονάδας. Επιστήμη και Παιδαγωγία, τεύχ. 3, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ. 58.
Μπαλάσκας, Κ. (1986), Ο παιδαγωγικός ρόλος του διευθυντή Σ.Μ. Νέα Παιδεία, τ. 40, σ.σ. 92-94.
Μπουλούμπαση, Χ. (2003), Επιλογή, υποστήριξη και ανάπτυξη των διευθυντών σχολικών μονάδων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Το σχολείο και το σπίτι, τεύχ. 456. Αθήνα.
Μυλωνάκου, Γ. (2002), Ο σύγχρονος διευθυντής: Οι επιστημονικές ορίζουσες του έργου του. Επιστήμη και Παιδαγωγία, τεύχ. 3, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ. 54.
Παλούκας, Π. (2002), Η συμβολή του διευθυντή στην ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής του σχολείου. Επιστήμη και Παιδαγωγία, τεύχ. 3, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ.σ. 97-125.
Παπαγεωργίου, Η. (2002), Το διευθυντικό κύρος. Επιστήμη και Παιδαγωγία, τεύχ. 3, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ. 32.
Σαΐτης, Χ. (1991), Οργάνωση και διοίκηση της εκπαίδευσης. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδάμης.
Σαΐτης, Χ. (2002), Ο Διευθυντής στο σύγχρονο σχολείο, από τη θεωρία στην πράξη, έκδ. 2η βελτ. και επαυξ. Αθήνα: Αυτοέκδοση.
Γιαννάκου, Γ. (2002). Οργάνωση διοίκηση και εποπτεία των σχολείων α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης. Αθήνα: Αυτο-έκδοση
Καμπουρίδης, Γ. (2002).Οργάνωση και διοικηση σχολικών μονάδων. Αθήνα: Κλειδάριθμος
Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης,(χ.χ).Εκπαιδευτικό έργο και αξιολόγηση στο σχολείο. Έκδοση Β΄, Αθήνα :έκφραση.
Πασιαρδής, Π & Πασιαρδή, Γ.(2000).Αποτελεσματικά σχολεία: Πραγματικότητα ή ουτοπία. Αθήνα : Τυπωθήτω
Σαΐτης, Χ.(2000). Οργάνωση και διοίκηση της εκπαίδευσης. Β εκδ. Αθήνα : Ατραπός
Σαΐτης, Χ.(2007). Ο διευθυντής στο σύγχρονο σχολείο. Αθήνα: Αυτοέκδοση
Cummins, J. (2005), «Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση» Αθήνα:Gutenberg
Ιστοσελίδες
Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/09/2010)
Κέντρο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Π.Τ.Δ.Ε Πανεπιστημίου Πατρών, http://www.inpatra.gr/kedek/ (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)
Ινστιτούτο Μεταναστευτικής πολιτικής, http://www.imepo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)
ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού του 2001 της ΕΣΥΕ, www.statistics.gr, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)
ΚΕΜΟ, Συμπεράσματα Ημερίδας του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων για τη Μετανάστευση, www.kemo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)
John W. Berry, Επιπολιτισμός και ψυχολογική προσαρμογή μεταναστών. Μαθαίνοντας να ζεις σε ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον. Ενημερωτικό Δελτίο ΑΩ, www.onassis.gr/greek/assoc/enim_deltio/19_00/p20_1.html, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)
Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, www.asxetos.gr, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)
[4] Γεωργογιάννης Π., Σεμινάριο Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα 2010
[5] Γεωργογιάννης, Π. (2009), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Διαπολιτισμική Έρευνα και τα Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα. 14/02/2008 – 30/06/2009 Εργασίες επιμορφούμενων, Τόμος Ι, Πάτρα: Gutenberg.
[6] Γαλάτη Πικία, Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα – Εφημερίδα Καθημερινή, 21/11/2004
[8] Cummins, J. (2005), «Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση» Αθήνα:Gutenberg
[9] Cummins, J. (2005), «Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση» Αθήνα:Gutenberg
[10] ILO, Training for Employment: Social Inclusion, Productivity and Youth Employment.Report V, 88η συνεδρία, Γενεύη, 2000.
[11] Μουντζούρη-Μανούσου, Ε. (2002), Ο διευθυντής επιλέγει στόχους, σχεδιάζει και συντονίζει τις δραστηριότητες της σχολικής μονάδας. Επιστήμη και Παιδαγωγία, τεύχ. 3, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ. 58.
[12] Σαΐτης, Χ.(2007). Ο διευθυντής στο σύγχρονο σχολείο. Αθήνα: Αυτοέκδοση
[13] Καμπουρίδης, Γ. (2002).Οργάνωση και διοικηση σχολικών μονάδων. Αθήνα: Κλειδάριθμος
Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα
Περίληψη Στην παρούσα εργασία γίνεται διαπραγμάτευση του ρόλου των ΤΠΕ (Τεχνολογία της Πληροφορίας και Επικοινωνίας) στην Ειδική Αγωγή και της χρήσης τους ως μέσου βελτίωσης της ποιότητας μάθησης των ατόμων με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ). Παρά το γεγονός ότι πολλά εξαρτώνται από την προσωπικότητα, τις ικανότητες και δεξιότητες του μαθητή, η τεχνολογία ανοίγει ένα νέο δρόμο για τη μάθηση με βάση την προσωπική ανακάλυψη και εμπειρία, μέσω της αξιοποίησης του διαδραστικού πίνακα. Λέξεις κλειδιά: Ειδική Αγωγή, ΤΠΕ, Διαδραστικός Πίνακας
Εισαγωγή Όπως είναι κοινά γνωστό, η παιδεία είναι ο βασικότερος μοχλός οποιασδήποτε μορφής ανάπτυξης: κοινωνικής, πολιτιστικής, οικονομικής. Μια χώρα για να έχει προοπτική στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον οφείλει να θέτει ως πρώτη επιλογή την επένδυση στη γνώση με την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου και ποιοτικού συστήματος εκπαίδευσης, κατάρτισης και δια βίου εκπαίδευσης. Οι ΤΠΕ σήμερα, είναι οι σημαντικότεροι συντελεστές, όσον αφορά την πρόοδο και εξέλιξη των κοινωνιών του 21ου αιώνα. Οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν ριζικά το τοπίο της εκπαίδευσης: τον τρόπο διδασκαλίας και μάθησης, τον τρόπο μελέτης αλλά και τον τρόπο έρευνας και αξιολόγησης, επιμόρφωσης και κατάρτισης. Ο Η/Υ αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο, επεξεργασίας πληροφοριών, που μας δίνει τη δυνατότητα διασύνδεσης με άλλα περιφερειακά (διαδραστικός πίνακας, εκτυπωτής) και εποπτικά μέσα. Η αλληλεπίδραση του Η/Υ με το άτομο είναι άμεση, ενεργή και βελτιώνει τη μαθησιακή διεργασία. Η χρήση του Η/Υ δημιουργεί αφενός ένα πλούσιο σε ερεθίσματα και πληροφορίες μαθησιακό περιβάλλον οδηγώντας τον μαθητή στη γνώση και αφετέρου, αποτελεί ένα πολύτιμο εκπαιδευτικό εργαλείο στα χέρια του δασκάλου.
Ο Η/Υ στην Ειδική Αγωγή Για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, η χρήση του Η/Υ συμβάλλει σημαντικά στη διαδικασία της μάθησης παρέχοντας πλούσιες εκπαιδευτικές εμπειρίες. Ωστόσο, το διδακτικό πρόγραμμα πρέπει να εμπλουτιστεί και να εκσυγχρονιστεί με προηγμένα εκπαιδευτικά και τεχνολογικά περιβάλλοντα καθώς και με μαθησιακά και ψυχαγωγικά χαρακτηριστικά. Ο Η/Υ και τα περιφερειακά του, δίνουν πολλές ευκαιρίες στα άτομα με ειδικές ανάγκες, γιατί οι μαθητές παίρνουν στα χέρια τους τη μάθηση και εργάζονται με τους δικούς τους ρυθμούς. Τα ηλεκτρονικά εξαρτήματα και το εκπαιδευτικό λογισμικό αποκαθιστούν τις φυσικές αδυναμίες (λεπτή κινητικότητα, προβλήματα όρασης) των παιδιών και βοηθούν στην πρόσβαση της πληροφορίας και επομένως στην εκπαίδευσή τους. Τα άτομα με σωματικές αναπηρίες χρειάζονται επιπλέον, πρόσθετη υποστήριξη και η τεχνολογία της πληροφορίας έχει τα μέσα και τα εργαλεία για να βοηθήσει παρέχοντας τρείς τύπους πρόσβασης: φυσική, γνωστική και υποστηρικτική. Στη φυσική πρόσβαση, οι Η/Υ παρέχουν φυσική πρόσβαση σε μαθητές με σωματικές αναπηρίες (π.χ. χρήση διακοπτών ακόμα και με την κίνηση του βλεφάρου, χρήση φορητών επικοινωνιακών μηχανημάτων τα οποία αντικαθιστούν την ομιλία προσφέροντας δακτυλογραφημένα μηνύματα κτλ). Στη γνωστική πρόσβαση, οι Η/Υ παρέχουν γνωστική πρόσβαση σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, π.χ. η χρήση εικόνων (makaton) μέσα σε γραπτά κείμενα βοηθά στην εκμάθηση ανάγνωσης. Και στην υποστηρικτική βοήθεια, μεγάλο μέρος των μαθητών που αντιμετωπίζει δυσκολίες στη μάθηση δέχεται υποστήριξη, ανατροφοδότηση. Οι δυσκολίες που συχνά συναντά η εφαρμογή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, έχουν να κάνουν με: α) Τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αναγνωριστεί ένα μαθησιακό πρόβλημα και με την αναποτελεσματικότητα των παραδοσιακών μέσων διδασκαλίας, β) Την απαραίτητη γνώση του χειρισμού του Η/Υ από το δάσκαλο, ο οποίος θα αναγνωρίσει την κατάλληλη ιδιότητα της ειδικής τεχνολογίας που θα δώσει λύση στο μαθησιακό πρόβλημα του μαθητή.
Διαδραστικός Πίνακας Η ένταξη των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία των ΑΜΕΑ, εκτός από την ικανοποίηση της ανάγκης παροχής ίσων ευκαιριών, μπορεί να υποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό στοιχεία της μειονεξίας ή της αναπηρίας, φέρνοντας το μαθητή πιο κοντά στο γνωστικό αγαθό, αλλά και στην κοινωνική πραγματικότητα, αφού του δίνει τη δυνατότητα της επικοινωνίας με το περιβάλλον του και της αλληλεπίδρασής του με αυτό. Με τον τρόπο αυτό σπάζουν οι φραγμοί που εκπορεύονται από την φύση της μειονεξίας ή της αναπηρίας και το άτομο έρχεται πιο κοντά στην σχολική ένταξη και την κοινωνική ενσωμάτωση. Ο Διαδραστικός Πίνακας αποτελεί ένα καινοτόμο μέσο διδασκαλίας όπου ωθεί τον μαθητή να δρα ενεργητικά και να ολοκληρώνει διαδικασίες με μεγάλη ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Στην ειδική αγωγή βρίσκει πρόσφορο έδαφος αφού υπερπηδούνται τεράστιες δυσκολίες. Τα άτομα που δεν έχουν αναπτύξει λεπτή κινητικότητα για την χρήση του ποντικιού, κάνουν άριστη χρήση του ir-pen (στυλός υπερύθρων). Οι μαθητές με προβλήματα όρασης ξεπερνούν τις δυσκολίες τους έχοντας μπροστά τους μια μεγάλη προβολή της οθόνης του υπολογιστή στον τοίχο, μέσω του προβολέα. Οι μαθητές με κινητικά προβλήματα, πέραν των μαθησιακών, εξασκούνται και σε κινητικές ασκήσεις αφού πολλές φορές απαιτείται η μετακίνησή τους από ένα μέρος της προβολής στον τοίχο σε ένα άλλο. Η πρακτική εμπειρία έχει δείξει πως οι ίδιες ασκήσεις, τα ίδια προβλήματα, τα ίδια παιχνίδια, αποκτούν μια άλλη διάσταση όταν μεταφέρονται από τον σταθερό υπολογιστή στον διαδραστικό πίνακα. Ακόμη και μια ζωγραφιά που γίνεται στην οθόνη ενός υπολογιστή μετατρέπεται σε ένα έργο τέχνης όταν γίνει στον διαδραστικό πίνακα. Η σύνταξη κειμένου και η επικοινωνία με το περιβάλλον γίνεται πιο εύκολα. Τα αποτελέσματα όλων είναι σαφώς πιο ικανοποιητικά. Όλα μοιάζουν με παιχνίδι, η μάθηση γίνεται παιχνίδι και μέσα από το παιχνίδι ο μαθητής με ειδικές ανάγκες αποκτά και βελτιώνει ικανότητες, δεξιότητες και γνώση. Τα παιχνίδια στους Η/Υ αποτελούν σημείο παρακίνησης, μια και μπορεί να αποτελέσουν τη μοναδική ευκαιρία για περιπέτεια. Η χρήση της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality) έρχεται να ενισχύσει αυτό το κομμάτι. Εξειδικευμένο πλήθος εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μαθημάτων και παιχνιδιών αναπτύσσεται για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες για να αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες τους και να αναπτύσσεται η μάθησή τους.
Συμπεράσματα – Προτάσεις Παρά τις δυσκολίες, είναι βέβαιο πως, παιδεία χωρίς νέες τεχνολογίες θα είναι κάτι το αδιανόητο για τα επόμενα χρόνια. Χωρίς τις νέες τεχνολογίες, χωρίς την πληροφορική και τις ποικίλες εφαρμογές της στην «Κοινωνία των Πληροφοριών» όπου ζούμε, δεν μπορεί πλέον να εννοηθεί ανάπτυξη. Από την άλλη, η δυνατότητα για μεγάλη και γρήγορη κλιμάκωση των πληροφοριακών και δικτυακών υποδομών καθώς και οι ταχύτατοι ρυθμοί ανάπτυξης ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου μας ωθούν να έχουμε περισσότερες ελπίδες για βελτίωση της παιδείας προς όλους τους Πολίτες. Απαραίτητος όμως όρος, ο «τεχνολογικός» εκπαιδευτικός εκσυγχρονισμός και η αντιμετώπιση του ψηφιακού αναλφαβητισμού που μπορεί να οδηγήσουν στον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Στην άλλη πλευρά, η τεχνολογία δεν πρέπει να είναι κάτι άγνωστο για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και αν αυτή μπορεί να ενισχύσει την μάθησή τους, πρέπει να αξιοποιηθεί στον μέγιστο βαθμό. Γι’ αυτό ο ρόλος του δασκάλου είναι σημαντικός. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι εκπαιδευμένος στις νέες τεχνολογίες. Οι εκπαιδευτικοί που εργάζονται στην Ειδική Αγωγή καλό είναι να επισημάνουν το πρόβλημα, να προσδιορίσουν το μέσο που επιλύει το συγκεκριμένο πρόβλημα και να βρουν λύση έχοντας υπόψη το πρόβλημα και το μέσο. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αντιμετωπίσουν το πολυδιάστατο πρόβλημα των ανθρώπων με αναπηρία, εφαρμόζοντας τις νέες τεχνολογίες στην Ειδική Αγωγή, σύμφωνα με τα ερευνητικά αποτελέσματα της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής, της ιατρικής, της κοινωνιολογίας και των άλλων επιστημών.
Βιβλιογραφία Βοσνιάδου, Σ. (2006). Παιδιά, Σχολεία και Υπολογιστές. Αθήνα: Gutenberg Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος Ινστιτούτο Παιδαγωγικών Ερευνών – Μελετών (2004) Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα Ράπτης, Α. – Ράπτη, Α. (2001). Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας. Αθήνα
Τσικολάτας Α. (2011) Ο Διαδραστικός Πίνακας στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα
Αριστεία & Καινοτομία στην Εκπαίδευση 2010-2011
Έντυπο Ανάπτυξης Περιεχομένου Καινοτόμου Δράσης
1 – Γράψτε μία περίληψη της καινοτόμου δράσης (μέχρι 1 σελίδα). Στο Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ Παμμακάριστος), ένα από τα αγαπημένα μαθήματα των μαθητών είναι το μάθημα των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Το σχολείο περιλαμβάνει παιδιά με σοβαρές ειδικές ανάγκες όπως – μεταξύ άλλων – διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός), βαριά νοητική υστέρηση, σε συνδυασμό με δυσλεξία ή μαθησιακές δυσκολίες. Επομένως στον Η/Υ απασχολείται ο μαθητής με βασικές λειτουργίες και έννοιες του Η/Υ. Αυτές περιλαμβάνουν σε πρώτο επίπεδο την εκκίνηση του υπολογιστή, την χρήση του πληκτρολογίου και του ποντικιού και σε δεύτερο επίπεδο την αξιοποίηση ειδικών παιδαγωγικών προγραμμάτων και εκπαιδευτικών παιχνιδιών. Επιπλέον, γίνεται πλήρη αξιοποίηση των διάφορων software προγραμμάτων που είναι σχεδιασμένα και εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας για παιδιά με ειδικές ανάγκες, όπου τα βοηθούν να αναπτύξουν τις ικανότητες και δεξιότητές τους, να ψυχαγωγούνται και να διασκεδάζουν. Η καινοτομία ήρθε με την αξιοποίηση του Διαδραστικού Πίνακα ως μέσου διδασκαλίας στο μάθημα των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Η δράση αυτή δεν υπάρχει, έπειτα από τηλεφωνική έρευνα, σε άλλα ειδικά σχολεία στην Ελλάδα και στο δικό μας βρήκε ιδιαίτερη ανταπόκριση από τους μαθητές κάνοντας το μάθημα του Η/Υ ακόμη πιο θεμιτό, ευχάριστο και εκπαιδευτικό. Σε συνέχεια της ανταπόκρισης αυτής, ο Διαδραστικός πίνακας χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία του μαθήματος της μουσικής, της γλώσσας, των μαθηματικών, των καλλιτεχνικών, της Κηπουρικής της γυμναστικής, της αυτόνομης διαβίωσης και για διασκέδαση. Οι μαθητές επιπλέον έχουν μάθει τον τρόπο λειτουργίας του διαδραστικού, του προβολέα, της πένας υπερύθρων και πως γίνονται οι συνδέσεις αυτών των περιφερειακών μεταξύ τους. 2 – Περιγράψτε το πώς προέκυψε η καινοτόμος δράση (μέχρι 2 σελίδες). Ο διαδραστικός πίνακας ήρθε στην επιφάνεια ως επιθυμία μας να κάνουμε την οθόνη του υπολογιστή και το περιεχόμενό της πιο ελκυστική στους μαθητές. Αρχικά αντικαταστήσαμε την οθόνη 15 ιντσών του γραφείου όπου γινόταν το ατομικό μάθημα με μια των 17 ιντσών. Παρατηρήσαμε πως ελκυστικά ήταν πιο αρεστή στους μαθητές καθώς το περιεχόμενο φαίνονταν μεγαλύτερο και πιο ευδιάκριτο. Ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή, αλλάζαμε κάθε φορά την ανάλυση των γραφικών. Έπειτα αντικαταστήσαμε την οθόνη 17 ιντσών με μια από τις τρείς οθόνες αφής 15 ιντσών που διαθέτει το σχολείο μόνο για τους μαθητές με κινητικά προβλήματα. Παρατηρήσαμε πως όλοι οι μαθητές το βρήκαν πολύ ενδιαφέρον και κάποιοι από αυτούς ξεπέρασαν δυσκολίες όπως λεπτομέρειες και λεπτές κινήσεις που απαιτούνταν από τη χρήση του ποντικιού. Ο συνδυασμός των δύο πλεονεκτημάτων, της οθόνης αφής και μια μεγάλης σε μέγεθος οθόνης, μας οδήγησαν στην σκέψη αξιοποίησης ενός διαδραστικού πίνακα αντί της οθόνης του υπολογιστή, του ποντικιού και του πληκτρολογίου. Έπειτα από αναζήτηση, το σχολείο βρέθηκε να είναι εξοπλισμένο με προβολέα και διαδραστικό πίνακα που δεν αξιοποιούνταν από κανέναν και απλά καταλάμβαναν χώρο σε κάποιο ντουλάπι, ενώ ως Η/Υ χρησιμοποιείται το προσωπικό netbook 10 ιντσών του αναγράφοντα που αγοράστηκε για αυτό τον σκοπό. Σε αυτόν έχει εγκατασταθεί όλη την γκάμα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και των απαραίτητων λογισμικών για τη πλήρη αξιοποίηση του διαδραστικού πίνακα. Ένα τελευταίο πρόβλημα που ήταν απαραίτητο να βρει λύση ήταν η αίθουσα εγκατάστασης όλων των μηχανημάτων καθότι τώρα το μάθημα θα μπορούσε να είναι εκτός από εξατομικευμένα και ομαδοσυνεργατικό, ακόμη και με ολόκληρο τμήμα, δηλαδή έως 5-6 μαθητές. Έπειτα από μια αναδιαμόρφωση του προγράμματος, πλέον οι ανάγκες και απαιτήσεις του μαθήματος των Η/Υ ικανοποιούνται από τη μεγάλη τάξη του μαθήματος της Μουσικής. Όταν δεν γίνεται εκεί το μάθημα της μουσικής, γίνεται το μάθημα των Η/Υ με τον διαδραστικό πίνακα. Κάποιες φορές αυτό γίνεται και παράλληλα. Στην εγκατάσταση των μηχανημάτων, της εγκατάστασης κατάλληλης επιφάνειας για προβολή και αλληλεπίδραση στον τοίχο αλλά και στην γενικότερη διαμόρφωση του τμήματος, βοήθησαν πολλοί από τους μαθητές και τώρα ξέρουν πως έχουν ένα εργαλείο που τους ανήκει και μέσα από αυτό μπορούν να περάσουν πολλές εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές ώρες. Χαρακτηριστικά αναφέρω πως δεν ήταν πολλές οι φορές που κάποιοι μαθητές προτίμησαν στο διάλειμμά τους να παραμείνουν στην αίθουσα και να λύσουν ασκήσεις μαθηματικών ή γλώσσας, να ζωγραφίσουν, να παίξουν, ομαδικά ή ατομικά, στον διαδραστικό πίνακα.
3 – Περιγράψτε αναλυτικά την καινοτόμο δράση και τη διαδικασία εφαρμογής στο σχολικό πρόγραμμα ή στη σχολική κοινότητα (μέχρι 12 σελίδες). Κάθε πρωί η μεταφορά των μηχανημάτων στην αίθουσα γίνεται από τον καθηγητή και η σύνδεση του netbook με τον προβολέα και τον διαδραστικό πίνακα γίνεται από τον/τους μαθητή/ές που έχει πρώτη ώρα μάθημα. Η εγκατάσταση γίνεται εύκολα αφού ο μαθητής συνδέει απλά τα καλώδια που βρίσκονται μόνιμα στις θέσεις τους. Αφότου ανοίξει το netbook, ο προβολέας και έχει προσκολληθεί στο κατάλληλο σημείο ο διαδραστικός πίνακας, γίνεται το calibration (ρύθμιση του Διαδραστικού Πίνακα στην επιφάνεια προβολής από τον προβολέα) από τον μαθητή. Το μάθημα της ημέρας διαμορφώνεται από τις ανάγκες και τις επιθυμίες του μαθητή με μικρή παρέμβαση του καθηγητή ώστε να καλυφθούν όλα τα πεδία μάθησης. Έχει καθιερωθεί η μέθοδος σάντουιτς, να ξεκινάει δηλαδή ο μαθητής με κάποιο ψυχαγωγικό παιχνίδι, έπειτα με γραφή γραμμάτων ή λέξεων, να ακολουθεί εκπαιδευτικό παιχνίδι, έπειτα ασκήσεις μαθηματικών, μετά ζωγραφική. Οι ενότητες ασφαλώς αλλάζουν κάθε φορά και διαφοροποιούνται από μαθητή σε μαθητή. Δίνεται μεγάλη σημασία, το μάθημα να ξεκινά με παιχνίδι και να τελειώνει με παιχνίδι ώστε ο μαθητής να έρχεται και να φεύγει ενθουσιασμένος από το μάθημα. Συνήθως το μάθημα έχει διάρκεια μισής ώρας για τον κάθε μαθητή ώστε μέσα σε μια εβδομάδα να έχουν πρόσβαση στον διαδραστικό πίνακα οι περισσότεροι μαθητές. Αν κάποιος μαθητής χάσει το μάθημα, την θέση του καταλαμβάνει άλλος, όμως γίνεται αναπλήρωση του μαθήματος άμεσα. Ενδεικτικά αναφέρονται κάποια από τα εκπαιδευτικά προγράμματα που αξιοποιούνται αυτή τη στιγμή και έχουν γίνει ανάρπαστα. Τα περισσότερα έχουν πιστοποιηθεί από το Υπουργείο Παιδείας και είναι: ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΛΩΣΣΑ Α’ Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΜΥΤΗ ΓΛΩΣΣΑ Α’ Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΚΑΙ Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α’ & Β’ Η ΣΠΙΘΑ, Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΥΠΟΠΤΟΣ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΑΝΕΜΩΝ ΓΛΩΣΣΑ Γ’ – Δ’ Η ΣΠΙΘΑ, Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΓΛΩΣΣΑ Ε’-ΣΤ’ KIDEPEDIA ΓΛΩΣΣΑ Α’ – ΣΤ’ WORD ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ / ΓΛΩΣΣΑ Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΟΙ 12 ΘΕΟΙ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ Γ’ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α’ ως Γ’ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α’, Β΄ και Γ’ ΤΑ ΦΥΤΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η ΣΠΙΘΑ ΚΑΙ Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ (ΜΕΡΟΣΑ’) ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Γ’ Η ΣΠΙΘΑ ΚΑΙ Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Γ’ – Δ’ Η ΣΠΙΘΑ ΚΑΙ Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ε’ – ΣΤ’ ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΜΕΤΡΑΩ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΧΡΗΜΑΤΑ EUROMAIN (Αναγνώριση χρημάτων) ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΝΩΣΕΩΝ Β’ – Γ’ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΝΩΣΕΩΝ Γ’ – Δ’ ΚΥΚΛΟΣ ΝΕΡΟΥ ΓΝΩΣΕΩΝ KIDEPEDIA ΜΟΥΣΙΚΗ Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Δ’ ΙΣΤΟΡΙΑ Ε’ – ΣΤ’ ΙΣΤΟΡΙΑ Ε’ – ΣΤ’ ΦΥΣΙΚΑ Ε’ – ΣΤ’ ΦΥΣΙΚΗ Ε’, ΣΤ’ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Ε’-ΣΤ’ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ’ (ΜΑΘΑΙΝΩ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ’ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ’ ΓΕΩ-ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΣΠΙΤΙ – ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ SOCRATES ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΝΗΜΗΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΚΡΕΜΑΛΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ / ΓΛΩΣΣΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΒΡΕΣ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΒΡΕΣ ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΕΝΣΦΙΝΩΜΑΤΑ 1 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ / ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΕΝΣΦΙΝΩΜΑΤΑ 2 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ / ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ GCOMPRIS ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ SEBRAN ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ SEQUENCES ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΦΙΛΤΡΟ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΑΚΤΙΝΕΣ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ καθώς επίσης και προγράμματα της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΟΗΜΑΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΩΦΑ Χρήση ΕΙΚΟΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ για αναγνώριση αντικειμένων SIMULATION ΝΤΥΣΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ
Διαβάζονται και ακούγονται ευχάριστα και σε ομάδες τα ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ που κυκλοφορούν στο εμπόριο σε ηλεκτρονική μορφή με αφηγήσεις γνωστών ηθοποιών. Ακόμη διαβάζονται τα παραμύθια ή ιστορίες που κατασκευάζουν οι μαθητές με αξιοποίηση λέξεων και εικόνων MAKATON. Επιπλέον, πρωταρχικός σκοπός είναι να κατασκευαστούν σε όλες τις αίθουσες διαδραστικοί πίνακες. Αυτή η κίνηση βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή. Υπολογίζεται πως θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς, διότι τα μαθήματα δε σταματούν ποτέ. (Το ερώτημα που γενάτε είναι κατά πόσο θα αξιοποιηθεί από τους αναπληρωτές καθηγητές τον επόμενο χρόνο και αν θα είναι σε θέση να συνεχίσουν και να βελτιώσουν το έργο που γίνεται αυτή τη στιγμή). Η κατασκευή τους είναι σχετικά εύκολη και μπορεί να γίνει από όλους τους καθηγητές πληροφορικής και όσους γνωρίζουν κάποια βασικά για τους υπολογιστές. Το αξιοσημείωτο είναι πως το κόστος κατασκευής ενός διαδραστικού πίνακα ανέρχεται στα 50 ευρώ ενώ η αγορά του κυμαίνεται από 500 έως 3000 ευρώ κάτι που είναι απαγορευτικό για εγκατάσταση σε περισσότερες αίθουσες αλλά και έχει μεγάλο κόστος εγκατάστασης και συντήρησης. Τα πλεονεκτήματα της πρότασής μας έγκεινται στην ευκολία κατασκευής, τοποθέτησης, χρήσης, συντήρησης, στο γεγονός ότι μπορούν να τοποθετηθούν σε πολλές αίθουσες, η ζημιές που μπορεί να γίνουν από την χρήση είναι μικρές σε κόστος, οι μαθητές και οι καθηγητές εξοικειώνονται στις νέες τεχνολογίες και αποτελεί ένα μεγάλο κίνητρο για τους μαθητές.
Η συνδεσμολογία γίνεται ως εξής:
Ο απαιτούμενος εξοπλισμός σε hardware και software είναι: • Χειριστήριο Nintendo Wii (Wiimote) – 35 ευρώ • Συσκευή Bluetooth (είτε σε usb, είτε ενσωματωμένο στον υπολογιστή) – 5 ευρώ • Στυλό υπερύθρων (Ir-Pen) – κατασκευάζεται ή αγοράζεται με 6 ευρώ • Λογισμικό διαχείρισης – υπάρχει ελεύθερο ή εμπορικό
Περιγραφή Wiimote: • Κάμερα υπερύθρων (ανάλυσης 1024×768) με δυνατότητα ανίχνευσης μέχρι 4 σημείων στα 100Hz. • Επιταχυνσιόμετρο • Η σύνδεση με την κονσόλα γίνεται μέσω του πρωτοκόλλου Bluetooth.
Περιγραφή στυλό υπερύθρων: Από τη στιγμή που το WiiMote ανιχνεύει μέχρι 4 πηγές, μπορούν θεωρητικά να χρησιμοποιηθούν μέχρι 4 τέτοια στυλό. Αντιλαμβανόμαστε πόσο διασκεδαστικό και εκπαιδευτικό μπορεί να γίνει αυτό για τους μαθητές. Προωθεί την ομαδοσυνεργατική μάθηση. Η κατασκευή περιλαμβάνει το περίβλημα ενός στυλό ή μαρκαδόρου, ένα IR-Led, ένα στιγμιαίο διακόπτη (push-button) και μια μπαταρία 1,5volt για την τροφοδοσία. Επίσης καλώδια κόκκινο – μαύρο και μια αντίσταση. Ωστόσο υπάρχουν στην αγορά έτοιμα αξιόπιστα μοντέλα με κόστος αγοράς 6 ευρώ. Στο σχολείο μας έχει κατασκευαστεί ένα τεμάχιο και έχουν αγοραστεί δύο. Αυτός είναι ο τρόπος κατασκευής.
Εγκατάσταση Bluetooth: • Αγορά Bluetooth adaptor • Εγκατάσταση αντίστοιχου driver • Επικοινωνία με το wiimote μέσω του αντίστοιχου Bluetooth adaptor Ωστόσο όλοι οι νέοι υπολογιστές ή laptops έχουν ενσωματωμένη αυτή την συσκευή οπότε κάποιες φορές μπορεί να αποφεύγεται αυτό το βήμα.
Ακολουθούν ενδεικτικές ιστοσελίδες με βίντεο που δείχνουν την διαδικασία κατασκευής του διαδραστικού πίνακα και του στυλό υπερύθρων: http://www.youtube.com/watch?v=5s5EvhHy7eQ http://www.youtube.com/watch?v=QgKCrGvShZs http://www.youtube.com/watch?v=I568NyZLJkY&p=7EBDBC92D09A45A5&playnext=1&index=18
Αναφέρεται πως η ιδέα μας για κατασκευή διαδραστικού πίνακα αξίας 50 ευρώ δεν αποτελεί δική μας καινοτομία. Όλες οι οδηγίες κατασκευής, τα κόστη και ο τρόπος λειτουργίας υπάρχει ελεύθερο στο διαδίκτυο. Καινοτομία μας αποτελεί η εφαρμογή του μέσου αυτού στο ειδικό μας σχολείο, η προσαρμογή των λειτουργιών του στον κάθε μαθητή και η προσάρτησή του σε όλα τα σχολικά μαθήματα.
Ο κάθε μαθητής επιλέγει το πρόγραμμα με το οποίο θέλει να ασχοληθεί, να εκπαιδευτεί και να διασκεδάσει. Όταν κουράζεται, του προτείνονται εναλλακτικά προγράμματα. Η πληθώρα επιλογών φαίνεται να αρέσει στα παιδιά, δεν έχουν παραπονεθεί ή βαρεθεί καθόλου μέχρι στιγμής. Και αυτό διότι ο δρόμος προς τη γνώση δεν είναι μονόδρομος, γι αυτό και επιτυχής είναι η διδασκαλία που επιτρέπει στον κάθε μαθητή να βρει και να ακολουθήσει το δικό του δρόμο (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 76, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα).
Ο μαθητής είναι σε όρθια στάση, στέκεται στα πόδια του και χρησιμοποιεί τον υπολογιστή κάτι το οποίο δεν έκανε πριν, δίνοντάς του μεγάλο εύρος κινήσεων. Η λειτουργία/καινοτομία αυτή τον ασκεί και σωματικά. Παρατηρήθηκε πως σε μαθητές που δεν χρησιμοποιούσαν πολύ το κορμί τους ή τα άκρα τους για ασκήσεις, με τον τρόπο αυτό εκτελούσαν συνειδητά ή ασυνείδητα ασκήσεις εκγύμνασης. Στο τέλος της ημέρας, βγαίνουν οι καλωδιώσεις και τα μηχανήματα μπαίνουν και πάλι στα κουτιά τους για να φυλαχθούν στο γραφείο της διευθύντριας όπου θα ανοιχθούν και πάλι την επομένη. Στο διάλειμμα οι μαθητές συζητάνε τα επιτεύγματα και τα κατορθώματά τους στον διαδραστικό πίνακα κάτι που δεν παρατηρείται με άλλες μεθόδους διδασκαλίας.
4 – Περιγράψτε τρόπους δυνατής διεύρυνσης της εφαρμογής και σε άλλους τομείς/αντικείμενα της σχολικής μονάδας (μέχρι 2 σελίδες). Ο διαδραστικός πίνακας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από όλους σχεδόν τους καθηγητές όλων των αντικειμένων. Εντυπωσιακά αποτελέσματα θα μπορούσε να έχει, εκτός από το μάθημα των Υπολογιστών, στο μάθημα της Μουσικής, των Μαθηματικών, των Καλλιτεχνικών, της Γλώσσας, της Γυμναστικής, της Αυτόνομης Διαβίωσης και της Κηπουρικής. Σε όλα δηλαδή τα μαθήματα που διδάσκονται. Το κάθε μάθημα έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες καθότι το αντικείμενο είναι διαφορετικό, όμως με το σωστό και κατάλληλο λογισμικό πρόγραμμα και προγραμματισμό του σχολικού χρόνου, πολλά μπορούν να συμβούν. Στο μάθημα της μουσικής, ο μαθητής είναι σε θέση να ακούσει αλλά και να χειριστεί μουσικά όργανα που δεν υπάρχουν στο σχολείο ή δεν μπορεί να χειριστεί λόγω της ειδικής ανάγκης του, όπως ντραμς, βιολί, κιθάρα, φυσαρμόνικα. Ιδιαίτερα στο μάθημα της μουσικής, το σχολείο μας αξιοποιεί πλήρως τον διαδραστικό πίνακα καθώς έχουν εγκατασταθεί πληθώρα μουσικών προγραμμάτων και ο καθηγητής της μουσικής διακρίνεται από το πάθος τους να εισάγει νέες μεθόδους διδασκαλίας της μουσικής στο ειδικό σχολείο. Να μην αμεληθεί πως ο διαδραστικός πίνακας είναι μόνιμα τοποθετημένος στη τάξη της μουσικής. Τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν ήταν μόνιμα τοποθετημένος σε τάξη άλλου μαθήματος; Τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν κάθε τάξη είχε τον δικό της διαδραστικό πίνακα; Στο μάθημα των μαθηματικών, ο μαθητής μπορεί να λύσει ασκήσεις με την μορφή παιχνιδιού, να αναγνωρίσει και να χειριστεί χρήματα, να ομαδοποιήσει αντικείμενα. Εκτός από τα δάκτυλά του ή τον άβακα, μπορεί να χρησιμοποιήσει πληθώρα βοηθητικών εργαλείων όπως είναι και το κομπιουτεράκι, περνώντας τον μαθητή σε μια άλλη διάσταση, την τεχνολογική. Πλέον θα είναι σε θέση να αντιληφθεί ότι σε δυσκολότερους υπολογισμούς, όταν δεν του φτάνουν τα δάκτυλα ή δεν έχει μαζί του τον άβακα, μπορεί να έχει ένα μικρό κομπιουτεράκι όπου θα κάνει τις αριθμητικές πράξεις. Η σωστή χρήση αυτού του εργαλείου θα τον ωφελήσει πολύ στην ζωή του και θα έχει πάρει σημαντικά εφόδια από την πρακτική του άσκηση στον διαδραστικό πίνακα. Στο μάθημα των καλλιτεχνικών, ο μαθητής μπορεί να βάψει, να ζωγραφίσει, να σχεδιάσει, να εκτυπώσει τα δημιουργήματά του. Οι επιλογές και τα εργαλεία είναι πολλά και η εξερεύνηση αυτών φαίνεται διασκεδαστική. Μπορεί να κατασκευάσει από την αρχή ένα έργο ή να παρέμβει σε μια υπάρχουσα φωτογραφία ή εικόνα της αρεσκείας του ή της οικογένειάς του. Με τον τρόπο αυτό, εκτός από την δημιουργική ώρα που περνά, μπορεί να δώσει στον εκπαιδευτικό επιπλέον πληροφορίες για τον χαρακτήρα, την προσωπικότητα, τις ενδοοικογενειακές τους σχέσεις. Στο μάθημα της γλώσσας, ο μαθητής μπορεί να σχεδιάσει μεγάλα γράμματα χωρίς να περιορίζεται από το μέγεθος του χαρτιού, να ελέγξει την ορθογραφία και τον τονισμό, να ακούσει την ορθότητα αυτών που γράφει. Να βελτιώσει το λεξιλόγιό του και να κατακτήσει γνώση που δεν είχε πριν. Στο μάθημα της γυμναστικής, ο μαθητής εκτελεί ασκήσεις όντας σε όρθια στάση, προσπαθώντας να φτάσει αντικείμενα, να τα μεταφέρει δεξιά και αριστερά της οθόνης. Σε κάποιους μαθητές έχει παρατηρηθεί ενδυναμώσει τον κάτω άκρων λόγω της ορθής στάσης, ενδυνάμωση της χείρας γραφής και γενικότερη δραστηριοποίηση του σώματος. Στο μάθημα της αυτόνομης διαβίωσης, ο μαθητής μαθαίνει να γεμίζει το ψυγείο, να ελέγχει τα ντουλάπια, να θέτει σε λειτουργία συσκευές. Είναι σε θέση να γνωρίζει τα υλικά κατασκευής φαγητών και τις αναλογίες τους. Ασκείται σε παιχνίδια προσομοίωση του τύπου, πως δένω τα κορδόνια μου, πως ντύνομαι, πως πλένομαι. Στο μάθημα της κηπουρικής, ο μαθητής μπορεί να μελετά τα φυτά, τα δέντρα, την λειτουργία τους. Αντιλαμβάνεται έννοιες και λειτουργίες που δεν είχε αναρωτηθεί πριν όπως το πώς μεγαλώνουν τα φυτά, τι κρύβεται κάτω από το χώμα, πως πολλαπλασιάζονται τα φυτά, την χρησιμότητα των εντόμων, κατηγοριοποίηση φυτών και δέντρων με βάση τις ιδιότητές τους. Όλα αυτά είναι εφικτά με τη χρήση των κατάλληλων λογισμικών προγραμμάτων που υπάρχουν ήδη ή μπορούν να αναπτυχθούν περαιτέρω καθώς και με την εκπαίδευση και ζήλο από την πλευρά των εκπαιδευτικών της κάθε ειδικότητας.
5 – Γράψτε τις προϋποθέσεις που θεωρούνται απαραίτητες για την καλύτερη ανάπτυξής της στο σχολείο (μέχρι 2 σελίδες).
Ειδικές βάσεις τοποθέτησης του διαδραστικού πίνακα και του προβολέα. Το κόστος τους είναι ιδιαίτερα χαμηλό. Ως επιφάνεια προβολής μπορεί να αξιοποιηθεί ο υπάρχων πίνακας κιμωλίας ή οποιαδήποτε ομαλή επιφάνεια. Ο τοίχος θα φθείρει την πένα σε συντομότερο χρόνο και η ανώμαλη επιφάνειά του ίσως να μην τύχει αποδοχής από τους μαθητές.
Επιμόρφωση περισσοτέρων εκπαιδευτικών όλων των κλάδων. Προς το παρόν γίνεται μόνο σε καθηγητές πληροφορικής και σε περιορισμένο αριθμό ατόμων και μάλιστα όχι σε όλες τις περιοχές. Η επιμόρφωση μπορεί απλά να γίνει με την ανάρτηση σχετικών βίντεο how-to ή με την παρακολούθηση μερικών εξ αποστάσεως μαθημάτων, δεν είναι απαραίτητο να δαπανηθούν χρήματα.
Προτείνεται η ασύρματη σύνδεση ιντερνέτ σε όλες τις αίθουσες. Πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα που κυκλοφορούν στο δίκτυο μπορούν να αξιοποιηθούν αλλά χρειάζεται σύνδεση διαδικτύου καθώς είναι online αρχεία και όχι εκτελέσιμα (.exe). Ενδεικτικά αναφέρονται:
Επίσης με την σύνδεση ιντερνέτ μπορούν να λύνονται γρηγορότερα τυχόν προβλήματα, να δημιουργηθούν δικτυακές κοινότητες για ενημέρωση, προώθηση ιδεών
6 – Γράψτε γενικότερα συμπεράσματα που εξήχθησαν (μέχρι 3 σελίδες).
Μαθητές με παντελή έλλειψη ενδιαφέροντος στο μάθημα των Η/Υ ανταποκρίθηκαν πολύ θετικά και ενέταξαν τον Η/Υ στην ζωή τους ή στην καθημερινότητά τους ή έστω στην εκπαίδευσή τους. Το ενδιαφέρον των μαθητών έχει διεγερθεί μια και συνδυάζονται ο λόγος με την εικόνα και την μουσική.
Ορισμένοι μαθητές έχουν αντιληφθεί την χρησιμότητα και το ενδιαφέρον της τεχνολογίας και έχουν ήδη εξοπλιστεί με κινητά τηλέφωνα, laptops, usb-sticks, κονσόλες παιχνιδιών. Έχει οξυνθεί η κριτική τους ικανότητα και αυτενέργεια αφού οι ίδιοι ρωτούν: πως μπορώ να πάρω αυτό που έφτιαξα στο σχολείο, στο σπίτι μου; Τι πρόγραμμα χρειάζομαι για να κάνω αυτή τη δουλειά; Τι καλώδιο χρειάζομαι για να μεταφέρω αυτό το αρχείο στο κινητό μου τηλέφωνο ή κάπου αλλού; Αν δε δουλέψει κάτι με τον συγκεκριμένο τρόπο τι άλλο μπορώ να κάνω;
Με αφορμή τον διαδραστικό πίνακα, οι μαθητές μαθαίνουν και για άλλα περιφερειακά συστήματα όπως προβολέας, εκτυπωτής, διαδραστικός μαρκαδόρος, ηχεία καθώς και για τα εσωτερικά τους εξαρτήματα, τις συνδέσεις μηχανημάτων και τις βασικές και επιπλέον λειτουργίες αυτών. Ας αναλογιστούμε σε ποιο επίπεδο ή ποιες άλλες ευαίσθητες πτυχές τους θα είχαν διεγερθεί αν στη ζωή τους έμπαινε και το διαδίκτυο.
Εξασκούνται περισσότερο στον οικιακό τους υπολογιστή για να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα στον σχολικό. Επίσης προάγεται η αυτενέργεια του μαθητή και η ενεργητική του στάση και στο σπίτι. Δεν είναι πλέον παθητικός δέκτης μηνυμάτων αλλά δημιουργικός και ενεργητικός. Βελτιώνονται οι ικανότητες και δεξιότητές του με την καθημερινή πρακτική εξάσκηση και η προγενέστερη γνώση δεν χάνεται ή ξεχνιέται.
Η διαδικασία μάθησης προσαρμόζεται στον μαθητή με ειδικές ανάγκες και δεν προσαρμόζεται ο μαθητής στη διαδικασία μάθησης. Αυτό κάνει το μάθημα πάντα ευχάριστο και οι καθηγητές γίνονται ακόμη πιο αγαπητοί στα παιδιά. Οι μαθητές αποκτούν ζήλο για αυτό που κάνουν και προσπαθούν για το καλύτερο, δεν εγκαταλείπουν αυτό που έχουν διαλέξει, αντίθετα εγκαταλείπουν ή δεν κάνουν καλά αυτό που τους επιβάλλεται.
Ο διαδραστικός πίνακας δημιουργεί σαφείς παραστάσεις, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιείται για να απεικονίσει, αναπαραστήσει ή διευκρινίσει δύσκολες έννοιες ή διαδικασίες (πχ αναπνοή ή ανάπτυξη φυτών, πως παίρνουμε το γάλα ή το τυρί). Οι μαθητές μπορούν να δουν μια εκπαιδευτική ταινία ή βίντεο σε μια μεγάλη οθόνη με καλή ηχητική εγκατάσταση όπου θα τους προσελκύσει το ενδιαφέρον, θα τους απορροφήσει, θα τους αποσπά δυσκολότερα την προσοχή κάτι άλλο. Στις φωτογραφίες θα γίνονται διακριτές και επιπλέον λεπτομέρειες
Καλλιεργείται η καλαισθησία των μαθητών αφού έχει παρατηρηθεί πως οι μαθητές είναι πιο τακτικοί με τις δημιουργίες τους και τείνουν να διορθώνουν τα λάθη τους για να έχουν οπτικά ένα καλύτερο αποτέλεσμα.
Τεκμηριώστε σε ό,τι αφορά: (μέχρι 3 σελίδες) 7.1 – τον καινοτόμο χαρακτήρα του υποβαλλόμενου έργου σε σχέση με την: παραγωγή μιας νέας προσέγγισης στην εκπαιδευτική διαδικασία που στηρίζεται σε θεωρητική τεκμηρίωση Από το σύνολο των πληροφοριών που δέχεται κάθε μαθητής, επιλέγει και επεξεργάζεται εκείνες που προσελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 14, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα). Στον μαθητή παρέχονται πολλά ερεθίσματα, εργαλεία, οξύνεται η αντίληψή του για την τεχνολογία και την πρόοδό της. Πηγή γνώσης είναι λοιπόν η εμπειρική αντίληψη, ότι όλα όσα εγγράφονται στην ψυχή ή στον νου πρέπει να περάσουν οπωσδήποτε μέσα από τις αισθήσεις (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 31, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα). Έγινε εισαγωγή για πρώτη φορά στο ειδικό σχολείο μιας νέας πρακτικής και παιδαγωγικής προσέγγισης. αναμόρφωση/ανασχεδιασμό μιας καθιερωμένης διδακτικής προσέγγισης Το καθιερωμένο μάθημα των Η/Υ ή ακόμη και των άλλων μαθημάτων, τώρα έχουν ενισχυθεί ή αντικατασταθεί – εν μέρει ή εξ ολοκλήρου – από την χρήση του διαδραστικού πίνακα. Οι μαθητές πλέον ρωτούν αν θα χρησιμοποιήσουν το πληκτρολόγιο ή θα πιάσουν κατευθείαν τον μαρκαδόρο υπερύθρων. Ο χώρος του μαθήματος έχει αναμορφωθεί εξ ολοκλήρου αφού πλέον ο σταθερός υπολογιστής γραφείου έχει αντικατασταθεί με έναν επιτοίχιο μηχανισμό και η καρέκλα απουσιάζει. 7.2 –τη συμβολή του έργου στη βελτίωση της διδακτικής πράξης όπως: επιτυχή αποτελέσματα μάθησης, Παρατηρήθηκε πως μαθητές που δεν ήταν σε θέση να χειριστούν Η/Υ λόγω έλλειψης λεπτής κινητικότητας, τώρα με την χρήση του στυλό υπερύθρων μπορούν να κάνουν πολλά περισσότερα. Το πρώτο κρίσιμο γεγονός για την παροχή ιδανικών συνθηκών διδασκαλίας είναι να κερδίσεις την προσοχή του μαθητή (Robert Gagne, 1965). Μαθητές που δεν είχαν ενδιαφέρον, τώρα απέκτησαν λόγω της διάδρασης και της αυτενέργειας. προώθηση της συμμετοχής των εκπαιδευόμενων, Η καινοτομία της χρήσης του διαδραστικού πίνακα, άγγιξε πολλούς από τους εκπαιδευτικούς που αναρωτήθηκαν άμεσα πως θα μπορούσαν και οι ίδιοι να τον εντάξουν στην διδασκαλία τους. Σε ορισμένους, έπειτα από σύντομη ενημέρωση και εκπαίδευση που τους έγινε, απέκτησαν τις βασικές δεξιότητες και γνώσεις ώστε να μπορούν να προσαρμόσουν τα λογισμικά προγράμματα στις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών τους. Επίσης, πολλοί από τους μαθητές, απέκτησαν ζήλο για την τεχνολογία γενικότερα. Άρχισαν να ρωτούν για μεταφορά των αρχείων και των δεδομένων που είχαν δημιουργήσει. Για αποθήκευσή τους και μελλοντική τους χρήση και άλλες διαδικασίες που δεν τους είχαν απασχολήσει στο παρελθόν. Έτσι ξεκίνησαν να αγοράζουν usb-stics για αποθήκευση δεδομένων και έμαθαν να αποθηκεύουν τις ζωγραφιές, την μουσική ή άλλα αρχεία που είχαν δημιουργήσει, στα κινητά τους τηλέφωνα ή στους προσωπικούς τους οικιακούς υπολογιστές. εκπόνηση εκπαιδευτικού υλικού προσαρμοσμένου στις τοπικές συνθήκες και στις ανάγκες των μαθητών. Υπάρχουν λογισμικά προγράμματα και παιχνίδια που δεν είχαν αξιοποιηθεί ποτέ (adventure games, simulation games). Τώρα πλέον γίνονται Σχέδια Μαθήματος (πρόγραμμα ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ, LT125) για τα παιδιά με αυτισμό και σχεδιάζονται ασκήσεις για συγκεκριμένους μαθητές ή για συγκεκριμένες τάξεις μαθητών. Κυρίαρχο στοιχείο λοιπόν για την επιτυχή έκβαση μιας διδασκαλίας δεν είναι η φύση ή η τεχνολογία του μέσου (διαδραστικός πίνακας) που θα χρησιμοποιηθεί αλλά ο σωστός σχεδιασμός του διδακτικού υλικού, ώστε κατά την παρουσίασή του να ενεργοποιούνται ταυτόχρονα και τα δύο συστήματα καταγραφής των πληροφοριών στη μνήμη (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 75, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα) 7.3 – την παιδαγωγική αξία του έργου όπως: συμβολή στην προσωπική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη των μαθητών, Οι μαθητές μορφώθηκαν τεχνολογικά ακόμη περισσότερο, γνωρίζουν και κατανοούν την σημασία της τεχνολογίας στην καθημερινή τους ζωή. Επίσης πολλά λογισμικά προγράμματα στηρίζονται στη συνεργατική μάθηση, προωθώντας τους μαθητές σε συγκρότηση ομάδων για επίλυση προβληματισμών. κίνητρα για την επίτευξη υψηλότερων προσδοκιών, Οι μαθητές επιδιώκουν να πετυχαίνουν υψηλότερα σκορ στα παιχνίδια ή να φτάνουν σε υψηλότερο επίπεδο δυσκολίας των ασκήσεων. Κάποιοι μαθητές και καθηγητές, έχουν αναρωτηθεί αν μπορούν να αποκτήσουν διαδραστικό πίνακα και στο σπίτι τους. επικέντρωση στις ανάγκες των μαθητών, Όλα τα προγράμματα είναι πλήρως προσαρμόσιμα στις εκπαιδευτικές, μαθησιακές και ειδικές ανάγκες των μαθητών. Μπορούν να γίνονται σχέδια μαθήματος, ο βαθμός δυσκολίας των ασκήσεων να προσαρμόζεται, το αντικείμενο ενασχόλησης να διαφοροποιείται όπως γίνεται στους μαθητές με πρόβλημα όρασης. καλύτερη κατανόηση/εμβάθυνση στο γνωστικό αντικείμενο/περιοχή, Σε κάθε διδακτική ενότητα μπορεί να γίνεται παρουσίαση βίντεο που θα έχει αναζητήσει ο εκπαιδευτικός ή θα έχουν δημιουργήσει οι μαθητές για καλύτερη κατανόηση του μαθήματος. Για παράδειγμα, σε ένα σκάλισμα του σχολικού κήπου μπορεί να έχει τραβηχτεί βίντεο ή φωτογραφία όπου έπειτα την προβολή ή παράλληλά, να γίνεται κουβέντα για την ανάγκη οξυγόνωσης του εδάφους, τη σωστή χρήση των σκαπτικών εργαλείων, των λάθος ενεργειών. διευκόλυνση στη διαδικασία «μαθαίνω πώς να μαθαίνω». Ο μαθητής μαθαίνει κάνοντας (learning by doing) και δεν είναι απλώς ακουστικός δέκτης των μηνυμάτων (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 72, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα). Σταδιακά περνά στο «μαθαίνει πώς να μαθαίνει» χρησιμοποιώντας μόνος τους τα εργαλεία που του είναι απαραίτητα. Παράδειγμα αποτελεί η εξάσκηση στο αριθμητικό κομπιουτεράκι του υπολογιστή μέσω του διαδραστικού πίνακα και έπειτα περνά σε ένα κομπιουτεράκι τσέπης που μπορεί να χρησιμοποιεί για τις συναλλαγές του και της τοπικές αγορές του.
7.4 – τη συμβολή στη λειτουργία της σχολικής τάξης/μονάδας όπως: ευκολία εφαρμογής στο σχολείο, Ο διαδραστικός πίνακας, καταλαμβάνει τον δικό τους χώρο και μπορεί να έχει προεγκατεστημένες όλες τις ρυθμίσεις και τα απαιτούμενα προγράμματα για να λειτουργήσει. Το μόνο που απομένει έπειτα από αυτό είναι το πάτημα των κουμπιών έναρξης των μηχανημάτων. διαμόρφωση θετικού κλίματος στις σχέσεις της σχολικής κοινότητας και στις σχέσεις με τους γονείς, Η συνεργασία με τους γονείς προτείνεται, αν δεν επιβάλλεται. Η ανάγκες των μαθητών για αγορά laptop, κινητού τηλεφώνου, usb-stick και άλλων συσκευών έγιναν με συνεργασία του εκπαιδευτικού και του γονέα. Επίσης έγινε μικρή εισαγωγή/επιμόρφωση των γονέων στο περιβάλλον των υπολογιστών ώστε να είναι σε θέση να ξεμπλοκάρουν τον μαθητή σε τυχόν δυσκολίες ή λάθος ενέργειες που θα κάνει κατά την διαδικασίας εξάσκησης στο σπίτι του. Επίσης οι σχέσεις μεταξύ γονέα – εκπαιδευτικού έγιναν πιο φιλικές αφού ο γονέας μπορεί κάθε στιγμή να καλεί τηλεφωνικά τον καθηγητή για καθοδήγηση στο περιβάλλον του υπολογιστή, για ενημέρωση της πορείας του παιδιού του. συνεργασία των εκπαιδευτικών της Σχολικής Μονάδας. Η συνεργασία των εκπαιδευτικών στο ειδικό σχολείο είναι αυτονόητη. Η συνεργασία για καλύτερη αξιοποίηση του μέσου του διαδραστικού πίνακα αλλά και για επίλυση δυσκολιών, κατέκτησε καλύτερα επίπεδα. Οι καθηγητές ενημερώνουν ο ένας τον άλλον για την πορεία του μαθητή, τις δυσκολίες που συνάντησε, την εστίαση σε μαθησιακά θέματα που απαιτούνται.
Ματσαγγούρας Γ. Η. (2000) Στρατηγικές Διδασκαλίας, Η Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα
Ματσαγγούρας Γ. Η. (1999) Θεωρία της Διδασκαλίας, Η Προσωπική Θεωρία ως Πλαίσιο Στοχαστικοκριτικής Ανάλυσης, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα
Πόρποδας Κ. (2003) Διαγνωστική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση των Μαθησιακών Δυσκολιών στο Δημοτικό Σχολείο. (Ανάγνωση, Ορθογραφία, Δυσλεξία, Μαθηματικά), ΥΠΕΠΘ (ανακτήθηκε στις 08/02/2011 από http://www.e-yliko.gr/htmls/amea/amea_yliko.aspx )
Τριανταφύλλου Στ. et all. (2004) Οδηγός Δεξιοτήτων σε Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών,ΕΠΕΑΕΚ 2, ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ (ανακτήθηκε στις 08/02/2011 από http://www.e-yliko.gr/htmls/amea/amea_yliko.aspx )
Huttner A. (2005) Διδακτική Τεχνολογικών Μαθημάτων, Μέθοδοι και Διαδικασίες, Εκδόσεις Ίων, Αθήνα
Papert S. (1991), Νοητικές Θύελλες, Παιδιά, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και Δυναμικές Ιδέες, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα
Roblyer M. D. (2006) Εκπαιδευτική Τεχνολογία και Διδασκαλία, Εκδόσεις Ίων, Αθήνα
Τσικολάτας Α. (2011) Μελετώντας το Κλίμα Συνεργασίας Μεταξύ Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Μέσα από Δραστηριότητες, Αθήνα
Περίληψη Η παρούσα εργασία, αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο χώρο της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα. Μελετά την αλληλεπιδραστική σχέση των μαθητών και τα συναισθήματά τους από την διαδικασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε σε ένα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της Ανατολικής Αττικής με τη συμμετοχή τεσσάρων μαθητών της τελευταίας τάξης. Οι μαθητές συνεργάστηκαν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια μιας διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών. Η παρατήρηση της εργασίας και η αξιολόγηση των ενεργειών των μαθητών έδειξαν ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα τους βοήθησε να κατανοήσουν τη λειτουργία βασικών κατασκευαστικών δομών και προγραμματισμού, μέσα από την ανταλλαγή σκέψεων, γνώσεων και ιδεών, ανάπτυξη κοινωνικότητας και συναισθηματικής ωρίμανσης.
Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται έντονο ενδιαφέρον για το σχεδιασμό δραστηριοτήτων διδασκαλίας προγραμματισμού στηριγμένων στη διερευνητική μάθηση [Ramadhan (2000)] και στη συνεργατική μάθηση [Γρηγοριάδου κ.α. (2004)]. Οι Willliams & Kessler (2000) αναφέρουν ότι η συνεργασία μεταξύ των μαθητών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη μάθηση του προγραμματισμού. Ο Papert έχει υποστηρίξει την άποψη ότι ο εποικοδομισμός στηρίζεται στην άποψη ότι τα παιδιά αποδίδουν καλύτερα όταν ανακαλύπτουν μόνοι τους την γνώση που χρειάζονται. Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο μάθησης αφορά την ενασχόληση με τις ρομποτικές κατασκευές και αποτελεί μια διαθεματική δραστηριότητα που υπηρετεί αποτελεσματικά διδακτικές παρεμβάσεις μέσα στο πλαίσιο του εποικοδομισμού [Papert S, (1980)]. Η εκπαιδευτική ρομποτική έχει τα απαραίτητα για την βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές ανάγκες και εξάλειψη των εμποδίων μάθησης εάν εστιαστεί στην ειδική εκπαιδευτική ανάγκη του μαθητή [Marjo Virnes, Erkki Sutinen (2008)]. Μια μεγάλη εταιρεία που δραστηριοποιείται στον χώρο είναι η Lego Group με το πακέτο Lego Mindstorms NXT. Προσφέρει ένα περιβάλλον πλούσιο σε υλικά (τουβλάκια, συνδέσμους, καλώδια), το οποίο διέπεται από τις Θεωρίες Οικοδόμησης της Γνώσης, σύμφωνα με τις οποίες οι μαθητές δε μαθαίνουν απλώς γεγονότα, εξισώσεις και τεχνικές, αλλά μαθαίνουν να σκέπτονται με κριτικό και συστηματικό τρόπο για να λύσουν ένα πρόβλημα. Το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής περιέχει συνολικά 431 δομικά στοιχεία lego και μια πλατφόρμα προγραμματισμού με επεξεργαστή 32 bit (τούβλο NXT) η οποία υποστηρίζει οθόνη LCD, ηχείο 8Ω, Bluetooth, τέσσερις εισόδους και 3 τρεις εξόδους, πλήκτρα ελέγχου και θύρα USB για σύνδεση με υπολογιστή.
Μεθοδολογία Στην εργασία αυτή, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα, επικοινωνία, κατασκευή και έκφραση συναισθημάτων και ιδεών [(Dewey J. (1997)], επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα που παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης Αττικής, στο πλαίσιο του μαθήματος των υπολογιστών. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια ηλικίας 20-22 ετών, διαγνωσμένοι με ΝΥ, ΜΔ, Σύνδρομο Prader-Willi, Σύνδρομο De Lange, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό. Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες: Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT και συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας. 2.1 Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών. Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών. Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους. Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και συμπεριφορές των μαθητών. Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον υπολογιστή. 2.2 Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε σύντομα τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT. Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας. Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού. Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων. Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης» (όνομα κατασκευής) όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές. Τους επισημάνθηκε από τον ερευνητή «…να προσέχετε τι εντολές δίνετε στον Μανωλάκη, ο Μανωλάκης κάνει ότι του πείτε, αν κάνει κάτι λάθος ο Μανωλάκης, σημαίνει ότι μάλλον εσείς του το είπατε λάθος». Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών. Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT. Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
Ανάλυση Ευρημάτων Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα». Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν. Οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο Με. πήρε το ρόλο αυτού που διαβάζει το βιβλίο και συγκεντρώνει τα υλικά, «…κάτσε κάτσε, θα σας λέω εγώ …πάρε δύο μαύρα μικρά σφήνες», έβγαζε τα εξαρτήματα από το κουτί και τα συγκέντρωνε στο θρανίο όπου o Ν. τα έδινε με τη σωστή σειρά στον Α., ο οποίος με τη σειρά του τα συναρμολογούσε κοιτώντας την εικόνα και διορθώνοντας κάθε απόκλιση «…εδώ κανονικά δε θέλει κάτι για να στερεωθεί;». Ο Μι. αποτελούσε την κρυφή βοηθητική δύναμη όπου παρατηρούσε την όλη διαδικασία, μάθαινε μέσω της παρατήρησης και όπου κρινόταν σκόπιμο έκανε τις παρεμβάσεις του, «…εδώ το έβαλες λάθος, …είναι λίγο ανάποδα νομίζω …δεν ταιριάζει με την φωτογραφία, …να μετράτε τις τρύπες, …εμένα γιατί δε με ακούτε;». Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα. Ο Α. είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα, «…λοιπόν, θα δίνει ο Με… εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Ν. επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή. Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία, «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές. Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές την κατασκευή και προέβλεπε από πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα την κατασκευή και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή» (εντολή loop). Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη με αυτές τις εντολές. Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με τα Lego. Ανέφεραν πως όλοι πλέον θα λένε πως έχουν χτίσει με τουβλάκια ένα αυτοκίνητο ρομπότ και ότι τους άρεσε πάρα πολύ. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ, «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να τις δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει». Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, όπως καταγράφηκαν από τον ερευνητή, συνοψίζονται στα εξής: Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «…καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία, «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας, «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο.». Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το πρότζεκτ είχε απορροφήσει τους μαθητές. Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία, «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ χωρίς να μειώνεται στις επόμενες συναντήσεις παρότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις. Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις, «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φώς». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο. Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή διότι τα μέλη της προέρχονταν από την ίδια σχολική τάξη και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νι. όπου αρχικά ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Α. τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του. Εργάζονταν όλοι οι μαθητές με τον ίδιο ζήλο και η ικανοποίησή τους είχε την ίδια ένταση και έκφραση.
Συμπεράσματα – Ευρήματα Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις. Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές LEGO Mindstorms με το ενσωματωμένο στο Τούβλο NXT λογισμικό και με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή [Marjo Virnes και Erkki Sutinen (2008)]. Όλοι οι μαθητές συμφώνησαν ότι τελικά ήταν εύκολο και διασκεδαστικό να κατασκευάσουν ένα ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων, η κοινωνικοποίηση και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός. Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους. Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία. Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Η μελέτη των Eija Karna-Lin και λοιπών [Eija Karna-Lin et al. (2006)] αναφέρει επίσης ότι η πηγή της ελλιπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων. Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών [Νικολός Δ. κ.α. (2008); Karatrantou & Panagiotakopoulos (2008)] δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη. Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη [Eija Karna-Lin et all, (2006)], η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή. Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά). Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.
Διδακτικές Προτάσεις Οι ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα επίσης και τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους. Η εκπαιδευτική ρομποτική εξασφαλίζει ένα νέο τρόπο προσέγγισης των ΤΠΕ που μπορεί να εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών ενώ έρχονται σε επαφή με σημαντικές της έννοιες. Η έλλειψη εμπειρίας στη χρήση αυτού του μέσου δε θα πρέπει να αποθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο. Τα προσδοκώμενα οφέλη για τους εκπαιδευτικούς είναι ο εμπλουτισμός των διδακτικών επιλογών τους με τα εργαλεία τόσο των ΤΠΕ όσο και της εκπαιδευτικής ρομποτικής και όχι μόνο στο αντικείμενο της πληροφορικής [Νικολός κ.ά. (2011)]. Μπορούν επίσης να σχεδιάσουν τα δικά τους σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας που ανταποκρίνονται και προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες τους κάθε μαθητή τους αλλά και της κάθε ομάδας μαθητών. Οι δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, δημιουργικότητας, διαχείρισης συναισθήματος και επίλυσης προβλημάτων, είναι απαραίτητες στη σημερινή πραγματικότητα και η καλλιέργειά τους πρέπει να αποτελεί το στόχο ενασχόλησης των μαθητών που φοιτούν σε ειδικό σχολείο τόσο μέσω των ρομποτικών κατασκευών όσο και των προγραμματισμό τους. Αναφορές
Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster
Eija Karna-Lin et al (2006) Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, Proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06)
Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR, Venice, Italy
Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008) How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago, IL, USA
Marjo Virnes (2008) Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland
Papert, S. (1980) Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York: Basic Books
Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93.
Williams, L., & Kessler, R. (2000) All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM, 43(5), 108-144.
Γρηγοριάδου, Μ., Γόγουλου, Α., Γουλή, Ε., & Σαμαράκου, M. (2004). Σχεδιάζοντας «Διερευνητικές και Συνεργατικές» δραστηριότητες σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού. Πρακτικά 2ης Διημερίδας με Διεθνή Συμμετοχή «Διδακτική της Πληροφορικής» (σ. 86-96), Βόλος
Νικολός Δ., Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ. (2008) Αξιοποίηση του MicroWorlds EX Robotics για την κατανόηση βασικών δομών προγραμματισμού, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, Πάτρα
Νικολός Δ., Μισιρλή Α., Δαβράζος Γ., Μπακόπουλος Ν., Κόμης Β. (2011), Εξοικείωση με τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch και το ρομποτικό πακέτο Lego WeDo, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΤΠΕ, Πάτρα
Abstract This project is an experimental application of educational robotics in the field of special education in Greece. It studies the interactive relationships of the students and the emotions drawn from the procedure. The educational activity took place in a Special School of Eastern Attica in which participated four senior students. The students cooperated in order to understand, design, built and program a robotic structure so that it would make certain movements under programmed commands by the students. A great care was given to each student’s psycho emotional state during every process, final outcome and during the evaluation of the students’ structures. The observation of the project and the evaluation of the students’ actions indicate that this educational activity helped them to understand the function of basic components and programming structures through the exchange of thoughts, knowledge, ideas and the development of sociability and emotional maturity.
Τσικολάτας Α. (2011) Η Ρομποτική στην Εκπαίδευση. Αθήνα
Περίληψη Η παρούσα εργασία, αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο χώρο της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα. Μελετά την αλληλεπιδραστική σχέση των μαθητών και τα συναισθήματά τους από την διαδικασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε σε ένα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της Ανατολικής Αττικής με τη συμμετοχή τεσσάρων μαθητών της τελευταίας τάξης. Οι μαθητές συνεργάστηκαν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια μιας διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών. Η παρατήρηση της εργασίας και η αξιολόγηση των ενεργειών των μαθητών έδειξαν ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα τους βοήθησε να κατανοήσουν τη λειτουργία βασικών κατασκευαστικών δομών και προγραμματισμού, μέσα από την ανταλλαγή σκέψεων, γνώσεων και ιδεών, ανάπτυξη κοινωνικότητας και συναισθηματικής ωρίμανσης.
Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται έντονο ενδιαφέρον για το σχεδιασμό δραστηριοτήτων διδασκαλίας προγραμματισμού στηριγμένων στη διερευνητική μάθηση [Ramadhan (2000)] και στη συνεργατική μάθηση [Γρηγοριάδου κ.α. (2004)]. Οι Willliams & Kessler (2000) αναφέρουν ότι η συνεργασία μεταξύ των μαθητών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη μάθηση του προγραμματισμού. Ο Papert έχει υποστηρίξει την άποψη ότι ο εποικοδομισμός στηρίζεται στην άποψη ότι τα παιδιά αποδίδουν καλύτερα όταν ανακαλύπτουν μόνοι τους την γνώση που χρειάζονται. Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο μάθησης αφορά την ενασχόληση με τις ρομποτικές κατασκευές και αποτελεί μια διαθεματική δραστηριότητα που υπηρετεί αποτελεσματικά διδακτικές παρεμβάσεις μέσα στο πλαίσιο του εποικοδομισμού [Papert S, (1980)]. Η εκπαιδευτική ρομποτική έχει τα απαραίτητα για την βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές ανάγκες και εξάλειψη των εμποδίων μάθησης εάν εστιαστεί στην ειδική εκπαιδευτική ανάγκη του μαθητή [Marjo Virnes, Erkki Sutinen (2008)]. Μια μεγάλη εταιρεία που δραστηριοποιείται στον χώρο είναι η Lego Group με το πακέτο Lego Mindstorms NXT. Προσφέρει ένα περιβάλλον πλούσιο σε υλικά (τουβλάκια, συνδέσμους, καλώδια), το οποίο διέπεται από τις Θεωρίες Οικοδόμησης της Γνώσης, σύμφωνα με τις οποίες οι μαθητές δε μαθαίνουν απλώς γεγονότα, εξισώσεις και τεχνικές, αλλά μαθαίνουν να σκέπτονται με κριτικό και συστηματικό τρόπο για να λύσουν ένα πρόβλημα. Το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής περιέχει συνολικά 431 δομικά στοιχεία lego και μια πλατφόρμα προγραμματισμού με επεξεργαστή 32 bit (τούβλο NXT) η οποία υποστηρίζει οθόνη LCD, ηχείο 8Ω, Bluetooth, τέσσερις εισόδους και 3 τρεις εξόδους, πλήκτρα ελέγχου και θύρα USB για σύνδεση με υπολογιστή.
Μεθοδολογία Στην εργασία αυτή, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα, επικοινωνία, κατασκευή και έκφραση συναισθημάτων και ιδεών [(Dewey J. (1997)], επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα που παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης Αττικής, στο πλαίσιο του μαθήματος των υπολογιστών. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια ηλικίας 20-22 ετών, διαγνωσμένοι με ΝΥ, ΜΔ, Σύνδρομο Prader-Willi, Σύνδρομο De Lange, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό. Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες: Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT και συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας. 2.1 Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών. Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών. Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους. Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και συμπεριφορές των μαθητών. Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον υπολογιστή. 2.2 Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε σύντομα τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT. Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας. Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού. Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων. Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης» (όνομα κατασκευής) όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές. Τους επισημάνθηκε από τον ερευνητή «…να προσέχετε τι εντολές δίνετε στον Μανωλάκη, ο Μανωλάκης κάνει ότι του πείτε, αν κάνει κάτι λάθος ο Μανωλάκης, σημαίνει ότι μάλλον εσείς του το είπατε λάθος». Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών. Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT. Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
Ανάλυση Ευρημάτων Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα». Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν. Οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο Με. πήρε το ρόλο αυτού που διαβάζει το βιβλίο και συγκεντρώνει τα υλικά, «…κάτσε κάτσε, θα σας λέω εγώ …πάρε δύο μαύρα μικρά σφήνες», έβγαζε τα εξαρτήματα από το κουτί και τα συγκέντρωνε στο θρανίο όπου o Ν. τα έδινε με τη σωστή σειρά στον Α., ο οποίος με τη σειρά του τα συναρμολογούσε κοιτώντας την εικόνα και διορθώνοντας κάθε απόκλιση «…εδώ κανονικά δε θέλει κάτι για να στερεωθεί;». Ο Μι. αποτελούσε την κρυφή βοηθητική δύναμη όπου παρατηρούσε την όλη διαδικασία, μάθαινε μέσω της παρατήρησης και όπου κρινόταν σκόπιμο έκανε τις παρεμβάσεις του, «…εδώ το έβαλες λάθος, …είναι λίγο ανάποδα νομίζω …δεν ταιριάζει με την φωτογραφία, …να μετράτε τις τρύπες, …εμένα γιατί δε με ακούτε;». Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα. Ο Α. είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα, «…λοιπόν, θα δίνει ο Με… εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Ν. επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή. Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία, «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές. Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές την κατασκευή και προέβλεπε από πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα την κατασκευή και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή» (εντολή loop). Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη με αυτές τις εντολές. Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με τα Lego. Ανέφεραν πως όλοι πλέον θα λένε πως έχουν χτίσει με τουβλάκια ένα αυτοκίνητο ρομπότ και ότι τους άρεσε πάρα πολύ. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ, «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να τις δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει». Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, όπως καταγράφηκαν από τον ερευνητή, συνοψίζονται στα εξής: Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «…καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία, «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας, «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο.». Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το πρότζεκτ είχε απορροφήσει τους μαθητές. Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία, «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ χωρίς να μειώνεται στις επόμενες συναντήσεις παρότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις. Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις, «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φώς». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο. Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή διότι τα μέλη της προέρχονταν από την ίδια σχολική τάξη και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νι. όπου αρχικά ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Α. τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του. Εργάζονταν όλοι οι μαθητές με τον ίδιο ζήλο και η ικανοποίησή τους είχε την ίδια ένταση και έκφραση.
Συμπεράσματα – Ευρήματα Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις. Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές LEGO Mindstorms με το ενσωματωμένο στο Τούβλο NXT λογισμικό και με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή [Marjo Virnes και Erkki Sutinen (2008)]. Όλοι οι μαθητές συμφώνησαν ότι τελικά ήταν εύκολο και διασκεδαστικό να κατασκευάσουν ένα ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων, η κοινωνικοποίηση και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός. Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους. Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία. Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Η μελέτη των Eija Karna-Lin και λοιπών [Eija Karna-Lin et al. (2006)] αναφέρει επίσης ότι η πηγή της ελλιπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων. Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών [Νικολός Δ. κ.α. (2008); Karatrantou & Panagiotakopoulos (2008)] δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη. Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη [Eija Karna-Lin et all, (2006)], η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή. Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά). Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.
Διδακτικές Προτάσεις Οι ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα επίσης και τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους. Η εκπαιδευτική ρομποτική εξασφαλίζει ένα νέο τρόπο προσέγγισης των ΤΠΕ που μπορεί να εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών ενώ έρχονται σε επαφή με σημαντικές της έννοιες. Η έλλειψη εμπειρίας στη χρήση αυτού του μέσου δε θα πρέπει να αποθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο. Τα προσδοκώμενα οφέλη για τους εκπαιδευτικούς είναι ο εμπλουτισμός των διδακτικών επιλογών τους με τα εργαλεία τόσο των ΤΠΕ όσο και της εκπαιδευτικής ρομποτικής και όχι μόνο στο αντικείμενο της πληροφορικής [Νικολός κ.ά. (2011)]. Μπορούν επίσης να σχεδιάσουν τα δικά τους σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας που ανταποκρίνονται και προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες τους κάθε μαθητή τους αλλά και της κάθε ομάδας μαθητών. Οι δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, δημιουργικότητας, διαχείρισης συναισθήματος και επίλυσης προβλημάτων, είναι απαραίτητες στη σημερινή πραγματικότητα και η καλλιέργειά τους πρέπει να αποτελεί το στόχο ενασχόλησης των μαθητών που φοιτούν σε ειδικό σχολείο τόσο μέσω των ρομποτικών κατασκευών όσο και των προγραμματισμό τους. Αναφορές
Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster
Eija Karna-Lin et al (2006) Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, Proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06)
Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR, Venice, Italy
Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008) How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago, IL, USA
Marjo Virnes (2008) Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland
Papert, S. (1980) Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York: Basic Books
Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93.
Williams, L., & Kessler, R. (2000) All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM, 43(5), 108-144.
Γρηγοριάδου, Μ., Γόγουλου, Α., Γουλή, Ε., & Σαμαράκου, M. (2004). Σχεδιάζοντας «Διερευνητικές και Συνεργατικές» δραστηριότητες σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού. Πρακτικά 2ης Διημερίδας με Διεθνή Συμμετοχή «Διδακτική της Πληροφορικής» (σ. 86-96), Βόλος
Νικολός Δ., Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ. (2008) Αξιοποίηση του MicroWorlds EX Robotics για την κατανόηση βασικών δομών προγραμματισμού, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, Πάτρα
Νικολός Δ., Μισιρλή Α., Δαβράζος Γ., Μπακόπουλος Ν., Κόμης Β. (2011), Εξοικείωση με τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch και το ρομποτικό πακέτο Lego WeDo, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΤΠΕ, Πάτρα
Abstract This project is an experimental application of educational robotics in the field of special education in Greece. It studies the interactive relationships of the students and the emotions drawn from the procedure. The educational activity took place in a Special School of Eastern Attica in which participated four senior students. The students cooperated in order to understand, design, built and program a robotic structure so that it would make certain movements under programmed commands by the students. A great care was given to each student’s psycho emotional state during every process, final outcome and during the evaluation of the students’ structures. The observation of the project and the evaluation of the students’ actions indicate that this educational activity helped them to understand the function of basic components and programming structures through the exchange of thoughts, knowledge, ideas and the development of sociability and emotional maturity.
Τσικολάτας Α. (2011) Η Εκπαιδευτική Ρομποτική στην Ειδική Αγωγή. Πάτρα
Η Αληθινή αξία του δαχτυλιδιού Από το βιβλίο του Χόρχε Μπουκάι «Να σου πω μια ιστορία»
Υπάρχει μια παλιά ιστορία για ένα παιδί που πήγε να ζητήσει τη βοήθεια ενός σοφού: «Ήρθα, δάσκαλε, γιατί νοιώθω τόσο ασήμαντος που δεν έχω όρεξη να κάνω τίποτα. Μου λένε ότι δεν αξίζω τίποτα, ότι δεν κάνω τίποτα σωστά, ότι είμαι αδέξιος και χαζός. Πως μπορώ να βελτιωθώ; Τι μπορώ να κάνω για να με εκτιμήσουν περισσότερο;» Ο δάσκαλος, χωρίς να τον κοιτάξει, του είπε: «Πόσο λυπάμαι, αγόρι μου. Δεν μπορώ να σε βοηθήσω γιατί πρώτα πρέπει να λύσω ένα δικό μου πρόβλημα. Μετά, ίσως…» και ύστερα από μια παύση συνέχισε «Αν θέλεις να με βοηθήσεις εσύ, μπορεί να λύσω γρήγορα το πρόβλημά μου και μετά να μπορέσω να σε βοηθήσω». «Ε… μετά χαράς, δάσκαλε» είπε διστακτικά ο νεαρός, νοιώθοντας ότι τον υποτιμούσαν για άλλη μια φορά και μετέθεταν τις ανάγκες του. «Ωραία», συνέχισε ο δάσκαλος. Έβγαλε το δαχτυλίδι που φορούσε στο αριστερό του χέρι και το έδωσε στο αγόρι, λέγοντας: «Πάρε το άλογο που είναι εκεί έξω και τρέξε στην αγορά. Πρέπει να πουλήσω αυτό το δαχτυλίδι για να πληρώσω ένα χρέος. Είναι ανάγκη να πάρεις όσο περισσότερα χρήματα μπορείς για αυτό. Και με κανέναν τρόπο μη δεχτείς λιγότερα από ένα χρυσό φλουρί. Πήγαινε και έλα με το χρυσό φλουρί όσο πιο γρήγορα μπορείς». Ο νεαρός πήρε το δαχτυλίδι κι έφυγε. Μόλις έφτασε στην αγορά άρχισε να προσφέρει το δαχτυλίδι στους εμπόρους που το κοίταζαν με κάποιο ενδιαφέρον, ώσπου ο νεαρός έλεγε τι ζητούσε γι’ αυτό. Όταν το παιδί έλεγε «ένα χρυσό φλουρί» άλλοι γελούσαν, άλλοι του γύριζαν τις πλάτες και μόνο ένας γέροντας φάνηκε αρκετά ευγενικός για να μπει στον κόπο να του εξηγήσει ότι ένα χρυσό φλουρί ήταν πάρα πολύ για ένα δαχτυλίδι. Θέλοντας να βοηθήσει, ένας του πρόσφερε ένα ασημένιο νόμισμα κι ένα μπακιρένιο τάσι, όμως, ο νεαρός είχε οδηγίες να μη δεχτεί λιγότερα από ένα χρυσό φλουρί κι έτσι απέρριψε την προσφορά. Αφού προσπάθησε να πουλήσει το κόσμημα σε όποιον συνάντησε στο δρόμο του στην αγορά – και σίγουρα θα ήταν πάνω από εκατό άτομα – παραδέχτηκε την αποτυχία του, καβάλησε το άλογο και γύρισε πίσω. Πόσο θα ήθελε ο νεαρός να είχε ένα χρυσό φλουρί για να το δώσει στο δάσκαλο και να τον γλυτώσει από το πρόβλημά του. Έτσι, θα έπαιρνε κι αυτός τη συμβουλή και τη βοήθεια του δασκάλου. Μπήκε μέσα στην κάμαρη. «Δάσκαλε» είπε, «λυπάμαι. Είναι αδύνατο να τα καταφέρω. Ίσως να μπορούσα να πάρω δύο ή τρία ασημένια, όμως, νομίζω ότι δεν μπορώ να γελάσω κανέναν για την πραγματική αξία του δαχτυλιδιού». «Αυτό που είπες είναι πολύ σημαντικό, νεαρέ μου φίλε» απάντησε χαμογελώντας ο δάσκαλος. «Πρέπει πρώτα να μάθουμε την αληθινή αξία του δαχτυλιδιού. Καβάλησε πάλι το άλογο και πήγαινε στον κοσμηματοπώλη. Ποιος άλλος θα ξέρει καλύτερα; Πες του ότι θέλεις να το πουλήσεις και ρώτησέ τον πόσα μπορεί να πιάσει. Όμως, μην του το πουλήσεις όσα κι αν σου προσφέρει. Γύρισε πίσω με το δαχτυλίδι». Ο νεαρός καβάλησε το άλογο κι έφυγε πάλι. Ο κοσμηματοπώλης εξέτασε το δαχτυλίδι στο φως του κεριού, το κοίταξε με το φακό, το ζύγισε και μετά είπε στο παιδί: «Πες στο δάσκαλο, αγόρι μου, ότι αν θέλει να το πουλήσει αμέσως, δεν μπορώ να του δώσω παραπάνω από πενήντα οχτώ χρυσά φλουριά για το δαχτυλίδι του». «Πενήντα οχτώ χρυσά;» φώναξε το παιδί. «Ναι» απάντησε ο κοσμηματοπώλης. «Βέβαια,, με λίγη υπομονή θα μπορούσαμε να βγάλουμε γύρω στα εβδομήντα χρυσά φλουριά, όμως, αν είναι επείγον…» Ο νεαρός έτρεξε συγκινημένος στο σπίτι του δασκάλου να του πει τα καθέκαστα. «Κάθισε» του είπε ο δάσκαλος αφού τον άκουσε. «Είσαι κι εσύ σαν αυτό το δαχτυλίδι. Ένα πολύτιμο και μοναδικό κόσμημα. Και σαν τέτοιο, πρέπει να σ’ εκτιμήσει ένας αληθινός ειδικός. Γιατί στη ζωή σου γυρίζεις εδώ κι εκεί ζητώντας να εκτιμήσει ο καθένας την πραγματική σου αξία;» Και μ’ αυτά τα λόγια, έβαλε πάλι το δαχτυλίδι στο μικρό του δάχτυλο του αριστερού του χεριού.
Συντομογραφίες
Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Ειδικό Εργαστήριο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Ε.Α. Ειδική Αγωγή Α.Μ.Ε.Α Άτομα με Ειδικές Ανάγκες Ε.Ε.Π. Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό Ε.Β.Π. Ειδικό Βοηθητικό Προσωπικό Κ.Ε.Δ.Δ.Υ. Κέντρο Ειδικής Διάγνωση Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης Τ.Π.Ε. Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών I.C.T. Information and Communication Technology Κ.Δ.Α.Υ. Κέντρο Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης Μ.Δ. Μαθησιακές Δυσκολίες
Περίληψη Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί αρκετά ερευνητικά εκπαιδευτικά προγράμματα που αφορούν τη χρήση των Lego Mindstorms στον ελληνικό και ξένο χώρο, με πολλά θετικά μαθησιακά αποτελέσματα. Ωστόσο, στο χώρο της ειδικής αγωγής, η έρευνα που συντελείται στο εξωτερικό βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, όπου γίνονται ακόμη και συγκρίσεις μεταξύ ρομποτικών τεχνολογιών , ενώ στην Ελλάδα απουσιάζει. Η παρούσα εργασία, αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο χώρο της ειδικής αγωγής και μελετά την αλληλεπιδραστική σχέση των μαθητών και των συναισθημάτων τους από την διαδικασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε σε ένα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της Ανατολικής Αττικής με τη συμμετοχή τεσσάρων μαθητών της τελευταίας τάξης. Οι μαθητές συνεργάστηκαν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια μιας διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών. Η παρατήρηση της εργασίας και η αξιολόγηση των ενεργειών των μαθητών έδειξαν ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα τους βοήθησε να κατανοήσουν τη λειτουργία βασικών κατασκευαστικών δομών και προγραμματισμού, μέσα από την ανταλλαγή σκέψεων, γνώσεων και ιδεών, ανάπτυξη κοινωνικότητας και συναισθηματικής ωρίμανσης.
Abstract In the last few years, there have been held many research programs, in Greece and abroad, about the use of Lego Mindstorms with many positive outcomes. However, in the field of special education whilst the research which is going on abroad is quite advanced and even comparisons between robotics technology are being held, in Greece it is absent. This project is an experimental application of educational robotics in the field of special education. It studies the interactive relationships of the students and the emotions drawn from the procedure. The educational activity took place in a Special School of Eastern Attica in which participated four senior students. The students cooperated in order to understand, design, built and program a robotic structure so that it would make certain movements under programmed commands by the students. A great care was given to each student’s psycho emotional state during every process, final outcome and during the evaluation of the students’ structures. The observation of the project and the evaluation of the students’ actions indicate that this educational activity helped them the function of basic components and programming structures through the exchange of thoughts, of knowledge and ideas and through the development of sociability and emotional maturity.
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Η παρούσα εργασία χωρίζεται σε δέκα ενότητες. Στην πρώτη ενότητα γίνεται γίνεται μια εισαγωγή στην εκπαιδευτική ρομποτική και αναφέρονται ορισμένες από τις μελέτες που έχουν γίνει στον χώρο της γενικής και ειδικής αγωγής τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα. Στην δεύτερη ενότητα γίνεται μια μικρή ιστορική αναδρομή της εκπαιδευτικής ρομποτικής, όπου αναφέρονται τα στάδια εξέλιξής και η πορεία της μέχρι σήμερα. Στην τρίτη ενότητα γίνεται μια αποσαφήνιση των όρων και παρουσίαση των αντικειμένων που θα χρησιμοποιηθούν και αφορά η εργασία όπως είναι η ειδική αγωγή, το ειδικό σχολείο και το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής. Στην τέταρτη ενότητα παρουσιάζεται το παιδαγωγικό και θεωρητικό πλαίσιο της εκπαιδευτικής ρομποτικής, αναφέρονται οι θεωρητικοί της επιστήμης και το περιεχόμενο των μελετών και πορισμάτων τους καθώς και το προγραμματιστικό περιβάλλον. Στην πέμπτη ενότητα αναφέρονται οι υποθέσεις και τα ερωτήματα που απασχολούν την παρούσα έρευνα. Στην έκτη ενότητα παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, τα εργαλεία συλλογής δεδομένων, οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι και η διαδικασία. Στην έβδομη ενότητα αναφέρονται τα αποτελέσματα της έρευνας και τα ευρήματα αυτής μέσα από τα Φύλλα Εργασίας και τα άλλα εποπτικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν. Στην όγδοη ενότητα καταγράφονται τα συμπεράσματα της έρευνας στην ειδική αγωγή καθώς και τα ευρήματα. Στην ένατη ενότητα, αναφέρονται ορισμένες διδακτικές προτάσεις που εφιστούν την προσοχή των εκπαιδευτικών που επιθυμούν να εισάγουν την εκπαιδευτική ρομποτική στην τάξη τους που προέκυψαν από προηγούμενες μελέτες καθώς και από την παρούσα. Στη δέκατη ενότητα υπάρχει το παράρτημα όπου παρουσιάζονται τα συμπληρωμένα εποπτικά υλικά από τους μαθητές και τον ερευνητή καθώς και επιπλέον πληροφορίες.
1 Εισαγωγή Η ρομποτική τεχνολογία είναι παρούσα σε όλες τις εκδηλώσεις της καθημερινής μας ζωής. Aποτελεί έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και πολλά υποσχόμενο κλάδο της Τεχνολογίας, στον οποίον ο μαθητής ως μελλοντικός επιστήμονας θα μπορούσε να εργαστεί. Επίσης, η ρομποτική και οι αυτοματισμοί διδάσκονται πλέον σε αρκετά τμήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ο προγραμματισμός έχει διεισδύσει και στην δευτεροβάθμια και πρωτοβάθμια εκπαίδευση (kodu ) χάρη στην εμφάνιση ειδικών κατασκευαστικών εκπαιδευτικών πακέτων (construction kit) . Τα συστήματα αυτά καθώς και οι δράσεις που μπορούν να αναπτυχθούν μέσω αυτών ανήκουν στο χώρο των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) και ειδικότερα στην Εκπαιδευτική Ρομποτική . Ο προγραμματισμός των ρομποτικών συστημάτων δε θυμίζει σε τίποτα αυτόν που χρησιμοποιείται με τις παραδοσιακές γλώσσες προγραμματισμού. Δεν απαιτεί τη χρήση συμβόλων, αριθμών, εντολών, συντακτικών λεπτομερειών, απομνημόνευσης τεχνικών λεπτομερειών και απομνημόνευσης μεγάλης έκτασης πληροφορίας που αποτελούν τα συνηθισμένα προβλήματα των τυπικών γλωσσών προγραμματισμού (Brusilovsky et al., 1999). Από τη σκοπιά του εκπαιδευτικού, η διδασκαλία του προγραμματισμού αποτελεί μια πολύ δύσκολη αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέρουσα εργασία, ιδιαίτερα όταν αφορά μαθητές της ειδικής αγωγής. Συχνά όμως, διατυπώνονται απόψεις που θέτουν υπο αμφισβήτηση την παιδαγωγική αξία της, ιδιαίτερα για τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η αντίληψη αυτή φαίνεται να είναι έντονη και σε εκπαιδευτικούς της Πληροφορικής (Τζιμογιάννης, 2002). Πόσο μάλλον για την ειδική αγωγή. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται έντονο ενδιαφέρον για το σχεδιασμό δραστηριοτήτων διδασκαλίας προγραμματισμού στηριγμένων στη διερευνητική μάθηση (Ramadhan, 2000; Kolikant & Pollack, 2004) και στη συνεργατική μάθηση (Γρηγοριάδου κ.α., 2004). Οι Willliams & Kessler (2000) αναφέρουν ότι η συνεργασία μεταξύ των μαθητών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη μάθηση του προγραμματισμού. Οι προσεγγίσεις αυτές δίνουν έμφαση στον παιδαγωγικό σχεδιασμό της διδασκαλίας του προγραμματισμού και στη μετατόπιση από το συντακτικό στην καλλιέργεια δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων (αναλυτική σκέψη, αφαιρετική σκέψη, μοντελοποίηση λύσεων). Σε αυτή τη λογική αξιοποιούνται σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (π.χ. MicroWolds Pro, RoboLab) και «μικρόγλωσσες» (π.χ. Logo, Karel, BlueJ). Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο μάθησης αφορά την ενασχόληση με τις ρομποτικές κατασκευές και αποτελεί μια διαθεματική δραστηριότητα που υπηρετεί αποτελεσματικά διδακτικές παρεμβάσεις μέσα στο πλαίσιο του εποικοδομισμού . Μπορεί να αναδείξει δύσκολες γνωστικές έννοιες που συνδέονται με ποικίλα διδακτικά αντικείμενα, όπως η Πληροφορική, η Τεχνολογία, τα Μαθηματικά, η Φυσική, με αναπαραστατικό και καινοτόμο τρόπο ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την προσωπική έκφραση του μαθητή. Σε αυτό το πλαίσιο, η εκπαιδευτική ρομποτική μπορεί να αξιοποιηθεί για την πραγματοποίηση πειραματισμών και τη διερεύνηση σχέσεων σε διδακτικές παρεμβάσεις μικρής διάρκειας, ακόμη και στην ειδική αγωγή. Μελέτες που διεξάγονται στο εξωελλαδικό χώρο (Σκανδιναβικές , κυρίως χώρες αλλά και άλλες ευρωπαϊκές) την τελευταία δεκαετία αλλά και άλλες που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα , αποδεικνύουν πως η δημιουργική ρομποτική, με την αξιοποίηση του υλικού της Lego Mindstorms NXT , είναι ένα αξιόλογο εκπαιδευτικό εργαλείο με πολυδιάστατη χρησιμότητα. Οι εφαρμογές που καταγράφονται στη βιβλιογραφία αφορούν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και τα θέματά τους έχουν τεράστια ποικιλία. Ωστόσο λίγες μελέτες έχουν αφιερωθεί για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή και αυτές στο εξωτερικό . Επιπλέον, στόχος του «Μείζονος Προγράμματος Επιμόρφωσης των Εκπαιδευτικών» είναι ο μετασχηματισμός του ρόλου και της διδακτικής προσέγγισης των εκπαιδευτικών της πράξης με «έμφαση να δίνεται στη διδακτική πράξη και το ενδιαφέρον να εστιάζεται σε θέματα σχεδιασμού μιας διδασκαλίας ή ενός διδακτικού σεναρίου ή ενός project, με στόχο την ενεργοποίηση των εκπαιδευτικών και των μαθητών και την ανάδειξη του ρόλου τους στη διαμόρφωση του περιεχομένου και του παιδαγωγικού πλαισίου του Νέου Σχολείου» . Η εκπαιδευτική ρομποτική έχει τα απαραίτητα για την βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές ανάγκες και εξάλειψη των εμποδίων μάθησης εάν εστιαστεί στην ειδική εκπαιδευτική ανάγκη του μαθητή . Ωστόσο η εκπαιδευτική ρομποτική έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στο εξωτερικό ως εργαλείο για παιχνίδι και μάθηση των μαθητών με ειδικές ανάγκες . Στην εργασία αυτή, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα (να ανακαλύπτει κανείς πράγματα), επικοινωνία (χρήση της γλώσσας), κατασκευή (πραγμάτων) και έκφραση (συναισθημάτων και ιδεών) (Dewey 1997), επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια κάθε διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών.
2 Ιστορική αναδρομή εκπαιδευτική ρομποτικής Με μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην εκπαιδευτική ρομποτική, μπορούμε να αναφέρουμε πως στη δεκαετία του ’70 εμφανίζονται στο χώρο της εκπαίδευσης οι επιδαπέδιες χελώνες, οι οποίες προγραμματίζονται με τη βοήθεια ενσωματωμένου πληκτρολογίου. Αξιοποιήθηκαν σε παιδιά μικρής ηλικίας και αποτέλεσαν τον πρόδρομο των Logo – like περιβαλλόντων . Η έρευνα στο ΜΙΤ τη δεκαετία του ’80, έφερε στο προσκήνιο νέα ανοιχτά συστήματα τα οποία μπορούσαν να προσομοιώνουν με επιτυχία αυτοματισμούς, όπως για παράδειγμα, ένα «έξυπνο» θερμοκήπιο. Προγραμματίζονταν με γλώσσα παρεμφερή με τη γλώσσα Logo και ήταν σταθερά συνδεδεμένα στον υπολογιστή καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας τους. Στη δεκαετία του 90, o πρώτος κύβος που είχε δυνατότητα προγραμματισμού και μπορούσε να λειτουργήσει αυτόνομα κατασκευάστηκε στα εργαστήρια του ΜΙΤ σε συνεργασία με τη Lego (Resnick & Ocko, 1991, Resnick, 1993). Ο κύβος αυτός περιλάμβανε ένα μικροεπεξεργαστή ο οποίος επέτρεπε την αποθήκευση προγράμματος και τον έλεγχο αισθητήρων και μηχανών. Ταυτόχρονα, εμπορικές εταιρείες παρουσίασαν αντίστοιχα συστήματα. Ένα παράδειγμα αποτελούν τα LEGO Mindstorms Rombotic Invention Systems με τον προγραμματιζόμενο κύβο NXT (Remote Control Access), που εμφανίζονται στο τέλος της δεκαετίας του ’90. Μέσα από την εμπειρία τους με μαθητές διαφόρων ηλικιών, οι Resnick, Martin, Sargent, & Silverman, (1996) κατηγοριοποιούν τις εφαρμογές της εκπαιδευτικής ρομποτικής σε τρεις ευρύτερες κατηγορίες: i) τα ενεργά περιβάλλοντα (όπως, για παράδειγμα, ο αυτόματος φωτισμός ενός χώρου), ii) οι αυτόνομες οντότητες (όπως, για παράδειγμα, ένας δεινόσαυρος ρομπότ) και iii) τα προσωπικά πειράματα (όπως, για παράδειγμα, η μέτρηση της ταχύτητας του ποδηλάτου κατά τη διάρκεια της μετακίνησης του μαθητή από το σπίτι στο σχολείο). Οι Turbak & Berg (2002) εξερευνούν τις δυνατότητες ένταξης ιδεών της Μηχανολογίας στο μάθημα της Ρομποτικής με φοιτητές θεωρητικής κατεύθυνσης και επισημαίνουν τα οφέλη που αυτοί αποκομίζουν μεταφέροντας σημαντικές ιδέες της επιστήμης της Μηχανολογίας σε άλλους τομείς. Οι Rusk, Resnick, Berg, & Pezalla-Granlund (2008) οργανώνουν εργαστήρια ρομποτικής με παιδιά, εφήβους, οικογένειες και εκπαιδευτικούς σε ποικίλους χώρους: σχολεία, μουσεία και ινστιτούτα κατάρτισης. Τα εργαστήρια τους έχουν ένα κύριο θέμα γύρω από το οποίο περιστρέφονται και οργανώνονται όλες οι κατασκευές (μία μέρα στο πάρκο, η γιορτή, τα γενέθλια) και ολοκληρώνονται με έκθεση των έργων των συμμετεχόντων στην κοινότητα. Άλλοι ερευνητές εστιάζουν σε χαρακτηριστικά όπως η ομαδοσυνεργατική προσέγγιση και η διαθεματικότητα (Resnick, 1991). Η πρωτογενής έρευνα και το έργο του Papert στην ανάπτυξη μιας γλώσσας προγραμματισμού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αυτόνομα και από παιδιά μικρής ηλικίας (Papert, 1980), αποτέλεσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν ουσιαστικές και σημαντικές συνεργασίες μεταξύ του MIT Media Lab και της LEGO Corporation (Martin et al. 2000), αλλά και άλλων φορέων.
3 Αποσαφήνιση όρων 3.1 Ειδική αγωγή Με τον όρο «ειδική αγωγή» εννοούμε τους ιδιαίτερους τρόπους μεταχείρισης και εκπαίδευσης των ατόμων με ειδικές ανάγκες, τα ιδιαίτερα παιδαγωγικά σχήματα, με τα οποία ικανοποιούνται οι ιδιαίτερες προσωπικές ανάγκες των νέων αυτών ατόμων. Σκοπός της ειδικής αγωγής είναι να υποβοηθήσει, να υποστηρίξει και να βελτιώσει τη σωματική, τη συναισθηματική, την πνευματική και την κοινωνική κατάσταση αυτών των παιδιών, καθώς και των εφήβων. Επιπλέον, βασική επιδίωξη της ειδικής αγωγής είναι η επαγγελματική αποκατάσταση και κοινωνική ενσωμάτωση αυτών των παιδιών (Kirk, S. 1973). Επομένως, το έργο της ειδικής αγωγής δεν περιορίζεται σε μια απλή εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά αποτελεί μια συνολική βοήθεια ζωής , (Κρουσταλάκης, Γ. Σ., 1981:11-13. Κόμπου, Χρ. Θ. 1992:24-62). Σήμερα όλο και περισσότερο διευρύνεται ο κύκλος των περιπτώσεων με το οποίο ασχολείται η ειδική αγωγή. Έτσι, εκτός από τις συνηθισμένες περιπτώσεις ατόμων με αναπηρία ή ελαφρότερες μορφές δυσλειτουργίας στο σώμα (κωφά, τυφλά παιδιά, με αισθητηριακές λειτουργίες κ.ά.), περιπτώσεις με εγκεφαλική παράλυση, ή ορθοπεδικής φύσης ατέλειες, με νοητική στέρηση, με διαταραχές του συναισθήματος και της συμπεριφοράς, ενσωματώνονται και άλλες περιπτώσεις στον κύκλο της ειδικής αγωγής, όπως παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες στην προσχολική και σχολική ηλικία , , (Ιωαννίδου, Ε. 1993. Μαρκοβίτης, Μ.-Τζουριάδου, Μ., 1991: 25-54. Anstőtz, Chr., 1994:69-130), ακόμη και παιδιά και έφηβοι με αντικοινωνική συμπεριφορά που φτάνει στα όρια της νεανικής εγκληματικότητας. Επίσης, άλλα υποκείμενα έρευνας στο πεδίο της ειδικής αγωγής είναι οι περιπτώσεις εκείνες που χαρακτηρίζονται ως «κοινωνικού τύπου» περιπτώσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται ορφανά υπό κηδεμονία παιδιά, τα παραμελημένα, τα νόθα, τα άπορα, τα σκεπτικά παιδιά, τα παιδιά που οι γονείς τους έχουν χάσει τη γονεϊκή εξουσία (αλκοολικοί γονείς, έμποροι ναρκωτικών κ.ά.) (Φραντζεσκάκη, Ι. 1987). Ακόμη στο ευρύ πεδίο της ειδικής αγωγής περιλαμβάνονται τα παιδιά των μεταναστών και παλιννοστούντων ή τα παιδιά οικογενειών διαφόρων εθνικοτήτων που αναζητούν μια νέα πατρίδα. Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν προβλήματα κοινωνικής ένταξης, ψυχοπαιδαγωγικά, διγλωσσίας, σωματική ή πνευματική αναπηρία. Στις περιπτώσεις αυτές εφαρμόζονται προγράμματα αντισταθμιστικής αγωγής (Ζαχαρενάκη, Κ. 1992). Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, παρά την πανανθρώπινη διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα παιδιά με κινητική και διανοητική αναπηρία σήμερα στην Ελλάδα όχι μόνο δεν μπορούν να επιβιώσουν, αλλά διατρέχουν τον κίνδυνο με τον οποίο θα έρχονταν αντιμέτωπα τα ίδια παιδιά σε άλλες παλαιότερες εποχές. Δεν υπάρχει καμία νομοθετική πρόβλεψη για κοινωνικά επιδόματα ή άλλους είδους βοήθεια τόσο στους ενήλικους με αναπηρία μετανάστες, όσο και για τα παιδιά τους, παρά μόνο η σχετική προβλεπόμενη περίθαλψη. Ακολούθως, δεν έχει γίνει καμία ως τώρα στατιστική έρευνα σχετικά με τον αριθμό αυτών των παιδιών στην Ελλάδα, καθώς και με το ανερχόμενο ποσοστό μεταναστών με ειδικές ανάγκες. Βέβαια, ο δρόμος για μια τέτοια πορεία έρευνας είναι μακρύς, αν λάβουμε υπόψη ότι οι μεγάλες εξελίξεις στον κλάδο της ειδικής αγωγής συντελέστηκαν από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα (Καλαντζή, Κ. 1984: 59-61). Στις μέρες μας τόσο η ειδική αγωγή όσο και το ειδικό σχολείο δείχνουν μια τάση μετάβασης από το κοινωνικό περιθώριο, όπου βρίσκονταν, στο επίκεντρο της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. Οι γονείς πολλών παιδιών με ειδικές ανάγκες επιχειρούν με κάθε τρόπο την ένταξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, ώστε μέσα από εξατομικευμένες παιδαγωγικές συνθήκες να μπορέσει το παιδί να κοινωνικοποιηθεί (Παπάνης Ευστρ., Γιαβρίμης Π., Βίκη Αγνή 2007: 33-76). Σήμερα έχει αναπτυχθεί μια νέα παιδευτική λειτουργία, που αφορά στην κατάρτισή του στον επαγγελματικό τομέα και στη μύηση του στο χώρο της εργασίας, ώστε να οριστικοποιηθεί η μορφή της κοινωνικής ένταξής του. Στην εποχή μας έχει αμβλυνθεί βαθμιαία η αντίληψη ότι τα ανάπηρα άτομα σε μια ανταγωνιστική και καταναλωτική κοινωνία είναι αντιπαραγωγικά (Δελλασούδας, Λ. 1991). Οι κατηγορίες των παιδιών που εξετάζει και θεραπεύει η ειδική αγωγή είναι οι εξής (Κρουσταλάκης, Γ. Σ. 19;;:100-107):
Παιδιά με ψυχοπαιδαγωγική απόκλιση και κοινωνική δυσπροσαρμοστία, γεγονός που εκδηλώνεται κυρίως στη συμπεριφορά του, στις σχέσεις του με τους άλλους ή ακόμη και στο χώρο της εργασίας.
Παιδιά με σοβαρές σωματικές παθήσεις ή κάποια καθυστέρηση στη λειτουργία μιας μεμονωμένης ή περισσότερων αισθήσεων, όπως παιδιά μειονεκτικής ακοής, με ελαττωματική όραση, τυφλά, κωφά. Επίσης, παιδιά με διαταραχές ψυχοκινητικής φύσεως, όπως αυτά που μειονεκτούν νευρολογικά (εγκεφαλική παράλυση, επιληψία, δισχιδής ράχη κ.ά.). Παιδιά, τα οποία πάσχουν από κάποιο χρόνιο νόσημα. Πρόκειται για παιδιά ευπαθή με χαμηλή ζωτικότητα (Kirk, A. S., 1973:10-41. Τζόνσον, Β.-Βέρνερ, Ρ., 1983:47-52, 53-63 ).
Παιδιά με ψυχικές αποκλίσεις και δυσπροσάρμοστα, όπως αυτά που παρουσιάζουν πνευματική καθυστέρηση ή υπεροχή. Παιδιά που εμφανίζουν διαταραχές στην συμπεριφορά (επιθετικά, δειλά, ασταθή, ευσυγκίνητα και υπερευαίσθητα, κυκλοθυμικά, εκρηκτικά, με νευρωτικές συνήθειες, παραστρατημένα και εγκληματικά). Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται και τα ψυχικώς ασθενή παιδιά (αγχώδης νεύρωση, ψυχαναγκαστικές νευρώσεις, υστερία, υποχονδρίαση, κατάθλιψη, παιδική σχιζοφρένεια, πρώιμες ψυχωτικές διαταραχές, οργανικές παιδικές ψυχώσεις, καθώς και παιδιά με ψυχοσωματικό σύνδρομο και ψυχονευρωτικές διαταραχές (ύπνου, τροφής, απόκρισης, σεξουαλικής ζωής, ψυχοκινητικές διαταραχές) (Kirk, A. S., 1973: 473-511).
Παιδιά με διαταραχές του λόγου, όπως αυτά που εμφανίζουν διαταραχές στη φωνή (αφασία, δυσφασία κ.ά.), ωτογενείς αλαλία και δυσλαλία, παιδική αλαλία και δυσλαλία, ειδικές δυσλαλίες και δυσφασίες, διαταραχές στο γραπτό λόγο (αλεξία, δυσλεξία, αγραφία, δυσγραφία) (Kirk, A. S., 1973: 89-126).
Ειδικές κατηγορίες δυσπροσάρμοστων παιδιών, όπως αυτά που παρουσιάζουν σχολική δυσπροσαρμοστία, φαινομενική σχολική καθυστέρηση, ειδικές διαταραχές στον τομέα σχολικών μαθήσεων, παιδαγωγικώς καθυστερημένοι μαθητές, καθώς και κοινωνικές περιπτώσεις ψυχοπαιδαγωγικής απόκλισης (ορφανά από κηδεμονία παιδιά, παιδιά υπό την προστασία διαφόρων υπηρεσιών, υιοθετημένα παιδιά).
3.2 Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης Το έργο στο Ειδικό Εργαστήριο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Παμμακάριστος, πέρα των μαθησιακών, αφορά θέματα Πρόληψης, Ψυχοδιαγνωστικής, Συμβουλευτικής, Υποστηρικτικής, Ψυχοθεραπείας, Έρευνας. Βρίσκετε στη Νέα Μάκρη Ανατολικής Αττικής και στεγάζεται σε κτίριο δωρεάς του Ιδρύματος Παμμακάριστος στη Λεωφόρο Μαραθώνα 1. Πιο συγκεκριμένα, το Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακαρίστου απευθύνεται σε μαθητές με διαγνωσμένες ως σοβαρές ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι οποίες είναι αποτέλεσμα: α) συγκεκριμένης αναπηρίας (νοητική ανεπάρκεια, νοητική ανωριμότητα, διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή κ.ά.), β) πολλαπλών αναπηριών (νοητική ανεπάρκεια σε συνδυασμό με σοβαρά προβλήματα ακοής, νοητική ανεπάρκεια σε συνδυασμό με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή), γ) σύνθετων γνωστικών, συναισθηματικών και κοινωνικών δυσκολιών που πιστοποιούνται από Κ.Ε.Δ.Δ.Υ. ή αναγνωρισμένες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες. Στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου υπάρχει επίσης ψυχολόγος, κοινωνική λειτουργός, λογοθεραπευτής και εργοθεραπεύτρια που αποτελούν το Ειδικό Εκπαιδευτικό προσωπικό (Ε.Ε.Π.) και κοινωνικοί φροντιστές που αποτελούν το Ειδικό Βοηθητικό Προσωπικό (Ε.Β.Π.). Στόχοι του Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου είναι η προεπαγγελματική κατάρτιση και προετοιμασία των μαθητών, η ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων και κοινωνικής ένταξης των μαθητών, η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και η αναγνώριση του έργου του σχολείου. Τα προγράμματα που λειτουργούν στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου είναι: α) Κουζίνα & Σίτιση (Προετοιμασία γεύματος, Κανόνες ασφαλείας, Χρήση οικιακών σκευών), β) Κηπουρική (Σπορεία, πότισμα, περιποίηση φυτών, Καθαρισμός αυλής, Περιβαλλοντική Συνείδηση), γ) Μαθηματικά (Προασκήσεις για την εξοικείωση με μαθηματικές έννοιες, χρήση χρημάτων), δ) Γλώσσα (Ενίσχυση κατεκτημένων εννοιών, Εισαγωγή σε νέες έννοιες) ε) Τεχνικά (Εξοικείωση με διάφορα υλικά, Αισθητηριακή ενεργοποίηση, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και περιφερειακά) στ) Γυμναστική (Ενεργοποίηση, Ενίσχυση αδρής κίνησης, Καλλιέργεια ομαδικότητας) ζ) Εργοθεραπεία (Ενίσχυση λεπτής κινητικότητας, Δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης) η) Λογοθεραπεία (Ατομικά προγράμματα αντιμετώπισης δυσκολιών στο λόγο και στην επικοινωνία) θ) Ψυχολογική Υποστήριξη, Συμβουλευτική Γονέων
3.3 Εκπαιδευτική Ρομποτική Η αξιοποίηση της ρομποτικής εκπαίδευσης αποτελεί κινητήριο δύναμη για μάθηση και διασκέδαση. Αποτελεί αντικείμενο της constractivist και constructionism (εποικοδομιστικής) μάθησης. Ως εκ τούτου, ο μαθητής οφείλει να έχει μια ελάχιστη κατανόηση της λειτουργίας της, να είναι σε θέση να τη χρησιμοποιεί αποτελεσματικά και να αντιλαμβάνεται τη συμβολή που μπορεί να έχει αυτή στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του. Τα εκπαιδευτικά πακέτα ρομποτικών κατασκευών μπορούν να προσφέρουν πολλά οφέλη στην ειδική αγωγή, σε μια λογική διδασκαλίας του προγραμματισμού, όχι με την έννοια του υπολογισμού, αλλά με την έννοια της αλληλεπίδρασης, όπου τα δεδομένα δεν είναι τιμές (values) αλλά οντότητες που θα παρατηρηθούν και τα αποτελέσματα δεν είναι νέες τιμές αλλά ενέργειες μέσα σε μια δυναμική διαδικασία. Μια τέτοια λογική υλοποιείται σε ένα αντικειμενοστραφές πλαίσιο όπου ο δεσμός ανάμεσα στη συμπεριφορά της ρομποτικής κατασκευής και στο πρόγραμμα του μαθητή είναι ισχυρός και άμεσα παρατηρήσιμος (Lawhead et al. 2002). Σήμερα στην αγορά υπάρχουν συστήματα όπως το Robolab που είναι ιδανικό για τους μαθητές που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον προγραμματισμό, το ΝXT Mindstorms της LEGO, το FischerTechnik Mobile, τα Elekit Robots , το Sony Aibo , το Vex Robotics , το Topobo robotics , τα οποία λειτουργούν με παρόμοια λογική.
3.4 Lego Mindstorms NXT Το περιβάλλον των Lego Mindstorms NXT, είναι ένα περιβάλλον πλούσιο σε υλικά (τουβλάκια, συνδέσμους, καλώδια), το οποίο διέπεται από τις Θεωρίες Οικοδόμησης της Γνώσης, σύμφωνα με τις οποίες οι μαθητές δε μαθαίνουν απλώς γεγονότα, εξισώσεις και τεχνικές αλλά μαθαίνουν να σκέπτονται με κριτικό και συστηματικό τρόπο για να λύσουν ένα πρόβλημα (Papert, 1993). Το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής περιέχει συνολικά 431 δομικά στοιχεία LEGO και μια πλατφόρμα ανάπτυξης εφαρμογών με επεξεργαστή 32 bit (ΑRΜ7) η οποία υποστηρίζει οθόνη LCD, ηχείο 8Ω, Bluetooth, τέσσερις εισόδους και 3 τρεις εξόδους, πλήκτρα ελέγχου και θύρα USB για σύνδεση με Η/Υ. Το περιβάλλον που χρησιμοποιείται για τον προγραμματισμό των ρομποτικών κατασκευών είναι το εκπαιδευτικό λογισμικό LEGO ® MINDSTORMS ® NXT που βασίζεται στη χρήση εικονιδίων και είναι μια εκπαιδευτική έκδοση του επαγγελματικού λογισμικού LabVΙEW του National Instruments. Το λογισμικό έχει μια διαισθητική διεπαφή «σύρε και άφησε» (drag and drop) και ένα γραφικό προγραμματιστικό περιβάλλον, το οποίο καθιστά την εφαρμογή προσιτή για έναν αρχάριο, αλλά και εξίσου δυναμική για έναν εξειδικευμένο χρήστη.
4 Το παιδαγωγικό, θεωρητικό και προγραμματιστικό πλαίσιο της εκπαιδευτικής ρομποτικής Ο Papert έχει υποστηρίξει την άποψη ότι ο εποικοδομισμός στηρίζεται στην άποψη ότι τα παιδιά αποδίδουν καλύτερα όταν ανακαλύπτουν μόνοι τους την γνώση που χρειάζονται. Στον πυρήνα της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι η κατασκευή και αυτή αφορά τόσο την κατασκευή του μηχανικού μέρους του ρομπότ όσο και τον προγραμματισμό της συμπεριφοράς του. Η οργανωμένη ή πληροφοριακή γνώση αποδίδει τα μέγιστα όταν τα παιδιά υποστηρίζονται ηθικά, ψυχολογικά, υλικά, διανοητικά για τις προσπάθειές τους . Ο Papert στο άρθρο του Situating Constructionism (1991) αναφέρεται στην εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο που επεκτείνει τις δυνατότητες της Logo, επιτρέπει την κατασκευή μοντέλων που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους (active models) και εστιάζει στη σημασία της κατασκευής για την ανάδειξη σημαντικών ιδεών. Η κατασκευή είναι στην προκειμένη περίπτωση το όχημα μέσα από το οποίο συντελείται η μάθηση. Είναι το εργαλείο μέσα από το οποίο οι ιδέες οργανώνονται και αποκτούν περιεχόμενο και συνδέονται με τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο (Brown, Collins & Duguid, 1989). Η ιδέα «Μαθαίνω κατασκευάζοντας» (learning by making ή learning through design) είναι στην καρδιά της φιλοσοφίας του κατασκευαστικού εποικοδομισμού (constructionism), που ενέπνευσε αρχικά την κατασκευή των εργαλείων εκπαιδευτικής ρομποτικής. Η παιδαγωγική αυτή προσέγγιση, την οποία θεμελίωσαν ο Papert και οι συνεργάτες του (Papert, 1991, 2000), αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενός πλαισίου αξιοποίησης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία ικανού να προκαλέσει ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο διδάσκουν οι εκπαιδευτικοί και μαθαίνουν οι μαθητές (Ackermann, 2001). Είναι κοινά παραδεκτό πως η αξία των μηχανολογικών κατασκευών στο σχολικό περιβάλλον είναι σχετικά υποτιμημένη, ακολουθώντας μια παράδοση που θέλει τις πρακτικές εφαρμογές να έχουν μικρότερη κοινωνική αποδοχή από τις αντίστοιχες θεωρητικές έννοιες. Όμως, η τεχνολογική εξέλιξη έφερε στην επιφάνεια την άρρηκτη σύνδεση ανάμεσα στις Φυσικές Επιστήμες και στην Τεχνολογία. Η Τεχνολογία αποτέλεσε και αποτελεί το ερέθισμα που οδηγεί την επιστημονική έρευνα.
4.1 Η εκπαιδευτική ρομποτική στην ειδική αγωγή Η εκπαιδευτική ρομποτική φαίνεται να είναι για όλους, όχι μόνο για αυτούς που έχουν κλίση ή τους υψηλούς διανοητικά μαθητές. Είναι δηλαδή εργαλεία τα οποία εύκολα γίνονται προσιτά σε αρχάριους, εμπλουτίζονται με πολλές δυνατότητες τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας ειδικός, αλλά κυρίως είναι κατάλληλα για ποικίλους αυθεντικούς και προσωπικούς πειραματισμούς. Είναι εργαλείο το οποίο είναι το ίδιο προσιτό σε όλους, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούν καλύτερα, ανεξάρτητα από τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά τους (Resnick & Silverman, 2005). Αυτό εξηγεί και την ποικιλία των εφαρμογών που συναντάμε στην έρευνα, εφαρμογές σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, εφαρμογές ενταγμένες στο κανονικό σχολικό πρόγραμμα ή εκτός αναλυτικού προγράμματος, δραστηριότητες για παιδιά με ιδιαίτερο μαθησιακό ή κοινωνικό προφίλ. Οι Resnick & Silverman (2005), εύστοχα παρατηρούν ότι «…τα παιδιά θα συνεχίσουν να εκπλήσσονται (και να μας εκπλήσσουν) καθώς διερευνούν τις δυνατότητές τους αξιοποιώντας τα εργαλεία αυτά για εργασίες όπως η μέτρηση της ταχύτητας με την οποία τρέχει το skateboard ή η κατασκευή κοσμημάτων που αλλάζουν χρώμα ανάλογα με το περιβάλλον τους» (Resnick et al., 1998). Ωστόσο, στην ειδική αγωγή, η κατασκευή και ένωση των τεμαχίων lego είναι από μόνη της μια δύσκολη διαδικασία που απαιτεί διανοητικές και πρακτικές δεξιότητες, πόσο μάλλον ο υπολογιστικός προγραμματισμός. Αναμφισβήτητα, η εκπαιδευτική ρομποτική αποτελεί ένα ιδανικό πρακτικό εργαστήριο για την υλοποίηση μιας τέτοιας διδασκαλίας, εφόσον οι μαθητές μπορούν στην πράξη να μελετήσουν τη λειτουργία μηχανών, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν. Με παρόμοιο τρόπο, η εκπαιδευτική ρομποτική αποτελεί ιδανικό εργαλείο για την εισαγωγή απλών εννοιών της Πληροφορικής. Ιδέες όπως η αξιοπιστία, τα λάθη και η αντιμετώπισή τους, η λειτουργία σε πραγματικές συνθήκες αποτελούν μέρος των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο μαθητής προγραμματίζοντας τη λειτουργία μια ρομποτικής κατασκευής. Η εκπαιδευτική ρομποτική προσθέτει αξία στον χώρο εκπαίδευσης της ειδικής αγωγής και αποτελεί απόδειξη το γεγονός ότι τα παιδιά που χρησιμοποίησαν την εκπαιδευτική ρομποτική έχουν ξεπεράσει μεγάλα εκπαιδευτικά εμπόδια . Επιπλέον, παιδιά με ελλειμματική προσοχή παρατηρήθηκε ότι συγκεντρώνονται στη ρομποτική κατασκευή για μία και μισή ώρα και παιδιά με προβλήματα κοινωνικότητας, αλληλεπίδρασαν μεταξύ τους υπό τις ίδιες συνθήκες .
5 Ερευνητικά ερωτήματα Ερευνάται ο βαθμός στον οποίο οι μαθητές με διάφορες ειδικές ανάγκες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με τη ρομποτική κατασκευή, συνεργάζονται ομαδικά καθώς επίσης και τι είδους συναισθήματα αναπτύσσονται μέσα από την διαδικασία που συντελείται κατά την εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής.
6 Μεθοδολογία Η εκπαιδευτική δραστηριότητα που παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης Αττικής, στο πλαίσιο του μαθήματος των Η/Υ. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό. Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες: Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT. Η δραστηριότητα αυτή υλοποιήθηκε στις πρώτες δύο συναντήσεις των μαθητών προκειμένου να ολοκληρωθεί η συναρμολόγηση . Σε αυτές, ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε όλα τα εξαρτήματα του πακέτου Lego Mindstorms και οι μαθητές αξιοποίησαν τα «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα» και «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια». Οι μαθητές επεξεργάστηκαν όλα τα εξαρτήματα με εμφανή ενθουσιασμό και ορισμένοι αμέσως άρχισαν να προσπαθούν να βρουν ποια ενώνονται μεταξύ τους και να φτιάχνουν τις δικές τους εκδοχές. Στη συνέχεια ασχολήθηκαν με την ονομασία των εξαρτημάτων, την μελέτη των εικόνων του βιβλίου οδηγιών, μια δοκιμαστική ένωση του τούβλου NXT (εγκέφαλος, όπως ονόμασαν ομόφωνα οι μαθητές) με ένα καλώδιο και έναν κινητήρα, όπου και εφάρμοσαν κίνηση σε έναν τροχό (μεγάλη ρόδα). Τέλος ολοκλήρωσαν την κατασκευή και της έδωσαν όνομα καθώς και μερικές απλές εντολές. Συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας: Η δραστηριότητα αυτή υλοποιήθηκε στη τρίτη, τέταρτη και πέμπτη συνάντηση των μαθητών. Ο ερευνητής είχε το ρόλο παρατηρητή και διευκοληντή ενώ οι μαθητές αξιοποίησαν τα «Φύλλο Εργασίας 3: Κατασκευάζω ρομπότ αυτοκίνητο», «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο» και «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη». Σ’ αυτές τις συναντήσεις, οι μαθητές εξοικειώθηκαν με τη χρήση των διαφόρων αισθητήρων και τον προγραμματισμό εντολών μέσω του Τούβλου NXT. Η αγγλική γλώσσα στάθηκε εμπόδιο στους μαθητές καθότι οι εικόνες και τα πλήκτρα της πλοήγησης αποτέλεσαν την κύρια επικοινωνία τους με το Τούβλο NXT.
6.1 Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών. Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών. Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους. Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και συμπεριφορές των μαθητών. Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον Η/Υ.
6.2 Το Δείγμα Το δείγμα αποτελείται από τέσσερα (4) αγόρια, χρονολογικής ηλικίας 20 έως 22 ετών και νοητικής ηλικίας μαθητών δημοτικού σχολείου όπου συγκρότησαν μια ενιαία ομάδα. Για όλους τους μαθητές, είναι η τελευταία τους χρονιά στο ειδικό σχολείο, έπειτα, ίσως παρακολουθήσουν κάποιο εργαστήριο ή άλλο τομέα εκπαίδευσης, προκειμένου να εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Όλοι οι μαθητές είναι σε θέση να χειρίζονται Η/Υ, να δραστηριοποιούνται σε διάφορα ηλεκτρονικά προγράμματα και έχουν την εμπειρία εργασίας με διαδραστικό πίνακα. Ωστόσο δεν έχουν καμία γνώση προγραμματισμού. Οι μαθητές έχουν διαγνωστεί με ποικίλες ειδικές εκπαιδευτικές και μη ανάγκες και σύνδρομα . Ο ερευνητής – εκπαιδευτικός γνώριζε από πριν την διάγνωση και την ιδιαίτερη μεταχείριση που απαιτεί να έχει κάθε μαθητής. Μελέτησε τον φάκελο διάγνωσης όπου περιλαμβάνει το ιστορικό του μαθητή την τελευταία δεκαετία και την μαθησιακή, ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Επίσης είχε και την εμπειρία και γνώση μεταχείρισης καθότι ήταν μαθητές τους σε δικό του μάθημα τουλάχιστον μια ώρα την εβδομάδα. Έτσι μειώθηκαν οι πιθανότητες αποτυχίας της έρευνας. Ακολουθεί πίνακας με το προφίλ τον μαθητών βάση του ιστορικού τους φακέλου:
Ημ. γέννησης 04/10/1992 25/01/1993 14/04/1991 07/07/1992 Νοητική ηλ. ΔΝ 38 Υπηκοότητα Ελληνική Αλβανική Ρουμανική Ελληνική Νόσος Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ – εγκεφαλικό 3ών μηνών στην κοιλιά και εγκεφαλικό 7,5 ετών με δεξιά ημιπάρεση, κατόπιν πήρε ορμόνες – γεννήθηκε με μεγάλο κεφάλι και μικρό σώμα και λευκή ουσία σε λαιμό και μύτη Σύνδρομο Prader-Willi (1/10.000) – Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ – Συναισθηματική ανωριμότητα Σύνδρομο De Lange (DLS 1-6/100.000) – Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ Επίπ. μάθησης Δ’ Δημοτικού Γ’ Δημοτικού Δ’ Δημοτικού Δ’ Δημοτικού Η/Υ Καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, internet Πολύ καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, word Πολύ καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, word, internet Πολύ καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, word, internet Γραφή Με δυσκολία Με μεγάλη δυσκολία Άριστη Πολύ καλά Γλώσσα Καλά Μέτρια – τηλεγραφική ομιλία Άριστη Άριστη Αριθμοί Μέχρι 10 μόνος, μέχρι 100 με βοήθεια, πρόσθεση, χρήματα Πολύ καλά Πολύ καλά, πρόσθεση Πολύ καλά, πρόσθεση, χρήματα Επιπλέον χαρακτηριστικά ωφέλιμα για ΝΤX Γνωρίζει την λειτουργία των μηχανών ιδιαίτερα πάρα πολλές από τις λειτουργίες του αυτοκινήτου, πρακτικός, ακούει εντολές, ακολουθεί βήματα, δεν κουράζεται Έντονο ενδιαφέρον για μάθηση, βοηθά και υποκινεί την ομάδα Έντονο ενδιαφέρον για μάθηση, έξυπνος Ασχολείται πολύ στο σχολείο και στο σπίτι του με τον υπολογιστή, παιχνίδια, μουσική, internet, εξερεύνηση και αποθήκευση φακέλων, ενδιαφέρον για την τεχνολογία Πιθανά προβλήματα Αν δει απο την αρχή ότι δε τα καταφέρνει ίσως τα παρατήσει στην πορεία Ίσως δυσκολευτεί να ακολουθήσει την ομάδα Δε δέχεται την ήττα, κόντρα ορισμένες φορές με Μέγα επειδή θεωρεί ότι τον προσβάλλει Ίσως μείνει λίγο πίσω στην αρχή και απογοητευθεί και δεν θέλει να συνεχίσει διότι θα νιώθει ανίκανος Συμμετοχή στα άλλα μαθήματα Αδιάφορος σε όλα τα μαθήματα, αν αντιπαθήσει τον καθηγητή αντιπαθεί και το μάθημα, πρακτικός τύπος, διαβάζει και γράφει με δυσκολία Ενεργός σε μουσική, κηπουρική και πρακτικά μαθήματα. Μεγάλη δυσκολία σε γλώσσα, μαθηματικά. Βοηθά τους καθηγητές, είναι έμπιστος. Ενεργός σε όλα τα μαθήματα, γράφει εκθέσεις, διαβάζει γρήγορα, μαθηματικά, ενεργή συμμετοχή στα πρακτικά μαθήματα. Ενεργός σε όλα τα μαθήματα, θέλει να προσπαθεί Η στάση του στο μάθημα Αν πιεστεί ή του αρέσει θα προσέξει, θα ρωτήσει, θα εργαστεί Ακούει πάντα με προσοχή, σκέφτεται, προβληματίζεται Ακούει πάντα με προσοχή, σκέφτεται, προβληματίζεται Προσέχει, δε ρωτάει Η στάση του προς τους άλλους μαθητές Αναζητά την παρέα των εκπαιδευτικών που συμπαθεί. Αδιάφορος προς τους συμμαθητές του εκτός της τάξης του Βοηθά πάντα τους συμμαθητές του, παίζει μαζί τους Δεν ασχολείται με τους άλλους μαθητές παρά μόνο με αυτούς της τάξης του Δεν ασχολείται με τους άλλους μαθητές παρά μόνο με αυτούς της τάξης του Η στάση του προς τον κάθε καθηγητή Αντιπαθεί κάποιους και το δείχνει ή το λέει, αδιάφορος για κάποιους άλλους, ιδιαίτερη συμπάθεια σε ορισμένους. Υπάκουος και με σεβασμό σε όλους Υπάκουος και με σεβασμό σε όλους Υπάκουος και με σεβασμό σε όλους
6.3 Περιβάλλον – Οργάνωση τάξης – Ασφάλεια μαθητών – Ηθική έρευνας Επιλέχθηκε μεγάλη αίθουσα με μεγάλο κεντρικό τραπέζι γιατί η συνεργασία στο πλαίσιο της μικρής ομάδας και στο σύνολο της τάξης είναι απαραίτητη προϋπόθεση της γνωστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο του εποικοδομισμού (Savery & Duffy, 1995). Επίσης, η αίθουσα ήταν ήδη γνώριμη στους μαθητές, διότι εκεί κάνουν το μάθημα της μουσικής και έχει στηθεί ο διαδραστικός πίνακας για το μάθημα των Η/Υ, επομένως έχουν μειωθεί κατά πολύ οι παράγοντες που θα τους αποσπάσουν την προσοχή και έχει ενισχυθεί η εντύπωσή τους ότι είναι η «αίθουσα τεχνολογίας». Έτσι γνωρίζουν τι πρόκειται να γίνει, αισθάνονται ασφαλής και προστατευμένοι και έχουν γνώση των περιορισμών . Η ερευνητική πρακτική στηρίχτηκε σε γενικά αποδεκτές ηθικές αρχές για ερευνητικούς λόγους. Προτεραιότητα δόθηκε στην εξασφάλιση και προστασία των δικαιωμάτων των συμμετεχόντων. Οι γονείς των συμμετεχόντων και η διευθύντρια ενημερώθηκαν για το όλο εγχείρημα, σχετική ενημέρωση έλαβαν και οι εκπαιδευτικοί προκειμένου οι μαθητές να είναι σε θέση να αποδεσμευτούν από άλλες μαθητικές υποχρεώσεις. Η ιδιωτική ζωή των παιδιών και του ερευνητή προστατεύονταν με την εξασφάλιση ότι οι πληροφορίες και τα αποτελέσματα δεν θα ήταν ορατά σε αυτούς που δε συμμετείχαν άμεσα με την εργασία.
6.4 Επιλογή κατασκευής Η κατασκευή που επιλέχθηκε από τον ερευνητή ήταν το προτεινόμενο όχημα ρομπότ της συσκευασίας. Κρίθηκε πως έχει μεγάλο εύρος δυνατοτήτων για τα παιδιά ειδικής αγωγής, καθώς και ευέλικτη χρονική διάρκεια που εξαρτάται από την σύνταξη της ομάδας. Η τελική φωτογραφία της κατασκευής παρουσιάστηκε στους μαθητές, οι οποίοι και συμφώνησαν στην επιλογή. Αποφεύχθηκε σκόπιμα η παροχή επιλογής από τους μαθητές ανάμεσα σε άλλες ρομποτικές κατασκευές, προκειμένου να αποφευχθούν διαμάχες μεταξύ τους.
6.5 Χρονοπρογραμματισμός Η απαιτούμενη χρονική διάρκεια που αφιερώθηκε παρουσιάζεται στον Πίνακα 1:
6.6 Οι Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε σύντομα τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT. Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας. Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού. Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων. Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης » όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές . Ξεκίνησαν με απλές εντολές ενός βήματος και προχώρησαν σε ποιο σύνθετες που απαιτούσαν περισσότερα βήματα. Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών. Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT. Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
6.7 Διαδικασία Στην πρώτη συνάντηση, αναφέρθηκε αρχικά στους μαθητές ότι αποτελούν πλέον μια επίλεκτη ομάδα και τους μοιράστηκε το «Αρχικό Ερωτηματολόγιο» προκειμένου να εξαφτεί η φαντασία τους και να μαντέψουν πιο θα είναι το αντικείμενο ενασχόλησής τους. Τους έγινε σαφές ότι «…δε θα γράψουμε πολύ… γράψτε όπως θέλετε… και στα Φύλλα που σας μοιράζω δε με ενδιαφέρει αν θα έχετε σωστή ορθογραφία ή ωραία γράμματα» για να μην δυσανασχετήσουν από την αρχή, κάτι που συμβαίνει στους τρείς από τους τέσσερις μαθητές όταν είναι να γράψουν λέξεις σε χαρτί . Επιπροσθέτως, ο ερευνητής τόνισε ότι βασικός στόχος ήταν η αυτενέργεια, η συνεργατική δραστηριότητα και η όσο το δυνατό λιγότερη παροχή βοήθειας από τον ίδιο. Οι μαθητές ηχογραφούνταν αλλά δεν ενημερώθηκαν γι αυτό διότι θα αλλοιώνονταν τα αποτελέσματα και η συμπεριφορά. Αφότου απάντησαν στις ερωτήσεις αν έχεις χτίσει με τουβλάκια άλλη φορά, αν σου άρεσε, τι ήταν αυτό που έφτιαξες και αν ξέρεις τι είναι το ρομπότ, αν έχεις δει κάπου, τι έκανε το ρομπότ, αν πιστεύεις ότι σκέφτεται μόνο του, οι μαθητές είχαν ήδη προϊδεασθεί και συνέχισαν απαντώντας στην ερώτηση αν θα ήθελαν να φτιάξουν ένα αυτοκινητάκι ρομπότ και τι θα ήθελαν να του μάθει να κάνει. Έπειτα ένας μαθητής ζήτησε «…να δω τα υλικά που θα φτιάξουμε το ρομπότ». Στη συνέχεια τους παρουσιάστηκε το κουτί με το πακέτο της ρομποτικής κατασκευής, στο οποίο έδειξαν μεγάλο ενθουσιασμό. Ενημερώθηκαν ότι πρέπει να είναι προσεκτικοί με τα εξαρτήματα γιατί «…αν χαθεί έστω κι ένα, δε θα ολοκληρωθεί το αυτοκινητάκι ρομπότ και δε θα μπορούμε να συνεχίσουμε», προκειμένου να είναι προσεκτικοί και να περιοριστεί ο ενθουσιασμός τους. Ξεκίνησαν να ανακαλύπτουν τα πλαστικά και ηλεκτρονικά μέρη καθώς και το βιβλίο οδηγιών. Άρχισαν να απαντούν στο «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα» όπου περιέγραψαν τα εξαρτήματα που είδαν, τα ονομάτισαν προκειμένου να αποκτήσουν οι μαθητές σωστή επικοινωνία μεταξύ τους και ξεκίνησαν να συνθέτουν τυχαία μερικά εξαρτήματα μεταξύ τους «…εδώ νομίζω πως ταιριάζει» προκειμένου να εξοικειωθούν. Στο τέλος της πρώτης συνάντησης και σε κάθε συνάντηση, οι μαθητές συμπλήρωναν το «Ημερολόγιο Συναισθημάτων». Κάθε φορά που οι μαθητές εισέρχονταν στην αίθουσα, υπήρχαν έτοιμα μπροστά στις καρέκλες τους τα Φύλλα Εργασίας. Γινόταν μια σύντομη ανασκόπηση όλων όσων έχουν προηγηθεί και η διαδικασία συνεχιζόταν. Στη δεύτερη συνάντηση, οι μαθητές επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη στο «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Ήρθαν σε πρώτη επαφή με το Τούβλο NXT (εγκέφαλος, όνομα από ομάδα) και τις εντολές του «του είπα να πάει μπροστά… και συνεχίζει» και το βιβλίο οδηγιών και προέβηκαν στην πρώτη τους συναρμολόγηση μεταξύ κινητήρα – καλωδίου – Τούβλου NXT, όπου με την καθοδήγηση του ερευνητή δόθηκε η πρώτη εντολή μιας περιστροφής εμπρός της ρόδας. Στη συνέχεια, εφόσον μπόρεσαν να ανταποκριθούν πολύ θετικά στα πρώτα δύο Φύλλα, τους μοιράστηκε το «Φύλλο Εργασίας 3: Κατασκευάζω ρομπότ αυτοκίνητο» όπου προχώρησαν στην συναρμολόγηση κατά την οποία έγινε αυθόρμητα και η διανομή των ρόλων μεταξύ της ομάδας. Στη τρίτη συνάντηση, τους έγινε ανασκόπηση όλων όσων προηγήθηκαν και συνεχίστηκε η συναρμολόγηση. Αφότου ολοκληρώθηκε, οι μαθητές προγραμμάτισαν την κατασκευή τους με μια μικρή εντολή. Έπειτα ακολούθησε διαδικασία ψηφοφορίας για την ονομασία του ρομπότ. Στη τέταρτη συνάντηση, οι μαθητές προχώρησαν στον προγραμματισμό της ρομποτικής κατασκευής και με τη βοήθεια του Φύλλου με τις προκαθορισμένες εντολές (Φύλλο Εντολών που ακούει ο Μανωλάκης) , πρώτα κατέγραφαν τις επιθυμητές εντολές σε χαρτί και έπειτα τις καταχωρούσαν στο Τούβλο NXT. Τους επισημάνθηκε από τον ερευνητή «να προσέχετε τι εντολές δίνετε στον Μανωλάκη, ο Μανωλάκης κάνει ότι του πείτε, αν κάνει κάτι λάθος ο Μανωλάκης, σημαίνει ότι μάλλον εσείς του το είπατε λάθος». Στην ίδια συνάντηση, λόγω τον αξιοθαύμαστων αποτελεσμάτων, μοιράστηκε στους μαθητές και το «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη». Τοποθετήθηκαν έναν αισθητήρας ήχου και ένας αισθητήρας απόστασης (υπερήχων), οι οποίοι και προγραμματίστηκαν να εκτελούν εντολές. Στη πέμπτη συνάντηση, μοιράστηκε στους μαθητές το «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» όπου ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία με το Φύλλο 5. Οι μαθητές είχαν πλέον εξοικιωθεί απόλυτα με την ρομποτική κατασκευή τους και τη λειτουργία της και η υπόλοιπη μισή ώρα αφιερώθηκε στο να την προγραμματίζουν ελεύθερα. Έπειτα, μοιράστηκε το «Τελικό Ερωτηματολόγιο» όπου και κλήθηκαν οι μαθητές να απαντήσουν στις ίδιες ερωτήσεις που περιελάμβανε το «Αρχικό Ερωτηματολόγιο» προκειμένου να ερευνηθούν κατά πόσο ανταποκρίθηκαν οι μαθητές στην ερευνητική διαδικασία, την επίτευξη των διδακτικών στόχων.
7 Ανάλυση Ευρημάτων 7.1 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 1 Εκμάθηση και κατανόηση της έννοιας του εξαρτήματος και της συναρμολόγησης. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλοχρωμία των εξαρτημάτων που περιέχει το πακέτο φάνηκε να αρέσει στους μαθητές και όχι να τους φοβίζει. Ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα».
7.2 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 2 Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν. Επίσης έδειξαν να κατάλαβαν την εντολή της επανάληψης (Loop) Ερευνητής: …το ξανακάνει; Αντώνης: …μια εντολή του δώσαμε; Α, είναι που βάλαμε επανάληψη. Στο σημείο αυτό άρχισε και η συναρμολόγηση των εξαρτημάτων όπου οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο Μέγας πήρε το ρόλο αυτού που διαβάζει το βιβλίο και συγκεντρώνει τα υλικά «…κάτσε κάτσε, θα σας λέω εγώ …πάρε δύο μαύρα μικρά σφήνες» έβγαζε τα εξαρτήματα από το κουτί και τα συγκέντρωνε στο θρανίο όπου ο Νικήτας τα έδινε με τη σωστή σειρά στον Αντώνη, ο οποίος με τη σειρά του τα συναρμολογούσε κοιτώντας την εικόνα και διορθώνοντας κάθε απόκλιση «…εδώ κανονικά δε θέλει κάτι για να στερεωθεί;». Ο Μίρος αποτελούσε την κρυφή βοηθητική δύναμη όπου παρατηρούσε την όλη διαδικασία, μάθαινε μέσω της παρατήρησης και όπου κρινόταν σκόπιμο έκανε τις παρεμβάσεις του «…εδώ το έβαλες λάθος, …είναι λίγο ανάποδα νομίζω …δεν ταιριάζει με την φωτογραφία, …να μετράτε τις τρύπες, …εμένα γιατί δε με ακούτε;». Το ίδιο παρατηρήθηκε να κάνει και ο Νικήτας. Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα.
7.3 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 3 Ο Αντώνης είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα «…λοιπόν, θα δίνει ο Μέγας… εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Νικήτας επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή «…ρε Μέγα, είσαι πόντιος; Κοίτα εδώ, δώσε μου το άλλο». Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές. Προκειμένου να ολοκληρωθεί η κατασκευή, που ήταν και το ζητούμενο του Φύλλου Εργασίας 3, έγινε άλλη μια πενηντάλεπτη συνάντηση. Στο σημείο αυτό ο ερευνητής – εκπαιδευτικός προέβει σε διαδικασία ψηφοφορίας για την ονομασία του ρομπότ. Ειπώθηκαν πολλές ιδέες (Μάξ, Ρόμποκοπ, Φούσκος κ.ά.) αλλά επικράτησε το Μανωλάκης.
7.4 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 4 Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές τον Μανωλάκη, και προέβλεπε απο πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα τον Μανωλάκη και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή». Τα αποτελέσματα είναι πολύ θετικά, οι μαθητές δε συνάντησαν καμία δυσκολία, δεν έκαναν κανένα λάθος στις εντολές και προέβλεπαν το αποτέλεσμα. Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη με αυτές τις εντολές. Μάλιστα ρωτήθηκε στον ερευνητή «…ποιες εντολές δεν έχουμε δώσει; Ποιες έμειναν;»
7.5 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 5 Οι μαθητές θυμήθηκαν και πάλι την συναρμολόγηση των νέων μερών που πλέον τους φαινόταν γνώριμη και επομένως εύκολη διαδικασία (κοιτάζω βιβλίο, συγκεντρώνω εξαρτήματα, τα ενώνω). Μάντεψαν με μικρή δυσκολία την λειτουργία κάθε αισθητήρα «…πρώτα χτυπάμε (παλαμάκια), μετά προχωράει, μετά χτυπάμε πάλι», «…πρώτα πάει μπροστά, μετά βλέπει, μετά στρίβει και μετά επανάληψη». Όλοι οι μαθητές πλέον κινούνταν με ευχέρεια μέσα στο προγραμματιστικό περιβάλλον του Τούβλου NXT, προγραμμάτιζαν και διασκέδαζαν με τον Μανωλάκη, είτε χτυπώντας του παλαμάκια για να εκτελέσει την επόμενη εντολή είτε βάζοντας το κεφάλι τους μπροστά στο δικό του για να τους δει και να κινηθεί. Το μάθημα είχε πλέον γίνει παιχνίδι και στην αίθουσα επικρατούσαν μόνο εκφράσεις θαυμασμού και επιφωνήματα.
7.6 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 6 Οι μαθητές συνέχισαν ακούραστα και χωρίς δυσκολία την συναρμολόγηση των νέων μερών χωρίς να αφαιρούνται οι νέοι αισθητήρες. Η διαρκώς και πιο ολοκληρωμένη και σύνθετη κατασκευή ενθουσίαζε τους μαθητές καθώς καλώδια, εξαρτήματα και αισθητήρες την είχαν εμπλουτίσει. Όλοι οι μαθητές έθεταν τις εντολές μόνοι τους πλέον, μπορούσαν να προβλέπουν το αποτέλεσμα, αξιοποίησαν τις γνώσεις που είχαν αποκτήσει από τα προηγούμενα Φύλλα και διόρθωναν μόνοι τους τις αποκλίσεις από την επιθυμητή συμπεριφορά της ρομποτικής κατασκευής.
7.7 Ευρήματα στο Αρχικό και Τελικό Ερωτηματολόγιο Αναφορικά με τις απαντήσεις στο «Αρχικό Ερωτηματολόγιο», όλοι οι μαθητές έχουν ασχοληθεί στο παρελθόν με κατασκευές από τουβλάκια, τους άρεσε, δύο είχαν χτίσει κάτι που έμοιαζε με κάστρο. Οι δύο γνώριζαν περίπου τι είναι το ρομπότ «…σαν άνθρωπος και παραμορφώνεται», «…είναι φτιαγμένο από σίδερα και έχει καλώδια με ρεύμα, πυροβολάει…». Οι τρείς μαθητές έχουν δει ρομπότ στην τηλεόραση και σαν παιχνίδι σε μαγαζί ή σε σπίτι φίλου. Αυτό που έκανε ήταν να πυροβολεί, να κινείται, να παίζει. Θεωρούν ότι το ρομπότ «…δεν έχει δικό του μυαλό» αλλά «…μέσα στο κεφάλι του έχει καλώδια και από πίσω έχει νούμερα» και «χρειάζεται να του δίνεις εντολές». Στο σημείο αυτό έγινε επισήμανση της λέξης εντολές που χρησιμοποίησε μαθητής. Οι μαθητές ήθελαν να μάθουν στο ρομπότ τους να περπατάει, να στρίβει, να φέρνει κάτι, να μιλάει. Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με τα Lego. Ανέφεραν πως όλοι πλέον θα λένε πως έχουν χτίσει με τουβλάκια ένα αυτοκίνητο ρομπότ και ότι τους άρεσε πάρα πολύ. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να τις δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει».
7.8 Παρουσίαση Ευρημάτων στο Ημερολόγιο Συναισθημάτων Ο Αντώνης από την πρώτη συνάντηση αισθάνθηκε πολύ χαρούμενος που επιλέχθηκε να συμμετάσχει σε αυτό το μάθημα, έδειξε ιδιαίτερο ενθουσιασμό για τις δυνατότητες της ρομποτικής κατασκευής, ένας ενθουσιασμός που κράτησε έντονος μέχρι την τελευταία συνάντηση. Γνώριζε ότι έχει τις κατασκευαστικές δυνατότητες ο ίδιος να τα καταφέρει και όταν είδε στην πράξη ότι και οι προγραμματιστικές τους δυνατότητες είναι πολύ καλές, γέμισε αυτοπεποίθηση και η χαρά του για την επόμενη συνάντηση αυξάνονταν διαρκώς. Ο ρόλος του στην ομάδα του άρεσε πολύ, αισθάνθηκε ότι του ταιριάζει και ένιωθε την εμπιστοσύνη που του έδειχναν οι υπόλοιποι. Αν και είχε ηγετικό ρόλο στην ομάδα, τον αξιοποίησε πολύ ορθά οργανώνοντας την ομάδα παρά να διατάζει τα υπόλοιπα μέλη. Η ανατροφοδότηση των ενεργειών του ήταν άμεση και αυτό τον ενίσχυσε θετικά. Ωστόσο δεν ένιωθε από την αρχή να τον βοηθά ιδιαίτερα η ομάδα του ούτε ένιωσε έντονα την ομαδικότητα κάτι το οποίο άλλαξε άρδην από την δεύτερη συνάντηση και μετά με τις παρατηρήσεις και διορθώσεις των λοιπών μελών. Ο Μέγας, ένιωσε από την αρχή πολύ χαρούμενος που κάνει κάτι καινούργιο στο σχολείο και αυτό περιλαμβάνει κατασκευές αφού του αρέσει να χρησιμοποιεί το μυαλό του και ανεβαίνει η αυτοπεποίθησή του όταν πετυχαίνει έναν σκοπό. Ωστόσο το νέο και διαφορετικό φάνηκε να τον προβληματίζει σε μικρό βαθμό και να του δημιουργεί λίγο άγχος που στην πορεία φάνηκε να είναι δημιουργικό άγχος και να μειώνει κάθε φόβο για αποτυχία που ένιωθε στην αρχή. Η αυτοπεποίθησή του έφτασε σε υψηλό βαθμό όταν στην τελευταία συνάντηση είδε και ο ίδιος ότι μπορούσε πλέον να δίνει με μεγάλη ευκολία και ταχύτητα εντολές στην κατασκευή και να τις πραγματοποιεί με τον ίδιο τρόπο που είχε σκεφτεί. Ένιωθε σημαντικός στην ομάδα και αρκετά δυνατός αφού κατάφερνε να κάνει πράγματα χωρίς την παραμικρή βοήθεια από τον εκπαιδευτικό, παρά μόνο από την ομάδα του και το βιβλίο οδηγιών. Στην πρώτη συνάντηση ένιωθε λίγο επιφυλακτικός στο πόσο μπορούσε να βοηθηθεί από τον καθηγητή ή τα άλλα μέλη της ομάδας του, κάτι που όμως άλλαξε στην πορεία και ανέφερε ότι εμπιστεύεται πάρα πολύ τον καθηγητή, την ομάδα, τον εαυτό του καθώς και το βιβλίο οδηγιών. Ο Μίρος από την πρώτη συνάντηση εντυπωσιάστηκε από την κατασκευή που θα έφτιαχνε με την ομάδα, γελούσε και χειροκροτούσε, όπως και ανυπομονούσε κάθε φορά για το μάθημα. Ωστόσο όσο υψηλός ήταν ο ενθουσιασμός του, άλλο τόσο υψηλό ήταν και το άγχος του για τις δυνατότητές του, για την επιτυχία του εγχειρήματος αλλά και ο φόβος του για την αποτυχία. Αυτά τα αρνητικά όμως συναισθήματα εξαφανίστηκαν από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα. Αξιοσημείωτο ήταν το γεγονός πως δεν θίχθηκε από κανέναν μέλος της ομάδας ούτε ένιωσε να παρεξηγείται από κάποιον, κάτι το οποίο συμβαίνει συχνά σε άλλες δραστηριότητες. Ο Νικήτας δεν έδειξε ιδιαίτερο ενθουσιασμό για το εγχείρημα, δε φάνηκε να χαίρεται ιδιαίτερα και ούτε έδειξε κάποιο ζήλο να συμμετάσχει. Αντιθέτως, στο τέλος της πρώτης συνάντησης, ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, απογοητευμένος από την «έκπληξη» που περίμενε. Ωστόσο, με την βοήθεια, την ενθάρρυνση και των ενθουσιασμό των άλλων μελών, ο Νικήτας επέστρεψε στη δεύτερη συνάντηση περισσότερο χαρούμενος αλλά με αμφιβολίες ότι μπορεί να τα καταφέρει. Ένοιωθε άνετα με τον ρόλο του να διαλέγει τα σωστά εξαρτήματα και απλά να παρακολουθεί τους διαλόγους. Ένιωθε ότι δεν μπορούσε να ακολουθήσει γρήγορα την ομάδα, αλλά όταν ήρθε η ώρα της πράξης, του προγραμματισμού, ένιωσε να συμπορεύεται με την ομάδα του και να μειώνεται το άγχος και η δυσκολία του σε μεγάλο βαθμό. Ο ενθουσιασμός και η χαρά των παιδιών μεταφέρθηκαν έντονα και στον εκτός σχολείου χώρο, στο σπίτι τους, όπου μιλούσαν και ενημέρωναν διαρκώς τους δικούς τους ανθρώπους για τα επιτεύγματα της ρομποτικής τους κατασκευής αλλά και τις δικές τους ικανότητες. Στην τελευταία συνάντηση, όλοι οι μαθητές έδειχναν ικανοποιημένοι για αυτά που κατάφεραν και έμαθαν και έδειξαν ότι θέλουν να συνεχίσουν και του χρόνου με παρόμοια προγράμματα.
7.9 Ευρήματα στο Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, όπως καταγράφηκαν από τον ερευνητή, συνοψίζονται στα εξής: Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο.». Παρατηρούνται επίσης και σημεία κλήσης βοήθειας και ερωτημάτων προς τον εκπαιδευτικό, που χαρακτηρίζουν μαθητές που δεν έχουν συνηθίσει να εργάζονται χωρίς την έμπρακτη συνδρομή του εκπαιδευτικού, χωρίς όμως από την άλλη μεριά να αναστέλλεται η συνεργασία μεταξύ των μαθητών: Μέγας: αυτό Αλέξανδρε πρέπει να το βάλω εδώ; Αντώνης: μόνοι μας είπαμε Μέγα πως πρέπει να το κάνουμε. Νικήτας: αφού πρώτη φορά το κάνουμε, θα κάνουμε και λάθη, δε πειράζει. Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το πρότζεκτ είχε απορροφήσει τους μαθητές. Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ και μειώθηκε πάλι στις επόμενες συναντήσεις καθότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις. Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φώς». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο. Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή διότι τα μέλη της προέρχονταν από την ίδια σχολική τάξη και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νικήτα να αποχωρήσει αρχικά από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Τα μικρά λάθη που έγιναν, λόγω κυρίως της λάθος αρχικής επιλογής των εξαρτημάτων, διορθώνονταν με την πλήρη αποσυναρμολόγηση του τελευταίου βήματος, την επιστροφή των εξαρτημάτων στην θέση τους και την εκ νέου επιλογή των σωστών εξαρτημάτων και την συναρμολόγησή τους. Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Αντώνης τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του. Εργάζονταν όλοι οι μαθητές με τον ίδιο ζήλο και η ικανοποίησή τους είχε την ίδια ένταση και έκφραση. Το βιβλίο, αποτέλεσε τον πιστό τους οδηγό και του έδειξαν απόλυτη εμπιστοσύνη. Ωστόσο είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως έγιναν εκ των προτέρων διορθώσεις από τον ερευνητή σε δύο σελίδες του βιβλίου, διότι το χρώμα του εξαρτήματος που ανέφερε η εικόνα ήταν διαφορετικό από αυτό της πραγματικότητας, είναι καθαρά τυπογραφικό λάθος, που όμως δημιούργησε πρόβλημα στους μαθητές, που προσπέρασαν την χειρόγραφη σημείωση του ερευνητή και προσηλώθηκαν στην εικόνα καθεαυτή. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια επιπλέον παρατήρηση ότι οι μαθητές ακολουθούσαν τα βήματα διαβάζοντας τις εικόνες, επομένως όσο καλύτερα είναι σχεδιασμένες αυτές, τόσο καλύτερα αποτελέσματα χωρίς αποκλίσεις θα υπάρχουν.
7.10 Ευρήματα στο Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους Ο Αντώνης, όπως ήταν το αναμενόμενο από τον ερευνητή, ενδιαφέρθηκε άμεσα με τα ηλεκτρονικά μέρη της συσκευασίας θέτοντας σε λειτουργία αμέσως το Τούβλο NXT, ξεκίνησε με συναρμολόγηση, άρχισε να ονοματίζει εξαρτήματα λόγω εμπειρίας «…ωραία ζαντολάστιχα θα του βάλουμε», «…ο άξονας μπαίνει εδώ». Ξεκίνησε λοιπόν δυναμικά να ηγείται στην ομάδα αναγκάζοντας τα λοιπά μέλη να θέλουν να τον φτάσουν είτε στην ορολογία είτε στην αντιληπτικότητα. Ωστόσο, αυτός ίσως αποτέλεσε και τον λόγο που ο Νικήτας έβλεπε να μην συμβαδίζει με την ομάδα και να θέλει να αποχωρήσει, παρόλα αυτά, ο Αντώνης αποτέλεσε και την βασική αιτία επιστροφής του «…Νικήτα, έλα σου λέω, θα περάσουμε ωραία, κάνεις και τον Αλέξανδρος να στεναχωριέται», «…στην πορεία θα σου αρέσει ρε σύ» όπου και στο λεωφορείο αλλά και στο διάλειμμα του μίλησε ιδιαιτέρως. Αλλά και κατά τη διάρκεια των συναντήσεων ο Αντώνης φάνηκε να εμψυχώνει την ομάδα, να προσφέρει απλόχερα πληροφορίες, γνώμες, ιδέες και να βοηθά. Προσπάθησε να διορθώνει τα λάθη της ομάδας του αλλά δε φάνηκε να έχει αποτέλεσμα αυτό ωσότου να παρέμβει ο ερευνητής. Ανέπτυξε από την αρχή λεξιλόγιο τεχνικών όρων «…αυτό να το πούμε εγκέφαλο, εγκέφαλο το λένε και στο αμάξι μέσα» το οποίο και διατήρησε μέχρι τέλους και το αξιοποίησε στην συναρμολόγηση των εξαρτημάτων «…θέλει δύο μαύρους άξονες και μια κίτρινη σφήνα». Αξιοποίησε στο έπακρο τις νέες γνώσεις και διαδικασίες, για παράδειγμα πρώτα έγραφε στο χαρτί και μετά προγραμμάτιζε. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως ο Αντώνης ήταν πολύ αρνητικός στη γραφή στα άλλα σχολικά του μαθήματα, κάτι το οποίο στη διαδικασία της ρομποτικής κατασκευής ανεστράφει. Πολλές φορές φάνηκε να διορθώνει καλοπροαίρετα τα μέλη «…δε τα λέμε ούνες Μέγα, αλλά σφήνες» αλλά και να τους ενθαρρύνει.
Ο Μέγας από τη πρώτη συνάντηση έδειξε έντονο ενδιαφέρον και άρχισε να εκφράζει ιδέες για την λειτουργία των μηχανικών μερών και τον τρόπο ένωσης των πλαστικών. Είχε την τάση, περισσότερο από τα υπόλοιπα μέλη να ζητά διευκρινήσεις και βοήθεια από τον καθηγητή κάτι που όμως ύστερα από αρκετές επισημάνσεις, τόσο από τον ερευνητή όσο και από τα μέλη, μετριάστηκε αισθητά. Εμπλούτισε το λεξιλόγιό του με λέξεις που δεν είχε ακούσει πριν και τις χρησιμοποιούσε αρκετά συχνά. Ήταν σε θέση να διαβάζει και να καταλαβαίνει τις εικόνες με μεγάλη ευκολία καθώς και να προβλέπει την λειτουργία των αισθητήρων. Ωστόσο αρκετές φορές παρέσυρε την ομάδα σε λάθη αφού επέλεγε λάθος κομμάτια από ταχύτητα και ενθουσιασμό, σφάλμα που όμως πολλές φορές διόρθωνε από μόνος του. Προσπάθησε πολύ για να απαντήσει στο κάθε Φύλλο Εργασίας και ήταν πιστός στη διαδικασία αυτή. Στην τελευταία συνάντηση, έγινε ιδιαίτερα αισθητό σε όλους το γεγονός να προγραμματίζει την ρομποτική κατασκευή με μεγάλη ταχύτητα και ευχέρεια και να προβλέπει το αποτέλεσμα. Ήταν πλέον αισθητή η μεγάλη του βελτίωση στο προγραμματιστικό μέρος. Λειτούργησε τέλεια στο πλαίσιο της ομάδας και αποτέλεσε ένα ισχυρό βοηθητικό μέλος. Από την αρχή είχε δείξει ενδιαφέρον στο κεφάλι του ρομπότ, το οποίο απαίτησε και συναρμολόγησε μόνος του, χωρίς να δυσανασχετήσει η ομάδα.
Ο Μίρος έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό από την αρχή που κράτησε σε όλη τη διάρκεια και μεταφέρθηκε έντονα και στο σπίτι του, χωρίς βέβαια να του γίνεται εμμονή. Ξεκίνησε με το να ανακαλύπτει τα πλαστικά εξαρτήματα, εξέφρασε πρώτος ότι του άρεσε η συνεργασία με τα συγκεκριμένα μέλη «…θα τα καταφέρουμε γιατί είμαστε όλοι καλοί» και τον ρόλο του ατόμου που επιβλέπει την διαδικασία την επέλεξε ο ίδιος. Συνεργάστηκε σε μεγάλο βαθμό με όλα τα μέλη, συμμετείχε στους διαλόγους και δεν έδειξε να θίγεται από κανέναν. Στον προγραμματισμό της ρομποτικής κατασκευής ήταν πολύ καλός, ακολούθησε την διαδικασία πρώτα σχεδιάζω στο χαρτί κι έπειτα στο Τούβλο NXT.
Ο Νικήτας δεν ενθουσιάστηκε καθόλου στην αρχή, ξεκίνησε με το βιβλίο ίσως επειδή είχε εικόνες, στην πρώτη συνάντηση ήθελε να παραιτηθεί από την ομάδα πιθανόν επειδή η διαδικασία περιελάμβανε γράψιμο και ένα βαθμό δυσκολίας. Αυτό όμως άλλαξε αργότερα την ίδια ημέρα που του μίλησε η ομάδα του και κατάφερε όχι μόνο να τον πείσει να επιστρέψει αλλά και να γυρίσει με περισσότερο ενθουσιασμό. Ο ερευνητής – εκπαιδευτικός άφησε σκόπιμα να εξελιχθούν τα γεγονότα για να δει τη σύνθεση και τη δύναμη της ομάδας. Ο Νικήτας προσπάθησε πολύ για να απαντά σωστά στα Φύλλα Εργασίας, ωστόσο τα κατάφερε. Την ίδια μικρή δυσκολία παρουσίασε στον προγραμματισμό αλλά ύστερα από μερικές δοκιμές κατάφερε να ανταπεξέλθει και να συμβαδίσει με την ομάδα.
8 Συμπεράσματα – Ευρήματα Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις. Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές LEGO Mindstorms με το ενσωματωμένο στο Τούβλο NXT λογισμικό και με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή (Marjo Virnes and Erkki Sutinen, 2008). Οι μαθητές στη συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα συνεργάστηκαν σε ένα πλούσιο από υλικά περιβάλλον, χρησιμοποίησαν με επιτυχία εισαγωγικές δομές προγραμματισμού και γνώρισαν τον προγραμματισμό ως μια διαδικασία αλληλεπίδρασης. Όλοι οι μαθητές συμφώνησαν ότι τελικά ήταν εύκολο και διασκεδαστικό να κατασκευάσουν ένα ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων και η κοινωνικότητα και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους. Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία. Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Ακόμα, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να έχει θέσει σαφείς στόχους, ώστε να αποφύγει τους κινδύνους και να αξιοποιήσει τα οφέλη των υπολογιστών. Η μελέτη των Eija Karna-Lin και λοιπών (Eija Karna-Lin et al, 2006) αναφέρει επίσης η πηγή της ελλειπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων. Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών (π.χ. Νικολός κ.α., 2008; Karatrantou & Panagiotakopoulos, 2008) δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη. Συνοψίζοντας τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, η εκπαιδευτική ρομποτική είναι ένα εκπαιδευτικό εργαλείο το οποίο μπορεί να υπηρετήσει με συνέπεια τις αρχές του κατασκευαστικού εποικοδομισμού και, συγκεκριμένα, να δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στην κατασκευή αντικειμένων που έχουν γι’ αυτούς νόημα, εκφράζοντας τις ιδέες τους, ενώ ταυτόχρονα διερευνούν ερωτήματα τα οποία έχουν ουσιαστικό, πραγματικό και επιστημονικό ενδιαφέρον. Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη (Eija Karna-Lin et all, 2006), η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή. Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά). Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.
9 Διδακτικές Προτάσεις Η ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα επίσης και τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους. Η εκπαιδευτική ρομποτική εξασφαλίζει ένα νέο τρόπο προσέγγισης των ΤΠΕ που μπορεί να εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών ενώ έρχονται σε επαφή με σημαντικές της έννοιες. Η έλλειψη εμπειρίας στη χρήση αυτού του μέσου δε θα πρέπει να αποθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο. Τα προσδοκώμενα οφέλη για τους εκπαιδευτικούς είναι ο εμπλουτισμός των διδακτικών επιλογών τους με τα εργαλεία τόσο των ΤΠΕ όσο και της εκπαιδευτικής ρομποτικής και όχι μόνο στο αντικείμενο της πληροφορικής . Μπορούν επίσης να σχεδιάσουν τα δικά τους σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας που ανταποκρίνονται και προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες τους κάθε μαθητή τους αλλά και της κάθε ομάδας μαθητών. Είναι αναγκαίο ωστόσο, να εφαρμοστεί από την αρχή της σχολικής χρονιάς και να γίνουν διάφορες ομάδες. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη, να εκπαιδευτούν οι καθηγητές, αρχίζοντας από αυτούς της πληροφορικής. Επίσης καλό είναι να παρακολουθούν συνέδρια αναφορικά με τις ΤΠΕ στην εκπαίδευση όλοι οι καθηγητές, καθότι εκεί παρουσιάζονται νέα προγράμματα που έχουν ήδη εφαρμοστεί. Υπάρχουν ακόμη πιο εύκολες για τους μαθητές αλλά και τους καθηγητές ειδικής αγωγής εκπαιδευτικές ρομποτικές κατασκευές και προγραμματιστικές λειτουργίες όπως το Roamer, το Bee-Bot και το Lego WeDo . Ωστόσο υπάρχουν και πιο σύνθετες όπως το Pico Cricket αλλά και άλλες γλώσσες προγραμματισμού ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε μαθητή ειδικής αγωγής, Quetzal, Tern (Horn M.S., Jacob R.J., 2007; Horn M.S. et al, 2009). Οι καθηγητές, καλό είναι να παροτρύνουν τους μαθητές για τις τεχνολογικές εξελίξεις, να βρουν τρόπο να αγαπήσουν την τεχνολογία και να την αξιοποιήσουν. Η χρήση της εκπαιδευτικής ρομποτικής παρέχει τα κίνητρα για μάθηση βασισμένη στην κατασκευή αντικειμένων που έχουν νόημα για τους ίδιους (Papert, 1980). Η ανάπτυξη του τεχνολογικού εγγραμματισμού είναι ένα ακόμη όφελος της χρήσης των τεχνολογιών ρομποτικής, αφού οι μαθητές κατανοούν καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας των συσκευών αυτοματισμού που υπάρχουν στο περιβάλλον τους, όταν οι ίδιοι έχουν προγραμματίσει και έχουν προσομοιώσει αντίστοιχες καταστάσεις στο σχολικό εργαστήριο . Οι δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, δημιουργικότητας, διαχείρισης συναισθήματος και επίλυσης προβλημάτων, είναι απαραίτητες στη σημερινή πραγματικότητα και η καλλιέργειά τους πρέπει να αποτελεί το στόχο ενασχόλησης των μαθητών που φοιτούν σε ειδικό σχολείο τόσο μέσω των ρομποτικών κατασκευών όσο και των προγραμματισμό τους.
10 Παράρτημα 10.1 Αρχικό Ερωτηματολόγιο και Τελικό Ερωτηματολόγιο
10.2 Φύλλο Εργασίας 1
10.3 Φύλλο Εργασίας 2
10.4 Φύλλο Εργασίας 3
10.5 Φύλλο Εργασίας 4
10.6 Φύλλο Εργασίας 5
10.7 Φύλλο Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης
10.8 Φύλλο Εργασίας 6
10.9 Ημερολόγιο Συναισθημάτων
10.10 Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας
10.11 Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους
10.12 Εκπαιδευτικό – Διδακτικό Σενάριο Εκπαιδευτικό (διδακτικό) σενάριο (educational scenario) είναι η περιγραφή ενός μαθησιακού πλαισίου με εστιασμένο (-α) γνωστικό (-ά) αντικείμενο (-α), συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους, παιδαγωγικές αρχές και πρακτικές. Ένα τέτοιο σενάριο ενέχει αλλά και υλοποιείται μέσα από σειρά εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων (educational activities). Η δομή και η ροή κάθε δραστηριότητας, ο ρόλος του διδάσκοντα και των μαθητών καθώς και η αλληλεπίδραση αυτών με τα χρησιμοποιούμενα μέσα και υλικά, περιγράφονται σε ένα πλάνο δραστηριότητας (activity plan). Μια ομάδα τέτοιων πλάνων ή σεναρίων προβλέπει τη χρήση του λογισμικού. Οι βασικές παιδαγωγικές αρχές που διέπουν το εκπαιδευτικό (διδακτικό) σενάριο είναι η διερευνητική και η συνεργατική μάθηση καθώς και η διαθεματικότητα. Η αξιολόγηση του μαθητή κατά τη διδασκαλία με τη χρήση των σεναρίων αυτών, αυτή γίνεται από τον καθηγητή με βάση τους στόχους που τέθηκαν αρχικά καθώς και τις βασικές παιδαγωγικές αρχές κατασκευής σεναρίων. Η βασική δομή ενός εκπαιδευτικού σεναρίου είναι η ακόλουθη: • Τάξη. Προσδιορίζεται η τάξη στην οποία θα διδαχτεί το συγκεκριμένο σενάριο. • Διδακτικό (-ά) αντικείμενο (-α). Αναφέρεται (-ονται) το (-α) διδακτικό (-ά) αντικείμενο (-α)στο (-α) οποίο (-α) εστιάζεται το σενάριο. Η ιδέα του σεναρίου. Αναφέρεται ο προβληματισμός ο οποίος οδήγησε στη δημιουργία του σεναρίου με την αξιοποίηση μιας ηλεκτρονικής διεύθυνσης. • Διδακτικοί στόχοι: Καθορίζονται οι επιδιωκόμενοι διδακτικοί στόχοι. • Παιδαγωγικοί στόχοι: Καθορίζονται οι επιδιωκόμενοι παιδαγωγικοί στόχοι. • Απαραίτητο υλικό. Αυτό μπορεί να είναι το τετράδιο, το σχολικό εγχειρίδιο, ο πίνακας, το φύλλο εργασίας, το λογισμικό και γενικά οτιδήποτε θεωρείται απαραίτητο για την υλοποίηση του σεναρίου. • Ενδεικτικός χρόνος διδασκαλίας. Προτείνεται ο ενδεικτικός χρόνος που απαιτείται, για να υλοποιηθεί το σενάριο. Ο πραγματικός, όμως, χρόνος εξαρτάται από το πώς ο ίδιος ο εκπαιδευτικός θα χειριστεί το σενάριο αλλά και από τη δυναμική που αναπτύσσεται από τους μαθητές μέσα στην τάξη. • Κατανομή των μαθητών σε ομάδες. Ο δάσκαλος φροντίζει, ώστε η κάθε ομάδα να είναι ανομοιογενής και οι ομάδες μεταξύ τους ισοδύναμες. • Διευθέτηση υπολογιστών: Οι Η/Υ τοποθετούνται περιμετρικά στην αίθουσα, ώστε ο εκπαιδευτικός να έχει την καλύτερη εποπτεία των ομάδων. • Οργάνωση αλληλεπίδρασης μαθητών • Θετική αλληλεξάρτηση στην εργασία: Η ομάδα των μαθητών παρουσιάζει μια κοινή εργασία. Η ομάδα συζητά τις προτάσεις του κάθε μέλους σε όλες τις φάσεις της εργασίας. • Οργάνωση υλικού εργασίας: Κάθε μαθητής πρέπει να έχει εύκολη οπτική πρόσβαση στην οθόνη. Η εργασία είναι κοινή. • Καθοδήγηση της ομαδικής εργασίας των μαθητών • Ρόλος του δασκάλου: Ο δάσκαλος παρακολουθεί το έργο της κάθε ομάδας, συντονίζει την εργασία των ομάδων, προσφέρει βοήθεια, καθοδήγηση και ενισχύσεις. Προσέχει αν όλοι οι μαθητές της κάθε ομάδας συμμετέχουν στην εργασία. • Ρόλος των μαθητών: Οι μαθητές κατανέμουν τους ρόλους στα πλαίσια της ομάδας τους και συνεργαζόμενοι υλοποιούν τις δραστηριότητες. • Εφαρμογή του διδακτικού σεναρίου. Η εφαρμογή περιλαμβάνει: α. Αφόρμηση – Αφετηρία. Τίθεται η προβληματική κατάσταση την οποία οι μαθητές καλούνται να επιχειρήσουν να ”απαντήσουν” μέσα από την εφαρμογή του διδακτικού σεναρίου. β. Διδακτική διαδικασία, στην οποία περιγράφονται αναλυτικά οι ενέργειες των μαθητών και του εκπαιδευτικού κατά την υλοποίηση του σεναρίου. • Δυνατότητα τροποποίησης / επέκτασης. Αναφέρονται ενδεικτικά κάποια ή κάποιες ιδέες για μικρή τροποποίηση ή επέκτασή του σεναρίου χρονικά, σε περίπτωση που ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν περισσότερο στο σενάριο αυτό. • Φύλλο εργασίας. Στα πλαίσια εφαρμογής του σεναρίου, δίνεται στους μαθητές Φύλλο Εργασίας, το οποίο περιλαμβάνει οδηγίες για τη διεκπεραίωση (ερωτήσεις, ασκήσεις, περιήγηση σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις) των δραστηριοτήτων του διδακτικού σεναρίου. Τα Φύλλα Εργασίας αξιολογούνται από τον εκπαιδευτικό και από τους ίδιους τους μαθητές. • (e-)portfolio. Οι μαθητές αποθηκεύουν τα Φύλλα Εργασίας και όλες τις εργασίες τους στο Φάκελο Εργασιών του μαθητή (e-)portfolio. • Εργασία για το σπίτι. Αναφέρεται η πιθανή εργασία που με ιδιαίτερη φειδώ και προσοχή δίνεται στο τέλος της διδακτικής ώρας και η οποία ποικίλει ανάλογα με τους στόχους του σεναρίου. Για τον ίδιο λόγο το τμήμα αυτό μπορεί να παραλείπεται σε κάποια σενάρια. • Αξιολόγηση της ομαδικής εργασίας • Αξιολόγηση της εργασίας των μαθητών: Γίνεται με κοινά κριτήρια για όλες τις ομάδες. Γι’ αυτό και επιδιώκεται να σχηματιστούν ισοδύναμες ομάδες. • Αξιολόγηση λειτουργικότητας της ομάδας: Βασίζεται στην κλείδα παρατήρησης που συμπληρώνει ο παρατηρητής. Ο βαθμός λειτουργικότητας προστίθεται στο βαθμό της ακαδημαϊκής επίδοσης. • Αυτοαξιολόγηση της ομαδικής εργασίας: Οι μαθητές στα πλαίσια της ομάδας τους αυτοαξιολογούνται, χρησιμοποιώντας ακόμη και την κλείδα παρατήρησης
10.13 Η επιλογή του προγραμματιστικού περιβάλλοντος Ένα σημαντικό κομμάτι της πληροφορικής είναι ο προγραμματισμός. Ο προγραμματισμός υπεισέρχεται με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο σχεδόν σε όλο το φάσμα των εφαρμογών της πληροφορικής, με την κατανόηση των αρχών του προγραμματισμού να αποτελεί ένα από τα θεμέλια για την διδασκαλία της πληροφορικής. Η διδασκαλία των αρχών του προγραμματισμού πρέπει να γίνει μέσα από τη χρήση κάποιου προγραμματιστικού περιβάλλοντος. Εδώ υπάρχει ο κίνδυνος οι δυνατότητες του προγραμματιστικού περιβάλλοντος που θα επιλεγεί να επηρεάζουν ή περιορίζουν τους στόχους του προγράμματος. Όταν καλούμαστε να επιλέξουμε ένα ή περισσότερα προγραμματιστικά περιβάλλοντα που να ικανοποιούν τους στόχους του προγράμματος σπουδών οι δύο ακραίες επιλογές είναι είτε να επιλέγουμε κάθε φορά το αντίστοιχο προγραμματιστικό περιβάλλον που ικανοποιεί πληρέστερα τους μαθησιακούς στόχους, είτε να επιλέγουμε ένα μοναδικό προγραμματιστικό περιβάλλον που να ικανοποιεί μερικά τους μαθησιακούς στόχους. Και οι δύο επιλογές έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα όπως το χάσιμο χρόνου για την εξοικείωση των μαθητών με διαφορετικά προγραμματιστικά περιβάλλοντα ή τη μη ικανοποίηση των απαιτήσεων του προγράμματος σπουδών από ένα και μοναδικό προγραμματιστικό περιβάλλον. Η λύση είναι η επιλογή σχετικά λίγων προγραμματιστικών περιβαλλόντων που αφενός να ικανοποιούν τις απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών και αφετέρου να έχουν μια ενιαία λογική ώστε η εξοικείωση των μαθητών να γίνεται γρήγορα. Μια τέτοια επιλογή μιας ομάδας προγραμματιστικών περιβαλλόντων με μια ενιαία φιλοσοφία αλλά με ιδιαίτερες δυνατότητες το καθένα, είναι τα logo-like προγραμματιστικά περιβάλλοντα. Σύμφωνα με τον Papert, ο προγραμματισμός μπορεί να αποτελέσει εκπαιδευτικό εργαλείο για την καλλιέργεια και ανάπτυξη νοητικών δεξιοτήτων σε όλους τους μαθητές και δίνει τα κίνητρα για ένα δομημένο τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης προβλημάτων σε όλα σχεδόν τα γνωστικά αντικείμενα (Papert, 1980). Ο τυπικός τρόπος διδασκαλίας του προγραμματισμού συνίσταται στην χρήση μιας επαγγελματικής γλώσσας προγραμματισμού και ενός κατάλληλου περιβάλλοντος για την υλοποίηση προγραμμάτων με αριθμούς και σύμβολα (Ξυνόγαλος κ.ά., 2000). Αυτός ο τρόπος διδασκαλίας όμως χαρακτηρίζεται από προβλήματα (Brusilovsky et al., 1999), αφού οι επαγγελματικές γλώσσες προγραμματισμού περιλαμβάνουν πολλές εντολές που μαζί με τις συντακτικές λεπτομέρειες που απαιτούνται σχηματίζεται ένας μεγάλος όγκος πληροφορίας που πρέπει να αφομοιωθεί από τους μαθητές, αναγκάζοντάς τους συχνά, να ασχολούνται περισσότερο με τις τεχνικές λεπτομέρειες μιας γλώσσας προγραμματισμού παρά με την χρήση βασικών αρχών προγραμματισμού. Ο μαθητής δύσκολα κατανοεί τον τρόπο με τον οποίο εκτελείται ένα πρόγραμμα και αποκτά μια ελλιπή κατανόηση της μορφής εισόδου-εξόδου, αφού τα περισσότερα περιβάλλοντα προγραμματισμού δεν περιλαμβάνουν κάποιον οπτικό τρόπο αναπαράστασης της λειτουργίας του προγράμματος. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί εργαλεία που βοηθούν τους μαθητές να ξεπεράσουν τα παραπάνω προβλήματα. Τα εργαλεία αυτά κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους (Powers et. al., 2006). Τέτοιες κατηγορίες είναι τα αφηγηματικά εργαλεία (π.χ. λογισμικό Alice) (Moscal et al., 2004) με τα οποία προγραμματίζεται η αφήγηση μιας ιστορίας, τα εργαλεία οπτικού προγραμματισμού με τα οποία ο μαθητής προγραμματίζει μέσω ενός περιβάλλοντος με ενέργειες τύπου «σέρνω και αφήνω» (drag and drop) (Goldman, 2004), τα εργαλεία παραγωγής διαγραμμάτων ροής (π.χ. Iconic Programmer) (Chen & Morris, 2005) στα οποία ο χρήστης προγραμματίζει συνδέοντας τα στοιχεία του προγράμματος ώστε να αναπαρασταθεί η σειρά των υπολογισμών, τα εργαλεία με χρήση γλώσσας πολλαπλών επιπέδων (π.χ. Robolab) (Portsmore, 1999) με τα οποία ο χρήστης μπορεί να προγραμματίσει σε διάφορα επίπεδα, ανάλογα με τις γνώσεις του και το είδος της εφαρμογής και τέλος, τα εργαλεία προγραμματισμού πολυμορφικής εξόδου αποτελεσμάτων, με τα οποία η εκτέλεση του προγράμματος έχει ως αποτέλεσμα την έξοδο όχι μόνο κειμένου αλλά και άλλης μορφής πληροφορία (MicroWorlds Pro) ή τον προγραμματισμό ρομποτικών κατασκευών (Lego Mindstorms) (Cliburn, 2006). Πολλά εργαλεία έχουν χαρακτηριστικά που ανήκουν σε περισσότερες από μια από τις παραπάνω κατηγορίες.
10.14 Σύνδρομο Cornelia de Lange (CdLS) (Κορνήλια Ντε Λανγκ) Το σύνδρομο Cornelia de Lange (Κορνήλια Ντε Λανγκ) μπορεί να προκαλέσει αναπτυξιακή διαταραχή, ανωμαλίες του εντέρου και ελλιπή ανάπτυξη ή και παντελή απουσία άνω άκρων ή δακτύλων των χεριών. Συνδέεται με γεννήσεις ελλιποβαρών νεογνών. Στο παρελθόν, πολλά από τα άτομα που έφεραν το σύνδρομο Cornelia de Lange (CdL) πέθαιναν σε παιδική ηλικία, ωστόσο σήμερα ζουν πέρα από την ενηλικίωσή τους. Το σύνδρομο CdL προσβάλει περίπου 1 ανά 10.000 παιδιά. Χαρακτηριστικά των ατόμων που φέρουν το σύνδρομο: • Μικρά άνω και κάτω άκρα και ενδεχόμενη απουσία άνω άκρων ή δακτύλων τους • Καθυστέρηση ανάπτυξης • Εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά, όπως βλεφαρίδες που δίνουν την εντύπωση ότι έχουν σχηματιστεί με μολύβι πάνω στο δέρμα και σμίγουν στο κέντρο πάνω από τη μύτη, ασυνήθιστα μακριές βλεφαρίδες που γυρνούν προς τα πάνω στις άκρες του, ασυνήθιστα μικρή μύτη Το σύνδρομο CdL είναι τόσο περίπλοκο με σοβαρές επιπτώσεις στον οργανισμό που επιφέρουν σοβαρές αναπηρίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη βιβλιογραφία καταγράφεται ότι οι γονείς που φέρνουν στον κόσμο παιδιά που φέρουν το σύνδρομο δεν επιχειρούν να τεκνοποιήσουν επόμενη φορά. Το σύνδρομο πήρε την ονομασία του απο το όνομα ενός παιδιάτρου στο Άμστερνταμ που δημοσίευσε μελέτη σχετικά με αυτό περίπου 60 χρόνια πριν.
10.15 Σύνδρομο Prader-Willi (Πράντερ-Γουίλι) Φυλοσχετιζόμενη διαταραχή, που μεταβιβάζεται συνήθως από πατέρα προς τέκνο. Συχνά τα άτομα που φέρουν το σύνδρομο, λόγω της εμμονής τους με το φαγητό, είναι υπέρβαρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις το σύνδρομο σχετίζεται με ελαφρά νοητική υστέρηση, συνδέεται δε αρκετά συχνά με τον αυτισμό, χωρίς ωστόσο να αποτελεί τύπο του. Ανιχνεύεται σε έλλειψη καταγραφής γενετικού κώδικα στο χρωμόσωμα νούμερο 15. Χαρακτηριστικά του συνδρόμου: • Εμμονή με το φαγητό που μερικές φορές συνοδεύεται με αυθόρμητη όρεξη για φαγητό • Μονοκόμματη κατατομή σώματος (έλλειψη καμπυλών κορμού) • Καθυστέρηση ανάπτυξης λόγου και κινητικών δεξιοτήτων • Μαθησιακές δυσκολίες • Προβλήματα πρόσληψης τροφής κατά τη βρεφική ηλικία • Διαταραχές ύπνου • Αυτοτραυματισμός (επιφάνειας δέρματος) • Συναισθηματικές εξάρσεις (temper tantrums) • Πολύ αυξημένο όριο πόνου (υπερβολική αντοχή στον πόνο) • Υποπλασία γεννητικών οργάνων (δηλ. δεν είναι ανεπτυγμένα πλήρως) • Χαμηλός μυϊκός τόνος Επιπολασμός (δηλ. συχνότητα εμφάνισης στο γενικό πληθυσμό), το σύνδρομο Prader-Willi επηρεάζει περίπου 1 ανά 10.000 ανθρώπους στο γενικό πληθυσμό. Τα περισσότερα από τα άτομα, που φέρουν το σύνδρομο, παρουσιάζουν μία διαταραχή στο χρωμόσωμα νούμερο 15 του γενετικού κώδικα – συγκεκριμένα απουσιάζει ένα μικρό κομμάτι του χρωμοσώματος, που προέρχεται από την πλευρά του πατέρα. Σε αντίστοιχες συνθήκες, όταν η διαταραχή προέρχεται από την πλευρά της μητέρας, τα άτομα συνήθως προσβάλλονται από το σύνδρομο Angelman [τι είναι το Angelman]. Η περισσότερο επιτυχημένη αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με το σύνδρομο Prader-Willi είναι βασισμένη στα πρότυπα της αλλαγής της συμπεριφοράς βάσει συμπεριφοριστικών μοντέλων. Σε γενικές γραμμές, η φαρμακευτική αγωγή δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένη θεραπεία εκλογής με τα άτομα αυτά.
10.16 Ημιπάρεση Η ημιπάρεση (hemiparesis) είναι μερική μυϊκή αδυναμία στο μισό μέρος του σώματος. Παράδειγμα : δεξιά ημιπάρεση έχει ένας ασθενής που κινεί μεν το δεξί χέρι και το δεξί πόδι, αλλά όχι με τη δύναμη που έχει η αριστερή του πλευρά. Η ημιπάρεση οφείλεται σε παθήσεις του εγκεφάλου και σπανιότερα του αυχένα.
10.17 Μαθησιακές δυσκολίες Αν και ο όρος Μαθησιακές Δυσκολίες (learning disabilities) χρησιμοποιείται εδώ και πάρα πολλά χρόνια, δεν υπάρχει συμφωνία πάνω στα αποδεκτά κριτήρια που ορίζουν τις μαθησιακές δυσκολίες, είτε στον κλινικό είτε στον ερευνητικό τομέα. Από κλινική σκοπιά, ο όρος μαθησιακή δυσκολία υποδεικνύει ότι σε ορισμένους τουλάχιστον τομείς, η σχολική επίδοση του παιδιού δε φτάνει στα επίπεδα που προβλέπονται σύμφωνα με τους δείκτες των νοητικών του ικανοτήτων. Επίσης, Μ.Δ. μπορεί να παρατηρούνται ταυτόχρονα με άλλα προβλήματα (π.χ. λειτουργική αδυναμία αισθήσεων, νοητική υστέρηση, σοβαρή συναισθηματική διαταραχή) ή με εξωγενείς επιρροές (π.χ. πολιτισμικές διαφορές, υστερημένο γλωσσικό περιβάλλον, ανεπαρκής ή ακατάλληλη εκπαίδευση), δεν είναι όμως αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών ή επιρροών».
10.18 Νοητική υστέρηση Η νοητική υστέρηση (καθυστέρηση) δεν αποτελεί συγκεκριμένη διαταραχή και δεν είναι σαφώς οριοθετημένη κλινική οντότητα αλλά εμφανίζεται ως κυρίαρχο ή δευτερεύον σύμπτωμα πολλών διαφορετικών διαταραχών και συνδρόμων. Πολλές φορές συσχετίζεται αιτιολογικά με κακές συνθήκες διαβίωσης και το κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων. Ανάλογα με τη βαρύτητά της, η νοητική υστέρηση ταξινομείται ως εξής: Ήπια: ΝΠ από 50-55 έως 70, Μέτρια: ΝΠ από 35-40 έως 50-55, Σοβαρή: ΝΠ από 20-25 έως 35-40, Βαριά: ΝΠ κάτω από 20 ή 25 (ΝΠ: νοητικό πηλίκο ή αλλιώς δείκτης νοημοσύνης). Υπάρχουν πάνω από 1.000 γνωστά οργανικά αίτια νοητικής υστέρησης, παρόλα αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις ατόμων με νοητική υστέρηση, η αιτιολογία της δεν είναι γνωστή. Ιδιαιτέρως, όσο αφορά την ήπια νοητική υστέρηση, η αιτιολογία είναι γνωστή μόνο στο ένα τέταρτο (1/4) των περιπτώσεων. Διακρίνονται συνήθως τα αίτια της νοητικής υστέρησης σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τα οργανικά αίτια, που συνδέονται κυρίως με τις βαρύτερες μορφές νοητικής υστέρησης. Οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες αποτελούν την πιο συνήθη γενετική αιτία νοητική υστέρησης. Η πιο γνωστή από αυτές τις ανωμαλίες είναι το σύνδρομο Down. Η δεύτερη ομάδα αφορά σε περιβαλλοντικούς παράγοντες και περιλαμβάνει τα πολιτισμικά-οικογενειακά αίτια, που συνδέονται κυρίως με την ήπια νοητική υστέρηση. Σε αυτή την ομάδα συγκαταλέγονται οι δυσμενείς οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες, που έχουν συχνά ως αποτέλεσμα την ελλιπή φροντίδα του παιδιού – τόσο σε επίπεδο σωματικής υγείας όσο και σε επίπεδο συναισθηματικής ασφάλειας – και καταλήγουν σε μειωμένη παροχή των απαραίτητων αναπτυξιακών ερεθισμάτων. To ποσοστό των ατόμων με νοητική υστέρηση υπολογίζεται περίπου σε 1-3% του γενικού πληθυσμού. Η πιο αποτελεσματική μορφή αντιμετώπισης της νοητικής υστέρησης είναι η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση με στόχο την πλήρη ανάπτυξη του νοητικού δυναμικού και των γνωστικών ικανοτήτων του παιδιού.
Βιβλιογραφία
Ελληνική βιβλιογραφία
Anstotz, Chr. (1994) Βασικές αρχές της παιδαγωγικής για τα νοητικά καθυστερημένα άτομα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Driver, R., Squires, A., Rushworth, P., Wood-Robinson, V. (1998), Οικοδομώντας τις Έννοιες των Φυσικών Επιστημών: Μια παγκόσμια σύνοψη των ιδεών των μαθητών, Αθήνα: Τυπωθήτω.
Kirk, S. A. (1973) Η εκπαίδευσις των αποκλινόντων παιδιών. Αθήνα
Ζαχαρενάκη, Κ. (1992) Αντισταθμιστική αγωγή. Αθήνα
Καλαντζή, Κ. (1984) Η ειδική αγωγή χτες και σήμερα. Αθήνα, σελ. 59-61
Κρουσταλάκης, Γ. Σ. (1981) Παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες. Αθήνα
Κόμπου, Χρ. Θ. (1992) Ο θεσμός της ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στα δημοτικά σχολεία και οι υποχρεώσεις της κοινωνίας και του κράτους. Θεσσαλονίκη
Κόμης, Β. (2004), Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των ΤΠΕ, Αθήνα: Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών.
Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2004). Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της Πληροφορικής. Ολική Προσέγγιση. Τόμοι Α΄, Β΄. Αθήνα, Α. Ράπτης.
Φράγκου Σ. (2009) Διδακτικές Προσεγγίσεις και Εργαλεία για τη Διδασκαλία της Πληροφορικής (Κεφάλαιο 10)
Φωτειάδης Δημήτρης (2011) Kodu: Οπτικοποιημένη γλώσσα αντικειμενοστρεφούς προγραμματισμού για την παραγωγή παιχνιδιών. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληφοροφικής
ΥΠ.Ε.Π.Θ. (2004) Α.Π.Σ. για Μαθητές με Ελαφρά και Μέτρια Νοητική Καθυστέρηση, Αθήνα, διαθέσιμο στο www.elemedu.upatras.gr ανασύρθηκε στις 28/04/2011
Φραντζεσκάκη, Ι. (1987) Αντικοινωνική συμπεριφορά των νέων. Αθήνα: Σάκκουλας.
Ελληνική αρθρογραφία
Αναγνωστάκης Σ., Μακράσης Β., (2010) Μια διδακτική πρόταση για τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτικής της Πληροφορικής, σελ 15-24. Αθήνα
Γρηγοριάδου, Μ., Γόγουλου, Α., Γουλή, Ε., & Σαμαράκου, M. (2004). Σχεδιάζοντας «Διερευνητικές και Συνεργατικές» δραστηριότητες σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού. Πρακτικά 2ης Διημερίδας με Διεθνή Συμμετοχή «Διδακτική της Πληροφορικής» (σ. 86-96). Βόλος.
Δελλασούδας, Λ. (1991) Κοινοτική κοινωνική πολιτική και ειδική επαγγελματική κατάρτιση. Διδακτορική διατριβή, Αθήνα
Δημητρίου Α. και Χατζηκρανιώτης Ε. (2003). Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο ανάπτυξης δεξιοτήτων. 2ο Συνέδριο για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη Διδακτική πράξη. Εκπαιδευτικό λογισμικό και διαδίκτυο, Σύρος 9-11/5/2003 σ. 146 – 157..
Ελευθεριώτη Ελένη, Καρατράντου Ανθή, Παναγιωτακόπουλος Χρήστος, (2010) Χρησιμοποιώντας τα Lego Mindstorms NXT για τη διδασκαλία του Προγραμματισμού σε ένα διαθεματικό πλαίσιο: μία πιλοτική μελέτη, Πάτρα
Ιωαννίδου, Ε. (1993) Πρόληψη μαθησιακών δυσκολιών στην προσχολική ηλικία. Διδακτορική διατριβή στο τμήμα Φ.Π.Ψ. Παν/μίου Αθηνών
Καγκάνη, Κ., Δαγδιλέλης, Β., Σατρατζέμη, Μ. & Ευαγγελίδης, Γ.(2005), Μία Μελέτη Περίπτωσης της Διδασκαλίας του Προγραμματισμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με τα LEGO Mindstorms, Στα Πρακτικά του 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Η Διδακτική της Πληροφορικής», Κόρινθος, 212 – 220.
Καρατράντου, Α., Παναγιωτακόπουλος, Χ. & Πιερρή, Ε. (2006), Οι ρομποτικές κατασκευές Lego Mindstorms στην κατανόηση Εννοιών Φυσικής στο Δημοτικό Σχολείο: Μια Μελέτη Περίπτωσης, Στα Πρακτικά του 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση», Θεσσαλονίκη, 310–317.
Καρατράντου Ανθή, Τάχος Νικόλαος, Αλιμήσης Δημήτρης (2005) Εισαγωγή σε Βασικές Αρχές και Δομές Προγραμματισμού με τις Ρομποτικές Κατασκευές LEGO Mindstorm, Πρακτικά Εργασιών 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Διδακτική της Πληροφορικής» Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Κόρινθος, 7-9 Οκτωβρίου 2005
Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ., Πιερρή Ε. (2008) Οι ρομποτικές κατασκευές Lego Mindstorms στην κατανόηση εννοιών φυσικής στο δημοτικό σχολείο. Μια μελέτη περίπτωσης. Πρακτικά Συνεδρίου: Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση.
Κορρές Γιώργος (2011) Εργαστήριο εκπαιδευτικής ρομποτικής με χρήση των Lego Mindstorms NXT, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα
Κυνηγός, Χ. & Φράγκου, Σ. (2000), Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Τεχνολογίας Ελέγχου στη Τάξη, Πρακτικά του 2oυ Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση», Πάτρα, 265 – 274.
Κυνηγός, Χ. & Φράγκου Σ., (2000), Πτυχές της παιδαγωγικής αξιοποίησης της Τεχνολογίας Ελέγχου στη σχολική τάξη, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», 83-91, Πάτρα
Κρουσταλάκης, Γ. Σ. (1981) Παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες. Αθήνα
Λαδιάς Αναστάσιος, Καψιμάλη Βασιλική, Ρεπαντής Βυζαντινός, Σκιαδέλλη Μαρία, Χαλκίδης Λιόβας Δ., Πολίτης Π., Κόλλιας Β. (2011) Διερεύνηση της Οικοδόμησης Γνώσης σχετικά με το Υλικό του Η/Υ από μαθητές της Β’ Γυμνασίου με τη βοήθεια Εκπαιδευτικού Λογισμικού του Διαδικτύου και Εφαρμογών Γραφείου, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα
Άνθιμος, Γκιόλμας Αριστοτέλης (2011) Χρήση logo-like Προγραμματιστικών Περιβαλλόντων στη Διδασκαλία της Πληροφορικής στην Α/θμια και στη Β/θμια Εκπαίδευση, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα
Μαρκαντώνης Χρίστος Εκπαιδευτικό-Διδακτικό Σενάριο Β΄ επίπεδο ΤΠΕ
Νικολός Δ., Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ. (2008) Αξιοποίηση του MicroWorlds EX Robotics για την κατανόηση βασικών δομών προγραμματισμού, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, Πάτρα
Νικολός Δ., Μισιρλή Α., Δαβράζος Γ., Μπακόπουλος Ν., Κόμης Β., (2011). Εξοικείωση με τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch και το ρομποτικό πακέτο Lego WeDo, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΤΠΕ, Πάτρα
Ξυνόγαλος, Σ., Σατρατζέμη, Μ. & Δαγδιδέλης, Β. (2000). Η εισαγωγή στον προγραμματισμό: Διδακτικές Προσεγγίσεις και Εκπαιδευτικά Εργαλεία. Πρακτικά 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Πάτρα, 13-15 Οκτωβρίου, σελ. 115-124.
Παπάνης, Στρ., Γιαβρίμης, Π., Βίκη, Αγνή (2007) Ειδική Αγωγή, Επαγγελματικός Προσανατολισμός Ατόμων με Αναπηρία και Αποασυλοποίηση. Μυτιλήνη
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002). Δ.Ε.Π.Π.Σ και Α.Π.Σ. τόμος Α’ και Β΄, Αθήνα.
Τζιμογιάννης, Α. (2002). ∆ιδακτική Πληροφορικής, Προγράμματα Σπουδών και διδακτικές πρακτικές στο Ενιαίο Λύκειο. Στο Α. ∆ημητρακοπούλου (επιμ.), Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση», Ρόδος, Τόμος Α’, σελ. 229-238.
Τζιμογιάννης Α. (2002). Η οριοθέτηση του διδακτικού συμβολαίου στην Πληροφορική. Μια διερεύνηση στο πλαίσιο του Ενιαίου Λυκείου. Στο Π. Μιχαηλίδης (επιμ.), Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου ‘’Διδακτική Φυσικών Επιστημών και Εφαρμογή των Νέων Τεχνολογιών στην Εκπαίδευση’’ (σ. 635-641). Ρέθυμνο.
Ξένη βιβλιογραφία
Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster
Papert, S. (1980) Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York:B. Books
Papert, S. (1993) The Children’s Machine. Rethinking School in the Age of the Computer. New York: Basic Books
Papert, S. (1991). Situating Constructivism
Piaget, J. (1972), The Principles of Genetic Epistemology, New York: Basic Books.
Piaget, J. (1974), To understand is to invent, N.Y.: Basic Books.
Ξένη αρθρογραφία
Ackermann, E., (1997), Enactive Representations in Learning: Pretense, Models, Machines, University of Provence, France.
Ackermann, E. (2001), Piaget’s constructivism, Papert’s constructionism: What’s the difference?
Alimisis D., Karatrantou A. & Tachos N., (2005) Technical school students design and develop robotic gear-based constructions for the transmission of motion, Eurologo Conference 2005, Warsaw, 76-86
Alimisis D. et al (2007) Robotics & Constructivism in Education: The TERECoP project, 11th European Logo Conference, διαθέσιμο στο http://www.eurologo2007.org/ Bratislava, Slovakia
Brown, J., Collins, A. & Duguid, P. (1989), Situated Cognition and the Culture of Learning, Educational Researcher, 18(1), 32 – 42.
Brusilovsky, P., Calabrese E., Hvorecky J., Kouchnirenko A. & Miller P. (1999). Mini-languages: A Way to Learn Programming Principles. Education and Information Technologies, 2(1), pp. 65-83.
Cliburn, D. (2006). An Introduction to the Lego Mindstorms. Proceedings of the 39th Annual Conf. of the Association of Small Computer Users in Education, pp. 25-32.
Chen, S. and Morris, S. (2005). Iconic programming for flowcharts, java, turing, etc. In Proceedings of the 10th Annual SIGCSE Conference on innovation and Technology in Computer Science Education. ACM Press, pp. 104-107.
Eija Karna-Lin et al (2006) Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06)
Eija Karna-Lin et all (2007) Technology in Finnish Special Education – Toward Inclusion and harmonized School Days, Informatics in Education, vol 6, No.1, 103-114, Institute of Mathematics and Informatics, Vilnius
Goldman, K.J. (2004). A concepts-first introduction to computer science. In Proceedings of the 35th SIGCSE Technical Symposium on Computer Science Education. ACM Press, pp. 432-436.
Horn M.S., Jacob R.J., (2007) Designing Tangible Programming Languages for Classrooom Use. 1st International Conference on Tangible and Embedded Interaction.
Horn M.S. et al (2009) Tangible Programming in Education: A Research Approach. Workshop on Tangibles for Children διαθέσιμο στο http://ase.tufts.edu/devtech/publications/Bers-Horn_May1809.pdf
Jacobs, J., Kawanaka, T., Stigler, J. (1999), Integrating qualitative and quantitative approaches to the analysis of video data on classroom teaching, International Journal of Educational Research, 31, 717-724.
Karatrantou, A., Panagiotakopoulos, C., Pierri, E.: The influence of Lego Mindstorms Robotics constructions in the understanding of Science meanings in Primary Education: A case study. Proceedings of 5th PanHellenic Conference with International participation of ETPE – ICTs in Education, pp. 310-317 (2006)
Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR, Venice, Italy
Lawhead P. B., Duncan M. E., Bland C. G., Goldweber M., Schep M., Barnes D. J. & Hollingsworth R. G. (2002), A road map for teaching introductory programming using lego mindstorms robots, In Working group reports from ITiCSE on Innovation and technology in computer science education, 191-201, ACM Press
Limbos, B. (1999), When toddlers develop writing strategy through play with the ‘Floor Turtle’, In 9th International Conference on Artificial Intelligence in Education AI-ED 99, Workshop on Educational Robotics, 16 – 25.
Legoff, D.B., and Sherman, M. (2006). Long-term outcome of social skills intervention based on interactive LEGO play. Autism, 10 (4), 317-329.
Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008) How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago, IL, USA
Miller, G., Church, R., & Trexler, M. (2000). Teaching diverse learners using robotics. In A. Druin, and J. Hendler (Eds.), Robots for Kids: Exploring Technologies for Learning (165-191). United States of America: Morgan Kaufmann Publishers.
Mesibov, G. B., Schopler, E., & Schaffer, B. (1984). Adolescent and Adult Psychoeducational Profile.
Mark, S., Young, K. (1987), Misconceptions in the Teaching of Heat, School Science Review, Mar 87, 464-470.
Marjo Virnes (2008) Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland
Martin et al. (2000) To Mindstorms and beyond: Evolution of a construction kit for magical machines. In Druin A. & Hendler J. Robots for kids: Exploring new technologies for learning (pp. 10 – 33)
McCartney, R. (1996), Introduction to robotics in computer science and engineering education, Computer Science Education, 7(2), 135 – 137.
Moscal, B., Lurie, D., Cooper, S. (2004). Evaluating the effectiveness of a new instructional approach. In Proceedings of the 35th SIGCSE Technical Symposium on Computer Science Education. ACM Press, pp. 75-79.
Niederer, H., Sander, F., Goldberg, F., Otero, V., Jorde, D., Slotta, J., Stromme, A., Fischer, H., Lorenz, H., Tibergkien, A., Vince, J. (2003), Research about the use of information Technology in science education, In Dimitris Psillos et al. (Eds.) Science education research in the knowledge- based society, Kluwer, 309-321.
Portsmore, M. (1999). ROBOLAB: Intuitive Robotic Programming Software to Support Life Long Learning. APPLE Learning Technology Review, pp. 26-39.
Powers, K., Gross, P., Cooper, S., Myles, M., Goldman, K., Proulx, V. & Carlisle, M. (2006). Tools for Teaching Introductory Programming: What Works? Proceedings of the 37th SIGCSE technical symposium on Computer science education, pp. 560-561.
Raffle, H. S., Parkes, A. J., and Ishii, H. (2004) Topobo: A constructive assembly system with kinetic memory. Proc. SIGCHI 2004, ACM Press, 647-654.
Robins B., Dautenhahn K., R. te Boekhorst, Billard A., (2005) «Robotic Assistants in Therapy and Education of Children with Autism: Can a Small Humanoid Robot Help Encourage Social Interaction Skills?», Universal Access in the Information Society, Springer-Verlag, 4(2), pp. 105-120.
Resnick, M. & Ocko, S. (1991), Lego/Logo Learning Through and About Design, In Fagin Merkle B.,, Eggers L.: (2001) Teaching Computer Science With Robotics Using Ada/Mindstorms 2.0, Proceedings of the 2001 annual ACM SIGAda International Conference on Ada, pp. 73-78
Resnick, Μ. & Silverman, Β. (2005), Some reflections on designing construction kits for kids, In Proceeding of the 2005 conference on Interaction design and children, Boulder, Colorado, 117 – 122.
Resnick, M., Martin, F., Sargent, R. & Silverman, B. (1996), Programmable Bricks: Toys to Think With. IBM Systems Journal, 35(3 – 4), 443 – 452.
Rusk, Ζ. N., Resnick, M., Berg, R. & Pezalla-Granlund, M. (2008), New Pathways into Robotics: Strategies for Broadening Participation, Journal of Science Education Technology, 17, 59 – 69.
Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93.
Robins, B., Dautenhahn, K, Te Boekhorst, R., and Billard, A. (2005). Robotic assistants in therapy and education of children with autism: can a small humanoid robot help encourage social interaction skills? Universal Access in the Information Society, 4(2), 105-120.
Sutinen E., Virmajoki M., and Virnes M., (2005) «Physical Learning Objects Can Improve Social Skills in Special Education», In Antikainen A. (ed.), Transforming a Learning Society: The Case of Finland, Peter Lang – European Academic Publishers, 49, pp. 117-130.
Savery, J. R. & Duffy, M. T. (1995), Problem Based Learning: An instructional model and its constructivist framework, Educational Technology, 35, 31 – 38.
Williams, L., & Kessler, R. (2000). All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM, 43(5), 108-144.
Διαδίκτυο
Technologies for Children with Individual Needs, διαθέσιμο στο http://cs.joensuu.fi/etp
ELEKIT, διαθέσιμο στο http://www.elekit.co.jp/english/index.php
Entertainment robot Aibo, διαθέσιμο στο http://www.jp.aibo.com/
Vex robotics, διαθέσιμο στο http://www.vexlabs.com/
Σύνδρομο De Lans, διαθέσιμο στο http://www.noesi.gr/node/385
Σύνδρομο Prader – Willi, διαθέσιμο στο http://www.noesi.gr/syndrome/prader-willi
Ημιπάρεση, διαθέσιμο στο http://www.neurocenter.gr/H-M.html
Lego Mindstorms, διαθέσιμο στο http://mindstorms.lego.com/eng/Hong_Kong_dest/default.aspx
Lego Digital Designer διαθέσιμο στο http://ldd.lego.com/
Carnegie Mellon University Robotics Academy, διαθέσιμο στο http://www.education.rec.ri.cmu.edu/index.htm
Microsoft Robotics Developer Centre, διαθέσιμο στο http://msdn.microsoft.com/el-gr/robotics/default(en-us).aspx
Oregon Robotics Tournament and Outreach Program, Catlin Gabel School διαθέσιμο στο http://www.ortop.org/NXT_Tutorial/html/about.html
The Futures Channel, διαθέσιμο στο http://www.thefutureschannel.com/dockets/hands-on_math/reliable_robots/#abclesson
Lego NXT Robots Blog and Discussion Forum, διαθέσιμο στο http://www.nxtclub.com/
LCSI διαθέσιμο στο http://www.microworlds.com
Τσικολάτας Α. (2011) Η Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου. Πάτρα
Περίληψη
Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου προϋποθέτει τη χάραξη εκπαιδευτικής
πολιτικής και, ως εκ τούτου, για την εφαρμογή της απαιτείται τόσο η συναίνεση των εμπλεκόμενων μερών όσο και η πολιτική βούληση. Η αξιολόγηση δεν μπορεί και δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να «ενοχοποιήσει» ή να «ελέγξει» τους εκπαιδευτικούς αλλά για να υποστηρίξει όλες τις παραμέτρους του εκπαιδευτικού συστήματος. Για τον λόγο αυτό, δεν μπορεί παρά να αποτελεί μια βαθύτατα συμμετοχική διαδικασία, στην οποία εμπλέκονται όλοι όσοι μετέχουν στο εκπαιδευτικό έργο. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει όλες τις παραμέτρους του εκπαιδευτικού συστήματος και σαφώς δεν πρέπει να περιορίζεται αποκλειστικά στον εκπαιδευτικό ή τον μαθητή. Ως ανατροφοδοτικός υποστηρικτικός μηχανισμός συνυφαίνεται με την ίδια την ποιότητα της εκπαίδευσης και στοχεύει στη διαρκή βελτίωση και αναβάθμισή της.
Abstract
The evaluation of educational work involves the development of educational policy and, therefore, to implement the required consent of both parties involved and the political will. The assessment cannot and should not be used to “incriminate”or “control” teachers, but to support all aspects of the educational system. For this reason, can only be a deeply participatory process involving all those involved in educational work. The evaluation includes all aspects of the educational system and clearly should not be limited to the teacher or student. As feedback supportive mechanism pertaining to the same quality of education and aims at continuously improving and upgrading.
Εισαγωγή
Η μορφή και το περιεχόμενό της αξιολόγησης στο χώρο της εκπαίδευσης, απασχολεί διεθνώς πλήθος ερευνητών. Συνδέεται άμεσα με την μάθηση των μαθητών, με τη βελτίωση των διδακτικών δεξιοτήτων του εκπαδιευτικού και με την ποιότητα στη διδασκαλία. Αν το εξετάσουμε από την κοινωνική πλευρά, η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου καθορίζει με συγκεκριμένο τρόπο ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η παιδαγωγική εμπειρία τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών και επιτυγχάνεται η διαμόρφωση προσωπικοτήτων και η κοινωνικοποίηση, με μετάδοση συγκεκριμένων γνώσεων και ηθικών αξιών.
Ο εκπαιδευτικός κρίνεται και αξιολογείται με βάση τις γνώσεις, την ηθική του και την κοινωνική του τοποθέτηση, που θεμελιώνεται σε μια συλλογική βάση, η οποία διέπεται από μια αρχή τάξης πραγμάτων. Αυτές οι αρχές μεταδίδονται κατά τη διάρκεια του μαθήματος στους μαθητές, από τη μορφή των αναλυτικών προγραμμάτων. Αξιολόγηση φυσικά γίνεται και μέσα από τις διαδικασίες πρόσληψης τους, το διοικητικό έλεγχο που υφίστανται, την αποτίμηση της διδακτικής τους επάρκειας, της διαδικασίες εξέλιξής τους, τις δυνατότητες προαγωγής ή επιλογής σε ανώτερες θέσεις. Συνήθως στο δημόσιο λόγο, ο εκπαιδευτικός γίνεται αντικείμενο ελέγχου, πειθαρχικής αντιμετώπισης, μετατόπισης, παύσης και πρόσφατα όλο και περισσότερο, επανεκπαίδευσης.
Αποσαφήνιση όρων
Ετυμολογικά, η λέξη αξιολογώ προέρχεται από το άξιος και το λέγω, όπου άξιος σημαίνει αυτός που είναι σημαντικός, κατάλληλος, ικανός να κάνει κάτι, ενώ λέγω σημαίνει ερευνώ (Αφοι Παγουλάτοι, 1985). Οι χρησιμοποιούμενοι στη διεθνή βιβλιογραφία όροι είναι «evaluating», «measuring», «examining», «testing», «marking», «grading», και «scoring». Η αξιολόγηση είναι μια αυτόματη λειτουργία των συνειδητών ανθρώπων, αυτών που επιχειρούν ένα έργο το οποίο πρώτοι αυτοί κρίνουν και στη συνέχεια επιθυμούν να βελτιώσουν μέσα από επισημάνσεις και κριτήρια των ίδιων αλλά και των άλλων.
Η αξιολόγηση που έχει ως αντικείμενο ένα ή περισσότερα στοιχεία της εκπαίδευσης καλείται εκπαιδευτική αξιολόγηση. (Worthen & Sanders, 1973). Η αξιολόγηση δεν έχει πάντα το νόημα της απόρριψης και της ποινής του αποκλεισμού. Αποβλέπει στην παροχή πληροφοριακών κρίσεων για τη βελτίωση μιας πραγματικότητας.
Η Εκπαιδευτική Αξιολόγηση
Αποτελεί, μαζί με το Πρόγραμμα Σπουδών και την Παιδαγωγική, το τριαδικό εκπαιδευτικό «σύστημα μηνυμάτων», η «ενορχήστρωση» των οποίων καθορίζει την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία (Bernstein, 1990). Η σημασία του όρου συγχέεται συχνά με τη σημασία άλλων συναφών όρων, όπως μέτρηση, βαθμολογία, εξέταση, εκτίμηση. Η εκπαιδευτική αξιολόγηση στηρίζεται στη σχέση της έκβασης μιας εκπαιδευτικής προσπάθειας με τους παιδαγωγικούς σκοπούς. Με την εκπαιδευτική αξιολόγηση επιδιώκεται κατά την άποψη πολλών η διαπίστωση της υλοποίησης των σκοπών που είχαν τεθεί (Παιδαγωγικό Ινσιτούτο).
Η εκπαιδευτική αξιολόγηση πρέπει να συμβάλλει στη διεύρυνση της γνώσης για το επιτελούμενο σε κάθε σχολική μονάδα εκπαιδευτικό έργο. Επίσης να προωθεί διαδικασίες ανάπτυξης των σχολείων και να ενθαρρύνει τις πρωτοβουλίες σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Να υποστηρίζει τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων και να λειτουργεί ως μοχλός βελτίωσης ή αλλαγής των εκπαιδευτικών πρακτικών και γενικότερα του εκπαιδευτικού συστήματος.
Εξέλιξη της Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης
Η εκπαιδευτική αξιολόγηση δε σταματά στην αποτίμηση της ατομικής επίδοσης ή και των δυνατοτήτων των μαθητών, αλλά και στον έλεγχο ή την αποτίμηση της ποιότητας των εκπαιδευτικών διαδικασιών και του έργου των επί μέρους εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και κυρίως των διδασκόντων.
Αυτό επιτυγχανόταν με λιγότερο ή περισσότερο δημόσιες εξετάσεις ή επιδείξεις των μαθητών, ανοικτές στα μέλη της κοινότητας και των εφορευτικών επιτροπών, στα οποία ο δάσκαλος έμελλε έτσι να αποδείξει την αξία του. Επίσης, με καθημερινή ή περιοδική παρουσία εφόρων μέσα στα σχολεία, που κατέγραφαν τις παρατηρήσεις τους και τις έστελναν στο Υπουργείο. Ακόμα, με επιθεωρήσεις από έκτακτους ή μόνιμους επιθεωρητές, με εκθέσεις από εποπτικά συμβούλια, ανώτερους επόπτες, που εξέταζαν από τις λεπτομέρειες της επίπλωσης και του υλικού έως το ήθος και τη σωματική κατάσταση των δασκάλων αποτελούσαν έως πρόσφατα τις διαδικασίες ενός ποικιλόμορφου μηχανισμού ελέγχου και αποτίμησης της ποιότητας του σχολικού ιδρύματος και των δασκάλων, ή μάλλον του βαθμού στον οποίο το σχολείο και οι δάσκαλοι υπάκουαν στις προδιαγραφές. Οι διαδικασίες αυτές συνδέονταν άμεσα με διαδικασίες διόρθωσης, ρύθμισης ή επιβολής πειθαρχικών κυρώσεων, όπως επίπληξη, πρόστιμα, παύση, μετάθεση ή περικοπή μισθού των δασκάλων ή ακόμη και απόλυση ή διαγραφή πιστώσεων.
Τον τελευταίο καιρό έχουν γίνει προσπάθειες να εισαχθεί μηχανισμός αξιολόγησης στα πλαίσια του σχολείου. Υπάρχουν συζητήσεις για εισαγωγή στην Ελλάδα συστήματος αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου των ίδιων των καθηγητών, των σχολικών μονάδων και των μαθητών. Πρόσφατα μάλιστα, με το άρθρο του Νόμου 2525/97 περί Ενιαίου Λυκείου προβλέφθηκε η θεσμοθέτηση μιας σειράς διαδικασιών και οργάνων αξιολόγησης των σχολικών μονάδων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Με την προσπάθεια αυτή θα μπορέσει να γίνει εκτίμηση «της επάρκειας των εκπαιδευτικών», «της απόδοσης των σχολικών μονάδων» και γενικότερα «της αποτελεσματικότητας του συστήματος».
Η αξιολόγηση των μαθητών
Η μάθηση των μαθητών σχετίζεται με την αξιολόγση του δασκάλου και η ποιότητα στη διδασκαλία επηρεάζει το βαθμό μάθησής τους. Επομένως το επίπεδο μάθησης των μαθητών είναι ένας δείκτης της ποιοτικής διδασκαλίας και η μέτρηση της αποτελεί έναν κρίσιμο παραάγοντα στη διαδικασία της αξιολόγησης. Η αξιολόγηση των μαθητών αποτελεί σημαντικό μηχανισμό για τον έλεγχο της ατομικής επίδοσης των μαθητών. Αποτέλεσμα αυτού είναι η ιεραρχική τοποθέτηση των μαθητών μεταξύ τους ή με κριτήρια με βάση νόρμες που θέτει το αναλυτικό πρόγραμμα, καθώς επίσης κατανομής των ατόμων σε εξειδικευμένους λόγους και ταυτότητες και ρύθμιση της συγκρότησης υποκειμενικότητας. Επίσης, η παράλληλη αξιολόγηση των μαθητών θεωρείται ότι είναι και ένας λιγότερο ή περισσότερο ορατός μηχανισμός ελέγχου και ανατροφοδότησης και κατ΄ επέκταση επικύρωσης και νομιμοποίησης ή διαμόρφωσης και τροποποίησης του πραγματοποιούμενου αναλυτικού προγράμματος. Η αξιολόγηση των μαθητών γίνεται υπό τη μορφή τεστ ή υπό μορφή εξεταστικών τελετουργιών, προφορικών ή γραπτών εξετάσεων, ενδοσχολικών ή δημόσιων. Ο συγκεκριμένος τρόπος αξιολόγησης έχει σημαντική επίπτωση στη διαμόρφωση παιδαγωγικών ταυτοτήτων, εφόσον επιδρά στην εμπειρία στα συναισθήματα και την σκέψη αλλά και τη σταδιοδρομία των μαθητών. Αποτελεί επίσης τρόπο αναπαραγωγής και διαμόρφωσης των παιδαγωγικών πρακτικών.
Τύποι Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης
Διακρίνουμε δύο γενικούς τύπους αξιολόγησης της εκπαίδευσης, ως προς τη θέση του φορέα που εκτελεί την αξιολόγηση σε σχέση με τη σχολική μονάδα: την εξωτερική αξιολόγηση και την εσωτερική αξιολόγηση.
Η εξωτερική αξιολόγηση πραγματοποιείται από φορείς που τοποθετούνται εκτός σχολείου και ανήκουν στις ανώτερες βαθμίδες της διοίκησης. Τα αποτελέσματά της συνδέονται συχνά με άμεσες εξωτερικές συνέπειες για τους εκπαιδευτικούς ή και τα σχολεία (π.χ. προαγωγή, χρηματοδότηση). Η πλέον συνηθισμένη μορφή εξωτερικής αξιολόγησης είναι η επιθεώρηση, η οποία εμφανίζεται στις αρχές του 19ου αιώνα και λειτουργεί με πολλές παραλλαγές. Κύριος στόχος της είναι ο έλεγχος της εφαρμογής της εκπαιδευτικής νομοθεσίας, εστιασμένος στην ποιότητα της διδασκαλίας και τα μαθησιακά αποτελέσματα. Πλεονεκτήματά της είναι ότι διευκολύνει τη διαμόρφωση βελτιωτικών προτάσεων ευρύτερης εμβέλειας μέσα από τη συγκρισιμότητα των κρίσεων που παρέχει, δρα ως κίνητρο για τη διασφάλιση της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου. Παρέχει κριτήρια για την τήρηση της εκπαιδευτικής νομοθεσίας και εμμέσως μια εξωτερική νομιμοποίηση για την υπηρεσιακή εξέλιξη των εκπαιδευτικών. Πραγματοποιείται σε συγκεκριμένο και περιορισμένο χρόνο και δεν προσθέτει απασχόληση στον εκπαιδευτικό. Εξασφαλίζεται, σε κάποιο βαθμό, η δυνατότητα σύγκρισης Σχολικών Μονάδων και εκπαιδευτικών. Εντοπίζονται ευκολότερα θετικές όψεις και αδυναμίες Σχολικών Μονάδων και εκπαιδευτικών.
Ορισμένες βασικές αδυναμίες της είναι ότι προάγει το φόβο και όχι τη συνειδητοποίηση και την αυτογνωσία των εκπαιδευτικών. Συχνά οι κρίσεις είναι αστήρικτες και υποκειμενικές. Προάγει τον ατομισμό και όχι το συλλογικό πνεύμα της Σχολικής Μονάδας. Συχνά διαμορφώνεται μια τυπική, ψευδής και άδικη εικόνα για σχολεία και εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, για τον περιορισμό της υποκειμενικότητας των κρίσεων, παρουσιάζονται τάσεις διαμόρφωσης ρητών κριτηρίων και διαδικασιών.
Η εσωτερική αξιολόγηση πραγματοποιείται από τους ίδιους τους παράγοντες της σχολικής μονάδας και έχει και αυτή ποικίλες μορφές: Ιεραρχική εσωτερική αξιολόγηση: οι ανώτεροι στη διοικητική-εκπαιδευτική ιεραρχία του σχολείου κρίνουν τους κατωτέρους. Συλλογική εσωτερική αξιολόγηση ή αυτοαξιολόγηση: στηρίζεται σε διαδικασίες που οργανώνονται και παρακολουθούνται από τους ίδιους τους παράγοντες της σχολικής μονάδας.
Βασικά πλεονεκτήματα της εσωτερικής αξιολόγησης είναι ότι ενεργοποιεί όλους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής κοινότητας. Ενισχύει τις σχέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας μεταξύ των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας. Οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν με συγκεκριμένο τρόπο τις ιδιαίτερες συνθήκες λειτουργίας του σχολείου. Δημιουργεί προϋποθέσεις για πρωτοβουλίες και ανάληψη καινοτόμων δράσεων. Καλλιεργεί τη συνευθύνη και την αυτοδέσμευση. Αναδεικνύει και διαχέει θετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Εντοπίζει αδυναμίες και δημιουργεί συνθήκες για βελτίωση. Δείχνει στην εκπαιδευτική ιεραρχία, με συγκεκριμένο τρόπο, τα πεδία των παρεμβάσεων. Μπορεί, γενικά, να συμβάλει στη βελτίωση των εκπαιδευτικών πρακτικών και στην αλλαγή της κουλτούρας του σχολείου.
Βασικές της αδυναμίες είναι ο κίνδυνος μιας καθαρά γραφειοκρατικής αντιμετώπισης της όλης διαδικασίας. Η πιθανότητα δημιουργίας εσωτερικών συγκρούσεων. Η έμφαση σε ανώδυνα ζητήματα. Η δημιουργία τάσεων εσωστρέφειας στις Σχολικές Μονάδες κτλ.
Τομείς αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου
Είναι φυσικό ότι, αν προσπαθούσε κανείς να αξιολογήσει συνολικά το εκπαιδευτικό έργο του εκπαιδευτικού, ίσως θα κατέληγε στην άποψη ότι η αξιολόγηση δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί. Για το λόγο αυτό θεωρείται ότι η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου θα πρέπει να επικεντρώνεται στους ακόλουθους τομείς των δραστηριοτήτων του: στο διοικητικό, στον παιδαγωγικό, στο διδακτικό.
Και οι τρεις αυτοί τομείς ίσως δεν μπορούν να αξιολογηθούν στο σύνολό τους, αλλά θα πρέπει να γίνεται αξιολόγηση περιπτώσεων. Δηλαδή, όσον αφορά αυτούς τους τομείς είναι πρακτικά αδύνατο από οποιονδήποτε αξιολογητή ή από οποιαδήποτε επιτροπή αξιολόγησης να αξιολογεί το εκπαιδευτικό έργο του εκπαιδευτικού σε μόνιμη βάση. Αν επιδιωκόταν κάτι τέτοιο, θα σήμαινε ότι η συντεταγμένη πολιτεία έχει μηδενική εμπιστοσύνη στις ικανότητες των εκπαιδευτικών της. Για το λόγο αυτό μία τέτοια προοπτική διαρκούς αξιολόγησης είναι πρακτικά ανεφάρμοστη και άτοπη.
Η αξιολόγηση, λοιπόν, χρειάζεται να κινηθεί αποκλειστικά στην κατεύθυνση βελτίωσης των παιδαγωγικών και εκπαιδευτικών ικανοτήτων του εκπαιδευτικού, έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός να γίνει πιο αποτελεσματικός, προς όφελος των μαθητών του και της εκπαίδευσης γενικότερα, βελτιώνοντας τον εαυτό του, τις εκπαιδευτικές διαδικασίες και την παιδαγωγική επικοινωνία με τους μαθητές του. Στόχος της αξιολόγησης πρέπει να είναι όσον αφορά τον εκπαιδευτικό μία ευκαιρία βελτίωσής του.
Η Διαδικασία Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού
Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών είναι απαραίτητο να αποτελείται από δύο
Η αυτοαξιολόγηση έχει ορισμένα βασικά πλεονεκτήματα, όπως: Ενεργοποιεί όλους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής κοινότητας. Ενισχύει τις θέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας μεταξύ των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας Οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν τις ιδιαίτερες συνθήκες λειτουργίας του σχολείου. Δημιουργεί προυποθέσεις για τπρωτοβουλίες και ανάληψη κινοτόμων δράσεων. Καλλιεργεί τη συνευθύνη και την αυτοδέσμευση. Αναδεικνύει και διαχέει θετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Εντοπίζει αδυναμίες και δημιουργεί συνθήκες για βελτίωση. Δείχνει στην εκπαιδευτική ιεραρχία, με συγκεκριμένο τρόπο, τα πεδία των παραεμβάσεων. Μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των εκπαιδευτικών πρακτικών και στην αλλαγή της κουλτούρας του σχολείου.
Έχει όμως και κάποιες αδυναμίες όπως ο κίνδυνος μιας καθαρά γραφειοκρατικής αντιμετώπισης της όλης διαδικασίεας. Η πιθανότητα δημιουργίας εσωτερικών συγκρούσεων. Η έμφαση σε ανώδυνα ζητήματα. Η δημιουργία τάσεων εσωστρέφειας στις σχολικές μονάδες.
Ωστόσο, ένα μέρος της αξιολόγησης χρειάζεται να πραγματοποιείται στην τάξη στο πλαίσιο μιας διδακτικής διαδικασίας διάρκειας 45 λεπτών. Ένα άλλο μέρος της αξιολόγησης αφορά την παρουσία του εκπαιδευτικού στη σχολική μονάδα και τον κοινωνικό περίγυρο, κατά κύριο λόγο το Διευθυντή της σχολικής μονάδας, αλλά και το Σχολικό Σύμβουλο.
Η διαδικασία αυτή πρέπει να γίνεται αναλογικά σε όλα τα μαθήματα της Α΄/
βάθμιας και Β΄/βάθμιας εκπαίδευσης. Ο αριθμός αυτού του είδους των αξιολογήσεων
καθορίζεται ανάλογα με τα χρόνια υπηρεσίας του εκπαιδευτικού.
Ακολουθεί το Δελτίο Αυτοαξιολόγησης και Αξιολόγησης των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης. Στην πρώτη κατηγορία ερωτήσεων ο αξιολογητής έχει δύο δυνατότητες, το «Ναι» και το «Όχι». Στην περίπτωση αυτή η αντιστοιχία σε μονάδες έχει ως εξής: Ναι = 5 μονάδες, Όχι = 0 μονάδες. Στη δεύτερη κατηγορία ερωτήσεων, δηλαδή τη διαβαθμισμένη αξιολόγηση, ο αξιολογητής συναντά την εξής κλίμακα αξιολόγησης: Άριστα = 5 μονάδες, Πάρα Πολύ = 4 μονάδες, Πολύ= 3 μονάδες, Αρκετά= 2 μονάδες, Λίγο = 1 μονάδα, Καθόλου = 0 μονάδες.
Αξιολογητές των Εκπαιδευτικών
Σχολική Μονάδα
Αυτοαξιολό-γηση
Αξιολόγηση
Ωφελού-μενοι
Διοικητικά θέματα
Παιδαγωγικά θέματα
Διδακτική
Οι εκπαιδ/κοί θα αξιολογούν τον εαυτό τους σε διοικητικά και παιδαγωγι-κά θέματα και στην ειδική διδακτική του αξιολογούμενου γνωστικού αντι-κειμένου με το Δελτίο Αυτό-αξιολόγησης & Αξιολόγησης
Διευθυντής Σχολικής Μονάδας με πιστοποιημένη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητα και σύμφωνα με το Δελτίο Αξιολόγησης 1
Σχολικός Σύμβουλος με πιστοποιημένη συμβουλευτική επάρκεια και ετοιμότητα με το Δελτίο Αξιολόγησης 2
Ειδικός Αξιολογητής με πιστοποιημένη διδακτική επάρκεια και ετοιμότητα σε συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο με το Δελτίο Αξιολόγησης 3
Μαθητές
Κατηγορίες αυτοαξιολόγησης και αξιολόγησης εκπαιδευτικού
Δελτίο 1
Σχέση του εκπαιδευτικού με το σχολείο (13 ερωτήματα)
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη συνέλευση του διδακτικού προσωπικού της σχολικής μονάδας (5 ερωτήματα)
Σχέση του εκπαιδευτικού με τους μαθητές (14 ερωτήματα)
Σχέση του εκπαιδευτικού με τους συναδέλφους της σχολικής μονάδας (4 ερωτήματα)
Επιμόρφωση του εκπαιδευτικού (4 ερωτήματα)
Σχέση του εκπαιδευτικού με τους γονείς και κηδεμόνες των μαθητών (10 ερωτήματα)
Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευτικών αναφορικά με τη λειτουργία και τη δράση τους στα πλαίσια της Σχολικής Μονάδας σε % (Δελτίο 1)
Δελτίο 2
Γενικά Στοιχεία Αξιολόγησης του εκπαιδευτικού (5 ερωτήματα)
Διδακτική ικανότητα του εκπαιδευτικού (9 ερωτήματα)
Τεχνικές διδασκαλίας που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός για τη διδακτική διαδικασία (16 ερωτήματα)
Οργάνωση και Διοίκηση τάξης από τον εκπαιδευτικό (8 ερωτήματα)
Μαθησιακό Κλίμα – Επικοινωνία του εκπαιδευτικού με τους μαθητές (4 ερωτήματα)
Συμπεριφορά του εκπαιδευτικού προς τους μαθητές στην τάξη (8 ερωτήματα)
Δελτίο 3
Προετοιμασία διδακτικής ενότητας από τον εκπαιδευτικό στο αξιολογούμενο γνωστικό αντικείμενο (8 ερωτήματα)
Πορεία διδασκαλίας και παρουσίαση της ύλης του αξιολογούμενου γνωστικού αντικειμένου από τον εκπαιδευτικό (12 ερωτήματα)
Μεθοδολογία διδασκαλίας του αξιολογούμενου γνωστικού αντικειμένου (24 ερωτήματα)
Κατάρτιση – επιμόρφωση του εκπαιδευτικού στο αξιολογούμενο γνωστικό αντικείμενο (6 ερωτήματα)
Αξιολόγηση από το Σχολικό Σύμβουλο
Ο ρόλος του Σχολικού Συμβούλου στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού είναι κυρίως να σκιαγραφήσει την παιδαγωγική πλευρά του εκπαιδευτικού κατά τη διαδικασία αξιολόγησης.
Για να μπορεί όμως ο Σχολικός Σύμβουλος να ανταποκριθεί σε αυτό το έργο,
θα πρέπει να πληροί όλες τις προϋποθέσεις απόκτησης της συμβουλευτικής επάρκειας καιετοιμότητας και να έχει επιλεγεί με βάση αυτά τα κριτήρια και να του παρέχονται τα σχετικά έντυπα με τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης.
Ο ρόλος του θα είναι να διαπιστώσει την ύπαρξη ή μη αυτών των κριτηρίων και το βαθμό κατοχής τους από τον εκπαιδευτικό κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Η Αξιολόγηση από τον Ειδικό Αξιολογητή
Ο ρόλος του Ειδικού Αξιολογητή στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού είναι να σκιαγραφήσει τις διδακτικές ικανότητες του εκπαιδευτικού κατά τη διαδικασία αξιολόγησης.
Για να μπορεί ο Ειδικός Αξιολογητής να ανταποκριθεί στο συγκεκριμένο έργο, θα πρέπει να ανήκει στο διδακτικό προσωπικό των Κέντρων Ασκούμενων Εκπαιδευτικών και συγκεκριμένα να έχει ειδίκευση στο μάθημα που αξιολογείται ο εκπαιδευτικός (π.χ. ειδική διδακτική γλώσσας, ειδική διδακτική μαθηματικών, ειδική διδακτική ιστορίας) και να του παρέχονται τα σχετικά έντυπα με τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης ως προς τη διδακτική του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου.
Ο ρόλος του Ειδικού Αξιολογητή θα είναι να διαπιστώσει αν ο εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας εμφάνισε και σε ποιο βαθμό τις αναμενόμενες διδακτικές πρακτικές.
Η Αξιολόγηση από τον Διευθυντή της σχολικής μονάδας
Ο ρόλος του Διευθυντή της σχολικής μονάδας στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού είναι να σκιαγραφήσει τη λειτουργία του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας.
Για να μπορεί ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας να ανταποκριθεί στο συγκεκριμένο έργο, θα πρέπει να πληροί τις προϋποθέσεις της διοικητικής επάρκειας και διοικητικής ετοιμότητας και να του παρέχονται τα σχετικά έντυπα διοικητικής αξιολόγησης του εκπαιδευτικού. Έργο του Διευθυντή της σχολικής μονάδας θα είναι να συμπεριλάβει στο έντυπο μόνο το διοικητικό μέρος, δηλαδή το βαθμό ανταπόκρισης του εκπαιδευτικού στα διοικητικά και άλλα καθήκοντά του στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας.
Ο ρόλος του Συνηγόρου του εκπαιδευτικού στη διαδικασία αξιολόγησης
Ο ρόλος του Συνηγόρου του εκπαιδευτικού στη διαδικασία αξιολόγησης είναι
να παρακολουθεί από την έναρξη μέχρι τη λήξη της τη διαδικασία αξιολόγησης και να παρεμβαίνει σε σημεία που κρίνει ότι αδικείται ο αξιολογούμενος, διασφαλίζοντας μετον τρόπο αυτό τη διαδικασία αξιολόγησης. Ο Συνήγορος του αξιολογούμενου εκπαιδευτικού θα εκπροσωπεί τα συμφέροντα του κρινόμενου και για το λόγο αυτό θα είναι έμπειρος εκπαιδευτικός και θα επιλέγεται από τον ίδιο.
Προβλήματα στην Αξιολόγηση
Οι θεωρητικοί της εκπαιδευτικής αξιολόγησης, αλλά και εκείνοι που την εφαρμόζουν στην πράξη, αντιμετωπίζουν μια σειρά σοβαρών προβλημάτων (φιλοσοφικής – θεωρητικής αλλά και μεθοδολογικής – εφαρμοστικής χροιάς), σε πολλά από τα οποία δεν έχει καταστεί δυνατόν ακόμη να δοθεί οριστική λύση. Αυτά αποτελούνται από τα Κριτήρια, την Ορθότητα υποθέσεων, τους Σκοποί και τα Επιθυμητά αποτελέσματα, την Υποκειμενικότητα, την Ερμηνεία των αποτελεσμάτων, την Πολιτική παρέμβαση και την Επίδραση ιδεολογίας.
Το ισχύον ελληνικό θεσμικό πλαίσιο
Με τον Νόμο 1566/85 για τον εκσυγχρονισμό της δομής και της λειτουργίας της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ο όρος αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου καθιερώθηκε επίσημα από την Πολιτεία. Στο Σχέδιο Π.Δ. 140/1988 σημειώνεται ότι με τον όρο αυτό νοείται η συνεκτίμηση του συλλογικού και συμμετοχικού έργου των εκπαιδευτικών σε συγκεκριμένους σχολικούς χώρους, ενώ στο Π.Δ. 320/1993 ως αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου νοείται η εκτίμηση της απόδοσης της παρεχόμενης εκπαίδευσης γενικά. Ο Νόμος 2525/1997 ορίζει ότι ως αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης νοείται η διαδικασία αποτίμησης της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης και του βαθμού υλοποίησης των σκοπών και των στόχων της, όπως αυτοί καθορίζονται από την ισχύουσα νομοθεσία. Στον Νόμο 2986/2002, που αφορά στην Οργάνωση των περιφερειακών υπηρεσιών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών, στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και σε άλλες διατάξεις, το εκπαιδευτικό έργο συνδέεται με τη σχολική μονάδα, ενώ η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού αναφέρεται ως ξεχωριστή διαδικασία. Ειδικότερα, στον συγκεκριμένο νόμο η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου επισημαίνεται ότι συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό και την ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης -και της κοινωνίας-, δεδομένου ότι η ισόρροπη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή και η πρόσβαση στη γνώση αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Τέλος, σύμφωνα με τον Νόμο 2986/2002, ορίζονται ως φορείς αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (Κ.Ε.Ε.) και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Π.Ι.).
Παρά τις κατά καιρούς νομοθετικές ρυθμίσεις, το ζήτημα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου παραμένει μετέωρο και, εν πολλοίς, άλυτο. Στη χώρα μας, η εμπειρία του επιθεωρητισμού (τεχνοκρατικό μοντέλο εξωτερικής αξιολόγησης), η οποία κυριάρχησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, λειτούργησε ως τροχοπέδη στην προώθηση και εφαρμογή σύγχρονων μορφών αξιολόγησης, αφού συνέβαλε στο να ταυτιστεί η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου με την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού. Ειδικότερα, η έλλειψη αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου στα ελληνικά εκπαιδευτικά πράγματα έχει αρνητικές επιπτώσεις:
• στην παρακολούθηση των εκπαιδευτικών αλλαγών που συντελούνται στην Ευρώπη και τον κόσμο,
• στην επίτευξη των στόχων που αναφέρονται στη σύγκλιση των εκπαιδευτικών πολιτικών στις χώρες της Ε.Ε.,
• στην υποχρέωση λογοδοσίας προς το κοινωνικό σύνολο για τη σωστή αξιοποίηση των οικονομικών πόρων που διατίθενται για την εκπαίδευση,
• στην τεκμηρίωση της διαπίστωσης των γενικότερων αδυναμιών του εκπαιδευτικού συστήματος,
• στην προσπάθεια βελτίωσης και ποιοτικής αναβάθμισης όλων των συντελεστών της εκπαιδευτικής διαδικασίας και στην άμεση παρέμβαση με σκοπό την επίλυση των προβλημάτων,
• στην ανατροφοδότηση της εκπαιδευτικής έρευνας και του συστήματος γενικότερα, με συνέπεια την αναποτελεσματική διάθεση και την ανεπαρκή αξιοποίηση των πόρων (ανθρώπινων και υλικών) που διατίθενται για την εκπαίδευση,
• στην προσπάθεια περιορισμού της γραφειοκρατίας στο ισχύον ανελαστικό και συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα,
• στην ενίσχυση της εκπαιδευτικής αυτονομίας είτε σε μακροεπίπεδο (εθνικό/περιφερειακό) είτε σε μικροεπίπεδο (τοπικό/σχολική μονάδα),
• στην προσπάθεια άμβλυνσης των ανισοτήτων ανάμεσα στις σχολικές μονάδες,
• στην επίτευξη αμφίδρομης επικοινωνίας ανάμεσα στο σχολείο και την κοινωνία,
• στην εκτίμηση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών με στόχο τη βελτίωση της εκπαιδευτικής πρακτικής ανάλογα με τις εκάστοτε περιστάσεις,
• στην επιστημονική, επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών,
• στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος των εκπαιδευτικών, οι οποίοι δεν ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων που αφορούν σε καινοτομίες στην εκπαίδευση,
• στην ανάδειξη των στελεχών της εκπαίδευσης με αξιοκρατικό τρόπο, αφού, σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς, η επιλογή τους στηρίζεται σε τυπικά κυρίως προσόντα και όχι στην αποτελεσματικότητα του έργου τους,
• στη διαμόρφωση του σωστού παιδαγωγικού κλίματος ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τα στελέχη της εκπαίδευσης.
Βιβλιογραφία
Γεωργογιάννης Π. (2009), Αξιολόγηση και Διοίκηση της εκπαίδευσης και διαπολιτισμική πραγματικότητα, Πάτρα
Δούκας, Χ. (1997), Εκπαιδευτική Πολιτική και Εξουσία: Η Περίπτωση της Αξιολόγησης των Εκπαιδευτικών (1982-1994). Αθήνα: Γρηγόρης.
Κωνσταντίνου, Χ. (2002) Πλαίσιο Αξιολόγησης Εκπαιδευτικών και Στελεχών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης.
Λάμνιας, K. (1997), Η Αξιολόγηση του Μαθητή: Διαφοροποιημένες Σημασιοδοτήσεις της Έννοιας, Παιδαγωγική επιθεώρηση, τ. 26, σσ. 7-36.
Λάμνιας, Κ. (2004), Πλαίσιο Αξιολόγησης Εκπαιδευτικών και Στελεχών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης.
Ματθαίου (2000), Οδηγός Αποτίμησης και Σχεδιασμού του Εκπαιδευτικού Έργου στη Σχολική Μονάδα για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης (τρεις τόμοι).
Σολομών, Ι. (1999), Εσωτερική Αξιολόγηση & Προγραμματισμός του Εκπαιδευτικού Έργου στη Σχολική Μονάδα: Ένα Πλαίσιο Εργασίας και Υποστήριξης. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης.
Παράρτημα
Α.
Προφίλ μαθητή(Δημογραφικά στοιχεία, Εκπαίδευση)
Α1
Προσωπικά στοιχεία
Φύλο
Άνδρας
Γυναίκα
Κατοικώ σε:
χωριό
πόλη
Κατάσταση γονέων:
παντρεμένοι
χωρισμένοι
ορφανός
Α2
Επιπλέον προσόντα
Ξένες γλώσσες:
ΝΑΙ ΟΧΙ
Εξωσχολικές δραστηριότητες:
ΝΑΙ ΟΧΙ
Β.
Προετοιμασία – σχεδίαση μαθήματος
Έγινε σαφής διατύπωση των υποχρεώσεών σας για τη συμμετοχή σας στο μαθημα
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Αποσαφηνίστηκαν οι σκοποί και στόχοι του μαθήματος
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Τα προαναφερόμενα σας βοήθησαν ώστε να συμμετάσχετε επιτυχώς στις παραδόσεις των μαθημάτων
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Η ηλεκτρονική επικοινωνία με τον καθηγητή σας βοήθησε
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Υπήρχε δομική αλληλουχία στην παρουσίαση – διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων του μαθήματος
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Γ.
Περιεχόμενο μαθήματος
Το περιεχόμενο του μαθήματος ήταν σύμφωνο με:
τις εκπαιδευτικές σας ανάγκες
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
τις εμπειρίες σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
το διαθέσιμο χρόνο σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
το ρυθμό συμμετοχής σας στο μάθημα
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
την εξοικείωσή σας με τις Νέες Τεχνολογίες
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Δ.
Υλοποίηση μαθήματος
Κατά τη διαδικασία υλοποίησης του μαθήματος:
ενεργοποιήθηκε το ενδιαφέρον σας με κατάλληλες εκπαιδευτικές τεχνικές
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
έγινε κατάλληλος χειρισμός του χρόνου
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
ο ρόλος του εκπαιδευτικού ήταν υποστηρικτικός, διευκολυντικός
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
διαμορφώθηκε κατάλληλο παιδαγωγικό κλίμα
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
αναπτύξατε διαπροσωπικές σχέσεις επικοινωνίας με τον καθηγητή σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
αναπτύξατε σχέσεις συνεργασίας και επικοινωνίας με τους συμμαθητές σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Ε.
Εκπαιδευτικό υλικό μαθήματος
Το εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματος:
ήταν κατάλληλο σε σχέση με τις ανάγκες σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
ήταν αποτελεσματικό στη διδασκαλία
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
ήταν επαρκές
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
ήταν σαφές
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
ήταν ποικίλο (έντυπο, ηλεκτρονικό, πολυμεσικό)
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
προσέλκυε την προσοχή και το ενδιαφέρον σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
ενσωματωνόταν ομαλά στη ροή και στο περιεχόμενο του προγράμματος
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
ΣΤ.
Αποτελεσματικότητα μαθήματος
Θεωρείτε πως μέσα από τη συμμετοχή σας στο μάθημα
επιτεύχθηκε η ενεργητική συμμετοχή σας σε όλες τις φάσεις υλοποίησής του
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
σας δόθηκε η δυνατότητα ανάπτυξης πρωτοβουλιών κατά τη διάρκεια της διδακτικής διαδικασίας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
σας δόθηκε η δυνατότητα ανάπτυξης πρωτοβουλιών κατά τη διάρκεια εκπόνησης εργασιών
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
αποκτήσατε γνώσεις, δεξιότητες, και στάσεις σε αντικείμενα σχετικά με το περιεχόμενο του προγράμματος
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
σας δόθηκε η δυνατότητα για κριτικό αναστοχασμό σε σχέση με προγενέστερη γνώση σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
σας δόθηκε η δυνατότητα για αναθεώρηση των σκέψεών σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
σας δόθηκε η δυνατότητα εφαρμογής και αξιοποίησης των αποκτηθέντων γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων στην καθημερινότητά σας
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Υποστηρίχθηκαν γνώσεις σας σε άλλα μαθήματα
Πάρα Πολύ
Πολύ
Αρκετά
Ελάχιστα
Καθόλου
Ποιες προτάσεις έχετε να κάνετε για περαιτέρω βελτίωση του μαθήματος; Να δίνεται περισσότερος χρόνος για τις εργασίες
Εισαγωγή Η σύγχρονη έρευνα σε θέµατα εκπαίδευσης και ψυχολογίας µάθησης φαίνεται να στρέφεται προς την εξέταση της συµβολής βασικών συνιστωσών του συναισθηµατικού τοµέα. Μια από τις συνιστώσες του τοµέα αυτού είναι η έννοια των κινήτρων. Τα κίνητρα φαίνεται να επηρεάζουν την επίδοση του ατόµου σε διάφορα θέµατα. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει ποια είναι τα εξωτερικά κίνητρα μάθησης ελλήνων μαθητών και μη. Αρχικά θα επιχειρείται µια εννοιολογική ανάλυση των βασικών εννοιών και εν συνεχεία συνοψίζονται βασικά πορίσµατα της έρευνας και στη συνέχεια παρουσιάζεται εµπειρική έρευνα που διεξήχθη στο 13ο Δημοτικό σχολείο Πιερίας τον Νοέμβριο του 2010.
Θεωρία 2.1. Αποσαφήνιση των όρων. 2.1.1. Κίνητρα μάθησης Τα κίνητρα θεωρούνται από τους ερευνητές ως σηµαντική παράµετρος στη µαθησιακή διαδικασία, γιατί επηρεάζουν την οργάνωση γνωστικών και µεταγνωστικών δεξιοτήτων των µαθητών και κατ’ επέκταση την επίδοση τους. Τα κίνητρα ορίζονται ως οι δυνάµεις ή αιτίες που ενθαρρύνουν ή παρωθούν το άτοµο να ασχοληθεί ή να επιδιώξει την επιτυχία κάποιου στόχου. Στο επίπεδο της σχολικής τάξης ο όρος αναφέρεται στη διάθεση, την επιµονή και την προσπάθεια που καταβάλλουν οι µαθητές κατά την ενασχόλησή τους µε ένα έργο, προκειµένου να φτάσουν σε επιθυµητό αποτέλεσµα. Τα κίνητρα είναι δυνατόν να προέρχονται από το ίδιο το άτοµο ή να έχουν πηγή στο περιβάλλον του υποκειµένου, να είναι δηλαδή εσωτερικά ή εξωτερικά κίνητρα. Παραδείγµατα εσωτερικών κινήτρων είναι τα ένστικτα και οι σκοποί, ενώ παραδείγµατα εξωτερικών κινήτρων είναι η επιδίωξη αµοιβής και ή αποφυγή κάποιου κινδύνου. 2.1.2. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Με τον όρο Διαπολιτισμική Εκπαίδευση εννοούμε το σύνολο των παιδαγωγικών αρχών, με τις οποίες ρυθμίζονται μέτρα και διαδικασίες που απευθύνονται σε όλα τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου, όπου αναπόφευκτα υπάρχουν διαφοροποιήσεις στη νοοτροπία, στις αντιλήψεις, στον τρόπο ζωής. Ως Διαπολιτισμική Εκπαίδευση μπορεί να χαρακτηριστεί εκείνο το είδος εκπαίδευσης που απορρέει από την πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, θεωρεί ότι οι πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές δεν αποτελούν αποδιοργανωτικό παράγοντα, αλλά αντίθετα εκτιμώνται ως εμπλουτισμός και πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στα περιεχόμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, προσανατολίζεται και αποσκοπεί στην ισότητα ευκαιριών για όλους και είναι ενάντια σε κάθε είδους διακρίσεις 2.2. Θεωρία των κινήτρων Οι σύγχρονοι ερευνητές ξεπερνούν τα στενά πλαίσια της µελέτης των επιπτώσεων που δυνατόν να έχουν τα διάφορα είδη εσωτερικών και εξωτερικών κινήτρων. Υποστηρίζουν ότι οι αιτίες που παρωθούν ένα άτοµο να ασχοληθεί µε ένα έργο δεν είναι µόνο οι εσωτερικοί ή εξωτερικοί σκοποί στους οποίους δυνατόν να προσανατολίζεται το άτοµο αλλά και οι πεποιθήσεις του σχετικά µε τις ικανότητές του και την αξία του έργου το οποίο πρόκειται να εκτελέσει. 2.2.1. Θεωρία των εξωτερικών κινήτρων Τα κίνητρα, σύµφωνα µε τη σύγχρονη έρευνα, λειτουργούν ως αίτια για επίτευξη κάποιου στόχου. Για παράδειγµα, ένας µαθητής ο οποίος πιστεύει ότι είναι ικανός στην εκτέλεση συγκεκριµένου έργου, πιο εύκολα παρωθείται να εκτελέσει το έργο παρά ένας µαθητής που πιστεύει ότι έχει µειωµένες ικανότητες στο έργο αυτό. Έχει βρεθεί ότι τα κίνητρα σχετίζονται µε την επίδοση των µαθητών σε ποικιλία θεµάτων και ειδικότερα επηρεάζουν σηµαντικά τις µαθηµατικές επίδοσεις. Τα εξωτερικά κίνητρα, περιλαµβάνουν εξωτερικά αίτια που υπαγορεύουν µια συµπεριφορά, που ωθούν ένα άτοµο να ασχοληθεί µε ένα έργο, όπως η προσδοκία συγκεκριµένου οφέλους κατά την ευόδωση του έργου ή η αποφυγή κάποιου τιµήµατος που θα έχει να καταβάλει σε περίπτωση αποτυχίας στο συγκεκριµένο έργο. Συγκεκριµένα, το άτοµο είναι δυνατόν να εκτελεί ένα έργο µε σκοπό την απόκτηση καλών βαθµών, την προσφορά ικανοποίησης σε τρίτους (δάσκαλοι, γονείς) ή ακόµη και για να ξεπεράσει σε επίδοση άλλα άτοµα στην εκτέλεση του έργου. Ο Pintrich βρήκε ότι η επίδοση µαθητών µέσης εκπαίδευσης σε ποικιλία θεµάτων σχετίζεται θετικά, αν και όχι σε µεγάλο βαθµό, µε τον εσωτερικό προσανατολισµό σε σκοπούς ενώ σχετίζεται αρνητικά µε τον εξωτερικό προσανατολισµό σε σκοπούς. 2.2.2. Θεωρία των εσωτερικών κινήτρων Τα εσωτερικά κίνητρα, περιλαµβάνουν τους προσωπικούς (µη ωφελιµιστικούς) λόγους για τους οποίους ένα άτοµο επιλέγει να ασχοληθεί µε ένα έργο, π.χ. η νοητικής πρόκληση και γνωστική περιέργεια που δηµιουργεί το συγκεκριµένο έργο, η αύξηση της γνώσης και ικανότητάς του ατόµου καθώς και η ολοκληρωτική µάθηση. Πιο συγκεκριµένα, εσωτερικά κίνητρα υπάρχουν «…στην περίπτωση κατά την οποία οι µαθητές καταβάλλουν προσπάθεια για την επίλυση ενός προβλήµατος, διαθέτουν χρόνο και επιµένουν στην εύρεση της λύσης γιατί πιστεύουν στην αξία αυτού που κάνουν. Τους ικανοποιεί η αισθητική απόλαυση, η χαρά της επιτυχίας, η κατάκτηση της πνευµατικής κορυφής, ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε αµοιβή». 2.2.3. Βουλητικές Στρατηγικές Υπάρχουν µαθητές που δυσκολεύονται να εµπλακούν µε επιτυχία σε µαθησιακές δραστηριότητες ακόµα και εάν οι στόχοι που έχουν θέσει έχουν µεγάλη σηµασία γι αυτούς. Σε αυτή την περίπτωση, το πρόβληµα είναι δυνατό να µην έγκειται στα κίνητρα αλλά σε έλλειψη βούλησης. Βουλητικές στρατηγικές ορίζονται ως οι στρατηγικές ρύθµισης των στόχων των µαθητών και αποτελούν ουσιαστικά τη διάθεση του µαθητή να εµπλακεί σε δραστηριότητες ή να εκδηλώσει συµπεριφορές υπό ορισµένες συνθήκες.
2.3. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες και εξωτερικά κίνητρα μάθησης Η κοινωνικοποίηση του παιδιού επιτυγχάνεται μέσα από την γλωσσική και πολιτισμική κληρονομιά, που οι οικογένειες κληροδοτούν στα παιδιά τους μεταδίδοντας αξίες, νόρμες, τρόπους σκέψης και αντιλήψεις. Η αυθαίρετη από την πλευρά της κυρίαρχης πλειοψηφίας επιβολή των δικών της γλωσσικών και πολιτισμικών σταθερών, ασκεί στους με έλληνες μαθητές, κατ’ αναλογία, μια πράξη συμβολικής βίας, που προκαλεί γλωσσική και πολιτισμική αποστασιοποίηση οδηγώντας σε κοινωνικό αποκλεισμό. Άμεσες συνέπειες είναι η εμφάνιση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων και η προβληματική ανάπτυξη της προσωπικής και εθνικής ταυτότητας. Η εθνική ταυτότητα των παιδιών αυτών συνδιαμορφώνεται συνεπώς στη σκιά των προκαταλήψεων κάτι που επιβαρύνεται – ως μηχανισμός άμυνας – από φτωχές επικοινωνιακές σχέσεις και αντικοινωνική συμπεριφορά. Τα παιδιά κάτω από αυτό το πλέγμα οδηγούνται συνήθως σε διπολικές συμπεριφορές που ανάλογα ενισχύουν ή απορρίπτουν την εθνική τους ταυτότητα γιατί, κατά την εκτίμησή τους, είναι αυτή που γεννά και ερμηνεύει ταυτόχρονα την παραπάνω συμπεριφορά. Το ψυχολογικό κλίμα της τάξης για τους μη έλληνες μαθητές φορτίζεται επιπλέον αρνητικά, διότι η εκπαίδευσή τους λαμβάνει χώρα σε ένα εμπειρικό, διανοητικό και συναισθηματικό περιβάλλον αποστασιοποιημένο από την μητρική γλώσσα και τις πολιτισμικές αξίες που η οικογένεια των παιδιών αυτών κατά κανόνα υιοθετεί. Το σχολείο τέλος με τον ρόλο του ως επιλεκτικού μηχανισμού, πιστοποιεί και επικυρώνει αντίστοιχες κοινωνικές συμπεριφορές επειδή εφοδιάζει τους μαθητές αυτούς με υποδεέστερες κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες, γεγονός που τους οδηγεί στην κατώτερη και χαμηλόμισθη εργατική δύναμη της αγοράς εργασίας. Συνεπώς το σχολείο μέσα από τέτοιες διαδικασίες δικαιώνει για μια ακόμα φορά την αποστολή του που είναι η διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου και η λειτουργία της προσωπογένεσης. Οι σχέσεις γονιών – σχολείου περιπλέκονται ακόμα περισσότερο γιατί στα παραπάνω προστίθενται και οι γενικότερες αντιλήψεις των γονιών, που συχνά δεν συμβαδίζουν με αυτές του σχολείου, και έχουν να κάνουν με ζητήματα περιεχομένου Αναλυτικού Προγράμματος, μεθόδων διδασκαλίας, πρότυπα διαπαιδαγώγησης, κ.λ.π. 2.4. Υπόθεση Η πρώτη μας υπόθεση είναι ότι όλα τα παιδιά παρακινούνται από εξωτερικά κίνητρα μάθησης. Δεύτερη υπόθεση είναι ότι οι σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους δεν επηρεάζονται από την καταγωγή του άλλου.
Μεθοδολογία της έρευνας 3.1. Το δείγμα της έρευνας Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν μαθητές της Πρωτοβάθμια Εκπαίδευσης, που φοιτούν στην Στ’ τάξη του 13ου Δημοτικού Σχολείου Πιερίας. Η δειγματοληψία έγινε τυχαία. Πιο συγκεκριμένα, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 1, το δείγμα αποτέλεσαν εξήντα (60) μαθητές, εκ των οποίων οι τριάντα (30) ήταν Έλληνες και οι τριάντα (30) αλλοδαποί. Στην έρευνα μετείχαν μαθητές και των δύο φύλων. Συγκεκριμένα ,διακρίνονται εικοσιπέντε (25) αγόρια και τριανταπέντε (35) κορίτσια. 3.2. Ερευνητικά εργαλεία Το είδος της έρευνας ήταν ποσοτικό και χρησιμοποιήσαμε την τεχνική του ερωτηματολογίου, το οποίο περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής με τις εξής διαβαθμίσεις τις κλίμακας Likert: «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο», «ελάχιστα», «καθόλου». Το δείγμα ζητήθηκε να απαντήσει στα εξής ερωτήματα:
Όταν ρωτά ο δάσκαλος απαντάς για να σε επαινέσει;
Θέλεις να παίρνεις καλούς βαθμούς για να σε συμπαθεί περισσότερο ο δάσκαλος;
Διαβάζεις για να μη σε μαλώσουν οι γονείς σου;
Θέλεις να γίνεις καλύτερος μαθητής για να εντυπωσιάσεις τους συμμαθητές σου;
Θέλεις να γίνεις καλύτερος μαθητής για να σου κάνουν τα χατίρια;
Διαβάζεις για να πάρεις καλούς βαθμούς; 3.3. Τρόπος επεξεργασίας δεδομένων Για την επεξεργασία και στατιστική ανάλυση των πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν, χρησιμοποιήθηκε η ποσοτική ανάλυση των δεδομένων. Εφαρμόστηκε το στατιστικό πακέτο SPSS έκδοση 17 και συγκεκριμένα έγινε χρήση μεθόδων περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής. Τα στοιχεία/δεδομένα κωδικοποιήθηκαν και καταχωρήθηκαν σ’ ένα αρχείο δεδομένων (data file) για να είναι εφικτή η στατιστική τους επεξεργασία με τη χρήση του SPSS. Μετά τον έλεγχο, για την ακρίβεια των δεδομένων και τον προκαταρκτικό έλεγχο των προϋποθέσεων αρχίζει η ανάλυση των δεδομένων. Ακολούθησε η συγκέντρωση των αποτελεσμάτων σε μορφή κειμένου και πινάκων των σημαντικών πορισμάτων της έρευνας.
Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας Το δείγμα της έρευνάς μας αποτέλεσαν Έλληνες και αλλοδαποί μαθητές, αγόρια και κορίτσια, ηλικίας δώδεκα ετών (Στ’ τάξη), όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.
Πίνακας 1: Εθνικότητα μαθητών Εθνικότητα Έλληνας 30 Αλλοδαπός 30 Σύνολο 60
Ο πληθυσμός των μαθητών είναι ο ίδιος και στις δύο ομάδες για να έχουμε δίκαια αποτελέσματα.
Πίνακας 2: Έπαινος δασκάλου Έπαινος δασκάλου Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο Έλληνας 22 8 0 0 30 Αλλοδαπός 28 2 0 0 30 Σύνολο 50 10 0 0 60
Πίνακας 3: Συμπάθεια δασκάλου Συμπάθεια δασκάλου Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο Έλληνας 25 4 1 0 30 Αλλοδαπός 26 4 0 0 30 Σύνολο 51 8 1 0 60
Πίνακας 4: Τιμωρία από γονείς Τιμωρία από γονείς Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο Έλληνας 10 12 5 3 30 Αλλοδαπός 16 10 3 1 30 Σύνολο 26 22 8 4 60
Πίνακας 5: Συμπάθεια συμμαθητών Συμπάθεια συμμαθητών Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο Έλληνας 21 7 2 0 30 Αλλοδαπός 26 4 0 0 30 Σύνολο 47 11 2 0 60 Πίνακας 6: Χατίρια από γονείς Χατίρια από γονείς Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο Έλληνας 19 11 0 0 30 Αλλοδαπός 20 10 0 0 30 Σύνολο 39 21 0 0 60
Πίνακας 7: Καλοί βαθμοί Καλοί βαθμοί Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο Έλληνας 14 10 3 3 30 Αλλοδαπός 23 7 0 0 30 Σύνολο 37 17 3 3 60
Ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση των εξωτερικών κινήτρων μάθησης των γηγενών και των αλλοδαπών μαθητών. Εξετάζοντας τους πίνακες των δεδομένων ο έπαινος του δασκάλου και η συμπάθειά του αποτελούν υψηλό κίνητρο μάθησης για τους αλλοδαπούς μαθητές. Έλληνες και αλλοδαποί μαθητές επιζητούν την εκτίμηση, τη συμπάθεια και τον έπαινο του δασκάλου που θεωρούνται ως ισχυρά εξωτερικά κίνητρα μάθησης. Η απόκτηση καλών βαθμών θεωρείται εξωτερικό κίνητρο μικρότερης ισχύος. Όσον αφορά την τιμωρία ή την αμοιβή από τους γονείς τους σε μεγαλύτερο ποσοστό για τους αλλοδαπούς μαθητές και σε επίσης αρκετά μεγάλο ποσοστό για τους γηγενείς μαθητές θεωρούνται ισχυρά εξωτερικά κίνητρα μάθησης καθώς η συνεργασία γονέα –εκπαιδευτικού τονώνει την ενθάρρυνση τόσο των αλλοδαπών όσο και των γηγενών μαθητών, δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας και αναπτύσσει την αυτοπεποίθηση τους για να προχωρήσουν στη μάθηση. Αντίθετα η αποτυχία, η απόρριψη, η αποθάρρυνση και η ανασφάλεια μειώνουν την αυτοπεποίθησή τους και το ενδιαφέρον τους για μάθηση. Τέλος η συμπάθεια των συμμαθητών/ριών τους αποτελεί ισχυρό εξωτερικό κίνητρο μάθησης τόσο για τους γηγενείς όσο και για τους αλλοδαπούς μαθητές. Φαίνεται επιτακτική η ανάγκη ιδιαίτερα για τους αλλοδαπούς μαθητές να τύχουν αναγνώρισης από τους συμμαθητές/ριες τους. Αλλά και οι γηγενείς μαθητές στην ερώτηση «Συμπάθεια συμμαθητών» απάντησαν με ποσοστό 80% «πάρα πολύ» και αποδεικνύεται ότι νοιάζονται για τη συμπάθεια των συμμαθητών/ριών τους. Αυτό δείχνει ότι οι μαθητές/ριες έχουν μεγάλη ανάγκη να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες και διαπροσωπικές σχέσεις και τούτο μπορεί να επιτευχθεί με την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση που ακόμα και η εξ αποστάσεως μάθηση με τις ψηφιακές κοινότητες μάθησης αποτελεί μια πρόσφορη και ελπιδοφόρα προσέγγιση για την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών/ριών. Όπως έδειξε η έρευνα με την υλοποίηση σχεδίων εργασίας στις ψηφιακές κοινότητες μάθησης οι μαθητές/ριες, αποδέχονται τη διαφορετικότητα και απαλλάσσονται από προκαταλήψεις, κάτι που θεωρείται απαραίτητο στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία. Το σχολείο οφείλει να συμβάλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών/ριών, να προσφέρει ποιοτική παιδεία και να βοηθήσει τους μαθητές/ριες να αποκτήσουν δεξιότητες ώστε να λειτουργήσουν αποτελεσµατικά στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία ως υπεύθυνοι, ενεργοί και δηµιουργικοί πολίτες .
Συμπεράσματα της έρευνας Έπειτα από την συγκέντρωση, ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων, μπορούμε να εξάγουμε ποικίλα συμπεράσματα από την έρευνά μας. Ένα πρώτο συμπέρασμα αποτελεί το γεγονός πως ο έπαινος από τον δάσκαλο αποτελεί ισχυρό εξωτερικό κίνητρο για τους αλλοδαπούς μαθητές. Αυτό ενδεχομένως να σημαίνει πως το ο δάσκαλος αποτελεί το πρόσωπο που θα βοηθήσει στην αποδοχή και ολοκλήρωση των μαθητών στην κοινωνία και την καταξίωσή τους. Στη συνέχεια, η τιμωρία από τους γονείς δε δείχνει να φοβίζει τους μαθητές σε μεγάλο βαθμό. Στο σημείο αυτό ίσως διαφαίνεται πως με το πέρασμα του χρόνου, οι γονείς δε χρησιμοποιούν την τιμωρία ως μέσο ποινής. Κατόπιν, η συμπάθεια από το κοινωνικό περίγυρο των μαθητών, δηλαδή τους συμμαθητές, φαίνεται να ασκεί σημαντική επίπτωση στο μαθησιακό αποτέλεσμα. Τέλος, περισσότερο βαθμοθήρες φαίνεται να είναι οι αλλοδαποί μαθητές.
Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Αλεξόπουλος, Δ., (1998), Ψυχομετρία, Σχεδιασμός Τεστ και ανάλυση ερωτήσεων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Γεωργογιάννης, Π. (1997), Θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας, Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα: Gutenberg. Γεωργογιάννης, Π. (2008), Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία και έρευνα, Πάτρα: Typocenter Κωσταρίδου- Ευκλείδη, Α. (1999), Ψυχολογία Κινήτρων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ματσαγγούρας, Η. (2000), Η σχολική τάξη, Β΄ βελτιωμένη έκδοση, Αθήνα. Νικολάου, Γ. (2000), Ένταξη και Εκπαίδευση των Αλλοδαπών μαθητών στο Δημοτικό Σχολείο: Από την ομοιογένεια στην πολυπολιτισμικότητα, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Παντελής, Σ. (2001), Μεθοδολογία έρευνας στις επιστήμες της αγωγής, Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Τμήμα εκτυπώσεων τυπογραφείου. Σάλμοντ, Ε. (2007), Η διαπολιτισμική εκπαίδευση ως πλαίσιο αποδοχής και ενσωμάτωσης στο σύγχρονο σχολείο. Στο: Γεωργογιάννης, Π. (2007) (επιμ.), Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Μετανάστευση και Ελληνικά ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα, Πρακτικά 10ου Διεθνούς Συνεδρίου, Πάτρα 6-8 Ιουλίου 2007, σ.σ. 118-123.
Ιστοσελίδες Ελληνική Πύλη Παιδείας www.eduportal.gr (προσπελάστηκε στις 10/12/2010) Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/11/2010). Χρήστος Γκόβαρης, Διαπολιτισμική Ικανότητα – κριτικές επισημάνσεις,. Στο: http://www.inpatras.com/praktika/periodiko2/eishgiseis/gkovaris.php, (προσπελάστηκε στις 05/11/2010) Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/11/2010)
Τσικολάτας Α. (2011) Διερεύνηση της Δυνατότητας Εφαρμογής των Αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Πάτρα
Η σπουδαιότητα της αποτελεσματικής οργάνωσης και διοίκησης για την επιτυχημένη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος και ιδιαίτερα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αναγνωρίζεται ανέκαθεν αλλά ιδιαίτερα στη χώρα μας η αναγνώριση αυτή δεν υπερέβη το επίπεδο των εξαγγελιών και των προθέσεων. Τελευταία μόνο φαίνεται να κερδίζει έδαφος η άποψη για την αναγκαιότητα εισαγωγής των αρχών του μάνατζμεντ στη διοίκηση της εκπαίδευσης. Βασική αιτία για αυτή την αναβάθμιση του ενδιαφέροντος και της σημασίας που τους αποδίδεται είναι τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που αναδεικνύουν τις αρχές αυτές σε βασικούς συντελεστές για την πραγματοποίηση των σκοπών της εκπαίδευσης και ταυτόχρονα σε κυρίαρχο στοιχείο της ποιότητας της παρεχομένης εκπαίδευσης, στο βαθμό που μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία προϋποθέσεων που διευκολύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Η αναβάθμιση του ενδιαφέροντος οφείλεται όμως και στο ότι η οργάνωση και λειτουργία με βάση τις αρχές του σύγχρονου μάνατζμεντ θεωρήθηκε βασικό εργαλείο εξορθολογισμού και αποδοτικότερης αξιοποίησης των πόρων που διατίθενται για τη δημόσια εκπαίδευση.
Αποσαφήνιση όρων – Θεωρία
Διοίκηση είναι η εξειδικευμένη ανθρώπινη δραστηριότητα που γίνεται στο πλαίσιο μιας οργανωμένης συλλογικής προσπάθειας (οργανισμό, δημόσια υπηρεσία, επιχείρηση, συνεταιρισμό) και επιδιώκει την πραγματοποίηση, στον καλύτερο δυνατό βαθμό, κάποιου κοινού σκοπού (έργο, παροχή υπηρεσιών, πωλήσεις) με την αξιοποίηση των διαθέσιμων μέσων, μέσα από λειτουργίες, όπως είναι ο προγραμματισμός, οργάνωση, η διεύθυνση, ο συντονισμός και ο έλεγχος . Ποιότητα είναι η σύσταση ενός πράγματος ή το σύνολο ενός χαρακτηριστικών ενός πράγματος που το κάνουν να διαφοροποιείται από τα ομοειδή του . Η διασφάλισή της απαιτεί κριτήρια, προσδοκίες, αποτίμηση και αξιολόγηση. Είναι το βασικό κριτήριο αξιολόγησης και επιλογής ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, παράγοντα δηλαδή αγοραστικής συμπεριφοράς. Διασφάλιση ποιότητας κατ επέκταση είναι το σύνολο των προγραμματισθέντων ή συστηματικών ενεργειών και διαδικασιών που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστεί ότι ένα προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές (ML, ISO) . Διοίκηση Ολικής Ποιότητας είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων και των μεθόδων που εφαρμόζονται από όλους που μετέχουν σε έναν οργανισμό με στόχο την ικανοποίηση του πελάτη και τη ταυτόχρονη ενεργοποίηση του δυναμικού του οργανισμού της επιχείρησης με το μικρότερο δυνατό κόστος . Η συμμόρφωση του προϊόντος στις απαιτήσεις του πελάτη (Phillip Crosby). Αν το προϊόν είναι η εκπαίδευση, τότε εννοεί να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες και οι ανάγκες του μαθητή. Η ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη – Συνεχής και συνεπής προσπάθεια για τη βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών (Deming). Ανακαλύπτω και πραγματοποιώ τις πραγματικές ανάγκες και όχι τις απαιτήσεις του μαθητή.
Iστορική Eξέλιξη
Στον 19ο αιώνα οι τεχνίτες είχαν την ευθύνη για την ποιότητα παραγωγής, δεν άφηναν να βγουν στην αγορά ελαττωματικά προϊόντα ώστε να ικανοποιούνται όλοι οι πελάτες της αγοράς. Τον 20ό αιώνα, στην διαδικασία παραγωγής μπήκε ο θεσμός της επιθεώρησης που τον ασκούσαν οι εργοδηγοί ή οι επιθεωρητές του έργου. Το μοντέλο θέλει όλο το σύστημα να εργάζεται με την μέγιστη απόδοση στο χαμηλότερο κόστος και οι εσωτερικοί και εξωτερικοί πελάτες να είναι ικανοποιημένοι. Το σύστημα αυτό είναι πελατοκεντρικό, κοιτά δηλαδή την ικανοποίηση του πελάτη και όχι στοχοκεντρικό που κοιτά δηλαδή να επιτυγχάνονται οι στόχοι που θέτει κάθε οργανισμός. Έτσι, υπάρχει υγιείς συνεργασία και καλή ηγεσία. Επιπλέον εξασφαλίζεται ο έλεγχος ποιότητας (1950 και μετά, επιβεβαίωση ποιότητας βάσει προδιαγραφών – επανορθώσεις) και έπειτα η διασφάλιση ποιότητας (το προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές, 1987 ISO). Στη ΔΟΠ δεν υπάρχει εσωτερικός ανταγωνισμός για την επίτευξη των αποτελεσμάτων αλλά η συνεργασία.
Αρχές ΔΟΠ
Αυτή αναγνωρίζεται από κάποιες αρχές με τις οποίες πρέπει να πλαισιώνεται και είναι η συνεχής βελτίωση, ανταγωνίζεται το σύστημα διαρκώς τον εαυτό του. Επιπλέον, η δέσμευση της ηγεσίας, ηγέτης είναι και ο πρύτανης και ο καθηγητής και ο φοιτητής σε μια ομάδα. Η ομαδική εργασία και η υπευθυνότητα (κουλτούρα), συνοχή και συνεργασία μεταξύ φοιτητών ή τμημάτων ή καθηγητών. Να γίνεται αξιολόγηση και βαθμολόγηση ομάδων, όχι μόνο φοιτητών χωριστά. Η συμμετοχή και η ανάπτυξη (εκπαίδευση, επιμόρφωση) των εμπλεκομένων, δια βίου εκπαίδευση και ο καθηγητής να ενσωματώνει καινοτόμα εργαλεία στην τάξη. Η χρήση εργαλείων και τεχνικών (γνώση). Ο έλεγχος ανταγωνιστικότητας (benchmarking), την καινοτομία κάποιου άλλου καθηγητή ή πανεπιστημίου να την παίρνουν οι αρμόδιοι και να την βελτιώνω και προσαρμόζουν στην αίθουσά τους. Η ανατροφοδότηση (διορθωτικές ενέργειες), μείωση των αποκλίσεων. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί κάποια χαρακτηριστικά των εμπλεκομένων που λαμβάνουν χώρα στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Προϊόν είναι ο φοιτητής, το εκπαιδευτικό λογισμικό, το πανεπιστημιακό εγχειρίδιο, οι σημειώσεις. Πρέπει να καθοριστεί ποιο είναι το προϊόν για να δεχθεί και την βελτίωσή του. Χρήστης. Αυτός που χρησιμοποιεί το προϊόν. Για παράδειγμα ο απόφοιτος του λυκείου αποτελεί το προϊόν του πανεπιστημίου. Διαβλέπουμε έτσι πως είναι όλοι υπόλογοι για τους χρήστες που παραδίδουν στην επόμενη βαθμίδα. Οι φοιτητές αυτοί έπειτα μπορεί να αλλάξουν περιβάλλον, να συνεχίσουν τις σπουδές στο εξωτερικό και για το λόγο αυτό υπάρχει συνευθύνη για την ποιότητά τους. Πελάτης (εξωτερικός ο γονέας, το πανεπιστήμιο, – εσωτερικός είναι ο φοιτητής, οι καθηγητές, η διεύθυνση, οι γονείς ανάλογα την σχέση που έχουν με τη σχολή). Αξία προϊόντος. Το προϊόν της εκπαίδευσης δυστυχώ δεν αναγνωρίζεται όσο θα έπρεπε από την κοινωνία. Χρειάζεται προάσπιση και προβολή της αξίας του προϊόντος αν θεωρούμε πως έχει ουσιαστική αξία. Τελειότητα προϊόντος, να έχει τέλεια μορφή, να πιστεύει ο καθηγητής στους φοιτητές του, όχι στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Δεν υπάρχουν εργαζόμενοι ταχυτήτων στην ΔΟΠ, όλοι πρέπει να φτάσουν το επίπεδο αριστείας Παραγωγικότητα, Απόδοση, Αποτελεσματικότητα. Να διατηρείται κλίμα υψηλών προσδοκιών από τους καθηγητές για όλους τους φοιτητές. Όλοι οι φοιτητές είναι σε θέση να κατακτήσουν βασικές επιστημονικές δεξιότητες και πρέπει να τους διαθέτεται επαρκής χρόνος. Επίσης να γίνεται συχνός και συστηματικός έλεγχος της προόδου των φοιτητών, με στόχο τη βελτίωση της ατομικής επίδοσης αλλά και της διδασκαλίας. Να διατηρείται, όσο είναι εφικτό, θετικό επικοινωνιακό πλαίσιο ανάμεσα στην οικογένεια, τον φοιτητή και το πανεπιστήμιο. Οι γονείς υποστηρίζουν την αποστολή του σχολείου και βοηθούν αποφασιστικά στην πραγμάτωσή της. Αναμφισβήτητα, οι «πρώτες ύλες» πρέπει να είναι ποιοτικές για να έχουμε ένα άριστο προϊόν. Οι προμηθευτές πρέπει να είναι στο πλευρό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπουργείο παιδείας, ο φοιτητής, το οικογενειακό του περιβάλλον, να εξυπηρετεί και να συνεργάζεται με τον καθηγητή. Εξάλλου η ποιότητα σχεδιάζεται και δεν είναι ποτέ τυχαία .
Προβλήματα εφαρμογής ΔΟΠ
Τα βασικά προβλήματα εφαρμογής της ΔΟΠ στην τριτοβάθμια ελληνική εκπαίδευση εντοπίζονται κυρίως στα εξής: Διακρίνεται μια έλλειψη σταθερότητας του σκοπού που τίθεται κάθε φορά σε κάθε πανεπιστήμιο. Ο σκοπός δε πρέπει να μεταβάλλεται στην πορεία του χρόνου. Κατ επέκταση, δίνεται έμφαση στα βραχυπρόθεσμα οφέλη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όχι στα μακροπρόθεσμα. Επίσης, σήμερα δεν υπάρχει αξιολόγηση της απόδοσης, εσωτερική αξιολόγηση, στα ελληνικά πανεπιστήμια. Από τη στιγμή που δεν υπάρχουν καθορισμένοι και σαφείς στόχοι, δεν υπάρχει και η ερώτηση του τι έχει κατορθώσει το πανεπιστήμιο σε σχέση με τον στόχο. Είναι κοινά αποδεκτό πως η ΔΟΠ έχει υπερβολικό κόστος, παράγοντας κάθε κολλήματος μιας αλλαγής πλεύσης. Επιπλέον, χρησιμοποιείται ένα ιεραρχικό μοντέλο, κάτι που στη ΔΟΠ δεν θα έπρεπε να υπάρχει ή τουλάχιστον να είναι τόσο αυστηρό. Γνώμη και αποφάσεις καλό είναι να λαμβάνονται από όλους και η ψήφος τους να έχει την ίδια βαρύτητα. Να μη δίνεται τόση έμφαση στο προϊόν αλλά στον πελάτη ή χρήστη του. Επιπλέον, δεν πρέπει να υπάρχει περιορισμένη σύνδεση των βαθμίδων εκπαίδευσης μεταξύ τους, η ΔΟΠ εξετάζει το προϊόν που παραλαμβάνει από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είναι υπόλογη για το προϊόν που παραδίδει στην επόμενη βαθμίδα ή στην αγορά εργασίας. Επιπλέον πρόβλημα είναι ότι τα πανεπιστήμια δεν ελέγχουν τους οικονομικούς πόρους τους, δεν υπάρχει καλή κατανομή. Επισημαίνεται πως οι εκπαιδευτικοί δεν αισθάνονται την ανάγκη για αλλαγές λόγω της επαγγελματικής ρουτίνας που πολλές φορές τους διακατέχει, αρνούνται να δοκιμάσουν αλλαγές διότι φοβούνται το άγνωστο. Στην περίπτωση που επιχειρήσουν να αλλάξουν κάτι δεν θα είναι μόνο οι αξιολογητές αλλά και οι αξιολογούμενοι. Αναφορικά με την εσωτερική λειτουργία της ΔΟΠ, τα πανεπιστήμια δεν αναζητούν τις ανάγκες των εσωτερικών πελατών – φοιτητών τους, υπάρχει αναποτελεσματική διεύθυνση και ηγεσία και το όραμα δεν είναι ξεκάθαρο. Ο στόχος που θέτει το πανεπιστήμιο ή η σχολή ή ο καθηγητής να μπορεί να μετασχηματίσει το πανεπιστήμιο και να συμπαρασύρει τους καθηγητές στην αλλαγή. Όμως με την έλλειψη επικοινωνίας, κινήτρων και συνεργασίας κάτι τέτοιο γίνεται δύσκολο. Είναι αυτονόητο ότι η εφαρμογή της ΔΟΠ στο τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα προϋποθέτει την αναθεώρηση και τον μετασχηματισμό του ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά που εντοπίστηκαν παραπάνω. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι είναι απαραίτητη η αλλαγή βασικών διαδικασιών και η υιοθέτηση νέων πρότυπων διαδικασιών.
Πώς θα εισαχθεί η ΔΟΠ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση Αρχικά πρέπει να γίνει ενημέρωση και να πληροφορηθούν όλοι για το λόγο που γίνονται οι αλλαγές και για τα προσδοκώμενα οφέλη. Έτσι θα υπάρξει δέσμευση για εισαγωγή της ΔΟΠ από όλους κάτι που είναι το επιθυμητό. Πριν από όλα όμως πρέπει να γίνει μια swot analysis των δυνατών, αδύναμων σημείων, των ευκαιριών και των απειλών ενός τέτοιου εγχειρήματος ώστε να προβλεφθούν τυχών θέματα που θα δυσχεράνουν την ΔΟΠ. Αφού γίνει κατανοητή η ανάγκη εφαρμογής της ΔΟΠ, πρέπει να συνταχθούν ομάδες βελτίωσης ποιότητας, ένας προγραμματισμός εισαγωγής (πλάνο), χρονοδιάγραμμα, planning ώστε να είναι βιώσιμη και στο μέλλον. Για να είναι τα πανεπιστήμια ποιοτικότερα, πρέπει να αναρωτιούνται αν είναι στις προσδοκίες του να μετακινηθεί ο φοιτητής στο εξωτερικό για περαιτέρω σπουδές, αν το προϊόν που παραδίδουν είναι ποιοτικό, τι εφόδια του λείπουν, να προβλέπουν τις ανάγκες του, να υπάρχει ανατροφοδότηση. Απαιτείται επίσης, αποτελεσματική ηγεσία. Κοινό όραμα για την αποστολή του πανεπιστημίου, μέσω του οποίου δεσμεύεται για την κατανομή και ανάληψη ευθυνών, για τις διδακτικές προτεραιότητες και τις διαδικασίες αξιολόγησης. Καλό είναι να υπάρχει η συμμετοχή φοιτητών, γονιών και προσωπικού για την κατανόηση των αξιών και την αύξηση προσδοκιών.
Συγκριτικά χαρακτηριστικά εκπαιδευτικού οργανισμού ποιότητας Εκπαιδευτικός οργανισμός ποιότητας Συνήθης εκπαιδευτικός οργανισμός Προσανατολισμός στην ικανοποίηση των αναγκών των πελατών Προσανατολισμός στις εσωτερικές δυνατότητες του οργανισμού Προσανατολισμός στην πρόληψη των προβλημάτων Προσανατολισμός στην αντιμετώπιση προβλημάτων Στρατηγικό σχέδιο ποιότητας που περιλαμβάνει το όραμα, την αποστολή και τις πολιτικές ποιότητας Βραχυπρόθεσμες πολιτικές δράσης Προσδιορισμός πρότυπων ποιότητας για όλες τις μονάδες του εκπαιδευτικού οργανισμού Ανυπαρξία προτύπων ποιότητας Αφοσίωση και δέσμευση του ανώτερου μάνατζμεντ στη φιλοσοφία της ποιότητας Το ανώτερο μάνατζμεντ εποπτεύει και ελέγχει τα αποτελέσματα της δράσης Επένδυση στην εκπαίδευση – ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού Η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού υπολογίζεται ως κόστος Συμμετοχή όλων των ανθρωπίνων πόρων στη βελτίωση της ποιότητας Γίνεται διάκριση αυτών που αποφασίζουν και αυτών που εκτελούν Συνεχείς αξιολογήσεις, μετρήσεις και εκτιμήσεις των προσπαθειών βελτίωσης της ποιότητας Ελλιπείς διαδικασίες επαναπληροφόρησης Η ποιότητα θεωρείται στοιχείο της κουλτούρας του οργανισμού Η ποιότητα θεωρείται ως θετικό αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας Αντιμετώπιση των εργαζομένων ως πελατών που πρέπει να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους Αντιμετώπιση των εργαζομένων βάσει της ιεραρχικής δομής
Συμπεράσματα
Η ΔΟΠ αποτελεί μοχλό πίεσης για την ποιότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ούτως ή άλλως, ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνονται όλες οι αρχές της. Η ΔΟΠ αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο ή δείκτη αποτελεσματικότητας των πανεπιστημίων. Η ΔΟΠ μπορεί να εισαχθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διότι λειτουργεί σχετικά αυτόνομα και μπορεί να αποτελέσει καλό εργαλείο στο πλαίσιο αυτοαξιολόγησης. Βασικό πρόβλημα, πέρα των αναφερθέντων, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελούν οι εκλογές για την ανάδειξη των αρχών διοίκησης του πανεπιστημίου. Αυτές οι δημοκρατικές και πλουραλιστικές διαδικασίες δημιουργούν τεράστια προβλήματα. Ο καθηγητής πρέπει να αφιερώνεται στην έρευνα και όχι στην διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων, ακινήτων, προϋπολογισμών, επενδύσεων. Δε μπορεί ένας ένα άτομο, ένας καθηγητής, να ασκεί και διοίκηση και έρευνα και εκπαίδευση.
Βιβλιογραφία
Αθανασούλα – Ρέππα Α. (2001), Κατάρτιση και επιμόρφωση των στελεχών της εκπαίδευσης στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, Οργάνωση και Διοίκηση σχολικών μονάδων, Αθήνα Ανδρέου Α. – Παπακωνσταντίνου Γ. (1990), Οργάνωση και διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος, Αθήνα: Έξαντας Ζαβλάνος Μ. (2003), Η ολική ποιότητα στην εκπαίδευση, Αθήνα: Σταμούλη Θεοφανίδης Στ. (1985), Θεωρία και Τεχνική της Κοινωνικής Λογιστικής, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση Κατσαρός Ιωάννης (2008), Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης, Αθήνα Πετρίδου Ε. (2002), Διοίκηση ποιότητας στην εκπαίδευση, Διοικητική ενημέρωση 22 Σαϊτης Χ. (1997), Μάνατζμεντ ολικής ποιότητας: μια νέα μεθοδολογία για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος διοίκησης της εκπαίδευσης. Διοικητική ενημέρωση 9 Τσιότρας Γ. Διασφάλιση Ποιότητας Φυριππης Εμμανουήλ (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα Χατζηπαναγιώτου Παρ. (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα
Τσικολάτας Α. (2011) Διερεύνηση της Δυνατότητας Εφαρμογής των Αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας στην Εκπαίδευση. Πάτρα
Περίληψη
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι δυνατόν να εκληφθεί ως χώρος άσκησης διοίκησης ο οποίος παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με άλλους χώρους, αλλά εμφανίζει και αρκετές ιδιαιτερότητες που καθιστούν απαραίτητες την κατάλληλη προσαρμογή των αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας. Απαιτείται λοιπόν να γίνει αναζήτηση των ιδιαιτεροτήτων αυτών καθώς και των αλλαγών και εργαλείων που θα εφαρμοστούν.
Abstract
Higher education can be seen as an area of management activity which has similarities with other places, but displays several features that make it necessary to properly adapt the principles of Total Quality Management. It is therefore necessary to search these particularities as well as changes and tools to be applied.
Εισαγωγή
Η σπουδαιότητα της αποτελεσματικής οργάνωσης και διοίκησης για την επιτυχημένη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος και ιδιαίτερα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αναγνωρίζεται ανέκαθεν αλλά ιδιαίτερα στη χώρα μας η αναγνώριση αυτή δεν υπερέβη το επίπεδο των εξαγγελιών και των προθέσεων. Τελευταία μόνο φαίνεται να κερδίζει έδαφος η άποψη για την αναγκαιότητα εισαγωγής των αρχών του μάνατζμεντ στη διοίκηση της εκπαίδευσης. Βασική αιτία για αυτή την αναβάθμιση του ενδιαφέροντος και της σημασίας που τους αποδίδεται είναι τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που αναδεικνύουν τις αρχές αυτές σε βασικούς συντελεστές για την πραγματοποίηση των σκοπών της εκπαίδευσης και ταυτόχρονα σε κυρίαρχο στοιχείο της ποιότητας της παρεχομένης εκπαίδευσης, στο βαθμό που μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία προϋποθέσεων που διευκολύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Η αναβάθμιση του ενδιαφέροντος οφείλεται όμως και στο ότι η οργάνωση και λειτουργία με βάση τις αρχές του σύγχρονου μάνατζμεντ θεωρήθηκε βασικό εργαλείο εξορθολογισμού και αποδοτικότερης αξιοποίησης των πόρων που διατίθενται για τη δημόσια εκπαίδευση.
Αποσαφήνιση όρων – Θεωρία
2.1 Ο όρος Διοίκηση
Διοίκηση είναι η εξειδικευμένη ανθρώπινη δραστηριότητα που γίνεται στο πλαίσιο μιας οργανωμένης συλλογικής προσπάθειας (οργανισμό, δημόσια υπηρεσία, επιχείρηση, συνεταιρισμό) και επιδιώκει την πραγματοποίηση, στον καλύτερο δυνατό βαθμό, κάποιου κοινού σκοπού (έργο, παροχή υπηρεσιών, πωλήσεις) με την αξιοποίηση των διαθέσιμων μέσων, μέσα από λειτουργίες, όπως είναι ο προγραμματισμός, η οργάνωση, η διεύθυνση, ο συντονισμός και ο έλεγχος .
2.2 Ο όρος Ποιότητα
Ποιότητα είναι η σύσταση ενός πράγματος ή το σύνολο ενός χαρακτηριστικών ενός πράγματος που το κάνουν να διαφοροποιείται από τα ομοειδή του . Η διασφάλισή της απαιτεί κριτήρια, προσδοκίες, αποτίμηση και αξιολόγηση. Είναι το βασικό κριτήριο αξιολόγησης και επιλογής ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, παράγοντα δηλαδή αγοραστικής συμπεριφοράς. Διασφάλιση ποιότητας κατ επέκταση είναι το σύνολο των προγραμματισθέντων ή συστηματικών ενεργειών και διαδικασιών που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστεί ότι ένα προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές (ML, ISO) .
2.3 Ο όρος Διοίκηση Ολικής Ποιότητας
Διοίκηση Ολικής Ποιότητας είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων και των μεθόδων που εφαρμόζονται από όλους που μετέχουν σε έναν οργανισμό με στόχο την ικανοποίηση του πελάτη και τη ταυτόχρονη ενεργοποίηση του δυναμικού του οργανισμού της επιχείρησης με το μικρότερο δυνατό κόστος . Η συμμόρφωση του προϊόντος στις απαιτήσεις του πελάτη (Phillip Crosby). Αν το προϊόν είναι η εκπαίδευση, τότε εννοεί να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες και οι ανάγκες του μαθητή. Η ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη – Συνεχής και συνεπής προσπάθεια για τη βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών (Deming). Γίνεται ανακάλυψη και ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών και όχι των απαιτήσεων του μαθητή.
Iστορική Eξέλιξη
Στον 19ο αιώνα οι τεχνίτες είχαν την ευθύνη για την ποιότητα παραγωγής, δεν άφηναν να βγουν στην αγορά ελαττωματικά προϊόντα ώστε να ικανοποιούνται όλοι οι πελάτες της αγοράς. Τον 20ό αιώνα, στην διαδικασία παραγωγής μπήκε ο θεσμός της επιθεώρησης που τον ασκούσαν οι εργοδηγοί ή οι επιθεωρητές του έργου. Το μοντέλο θέλει όλο το σύστημα να εργάζεται με την μέγιστη απόδοση στο χαμηλότερο κόστος και οι εσωτερικοί και εξωτερικοί πελάτες να είναι ικανοποιημένοι. Το σύστημα αυτό είναι πελατοκεντρικό, κοιτά δηλαδή την ικανοποίηση του πελάτη και όχι στοχοκεντρικό που κοιτά δηλαδή να επιτυγχάνονται οι στόχοι που θέτει κάθε οργανισμός. Έτσι, υπάρχει υγιείς συνεργασία και καλή ηγεσία. Επιπλέον εξασφαλίζεται ο έλεγχος ποιότητας (1950 και μετά, επιβεβαίωση ποιότητας βάσει προδιαγραφών – επανορθώσεις) και έπειτα η διασφάλιση ποιότητας (το προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές, 1987 ISO). Στη ΔΟΠ δεν υπάρχει εσωτερικός ανταγωνισμός για την επίτευξη των αποτελεσμάτων αλλά η συνεργασία.
Αρχές ΔΟΠ
Αυτή αναγνωρίζεται από κάποιες αρχές με τις οποίες πρέπει να πλαισιώνεται όπως είναι η συνεχής βελτίωση, όπου το σύστημα ανταγωνίζεται διαρκώς τον εαυτό του. Επιπλέον, η δέσμευση της ηγεσίας, όπου ηγέτης είναι και ο πρύτανης και ο καθηγητής και ο φοιτητής σε μια ομάδα. Η ομαδική εργασία και η υπευθυνότητα (κουλτούρα), συνοχή και συνεργασία μεταξύ φοιτητών ή τμημάτων ή καθηγητών. Να γίνεται αξιολόγηση και βαθμολόγηση ομάδων, όχι μόνο φοιτητών χωριστά. Η συμμετοχή και η ανάπτυξη (εκπαίδευση, επιμόρφωση) των εμπλεκομένων, δια βίου εκπαίδευση και ο καθηγητής να ενσωματώνει καινοτόμα εργαλεία στην τάξη. Η χρήση εργαλείων και τεχνικών (γνώση). Ο έλεγχος ανταγωνιστικότητας (benchmarking), την καινοτομία κάποιου άλλου καθηγητή ή πανεπιστημίου να την παίρνουν οι αρμόδιοι και να την βελτιώνω και προσαρμόζουν στην αίθουσά τους. Η ανατροφοδότηση (διορθωτικές ενέργειες), μείωση των αποκλίσεων. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν κάποια χαρακτηριστικά των εμπλεκομένων που λαμβάνουν χώρα στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Προϊόν είναι ο φοιτητής, το εκπαιδευτικό λογισμικό, το πανεπιστημιακό εγχειρίδιο, οι σημειώσεις. Πρέπει να καθοριστεί ποιο είναι το προϊόν για να δεχθεί και την βελτίωσή του. Χρήστης. Αυτός που χρησιμοποιεί το προϊόν. Για παράδειγμα ο απόφοιτος του λυκείου αποτελεί το προϊόν του πανεπιστημίου. Διαβλέπουμε έτσι πως είναι όλοι υπόλογοι για τους χρήστες που παραδίδουν στην επόμενη βαθμίδα. Οι φοιτητές αυτοί έπειτα μπορεί να αλλάξουν περιβάλλον, να συνεχίσουν τις σπουδές στο εξωτερικό και για το λόγο αυτό υπάρχει συνευθύνη για την ποιότητά τους. Πελάτης (εξωτερικός ο γονέας, το πανεπιστήμιο, – εσωτερικός είναι ο φοιτητής, οι καθηγητές, η διεύθυνση, οι γονείς ανάλογα την σχέση που έχουν με τη σχολή). Αξία προϊόντος. Το προϊόν της εκπαίδευσης δυστυχώς δεν αναγνωρίζεται όσο θα έπρεπε από την κοινωνία. Χρειάζεται προάσπιση και προβολή της αξίας του προϊόντος αν θεωρούμε πως έχει ουσιαστική αξία. Τελειότητα προϊόντος, να έχει τέλεια μορφή, να πιστεύει ο καθηγητής στους φοιτητές του, όχι στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Δεν υπάρχουν εργαζόμενοι ταχυτήτων στην ΔΟΠ, όλοι πρέπει να φτάσουν το επίπεδο αριστείας. Παραγωγικότητα, Απόδοση, Αποτελεσματικότητα. Να διατηρείται κλίμα υψηλών προσδοκιών από τους καθηγητές για όλους τους φοιτητές. Όλοι οι φοιτητές είναι σε θέση να κατακτήσουν βασικές επιστημονικές δεξιότητες και πρέπει να τους διαθέτεται επαρκής χρόνος. Επίσης να γίνεται συχνός και συστηματικός έλεγχος της προόδου των φοιτητών, με στόχο τη βελτίωση της ατομικής επίδοσης αλλά και της διδασκαλίας. Να διατηρείται, όσο είναι εφικτό, θετικό επικοινωνιακό πλαίσιο ανάμεσα στην οικογένεια, τον φοιτητή και το πανεπιστήμιο. Οι γονείς υποστηρίζουν την αποστολή του σχολείου και βοηθούν αποφασιστικά στην πραγμάτωσή της. Αναμφισβήτητα, οι «πρώτες ύλες» πρέπει να είναι ποιοτικές για να έχουμε ένα άριστο προϊόν. Οι προμηθευτές πρέπει να είναι στο πλευρό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπουργείο παιδείας, ο φοιτητής, το οικογενειακό του περιβάλλον, να εξυπηρετεί και να συνεργάζεται με τον καθηγητή. Εξάλλου η ποιότητα σχεδιάζεται και δεν είναι ποτέ τυχαία .
Προβλήματα εφαρμογής ΔΟΠ
Τα βασικά προβλήματα εφαρμογής της ΔΟΠ στην τριτοβάθμια ελληνική εκπαίδευση εντοπίζονται κυρίως στα εξής: Διακρίνεται μια έλλειψη σταθερότητας του σκοπού που τίθεται κάθε φορά σε κάθε πανεπιστήμιο. Ο σκοπός δε πρέπει να μεταβάλλεται στην πορεία του χρόνου. Κατ επέκταση, δίνεται έμφαση στα βραχυπρόθεσμα οφέλη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όχι στα μακροπρόθεσμα. Επίσης, σήμερα δεν υπάρχει αξιολόγηση της απόδοσης, εσωτερική αξιολόγηση, στα ελληνικά πανεπιστήμια. Από τη στιγμή που δεν υπάρχουν καθορισμένοι και σαφείς στόχοι, δεν υπάρχει και η ερώτηση του τι έχει κατορθώσει το πανεπιστήμιο σε σχέση με τον στόχο. Είναι κοινά αποδεκτό πως η ΔΟΠ έχει υπερβολικό κόστος, παράγοντας κάθε κολλήματος μιας αλλαγής πλεύσης. Επιπλέον, χρησιμοποιείται ένα ιεραρχικό μοντέλο, κάτι που στη ΔΟΠ δεν θα έπρεπε να υπάρχει ή τουλάχιστον να είναι τόσο αυστηρό. Γνώμη και αποφάσεις καλό είναι να λαμβάνονται από όλους και η ψήφος τους να έχει την ίδια βαρύτητα. Να μη δίνεται τόση έμφαση στο προϊόν αλλά στον πελάτη ή χρήστη του. Επιπλέον, δεν πρέπει να υπάρχει περιορισμένη σύνδεση των βαθμίδων εκπαίδευσης μεταξύ τους, η ΔΟΠ εξετάζει το προϊόν που παραλαμβάνει από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είναι υπόλογη για το προϊόν που παραδίδει στην επόμενη βαθμίδα ή στην αγορά εργασίας. Επιπλέον πρόβλημα είναι ότι τα πανεπιστήμια δεν ελέγχουν τους οικονομικούς πόρους τους, δεν υπάρχει καλή κατανομή. Επισημαίνεται πως οι εκπαιδευτικοί δεν αισθάνονται την ανάγκη για αλλαγές λόγω της επαγγελματικής ρουτίνας που πολλές φορές τους διακατέχει, αρνούνται να δοκιμάσουν αλλαγές διότι φοβούνται το άγνωστο. Στην περίπτωση που επιχειρήσουν να αλλάξουν κάτι δεν θα είναι μόνο οι αξιολογητές αλλά και οι αξιολογούμενοι. Αναφορικά με την εσωτερική λειτουργία της ΔΟΠ, τα πανεπιστήμια δεν αναζητούν τις ανάγκες των εσωτερικών πελατών – φοιτητών τους, υπάρχει αναποτελεσματική διεύθυνση και ηγεσία και το όραμα δεν είναι ξεκάθαρο. Ο στόχος που θέτει το πανεπιστήμιο ή η σχολή ή ο καθηγητής να μπορεί να μετασχηματίσει το πανεπιστήμιο και να συμπαρασύρει τους καθηγητές στην αλλαγή. Όμως με την έλλειψη επικοινωνίας, κινήτρων και συνεργασίας κάτι τέτοιο γίνεται δύσκολο. Είναι αυτονόητο ότι η εφαρμογή της ΔΟΠ στο τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα προϋποθέτει την αναθεώρηση και τον μετασχηματισμό του ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά που εντοπίστηκαν παραπάνω. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι είναι απαραίτητη η αλλαγή βασικών διαδικασιών και η υιοθέτηση νέων πρότυπων διαδικασιών.
Πώς θα εισαχθεί η ΔΟΠ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
Αρχικά πρέπει να γίνει ενημέρωση και να πληροφορηθούν όλοι για το λόγο που γίνονται οι αλλαγές και για τα προσδοκώμενα οφέλη. Έτσι θα υπάρξει δέσμευση για εισαγωγή της ΔΟΠ από όλους, κάτι που είναι το επιθυμητό. Πριν από όλα όμως πρέπει να γίνει μια s.w.o.t. analysis των δυνατών, αδύναμων σημείων, των ευκαιριών και των απειλών ενός τέτοιου εγχειρήματος, ώστε να προβλεφθούν τυχών θέματα που θα δυσχεράνουν την ΔΟΠ. Αφού γίνει κατανοητή η ανάγκη εφαρμογής της ΔΟΠ, πρέπει να συνταχθούν ομάδες βελτίωσης ποιότητας, ένας προγραμματισμός εισαγωγής (πλάνο), χρονοδιάγραμμα, planning ώστε να είναι βιώσιμη και στο μέλλον. Για να είναι τα πανεπιστήμια ποιοτικότερα, πρέπει να αναρωτιούνται αν είναι στις προσδοκίες του να μετακινηθεί ο φοιτητής στο εξωτερικό για περαιτέρω σπουδές, αν το προϊόν που παραδίδουν είναι ποιοτικό, τι εφόδια του λείπουν, να προβλέπουν τις ανάγκες του, να υπάρχει ανατροφοδότηση. Απαιτείται επίσης, αποτελεσματική ηγεσία. Κοινό όραμα για την αποστολή του πανεπιστημίου, μέσω του οποίου δεσμεύεται για την κατανομή και ανάληψη ευθυνών, για τις διδακτικές προτεραιότητες και τις διαδικασίες αξιολόγησης. Καλό είναι να υπάρχει η συμμετοχή φοιτητών, γονιών και προσωπικού για την κατανόηση των αξιών και την αύξηση προσδοκιών.
Συγκριτικά χαρακτηριστικά εκπαιδευτικού οργανισμού ποιότητας Εκπαιδευτικός οργανισμός ποιότητας Συνήθης εκπαιδευτικός οργανισμός Προσανατολισμός στην ικανοποίηση των αναγκών των πελατών Προσανατολισμός στις εσωτερικές δυνατότητες του οργανισμού Προσανατολισμός στην πρόληψη των προβλημάτων Προσανατολισμός στην αντιμετώπιση προβλημάτων Στρατηγικό σχέδιο ποιότητας που περιλαμβάνει το όραμα, την αποστολή και τις πολιτικές ποιότητας Βραχυπρόθεσμες πολιτικές δράσης Προσδιορισμός πρότυπων ποιότητας για όλες τις μονάδες του εκπαιδευτικού οργανισμού Ανυπαρξία προτύπων ποιότητας Αφοσίωση και δέσμευση του ανώτερου μάνατζμεντ στη φιλοσοφία της ποιότητας Το ανώτερο μάνατζμεντ εποπτεύει και ελέγχει τα αποτελέσματα της δράσης Επένδυση στην εκπαίδευση – ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού – Κοινωνικό κεφάλαιο Η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού υπολογίζεται ως κόστος Συμμετοχή όλων των ανθρωπίνων πόρων στη βελτίωση της ποιότητας Γίνεται διάκριση αυτών που αποφασίζουν και αυτών που εκτελούν Συνεχείς αξιολογήσεις, μετρήσεις και εκτιμήσεις των προσπαθειών βελτίωσης της ποιότητας Ελλιπείς διαδικασίες επαναπληροφόρησης Η ποιότητα θεωρείται στοιχείο της κουλτούρας του οργανισμού Η ποιότητα θεωρείται ως θετικό αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας Αντιμετώπιση των εργαζομένων ως πελατών που πρέπει να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους Αντιμετώπιση των εργαζομένων βάσει της ιεραρχικής δομής
Συμπεράσματα
Η ΔΟΠ αποτελεί μοχλό πίεσης για την ποιότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ούτως ή άλλως, ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνονται όλες οι αρχές της. Η ΔΟΠ αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο ή δείκτη αποτελεσματικότητας των πανεπιστημίων. Η ΔΟΠ μπορεί να εισαχθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διότι λειτουργεί σχετικά αυτόνομα και μπορεί να αποτελέσει καλό εργαλείο στο πλαίσιο αυτοαξιολόγησης. Βασικό πρόβλημα, πέρα των αναφερθέντων, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελούν οι εκλογές για την ανάδειξη των αρχών διοίκησης του πανεπιστημίου. Αυτές οι δημοκρατικές και πλουραλιστικές διαδικασίες δημιουργούν τεράστια προβλήματα. Ο καθηγητής πρέπει να αφιερώνεται στην έρευνα και όχι στην διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων, ακινήτων, προϋπολογισμών, επενδύσεων. Και αυτό διότι δεν είναι επιθυμητό αλλά και δε μπορεί ένα άτομο, ένας καθηγητής, να ασκεί και διοίκηση και έρευνα και εκπαίδευση.
Βιβλιογραφία
Αθανασούλα – Ρέππα Α. (2001), Κατάρτιση και επιμόρφωση των στελεχών της εκπαίδευσης στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, Οργάνωση και Διοίκηση σχολικών μονάδων, Αθήνα Ανδρέου Α. – Παπακωνσταντίνου Γ. (1990), Οργάνωση και διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος, Αθήνα: Έξαντας Ζαβλάνος Μ. (2003), Η ολική ποιότητα στην εκπαίδευση, Αθήνα: Σταμούλη Θεοφανίδης Στ. (1985), Θεωρία και Τεχνική της Κοινωνικής Λογιστικής, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση Κατσαρός Ιωάννης (2008), Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης, Αθήνα Πετρίδου Ε. (2002), Διοίκηση ποιότητας στην εκπαίδευση, Διοικητική ενημέρωση 22 Σαϊτης Χ. (1997), Μάνατζμεντ ολικής ποιότητας: μια νέα μεθοδολογία για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος διοίκησης της εκπαίδευσης. Διοικητική ενημέρωση 9 Τσιότρας Γ. (2002), Βελτίωση Ποιότητας, Εκδόσεις Μπένου Σωτ. Ευγενία, Αθήνα Φυριππης Εμμανουήλ (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα Χατζηπαναγιώτου Παρ. (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα
Τσικολάτας Α. (2011) Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού, του εκπαιδευτικού έργου και της σχολικής μάθησης. Πάτρα
Εισαγωγή και αποσαφήνιση όρων Είναι γεγονός, πως σε όλη την κοινωνική δραστηριότητα η αξιολόγηση είναι σημαντική λειτουργία σε επίπεδο ατομικό (καθένας αξιολογεί διαρκώς ό,τι κάνει ή παραλείπει) και επίπεδο συλλογικό (όλες οι ομάδες που δρουν αξιολογούν τα έργα τους). Επίσης σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς η αξιολόγηση όλων των επιμέρους λειτουργιών και των προσώπων που τις υπηρετούν, είναι θεσμός αναγκαίος για τη συνεχή βελτίωσή τους. Διεθνώς, η αξιολόγηση είναι ένας γενικότερος και πιο περίπλοκος όρος από αντίστοιχους άλλους όρους όπως «εκτίμηση», «βαθμολόγηση», «κατάταξη». (Οι χρησιμοποιούμενοι στη διεθνή βιβλιογραφία όροι είναι «evaluating», «measuring», «examining», «testing», «marking», «grading», και «scoring».) Η αξιολόγηση είναι σαφώς διαφορετική από τη «μέτρηση» που έχει μεγαλύτερη συνάφεια με τους προηγούμενους όρους «εκτίμηση», «βαθμολόγηση». Η διαφορά ανάμεσα στην αξιολόγηση και την μέτρηση είναι ότι με την πρώτη εκφέρουμε κυρίως κρίσεις και δεν κάνουμε απλώς μετρήσεις και επίσης ότι αναφερόμαστε σε κάποιες ποιοτικές διακρίσεις αξιολογικής κλίμακας, ενώ με τη μέτρηση έχουμε ποσοτικές διακρίσεις αριθμητικής κλίμακας είτε χρησιμοποιούμε αριθμούς είτε γράμματα. Με τον όρο αξιολόγηση γενικότερα αναφερόμαστε στη διαδικασία αποτίμησης της αποτελεσματικότητας και των αποτελεσμάτων μιας συστηματικής και σκόπιμης δραστηριότητας, όπου βασική προϋπόθεση για την αξιοπιστία της είναι να έχουν υιοθετηθεί σαφή κριτήρια και να έχουν προσδιοριστεί συστηματικές και ελεγχόμενες διαδικασίες. (Α.Ν. Δεληγιάννη, Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού στα πλαίσια σύγχρονων απόψεων της εκπαιδευτικής αξιολόγησης, Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τ.33,2002, σ.28) Σύμφωνα με την UNESCO, «Αξιολόγηση είναι μια διαδικασία που αποβλέπει στο να προσδιορίσει, όσο πιο συστηματικά και αποτελεσματικά γίνεται, την καταλληλότητα, την αποτελεσματικότητα και το αποτέλεσμα μιας δραστηριότητας σε σχέση με τους στόχους της». Ακόμη, «είναι ένα εργαλείο διαχείρισης και διαδικασίας οργάνωσης, σχετικά με την πρόσκτηση γνώσεων και τη δράση, που οφείλει να οδηγήσει στη βελτίωση, από τη μια μεριά των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα και από την άλλη του μελλοντικού προγραμματισμού και τη λήψη αποφάσεων». (UNESCO, Paris, 1979) φυσικό στη συζήτηση να συμπεριλαμβάνεται και η αξιολόγηση πάνω σε θέματα αξιολόγησης των μαθητών. Από την επιστημονική κοινότητα κατατίθενται προτάσεις για τη βελτίωση και την προσαρμογή της αξιολόγησης στις νέες εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες. Η επιμόρφωση του εκπαιδευτικού σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του και σε ζητήματα αξιολόγησης της μάθησης κρίνεται απαραίτητη. Αν μάλιστα τεθεί το θέμα σε σχέση με την αξιολόγηση του έργου της σχολικής μονάδας και ακόμη περισσότερο σε σχέση με την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος, τότε η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην αξιολόγηση της μάθησης είναι σημαντική από παιδαγωγική και κοινωνική άποψη. Το ζήτημα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου έχει συζητηθεί αρκετά και προβλήθηκαν επιχειρήματα και υπέρ και κατά της αξιολόγησης (Simosko & Cook, 1996 – Δημητρόπουλος, 1999 – Μαυρογιώργος, 2002). Κυριότερα επιχειρήματα υπέρ της αξιολόγησης μπορούν να θεωρηθούν το ότι η αξιολόγηση λειτουργεί ανατροφοδοτικά με το διδακτικό και διοικητικό έργο του εκπαιδευτικού, τα προγράμματα σπουδών των παραγωγικών σχολών και τα προγράμματα επιμόρφωσης, το ότι η αξιολόγηση είναι χρήσιμη για τη βελτίωση όλου του εκπαιδευτικού συστήματος και το ότι είναι χρήσιμη στον εκπαιδευτικό, γιατί του παρέχει αυτοεκτίμηση, κίνητρα αποδοτικότητας, ασφάλεια και κύρος. Ταυτόχρονα, συμβάλλει στη δημιουργία συναίσθησης συνυπευθυνότητας του εκπαιδευτικού για το εκπαιδευτικό έργο, είναι καθοριστικός παράγοντας για την αξιοκρατία στην εκπαίδευση και απαραίτητη για την ανάδειξη στελεχών. Από την άλλη πλευρά, κυριότερα επιχειρήματα κατά της αξιολόγησης μπορούν να θεωρηθούν το ότι η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού αναιρεί και προσβάλλει την ατομική ευθύνη του εκπαιδευτικού, ακυρώνει την επιστημονική του κατάρτιση και περιορίζει την ελεύθερη δημιουργικότητα και δράση του, το ότι είναι μηχανισμός γραφειοκρατικού και γενικά διοικητικού ελέγχου και ασφαλώς πολιτικό μέτρο, καλλιεργεί το συμβιβασμό στις όποιες επιβολές άνωθεν, άρα είναι όχημα χειραγώγησης του εκπαιδευτικού σ’ ένα κλοιό ιδεολογικής ασφυξίας. Όπως και στην αξιολόγηση του μαθητή, έτσι και στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου είναι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η αξιολόγηση, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται και ο σκοπός για τον οποίο γίνεται που πρέπει να συζητηθούν. Γι’ αυτό και από την επιστημονική κοινότητα κατατίθενται προτάσεις για τη βελτίωση και την προσαρμογή της αξιολόγησης στις νέες εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες, αν και είναι δύσκολη η ανάπτυξη συναινετικών προτάσεων για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού (Κυριακίδης & Δημητρίου, 2004). Είδη αξιολόγησης Μπορούμε να διακρίνουμε δυο γενικούς τύπους αξιολόγησης ως προς τη θέση του φορέα που εκτελεί την αξιολόγηση σε σχέση με τη σχολική μονάδα: την εξωτερική αξιολόγηση και την εσωτερική αξιολόγηση. Εξωτερική αξιολόγηση Η εξωτερική αξιολόγηση διενεργείται από φορείς που βρίσκονται εκτός σχολείου και είτε ανήκουν στις ανώτερες βαθμίδες της διοίκησης είτε είναι φορείς που αναλαμβάνουν με ανάθεση το έργο της αξιολόγησης, έχοντας μια σχετική αυτονομία σε σχέση με τη διοίκηση. Μορφές εξωτερικής αξιολόγησης είναι: α) Η επιθεώρηση, β) Η παρακολούθηση του εκπαιδευτικού συστήματος από ποικιλία μηχανισμών (π.χ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων) και γ) Οι Εντοπισμένες Μελέτες Αξιολόγησης, περιφερειακές, εθνικές ή διεθνείς (Σολομών, 1999). Τα αποτελέσματα της εξωτερικής αξιολόγησης συνήθως σχετίζονται με συνέπειες που αφορούν τους εκπαιδευτικούς (προαγωγή, επιδόματα) ή τα σχολεία (χρηματοδότηση). Γι’ αυτό, καθώς η εποπτεία-έλεγχος έχει δυσμενείς συνέπειες σε πολλά επίπεδα (Helsby, 1999), συζητείται η ανάγκη για δημοκρατικότερη αξιολόγηση, όπου ο αξιολογητής να υπηρετεί την κρίση και προτείνεται η ενδυνάμωση της ποιοτικής αξιολόγησης (Stiggins, 2000· ΜcKee, 2001). Προτείνονται επίσης μορφές που να δίνουν βαρύτητα στην εσωτερική αξιολόγηση του σχολείου ή σ’ έναν συνδυασμό εξωτερικής και εσωτερικής αξιολόγησης. Εσωτερική αξιολόγηση Η εσωτερική αξιολόγηση διενεργείται από τους ίδιους τους παράγοντες της σχολικής μονάδας και μπορεί να είναι είτε ιεραρχική εσωτερική αξιολόγηση είτε συλλογική εσωτερική αξιολόγηση ή αυτοαξιολόγηση από τους ίδιους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής μονάδας (κυρίως εκπαιδευτικούς και συχνά μαθητές ή γονείς) (Σολομών, 1999). Η εσωτερική αξιολόγηση έχει το πλεονέκτημα ότι βασίζεται σ’ ένα υπόβαθρο όπου λειτουργίες και δεδομένα είναι γνωστά και οικεία στους εκπαιδευτικούς: σχολική μονάδα, τάξη, μαθητικό δυναμικό, περιρρέουσα κοινωνική πραγματικότητα, νομοθετικά πλαίσια. Η αυτοαξιολόγηση μπορεί να αναδειχτεί σε διαδικασία ανατροφοδότησης για τον εκπαιδευτικό και το εκπαιδευτικό σύστημα. Η συμμετοχή σε μια αυτομελέτη σχολείου σε επίπεδο διαμορφωτικής αξιολόγησης δίνει τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να αναπτύξουν τις δεξιότητες επαγγελματικής λήψης των αποφάσεων, να διευρύνουν τις οπτικές τους και να ενημερωθούν για τους ρόλους, τις ευθύνες και τα προβλήματα των συναδέλφων (Kogan, 1996· Μπαγάκης, 1999). Σήμερα είναι σύνηθες η βελτίωση της ικανότητας αυτοεξέτασης να αποτελεί για πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα ένα βασικό στόχο (Karsten, 1994). Υπάρχει η τάση να δειχτεί εμπιστοσύνη στα σχολεία να αναπτύξουν δικές τους στρατηγικές και κίνητρα, χωρίς υπερβολική εξωτερική παρέμβαση ή λεπτομερειακό εξωτερικό έλεγχο και επιθεώρηση (Cullingford, 1997). Παράλληλα, υπάρχει μια παγκόσμια κίνηση για συνδυασμό εσωτερικής/εξωτερικής αξιολόγησης, καθώς ο επιθεωρητισμός υποχωρεί διεθνώς (Wiseman, 1997· Fitzerald, 2001), με προτεινόμενες τρεις διαφορετικές μορφές εσωτερικής/εξωτερικής αξιολόγησης: α.) παράλληλη, β) διαδοχική και γ) συνεργατική (MacBeath, 2001). Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου H παιδαγωγική-διδακτική ικανότητα του εκπαιδευτικού κρίνεται και από την ικανότητα αξιολόγησης της επίδοσης του μαθητή. Και στο παρελθόν αλλά και σήμερα επικρατεί η άποψη ότι η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος γενικότερα πρέπει να γίνεται με μέτρο το βαθμό επίδοσης των μαθητών (Garvey & Quinlan, 2000). Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ για τον λόγο αυτό έχουν προχωρήσει στην κατασκευή διεθνών δοκιμασιών επίδοσης των μαθητών, όπως το πρόγραμμα για Διεθνή Μαθητική Αξιολόγηση (PΙSA) (Βοσνιάδου, 2002). Οι σχολικές μονάδες πέρα από οργανισμοί μάθησης είναι και οικονομικές οντότητες, οργανισμοί δηλαδή που έχουν ένα κύκλο εσόδων και εξόδων, λειτουργικά έξοδα, μισθοδοσίες. Το σύγχρονο σχολείο καλείται να αναλάβει περισσότερες διοικητικές και οικονομικές υπευθυνότητες με διατήρηση του ελέγχου νομιμότητας και της αξιολόγησης και στις κεντρικές αρχές (Σαΐτη, 2001). Μάλιστα, υπάρχει η τάση τα σχολεία να χρηματοδοτούνται ανάλογα με την αποτελεσματικότητά τους, η οποία στηρίζεται στην επίδοση των μαθητών (Hextall & Mahony, 1998). Όμως σε να τέτοιο τρόπο χρηματοδότησης των σχολείων, βασισμένο στις επιδόσεις των μαθητών τους, η πίεση που θα ασκείται στα σχολεία θα μεταφέρεται αναγκαστικά στους μαθητές που αποτυγχάνουν (Weston, 1997). Για τον λόγο αυτό προτάθηκε η μέθοδος της προστιθέμενης αξίας που θεωρείται ο δικαιότερος τρόπος αξιολόγησης των σχολείων, διότι λαμβάνει υπόψη την αρχική κατάσταση από την οποία ξεκινούν οι μαθητές και τα σχολεία (MacBeath, 2001· Λαμπρόπουλος κ.ά., 2001). Γενικά κριτήρια αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου πάνω στην αξιολόγηση του μαθητή θα μπορούσαν να θεωρηθούν: Εάν η αξιολόγηση της μάθησης συνδέεται λειτουργικά με τους στόχους των μαθημάτων. Εάν χρησιμοποιούνται όλες οι κατάλληλες μέθοδοι αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης. Εάν οι μαθητές ενημερώνονται τακτικά για τις επιδόσεις τους και τις δυσκολίες τους και γίνονται συζητήσεις ανατροφοδότησης στο πλαίσιο του μαθήματος. Εάν οι γονείς είναι σε τακτική επικοινωνία με τους καθηγητές και τον διευθυντή του σχολείου για ζητήματα επίδοσης των μαθητών. Εάν η επίδοση είναι αντικείμενο ουσιαστικής συζήτησης στις συνεδριάσει του συλλόγου διδασκόντων και τηρούνται σημειώσεις για τα προβλήματα και τις επιδόσεις των μαθητών είτε ατομικά είτε ομαδικά. Εάν υπάρχει ουσιαστική και συνεχής επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών, ατομικά ή σε επίπεδο συλλόγου διδασκόντων ή και σε επίπεδο εκπαιδευτικών ειδικότητας, με τους σχολικούς συμβούλους για θέματα επίδοσης. Εάν τα αποτελέσματα της αξιολόγησης αξιοποιούνται για τη βελτίωση της διδασκαλίας, την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ενισχυτικής διδασκαλίας και γίνονται συγκεκριμένες παρεμβάσεις (Σολομών, 1999). Τα σχολεία τα οποία δίνουν προτεραιότητα στη βελτίωση της επίδοσης των μαθητών έχουν δασκάλους που αποδεικνύουν ότι αγαπούν αυτό που κάνουν, γνωρίζουν τις μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών αλλά και τα ταλέντα τους, έχουν υψηλές προσδοκίες από τους μαθητές, προσφέροντας όμως ταυτόχρονα κατευθύνσεις, εναλλακτικές λύσεις και αξιολογώντας συνεχώς τα αποτελέσματα. Έχουν όμως και διευθυντές που συζητούν με τους μαθητές, δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα προβλήματα να τίθενται, να συζητούνται και να γίνεται αποδεκτή η κριτική, καθώς και υποστηρίζουν το προσωπικό ώστε να έχει ως πρώτη προτεραιότητα τη μόρφωση (ΜacBeath, 2001). Συμπεράσματα Όταν, λοιπόν, η αξιολόγηση των μαθητών συνδεθεί με τέτοια οικονομικά στοιχεία, τότε αντιλαμβάνεται κανείς γιατί είναι αναγκαία η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στην αξιολόγηση των μαθητών τους και η ανάπτυξη δεξιοτήτων και στάσεων, ώστε να είναι ικανοί να επιβιώσουν όχι μόνο ως παιδαγωγοί μα και ως εργαζόμενοι σε έναν έντονα ανταγωνιστικό κόσμο, όπου πολλές φορές όλα μετρούνται με βραχυπρόθεσμους δείκτες οικονομίας (Guthrie, 1996). Επιπλέον, η επιμόρφωση στην αξιολόγηση σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο οφείλει να προσφέρει εκείνες τις γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις, ώστε να μπορούν οι εκπαιδευτικοί να αυτοαξιολογούνται σε προσωπικό επίπεδο και σε επίπεδο σχολικής μονάδας (Solomon, 1998), για να μπορούν να αντιδρούν τεκμηριωμένα σε όποια αστήρικτη κατηγορία ή αυθαιρεσία, προστατεύοντας και μ’ αυτό τον τρόπο τη μεγαλύτερη επένδυση που είναι η Παιδεία. Κάθε χρόνο η Σχολική μονάδα οφείλει: Να κάνει αποτύπωση των δεδομένων της, να διατυπώνει στόχους και να σχεδιάζει τις δραστηριότητες και τα προγράμματα που θα εφαρμόσει κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, να προβαίνει σε ενδιάμεση αξιολόγηση και επαναπροσδιορισμό των στόχων της, αν αυτό είναι απαραίτητο, στο τέλος της χρονιάς να κάνει την τελική αξιολόγηση και να εξάγει τα συμπεράσματά της. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δε θα πρέπει να συνδέονται με τα δικαιώματα του εκπαιδευτικού για μετάθεση ή απόσπαση. Ένα άλλο θέμα το οποίο θα πρέπει πλέον να εξετασθεί είναι η σύνδεση μισθού και παραγωγικότητας έτσι ώστε να δίνονται κίνητρα στους εκπαιδευτικούς προκειμένου να κινητοποιούνται ως προς την εφαρμογή και υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων, την επιμόρφωση ή την εξειδίκευση σε διάφορους τομείς, ή το ενδιαφέρον για την ανάληψη επιπλέον ευθυνών και θέσεις στελεχών της εκπαίδευσης, οι οποίες έως σήμερα δεν έχουν αρκετά δελεαστικά οικονομικά κίνητρα.
Βιβλιογραφία
Παπακωνσταντίνου, Π. (1996). Εκπαιδευτικό έργο και αξιολόγηση στο σχολείο. Αθήνα: Έκφραση.
Α.Ν. Δεληγιάννη, Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού στα πλαίσια σύγχρονων απόψεων της εκπαιδευτικής αξιολόγησης, Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τ.33,2002, σ.28
Τσικολάτας Α. (2011) Tο στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας
Το άγχος μπορεί να προκληθεί από πολλούς παράγοντες αλλά συνήθως είναι αποτέλεσμα της σύγχυσης σχετικά με τα καθήκοντα και τις ευθύνες και επιδρά διαφορετικά στον κάθε άνθρωπο, όπως διαφορετικός είναι και ο τρόπος που θα το διαχειρισθεί. Ταξινομείται σε πέντε κατηγορίες:
Παράγοντες που αφορούν την ίδια την εργασία
Ο ρόλος του στη σχολική μονάδα
Οι εργασιακές σχέσεις
Οι ευκαιρίες εξέλιξης
Η οργανωσιακή δομή και το κλίμα
3.5 Υπόθεση Η έρευνα έχει σαν βάση το στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας που σχετίζεται με τη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητά του. Υποθέτουμε ότι το στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας λόγω των πολλών αρμοδιοτήτων σχετίζεται αρνητικά με τη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητά του. Τούτο σημαίνει ότι το στρες του διευθυντή μειώνεται, όταν αισθάνεται ικανός να ανταποκριθεί αντάξια στις αρμοδιότητες και ικανότητες ενός διευθυντή, όταν διαθέτει διοικητική επάρκεια και ετοιμότητα.
Μεθοδολογία έρευνας 4.1. Το δείγμα της έρευνας Το δείγμα αποτέλεσαν τέσσερις διευθυντές σχολείων της Ανατολικής Αττικής, Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με μεγάλη ή μικρή διευθυντική και εκπαιδευτική εμπειρία, άντρες και γυναίκες. 4.2. Απόκτηση δεδομένων Τα δεδομένα αποκτήθηκαν με τη μέθοδο της δομημένης συνέντευξης.
Παρουσίαση των αποτελεσμάτων Από τα αποτελέσματα της έρευνας φάνηκε ότι ο διευθυντής σχολικής μονάδας πρέπει να διαθέτει ουσιαστικά προσόντα: αυτοπεποίθηση και αναπτυγμένες επικοινωνιακές ικανότητες. Επίσης να έχει πολύπλευρη επιμόρφωση για συνεχή βελτίωση. 5.1. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Α Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Α φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η αντιμετώπιση και διαχείριση προβλημάτων του μαθητικού δυναμικού, αλλά και η διατήρηση σχέσεων με το σύλλογο διδασκόντων και τους γονείς των μαθητών. Επίσης άγχος του δημιουργούσε η διανυκτέρευση των εκπαιδευτικών εκδρομών, η εφαρμογή του αναλυτικού προγράμματος καθώς επίσης η εισαγωγή καινοτόμων προγραμμάτων στη σχολική μονάδα. 5.2. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Β Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Β φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η αντιμετώπιση και διαχείριση προβλημάτων κατά την απομάκρυνση των μαθητών από τη σχολική μονάδα λόγω των απρόοπτων γεγονότων που ίσως θα συνέβαιναν. 5.3. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Γ Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Γ φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η διαχείριση και η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων που αφορούσε στο οικονομικό κομμάτι γιατί όταν ανέλαβε δεν ήξερε καν που βρίσκονταν τα βιβλία εσόδων – εξόδων καθώς τα είχε μέλος του Συλλόγου Γονέων. Έπρεπε να ενημερωθεί για τη συγκρότηση των Σχολικών Επιτροπών και με ότι είχε σχέση σε επίπεδο οικονομικό και διέθετε ώρες πολλές ώστε να μάθει σχετικά με ΙΚΑ, έντυπα οικονομικού επιπέδου, καθαρίστριες, έντυπα για Σχολικούς Τροχονόμους, έντυπα Εφορίας κ.ά. Επίσης καθώς η κτιριακή υποδομή ήταν σε άσχημη κατάσταση και χρειαζόταν άμεσες ενέργειες για την ασφάλεια των μαθητών του δημιούργησε άγχος ο στόχος που είχε να επιτύχει το υψηλό επίπεδο υποδομών του Σχολείου. 5.4. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Δ Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Δ φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων καθώς χωρίς καμία επιμόρφωση ως εκπαιδευτικός και όχι διοικητική υπάλληλος ακόμα και μετά από δέκα χρόνια διοικητική υπηρεσία υπάρχουν φορές νοιώθει ανεπαρκής, ειδικά στη διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων. Η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους, αλλά θεωρεί ότι όταν έχεις επάρκεια σε αυτό που κάνεις το άγχος περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό.
Συμπεράσματα Η παρούσα ποιοτική έρευνα μας προσφέρει πλήθος συμπερασμάτων προς αξιολόγηση και συμμόρφωση. Προκειμένου να αναγνωρίσουμε το εργασιακό στρες, τις αιτίες που το προκαλούν και τις συνέπειές του, θα πρέπει πρώτα να ελέγξουμε παράγοντες όπως είναι το περιεχόμενο της εργασίας, οι εργασιακές συνθήκες, οι όροι απασχόλησης, οι εργασιακές σχέσεις, η υγεία και ευημερία στον εργασιακό χώρο καθώς και η παραγωγικότητα. Όπως δηλαδή πολύ σωστά αναφέρει το γνωμικό, καλύτερη η πρόληψη από τη θεραπεία. Ορισμένες απλές οργανωσιακές αλλαγές που θα μπορούσαν να λάβουν χώρα είναι να δίνεται περισσότερος χρόνος στον διευθυντή να εκτελέσει τα καθήκοντά του, να προηγείται σαφής περιγραφή των αρμοδιοτήτων του, να ανταμείβεται (bonus, έπαινοι κτλ) για καλή εργασιακή απόδοση, να του παρέχεται η δυνατότητα να εκφράσει τα παράπονά του και να λαμβάνουν αυτά τη κατάλληλη προσοχή. Τέλος, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για την υιοθέτηση συστημάτων πρόληψης ή τουλάχιστον διαχείρισης του εργασιακού άγχους και οι διευθυντές οφείλουν να ενημερώνονται διαρκώς για τα νέα πράγματα που συμβαίνουν γύρω τους, όπως οι τεχνολογικές εξελίξεις. Η προώθηση της επαγγελματικής υγείας πρέπει να είναι βασική συνιστώσα μιας κοινωνίας που δεν βλέπει το εργατικό δυναμικό της μόνο ως συντελεστή παραγωγής, αλλά ως οντότητα που πρέπει να αποτελεί ταυτόχρονα την αφετηρία αλλά και τον τελικό αποδέκτη της επιδιωκόμενης ευημερίας.
Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Γεωργογιάννης, Π. (2009), Αξιολόγηση, Διοίκηση της Εκπαίδευσης και Διαπολιτισμική Πραγματικότητα. Σειρά: Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση, τόμ. 9ος. Πάτρα Γεωργογιάννης, Π. (2006), Διοίκηση Α΄/βάθμιας και Β΄/βάθμιας Εκπαίδευσης, τόμ. ΙΙ. Ματσαγγούρας, Η. (1997), Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg Σαΐτης, Χ. (2005), Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Αθήνα. Στραβάκου, Π. (2003), Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη, Αδελφοί Κυριακίδη Τσιάκκιρος, Α. (2002), Επαγγελματικό άγχος εκπαιδευτικών και Διευθυντών σχολείων. Μια ποιοτική προσέγγιση. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 33. Αθήνα: Ατραπός Ματσαγγούρας, Η. (2000), Η σχολική τάξη, Β΄ βελτιωμένη έκδοση, Αθήνα.
Ιστοσελίδες Ελληνική Πύλη Παιδείας www.eduportal.gr (προσπελάστηκε στις 10/12/2010) Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/11/2010). Χρήστος Γκόβαρης, Διαπολιτισμική Ικανότητα – κριτικές επισημάνσεις,. Στο: http://www.inpatras.com/praktika/periodiko2/eishgiseis/gkovaris.php, (προσπελάστηκε στις 05/11/2010) Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/11/2010)
7.1. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Α Η συνέντευξη είχε ως βάση το στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας, με στόχο να συσχετιστεί με τη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητά του.
Ο εκπαιδευτικός Α είναι Διευθυντής σε ειδικό σχολείο Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 7 χρόνια και είχε 14 χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.
Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν: 1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.); Οι διοικητικές αρμοδιότητες δημιούργησαν άγχος διότι ο προκάτοχός μου δεν είχε την θέληση να με ενημερώσει σχετικά. Συγκεκριμένα αφιέρωσε 45 μόλις λεπτά για κάτι που θα χρειαζόταν πολλές ημέρες.
1.2. η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου; Το σχολείο δεν έχει καλή υποδομή καθώς είναι δωρεά κάποιου ιδρύματος και το άγχος να διατηρηθεί και να βελτιωθεί η υποδομή του είναι πολύ υψηλό.
1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών; Η διαφορετικότητα των μαθητών με ειδικές ανάγκες προκάλεσε κάποιο άγχος αλλά το ξεπέρασα γρήγορα από μόνη μου καθότι έχω εμπειρία στην αντιμετώπιση προβλημάτων από μαθητές.
1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες; Κάποιοι γονείς δείχνουν να εθελοτυφλούν σε προβλήματα και αδυναμίες του σχολείου και δε θέλουν να ακούσουν τις προτάσεις μου.
1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού; Το σχολείο κάθε χρόνο αλλάζει εκπαιδευτικούς καθότι στελεχώνεται κατά 80% από αναπληρωτές και ωρομίσθιους εκπαιδευτικούς. Το γεγονός να γίνεται κάθε χρόνο αυτή η αλλαγή προκαλεί άγχος ρουτίνας. Επίσης υπάρχουν χρονιές που η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών δεν συνεργάζεται μεταξύ τους και με τον διευθυντή με αποτέλεσμα κάθε χρόνο να επαναπροσδιορίζω τις κινήσεις μου.
1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων; Το μόνο άγχος είναι να επιστρέψουν τα επιστρέψουν οι μαθητές έγκαιρα πίσω στο σχολείο για να τα παραλάβουν τα λεωφορεία που θα τα οδηγήσουν σπίτι τους. Με καλή οργάνωση χρόνου όμως το άγχος μειώνεται δραστικά.
1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος; Υπάρχει ευελιξία και αυτό δημιουργεί λίγο άγχος.
Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Δεν υπήρχε επιμόρφωση αρχική και αυτό δημιούργησε άγχος το οποίο όμως σταδιακά ξεπεράστηκε αφού είχα βοήθεια τηλεφωνική σε κάθε μου απορία.
2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς; Ασφαλώς
Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Ναι
3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
7.2. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Β
Συνέντευξη από Εκπαιδευτικό Β
Ο εκπαιδευτικός Β είναι Διευθυντής σε σχολείο Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 3 χρόνια και είχε 8 χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.
Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν:
1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.); Η ειδικότητά μου με βοήθησε αρκετά και δεν είχα κανένα πρόβλημα
1.2. η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου; Το σχολικό ταμείο διέθετε αρκετά χρήματα και το επίπεδο ήταν πάντα υψηλό
1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών; Με όλους τους μαθητές έχω καλές φιλικές σχέσεις και δεν γίνεται εκμετάλλευση της καλοσύνης. Σε ορισμένες περιπτώσεις παραβατικών μαθητών, οι ίδιοι οι συμμαθητές τους έλυναν το πρόβλημα.
1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες; Υπήρχε άριστη συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων.
1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού; Είμαι σε θέση να μπορώ να διαχειριστώ συγκρούσεις στον χώρο εργασίας και συνήθως τα προβλήματα λύνονται άμεσα με μηδαμινό κόστος.
1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων; Υπήρχε άγχος λόγω των μακρινών αποστάσεων
1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος; Υπήρχε εφαρμογή και οι μικρές αποκλίσεις δεν δημιουργούσαν πρόβλημα.
Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Πολλές φορές, όντας εκπαιδευτικός, συνεργάστηκα με διευθυντές και έτσι αποκόμισα αρκετή γνώση.
2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Ναι, λόγω της εμπειρίας μου
3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
7.3. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Γ
Ο εκπαιδευτικός Γ είναι Διευθυντής σε σχολείο Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 1 χρόνο και είχε 11 χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.
Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν:
1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.); Πολύ άγχος προκάλεσαν οι οικονομικές αρμοδιότητες διότι είχα πληροφορηθεί λανθασμένα ότι δεν θα ήμουν αρμόδιος εγώ για την μισθοδοσία. Επίσης είναι ένα κομμάτι με μεγάλη ευθύνη σε σοβαρές συνέπειες.
1.2. Η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου; Το σχολείο καθημερινά χρειάζεται επιδιορθώσεις γιατί είναι παλιό και επειδή τα χρήματα για ριζικές αλλαγές δεν επαρκούν, γίνονται διαρκώς μικροεπεμβάσεις που δε λύνουν τα προβλήματα αλλά τα μεταφέρουν χρονικά κάτι το οποίο είναι στρεσογόνο.
1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών; Όσον αφορά την αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών δεν αγχώθηκα καθόλου γιατί με τη σωστή επικοινωνία και τη συνεργασία με γονείς και εκπαιδευτικούς αντιμετωπίζονται όλα τα προβλήματα μέσα στο σχολικό χώρο
1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες; Πολλά ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπισα από τους γονείς καθώς δεν μου είχαν εμπιστοσύνη λόγω της μικρής μου εμπειρίας σαν διευθυντής.
1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού;
Είχα αρκετά προβλήματα και άγχος λόγω έλλειψης σεβασμού και πάλι προερχόμενο από την μικρή μου εμπειρία.
1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων; Υπήρξε καλή οργάνωση και ενημέρωση και δεν δημιουργήθηκε κανένα πρόβλημα, παρόλα αυτά είχα μια μικρή δόση στρες λόγω του αγνώστου προβλήματος που θα μπορούσε να δημιουργηθεί.
1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος; Δεν αντιμετώπισα άγχος διότι προσπαθούσα να το τηρώ κατά γράμμα κάτι το οποίο είναι και πολύ δύσκολο.
Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Όχι δεν είχα την απαραίτητη διοικητική επάρκεια σε ότι αφορούσε το οικονομικό κομμάτι.
2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς; Ναι
Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Όχι
3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς; Ναι και επίσης πιστεύω πως θα έπρεπε να υπήρχε κάποιου είδους επιμόρφωση για τους μελλοντικούς διευθυντές ώστε να έχουν μειωμένο άγχος.
7.4. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Δ
Ο εκπαιδευτικός Δ είναι Διευθυντής σε σχολείο Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 4 χρόνια και είχε 8 χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.
Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν:
1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.); Πολύ άγχος και εκνευρισμό καθότι αυτές οι αρμοδιότητες δε θα έπρεπε να κατέχονται από τον διευθυντή του σχολείου αλλά από ξεχωριστό τμήμα.
1.2. η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου; Κανένα άγχος καθότι υπήρχαν τα χρήματα και επιδιορθώσεις, το σχολείο φυλάσσεται καλά και οι μαθητές δε προβαίνουν σε σημαντικές φθορές.
1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών; Υπήρχε συνεργασία μεταξύ διευθυντή – μαθητών – καθηγητών και έτσι το άγχος ήταν λιγοστό
1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες; Άριστη συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων
1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού; Υπήρχε αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία με τους συναδέλφους. Τα όποια μικροπροβλήματα προσπαθώ να τα επιλύω με διάλογο και γόνιμο προβληματισμό. Κανένα πρόβλημα.
1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων; Πάντοτε ο παράγοντας του απρόβλεπτου παράγοντα σου προξενεί άγχος, ιδίως όταν έχει να κάνει με την υγεία των μαθητών. Υπάρχει αρκετό άγχος
1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος; Δεν αποτέλεσε ποτέ ιδιαίτερο άγχος για μένα.
Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Ναι, είχα εμπειρία και γνώση.
2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα); Όχι σε όλους τους τομείς.
3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς; Προσπαθώ να μετατρέπω το άγχος μου σε δημιουργικό άγχος και να μη με καταβάλλει.
Τσικολάτας Α. (2010) Υποκειμενοποίηση και υποκειμενικότητα της θρησκευτικότητας σε μαθητές Στ’ Δημοτικού. Πάτρα
Περίληψη
Με την παρούσα εργασία θα δούμε εάν η υποκειμενοποίηση και η υποκειμενικότητα σχετικά με τη θρησκευτικότητα ενυπάρχει και χαρακτηρίζει την κοινωνική ομάδα των μαθητών της Στ΄ τάξης Δημοτικού και σε ποιο βαθμό. Η παρούσα εργασία υλοποιήθηκε στο πλαίσιο επιμόρφωσης και εξειδίκευσης στη «Διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και έρευνας, με έμφαση στη διδακτική και τη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας». Το κεντρικό θέμα που πραγματεύεται η παρούσα εργασία είναι η ανάπτυξη και η διαμόρφωση της υποκειμενικότητας και της διαδικασίας της υποκειμενοποίησης στο άτομο μέσα από την αλληλεπίδραση του με το κοινωνικό του περιβάλλον, εστιάζοντας κυρίως στη θρησκευτική συνείδηση και το ρόλο της στην ανάπτυξη της ταυτότητα του ατόμου. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αποσαφήνιση των βασικών όρων που πραγματεύεται η εργασία προκειμένου να εισάγουν και να διευκολύνουν τον αναγνώστη στη μελέτη της, καθώς και πως αυτές οι έννοιες γίνονται λειτουργικές και συνδέονται με την παρούσα εργασία. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια πιο αναλυτική αναφορά στις δυο βασικές έννοιες της εργασίας, την υποκειμενοποίηση και την υποκειμενικότητα και στις θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί γύρω από αυτές, παρουσιάζοντας τα βασικά τους σημεία. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται αναλυτικά η όλη διαδικασία που πραγματοποιήθηκε για την υλοποίηση της έρευνας. Από την επιλογή του δείγματος και των μεθοδολογικών εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν, ως την συλλογή, την επεξεργασία και την ανάλυση των δεδομένων από τις απαντήσεις που δόθηκαν. Στο τέταρτο κεφάλαιο έχουμε μια παρουσιάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας καθώς και ερμηνεία τους. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο, μετά από την επεξεργασία και την ανάλυση των απαντήσεων, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα για κάθε μια ερώτηση ξεχωριστά. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων και διαπιστώσεων γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, που ίσως πρέπει να μας προβληματίσουν όλους μας, προκειμένου να πετύχουμε την ομαλή ένταξη των πολιτισμικά διαφορικών ομάδων στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
Αδιαμφισβήτητο είναι το γεγονός πως κάθε κοινωνία διακρίνεται, μεταξύ άλλων, από μια θρησκευτική ανομοιογένεια. Η Ελλάδα, που κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 20ου αιώνα ήταν χώρα αποστολής μεταναστών προς τη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική, πλέον έχει μετατραπεί σε χώρα υποδοχής προσφύγων και μεταναστών. Ως συνέπεια αυτών των κοινωνικών αλλαγών, η Ελλάδα μετατρέπεται από μια χώρα που καυχιόταν για τη σχετική ομοιογένεια της και τη χριστιανό-ορθόδοξη ταυτότητα της πλειονότητας του πληθυσμού της, σε μια χώρα που παραδέχεται την πολυπολιτισμική της διάσταση. Πολλοί θεωρούν αυτή την ανομοιογένεια ως αιτία που προκαλεί ανισορροπία, φέρνει έντονες αντιπαραθέσεις και άλλα δεινά για την εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Η άποψη αυτή βέβαια είναι γεμάτη στερεότυπα και προκαταλήψεις και κάθε άλλο κάνει από το να προάγει την ισονομία, ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Προκειμένου να αμβλυνθεί το φαινόμενο αυτό, διαβλέπουμε τον σπουδαίο ρόλο της εκπαίδευσης, η οποία όχι μόνο δεν πρέπει να τροφοδοτεί την παραγνώριση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, αλλά αντίθετα οφείλει να ευαισθητοποιεί την κυρίαρχη ομάδα στην ιδέα του διαφορετικού και να εισάγει το διαφορετικό πολιτισμό των μειονοτικών μονάδων στην εκπαιδευτική διαδικασία . Στα παιδιά θα πρέπει να προσφέρεται εκπαίδευση τέτοια που να λαμβάνει υπόψη τη θρησκευτική ετερότητα ως τμήμα της διαπολιτισμικής τους εκπαίδευσης, ασχέτως με το κατά πόσο αντικατοπτρίζεται αυτό στο σχολικό πρόγραμμα σπουδών. Η εκπαίδευση αυτή θα πρέπει να υποστηρίζει την ανεκτικότητα έναντι διαφορετικών θρησκευτικών απόψεων, την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, στην κοινωνική και πολιτική αγωγή και τη διαχείριση συγκρούσεων, αλλαγών και τις στρατηγικές για την αντιμετώπιση του ρατσισμού και των διακρίσεων. Ο συνυπολογισμός της θρησκευτικής διάστασης στη διαπολιτισμική εκπαίδευση θα πρέπει να διασφαλίσει ότι διαπλάθει τους νέους με την ικανότητα να κατανοούν φαινόμενα πίστης αλλά και της έλλειψής της, όπως επίσης με την ικανότητα να εκφράζουν την άποψή τους για τις διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις που υπάρχουν στις κοινωνίες. Η εκπαίδευση επιβάλλεται να αναπτύσσει την ατομική αυτονομία και το κριτικό πνεύμα, την ανεκτικότητα στην ετερότητα καθώς και την αίσθηση του ανήκω. Τις τελευταίες δεκαετίες το ελληνικό σχολείο και ιδιαίτερα το Δημοτικό υποδέχεται έναν σημαντικό αριθμό αλλοδαπών μαθητών, των οποίων οι οικογένειες δηλώνουν διαφορετικό θρησκευτικό προσανατολισμό από τον κυρίαρχο ήτοι το ανατολικό – ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα. Καλούμαστε λοιπόν να αλλάξουμε τις μεθόδους διδασκαλίας στα πλαίσια μιας διαπολιτισμικής και θρησκευτικής εκπαίδευσης αλλά και να αντιληφθούμε τις αλλαγές που διαδραματίζονται στις διαδικασίες διαμόρφωσης της θρησκευτικότητας των μικρών μαθητών σε συνθήκες επιπολιτισμού. Η μελέτη της υποκειμενοποίησης και της υποκειμενικότητας της θρησκευτικότητας των μαθητών, μπορεί να συντελέσει σημαντικά στην κατανόηση των τρόπων με τους οποίους το παιδί διαμορφώνει πτυχές της ταυτότητάς του στα νέα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης.
Θεωρία 2.1 Αποσαφήνιση όρων
2.1.1 Υποκειμενοποίηση
Με τον όρο υποκειμενοποίηση εννοούμε τον τρόπο με τον οποίο οι φυσικές γλώσσες μέσα στη δομή και τον κανονικό τρόπο λειτουργίας τους, προάγουν την έκφραση του εαυτού, των στάσεων και των «πιστεύω» του ομιλητή . Επίσης εκφράζει μια σημασιολογική διαδικασία στην οποία τα νοήματα βασίζονται στα υποκειμενικά «πιστεύω», στις αντιλήψεις και στις αξίες ενός υποκειμένου που παράγει λόγο απέναντι σε μια πρόταση, σε αυτό που λέει και σε αυτό που εννοεί .
2.1.2 Υποκειμενικότητα
Με τον όρο υποκειμενικότητα ορίζουμε την διαμόρφωση των διαδικασιών με τις οποίες το υποκείμενο αφήνεται να παρατηρήσει τον εαυτό του, να τον αναλύσει, να τον ερμηνεύσει, να τον αναγνωρίσει ως ένα τομέα πιθανής γνώσης . Είναι η συνειδητότητα δηλαδή του ανθρώπου, η οποία αλλάζει όταν αλλάξουν οι συνθήκες της υλικής του ύπαρξης, των κοινωνικών του σχέσεων και της κοινωνικής του ζωής . Ορίζεται από δηλώσεις όπως η συνείδηση, τα συναισθήματα, οι επιθυμίες που είναι εγγενή στοιχεία του υποκειμένου. Κατ’ επέκταση, υποκειμενικά ορίζουμε τα γεγονότα που συμβαίνουν και υπάρχουν στο μυαλό των υποκειμένων και που οι υπόλοιποι δεν έχουν πρόσβαση σε αυτά. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως είναι αντίθετη με την έννοια της αντικειμενικότητας. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η μετανάστευση των ανθρώπων.
2.1.3 Μετανάστευση Ως μετανάστευση ορίζουμε την συνθήκη η οποία δημιουργεί ερωτήματα ως προς την υποκειμενικότητα και μέσω αυτής παρουσιάζονται πιθανότητες αναθεώρησής της. Είναι η έλλειψη στη μελέτη του πώς επανακαθορίζεται η υποκειμενικότητα των ατόμων που μεταναστεύουν στα νέα κοινωνικά τους πλαίσια. Είναι σημαντική η μελέτη της, γιατί η γνωριμία με τον άλλο είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να αρθούν στερεότυπα και προκαταλήψεις καθώς και αυθαίρετες κατηγοριοποιήσεις και κατατάξεις των ατόμων αυτών.
2.1.4 Αντικειμενικότητα
Ως αντικειμενικότητα ορίζεται το σύνολο των πραγμάτων γύρω από τον άνθρωπο (το συνειδός υποκείμενο). Έχει άμεση σύνδεση με τον ορθολογισμό και τη θετικιστική παράδοση της Δύσης. Κατ’ επέκταση, η αντικειμενική αλήθεια προσεγγίζεται από διαφορετικές οπτικές γωνίες, υπάρχει διυποκειμενική συμφωνία γι’ αυτή, ισχύει ανεξάρτητα από τα «πιστεύω» του παρατηρητή. Το αντικειμενικό ταυτίζεται με το αληθές.
2.1.5 Κοινωνικά διαμεσολαβητική υποκειμενικότητα
Υπάρχει, επειδή η ανθρώπινη υποκειμενικότητα αναπτύσσει σχέσεις «κοινωνικής συνύπαρξης». Είναι όρος από την Κριτική Ψυχολογία (μέσω της κριτικής στις μεθόδους της παραδοσιακής ψυχολογίας). Βασικός εμπνευστής της είναι ο Klaus Holzkamp .
2.1.6 Κοινωνικοποίηση
Αφού η υποκειμενικότητα είναι κοινωνικά διαμεσολαβημένη, η κοινωνικοποίηση θεωρείται διάσταση της υποκειμενοποίησης. Καθορίζεται ως μια διαδικασία διαμόρφωσης της ανθρώπινης υποκειμενικότητας ανάλογα με τους κοινωνικούς και υλικούς τρόπους ζωής σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Επίσης ως διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα μαθαίνουν τους κανόνες επικοινωνίας, τους αποδεκτούς κανόνες συμπεριφοράς, τον τρόπο να μαθαίνουν και γενικά τα κοινά νοήματα του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο είναι τοποθετημένα, ώστε να γίνουν πλήρη μέλη της κοινωνικής αυτής ομάδας. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η μετανάστευση αναδύει το φαινόμενο της ανα-κοινωνικοποίησης, δηλαδή μέσω των νέων υποκειμενοποιήσεων σε ένα νέο κοινωνικό περιβάλλον γι’ αυτά, τα άτομα αναδιαμορφώνουν την υποκειμενικότητά τους.
2.1.7 Πολιτισμοποίηση (enculturation)
Αναφέρεται ως η διαδικασία μέσω της οποίας ένα άτομο γίνεται μέλος μιας πολιτισμικής ομάδας. Έχει τρεις μορφές, την κάθετη (από μεγαλύτερες στις μικρότερες γενιές), την οριζόντια (από συνομηλίκους μεταβίβαση), την πλάγια (μεταβίβαση από άλλους ενήλικες). Ξεκινά από την παιδική ηλικία και το αποτέλεσμά της είναι η δημιουργία πολιτισμικά ικανών ατόμων.
2.1.8 Διαμεσολαβητές και Διαμεσολαβήσεις
Το άτομο διαμορφώνει την υποκειμενικότητά του μέσω διαμεσολαβητών στο εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο που θα βρεθεί. Τέτοιοι διαμεσολαβητές είναι η οικογένεια, το σχολείο, οι φιλικές σχέσεις που διαμορφώνει, η γνώση ή όχι της καινούργιας γλώσσας, η αυτοαντίληψη – αυτοεκτίμηση που έχει και που θα αναπτύξει με την αλληλεπίδρασή του από το καινούργιο περιβάλλον, ο πολιτισμός, η ετερότητα, η ένταξη και το φύλο του ατόμου. Οι διαμεσολαβήσεις είναι οι στάσεις του κάθε διαμεσολαβητή, οι επιδόσεις και οι προσδοκίες που έχουν από το άτομο. Όλοι οι παραπάνω διαμεσολαβητές είναι οι κοινωνικές δομές του μακρο-επιπέδου με τις οποίες το άτομο έρχεται σε επαφή, δέχεται τις επιδράσεις τους και οι οποίες του παρέχουν πιθανότητες και περιορισμούς δράσης . Είναι μέσο κοινωνικοποίησης και προσφέρει πολλών ειδών υποκειμενοποιήσεις (τρόποι συμπεριφοράς, αξίες, συνήθειες, τρόποι σκέψης, πολιτισμική μεταβίβαση)
2.1.9 Θρησκεία
Ο όρος θρησκεία, που χρησιμοποιείται ενίοτε εναλλακτικά με την λέξη πίστη, ή σύστημα πίστης καθορίζει γενικώς την πίστη στο υπερφυσικό, το ιερό ή το θείο και τους ηθικούς κώδικες, πρακτικές, αξίες, οργανισμούς και τελετουργικά που συνδέονται της. Στην ευρύτερη έννοιά της ορισμένοι την έχουν ορίσει ως το σύνολο των απαντήσεων που δόθηκαν για να ερμηνευθεί η σχέση του ανθρώπινου είδους με το σύμπαν. Στην μακρά πορεία ανάπτυξής της η θρησκεία έλαβε διάφορες μορφές σε διαφορετικούς πολιτισμούς και άτομα. Σε αρκετές περιπτώσεις η λέξη θρησκεία, που είναι παρόμοια με τη λέξη θρήσκευμα, χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ορθότερα ως “οργανωμένη θρησκεία”, δηλαδή ενός οργανισμού που υποστηρίζει την άσκηση μιας θρησκείας συχνά υπό την μορφή νομικής οντότητας. Στην Ελλάδα κατοχυρώνεται συνταγματικά το δικαίωμα όχι μόνο της θρησκευτικής ανοχής αλλά και το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας. Ως αποτέλεσμα, οι πολίτες της χώρας ανήκουν σε ποικίλα θρησκεύματα. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού ανήκει παραδοσιακά στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία.
2.1.10 Θρησκευτικότητα
Η ιδιότητα εκείνου που έχει και εκδηλώνει μια βαθύτατη θρησκευτική πίστη, ευσέβεια, ευλάβεια. Συναντούμε τρείς βασικούς τύπους θρησκευτικότητας, τον σχολαστικό, τον ιδεολογικό και τον πνευματικό. Στον σχολαστικό, το θρησκευόμενο άτομο προσκολλάται κατά αυτόματο, μηχανιστικό τρόπο στα «ιερά κείμενα» ή προς παραδοσιακούς θρησκευτικούς κανόνες, χωρίς να κάνει καμία προσπάθεια κριτικής εξέτασης, άρα και ουσιαστικής εσωτερίκευσης αυτών των κανόνων. Στην περίπτωση του ιδεολογικού, ο κεντρικός στόχος δεν είναι τόσο η απολυτοποίηση των ιερών κειμένων όσο η κινητοποίηση των πιστών σε μια προσπάθεια περιχαράκωσης ή επέκτασης μιας συγκεκριμένης θρησκευτικής πίστης. Η βασική λογική πίσω από κάθε τέτοια προσπάθεια είναι πως η γνήσια θρησκευτικότητα, η γνήσια πίστη είναι μία και μόνο και τυχαίνει να είναι το μονοπώλιο μιας συγκεκριμένης εκκλησίας, σέκτας, εθνότητας. Τέλος στον πνευματικό τύπο, η έμφαση δίνεται στην άμεση εμπειρία του ατόμου με το θείο, είτε αυτό που ονομάζουμε θείο βιώνεται σαν μια εξωτερική – υπερφυσική δύναμη, είτε σαν μια εσωτερική διάσταση προς ανθρώπινης ψυχής (προς πιο φιλελεύθερες εκδοχές χριστιανικής θεολογίας). Και είναι ακριβώς αυτή η άμεση, αδιαμεσολάβητη εμπειρία του θρησκευόμενου ανθρώπου με το θείο που πολλές φορές οδηγεί σε αυτό που ονομάζουμε «αγιοσύνη», δηλαδή σε μια κατάσταση βαθιάς συμπόνιας του ατόμου προς τον εαυτό του, προς τον άλλο και προς τον ζωικό και φυσικό κόσμο .
2.2 Θεωρίες τις υποκειμενοποίησης και της υποκειμενικότητας
Τα άτομα που προέρχονται από διαφορετικές πολιτισμικές κοινωνικές ομάδες, αντιμετωπίζονται συχνά από την κυρίαρχη - πλειονοτική ομάδα ως ένα ενιαίο σύνολο, ως μια ομοιογενή ομάδα, όπου τα μέλη της δεν αναγνωρίζονται ως άτομα με ιδιαίτερη υποκειμενικότητα, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ιδιαίτερες ανάγκες. Έτσι, η έννοια της υποκειμενοποίησης, όσο και η έννοια της υποκειμενικότητας πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, καθώς κρίνονται αναγκαίες για την προσέγγιση των πολιτισμικά διαφορετικών ατόμων ως φορείς δικαιωμάτων, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ξεχωριστές υποκειμενικές ανάγκες μάθησης, οι οποίες δημιουργούνται μέσα στα όρια του κάθε κοινωνικού πλαισίου και συμβάλλουν στην ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας, μέσα στα διαφορετικά περιβάλλοντα διαβίωσης τους.
2.2.1 Θεωρίες υποκειμενοποίησης
Ως υποκειμενοποίηση , στη γλωσσολογική έρευνα ορίζεται ο τρόπος με τον οποίο οι φυσικές γλώσσες μέσα στη δομή και τον κανονικό τρόπο λειτουργίας τους, προάγουν την έκφραση του εαυτού, των στάσεων και των «πιστεύω» του ομιλητή . Η συγχρονική προσέγγιση έχει αντιπρόσωπο τον Langacker όπου εστιάζει στον ομιλητή και τονίζει ότι κάποιες όψεις της επικοινωνίας μπορούν να ερμηνευθούν με μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό υποκειμενοποίησης. Όσο μικρότερος είναι ο βαθμός συνειδητοποίησης τόσο πιο υποκειμενική είναι η ερμηνεία και όσο πιο ξεκάθαρα και δημόσια ένας ομιλητής είναι παρών σε μια περίσταση επικοινωνίας, τόσο πιο αντικειμενικός είναι ο λόγος αυτός. Η υποκειμενοποίηση είναι αντίθετη με την αντικειμενοποίηση η οποία είναι μια ενέργεια αποπροσωποποίησης. Οι διαστάσεις της υποκειμενοποίησης είναι: η Κοινωνικοποίηση, που είναι μια διαδικασία διαμόρφωσης της ανθρώπινης υποκειμενικότητας ανάλογα με τους κοινωνικούς τρόπους ζωής, η Πολιτισμοποίηση όπου είναι, μία διαδικασία μέσω της οποίας ένα άτομο γίνεται μέλος μιας πολιτισμικής ομάδας, ο Επιπολιτισμός μέσω της πολιτισμικής επαφής, η Μάθηση όπου τα ερεθίσματα κωδικοποιούνται, προωθούνται στη μνήμη, ανασύρονται οι παλαιότερες γνώσεις, εκφράζεται μια νέα συμπεριφορά και η Ταυτότητα όπου οι διάφορες ταυτίσεις του ατόμου σχετίζονται με τις υποκειμενοποιήσεις που κάνει . Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως η υποκειμενοποίηση είναι αντίθετη με την έννοια της αντικειμενοποίησης (μια ενέργεια αποπροσωποποίησης, πώς τα άτομα τοποθετούν πράγματα έξω από τον εαυτό τους), ενώ η υποκειμενοποίηση είναι η προσωποποίηση, η διαδικασία του να θεωρεί το άτομο κάτι ως μέρος του εαυτού του. Είναι μια διαδικασία που συμβαίνει ασυνείδητα. Ως εσωτερίκευση και οικειοποίηση στοιχείων, η έννοια είναι σχετική με τις έννοιες Κοινωνικοποίηση, Πολιτισμοποίηση, Επιπολιτισμός, Μάθηση, Ταυτότητα.
2.2.2 Θεωρίες υποκειμενικότητας
Ώς υποκειμενικότητα ορίζεται «οι ιδέες, οι οπτικές, η πρόσληψη νοημάτων, η συνειδητότητα δηλαδή του ανθρώπου, η οποία αλλάζει όταν αλλάξουν οι συνθήκες της υλικής του ύπαρξης, των κοινωνικών του σχέσεων και της κοινωνικής του ζωής» . Υιοθετείται από την Κριτική Ψυχολογία η έννοια του ιστορικού υλισμού αφού δίνει έμφαση στην ιστορία ως εξελικτική διαδικασία, που με την κατανόησή της εξηγούνται οι υπάρχουσες συνθήκες και αφού θέτει ως βασική παραδοχή τη διαλεκτική ενότητα του ατόμου με την κοινωνία. Το άτομο δε πρέπει να μελετάται ως κάτι αφηρημένο και στα πλαίσια ενός πειραματικού εργαστηρίου χωρίς να προσεγγίζεται η υποκειμενικότητά του. Τα άτομα να μη θεωρούνται κοινωνικά «κενά». Η γενική ψυχολογία πρέπει να μελετά τις κοινωνικές εξαρτήσεις του ατόμου και τις υποκειμενικές νοηματοδοτήσεις της πραγματικότητάς του. Η υποκειμενικότητα τίθεται στο επίκεντρο και μελετάται στο ιστορικό και κοινωνικό της πλαίσιο και αφού καθορίζεται ιστορικά και κοινωνικά είναι μεταβαλλόμενη. Υπάρχει ταύτιση με την αίσθηση του «εγώ». Οι σκέψεις και εμπειρίες του ατόμου με τον εαυτό του δηλώνονται ως σημείο αναφοράς. Έχουμε τρία είδη εαυτού: α) το πώς προσλαμβάνει το άτομο το υλικό περιβάλλον και πώς δραστηριοποιείται μέσα σε αυτό, β) η ιδέα του εαυτού ως μιας κινούμενης ολότητας προσωπικών χαρακτηριστικών και γ) οι εντυπώσεις που τα άτομα πιστεύουν ότι διαμορφώνουν οι άλλοι γι’ αυτά . Τέλος, πρέπει να πούμε πως η υποκειμενικότητα είναι μια διαρκής και δυναμική διαδικασία. Τα άτομα αλλάζουν διαμέσου των χρόνων μέσω των διαφορετικών ερεθισμάτων που δέχονται από το μεταβαλλόμενο κοινωνικό τους περιβάλλον ή επειδή αλλάζουν κοινωνικό πλαίσιο. Έτσι η υποκειμενικότητα μεταβάλλεται και καθορίζεται ιστορικά. Τα πολιτισμικά νοήματα μεταβάλλονται και αλλάζουν στην πορεία του χρόνου και έτσι αναδιαμορφώνονται και υποκειμενικότητες. Η υποκειμενικότητα αφού διαμορφώνεται και αναπτύσσεται μέσω της γνώσης και δεδομένου ότι η παραγωγή νοήματος αλλάζει από εποχή σε εποχή, τότε η υποκειμενικότητα δεν μπορεί να ολοκληρωθεί ποτέ και να αποτελέσει μια στατική ενότητα .
Αναφέρεται στο πώς τα άτομα δίνουν νόημα στην κοινωνική τους δράση σε σχέση με τα νοήματα και τους προσανατολισμούς του ευρύτερου κοινωνικού χώρου, μακροεπίπεδο (κοινωνικοί θεσμοί, εξουσία, νόρμες), μεσοεπίπεδο (οργανισμοί: σχολείο, επάγγελμα) και μικροεπίπεδο (οικογένεια), αλλά και ανάλογα με τις διαμεσολαβήσεις του ιδιαίτερου και μοναδικού υποκειμενικού τους χώρου που τους δίνουν συγκεκριμένες δυνατότητες ή περιορισμούς δράσης (αντίληψη του εαυτού ανάλογα με τη θέση, την κατάσταση και την υποκειμενική πραγματικότητα, τη θέση στην κοινωνία, τις έμμεσες εμπειρίες ζωής). Τα άτομα από πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες αντιμετωπίζονται ως «γενικευμένες εικόνες ανθρώπου» αφού θεωρούνται ομοιογενής ομάδα δηλαδή αποπροσωποποιούνται και δεν αναγνωρίζονται ως άτομα με ιδιαίτερη υποκειμενικότητα και ιδιαίτερες ανάγκες ενώ κρίνεται αναγκαία η αντιμετώπισή τους ως ξεχωριστών ατόμων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ιδιαίτερες υποκειμενικές ανάγκες μάθησης προσμετρώντας και τις διαφορετικές διαμεσολαβήσεις που συνεπάγονται τα διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα διαβίωσής τους.
2.3 Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες και θρησκευτική υποκειμενικότητα.
Οι ραγδαίες κοινωνικές εξελίξεις της εποχής μας, που έχουν και οικονομικές προεκτάσεις, έχουν αλλάξει την ελληνική κοινωνία. Πλέον γίνεται λόγος για μια πολυπολιτισμική κοινωνία με μια συνεχιζόμενη τάση για διεθνοποίηση.
Σήμερα , υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα με τις ανταλλαγές των πληθυσμών, οι ομάδες που διδάσκονται την ελληνική ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα είναι οι κάτοικοι των Βαλκανίων, οι κάτοικοι στην πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι ομογενείς της Ευρώπης, οι ομογενείς της Αυστραλίας, των Η.Π.Α. και του Καναδά, οι Μουσουλμάνοι της Θράκης, οι Ρομ και οι Ομογενείς από όλον τον κόσμο που ζουν στην Ελλάδα . Όλοι αυτοί οι πληθυσμοί είναι φυσικό να έχουν διαφορετικά ήθη και έθιμα και διαφορετικές θρησκείες. Έτσι, η θρησκευτικότητα των σύγχρονων κοινωνιών αλλάζει δραματικά, κυρίως ως προς τα χαρακτηριστικά της. Ο ρόλος των θρησκειών, γίνεται πιο σημαντικός στην αντιμετώπιση θεμάτων που απαιτούν παγκόσμιο διάλογο. Ο σύγχρονος κόσμος, είναι ένα ανταγωνιστικό θρησκευτικά πεδίο, όπου οι θρησκευτικές παραδόσεις και τα πιστεύω, είναι ανοιχτά σε αμφισβήτηση. Έτσι, τόσο η θρησκευτική αγωγή των μαθητών, όσο και αυτή των ενηλίκων, είναι μια σημαντική στρατηγική απόφαση, για τη διάπλαση πολιτών, που θα αποδέχονται, αντί να ανέχονται την ετερότητα, που θα συζητούν θέματα, όπως η συνύπαρξη διαφορετικών θρησκευμάτων, χωρίς προκαταλήψεις και με θετική στάση. Όταν λοιπόν, μιλάμε για πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες και θρησκευτική υποκειμενικότητα αναφερόμαστε σε διαφορετικούς πολιτισμούς, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει μία θρησκευτική υποκειμενικότητα γύρω από την θρησκευτική τους συνείδηση αλλά παράλληλα και γύρω από τις κοινωνικές τους επαφές, και με τους πολιτισμούς που συναναστρέφονται. Ο χώρος όπου οι μαθητές από διάφορες πολιτισμικές ομάδες συναναστρέφονται, είναι το σχολείο. Το σχολείο είναι ένας σημαντικός χώρος ως προς τη διαμόρφωση της θρησκευτικής τους υποκειμενικότητας. Τα παιδιά στο σχολείο μπορούν να έρθουν σε επαφή με διάφορες πολιτισμικές ομάδες και να αντιληφτούν την θρησκευτικότητά τους ως ετερότητα, εφόσον συνειδητοποιούν την θρησκεία τους, ως κάτι διαφορετικό. Παράλληλα όμως, δημιουργούν φιλικές σχέσεις, ανταλλάσουν πληροφορίες και ενδιαφέροντα με συνομήλικους τους και μ’ αυτό τον τρόπο καταλήγουν στην θρησκευτική τους υποκειμενικότητα, που αφορά τα θρησκευτικά πιστεύω τους αλλά και όλες τις κοινωνικές επαφές τους με διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες, με διαφορετικά θρησκεύματα. Όσον αφορά τις μειονοτικές πληθυσμιακές ομάδες (Μουσουλμάνοι, Πομάκοι,) με την επιλογή της θρησκευτικής πίστης ως ένα κριτήριο ανταλλαγής και εξαιρέσεις πληθυσμών, το οποίο αποτέλεσε βασικό συστατικό στοιχείο της συνθήκης της Λοζάννης, αναδεικνύει τη θρησκεία σε κεντρικό στοιχείο προσδιορισμού των εν γενέσει μειονοτήτων. Το θρησκευτικό στοιχείο επικρατεί τόσο στον ετεροπροσδιορισμό όσο και στον αυτοπροσδιορισμό της ταυτότητας τους. Το εθνικό στοιχείο που έχει εισχωρήσει τα τελευταία χρόνια στη συνείδηση τους δεν παραμέρισε το θρησκευτικό, το οποίο ανέκαθεν καθόριζε πρωταρχικά τον αυτοπροσδιορισμό τους. Ακόμη και οι Πομάκοι, ως ευσεβείς μουσουλμάνοι, εξακολουθούν να τοποθετούν τη θρησκεία στο κέντρο του αξιακού τους συστήματος και της κοινωνικοποίησης τους, ανεξάρτητα από τα νέα εθνικά συστατικά της συνείδησης τους . Αντίθετα, οι τσιγγάνοι παρουσιάζονται ως άτομα με μειωμένη θρησκευτική συνείδηση και ελλιπή ευσέβεια. Ασπάζονται μια θεσμικά καθιερωμένη θρησκεία μόνο εφόσον προσδοκούν να αποκομίσουν οφέλη ή όταν τα θρησκευτικά καθήκοντα που τους επιβάλλονται , όταν δεν μπορούν να τα αποφύγουν εντελώς, τουλάχιστον δεν τους είναι ιδιαίτερα επίπονα. Με βάση τα παραπάνω και αναλύοντας τη σημασία της θρησκείας στο προσδιορισμό της ταυτότητας, υποστηρίζεται ότι μερικές βαθιά ριζωμένες θρησκευτικο-πολιτισμικές συνήθειες έχουν τέτοια δύναμη και επιμονή, που τους επιτρέπουν, να θεωρηθούν σχεδόν ισοδύναμες με τους χαρακτήρες που πηγάζουν από τα γενετική μας υπόσταση .
2.4 Ελληνικό σχολείο και Θρησκεία
Η Ελλάδα σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες δίνει στο μάθημα χαρακτήρα υποχρεωτικό και ομολογιακού χαρακτήρα. Δεν είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη ως προς αυτό, αλλά χαρακτηρίζεται ως «ακραία περίπτωση κατηχητισμού και θρησκευτικής ενδογμάτισης στο σχολείο» . Ο σεβασμός για τη θρησκευτική ταυτότητα του ατόμου σε αυτό το πλαίσιο εκφράζεται με τη δυνατότητα απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών. Μ’ αυτόν τον τρόπο, όμως, η θρησκευτική ετερότητα χαρακτηρίζεται μειοψηφία και δεν γίνεται αποδεκτή ως ισότιμη, αφού δεν θεωρείται ότι μπορεί να τυγχάνει σεβασμού ως ιδιαίτερη πολιτισμική και θρησκευτική ταυτότητα στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η θρησκεία έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στο χαρακτήρα που διαμόρφωσε η ελληνική εκπαίδευση αλλά και στο περιεχόμενό της μέχρι και σήμερα με αποτέλεσμα να επικρατεί ο κατηχητισμός και η μονοφωνία στο ελληνικό σχολείο. Ο τρόπος που ερμηνεύουμε την επίσημη θρησκεία αλλά και ο τρόπος διδασκαλίας αποκλειστικά αυτής στο ελληνικό σχολείο προκαλεί δυσάρεστες συνέπειες πολιτικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές. Η δυνατότητα που δίνεται στους αλλόθρησκους μαθητές να απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών δηλώνοντας το θρήσκευμά τους, θεωρείται παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με βάση το πόρισμα της Αρχής Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα . Τέτοιου είδους διακρίσεις είναι πολύ σοβαρές με ανάλογες συνέπειες στον πολιτικό και κοινωνικό τομέα. Οι πολίτες αυτοί στερούνται διπλά το κοινωνικό τους δικαίωμα. Από τη μια θρησκευτικές μειοψηφίες δεν έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν εκπαίδευση αντίστοιχη με τις πολιτισμικές τους αξίες και παραδόσεις, γεγονός που παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα που κατοχυρώνονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και από την άλλη αυτές οι διακρίσεις δυσκολεύουν την ομαλή ένταξη των αλλοδαπών μαθητών στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό πλαίσιο με αποτέλεσμα να περιθωριοποιούνται. Είναι γεγονός ότι η θρησκευτική παιδεία στο ελληνικό σχολείο θεωρεί την ιδιότητα του πολίτη ταυτόσημη με αυτήν του πιστού. Το γεγονός αυτό τον εμποδίζει να αποδεκτεί και να σεβαστεί τη θρησκευτική και κατ’ επέκταση και την πολιτισμική ετερότητα και επομένως να τη συμπεριλάβει στο πρόγραμμά του. Το γεγονός αυτό, όμως, αποτελεί πρόβλημα πια στις μέρες μας αφού ακριβώς η πολιτισμική και θρησκευτική ετερότητα αυξάνεται λόγω του μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας .
2.5 Υποθέσεις έρευνας
Η πρώτη μας υπόθεση είναι ότι όλα τα παιδιά πιστεύουν στον Θεό. Δεύτερη υπόθεση είναι, αν τα παιδιά που ασπάζονται τη χριστιανική θρησκεία, αισθάνονται λιγότερο άνετα από τα αλλόθρησκα, όταν συναναστρέφονται παιδιά με διαφορετικό θρήσκευμα. Τέλος, υποθέτουμε ότι οι σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους δεν επηρεάζονται από το αν γνωρίζουν το θρήσκευμα του άλλου.
Μεθοδολογία της έρευνας
3.1 Δείγμα της έρευνας
Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν μαθητές της Πρωτοβάθμια Εκπαίδευσης, που φοιτούν στην Στ’ τάξη Δημοτικών Σχολείων. Η δειγματοληψία έγινε τυχαία. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με βάση τη δοκιμαστική εφαρμογή της κλίμακας Πολιτισμικής Διαμεσολαβητικής Υποκειμενοποίησης του Καθηγητή Γεωργογιάννη Παντελή. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τον πίνακα 1, το δείγμα αποτέλεσαν πενηνταεννέα (59) μαθητές, εκ των οποίων οι τριαντατρείς (33) ήταν Έλληνες και οι εικοσιέξι (26) αλλοδαποί. Στην έρευνα μετείχαν μαθητές και των δύο φύλων. Συγκεκριμένα ,διακρίνονται είκοσι-εννέα(29) αγόρια και τριάντα(30) κορίτσια.
3.2 Ερευνητικά εργαλεία
Το είδος της έρευνας ήταν ποσοτικό και χρησιμοποιήσαμε την τεχνική του ερωτηματολογίου, το οποίο περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής με τις εξής διαβαθμίσεις τις κλίμακας Likert: «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο», «ελάχιστα», «καθόλου». Το δείγμα ζητήθηκε να απαντήσει στα εξής ερωτήματα: Ποιο είναι το φύλο σου, ποιο είναι το θρήσκευμα σου, πόσο πιστεύεις στο Θεό, πόσο σημαντικό είναι για σένα να κάνεις παρέα με παιδιά που πιστεύουν μόνο στο Θεό που πιστεύεις εσύ, πόσο σημαντικό είναι για σένα να κάνεις παρέα με παιδιά που πιστεύουν σε διαφορετικό Θεό από εσένα, πόσο σημαντικό είναι για σένα να κάνεις παρέα με παιδιά χωρίς να σε ενδιαφέρει σε ποιο Θεό πιστεύουν;
3.3. Τρόπος επεξεργασίας δεδομένων
Για την επεξεργασία και στατιστική ανάλυση των πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν, χρησιμοποιήθηκε η ποσοτική ανάλυση των δεδομένων. Εφαρμόστηκε το στατιστικό πακέτο SPSS έκδοση 17 και συγκεκριμένα έγινε χρήση μεθόδων περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής. Τα στοιχεία/δεδομένα κωδικοποιήθηκαν και καταχωρήθηκαν σ’ ένα αρχείο δεδομένων (data file) για να είναι εφικτή η στατιστική τους επεξεργασία με τη χρήση του SPSS. Μετά τον έλεγχο για την ακρίβεια των δεδομένων και τον προκαταρκτικό έλεγχο των προϋποθέσεων αρχίζει η ανάλυση των δεδομένων . Ακολούθησε η συγκέντρωση των αποτελεσμάτων σε μορφή κειμένου και πινάκων των σημαντικών πορισμάτων της έρευνας.
3.3 Σύνταξη απαντητικών πινάκων
Το δείγμα της έρευνάς μας αποτέλεσαν Έλληνες και αλλοδαποί μαθητές, αγόρια και κορίτσια, ηλικίας δώδεκα ετών (Στ’ τάξη Δημοτικού), όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.
Πίνακας 1: Φύλο – Εθνικότητα
Πίνακας 2: Φύλο – Πιστεύεις το Θεό;
Στον πίνακα 2 ερευνούνται στοιχεία θρησκευτικής υποκειμενικότητας των μαθητών και κατά πόσο επηρεάζονται από τη θρησκευτικότητα της χώρα προέλευσης και το αντίστοιχο της χώρας υποδοχής.
Πίνακας 3: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο πιστεύεις στο Θεό;
Στον πίνακα 3 ερευνάται ο βαθμός της θρησκευτικής υποκειμενικότητας των αγοριών και των κοριτσιών χωριστά από κάθε θρήσκευμα.
Πίνακας 4: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο σημαντική η παρέα με ομόθρησκους;
Χριστιανός p=0.456
Η ερώτηση του πίνακα 4 ήθελε να εξακριβώσει τη σχέση θρησκεύματος και φιλίες μαθητών. Η κλίμακα των επιτρεπτών απαντήσεων έδινε τη δυνατότητα στους μαθητές να εκφραστούν αρνητικά ή θετικά σε αξιολογική κλίμακα, με τη διάκριση πάντα αγοριού ή κοριτσιού. Στόχος εδώ ήταν να αποτυπωθεί η εξάρτηση της παρέας σχετικά με το θρήσκευμα και σε ποιον βαθμό αυτό υπαγορεύει τις ανθρώπινες σχέσεις σ’ αυτή την ηλικία, σε χριστιανούς και σε μουσουλμάνους μαθητές. Φαίνεται ότι οι χριστιανοί και γηγενείς μαθητές προτάσσουν περισσότερο έναντι των μουσουλμάνων θρησκευτικά κριτήρια στη σύνοψη φιλιών και κοινωνικών ομάδων. Αντίθετα οι μουσουλμάνοι σε ποσοστό διπλάσιο είναι απολύτως αρνητικοί έναντι αυτών που δείχνουν θρησκευτική προτίμηση. Επίσης βλέπουμε πως δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των απαντήσεων χριστιανών και μουσουλμάνων με επίπεδο σημαντικότητας α=0,05 αφού από το SPSS λαμβάνουμε ότι «Χριστιανός p=0.456».
Πίνακας 5: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο σημαντική η παρέα με αλλόθρησκους;
Χριστιανός p=0.155
Η ερώτηση του πίνακα 5 ήθελε να εξακριβώσει τη σχέση διαφορετικού θρησκεύματος και φιλίες μαθητών. Η κλίμακα των επιτρεπτών απαντήσεων έδινε τη δυνατότητα στους μαθητές να εκφραστούν αρνητικά ή θετικά σε αξιολογική κλίμακα, με τη διάκριση πάντα αγοριού ή κοριτσιού. Στόχος εδώ ήταν να αποτυπωθεί η εξάρτηση της παρέας σχετικά με άλλο θρήσκευμα από τους ίδιους και σε ποιον βαθμό αυτό υπαγορεύει τις ανθρώπινες σχέσεις σ’ αυτή την ηλικία, σε χριστιανούς και σε μουσουλμάνους μαθητές. Βλέπουμε πως υπάρχει θετική αλλά μικρή σημαντικότητα μεταξύ των απαντήσεων χριστιανών και μουσουλμάνων με επίπεδο σημαντικότητας α=0,05 αφού από το SPSS λαμβάνουμε ότι «Χριστιανός p=0.155».
Πίνακας 6: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο σημαντική η παρέα με διάφορες θρησκείες;
Χριστιανός p=0.408
Τέλος, στον πίνακα 6, όπου δίνονται τα αποτελέσματα σχετικά με τις απαντήσεις των παιδιών αναφορικά με τον υπολογισμό του θρησκευτικού στοιχείου στις προτιμήσεις τους για δημιουργία φιλίας. Βλέπουμε πως δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των απαντήσεων χριστιανών και μουσουλμάνων με επίπεδο σημαντικότητας α=0,05 αφού από το SPSS λαμβάνουμε ότι «Χριστιανός p=0.408».
Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας
Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται παρουσίαση των σημαντικότερων αποτελεσμάτων της έρευνας. Εξετάζοντας τον πίνακα 2 διαπιστώνουμε πόσο σημαντική και δυνατή είναι η πίστη στους μαθητές του δημοτικού. Από τις απαντήσεις στην ερώτηση «πιστεύεις στο Θεό;», παρατηρούμε την σχεδόν απόλυτη ανάγκη για επαφή και πίστη με το Θεό, καθώς οι πενήντα (50) από τους πενήντα-δύο (52) μαθητές απαντούν θετικά στην ερώτηση. Εξαιρείται και απαντά αρνητικά ένας (1) μαθητής από κάθε φυλετική ομάδα. Στον πίνακα 3 μελετάται το κατά πόσο πιστεύει κανείς στο Θεό σύμφωνα με τη διάκριση του δείγματος σε χριστιανούς και μουσουλμάνους (θρησκευτική διάκριση) και σε αγόρια – κορίτσια (φυλετική διάκριση). Διακρίνονται για την απάντηση οι βαθμίδες «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο». Ως απάντηση των χριστιανών υπερτερεί η βαθμίδα «πάρα πολύ», συγκεντρώνοντας το ποσοστό του 80% για τα αγόρια και του 87% για τα κορίτσια. Στους μουσουλμάνους από την άλλη πλευρά, δεν παρατηρείται ταύτιση απόψεων καθώς το 33,3% των αγοριών δηλώνει ότι πιστεύει «πάρα πολύ», σε αντίθεση με το ποσοστό των κοριτσιών που αγγίζει το 100% στην ίδια βαθμίδα. Ο πίνακας 4 παρουσιάζει το πόσο σημαντικό είναι για τα παιδιά να συναναστρέφονται με ανθρώπους τις ηλικίας τους που πιστεύουν μόνο στον Θεό που πιστεύουν εκείνα. Γίνεται διάκριση του δείγματος σε χριστιανούς, μουσουλμάνους και αλλόθρησκους, ενώ οι απαντήσεις κατανέμονται με βάση τις διαβαθμίσεις «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο», «ελάχιστα», «καθόλου». Συγκεκριμένα, για τους χριστιανούς η συναναστροφή με ομόθρησκους κρίνεται «πάρα πολύ» σημαντική κατά 35% για τα αγόρια και 30,4% για τα κορίτσια, ενώ «καθόλου» σημαντική σε ποσοστό 15% για τα αγόρια και 26,1% για τα κορίτσια. Για τους μουσουλμάνους, η βαθμίδα «πάρα πολύ» συγκεντρώνει ποσοστό 33,3% για τα αγόρια και 50% για τα κορίτσια, ενώ στην βαθμίδα των «καθόλου», το ποσοστό είναι 66,7% μόνο για τα αγόρια, ενώ δεν συναντάται η ακραία απάντηση «καθόλου» για τα κορίτσια. Έπειτα τρέχουμε τους συντελεστές γραμμικής συσχέτισης. Οι πιο γνωστοί συντελεστές γραμμικής συσχέτισης είναι οι συντελεστές του Pearson, του Spearman και του Kendall. Η μηδενική και η εναλλακτική υπόθεση εδώ είναι η εξής: • Ηο: ρ=0 ή δεν υπάρχει γραμμικής συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. • Η1: ρ≠0 ή υπάρχει γραμμική συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson “χρειάζεται” την υπόθεση της κανονικότητας των δεδομένων, σε αντίθεση με τους άλλους δύο που δεν “χρειάζονται” την υπόθεση της κανονικότητας των δεδομένων. Βέβαια, για μεγάλα δείγματα, μεγέθους 30 παρατηρήσεων και πάνω και όσο το μέγεθος του δείγματος μεγαλώνει η θεωρία μας λέει ότι δεν έχουμε κάποιο πρόβλημα να χρησιμοποιήσουμε οποιονδήποτε συντελεστή ανεξαρτήτως κατανομής των δεδομένων. Η κύρια διαφορά των συντελεστών είναι ότι ο συντελεστής του Pearson υπολογίζεται με βάση τα δεδομένα, ενώ οι άλλοι δύο υπολογίζονται με βάση τις τάξεις μεγέθους των δεδομένων. Για να υπολογίσουμε τον συντελεστή συσχέτισης Pearson στο SPSS επιλέγουμε τα εξής: Analyze>Correlate>Bivariate και ομαδοποιούμε κάθε φορά σε ζεύγος τον σημερινό μισθό με το δείγμα που θέλουμε να το συγκρίνουμε. Γενικά ισχύουν τα εξής: Το πρόσημο (+) σημαίνει θετική συσχέτιση, δηλαδή, οι τιμές μιας μεταβλητής αυξάνονται όταν αυξάνονται και της άλλης. Το πρόσημο (–) σημαίνει αρνητική συσχέτιση, δηλαδή οι τιμές μιας μεταβλητής αυξάνονται καθώς μειώνονται της άλλης. Συντελεστής συσχέτισης 1.00, σημαίνει μια τέλεια συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Με άλλα λόγια, ένα γράφημα διασποράς των δύο μεταβλητών θα δείξει ότι όλα τα σημεία προσαρμόζονται απόλυτα σε μια ευθεία γραμμή. Τιμή 0,00 σημαίνει ότι τα σημεία του γραφήματος διασποράς είναι κατανεμημένα τυχαία γύρω από οποιαδήποτε ευθεία σχεδιαστεί ή είναι διατεταγμένα έτσι ώστε να πλησιάζουν κάποια καμπύλη. Για παράδειγμα ένας συντελεστής συσχέτισης -0,5 σημαίνει ότι υπάρχει μια μέτρια αρνητική γραμμική σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Αφού οι συντελεστές συσχέτισης βασίζονται συνήθως σε δείγματα δεδομένων, είναι σύνηθες να συμπεριλαμβάνεται κάποια δήλωση στατιστικής σημαντικότητας του συντελεστή συσχέτισης. Η στατιστική σημαντικότητα είναι μια δήλωση της πιθανότητας να προκύψει ένας συγκεκριμένος συντελεστής συσχέτισης για ένα δείγμα δεδομένων αν δεν υπάρχει συσχέτιση, δηλαδή αν η συσχέτιση είναι 0,00 στον πληθυσμό από τον οποίο λύφθηκε το δείγμα. Το SPSS μπορεί να δώσει τη στατιστική σημαντικότητα ως μια ακριβή τιμή ή ως ένα από τα συμβατικά επίπεδα κρίσιμης σημαντικότητας, για παράδειγμα 0,05 και 0,01. Κάτω από κάθε τιμή του συντελεστή συσχέτισης εμφανίζεται μία p-value. Η p-value που έχει υπολογιστεί για κάθε συντελεστή ξεχωριστά αναφέρεται στον έλεγχο της υπόθεσης ότι στο συγκεκριμένο ζεύγος μεταβλητών δεν υπάρχει γραμμική συσχέτιση (δηλαδή ότι ο συντελεστής συσχέτισης για το ζεύγος είναι ίσος με το μηδέν). Όταν το παρατηρηθέν επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας είναι μικρότερο του 0.05, συμπεραίνουμε ότι αυτή η υπόθεση απορρίπτεται σε α=0.05. Άρα υπάρχει στατιστικά σημαντική γραμμική συσχέτιση μεταξύ του ζεύγους. Στην περίπτωση που η p-value είναι μικρότερη του 0.01, τότε ο συντελεστής συσχέτισης εμφανίζεται με δύο αστεράκια αντί για μόνο ένα . Έτσι λαμβάνονται οι αντίστοιχες ερμηνείες των πινάκων 4,5 και 6 όπως αναφέρθηκαν.
Συμπεράσματα της έρευνας Έπειτα από την συγκέντρωση, ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων, μπορούμε να εξάγουμε ποικίλα συμπεράσματα από την έρευνά μας. Ένα πρώτο συμπέρασμα αποτελεί το γεγονός πως η πλειοψηφία των μαθητών πιστεύουν στο Θεό ανεξαρτήτου φύλου και θρησκείας. Μπορούμε να πούμε πως η πίστη των Χριστιανών μαθητών ανεξαρτήτου φύλου είναι πάρα πολύ υψηλή σε αντίθεση με τους Μουσουλμάνους μαθητές οι οποίοι διαφοροποιούνται. Αξίζει να αναφερθεί η καθολική πίστη των κοριτσιών άλλων θρησκειών που αγγίζει το 100%. Στους Χριστιανούς μαθητές ο βαθμός πίστης είναι πολύ μεγάλος με ένα μικρό προβάδισμα στα κορίτσια. Στους Μουσουλμάνους ή άλλου θρησκεύματος μαθητές τα αγόρια δεν δείχνουν να έχουν πολύ ανεπτυγμένο το θρησκευτικό τους συναίσθημα, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με την αρχική υπόθεση. Αντίθετα τα κορίτσια έχουν ανεπτυγμένο το θρησκευτικό συναίσθημα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Γενικά στους Χριστιανούς μαθητές, τα αγόρια πιστεύουν πολύ περισσότερο από ότι τα αγόρια άλλου θρησκεύματος. Στα κορίτσια πολύ περισσότερο πιστεύουν αυτά που είναι άλλου θρησκεύματος από ότι οι Χριστιανές. Επίσης, αναφορικά με την προτίμηση φιλίας των μαθητών ανεξάρτητα από το φύλο και την πίστη τους, σε όμοιο ή διαφορετικό Θεό, φαίνεται ότι οι φιλικές τους σχέσεις επηρεάζονται από το θρήσκευμα σε μεγάλο βαθμό πράγμα που αναδεικνύει το ισχυρό της υποκειμενικότητάς τους, όπως διαμορφώθηκε από το οικογενειακό τους περιβάλλον και πολιτισμικά στοιχεία της χώρας προέλευσής τους (γηγενείς και ξένοι). Επιπλέον, οι χριστιανοί μαθητές έχουν τάση προτίμησης, δημιουργία φιλίας με ομόθρησκους, προβάλλοντας έτσι αντίσταση αποδοχής της διαφορετικότητας. Αντίθετα οι μουσουλμάνοι μετανάστες απαγκιστρώνονται από πολιτισμικά στοιχεία προέλευσής τους ώστε να γίνουν αποδεκτοί στο νέο περιβάλλον τους. Επίσης κρίνεται αναγκαίο να αναφέρουμε πως το 50% σε όλα τα δείγματα αποτελείται από Χριστιανούς μαθητές, αλλά δεν έχουμε την πλήρη εκπροσώπηση όλων των υπολοίπων θρησκειών για τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.
Γεωργογιάννης, Π. (2009), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Διαπολιτισμική Έρευνα και τα Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα. 14/02/2008 – 30/06/2009 Εργασίες επιμορφούμενων, Τόμος Ι, Πάτρα: Gutenberg.
Γαλάτη Πικία, Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα – Εφημερίδα Καθημερινή, 21/11/2004
Έμκε-Πουλοπούλου, Μετανάστες και Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1970-1990 (1990), Περιοδικό ΕΚΛΟΓΗ, αρ85/86
Μάρκου, Βασιλειάδου (1996). Προσεγγίσεις της Πολυπολιτισμικότητας και η Διαπολιτισμική εκπαίδευση – Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Υπουργείο εθνική Παιδείας και Θρησκευμάτων. Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης. Αθήνα.
Βάμβουκας, Μ. (1998), Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία, Αθήνα: Γρηγόρης.
Δαφέρμος, Β. (2005), Κοινωνική στατιστική με το SPSS, Αθήνα: Ζήτη.
Madianos, Bilanakis, Liakos, Acculturation, demoralization, and psychiatric disorders among repatriated Greek immigrants in a rural area European, Journal of Psychiatry12,95-1081998
Ιστοσελίδες
Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/01/2010).
Keast, J. (2007), Θρησκευτική Ετερότητα και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. http://www.pischools.gr/lessons/religious/syn_prosgiseis/diapolitism/4Council_of_ Europe.doc (προσπελάστηκε στις 17/1/2009).
Μουζέλης Ν., Η θρησκευτικότητα στον 21ο αιώνα http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=148054&ct=114 (προσπελάστηκε 4/02/09)
Τριανταφυλλίδης, Λεξικό On Line, Λήμμα Θρησκεία. Στο: http://www.komvos.edu.gr/dictonlineplsql/simple_search.display_full_lemma?the_lemma_id=44233&target_dict=1 (προσπελάστηκε στις 17/1/2009).
Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/11/2009)
Ινστιτούτο Μεταναστευτικής πολιτικής, http://www.imepo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
ΚΕΜΟ, Συμπεράσματα Ημερίδας του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων για τη Μετανάστευση, www.kemo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, http://clubs.pathfinder.gr/business/38627, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, www.asxetos.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
Τσικολάτας Α. (2010) Πώς η Coca Cola Enterprises βελτιστοποιεί τις δρομολογήσεις των οχημάτων της για την αποτελεσματική παράδοση προϊόντων. Πάτρα
Εισαγωγή
ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΗΣ Ο προγραμματισμός και η παρακολούθηση των μεταφορών είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία. Μια πληθώρα προβλημάτων και εξελίξεων αναγκάζουν τους διαχειριστές των στόλων να αναζητούν συνεχώς μεθόδους για τη βελτίωση της οργάνωσης των δραστηριοτήτων τους.
• Τα περιθώρια κέρδους μειώνονται. Στη σύγχρονη απαιτητική αγορά επιβιώνουν μόνο όσοι προγραμματίζουν τις καθημερινές εργασίες τους ορθολογικά και ελέγχουν συνεχώς τα αποτελέσματα τους.
• Οι ανάγκες για μεταφορές καθίστανται ολοένα και πιο δυναμικές. Αυξάνουν τα δρομολόγια κατ’ αίτηση (on demand) σε αντίθεση με τις σταθερές διαδρομές. Νέες εμπορικές πρακτικές όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο αναμένεται να ενισχύσουν αυτήν την τάση.
• Με τη συγκέντρωση των υπηρεσιών αποθήκευσης και μεταφοράς σε ενιαίους φορείς (3PL) δημιουργούνται ζητήματα αλληλεπίδρασης των δυο αυτών, μέχρι πρότινος, διακριτών λειτουργιών.
• Οι συνθήκες κίνησης ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές επιδεινώνονται ενώ πλέον τίθενται και περιορισμοί στην κίνηση σε εθνικές οδούς (πχ απαγόρευση κίνησης τις Κυριακές). Ένας σύγχρονος οργανισμός καλείται να αντιδρά άμεσα σε τέτοιες αλλαγές.
• Ο ανταγωνισμός αυξάνεται όπως και οι απαιτήσεις των πελατών. Η παροχή υψηλού, και σταθερού, επιπέδου υπηρεσιών (quality of service) είναι πλέον προϋπόθεση για την επιτυχία.
• Τα σύγχρονα συστήματα τηλεματικής παρέχουν άμεση και έγκυρη πληροφόρηση για τα εκτελεσθέντα δρομολόγια. Δεν μπορούν όμως αυτούσια να αυτοματοποιήσουν τη σημερινή διαδικασία παραγωγής δρομολογίων.
Όλοι αυτοί οι τομείς μπορούν να βελτιωθούν δραματικά με τη χρήση σύγχρονων εφαρμογών δρομολόγησης. Αυτοματοποιώντας τον πυρήνα της εργασίας μεταφοράς αγαθών, που είναι ο σχεδιασμός και η παραγωγή δρομολογίων, οι εταιρείες μπορούν να επιτύχουν σημαντικότατα οφέλη.
ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΗΣ
Υπάρχουν πολλοί τομείς της καθημερινής δραστηριότητος των μεταφορέων που χρήζουν διορθωτικών κινήσεων. Η αυτόματη παραγωγή δρομολογίων, που λαμβάνει υπ’ όψη πληθώρα παραμέτρων ποσοτικών (πχ απόσταση, βάρος, όγκος, αξία) αλλά και ποιοτικών (πχ προτιμήσεις πελάτη για το χρόνο παράδοσης ή τον τύπο οχήματος που θεωρεί αποδεκτό) είναι δυνατόν να έχει ως αποτέλεσμα:
• Την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων της εταιρείας. Αύξηση παραγωγικότητας με περισσότερες παραδόσεις και λιγότερα δρομολόγια και μεγιστοποίηση της χρήσης του ωφέλιμου χώρου των οχημάτων. Εδώ τα οφέλη είναι άμεσα μετρήσιμα σε οικονομικούς όρους.
• Την ακριβέστερη και αξιόπιστη πρόβλεψη των χρόνων παράδοσης και παραλαβής. Τούτο οδηγεί σε καλύτερη οργάνωση της εργασίας του μεταφορέα αλλά και του πελάτη που παραλαμβάνει, άρα σε καλύτερο επίπεδο λειτουργίας και εξυπηρέτησης.
• Η παραγωγή λεπτομερούς σχεδίου δρομολογίων δύναται να οδηγήσει και στη βέλτιστη αξιοποίηση της αποθήκης. Ο χρόνος που απαιτείται για τη συλλογή παραγγελιών (picking) μειώνεται καθώς η αποθήκη λειτουργεί πλέον με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα διανομών και γνωρίζει πολύ νωρίτερα τις ανάγκες που πρέπει να εξυπηρετήσει.
• Μείωση χρόνου αναμονής για φόρτωση ή παράδοση. Ελαχιστοποίηση των «νεκρών χρόνων» κατά τους οποίους τα οχήματα δεν εκτελούν χρήσιμη εργασία.
• Τη δημιουργία ενός ισχυρού εργαλείου διοίκησης. Το αρχικό πρόγραμμα καθώς και οι πληροφορίες εκτέλεσης του, μέσω συστημάτων τηλεματικής, παρέχουν μια πλήρη και έγκυρη εικόνα της δραστηριότητας των οχημάτων σε πραγματικό χρόνο.
• Την ύπαρξη ενός αξιόπιστου συστήματος στρατηγικού σχεδιασμού. Είναι χαρακτηριστική η ευκολία και η ταχύτητα με την οποία μια εφαρμογή δρομολόγησης μπορεί να παρουσιάσει εναλλακτικά σενάρια χρήσης του στόλου των οχημάτων (με κατάλληλη παραμετροποίηση). Καθίσταται πλέον εφικτός ο προγραμματισμός με βάση μακροχρόνιους στόχους αλλά και ο άμεσος έλεγχος των επιπτώσεων κάθε πιθανής αλλαγής-τροποποίησης στη δραστηριότητα των οχημάτων. Υπό αυτή την έννοια μια εφαρμογή δρομολόγησης είναι για έναν dispatcher/logistician ότι το Spreadsheet για έναν οικονομικό αναλυτή.
Άρα μια εφαρμογή αυτόματης δρομολόγησης συντείνει στον αμεσότερο και ακριβέστερο προγραμματισμό και έλεγχο των διανομών. Και είναι γνωστό πως «Αυτός που ελέγχει τον προγραμματισμό των διανομών ελέγχει και το κόστος τους!!!».
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΗΣ Αρχικά μια εφαρμογή δρομολόγησης παραμετροποιείται με τα στοιχεία λειτουργίας της εταιρείας που εξυπηρετεί. Αυτά περιλαμβάνουν τις αφετηρίες (αποθήκες), τον αριθμό και τύπο των οχημάτων που χρησιμοποιεί καθώς και τις διάφορες ποσοτικές – αριθμητικές παραμέτρους που επιθυμεί να βελτιστοποιήσει ή που αποτελούν εγγενείς περιορισμούς της δραστηριότητάς της. Για κάθε πελάτη/σημείο εξυπηρέτησης είναι δυνατή η εισαγωγή ενός ή περισσοτέρων «παραθύρων» χρόνου που καθορίζουν τους επιθυμητούς χρόνους παράδοσης. Επιπρόσθετα υπάρχει η δυνατότητα προσδιορισμού ποιοτικών στοιχείων εξυπηρέτησης όπως ο τύπος του οχήματος που πρέπει να χρησιμοποιηθεί (π.χ. λόγω περιορισμένου πλάτους της οδού). Όταν το σύστημα δρομολόγησης δημιουργεί ένα σχέδιο κίνησης λαμβάνει υπ’ όψη του μια σειρά από παραμέτρους πέραν της χιλιομετρικής απόστασης. Για παράδειγμα κάθε τύπος οχήματος είναι διαφορετικός. Διαφοροποιείται λόγω των φυσικών του χαρακτηριστικών (μήκος, ύψος, πλάτος, βάρος), του φορτίου που μπορεί να μεταφέρει (πχ ψυγείο), του κόστους λειτουργίας ακόμη και λόγω της πινακίδας κυκλοφορίας. Η βελτιστοποίηση των δρομολογίων είναι μια υποκειμενική διαδικασία. Κάθε διαχειριστής έχει ένα διαφορετικό σύνολο από προτεραιότητες και στόχους που θέλει να επιτύχει για την ορθή λειτουργία του. Κάποιοι εντοπίζουν το στόχο στην απόλυτη μείωση του κόστους ενώ άλλοι επικεντρώνονται στη καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών. Ο ορισμός της βελτιστοποίηση είναι μοναδικός για κάθε εταιρεία και ενδεχομένως διαφέρει ανά δραστηριότητα.
Η περίπτωση της Coca –Cola Enterprises
Η πρόκληση
Με $21 δισεκατομμύρια ετήσιο κύκλο εργασιών, η CCE είναι ο μεγαλύτερος εμφιαλωτής και διανομέας της Coca – Cola. Κάθε ημέρα, παραδίδει το προϊόν από 430 κέντρα διανομής κατ’ οίκον σε περισσότερους από 400 εκατομμύριο καταναλωτές. Τα αριθμητικά δεδομένα που παρέχονται στην εισαγωγή του case study μας δίνουν μια καθαρή εικόνα του μεγέθους τόσο της ίδιας της εταιρείας, όσο και της αγοράς που εξυπηρετεί-τόσο σε πληθυσμό, όσο και γεωγραφικά. Η CCE χρειάστηκε ένα σύστημα που θα βελτίωνε την αποτελεσματικότητα της καθημερινής δρομολόγησης και αποστολής, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της άμεσης διαδικασίας παράδοσης (Direct Store Delivery process) στα καταστήματα στο Βέλγιο και τη Μεγάλη Βρετανία. Το νέο σύστημα έπρεπε να είναι λιγότερο άκαμπτο και ακριβέστερο έναντι του παλαιού, καθώς επίσης και ευκολότερο-σαφέστερο για τους χρήστες.
Η λύση
Η CCE επέλεξε για τη δρομολόγηση οχημάτων τη λύση που προσέφερε η εταιρεία ORTEC, επειδή το λογισμικό βελτιστοποίησης διαδρομών που χρησιμοποιεί ελαχιστοποιεί τα μίλια που διανύονται, καθώς επίσης και τις ώρες ταξιδιού, τον προγραμματισμό και το χρόνο αποστολών. Επίσης λαμβάνει υπόψη τους πραγματικούς χρόνους και τις αποστάσεις, τους περιορισμούς όσον αφορά την εξυπηρέτηση των πελατών, τη δυναμικότητα των οχημάτων και πολλούς άλλους κρίσιμους παράγοντες. Η λύση ORTEC βρίσκει την αποδοτικότερη διαδρομή παράδοσης για το σύνολο των παραγγελιών καθημερινώς, λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία ζωτικής σημασίας συμπεριλαμβανομένων των χρονικών παραθύρων παράδοσης (delivery time windows) και άλλες παραμέτρους όπως οι δαπάνες οδηγών και οχημάτων και η ελάχιστη διάρκεια διαδρομών. Η ακρίβεια των διαδρομών και εν γένει η ποιότητα των γεωγραφικών πληροφοριών είναι εγγυημένη χάρη στη χρήση του πακέτου πληροφοριών NAVTEQ, το οποίο αναβαθμίζεται συχνά και είναι πρωτοπόρος στο συγκεκριμένο τομέα της πλοήγησης.
Πλεονεκτήματα
Η λύση δρομολόγησης οχημάτων και αποστολών της ORTEC οδήγησε σε περισσότερη ευελιξία επιτρέποντας στους αποστολείς να αναπτύξουν ένα οικονομικά πιο αποδοτικό πρόγραμμα σε λιγότερο χρόνο και να εφαρμόσουν καλύτερες στρατηγικές παράδοσης. Αυτό επιτρέπει στους αποστολείς να διακρίνουν αμέσως τον αντίκτυπο από οποιαδήποτε μεταβολή, έτσι ώστε να μπορούν να συγκρίνουν τα πιθανά σενάρια και να λάβουν αποτελεσματικότερες αποφάσεις. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ότι οι managers μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε περαιτέρω αξιόπιστες πληροφορίες, μιας και οι οδηγοί και η γνώμη- εμπειρία τους περιλαμβάνονται στη διαδικασία και έχουν τη δυνατότητα να προτείνουν κάποιες αλλαγές διαδρομών στον επόπτη τους. Η συνεχής, σαφής επικοινωνία μεταξύ των οδηγών, των διευθυντών και των αποστολέων εξασφαλίζει βελτιωμένη ακρίβεια.
Η δράση της ORTEC Vehicle Routing and Dispatch solution company
Παρακάτω παρουσιάζεται περιγραφικά αλλά κυρίως διαγραμματικά το πώς αντιμετωπίζει η ORTEC τα όποια ζητήματα δρομολόγησης και διανομής κατά τη δραστηριότητά της, σε διάφορα επίπεδα.
Σε στρατηγικό επίπεδο λαμβάνονται αποφάσεις για το πού πρέπει να επενδύσει και να βελτιωθεί, π.χ. σε αποθήκες, σε σημεία διανομής, σε νέες διαδρομές ή σε εξοπλισμό
Σε τακτικό επίπεδο λαμβάνονται αποφάσεις, βάσει πάντα των πραγματοποιηθεισών επενδύσεων, και δεδομένων των απαιτήσεων τόσο των πελατών όσο και των προμηθευτών, σχετικά με το σχέδιο δράσης αυτής της εβδομάδας ή αυτού του μήνα.
Σε επιχειρησιακό επίπεδο λαμβάνονται αποφάσεις σχεδόν σε πραγματικό χρόνο, για το ποια πρέπει να είναι η αντίδραση σε κάτι έκτακτο όπως η ασθένεια κάποιου οδηγού, ένα μποτιλιάρισμα στη διαδρομή, βλάβες αυτοκινήτων, ανάγκες πελατών που ανέκυψαν την τελευταία στιγμή.
Αποτελέσματα της χρήσης των συστημάτων της ORTEC
Μείωση κόστους μέσω: • λιγότερων ωρών οδήγησης και μικρότερων αποστάσεων • λιγότερων ωρών που καταναλώνονται για σχεδιασμό δραστηριοτήτων Καλύτερη εξυπηρέτηση πελατών μέσω: • ακριβέστερης πρόβλεψης των αναγκαίων ωρών αναμονής και γενικά χρονικών κενών και συνεπώς μεγαλύτερη χρονική συνέπειας • λεπτομερέστερη εικόνα της κατάστασης του φορτίου και του αποθέματος Βελτιωμένη αποδοτικότητα εργασιών μέσω: • μεγαλύτερης δυνατότητας ελέγχου εκ μέρους του σχεδιαστή της διαδικασίας και του αποστολέα • αλληλεπίδραση- συνεργασία ( interaction) σε πραγματικό χρόνο με ανεπτυγμένα συστήματα (REP, TMS) και ηλεκτρονικές συσκευές (board computer, handheld PC) και συνακόλουθα, περιορισμό στο ελάχιστο της καταχώρισης στοιχείων χειρόγραφα
Ο προϋπολογισµός είναι µια έννοια τόσο ευρεία που απαντάται σε πολλούς τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, από την καθηµερινότητα ενός νοικοκυριού µέχρι τη λειτουργία µεγάλων πολυεθνικών κολοσσών και κρατών. Στην περίπτωση του νοικοκυριού, τα µέλη του επιχειρούν να υπολογίσουν τα έσοδά τους καθώς και τα έξοδα που πρόκειται να πραγµατοποιήσουν για µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Ακολουθώντας έναν ορθολογικό υπολογισµό των ταμειακών εισροών και εκροών, τα µέλη του νοικοκυριού αναπτύσσουν ένα σχέδιο κατανοµής των διαθέσιµων πόρων τους ανάλογα µε τις ανάγκες που θέλουν να ικανοποιήσουν αλλά και τις προτεραιότητες που έχουν θέσει. Με πιο πολυσύνθετο και επιστηµονικό τρόπο, η επιχείρηση ως οντότητα καταρτίζει παρόµοια σχέδια. Συγκεκριµένα, η διοίκηση του κάθε οργανισµού, όντας υπεύθυνη για την επιτυχία αλλά και τη συνέχιση της λειτουργίας της επιχείρησης, καταστρώνει τη στρατηγική της επιχείρησης σύµφωνα µε την οποία θέτει συγκεκριµένους στόχους σχετικά µε την επιθυµητή θέση της επιχείρησης στην αγορά µετά από το πέρας µιας εύλογης χρονικής περιόδου. Ενδεχοµένως, η επίτευξη όλων των στόχων οι οποίοι έχουν τεθεί µε τον προγραµµατισµό να µην είναι εφικτοί. Παρ’ όλα αυτά η ύπαρξη ενός προγράµµατος – σχεδίου, ήτοι ο προϋπολογισµός, διευκολύνει τη διαδικασία λήψης ορθών αποφάσεων και την κατάρτιση βραχυπρόθεσµων σχεδίων, τα οποία όµως δεν θα «συγκρούονται» µε τις µακροπρόθεσµες επιδιώξεις της επιχείρησης. Τέλος, σε όλα τα οργανωµένα κράτη του κόσµου, η κατάθεση και η έγκριση του Προϋπολογισµού της Κεντρικής ∆ιοίκησης για την επόµενη οικονοµική περίοδο, αποτελεί συχνά πολύ σηµαντικό γεγονός µε σοβαρές οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Και τούτο γιατί ο Προϋπολογισµός αποκαλύπτει συνοπτικά και περιεκτικά τις πολιτικές επιλογές και τις προτεραιότητες κατανοµής των πόρων στους διάφορους τοµείς της δηµόσιας ζωής, καθώς και τις πηγές άντλησης αυτών των πόρων.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ
Ο όρος «budget» προέρχεται από την αρχαία γαλλική λέξη bougette, υποκοριστικό του bouge που σήµαινε κεράτινη τσάντα ή πορτοφόλι. Η σηµερινή οικονοµική έννοια του όρου budget προέρχεται από την συνήθεια του τότε υπεύθυνου του θησαυροφυλακίου να κρατά τα δηµοσιονοµικά και οικονοµικά του σχέδια και στοιχεία µέσα σε ένα δερµάτινο πορτοφόλι. Ο προϋπολογισµός, ταυτιζόμενος µε την διαδικασία ελέγχου των δηµοσίων ή κρατικών δαπανών, αρχικά εφαρμόστηκε από το κράτος της Αγγλίας κοντά στο τέλος του 18ου αιώνα, στην συνέχεια κατά την δεκαετία του 1820 στην Γαλλία και αργότερα σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Έναν περίπου αιώνα αργότερα, το 1921, εισήχθηκε η έννοια του προϋπολογισµού τις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής ως µέσου ελέγχου των δαπανών του δημοσίου. Μετά τον Α’ παγκόσµιο πόλεµο οι επιχειρήσεις συνειδητοποίησαν ότι είναι σηµαντική η χρήση του προϋπολογισµού στον έλεγχο του κόστους λειτουργίας τους. Παρά το γεγονός ότι στην αρχή η χρήση του γινόταν από την µειοψηφία των επιχειρήσεων, η ραγδαία εξέλιξη της βιοµηχανίας συνετέλεσε στην αποδοχή της λειτουργίας του προϋπολογισµού και του προϋπολογιστικού ελέγχου από την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων και των οργανισµών τόσο κερδοσκοπικού όσο και κοινωφελούς χαρακτήρα.
Η ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ
Κάθε επιχείρηση επιδιώκει την επίτευξη συγκεκριµένων σκοπών – στόχων. Οι δραστηριότητες κάθε επιχείρησης, για να πραγµατοποιήσουν τους σκοπούς – στόχους αυτούς, θα πρέπει να δώσουν µια πρότερη καθοδήγηση ή κατεύθυνση. Κάτι τέτοιο µπορεί να συµβεί αν δοθούν απαντήσεις στις ακόλουθες ερωτήσεις:
Τι προϊόντα προτείνονται να παράγει και να εµπορευθεί η εταιρία;
Τι µηχανικός και εργοστασιακός εξοπλισµός είναι αναγκαίος;
Τι είδους πρώτες ύλες θα χρειασθεί η παραγωγή και από που µπορεί να τις προµηθευθεί ή εταιρία;
Ποιος είναι ο επιθυµητός ρυθµός ανάπτυξης της εταιρίας;
Ποιο είναι το επίπεδο του προσωπικού και της στελέχωσης που θα χρειαστεί για την αγορά, το εργοστάσιο, τα εργαστήρια, τα γραφεία;
Ποιο θα είναι το ύψος των Γενικών Βιοµηχανικών Εξόδων;
Η εύρεση κατάλληλων απαντήσεων σε αυτές, καθώς και άλλες, ερωτήσεις είναι µία από τις λειτουργίες του προϋπολογιστικού σχεδιασµού (budgetary planning). Ο προϋπολογισµός είναι ένα εργαλείο της διοίκησης που συνήθως χρησιµοποιείται για βραχυπρόθεσµο σχεδιασµό και έλεγχο. Συνήθως αποτελεί: α) την ποσοτική έκφραση ενός προτεινόµενου σχεδίου δράσης από την διοίκηση και β) µια αρωγή στον καθορισµό του τι δέον γενέσθαι για την υλοποίηση του συγκεκριµένου σχεδίου. Ένας προϋπολογισµός µπορεί να καλύπτει τόσο χρηµατοοικονοµικά όσο και µη χρηµατοοικονοµικά στοιχεία του σχεδίου και χρησιµεύει ως «συνταγή» την οποία θα ακολουθήσει ο οργανισµός σε µια επερχόµενη περίοδο. Προϋπολογισµοί που καλύπτουν χρηµατοοικονοµικά στοιχεία ποσοτικοποιούν τις προσδοκίες της διοίκησης σχετικά µε το εισόδηµα, τις ταµειακές ροές και τη γενικότερη χρηµατοοικονοµική θέση. Όπως ακριβώς καταρτίζονται χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις για παρελθούσες περιόδους, έτσι µπορούν να καταρτισθούν και για µελλοντικές, ήτοι προϋπολογισµός κατάστασης εισοδήµατος, προϋπολογισµός κατάστασης ταµιακών ροών και προϋπολογισµός ισολογισµού. Μη χρηµατοοικονοµικοί προϋπολογισµοί, όπως για τεµάχια προς παραγωγή ή πώληση, για τον αριθµό των εργαζοµένων ή για τον αριθµό νέων προϊόντων για εισαγωγή στην αγορά, ενδέχεται να αποτελούν τη βάση κατάρτισης των ανωτέρω χρηµατοοικονοµικών προϋπολογισµών. Επιχειρήσεις που επιδεικνύουν καλή διαχείριση συνήθως κινούνται ανάµεσα στα ακόλουθα βήµατα κατάρτισης και διαµόρφωσης προϋπολογισµού:
Σχεδιασµός της απόδοσης της επιχείρησης ως σύνολο, καθώς και σχεδιασµός της απόδοσης των υποµονάδων της επιχείρησης (όπως τµήµατα ή περιφέρειες). Η διοίκηση όλων των επιπέδων συµφωνεί στο τι προσδοκάται.
Παροχή ενός πλαισίου αναφοράς, ενός συνόλου συγκεκριµένων προσδοκιών σε σχέση µε τις οποίες τα πραγµατικά αποτελέσµατα µπορούν να συγκριθούν.
∆ιερεύνηση αποκλίσεων από τα σχέδια. ∆ιορθωτικές πράξεις ακολουθούν τη διερεύνηση, αν κάτι τέτοιο θεωρείται αναγκαίο.
Επανασχεδιασµός, σύµφωνα µε την επανατροφοδότηση (feedback) και τυχόν αλλαγές στις επικρατούσες συνθήκες.
Παραδοσιακά, οι προϋπολογισµοί αποτελούσαν µηχανισµούς για τον περιορισµό των εξόδων. Παρ’ όλα αυτά, ένας περισσότερο χρήσιµος και παραγωγικός τρόπος θέασης του προϋπολογισµού είναι να χρησιµοποιούµε την προϋπολογιστική διαδικασία ως µέσο για την αποτελεσµατικότερη και πιο επικερδή χρήση των πόρων της εταιρίας µέσω του σχεδιασµού και του ελέγχου. Εν συντοµία, η προϋπολογιστική διαδικασία περιλαµβάνει τη στοχοθεσία για όλο τον οργανισµό, τη δηµιουργία σχεδίων και προτύπων απόδοσης για κάθε είδους δραστηριότητα, τη σύγκριση πραγµατικών και προγραµµατισµένων αποτελεσµάτων καθώς και τις ανάλογες διορθωτικές δράσεις στην περίπτωση µεγάλης απόκλισης από τα προγραµµατισµένα αποτελέσµατα. Κατά την δηµιουργία ενός κατανοητού και περιεκτικού προϋπολογιστικού σχεδίου, είναι πολύ σηµαντικό να ληφθούν υπόψη όλες οι διαστάσεις των λειτουργιών της επιχείρησης. Κάθε δραστηριότητα έχει αντίκτυπο σε άλλες δραστηριότητες. Συνεπώς, η διαδικασία του προϋπολογισµού µπορεί να καταστήσει ικανό τον κάθε υπεύθυνο να δει µε ποιον τρόπο ο τοµέας του επιδρά και συνεισφέρει στο σύνολο. Για παράδειγµα, η απόφαση του υπεύθυνου παραγωγής να αυξήσει το επίπεδο των αποθεµάτων ή η απόφαση του υπεύθυνου του τµήµατος marketing της επιχείρησης να µεταβάλλει τους όρους σύµφωνα µε τους οποίους πωλείται ένα συγκεκριµένο προϊόν, µπορούν να ανιχνευθούν µέσω του προϋπολογιστικού συστήµατος ούτως ώστε να φανούν οι επιρροές των αποφάσεων αυτών στις εργασίες άλλων τοµέων καθώς και στα συνολικά αποτελέσµατα της επιχείρησης.
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ
Οι προϋπολογισµοί παίζουν ένα σηµαντικό ρόλο στα περισσότερα διαχειριστικά συστήµατα ελέγχου. Όταν χρησιµοποιείται ορθά στη διοίκηση, ο προϋπολογισµός:
α) συνεπικουρεί στο στρατηγικό σχεδιασµό και στην υλοποίηση των σχεδίων β) υποκινεί τόσο τους µάνατζερ όσο και τους εργαζόµενους γ) προωθεί το συντονισµό και την επικοινωνία ανάµεσα στους διάφορους τοµείς στην επιχείρηση.
α). Στρατηγικός Σχεδιασµός και Υλοποίηση Σχεδίων
Ο προϋπολογισµός είναι περισσότερο χρήσιµος όταν αποτελεί ένα σηµαντικό (integral) µέρος της ανάλυσης στρατηγικής (strategy analysis) της επιχείρησης. Η στρατηγική συγκεκριµενοποιεί πώς ένας οργανισµός ταιριάζει τις δυνατότητές του µε τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στην αγορά ούτως ώστε να επιτύχει τους σκοπούς του. Η έννοια της στρατηγικής περιλαµβάνει την σπουδή και θεώρηση ερωτήσεων όπως:
Ποιοί είναι οι στόχοι της επιχείρησης;
Οι αγορές στις οποίες απευθύνεται το προϊόν της επιχείρησης είναι τοπικές, περιφερειακές, εθνικές ή παγκόσµιες; Τι τάσεις επικρατούν στις αγορές αυτές; Πως επηρεάζεται η επιχείρηση από την οικονοµία, τον παραγωγικό τοµέα στον οποίο ανήκει και από τους ανταγωνιστές;
Ποια µορφή οργανισµού και χρηµατοοικονοµική υποδοµή εξυπηρετεί καλύτερα τα συµφέροντα της επιχείρησης;
Ποιοί είναι οι κίνδυνοι εναλλακτικών στρατηγικών και ποιά είναι τα σχέδια αντιµετώπισης ενδεχοµένων (contingency plans) της επιχείρησης αν το επιλεγµένο σχέδιο δράσης αποτύχει; Η στρατηγική µιας επιχείρησης επηρεάζει τόσο τον βραχυπρόθεσµο όσο και τον µακροπρόθεσµο σχεδιασµό. Και ο σχεδιασµός αυτός εκφράζεται από βραχυπρόθεσµους και µακροπρόθεσµους προϋπολογισµούς. Παρόλα αυτά, η σχέση µεταξύ του σχεδιασμού και της κατάρτισης είναι του προϋπολογισµού είναι αµφίδροµη. Οι προϋπολογισµοί μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές σχετικά µε τα σχέδια και τις στρατηγικές. Με τη χρήση των πληροφοριών από τα προϋπολογισθέντα ποσά, παρέχεται ένα είδος ανατροφοδότησης (feedback) στους µάνατζερ σχετικά µε τα πιθανά αποτελέσµατα των στρατηγικών και των σχεδίων που έχουν προετοιµάσει. Και, µερικές φορές, η ανατροφοδότηση αυτή σηµατοδοτεί στους µάνατζερ την αναγκαιότητα του επαναπροσδιορισµού των σχεδίων και πιθανότατα και της στρατηγικής.
β) Υποκίνηση των Μάνατζερ και των Εργαζοµένων
Η έρευνα έχει δείξει ότι προϋπολογισµοί που αποτελούν προκλήσεις, βελτιώνουν την απόδοση. Συνήθως, η αδυναµία επίτευξης των προϋπολογισθέντων ποσών θεωρείται ως αποτυχία. Τα περισσότερα άτοµα υποκινούνται να εργάζονται πιο έντονα, περισσότερο για να αποφύγουν την αποτυχία παρά για την επίτευξη της επιτυχίας. Όσο τα άτοµα πλησιάζουν περισσότερο ένα στόχο, τόσο πιο σκληρά εργάζονται για να τον επιτύχουν. Για τους λόγους αυτούς, πολλά διοικητικά στελέχη αρέσκονται να θέτουν προκλητικούς µα συνάµα επιτεύξιµους στόχους για τους υφισταµένους τους. Η δηµιουργία ενός µικρού ποσοστού άγχους βελτιώνει την απόδοση. Παρ’ όλα αυτά, υπέρµετρα φιλόδοξοι ή και µη επιτεύξιµοι προϋπολογισµοί αυξάνουν το άγχος χωρίς να υποκινούν τους εργαζόµενους για αύξηση της απόδοσης. Το γεγονός οφείλεται στο ότι τα άτοµα αντιλαµβάνονται ότι έχουν µηδαµινή πιθανότητα στο να ικανοποιήσουν και να επιτύχουν τα όρια που θέτουν τέτοιου είδους προϋπολογισµοί.
γ)Συντονισµός και Επικοινωνία
Συντονισµός είναι να πραγµατεύεσαι και να ισορροπείς όλους τους παράγοντες της υπηρεσίας ή της παραγωγής και όλα τα τµήµατα καθώς και τις λειτουργίες της επιχείρησης µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο ούτως ώστε η επιχείρηση να επιτύχει τους σκοπούς της. Επικοινωνία είναι ο τρόπος µε τον οποίο οι στόχοι αυτοί θα γίνουν αντιληπτοί, κατανοητοί και αποδεκτοί από όλους τους εργαζόµενους. Ο συντονισµός ωθεί τα στελέχη να υπολογίσουν τις σχέσεις που καθορίζουν και διέπουν λειτουργίες ή µηχανισµούς, τµήµατα, την επιχείρηση ως σύνολο καθώς και άλλες επιχειρήσεις. Ας υποθέσουµε ότι θέλουµε να προετοιµάσουµε τον προϋπολογισµό στην Pace, έναν κατασκευαστή ηλεκτρονικών προϊόντων µε έδρα το Ηνωµένο Βασίλειο. Ένα βασικό της προϊόν είναι οι αποκωδικοποιητές για καλωδιακή τηλεόραση. Ο υπεύθυνος παραγωγής µπορεί να επιτύχει περισσότερο έγκαιρη παραγωγή, µέσω του συντονισµού και της επικοινωνίας µε το προσωπικό του τµήµατος µάρκετινγκ της επιχείρησης, ούτως ώστε να κατανοήσει πότε θα ζητηθούν οι αποκωδικοποιητές. Αντίστοιχα, το τµήµα µάρκετινγκ θα είναι σε θέση να εκτιµήσει και να προβλέψει καλύτερα τη µέλλουσα ζήτηση αν συντονιστεί και επικοινωνήσει µε τους πελάτες της Pace. Έστω ότι η BSKYB, ένας από τους µεγαλύτερους πελάτες της Pace, σχεδιάζει να προσφέρει µια νέα δορυφορική υπηρεσία σε 9 µήνες από σήµερα. Αν το τµήµα µάρκετινγκ της Pace έχει τη δυνατότητα να λάβει συγκεκριµένες πληροφορίες σχετικά µε την ηµεροµηνία έναρξης της δορυφορικής υπηρεσίας, µπορεί να τις µοιραστεί µε το τµήµα παραγωγής. Στη συνέχεια, το τµήµα παραγωγής οφείλει να συντονιστεί και να επικοινωνήσει µε το τµήµα προµηθειών της Pace, κ.ο.κ. Συνεπώς, είναι περισσότερο πιθανό η Pace να έχει ικανοποιηµένους πελάτες (ήτοι µε αποκωδικοποιητές στις ζητούµενες ποσότητες στον ζητούµενο χρόνο) αν η Pace συντονίζει και επικοινωνεί τόσο µέσα στις δικές της λειτουργίες καθώς και µε τους προµηθευτές και τους πελάτες της τόσο κατά τη διάρκεια κατάρτισης του προϋπολογισµού όσο και κατά την παραγωγική διαδικασία.
ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ
Οι προϋπολογισµοί αναφέρονται συνήθως σε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο, όπως ένας µήνας, τρίµηνο, έτος, κτλ. Η περίοδος αυτή µπορεί να διασπασθεί σε υποπεριόδους. Για παράδειγµα, ένας 12µηνος χρηµατικός προϋπολογισµός µπορεί να διασπασθεί σε 12 µηνιαίες περιόδους ούτως ώστε να υπάρχει η δυνατότητα τακτού συντονισµού των χρηµατικών εισροών και εκροών. Οι στόχοι της προϋπολογιστικής διαδικασίας οφείλουν να καθοδηγούν την επιλογή της χρονικής περιόδου στην οποία θα αναφέρεται ο προϋπολογισµός. Ας εξετάσουµε την περίπτωση προϋπολογισµού για έναν νέο τύπο µοτοσικλέτας. Αν ο στόχος είναι ο προϋπολογισµός της συνολικής κερδοφορίας του νέου µοντέλου, µια πενταετία (ίσως και παραπάνω) ενδέχεται να είναι κατάλληλη για να καλύψει το προϊόν από το σχεδιασµό ως την παραγωγή, τις πωλήσεις και την υποστήριξη µετά την πώληση (after- sales support). Αντίθετα, στην περίπτωση που θέλουµε να προϋπολογίσουµε την καλοκαιρινή περιοδεία ενός καλλιτέχνη που παραχωρεί συναυλίες και ο στόχος είναι η εκτίµηση όλων των χρηµατικών εισροών και εκροών, µια 6µηνη περίοδος από το σχεδιασµό έως το τέλος της περιοδείας θεωρείται αρκετή. Η πιο συνηθισµένη χρονική εµβέλεια των προϋπολογισµών είναι ένα έτος. Ο ετήσιος προϋπολογισµός συχνά διαιρείται σε µήνες για το πρώτο τρίµηνο και σε τρίµηνα για το υπόλοιπο έτος. Παρατηρείται, τα προϋπολογισθέντα δεδοµένα για ένα έτος να επαναπροσδιορίζονται όσο ο χρόνος κυλάει. Για παράδειγµα, στο τέλος του πρώτου τριµήνου, ο προϋπολογισµός για τα επόµενα τρία τρίµηνα αλλάζει σύµφωνα µε νέες πληροφορίες καθώς και την όποια αλλαγή των συνθηκών που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια του πρώτου τριµήνου. Οι µηνιαίοι ή τριµηνιαίοι προϋπολογισµοί είναι ιδιαίτερα χρήσιµοι σε επιχειρήσεις µε έντονη εποχικότητα. Στην πράξη όλο και λιγότερες επιχειρήσεις καταρτίζουν προϋπολογισµούς ενός µόνο έτους. Οι προϋπολογισµοί όµως για χρήσεις µετά την επόµενη χρήση περιέχουν µόνο βασικά οικονοµικά µεγέθη τα οποία βέβαια επικαιροποιούνται µε την πάροδο του χρόνου. Κάθε χρόνο ο προϋπολογισµός του δεύτερου χρόνου αναθεωρείται και µέσα από την πάγια διαδικασία κατάρτισης καθίσταται ο γενικός προϋπολογισµός της επόµενης περιόδου. Ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις χρησιµοποιούν τους λεγόµενους κυλιόµενους προϋπολογισµούς (rolling budgets). Ο κυλιόµενος προϋπολογισµός, ονοµαζόµενος και συνεχής προϋπολογισµός (continuous budget), είναι ένας προϋπολογισµός ή σχέδιο που είναι συνεχώς διαθέσιµος για µια συγκεκριµένη µελλοντική περίοδο, προσθέτοντας µια περίοδο (µήνα, τρίµηνο ή έτος) στο µέλλον καθώς τελειώνει η παρούσα περίοδος. Έστω µια επιχείρηση η οποία διαθέτει ένα στρατηγικό πλάνο 3 έως 5 ετών µε έναν κυλιόµενο προϋπολογισµό διάρκειας 4-τριµήνων. Ο κυλιόµενος προϋπολογισµός 4-τριµήνων που αναφέρεται στην περίοδο Φεβρουάριος 2009 έως Ιανουάριο 2010 ακολουθείται το επόµενο τρίµηνο, από έναν κυλιόµενο προϋπολογισµό 4-τριµήνων για την περίοδο Απρίλιος 2009 έως Μάρτιο 2010 και ούτω καθεξής. Με άλλα λόγια, υπάρχει πάντοτε ένας δωδεκάµηνος προϋπολογισµός (για το επόµενο έτος). Οι κυλιόµενοι προϋπολογισµοί συνεχώς ωθούν την διοίκηση της συγκεκριµένης επιχείρησης να αναλογισθεί τους επόµενους 12 µήνες, ανεξαρτήτως του παρόντος τριµήνου.
Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ (MASTER BUDGET)
Λόγω του µεγέθους των περισσότερων οργανισµών, δεν είναι εφικτό ένας λεπτοµερής σχεδιασµός όλων των δραστηριοτήτων του οργανισµού να περιέχεται µέσα σε έναν µόνο προϋπολογισµό. Συνεπώς, είναι αναγκαία η χρήση µιας συνοπτικής προσέγγισης η οποία εµπεριέχεται σε έναν γενικό προϋπολογισµό. Ουσιαστικά, ο γενικός προϋπολογισµός είναι µια ενοποιηµένη περίληψη όλων των λεπτοµερών προϋπολογισµών που αναδεικνύει τα πορίσµατα των προϋπολογισµών αυτών σε όρους της συνεισφοράς τους στα συνολικά αποτελέσµατα. Ο Γενικός Προϋπολογισµός περιλαµβάνει δύο µεγάλες ενότητες επί µέρους προϋπολογισµών: α. Λειτουργικούς Προϋπολογισµούς β. Χρηµατοοικονοµικούς Προϋπολογισµούς
Λειτουργικοί είναι οι προϋπολογισµοί οι οποίοι απεικονίζουν το επίπεδο δράσης λειτουργιών όπως οι πωλήσεις, η παραγωγή και οι προµήθειες. Χρηµατοοικονοµικοί είναι οι προϋπολογισµοί οι οποίοι δείχνουν τις χρηµατοοικονοµικές συνέπειες των δραστηριοτήτων που απεικονίζονται στους λειτουργικούς προϋπολογισµούς. Η πρόβλεψη των πωλήσεων αποτελεί συνήθως το εναρκτήριο σηµείο της προετοιµασίας ενός προϋπολογισµού. Έσοδα από πωλήσεις, επίπεδο αποθεµάτων, ανάγκες της παραγωγής και συνεπώς το κόστος καθώς και το κέρδος, εξαρτώνται από ένα δεδοµένο επίπεδο της δραστηριότητας των πωλήσεων. Αν η πρόβλεψη των πωλήσεων είναι πλέον ανακριβής τότε ολόκληρο το προϋπολογιστικό σχέδιο θα είναι λανθασµένα ισοσκελισµένο. Μία λογική προσέγγιση είναι να αναγνωρίσουµε ότι περισσότερο από ένα επίπεδα πωλήσεων είναι πιθανά, οπότε θα πρέπει να εξετάσουµε και εναλλακτικά σχέδια. Το σύνολο των αναγκών των πωλήσεων συν τις µεταβολές στα αποθέµατα των τελικών αγαθών συγκροτούν τις ανάγκες της παραγωγής για την περίοδο η οποία προϋπολογίζεται. Εφόσον έχουν προσδιοριστεί, τότε το επίπεδο της παραγωγικής δραστηριότητας γίνεται το εναρκτήριο σηµείο για τους προϋπολογισµούς πρώτων υλών, άµεσης εργασίας και Γενικών Βιοµηχανικών Εξόδων. Ο προϋπολογισµός του κόστους των πωλήσεων µπορεί να σχεδιαστεί µε βάση το παραγωγικό κόστος των αναµενόµενων πωλήσεων. Οι δραστηριότητες του τµήµατος marketing οι οποίες είναι αναγκαίες για την επίτευξη του αναµενόµενου επιπέδου πωλήσεων, θα προϋπολογισθούν σύµφωνα µε τις δράσεις και τους πόρους που είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση ότι η πρόβλεψη των πωλήσεων (σε όρους όγκου, αξίας και µείγµα προϊόντων) θα επιτευχθεί. Αυτό απαιτεί προϋπολογισµό τόσο του κόστους των ενεργειών που αποσκοπούν στην δηµιουργία παραγγελιών (όπως διαφήµιση και πώληση) αλλά και ενεργειών που σχετίζονται µε την εξυπηρέτηση των παραγγελιών (όπως µεταφορά-διάθεση και αποθήκευση). Ίσως είναι χρήσιµο να συγκεκριµενοποιήσουµε τα συστατικά στοιχεία που απαρτίζουν τον γενικό προϋπολογισµό. Τα στοιχεία αυτά είναι:
Προϋπολογισµός Πωλήσεων (Sales Budget): Οφείλει να δείχνει τον όγκο των πωλήσεων ανά προϊόν, περιοχή, κανάλι διανοµής, καθώς και (κατ’αναλογίαν) ανά πωλητή. Οι ποσότητες µπορούν να επεκταθούν σύµφωνα µε την προτεινόµενη τιµή ώστε να δείχνουν κέρδος ανά γραµµή παραγωγής, ανά περιοχή, κ.ο.κ. Προϋπολογισµός Εξόδων Πώλησης (Selling Expense Budget): Εδώ εµπεριέχονται οι µισθοί των πωλητών, οι προµήθειές τους καθώς και σχετικά διοικητικά κόστη. Προϋπολογισµός ∆ιάθεσης-∆ιανοµής (Distribution Budget): Μεταφορά, ναύλα, έλεγχος αποθεµάτων, αποθήκευση, διάφορα έξοδα και σχετικά διοικητικά κόστη. Προϋπολογισµός Marketing (Marketing Budget): Εκτός από λεπτοµέρειες για τη διαφήµιση, τις δραστηριότητες προώθησης, τις δηµόσιες σχέσεις, την έρευνα αγοράς, την εξυπηρέτηση πελατών, κτλ, ο προϋπολογισµός marketing µπορεί να περιλαµβάνει µια περίληψη των προϋπολογισµών πωλήσεων, εξόδων πώλησης και διάθεσης-διανοµής. Προϋπολογισµός Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D Budget): Αυτός θα καλύπτει υλικά, εξοπλισµό και προµήθειες, µισθούς, έξοδα και γενικότερα κάθε κόστος που σχετίζεται µε το σχεδιασµό, την ανάπτυξη, και την εκπόνηση ερευνών. Προϋπολογισµός Παραγωγής (Production Budget): Ο σκοπός της παραγωγικής διαδικασίας είναι η παραγωγή και προσφορά τελικών αγαθών µιας συγκεκριµένης ποιότητας ούτως ώστε να καλύψει την ζήτηση της αγοράς. Ο προϋπολογισµός αυτός θα περιέχει στοιχεία που αφορούν τις πρώτες ύλες, την άµεση και έµµεση εργασία που σχετίζεται µε την παραγωγή (όπως συντήρηση, ποιοτικός έλεγχος, κτλ) καθώς και τα ΓΒΕ. Στο σύνολό τους, οι παραπάνω διαφορετικοί προϋπολογισµοί αποτελούν τον γενικό προϋπολογισµό. Σαφώς, οι προϋπολογισµοί αυτοί αλληλοεξαρτώνται και σχετίζονται µεταξύ τους. Κατά το τέλος της προϋπολογιστικής διαδικασίας, κάθε φορέας κόστους ή εσόδου (καθώς και οι λειτουργίες που καταλήγουν στη δηµιουργία του συγκεκριµένου κόστους ή εσόδου) θα πρέπει να έχουν προγραµµατισθεί και σχεδιασθεί από όποιον είναι υπεύθυνος για την δηµιουργία/πραγµάτωσή τους. Με άλλα λόγια, οι προϋπολογισµοί δεν πρέπει να σχεδιάζονται µόνο από το λογιστικό τµήµα της επιχείρησης, αλλά µε συνεργασία των υπευθύνων όλων των τµηµάτων. Καθώς οι προϋπολογισµοί υλοποιούνται και συνοψίζονται, θα πρέπει να υπάρχει συμφωνία ανάµεσα σε κάθε προϊστάµενο και υφιστάµενο για τα ποσά αλλά και τους στόχους τους οποίους θέτουν. Κάθε στοιχειώδες λάθος που εντοπίζεται (για παράδειγµα η αναµενόµενη ζήτηση να υπερβαίνει την παραγωγική δυνατότητα) θα αναδεικνύεται όσο οι ξεχωριστοί και προϋπολογισµοί αποτελούν αντικείµενο συζήτησης, αναλύονται και ενοποιούνται. Μπορεί να αποβεί χρήσιµο, αν εδραιωθεί µια συγκεκριµένη διαδικασία για τον προγραµµατισµό και τον σχεδιασµό των προϋπολογισµών. Για να διασφαλιστεί ότι η προϋπολογιστική διαδικασία, η οποία απολήγει στη δηµιουργία του γενικού προϋπολογισµού, χαίρει της πρέπουσας προτεραιότητας και σηµασίας από τον οργανισµό, θα πρέπει να διαθέτει την υποστήριξη της ανώτατης διοίκησης της επιχείρησης. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε τον διορισµό ενός ανώτατου στελέχους ως υπεύθυνο προϋπολογισµού. Το άτοµο αυτό µπορεί να προσφέρει οδηγίες, προγράµµατα δράσης, χρονοδιαγράµµατα, κτλ καθώς και να απαντά σε απορίες εκείνων που οφείλουν να καταρτίσουν τον δικό τους προϋπολογισµό και να δίνει εξηγήσεις σχετικά µε το τι απαιτείται. Το στέλεχος αυτό µπορεί και να αποτελεί µέλος µιας επιτροπής προϋπολογισµού η οποία θα αποτελείται από υψηλά ιστάµενα στελέχη τόσο της παραγωγής όσο και της διοίκησης. Ο σκοπός ύπαρξης της επιτροπής προϋπολογισµού είναι: α) να ελέγχει ότι οι προϋπολογισµοί είναι εφικτοί και µπορούν να ενταχθούν στον γενικό προϋπολογισµό ικανοποιητικώς, β) να διασφαλίσει ότι όλες οι λειτουργίες του οργανισµού έχουν προβλεφθεί και προγραµµατισθεί και καµία δεν έχει παραβλεφθεί, γ) να επανεξετάζει τα επίπεδα της αναµενόµενης απόδοσης και δ) να εκτιµά τον τρόπο της διαχείρισης και κατανοµής των πόρων. Οποιοδήποτε σφάλµα, ανακρίβεια ή εσφαλµένη εκτίµηση που εντοπίζεται οφείλει να αναφέρεται πίσω στην πηγή του για διόρθωση ή αναδιατύπωση. Οι εργασίες µιας αποτελεσµατικής επιτροπής προϋπολογισµού θα έχουν ως απόληξη την κατάθεση ενός αποδεκτού γενικού προϋπολογισµού στο διοικητικό συµβούλιο, έχοντας υπόψη ότι ο προϋπολογισµός συντάσσεται µε τους αντικειµενικούς στόχους του οργανισµού και απαιτεί όχι µόνο αριθµητική αλλά και τεχνική και οικονοµική συνέπεια. Μέσω της προϋπολογιστικής διαδικασίας, µια εταιρία επιχειρεί να φτάσει µια επιθυµητή θέση στο µέλλον και ο προϋπολογισµός αποτελεί µια κατηγορηµατική δέσµευση σε αυτήν την επιδίωξη. Αν και το µέλλον καλύπτεται φυσικά από αβεβαιότητα, είναι κοινή λογική ότι κάποιο είδος µελέτης πρέπει να λάβει χώρα σχετικά µε το πως θα εξελιχθεί η επιχείρηση. Αν χαρτογραφηθεί όσο το δυνατόν λεπτοµερέστερα το είδος της επιθυµητής εξέλιξης και αν οι απαραίτητες ενέργειες (όσο το δυνατόν µπορούν να προσδιορισθούν εκ των προτέρων) γίνουν πράξη, τότε θα υπάρχει µια σαφώς µεγαλύτερη πιθανότητα η επιχείρηση να έχει την ανέλιξη που επιθυµεί από όταν η εταιρία αγνοεί την ανάγκη του προγραµµατισµού και του σχεδιασµού. Αναφέρονται επιγραμματικά επίσης και οι: α) Στατικοί προϋπολογισμοί (static budget), αναφέρονται σε συγκεκριμένο επίπεδο δραστηριότητας και οι β) Ελαστικοί προϋπολογισμοί (flexible budgets), αναφέρονται σε εναλλακτικά επίπεδα δραστηριότητας, έχουμε τον αλγόριθμος προϋπολογισμού (budget formula).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΩΝ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ
∆εν υπάρχει ένα µοναδικό χαρακτηριστικό ή ιδιότητα που θα µπορούσε να διασφαλίσει την επιτυχία ενός προϋπολογισµού. Αντίθετα, επιτυχηµένοι προϋπολογισµοί διαθέτουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία τα σηµαντικότερα από τα οποία παρουσιάζονται συνοπτικά πιο κάτω: 1.Ένας προϋπολογισµός είναι επιτυχηµένος όταν υιοθετείται και υποστηρίζεται από το στελεχιακό δυναµικό που έχει την ευθύνη της υλοποίησής του. Τα στελέχη αυτά προσωποποιούν τον προϋπολογισµό. Αισθάνονται ότι είναι ο δικός τους προϋπολογισµός και ότι είναι αυτοί που θα συµβάλουν στην επίτευξη των προϋπολογιστικών στόχων. Ο προϋπολογισµός δεν είναι για αυτούς ένας απρόσωπος αποσπασµατικός µηχανισµός επιβολής των επιδιώξεων των ανωτέρω. Ένα σύστηµα προϋπολογισµού από µόνο του δεν περιέχει συναισθήµατα. Η ψυχή του προϋπολογισµού είναι ο άνθρωπος και η επιτυχής διαδικασία κατάρτισής του προϋποθέτει εκπαίδευση, δηµιουργικότητα, πειθώ και αξιοποίηση πληροφοριών.
Ένας προϋπολογισµός έχει πάρα πολλές πιθανότητες να επιτύχει όταν το ανθρώπινο δυναµικό τον εµπιστεύεται και τον θεωρεί ως ένα όργανο συντονισµού και σχεδιασµού που θα βοηθήσει τους εργαζόµενους να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους και όχι σαν ένα µηχανισµό πίεσης και καταλογισµού ευθυνών από τους ανωτέρους.
Ένας επιτυχηµένος προϋπολογισµός είναι ένα µέσο υποκίνησης για την επίτευξη των στόχων και τη διαρκή βελτίωση των επιδόσεων και όχι ένα άλλοθι για τη δικαιολόγηση αρνητικών αποκλίσεων, παραλήψεων ή αστοχιών.
Ένας προϋπολογισµός για να είναι επιτυχηµένος πρέπει να είναι τεχνικά άρτιος και οι πληροφορίες του να είναι αξιόπιστες. Ένας προϋπολογισµός µε αναξιόπιστα µεγέθη δύσκολα θα κερδίσει την εκτίµηση των ανθρώπων και ως εκ τούτου δε θα καταβάλουν την απαραίτητη προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων του.
Οφείλουµε να αναφερθούµε και στις περιπτώσεις των επιχειρήσεων που είτε δεν χρησιµοποιούν καθόλου τον προϋπολογισµό είτε ο προϋπολογισµός τους είναι αναποτελεσµατικός. Όσον αφορά στις επιχειρήσεις όπου η προϋπολογιστική διαδικασία απουσιάζει, συνήθως πρόκειται για µικρές επιχειρήσεις. Μερικές µάλιστα από αυτές είναι αρκετά κερδοφόρες και επιτυχηµένες. Αλλά ανεξαρτήτως της κερδοφορίας, οι επιχειρήσεις αυτές διαθέτουν άριστες προοπτικές για βελτίωση, κυρίως από άποψη κόστους. ∆ιότι, χωρίς την ύπαρξη προϋπολογισµού δεν έχουν καθιερώσει ακόµη προδιαγραφές ή πρότυπα σε πολλές περιοχές του κόστους. Και, ελλείψει προτύπων, ο έλεγχος δεν µπορεί να είναι αποτελεσµατικός.
Ωστόσο, δεν είναι µόνο µικρές επιχειρήσεις που µπορεί να λειτουργούν χωρίς προϋπολογισµό. Ορισµένες µεγάλες εταιρείες, οι οποίες θεωρούν ότι ο προϋπολογισµός επιβάλλει έναν ασφυκτικό έλεγχο, προσπαθούν να αποδεσµευθούν από αυτόν. Οι Jeremy Hope, Peter Bunce και Robin Fraser, δηµιουργοί του προγράµµατος BBRT (Beyond Budgeting Round Table) προτείνουν ως εναλλακτική λύση ένα µοντέλο δώδεκα βηµάτων για επιχειρήσεις που δεν επιθυµούν προϋπολογισµό ή, για να είµαστε περισσότερο ακριβείς, δεν επιθυµούν τις παραδοσιακές µορφές του προϋπολογίζειν.
Τα δώδεκα αυτά βήµατα είναι τα εξής:
Στοχεύετε στην αποκέντρωση ευθυνών. Μην ασκείτε έλεγχο από µια κεντρική τοποθεσία.
Ενθαρρύνετε τους διευθυντές σας να λειτουργούν χωρίς περιορισµούς.
Να είναι υπόλογοι οι διευθυντές σας για στόχους απόδοσης κι όχι για νούµερα προϋπολογισµού.
Οργανώστε την επιχείρηση σε τµήµατα προσανατολισµένα στον πελάτη, όχι ιεραρχηµένα τµήµατα.
Αφήστε τις δυνάµεις της αγοράς να υπαγορεύσουν το πού θα κατανείµετε τους πόρους που διαθέτετε, όχι τον προϋπολογισµό.
Μη διατάζετε και ελέγχετε τους εργαζόµενους. Υποκινήστε και εµψυχώστε τους.
Χτυπήστε τον ανταγωνισµό θέτοντας στόχους απόδοσης κι όχι προϋπολογισµού.
Εφαρµόστε στρατηγική για µια διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη, όχι για ένα ετήσιο γεγονός.
Μη διστάζετε να χρησιµοποιείτε την τεχνολογία σε συνδυασµό µε την στρατηγική και αλλάξτε στρατηγική όταν οι συνθήκες το απαιτούν.
Να κατανείµετε πόρους όπου χρειάζονται, όχι σύµφωνα µε τον ετήσιο προϋπολογισµό.
Αποφύγετε την βραχυπρόθεσµη διοίκηση και να έχετε γρήγορη πρόσβαση σε ανανεώσιµες πληροφορίες για την επιχείρηση.
Τέλος, µην ξεχνάτε να ανταµείβετε, όταν επιτυγχάνονται οι στόχοι απόδοσης.
Οι επιχειρήσεις που προσπαθούν να αποφύγουν τον προϋπολογισµό, είναι κυρίως εκείνες που προέρχονται από συγχωνεύσεις ξένων εταιρειών. Παράδειγµα αποτελεί η Borealis Group, µια εταιρεία που δηµιουργήθηκε από την συγχώνευση της Statoil, µιας νορβηγικής πετροχηµικής εταιρείας και της Neste Chemicals, µιας φινλανδικής ενεργειακής χηµικής εταιρείας. Η Borealis group, η οποία έχει µονάδες παραγωγής στην Αυστρία, το Βέλγιο, την Φινλανδία, την Γαλλία, την Γερµανία, την Νορβηγία, την Πορτογαλία και τη Σουηδία, διαπίστωσε πως της ήταν εξαιρετικά χρονοβόρο να καταρτίζει προϋπολογισµό, αλλά και ανώφελο, αφού όταν αυτός καταρτιζόταν γινόταν σύντοµα παρωχηµένος. Παρά όµως τις περιπτώσεις εταιρειών χωρίς προϋπολογισµό που υπάρχουν, οφείλουµε να τονίσουµε ότι αποτελούν µια πολύ µικρή µειονότητα, λιγότερο από το 5%. Όλες οι υπόλοιπες λειτουργούν µε προϋπολογισµό, έστω και υποτυπώδους µορφής.
Αναποτελεσματικοί Προϋπολογισμοί
Οι επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν µε αναποτελεσµατικούς προϋπολογισµούς, οφείλουν να ανανεώσουν τον προϋπολογισµό τους. Στην κατηγορία αυτή των επιχειρήσεων, που αποτελούν και την πλειοψηφία, έχουν παρατηρηθεί αδυναµίες στον προϋπολογισµό. Συνήθως, δεν εντοπίζονται µεµονωµένες. Οι κυριότερες από αυτές είναι:
∆ιευθυντές και εργοδηγοί, οι οποίοι αγνοούν τον προϋπολογισµό τους. Πρόκειται για περιπτώσεις, όπου οι διευθυντές τµηµάτων ή οι εργοδηγοί σπανίως καλούνται από τον προϊστάµενό τους για µια ανασκόπηση και αξιολόγηση της απόδοσής τους. Αυτό ενδεχοµένως να συµβαίνει διότι τόσο το αφεντικό όσο και ο διευθυντής είναι πεπεισµένοι, ότι τα προϋπολογισθέντα πρότυπα κόστους είναι τόσο χαµηλά που στην ουσία είναι άχρηστα. Για αυτό δίνουν λίγη ή καθόλου σηµασία στον προϋπολογισµό. Αυτό, όµως, σηµαίνει πως πολλή δουλειά γίνεται, πολλά χρήµατα δαπανώνται, όλα µάταια, καθώς το αποτέλεσµα (ο προϋπολογισµός) δε χρησιµοποιείται.
Μη συµµετοχή όλων των διοικητικών τµηµάτων στην ανάπτυξη του προϋπολογισµού. Η αιτία αυτή µπορεί να συνοψισθεί στη φράση «προϋπολογισµός ήδη ορισµένος από την ανώτερη διοίκηση». Ο άνθρωπος που βρίσκεται στην πρώτη γραµµή της επιχείρησης ή ο εργοδηγός ή ο διευθυντής δεν έχουν δει τον προϋπολογισµό ο οποίος τους επιβλήθηκε. Συµµετείχαν στη δηµιουργία του πολύ λίγο ή καθόλου και δε συζήτησαν για τους στόχους τους οποίους θα κληθούν να επιτύχουν. Συχνά, τέτοιου είδους προϋπολογισµοί περιέχουν σοβαρά λάθη, καθώς αγνοούν την εµπειρία και τις δυνατότητες των εργαζοµένων. Επιπλέον, η έλλειψη συµµετοχής των εργαζοµένων στη σύνταξη του προϋπολογισµού επιδρά αρνητικά στην ψυχολογία τους, καθώς νοιώθουν απλά εκτελεστικά όργανα και δεν γνωρίζουν τους στόχους της επιχείρησης. Με άλλα λόγια, στερούνται του οράµατος για το µέλλον του οργανισµού στον οποίο ανήκουν.
Συνεχείς µεγάλες αποκλίσεις, θετικές ή αρνητικές, οι οποίες παραµένουν αδιόρθωτες.
ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ (BUDGETARY CONTROL).
Ο προϋπολογισµός αποτελεί την επίσηµη δήλωση των σχεδίων της διοίκησης για ένα συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα και θα χρησιµοποιείται ως οδηγός για τις όποιες ενέργειες για το διάστηµα αυτό. Η οπτική του προϋπολογισµού ως ένα λεπτοµερές σχέδιο δράσης αποτελεί την αφορµή για τον ρόλο που του αποδίδεται τυπικά στην ελεγκτική λειτουργία. Εµφανίζεται ως ένα είδος κριτηρίου, σύµφωνα µε το οποίο µετριέται η απόδοση. Στη συνέχεια, η εκτίµηση της µέτρησης αυτής καθορίζει τις αναγκαίες διορθωτικές ενέργειες. Αν η διοίκηση δεν προσδιορίσει τις ιδιότητες του προϋπολογισµού ως κριτηρίου δια µέσου της µέτρησης, ο προϋπολογισµός δεν µπορεί να θεωρηθεί χρήσιµος ως µηχανισµός ελέγχου. Η διαδικασία του ελέγχου αρχίζει, αφού έχει υιοθετηθεί ο προϋπολογισµός. Μία διαγραµµατική απεικόνιση αυτής της ελεγκτικής λειτουργίας φαίνεται στο ∆ιάγραμμα 1 (Ελεγκτική ∆ιαδικασία Μέσω Προϋπολογισµού)
Η απεικόνιση του προϋπολογισµού ως µια επιθυμητή κατάσταση απορρέει από το γεγονός ότι πρόκειται για ένα σχέδιο της διοίκησης το οποίο έχει σκοπό να κατευθύνει την οντότητα στην οποία αναφέρεται Η ολοκλήρωση µε επιτυχία των στόχων της επιχείρησης που διακρίνονται µέσα από τον προϋπολογισµό συµβάλλει στην επίτευξη των τελικών στόχων του οργανισµού. Παρ’ όλα αυτά, η συµβατική αντίληψη του ελέγχου δεν είναι πλήρης. Είναι ανεπαρκής διότι καθορίζει τον έλεγχο µέσω του προϋπολογισµού ως µια δράση µηχανιστική, µια δράση που ανταποκρίνεται σε γεγονότα χωρίς να αναγνωρίζει ότι αποτελεί, µέχρις ενός σηµείου, µια αυτοκαθοδηγούµενη λειτουργία. Αν οι διορθωτικές ενέργειες ανταποκρίνονται σε µετρηµένες αποκλίσεις ανάµεσα σε προϋπολογισθείσες και πραγµατικές αποδόσεις, οι διορθωτικές ενέργειες θα εφαρµόζονται πάντα αφού έχουν ήδη συµβεί οι επιδόσεις και οι συµπεριφορές που δηµιουργούν τις συγκεκριµένες διαφορές. Ουσιαστικά, οι διορθωτικές ενέργειες δεν δύνανται µε κανένα τρόπο να ελέγξουν αυτές τις παρελθούσες δραστηριότητες. Η τυπική αντίληψη για τον έλεγχο σκιαγραφεί τον αντικειµενικό στόχο της ελεγκτικής διαδικασίας, ήτοι την ολοκλήρωση των σχεδίων µε την ελάχιστη δυνατή απόκλιση ανάµεσα στις προϋπολογισθείσες και τις πραγµατικές δραστηριότητες. Εκτός από τις διορθωτικές ενέργειες, υπάρχουν και συγκεκριµένες ιδιότητες της διαδικασίας του ελέγχου οι οποίες λειτουργούν συνεχώς µε στόχο την ταύτιση ανάµεσα στην προσχεδιασµένη και την πραγµατική απόδοση. Η διατύπωση µιας περισσότερο κατανοητής αντίληψης απαιτεί την σαφή αναγνώριση αυτών των αυτοκαθοδηγούµενων χαρακτηριστικών. Η διευρυµένη αντίληψη λαµβάνει υπόψη το γεγονός ότι η λειτουργία του ελέγχου περιλαµβάνει απαραιτήτως και την εποπτεία των ατόµων. Συνεπώς, είναι κατάλληλο να δούµε την επιχείρηση, όπου λαµβάνει χώρα η προϋπολογιστική διαδικασία, ως ένα µικροσκοπικό πανοµοιότυπο (µινιατούρα) της κοινωνίας στο οποίο εµφανίζονται οι παραδοσιακές κοινωνικές επιρροές που διέπουν το κάθε άτοµο. Ο οργανισµός επιχειρεί να επωφεληθεί από τη συσσωρευµένη γνώση και εµπειρία του ατόµου, η οποία συνεπάγεται και ορισµένες κοινωνικά ενσταλαγµένες συµπεριφορές, ούτως ώστε να ενθαρρύνει µια ικανοποιητική προσαρµογή και αφοµοίωση του ατόµου στις βασικές αξίες και προσδοκίες του οργανισµού. Τα πρόσθετα πεδία ελέγχου που σχετίζονται µε αυτήν την οπτική ενός οργανισµού µπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως ακολούθως:
Η φύση της εξουσίας και ο προϋπολογισµός.
Ο βαθµός της ταυτοποίησης των εργαζοµένων µε τους στόχους του προϋπολογισµού.
Ο βαθµός επιτευξιµότητας του προϋπολογισµού. Αυτές οι µη απτές διαστάσεις του ελέγχου προηγούνται των δραστηριοτήτων µέτρησης και εκτίµησης του συµβατικού µοντέλου ελέγχου. Αποτελούν συµπληρωµατικά στοιχεία των αντανακλαστικών και διορθωτικών ενεργειών που παρουσιάζονται στην τυπική έννοια του ελέγχου. Οι ιδιότητες αυτές λειτουργούν συνεχώς για να µειώσουν τις αποκλίσεις ανάµεσα στην πραγµατική και την επιθυµητή απόδοση.
Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ.
Εξουσία είναι η δυνατότητα, ως δικαίωµα ή ως ισχύς, να επιβάλλει κανείς τη θέλησή του σε άλλους. Επίσης, η δυνατότητα να λαµβάνει αποφάσεις οι οποίες καθοδηγούν τις πράξεις των άλλων. Η εξουσία καθορίζει τις σχέσεις προϊσταµένου – υφισταµένου. Ένας επιχειρηµατικός οργανισµός, ήτοι ένα σύστηµα δοµηµένων διαπροσωπικών σχέσεων, περιέχει αρκετές τέτοιες σχέσεις προϊσταµένου – υφισταµένου. Το έθιµο και η συνήθεια ίσως είναι η πιο σηµαντική βάση για την αποδοχή των ρόλων προϊσταµένου – υφισταµένου από τα άτοµα. Οι διάφορες εξουσιαστικές καταστάσεις που αντιµετωπίζει, και στις οποίες προσαρµόζεται, ένα άτοµο πριν από την είσοδό του στον επιχειρηµατικό οργανισµό εξηγούν πιθανώς το λόγο πως το θέµα της συνήθειας και του εθίµου βοηθά να γίνονται αποδεκτές τέτοιου είδους σχέσεις µες στον οργανισµό. Πάντως σε κάθε περίπτωση, ο σεβασµός στην εξουσία είναι µία από τις «κοινωνικά ενσταλαγµένες συµπεριφορές» που διέπουν ένα άτοµο και το επηρεάζουν στη δράση και συµπεριφορά του µέσα στην επιχείρηση. Σηµαντική προϋπόθεση για τη δηµιουργία µιας εξουσιαστικής σχέσης αποτελεί η επικοινωνία των αποφάσεων του προϊσταµένου στους υφισταµένους. Χωρίς επικοινωνία δεν υπάρχει αποτελεσµατική εξουσία. Εφόσον ο προϋπολογισµός αποτελεί µία επίσηµη δήλωση των σχεδίων της διοίκησης, ο ρόλος του στην ελεγκτική λειτουργία είναι προφανής. Είναι το όχηµα που χρησιµοποιείται για να διαβιβάσει τις προσδοκίες και επιθυµίες της διοίκησης. Ο προϋπολογισµός αποκτά εξουσιαστική ιδιότητα όταν επικοινωνείται σε αυτούς στους οποίους αναφέρεται. Η συνήθης τάση του σεβασµού προς την εξουσία υποδηλώνει ότι τα άτοµα στα οποία επικοινωνείται ο προϋπολογισµός θα καταβάλλουν προσπάθειες και θα προβούν στις απαραίτητες ενέργειες ούτως ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του προϋπολογισµού. Κατά συνέπεια, η εξουσία αποτελεί έναν σηµαντικό µηχανισµό ελέγχου σε µια επιχείρηση και ως απόρροια αυτού και ο προϋπολογισµός επίσης εξυπηρετεί ως µηχανισµός ελέγχου, όταν έχει αποκτήσει εξουσιαστικά χαρακτηριστικά. Ο προϋπολογισµός απεικονίζεται συχνά ως ένας µηχανισµός που ασκεί πίεση. Παρ’ όλα αυτά, η λογική που αναπτύχθηκε έως τώρα οδηγεί σε ένα διαφορετικό συµπέρασµα. Ο προϋπολογισµός δρα ως µηχανισµός ελάττωσης της πίεσης, αφού παρέχει στα άτοµα την γνώση σχετικά µε το ποιες είναι οι αναγκαίες ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβούν ούτως ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των ανωτέρων τους.
Ο ΒΑΘΜΟΣ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ.
Η επικοινωνία του προϋπολογισµού και των στόχων του σε ένα άτοµο δεν διασφαλίζει ότι οι αντιδράσεις του ατόµου σε αυτές θα είναι απόλυτα σύµφωνες µε τις επιθυµητές παρά τη δεδοµένη τάση για σεβασµό προς την εξουσία. Στην έννοια της εξουσίας ενυπάρχει µια αντίστροφη ιδιότητα όπου ο υφιστάµενος ενδέχεται να επιλέξει να µην τηρήσει τα πρότυπα ή τις οδηγίες που θέτει ο προϋπολογισµός, ακόµα κι αν έχει προϋπάρξει η απαραίτητη επικοινωνία. Υπάρχει ένα συνεχές πιθανών αντιδράσεων, κάποιες εκ των οποίων είναι σαφώς περισσότερο κατάλληλες από άλλες για την υλοποίηση των στόχων που θέτει ο προϋπολογισµός. Όσο περισσότερο ταυτοποιείται το άτοµο µε τους στόχους και τις επιδιώξεις του προϋπολογισµού, τόσο περισσότερο κατάλληλες θα είναι και οι αντιδράσεις του σε αυτόν. Φτάνουµε λοιπόν στο συµπέρασµα ότι ένα άλλο σηµαντικό στοιχείο της ελεγκτικής λειτουργίας επικεντρώνεται στο βαθµό ταυτοποίησης µε τους στόχους του προϋπολογισµού. Υπάρχουν πολλαπλές διαθέσιµες διαδικασίες που εξυπηρετούν την αύξηση της ταυτοποίησης των εργαζοµένων µε τις επιδιώξεις του προϋπολογισµού. Μια διαδικασία που σχετίζεται απευθείας µε το προϋπολογίζειν είναι η χρήση της συµµετοχής στον προϋπολογισµό. Η ουσιαστική συνεργασία και των χαµηλότερων λειτουργικών επιπέδων στην προϋπολογιστική διαδικασία συνιστά µια χρήσιµη αρχή που µπορεί να εφαρµοσθεί στη λειτουργία σχεδιασµού ενός προϋπολογιστικού συστήµατος. Όσοι πρόκειται να είναι υπεύθυνοι για την απόδοση συγκεκριµένων κέντρων κόστους και κέρδους οφείλουν να συµµετάσχουν ολοκληρωτικά στο σχεδιασµό των προσδοκώµενων αποδόσεων. Τα στοιχεία ελέγχου του συµµετοχικού προϋπολογισµού είναι εξίσου σηµαντικά µε τα σχεδιαστικά του πλεονεκτήµατα. Συµµετέχοντας στη δηµιουργία του προϋπολογισµού, τα µέλη του οργανισµού συσχετίζονται περισσότερο και αποκτούν µεγαλύτερη γνώση σχετικά µε τους στόχους του προϋπολογισµού. Τοιουτοτρόπως, η συµµετοχική διαδικασία, η οποία προηγείται της εκτέλεσης των σχεδίων, λειτουργεί ως µηχανισµός ελέγχου όταν τίθεται σε εφαρµογή ο προϋπολογισµός αφού ενθαρρύνει την ταυτοποίηση µε τους στόχους του προϋπολογισµού. Η ύπαρξη ενός συστήµατος αξιολόγησης αποτελεί µια περαιτέρω επίδραση που επηρεάζει την ταυτοποίηση των ατόµων µε τους αντικειµενικούς στόχους του προϋπολογισµού. Σύµφωνα µε την συµβατική έννοια του ελέγχου, η µέτρηση και αξιολόγηση της απόδοσης προσδιορίζουν τη βάση για τη δηµιουργία και τον σχηµατισµό διορθωτικών ενεργειών. Έµφυτο στη διαδικασία αυτή όµως ενυπάρχει ένα στοιχείο ελέγχου που επηρεάζει τη δράση των υπαλλήλων κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Υπάρχει ένας δυσδιάκριτος παράγοντας που σχετίζεται µε τις αναφορές κόστους και που επηρεάζει την απόδοση και µάλιστα επηρεάζει την απόδοση η οποία πρόκειται να αναφερθεί. Πρώιµη γνώση του γεγονότος ότι µια αναφορά σχετική µε την απόδοση πρέπει να προετοιµασθεί, ενδέχεται να αποτελέσει ένα εξαιρετικό ερέθισµα για καλή απόδοση από το άτοµο που πρόκειται να αξιολογηθεί. Αρκετές από τις διαδικασίες αυτές αναπτύσσουν στα άτοµα ταυτοποίηση όχι µόνο µε τους στόχους του προϋπολογισµού αλλά και µε τις γενικότερες επιδιώξεις του οργανισµού. Η διαδικασία επιλεκτικής προσέλκυσης και πρόσληψης νέων ατόµων µιας επιχείρησης οφείλει να περιέχει και το στοιχείο της κρίσης του κατά πόσο τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα του δυνητικού εργαζόµενου ή στελέχους εναρµονίζονται µε τις ανάγκες και τις επιδιώξεις του οργανισµού. Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα, είτε µε την συνήθη επίσηµη δοµή είτε ως συνεχή µάθηση στον τόπο εργασίας (on-the-job learning), επισπεύδουν τον ενστερνισµό των αξιών του οργανισµού από τα άτοµα. Επίσης, ένα σύστηµα µε οφέλη και κυρώσεις ενός οργανισµού συµπληρώνει τη λειτουργία της ταυτοποίησης του ατόµου µε τους στόχουςτης επιχείρησης και ίσως βελτιώνει το βαθµό της ταυτοποίησης µε περισσότερο άµεσο τρόπο από τις διαδικασίες που ήδη αναπτύχθηκαν. Παραδείγµατα διαθέσιµων οφελών σε µια επιχειρησιακή µονάδα µπορεί να αποτελούν η περιοδική αύξηση των µισθών, προµήθειες, σύνταξη, δυνατότητα πρόσθετης αµοιβής µε µετοχές της επιχείρησης, προαγωγή και διάφορα bonus. Οι κυρώσεις περιλαµβάνουν περικοπές µισθού ή έλλειψη αυξήσεων, υποβιβασµός βαθµού ή µη ανέλιξη και, φυσικά, η πιθανότητα της απόλυσης.
Ο ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΤΕΥΞΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ.
Αν τα πρότυπα που θέτει ο προϋπολογισµός δεν είναι ευλόγως επιτεύξιµα, υπάρχει η πιθανότητα εµφάνισης µη αποτελεσµατικής απόδοσης από τους εργαζοµένους αλλά και µιας ψυχολογίας απογοήτευσης. Αντιθέτως, προϋπολογιστικά πρότυπα τα οποία επιτυγχάνονται µε χαρακτηριστική άνεση ουσιαστικά έχουν έλλειψη πρακτικής χρησιµότητας. Για την επίτευξη της επιθυµητής παραγωγικής απόδοσης, τα πρότυπα του προϋπολογισµού οφείλουν να είναι εφικτά αλλά να αποτελούν συγχρόνως και πρόκληση για τις ικανότητες των ατόµων. Εφόσον η επιτευξιµότητα των στόχων του προϋπολογισµού είναι αρκετά σηµαντική, ένα έγκυρο και ορθό σύστηµα ελέγχου οφείλει να περιλαµβάνει µηχανισµούς που να αποτρέπουν την εµφάνιση ανεπιθύµητου χάσµατος ανάµεσα στο εφικτό µεν αλλά δύσκολο και το αδύνατο. Ένας τέτοιος µηχανισµός είναι και το συµµετοχικό προϋπολογίζειν. ∆ύο άλλες τεχνικές που αυξάνουν την επιτευξιµότητα είναι ο ευέλικτος προϋπολογισµός (flexible budget) και η εδραίωση ενός εύρους επιπέδων απόδοσης για κάθε στόχο. Η δηµιουργία ενός εύρους προσδοκώµενων αποδόσεων σχετικά µε τις απαιτήσεις του προϋπολογισµού αποτελεί µια ακόµη προϋπολογιστική προσέγγιση. Είναι δυνατό να υπάρχει µια διαβάθµιση του τύπου άριστα, πολύ καλά, ικανοποιητικά και µέτρια που να συσχετίζεται µε τα προσδοκώµενα επίπεδα απόδοσης. Όπως είναι φυσικό, κάποιες από τις αποδόσεις αυτές είναι περισσότερο επιθυµητές από κάποιες άλλες, όµως η προσέγγιση αυτή που θέτει πολλαπλά επίπεδα απόδοσης για τον κάθε στόχο διευκολύνει ενθαρρυντικά για τα άτοµα σε αντίθεση µε καταστάσεις όπου το άτοµο καλείται να αντιµετωπίσει και να ανταποκριθεί σε έναν µοναδικό και ανέφικτο στόχο. Συνδεδεµένη στενά µε τη σηµασία των επιτεύξιµων προϋπολογιστικών στόχων είναι η έννοια του responsibility accounting. ∆εν είναι δυνατόν η διοίκηση να έχει την προσδοκία ότι κάποιος θα επιτύχει συγκεκριµένους προϋπολογιστικούς στόχους, αν πρώτα το άτοµο αυτό δεν έχει την ευθύνη για οποιεσδήποτε αποδόσεις, εργασίες και λειτουργίες κρίνονται αναγκαίες για την υλοποίηση των στόχων αυτών. Η απουσία τέτοιων ευθυνών ενδέχεται να καταστήσει τις επιδιώξεις του προϋπολογισµού ανέφικτες. Ο αντικειµενικός σκοπός κάθε συστήµατος ελέγχου είναι να µειώσει στο ελάχιστο την απόσταση ανάµεσα στην πραγµατική και την επιθυµητή κατάσταση. Η συµβατική αντίληψη για το προϋπολογιστικό σύστηµα ελέγχου δίνει έµφαση σε µια διαδικασία όπου η προσοχή της διοίκησης επικεντρώνεται κυρίως σε αποκλίσεις. Η αντίληψη αυτή όµως δεν αναγνωρίζει τα αυτοκαθοδηγούµενα , µη απτά στοιχεία τα οποία έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τόσο των αριθµό αλλά και το µέγεθος των αποκλίσεων. Ένα από τα βασικά στοιχεία του προβληµατισµού πάνω στον προϋπολογιστικό έλεγχο είναι ότι υπάρχει ένας βαθµός αβεβαιότητας σχετικά µε το πως καθορίζεται ένα κατάλληλο πρότυπο απόδοσης για µια επιχειρησιακή µονάδα. Αυτή η αβεβαιότητα όµως, εµφανίζεται περισσότερο στον προϊστάµενο από ότι στον υφιστάµενο, ο οποίος διαθέτει περισσότερη γνώση επί του θέµατος. Καθώς η αξιολόγηση τη λειτουργικής απόδοσης δεν µπορεί να διαχωρισθεί ικανοποιητικά από το προϋπολογιστικό πρότυπο, ο τρόπος λειτουργίας του προϋπολογιστικού συστήµατος ανακτά πρωτεύουσα σηµασία. Επίσης, ο τρόπος µε τον οποίο χρησιµοποιούν οι υπεύθυνοι µάνατζερ τον προϋπολογισµό είναι το ίδιο σηµαντικός µε τον τεχνικό σχεδιασµό του συστήµατος. Το λεγόµενο παιχνίδι του προϋπολογιστικού ελέγχου παίζεται στην περιοχή της αβεβαιότητας που βρίσκεται ανάµεσα στην γνώση του προϊσταµένου για µια συγκεκριµένη κατάσταση και αυτήν που κατέχει ο υφιστάµενός του. Καθώς ο προϋπολογισµός πολλές φορές παρουσιάζεται ως ένα όργανο επιβολής της λογικής του οργανισµού πάνω σε ένα άτοµο, δεν θα αποτελούσε έκπληξη η ακριβώς αντίθετη χρήση του µε τον υφιστάµενο να επιχειρεί να επηρεάσει την συµπεριφορά του ανωτέρου του παρέχοντας την κατάλληλη πληροφόρηση σχετικά µε τον προϋπολογισµό. Το αν µια τέτοιου είδους σύγκρουση λάβει µεγάλες προεκτάσεις µε τις ευνόητες συνέπειες για τον οργανισµό και τα αποτελέσµατά του, εξαρτάται από την αίσθηση δικαιοσύνης που διαθέτουν τα άτοµα και συνδέεται στενά µε τις επικρατούσες αξίες και νόρµες, τόσο αυτές που απαντώνται εσωτερικά του οργανισµού και αποτελούν την κουλτούρα του όσο και αυτές που ισχύουν εν γένει στην κοινωνία µέσα στην οποία λειτουργεί. Ένας αντικειµενικός σκοπός της διαδικασίας του προϋπολογισµού είναι η επίλυση και εξοµάλυνση των συγκρούσεων, που ενδέχεται να παρουσιαστούν, και η διαµόρφωση των προσδοκιών. Ένα άκριτα επιβεβληµένο προϋπολογιστικό σύστηµα µπορεί να επιφέρει ένα πλήθος ανεπιθύµητων επιπτώσεων τόσο στον οργανισµό όσο και στα ίδια τα άτοµα µε συνέπεια την δηµιουργία συγκρούσεων ή την αύξηση της έντασής των. Για το λόγο αυτό, κατά την ανάπτυξη ενός προϋπολογιστικού συστήµατος είναι αναγκαία η ανάλυση των αξιών που στηρίζουν τη λειτουργία των συστηµάτων ελέγχου.
Ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ
Ο προϋπολογισµός ασκεί έλεγχο µόλις αποκτήσει τα εξουσιαστικά χαρακτηριστικά του µέσω της έγκρισης από την ανώτατη διοίκηση αλλά και µε την επικοινωνία στους υφισταµένους. Επίσης, όλοι οι παράγοντες που αυξάνουν την ταυτοποίηση των υπαλλήλων µε τους στόχους του προϋπολογισµού, αποτελούν στοιχεία ελέγχου. Οι παράγοντες αυτοί µπορεί να είναι το συµµετοχικό προϋπολογίζειν, προηγµένη γνώση εκτίµησης αποδοτικότητας, προγράµµατα προσλήψεων και εκπαίδευσης και ένα σύστηµα µε οφέλη και κυρώσεις. Η επιτευξιµότητα είναι µια τρίτη ιδιότητα ενός καλού ελέγχου µε προϋπολογιστικά µέσα. Αξιόλογες µέθοδοι εφαρµογής αποτελούν οι ευέλικτοι προϋπολογισµοί, τα πολλαπλά επίπεδα απόδοσης για κάθε στόχο και το responsibility accounting. Στο σηµείο όπου η εξουσία, η ταυτοποίηση και η επιτευξιµότητα έχουν τεθεί ορθώς σε ισχύ, η αποτελεσµατικότητα του ελέγχου βάσει του προϋπολογισµού είναι δυνατόν να αυξηθεί. Συνεπώς, η διαµόρφωση του προϋπολογισµού µε όρους κέντρων ευθύνης (responsibility centers) βοηθά στην αύξηση της αποτελεσµατικότητας της ελεγκτικής λειτουργίας του προϋπολογισµού. Αυτό όµως απαιτεί ότι το προϋπολογιστικό σύστηµα είναι ειδικά προσαρµοσµένο σε κάθε οργανισµό βάσει των ιδιαιτεροτήτων του. Ο επιτυχηµένος σχεδιασµός ενός συστήµατος προϋπολογιστικού ελέγχου εξαρτάται κατά ένα µεγάλο µέρος από τη µεθοδολογία που θα ακολουθηθεί κατά τη διαδικασία του σχεδιασµού. Μια σωστή µεθοδολογία θα πρέπει να πληροί ορισµένες βασικές προϋποθέσεις όπως: α. Θα πρέπει αρχικά να συγκεντρώσει την προσοχή του υπεύθυνου στελέχους επι του σχεδιασµού στην πλήρη κατανόηση του ρόλου που πρέπει να διαδραµατίσει το υπό σχεδιασµό σύστηµα για την επίτευξη των άµεσων & µελλοντικών στόχων. β. Θα πρέπει να δίνει στον υπεύθυνο τη δυνατότητα για µια συστηµατική ανάλυση της συγκεκριµένης καταστάσεως και την ευχέρεια να εισχωρήσει βαθιά στο πρόβληµα ώστε να είναι σε θέση να βρει την καταλληλότερη λύση. γ. Θα πρέπει συνέχεια να κατευθύνει τον ή τους υπεύθυνους προς τη σωστή κατεύθυνση. Η µεθοδολογία γενικότερα θα πρέπει να βοηθάει τον υπεύθυνο επί του σχεδιασµού να καθορίσει τι πρέπει να γίνει, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το κάνει και τέλος να μπορεί να κρίνει αν το έκανε σωστά. Τα εννέα βήµατα της συστηµατικής µεθοδολογίας του J.D. Dermer για το σχεδιασµό συστήµατος προϋπολογιστικού ελέγχου είναι τα εξής: α. Κατανόησε τη µακροχρόνια στρατηγική της οικονοµικής µονάδας µέσα στην οποία λειτουργεί η µονάδα ή κέντρο ευθύνης. β. Αποτύπωσε τι προσδοκά η οικονοµική µονάδα από το συγκεκριµένο κέντρο ευθύνης. Προσδιόρισε τις µονάδες έργου του κέντρου ή τους αναλυτικούς τοµείς – κλειδιά επιτυχίας. γ. Ανακάλυψε τους συντελεστές εκείνους που επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα την επιτυχία του κέντρου (συντελεστές – κλειδιά). δ. Επίλεξε τους σπουδαιότερους συντελεστές – κλειδιά για το συγκεκριµένο κέντρο ευθύνης. ε. Σχεδίασε ένα πρότυπο σύστηµα προϋπολογιστικού ελέγχου για τον σχεδιασµό και έλεγχο των παραπάνω συντελεστών – κλειδιών. στ. Προσδιόρισε το άνοιγµα των συστηµάτων. ζ. Προσάρµοσε το πρότυπο σύστηµα λαµβάνοντας υπόψη τους διάφορους περιορισµούς που επιβάλλει η υφιστάµενη οργανωτική δοµή και οι διατιθέµενοι πόροι. η. Θέσε σε λειτουργία (εφάρµοσε) το σύστηµα. θ. Αξιολόγησε το σχεδιασµό και την εφαρµογή του συστήµατος και κάνε τις απαραίτητες προσαρµογές.
Η ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΖΕΙΝ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ.
Οφείλουµε να τονίσουµε πως ο ανθρώπινος παράγοντας αποτελεί ένα κρίσιµο σηµείο για τη διαδικασία της κατάρτισης των προϋπολογισµών. Το προϋπολογίζειν, οι διαδικασίες, η σκέψη, τα συµπεράσµατα και η φιλοσοφία που το συνοδεύουν δεν είναι µόνο ένα µηχανικό εργαλείο. Σίγουρα, οι προϋπολογιστικές τεχνικές αυτές καθ’ αυτές δεν περιέχουν συναίσθηµα. Η διαχείριση όµως του συστήµατος των προϋπολογισµών απαιτεί γνώση, παιδεία, πειθώ καθώς και ευφυή ερµηνεία των ενδείξεων και των αποτελεσµάτων. Για να είναι αποτελεσµατική, η προϋπολογιστική διαδικασία απαιτεί ειλικρινή επικοινωνία σχετικά µε τα θέµατα της επιχείρησης από τους υφισταµένους και τους χαµηλότερου επιπέδου managers µες στον οργανισµό προς τους ανώτερούς τους. Αρκετές φορές όµως οι υφιστάµενοι επιχειρούν να δηµιουργήσουν την προϋπολογιστική χαλαρότητα ή οκνηρία (budgetary slack). Ο όρος της προϋπολογιστικής χαλαρότητας περιγράφει την πρακτική της υποτίµησης των προϋπολογισθέντων εσόδων, ή την υπερτίµηση του προϋπολογισθέντος κόστους, ούτως ώστε να καταστούν, µε µεγαλύτερη άνεση και ευκολία, εφικτοί οι στόχοι και οι επιδιώξεις του προϋπολογισµού. Μάλιστα, η εµφάνιση της προϋπολογιστικής οκνηρίας γίνεται περισσότερο συχνή όταν οι αποκλίσεις του προϋπολογισµού (οι διαφορές ανάµεσα στα προϋπολογισθέντα ποσά και τα πραγµατικά αποτελέσµατα) χρησιµοποιούνται για την αξιολόγηση της απόδοσης. Ουσιαστικά, η ύπαρξη της προϋπολογιστικής χαλαρότητας χρησιµεύει ως ένα µια ασπίδα για τους managers για την αντιµετώπιση µη προσδοκώµενων και προβλεπόµενων δυσµενών καταστάσεων. Συγχρόνως όµως η παρουσία της προϋπολογιστικής χαλαρότητας συµβάλλει στον αποπροσανατολισµό του top management σχετικά µε την αληθινή δυνατότητα κέρδους του οργανισµού.
ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΖΕΙΝ ΜΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ (PARTICIPATORY BUDGETING)
Η συµµετοχή στην προετοιµασία του προϋπολογισµού σχετίζεται µε το γεγονός ότι οι υφιστάµενοι µπορούν να επηρεάσουν σε κάποια έκταση τα µεγέθη που είναι ενσωµατωµένα στους προϋπολογισµούς τους. Αυτού του είδους ο προϋπολογισµός ονοµάζεται επίσης και bottom-up προϋπολογισµός. Υπέρ της συµµετοχής έχουν ταχθεί αρκετοί συγγραφείς θεωρώντας την ως το µέσο ώστε η ανατιθέµενη εργασία να περιέχει προκλήσεις καθώς και να δίδεται µία αίσθηση υπευθυνότητας στα άτοµα. Έχει συζητηθεί για αρκετά χρόνια ότι η συµµετοχή στην προϋπολογιστική διαδικασία θα αποτελούσε «πανάκεια» για περισσότερη και καλύτερη δέσµευση του management και αποτελεσµατική προσπάθεια του οργανισµού. Παρόλα αυτά, η συγκεκριµένη σκέψη αµφισβητήθηκε. Οι Shield και Shield (1998) έχουν καταγράψει περίπου 47 εκδοθείσες εργασίες σχετικά µε τις επιδράσεις του συµµετοχικού προϋπολογισµού και τα ευρήµατα της έρευνας των έργων αυτών συγκρούονται και αντιφάσκουν µεταξύ τους. Μία γραµµή έρευνας υποστηρίζει τη θετική συσχέτιση µεταξύ συµµετοχής και προϋπολογισµού, ενώ αντίθετα άλλες οµάδες διαπιστώνουν αρνητική ή µηδαµινή συσχέτιση. Κοινώς, το προϋπολογίζειν µε συµµετοχή παίρνει τη µορφή µιας διαδικασίας διαπραγµάτευσης όπου οι επιβλέποντες έχουν µέγιστη επιρροή, αν όχι ολοκληρωτικό έλεγχο, σχετικά µε τον τελικό προϋπολογισµό. Είναι αποκλειστικό προνόµιο αλλά και καθήκον των υψηλά ιστάµενων και των επιβλεπόντων να δηµιουργούν και να καθιερώνουν τους στόχους και τις µακροπρόθεσµες στρατηγικές της εταιρίας καθώς και να εγκρίνουν το τελικό σχέδιο και τον master budget, ακόµη κι αν δεν αναµειγνύονται στη λεπτοµερή του προετοιµασία. Σε πολλούς επιχειρησιακούς οργανισµούς οι υφιστάµενοι κάνουν την αρχική πρόταση προϋπολογισµού προς διαπραγµάτευση και οι προϊστάµενοι έχουν την εξουσία να οριοθετήσουν τον προϋπολογισµό στην περίπτωση όπου η διαπραγµάτευση καταλήξει σε αδιέξοδο. Εντούτοις, οι περισσότεροι οργανισµοί υιοθετούν µια µικτή προσέγγιση, όπου οι managers διαφόρων επιπέδων διαπραγµατεύονται τους προϋπολογισµούς για να συµµετέχουν στην προϋπολογιστική διαδικασία και έχουν συγκεκριµένο ρόλο στο προϋπολογιστικό πλάνο. Είναι σύνηθες, οι υφιστάµενοι να διαθέτουν µια ιδιωτική πληροφόρηση σχετικά µε τους οργανισµούς στους οποίους ανήκουν. Αν ο οργανισµός µπορεί να χρησιµοποιήσει αυτήν την ιδιωτική πληροφόρηση (κι αν αυτή έχει αναφερθεί ειλικρινώς), έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει τις ικανότητες των προϊσταµένων σχετικά µε τον συντονισµό και την εκτίµηση των λειτουργιών του οργανισµού. Οι ερευνητές µαρτυρούν, ωστόσο, ότι αν η συµµετοχή δεν είναι αυθεντική (ψευδοσυµµετοχή), τα άτοµα δεν θα αποδεχθούν τους προϋπολογισµούς, (ακόµα κι αν λένε ότι θα τους αποδεχθούν), µε αρνητικά αποτελέσµατα υποκίνησης. Επίσης, είναι σηµαντικό να τονίσουµε ότι αν οι υφιστάµενοι εκτιµώνται µε βάση την απόδοσή τους σε σχέση µε τον προϋπολογισµό, τότε έχουν κίνητρα να παραποιήσουν την ιδιωτική τους πληροφόρηση, µε αποτέλεσµα τηνπροϋπολογιστική χαλαρότητα (budgetary slack).
Η ΑΝΑΓΚΗ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ.
Η έρευνα προτείνει πως δίνοντας σε µάνατζερ όλων των επιπέδων το δικαίωµα συµµετοχής στην προϋπολογιστική διαδικασία και ειδικότερα στο τµήµα του προϋπολογισµού που αναφέρεται στο πεδίο των δικών τους ευθυνών, παράγονται σηµαντικά πλεονεκτήµατα για τον οργανισµό: α) Ενθάρρυνση για την επίτευξη ενός στόχου. Είναι πιο εύκολο για τα άτοµα να αποδεχθούν κάποιους στόχους και να δεσµευθούν για να τους επιτύχουν, αν έχουν προηγουµένως αναµειχθεί µε την διαδικασία της στοχοθεσίας. Αντίθετα, επιβεβληµένα πρότυπα και στόχοι µπορεί να οδηγήσουν σε αρνητικές συµπεριφορές και αποξένωση από το όραµα αλλά και τις φιλοδοξίες της εταιρίας. Αυτό µπορεί να έχει σαν αποτέλεσµα την απόρριψη των στόχων και την άγονη και µικρή απόδοση. Για έναν µάνατζερ ο οποίος έχει ασκήσει επιρροή στην στοχοθεσία ενός προτύπου είναι πιο πιθανό να εκλάβει το συγκεκριµένο πρόσωπο πιο σχετικό από κάποιο το οποίο του έχει επιβληθεί. Επιτρέποντας σε έναν µάνατζερ να συµµετάσχει στην προϋπολογιστική διαδικασία βελτιώνει την άποψη του σχετικά µε το σύστηµα προϋπολογισµού κι αυτό µπορεί να οδηγήσει σε µείωση µερικών από τις δυσλειτουργικές συνέπειες που σχετίζονται µε την συµπεριφορά. Σύµφωνα µάλιστα µε τον Argyris (1952) το κλειδί για την αποτελεσµατική απόδοση είναι η απόκτηση αποδοχής των στόχων του προϋπολογισµού και η συµµετοχή παίζει ένα πολύ σηµαντικό ρόλο για την επιτυχία της αποδοχής αυτής. Ο καθηγητής Argyris, το 1952 εισήγαγε την έννοια της Συμπεριφορικής Λογιστικής Έρευνας (Behavioural Accounting Research BAR). Ήταν ο πρώτος που ερεύνησε την επίδραση των προϋπολογισμών στον ανθρώπινο παράγοντα. Υπήρξαν δύο κύριες διαπιστώσεις:
1) οι προϋπολογισμοί χρησιμοποιούνται ως εργαλείο πίεσης 2) οι προϋπολογισμοί εμπεριέχουν και μη ρεαλιστικούς στόχους που είναι σχεδόν αδύνατο να πραγματοποιηθούν. (σχηματικά)
Β) Ελάττωση της ασυµµετρίας της πληροφόρησης. Η συµµετοχή µπορεί να µειώσει το κενό της πληροφόρησης το οποίο συχνά ισχύει όταν τα πρότυπα επιβάλλονται εκ των άνω. Οι υφιστάµενοι έχουν συνήθως περισσότερη πληροφόρηση από τους προϊσταµένους τους όσον αφορά στις σχέσεις ανάµεσα στις εισροές και τις εκροές καθώς και για τους περιορισµούς που ισχύουν στο λειτουργικό και πρακτικό επίπεδο ενώ οι υψηλότερα ιστάµενοι έχουν µια ευρεία εικόνα του οργανισµού σαν σύνολο και τους περιορισµούς των πόρων. Συνεπώς, µία διαδικασία όπου και οι προϊστάµενοι και οι υφιστάµενοι µοιράζονται τις πληροφορίες που διαθέτουν, καθιστά εφικτή µια πληρέστερη και ακριβέστερη στοχοθεσία η οποία επιχειρεί να αντιµετωπίσει τόσο τους λειτουργικούς περιορισµούς όσο και τους γενικότερους περιορισµούς που συναντά ο οργανισµός. γ) Βελτίωση της επικοινωνίας και του ελέγχου. Η απόδοση σχετίζεται µε την βελτιωµένη επικοινωνία και τον έλεγχο που απορρέουν από τη χρήση συµµετοχικών µεθόδων. Αυτό έχει ως συνέπεια τη δηµιουργία καλύτερων και πιο ουσιαστικών προτύπων, πράγµα που βελτιώνει τη δυνατότητα τόσο του προγραµµατισµού αλλά και του ελέγχου. Σύµφωνα µε τα πρώτα έργα του Hofstede (1967) η συµµετοχή αυξάνει την «εσωτερίκευση» των προϋπολογισθέντων στόχων ενισχύοντας δια αυτού την υποκίνηση, ενώ υπάρχουν επιχειρήµατα για το γεγονός ότι η συµµετοχή σχετίζεται θετικά µε το ηθικό. Η μελέτη του υπέδειξε πως η συμμετοχή στην σύνταξη προϋπολογισμού είναι αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη για υψηλή υποκίνηση των εργαζομένων. Για την σωστή υποκίνηση απαιτούνται: σαφής επικοινωνία, επίπεδα στόχων ανάλογα με τη δυσκολία του προϋπολογισμού ,απαιτούμενη συμπεριφορά εκ μέρους των στελεχών (π.χ. στυλ ηγεσίας, κίνητρα και επιβράβευση). Με νεότερες μελέτες τους, Οι Hofstede (1967) και οι Stedry και Kay (1966) διαπίστωσαν ότι:
μέχρι ένα συγκεκριμένο επίπεδο εφαρμογής, η απόδοση βελτιώθηκε καθώς ο προϋπολογισμός αύξανε σε δυσκολία. Πάνω από αυτό το επίπεδο, η απόδοση μειωνόταν. Η απόδοση εξαρτάται από το επίπεδο φιλοδοξίας του καθενός Εάν ο προϋπολογισμός εκλαμβάνεται ως πρόκληση και με τον περιορισμό μιας λογικοφανούς πιθανότητας επίτευξης, τότε οι εμπλεκόμενοι προσαρμόζουν το επίπεδο φιλοδοξίας στο νέο επίπεδο του προϋπολογισμού με αποτέλεσμα την βελτίωση της απόδοσης Εάν οι εμπλεκόμενοι “δουν” τον προϋπολογισμό ως μη επιτεύξιμο, θα καταστούν μη παρακινούμενοι Στην έννοια της συµµετοχής περιλαµβάνεται η έκφραση των απόψεων σχετικά µε το ποιο θα πρέπει να είναι το αποτέλεσµα της απόφασης. Είναι αρκετά δύσκολο για τον λήπτη των αποφάσεων να αποδώσει µια απόφαση, όταν αυτή έρχεται σε αντίθεση µε αυτές τις εκφρασµένες απόψεις, Εξαιτίας αυτής της ανασταλτικής κατάστασης, τα άτοµα ενδέχεται να θεωρήσουν ότι ο λήπτης των αποφάσεων που εναντιώνεται στις απόψεις τους, δρα µε έναν αυστηρό και απολυταρχικό τρόπο. Οι Greenberg & Folger (1983, p.246) διατύπωσαν ότι «η απουσία µιας συµµετοχικής διαδικασίας εύκολα οδηγεί στην αντίληψη ότι η λήψη της απόφασης από τον ιθύνοντα έγινε χωρίς πολύ σκέψη, ενώ αντίθετα η συµµετοχή µπορεί να συνεισφέρει στην αντίληψη ότι η απόφαση ελήφθη µετά από στοχαστική κρίση». δ) Ελάττωση δυσλειτουργικής συµπεριφοράς. Η συµµετοχή στην προϋπολογιστική διαδικασία δίνει στα άτοµα την νοµιµότητα να συζητούν θέµατα του οργανισµού µε τους προϊσταµένους και παρέχει ένα περιβάλλον στο οποίο τα άτοµα µπορούν να ανταλλάσουν πληροφορίες και ιδέες για την επίλυση προβληµάτων και να συµφωνήσουν σχετικά µε τις µελλοντικές πράξεις. Μπορεί η συµµετοχή στο προϋπολογίζειν να είναι δυνητικά χρήσιµη, η αποτελεσµατικότητά της όµως απαιτεί εποικοδοµητική συνεργασία ανάµεσα στα µέλη του οργανισµού. Επίσης, ο Milani (1975) αναδεικνύει ότι η συµµετοχή σχετίζεται θετικά µε τη στάση των ατόµων τόσο προς την εργασία όσο και προς την επιχείρηση. Τέλος, στο πεδίο της ικανοποίησης από την εργασία (job satisfaction), έχουν αναφερθεί αποτελέσµατα που δείχνουν την θετική της συσχέτιση µε τη συµµετοχή.
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΧΑΛΑΡΟΤΗΤΑ ( BUDGETARY SLACK)
Η χαλαρότητα µπορεί να ορισθεί γενικά ως πόροι και προσπάθεια που διοχετεύονται σε δραστηριότητες οι οποίες δεν µπορούν να δικαιολογηθούν εύκολα σε όρους συνεισφοράς στους στόχους του οργανισµού. Ένας προϋπολογισµός περιέχει χαλαρότητα όταν οι µάνατζερ των διαφόρων µονάδων της επιχείρησης έχουν θέσει σκοπίµως τους προϋπολογιστικούς στόχους σε χαµηλότερο επίπεδο από ότι προτείνει η καλύτερη πρόβλεψη για το µέλλον, µε σκοπό να γίνει πιο εύκολη η επίτευξη του προϋπολογισµού. Αντίθετα, µικρό ποσοστό χαλαρότητας έχει ένας προϋπολογισµός αν η πιθανότητα να εκπληρωθεί είναι σχετικά χαµηλή ή αν απαιτείται σοβαρή προσπάθεια και ένας υψηλός βαθµός αποδοτικότητας για την ολοκλήρωσή του. Εγείρεται το ερώτηµα, ποιός ο λόγος για την ύπαρξη χαλαρότητας. Τι πλεονεκτήµατα αποκτούν οι µάνατζερ δηµιουργώντας χαλαρότητα στους προϋπολογισµούς τους; Οι µάνατζερ ωφελούνται µε διάφορους τρόπους από την ύπαρξη χαλαρότητας. Η χαλαρότητα τους προστατεύει στην περίπτωση απρόβλεπτων ενδεχόµενων και βελτιώνει την πιθανότητα εκπλήρωσης των στόχων του προϋπολογισµού. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνεται η πιθανότητα αποδοχής µιας ευµενούς εκτίµησης και ευνοϊκής αµοιβής. Η δηµιουργία χαλαρότητας, ως ένα µέσο προστασίας από τη δυνητική «καθίζηση» ενός ασαφούς µέλλοντος, είναι ιδιαίτερα πολύτιµη σε επιχειρήσεις που αντιµετωπίζουν τον προϋπολογισµό ως µια ισχυρή δέσµευση του µάνατζερ προς τον οργανισµό και χρησιµοποιούν τον προϋπολογισµό ως το πρωταρχικό εργαλείο για την εκτίµηση της απόδοσης της διοίκησης. Η ύπαρξη χαλαρότητας αυξάνει της πιθανότητες εκπλήρωσης των στόχων του προϋπολογισµού µε συνέπεια την αποφυγή παρεµβάσεων από την υψηλή διοίκηση και, µε την ίδια λογική, µειώνει τον κίνδυνο της απόλυσης. Η προϋπολογιστική χαλαρότητα δηµιουργείται λόγω ατελειών στην διαδικασία κατανοµής των πόρων του οργανισµού. Τέτοιες ατέλειες αποτελούν ένα εγγενές αποτέλεσµα ενός συνδυασµού παραγόντων, όπως η διαπραγµάτευση κατά τη διαδικασία κατάρτισης και µορφοποίησης του προϋπολογισµού. Το µέγεθος της χαλαρότητας µε την πάροδο του χρόνου εξαρτάται από την κερδοφορία της επιχείρησης, την ανάπτυξη των πωλήσεών της, καθώς και διάφορους άλλους παράγοντες που σχετίζονται µε την συµπεριφορά. Υποτίθεται ότι το κόστος µιας επιχείρησης, η οποία είναι επιτυχηµένη στον τοµέα της, θα τείνει να αυξηθεί εξαιτίας της χαλαρότητας, ceteris paribus (αν όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες που επηρεάζουν το κόστος παραµείνουν σταθεροί). Παρόλα αυτά, σε δύσκολους καιρούς, η εταιρία µπορεί να βρει εναλλακτικούς τρόπους µείωσης του κόστους (χρήση της χαλαρότητας) και το ποσό της µείωσης αποτελεί συνάρτηση του ποσού της χαλαρότητας η οποία ήδη βρίσκεται στο όλο σύστηµα. Η ύπαρξη της προϋπολογιστικής χαλαρότητας έχει ως επίπτωση τα κέρδη της επιχείρησης να µην είναι τα βέλτιστα δυνατά, αφού η υπολογιζόµενη συνάρτηση κόστους δεν είναι η µικρότερη δυνατή. Η χαλαρότητα αυτή καθεαυτή όµως δεν είναι απαραίτητα ανεπιθύµητη. Η αξία της χαλαρότητας εξαρτάται από τον τρόπο χρήσης της. Η αξιοποίηση της χαλαρότητας, ούτως ώστε να αποφέρει απτά ή µη απτά οφέλη για τον οργανισµό, εξαρτάται από τον κάθε µάνατζερ ατοµικά. Αν ο οργανισµός περιµένει από έναν µάνατζερ να µην κάνει κάτι περισσότερο από ό, τι το επίσηµο σύστηµα ελέγχου του οργανισµού τον υποχρεώνει, είναι εξαιρετικά πιθανό ο µάνατζερ να αποδεχθεί αυτό το µοντέλο και να χρησιµοποιήσει την προϋπολογιστική χαλαρότητα για να εκπληρώσει τους προσωπικούς του στόχους οι οποίοι δεν συνάδουν απαραίτητα µε αυτούς της επιχείρησης. Αν το σύστηµα ελέγχου δίνει µεγάλη βαρύτητα στη συµπεριφορά, υπάρχει υψηλή πιθανότητα ο µάνατζερ να ικανοποιήσει τους προσωπικούς του στόχους εντός του συστήµατος χωρίς την ανάγκη δηµιουργίας χαλαρότητας. Η προϋπολογιστική χαλαρότητα λειτουργεί επίσης ως ένας µηχανισµός σταθεροποίησης της δυνατότητας απόκρισης του συστήµατος του οργανισµού στη µεγάλου εύρους µεταβλητότητα που ενυπάρχει στο περιβάλλον της επιχείρησης.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΖΕΙΝ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Γίνεται αντιληπτό ότι η επίδραση της συµµετοχής στην προϋπολογιστική διαδικασία στα αποτελέσµατα της επιχείρησης µπορεί να είναι θετική υπό κάποιες συνθήκες και αρνητική υπό άλλες. Ο εσφαλµένος υπολογισµός των συνθηκών υπό τις οποίες η συµµετοχή βελτιώνει τα αποτελέσµατα, έναντι αυτών όπου αδυνατεί να λειτουργήσει θετικά, µπορεί να δικαιολογήσει τα αντικρουόµενα ευρήµατα των ερευνητών. Τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι για την έλευση των θετικών επιπτώσεων της συµµετοχής, αυτή πρέπει να είναι ουσιαστική και πραγµατική καθώς και ότι οι συµµετέχοντες να έχουν την ικανότητα (και το πράττουν) να επηρεάζουν τα τελικώς συµφωνηθέντα σχέδια και προϋπολογισµούς. Αν πρόκειται να υιοθετηθεί το σύστηµα της συµµετοχής και της διαπραγµάτευσης του προϋπολογισµού, είναι αδήριτη ανάγκη η διαδικασία του σχεδιασµού να αρχίσει αρκετά νωρίς, ούτως ώστε να υπάρχει περιθώριο για την ολοκλήρωση της διαπραγµάτευσης πριν από την έναρξη της περιόδου στην οποία αναφέρεται ο προϋπολογισµός. Η χειρότερη περίπτωση είναι η επιβολή του προϋπολογισµού εξαιτίας ανολοκλήρωτων διαπραγµατεύσεων σε συνδυασµό µε την αρχή της νέας οικονοµικής περιόδου. ∆ιότι στην κατάσταση αυτή, όχι µόνο έχουµε ύπαρξη καθαρής ψευδοσυµµετοχής αλλά και τα άτοµα ενδέχεται να αποθαρρυνθούν ακόµα περισσότερο από το αν δεν είχαν λάβει καθόλου µέρος στην προϋπολογιστική διαδικασία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ 1) Σαρσέντης, «∆ιοικητική Λογιστική: Σχεδιασµός, Έλεγχος, Λήψη Αποφάσεων», Σταµούλης. 2) Μπέλλας Αθ., Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών, Σημειώσεις στο μάθημα Σύνταξη Προϋπολογισμού & Έλεγχος του ΠΜΣ ΜΒΑ Νέες Αρχές στην Δ/κηση Επ. 3) Σάνδρα Κοέν, Λέκτορας Λογιστικής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, παράδειγμα κατάρτισης συνολικού προϋπολογισμού. 4) Σάνδρα Κοέν, Λέκτορας Λογιστικής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σημειώσεις: Οι προϋπολογισμοί ως εργαλείο προγραμματισμού 5) Ανθή Βλάσση-Ευγενία Μαγκλάρα – Βότης Κ., Πρακτικές προϋπολογισμού και τυποποιημένης κοστολόγησης στη Νέα Ζηλανδία και τη Βρετανία.
ΞΕΝΗ 1) Sammer Joanne (September 1997), “Seven Ways to Build Better Budgets”, Controller Magazine 2) Wilson R.M.S. (1983), “Cost Control Handbook”, Gower PublishingΒ. Ν. 3) Dermer J.D., (1977), “Management Planning and Control Systems”,Irwin, Homewood. 4) Horngren, Datar, Foster (2003), “Cost Accounting: A Managerial Emphasis”, 11th Edition, Prentice Hall
ΑΡΘΡΑ 1) Brian Carpenter; Laura Ellis, The National Public Accountant; Aug 2000 2) Bohannon, John; Edwards, Don, Budgeting for the future: Why firms need to forcast and budget their cash flows, Journal of Property Management; May/Jun 1993, 3) Fhris Guilding, Dawne Lamminmaki, Colin Drury, Cash budgeting, The International Journal of Accounting 4) Stephen C. Hansen, David T. Otley, Wim A. Van der Stedec, Budgeting and Standard Costing Practices in New Zealand and the United Kingdom, May 2003 5) Wim A. Van der Stede, Practice Developments in Budgeting: An Overview and Research Perspective, Management Accounting Research, 2001 6) Razek, Joseph R., Measuring ‘tight budgetary control, Nonprofit World; Mar/Apr 1989 7) Schwartz, Marlyn A., Gain Control Of Your Organization’s Finances: Cash Budgets, The National Public Accountant; Dec 1991 8) Jan F. Jacobs, Budgeting and Budgetary Control
Η παρούσα εργασία με τίτλο «Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Entrepreneurship) & Δημιουργία θέσεων εργασίας (Green-collar jobs), εκπονήθηκε στο πλαίσιο απόκτησης του Μεταπτυχιακού Διπλώματος στις Νέες Αρχές Διοίκησης των Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών. Εφαλτήριο για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, αποτελεί η ανάγκη εύρεσης νέων επιχειρηματικών τομέων δράσης, η προστασία και ευαισθησία για το περιβάλλον και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, σταθερών στο χρόνο. Κύριος στόχος της είναι, να παρουσιάσει την πραγματική σημερινή κατάσταση, αναφορικά με την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, τις επιχειρηματικές ευκαιρίες που ανακύπτουν μέσα από αυτήν, καθώς και τη βιώσιμη κοινωνική ανάπτυξη. Για την πραγμάτωση του στόχου αυτού, παρουσιάζονται αναλυτικά οι αναδυόμενες ευκαιρίες για επιχειρηματική δράση. Η ανάθεση και επίβλεψη της διπλωματικής εργασίας έγινε από τον Αναπληρωτή Καθηγητή του τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών, Κο Αναστασόπουλο Γεώργιο. Στο πρώτο κεφάλαιο, γίνεται εισαγωγή και αποσαφήνιση των όρων της Πράσινης Επιχειρηματικότητας, καθώς και των επιμέρους θεμάτων που αυτή παρουσιάζει. Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζεται το αντικείμενο της Πράσινης Επιχειρηματικότητας, τον τρόπο που αυτή μπορεί να ασκηθεί στους τέσσερις τομείς της οικονομίας, η συνειδητοποίηση της «γέννησης» ενός νέου τύπου επιχειρηματία και η θέση της Ελλάδας στο τομέα της πράσινης επιχειρηματικότητας. Στο τρίτο κεφάλαιο, αναφέρεται η δυνατότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για υποκατάσταση των συμβατικών στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο, ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας, τα οικονομικά, και περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από αυτή, ποιες είναι και πως διαμορφώνονται οι πράσινες θέσεις εργασίας και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται ο πράσινος μισθός, μέσα από πραγματικά στοιχεία και έρευνες. Στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα σημερινά στοιχεία που ισχύουν για άσκηση της πράσινης επιχειρηματικότητας, αποτυπώνεται η πραγματικότητα αναφορικά με τη δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας και γίνεται εφαρμογή της P.E.S.T.E.L. ανάλυσης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στο πέμπτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα οικονομικά εργαλεία και κάποιοι από τους τρόπους χρηματοδότησης της πράσινης επιχειρηματικότητας, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη των εταιριών, καθώς και οι πράσινες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται και μπορούν να δημιουργηθούν, μέσω άσκησης δράσης στους τομείς της πράσινης επιχειρηματικότητας. Στο έκτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η εμπειρική ανάλυση άσκησης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Future Leaders 2010 της HayGroup για τον ΜΚΟ Εταιρία Προστασίας Πρεσπών. Παρατίθενται τα συμπεράσματα, καθώς και οι τρόποι άσκησης πράσινης επιχειρηματικότητας από διάφορους φορείς. Στο έβδομο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα και τη συγγραφή της διπλωματικής εργασίας, όπου επιβεβαιώνουν την ανάγκη για επέκταση, βελτίωση, αλλαγή του επιχειρηματικού τοπίου, τους προβληματισμούς που εγείρει και την πεποίθηση της αποτελεσματικής χρησιμοποίησης μέσων και μεθόδων για πράσινη επιχειρηματικότητα και δημιουργία θέσεων εργασίας.
The present Thesis, titled “Green Entrepreneurship and Creation of Green – collar jobs”, developed for the Postgraduate Diploma in the New Principles of Business Administration of University of Patras. This assignment was supervised by Mr. George Anastasopoulos, Professor of Business Administration at University of Patras. The objectives of this thesis include the necessity for the protection and sensitivity of the environment while identifying stable entrepreneurial opportunities resulting in sustainable social development. The main objective is to present the actual current situation regarding the need for environmental protection, business opportunities that arise through this and sustainable social development. To realize this objective, detailing the emerging opportunities for entrepreneurial action. In the first chapter, Green Entrepreneurship will be defined and specific terms and potential issues will be explored. The second chapter defines the purpose of Green Entrepreneurship and how it can be implemented in the four sectors of the economy. More specifically it describes a new type of entrepreneur and Greece’s position in the field of Green entrepreneurship. The third chapter details the value of renewable energy not only in Greece, but worldwide. The profound economic and environmental benefits of new green collar jobs are explored and the structure and implementation of green collar jobs are explained. The fourth chapter presents the current knowledge and research of the Green entrepreneurship through implementation of a PESTEL analysis of renewable energy sources and how it can create new green jobs. The fifth chapter details the economic tools and financing options to allow Green Entrepreneurship to succeed. Its central point is that it is a social responsibility for companies to create green collar jobs. The sixth chapter presents the empirical analysis exercise corporate social responsibility, held under the Future Leaders 2010 program of HayGroup of the NGO Society for the Protection of Prespa. Present the findings and the procedures for carrying Green Entrepreneurship by various organizations. The seventh chapter ends this paper with the research findings and proposals for successful implementation. In conclusion, there is great need for the expansion, improvement, and change of the business landscape. Green Entrepreneurship will inevitably face certain challenges, but these challenges can be solved with effective tools to yield the creation of green collar jobs.
Keywords: Green Entrepreneurship, Renewable Energy Sources, Green collar jobs, environment, corporate social responsibility
Να έχεις ή να είσαι; Erich Fromm – Έριχ Φρόμ, Ψυχολόγος – Κοινωνιολόγος
Ένας πατέρας με οικονομική άνεση, θέλοντας να διδάξει στο γιο του τι σημαίνει φτώχεια, τον πήρε μαζί του για να περάσουν λίγες μέρες στο χωριό, σε μια οικογένεια που ζούσε στο βουνό. Πέρασαν τρεις μέρες και δυο νύχτες στην αγροικία. Καθώς επέστρεφαν στο σπίτι, μέσα στο αυτοκίνητο, ο πατέρας ρώτησε το γιο του: «Πώς σου φάνηκε η εμπειρία;» «Ωραία», απάντησε ο γιος με το βλέμμα καρφωμένο στο κενό. «Και τι έμαθες;», συνέχισε με επιμονή ο πατέρας. Ο γιος απάντησε:
Εμείς έχουμε έναν σκύλο, ενώ αυτοί τέσσερις.
Εμείς διαθέτουμε μια πισίνα που φτάνει μέχρι τη μέση του κήπου, ενώ αυτοί ένα ποτάμι δίχως τέλος, με κρυστάλλινο νερό, μέσα και γύρω από το οποίο υπάρχουν και άλλες ομορφιές.
Εμείς εισάγουμε φαναράκια από την Ασία για να φωτίζουμε τον κήπο μας, ενώ αυτοί φωτίζονται από τα αστέρια και το φεγγάρι.
Η αυλή μας φτάνει μέχρι το φράχτη, ενώ η δική τους μέχρι τον ορίζοντα.
Εμείς αγοράζουμε το φαγητό μας , ενώ αυτοί , σπέρνουν και θερίζουν γι αυτό.
Εμείς ακούμε CDs. Αυτοί απολαμβάνουν μια απέραντη συμφωνία από πουλιά, βατράχια, και άλλα ζώα. Και όλα αυτά διακόπτονται που και που από το ρυθμικό τραγούδι του γείτονα που εργάζεται στο χωράφι.
Εμείς μαγειρεύουμε με ηλεκτρική κουζίνα. Αυτοί ότι τρώνε, έχει αυτή τη θεσπέσια γεύση, μια και μαγειρεύουν στα ξύλα.
Εμείς, για να προστατευθούμε, ζούμε περικυκλωμένοι από έναν τοίχο με συναγερμό. Αυτοί ζουν με τις ορθάνοιχτες πόρτες τους, προστατευμένοι από τη φιλία των γειτόνων τους.
Εμείς ζούμε «καλωδιωμένοι» με το κινητό, τον υπολογιστή, την τηλεόραση. Αυτοί, αντίθετα, «συνδέονται» με τη ζωή, τον ουρανό, τον ήλιο, το νερό, το πράσινο του βουνού, τα ζώα τους, τους καρπούς της γης τους, την οικογένειά τους.
Ο πατέρας έμεινε έκθαμβος από τις απαντήσεις του γιου του. Και ο γιος ολοκλήρωσε με τη φράση: «Σ’ ευχαριστώ, μπαμπά, που μας δίδαξες πόσο φτωχοί είμαστε.»
Συντομογραφίες
ΑΠΕ: Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΚΑΠΕ: Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Φ/Β: Φωτοβολταϊκά ΕΚΕ: Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ΕΠΠ: Εταιρία Προστασίας Πρεσπών ΕΕΔΕ: Ελληνική Εταιρία Διοίκησης Επιχειρήσεων ΜΚΟ: Μη Κυβερνητικός Οργανισμός
Κεφάλαιο Πρώτο
Πρόλογος
Το επίθετο «πράσινο», έχει πλέον αρχίσει και συνοδεύει λέξεις όπως επιχειρηματικότητα, επιχείρηση, εργασία, βιωσιμότητα, μισθός. Διακρίνεται η απαραίτητη εφαρμογή της «οικολογικής ηθικής», της ύπαρξης της «περιβαλλοντικής ευθύνης». Στο προπόνα αυτών, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη αποσαφήνισης κάποιων βασικών όρων και εννοιών που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανοικοδόμηση μιας πράσινης δράσης που θα στηριχτεί σε σαφή και δυνατά θεμέλια.
Επεξήγηση Όρων
Επιχειρηματικότητα (Entrepreneurship) είναι η προσπάθεια μετατροπής της πρωτοβουλίας σε αποτέλεσμα και από αυτή τη διαδικασία να προκύψει και οικονομικό κέρδος. Περιλαμβάνει σαν βήματα την καινοτομία, την ηγεσία, τη διαχείριση και την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας. Στην Ελλάδα θεωρείται από επιχειρηματικούς και οικονομικούς κύκλους αναγκαίο να γίνει μια προσπάθεια ένταξής της στην εκπαίδευση , με το σκεπτικό πως βοηθάει στην ανάπτυξη της παιδείας, της οικονομίας και της κοινωνίας. Υπάρχουν Οργανισμοί που προάγουν την επιχειρηματικότητα σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, όπως το Α (Junior Chamber International), η JADE, η EUROPEN και άλλοι. Νέες μορφές επιχειρηματικότητας είναι η κοινωνική, νεανική, γυναικεία επιχειρηματικότητα. Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Entrepreneurship) είναι µια αναδυόµενη µορφή οικονοµικής δραστηριότητας, που εστιάζεται σε δύο βασικές ανάγκες των σύγχρονων πολιτών και κοινωνιών: α) στην ποιότητα της ζωής και β) στην απαίτηση για τη διατήρηση και την ήπια αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. Η αντιµετώπιση των επερχόµενων περιβαλλοντικών προκλήσεων αναδεικνύει ολοένα και περισσότερο την σηµασία «πράσινων» προϊόντων και υπηρεσιών που αναµένεται να υιοθετούνται από τους πολίτες λόγω:
της ολοένα πιο απαιτητικής και αυστηρής κοινοτικής και εθνικής νοµοθεσίας
της τεχνολογικής εξέλιξης και των αυξανόµενων επενδύσεων στον τοµέα των «καθαρών» τεχνολογιών και των εγκαταστάσεων αντιρρύπανσης (ενίσχυση της ανάπτυξης και τη διάδοση των τεχνολογιών του περιβάλλοντος)
του γεγονότος της ανάπτυξης σε τοµείς σχετικούς µε την αποτελεσµατικότερη διαχείριση και παραγωγή ήπιων µορφών ενέργειας, αειφορική διαχείριση, την προστασία και την ανάδειξη ευαίσθητων οικοσυστηµάτων, τη βιολογική γεωργία.
Οι δραστηριότητες των «πράσινων» επιχειρήσεων µπορούν να καλύπτουν όλους τους τοµείς της οικονοµίας : • Πρωτογενή (βιολογικά προϊόντα, βιοποικιλότητα) • Δευτερογενή (Τρόφιµα, Χειροτεχνία, Ανακύκλωση) • Τριτογενή (εµπόριο πράσινων προϊόντων) • Τεταρτογενή (επικοινωνία, προβολή, πιστοποίηση)
Βιωσιμότητα (Sustainability) (ή αειφορία) είναι ένα πρότυπο παραγωγής το οποίο στοχεύει στο καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το φυσικό περιβάλλον, τόσο στο παρόν όσο και στο αόριστο μέλλον. Βασικό της στοιχείο είναι η ισορροπία μεταξύ παραγωγής αγαθών και πρώτης ύλης (που δαπανήθηκε για να επιτευχθεί η παραγωγή). Στόχος των βιώσιμων διαδικασιών είναι να επιτύχουν περισσότερη παραγωγή με μικρότερη δαπάνη πρώτης ύλης, γι’ αυτό η βιωσιμότητα αναφέρεται μαζί με την ανακύκλωση, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και τον βιοκλιματικό σχεδιασμό. Η βιωσιμότητα υπονοεί ότι οι φυσικοί πόροι υφίστανται εκμετάλλευση με ρυθμό μικρότερο από αυτόν με τον οποίον ανανεώνονται, διαφορετικά λαμβάνει χώρα περιβαλλοντική υποβάθμιση. Θεωρητικά, το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης είναι η ανικανότητα του γήινου οικοσυστήματος να υποστηρίξει την ανθρώπινη ζωή (οικολογική κρίση).
Αειφόρος ανάπτυξη (Sustainable Development) (ή βιώσιμη ανάπτυξη), αναφέρεται στην οικονομική ανάπτυξη που σχεδιάζεται και υλοποιείται λαμβάνοντας υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιωσιμότητα. Γνώμονας της αειφορίας είναι η μέγιστη δυνατή απολαβή αγαθών από το περιβάλλον, χωρίς όμως να διακόπτεται η φυσική παραγωγή αυτών των προϊόντων σε ικανοποιητική ποσότητα και στο μέλλον. Η έννοια της αειφορίας, συναρτάται με την υποχρέωση της παρούσας γενεάς να παραδώσει στις επερχόμενες γενιές το φυσικό κεφάλαιο του Πλανήτη σε καλύτερη κατάσταση από αυτή που το παρέλαβε. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός πρέπει η αίσθηση του σεβασμού προς το περιβάλλον να στηρίζεται σε μια εδραιωμένη αντίληψη κοινωνικής δικαιοσύνης και σεβασμού προς τον συνάνθρωπο. Η βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει, ανάπτυξη των παραγωγικών δομών της οικονομίας, παράλληλα με τη δημιουργία υποδομών για μία ευαίσθητη στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και στα οικολογικά προβλήματα. Στην έννοια της αειφορίας βασίζεται η αειφόρος ανάπτυξη, η οποία αποτελεί προτεραιότητα σε διεθνές επίπεδο. Θέματα – κλειδιά της αειφόρου ανάπτυξης περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τον αγώνα για την εξάλειψη της φτώχειας, τον ρόλο του πολίτη, την ειρήνη, την υπευθυνότητα, τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υγεία, την ισότητα των φύλων, την πολιτιστική ποικιλότητα, τα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα, την προστασία του περιβάλλοντος, τη διαχείριση των φυσικών πόρων, τη βιοποικιλότητα, κλπ. Δηλαδή, η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης είναι κατά πολύ ευρύτερη από την προστασία του περιβάλλοντος, αφού περιλαμβάνει αντικείμενα κοινωνικής και οικονομικής χροιάς. Η μετάβαση από την περιβαλλοντική συνείδηση στην αειφορική ανάπτυξη σε μια κοινωνία δε μπορεί να είναι άμεση αλλά σταδιακή. Εξ αυτού προκύπτει, ότι η ανάπτυξη μιας αειφορικής κοινωνίας πρέπει να θεωρηθεί ως μια συνεχής διαδικασία μάθησης που ερευνά θέματα και διλήμματα, όπου οι σωστές απαντήσεις και λύσεις μπορεί να αλλάξουν όσο η εμπειρία μας αυξάνεται.
Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (Corporate Social Responsibility) είναι η αυτοδέσμευση μιας επιχείρησης ότι θα τηρήσει ορισμένους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς όρους κατά την άσκηση των οικονομικών δραστηριοτήτων της. Είναι δε το αποτέλεσμα εθελοντικών συμφωνιών. Η ιδέα της ΕΚΕ, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ξεκίνησε ουσιαστικά τον Ιούλιο του 2001 με την υιοθέτηση της Πράσινης Βίβλου που αποτέλεσε το πλαίσιο. Στην Ελλάδα ιδρύθηκε το «Ελληνικό Δίκτυο για την ΕΚΕ ». Το τελευταίο διάστημα η ΕΤΕ αρχίζει να ενσωματώνεται στις προτεραιότητες των ελληνικών επιχειρήσεων και η κλασσική θεωρία του Milton Friedman, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Chicago, «οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά και δραστηριότητα της επιχείρησης που δεν έχει στόχο την κερδοφορία, θέτει σε κίνδυνο και διαταράσσει ολόκληρο το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα», χάνει έδαφος.
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) οι μη ορυκτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, κυμάτων, παλίρροιας, βιομάζα, βιοαέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού), που υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό περιβάλλον, που δεν εξαντλούνται αλλά διαρκώς ανανεώνονται και που δύνανται να μετατρέπονται σε ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης τους οφείλεται σε δύο λόγους: i) την επίλυση του ενεργειακού προβλήματος, αφού τα αποθέματα συμβατικών πηγών ενέργειας εξαντλούνται και ii) το ότι πρόκειται για φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις.
Γενικότερος στόχος της Ευρωπαϊκής ένωσης, είναι να αυξήσει την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό προϋποθέτει αύξηση της απόδοσης των συστημάτων κατανάλωσης ενέργειας που χρησιμοποιούνται σήμερα. Οι προβλέψεις για τη χρήση ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνουν ότι έχουμε ενεργειακά αποθέματα για 200 χρόνια με βάση τον τωρινό λόγο αποθέματος/παραγωγής.
Εισαγωγή
H παγκόσμια ανάπτυξη που συνεπάγεται την αύξηση των αναγκών του ανθρώπου, κινείται με γοργούς ρυθμούς και με ανάλογους ρυθμούς αυξάνονται και οι επιπτώσεις της στο φυσικό περιβάλλον, δηλαδή η ανεξέλεγκτη καταστροφή του και η κατασπατάληση των φυσικών πόρων από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τον ανθρώπινο καταναλωτισμό. Θεωρώντας δεδομένο ότι η ανάπτυξη του σύγχρονου κόσμου δεν μπορεί να επιβραδυνθεί, αλλά ότι είναι δυνατός ο εξορθολογισμός του τρόπου επίτευξης της ανάπτυξης, η διεθνής κοινότητα ασχολείται όλο και περισσότερο με το ζήτημα της αειφόρου ανάπτυξης. H κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης είναι πλέον η μόνη λύση στην αντιμετώπιση του τεράστιου αυτού προβλήματος που έχει προκύψει. Η προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται αναμφίβολα στο πεδίο σύγκρουσης των οικονομικών και των οικολογικών ενδιαφερόντων. Μια πρώτη αντιμετώπιση του προβλήματος θέτει διλημματικά το ερώτημα αν σκοπός των επιχειρήσεων είναι η οικονομική ανάπτυξη σε βάρος του περιβάλλοντος ή οικολογική πολιτική σε βάρος της οικονομικής ανάπτυξης. Όπως γίνεται εύκολα εμφανές, η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί στην πραγματικότητα προϋπόθεση και όχι αντίπαλο της οικονομικής ανάπτυξης. Για την επίτευξη αυτού του στόχου απαιτείται μια θεμελιώδης μετάβαση από το «σύνηθες επιχειρείν» (business as usual) που προωθεί τη διαχείριση του περιβάλλοντος μετά από την καταστροφή του, προς μια βιοκεντρική προσέγγιση. Είναι γεγονός πως η πράσινη ανάπτυξη τροφοδοτεί πολλές ευκαιρίες για εργασία στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των ανερχόμενων τεχνολογιών, των πράσινων κτιρίων, των πράσινων μεταφορών, των αναπτυξιακών έργων και της ενεργειακής αποδοτικότητας. Θέσεις εργασίας που δεν υπήρχαν πριν ούτε σαν ορισμός, ούτε σαν αριθμός.
Τα χαρακτηριστικά της σημερινής κατάστασης Κλιματική αλλαγή “Το περιβάλλον δεν μας ανήκει, το δανειζόμαστε από τις επόμενες γενιές και οφείλουμε να το παραδώσουμε κατάλληλο για διαβίωση.” Όμιλος ΤΙΤΑΝ, «Εταιρικές Αξίες και Κώδικας Δεοντολογίας Ομίλου»
Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα είναι η μεταβολή του κλίματος και συγκεκριμένα η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Σημειώνεται ότι μεταβολές στο κλίμα της γης παρατηρήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του πλανήτη. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι ενώ παλαιότερα οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας οφείλονταν κυρίως σε φυσικές αιτίες, σήμερα η μεταβολή αποδίδεται κατά κύριο λόγο στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο κύριος ένοχος είναι το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπεται από την καύση των ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και τη κάλυψη σχεδόν του 75% των ενεργειακών αναγκών. Τα σημερινά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι κατά 30% υψηλότερα από τα επίπεδα πριν τη βιομηχανική επανάσταση. Παράλληλα με την υπογραφή του 1997 του πρωτοκόλλου του Κιότο για την αλλαγή του κλίματος ενισχύθηκε η σημασία της περιβαλλοντικής διάστασης και των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης στην κοινωνική ενεργειακής πολιτική. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μια από τις πιο συνηθισμένες πολιτικές που χρησιμοποιούνται σήμερα για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ρύπανσης είναι η επιβολή του αποκαλούμενου πράσινου ή περιβαλλοντικού φόρου. Η ιδέα της χρησιμοποίησης της φορολογίας ως μέσου για την προστασία του περιβάλλοντος προτείνει ότι το πρόβλημα των εξωτερικών οικονομικών επιδράσεων (externalities) θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί με την επιβολή ενός φόρου ίσου με την πρόσθετη δαπάνη της περιβαλλοντικής ζημίας, αλλά η πρόταση αυτή άρχισε να εφαρμόζεται μόλις τη δεκαετία του ’70. Σύμφωνα με τα παραπάνω, ένας φόρος επιβάλλεται σε ένα προϊόν που βλάπτει το περιβάλλον ή σε ένα συμπληρωματικό προϊόν του σε μια προσπάθεια να μειωθεί η παραγωγή ή η κατανάλωσή του . Ωστόσο πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι οι φόροι ρύπανσης δημιουργούν περαιτέρω προβλήματα που οδηγούν στην αδυναμία επίτευξης των κυβερνητικών στόχων και τη βιώσιμη ανάπτυξη .
Επιχειρηματικότητα και Περιβάλλον ”Οι επιλογές που θα κάνουμε τα επόμενα έτη θα καθορίσουν την αύξηση του πληθυσμού για μεγάλο διάστημα του επόμενου αιώνα, θα καθορίσουν κατά πόσο η βλάβη του περιβάλλοντος θα επιταχυνθεί ή θα επιβραδυνθεί, ίσως ακόμη και να καθορίσουν το μέλλον της γης ως κατοικίας του ανθρώπου.” Dr. Nafis Sadik, Δ/ντής Ταμείου για τον πληθυσμό του ΟΗΕ Με την έναρξη του 21ου αιώνα βρεθήκαμε αντιμέτωποι με το φαινόμενο να έρχονται στην επικαιρότητα όλο και πιο συχνά θέματα που άπτονται των επιπτώσεων των δραστηριοτήτων του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον. Θέματα, όπως η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας (global warming), βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη των ειδησεογραφικών πρακτορείων. H διαφορά σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες έγκειται στο ότι τα θέματα αυτά έχουν πάψει, πλέον, να απασχολούν μόνο την ερευνητική κοινότητα αλλά αποτελούν αντικείμενο έντονου προβληματισμού τόσο για τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς όσο και για τις τοπικές κοινωνίες. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ενδεικτικά, είναι αποτέλεσμα της ραγδαίας ανάπτυξης του σύγχρονου δυτικού κόσμου καθώς και της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης που παρουσιάζουν αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ινδία και η Kίνα, τα τελευταία χρόνια. Οι επιχειρήσεις εκείνες οι οποίες θα καταφέρουν να διαχειριστούν και να αμβλύνουν την έκθεσή τους στους κινδύνους που επιφέρει η κλιματική αλλαγή, ενώ παράλληλα θα αναζητήσουν νέες ευκαιρίες για κέρδη, θα αναπτύξουν ένα πολύ σοβαρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (competitive advantage). Βαθμιαία τα περιβαλλοντικά αγαθά γίνονται οικονομικά αγαθά και αποτελούν πεδίο δράσης των επιχειρήσεων. Το περιβάλλον δεν θεωρείται πια για την οικονομία ως άπειρος και ανεξάντλητος πόρος, ως διαρκώς ανανεώσιμος και αυτό-αειφορικός συντελεστής παραγωγής. Έτσι, μαζί με την οικονομική στενότητα, βιώνουμε και την περιβαλλοντική. Στο παραγωγικό κόστος προστίθεται και το περιβαλλοντικό κόστος, καθώς αρχίζει να αποτιμάται το κόστος όχι μόνον με τις επιταγές των νόμων, αλλά και ως αμιγώς οικονομικό κόστος, άμεσα ή έμμεσα υπολογίσιμο. Η περιβαλλοντική παράμετρος υπολογίζεται τόσο σαν ευκαιρία μείωσης του παραγωγικού κόστους, όσο και σαν θετική αξία τελικού προϊόντος. Το κόστος της αειφορίας συνυφαίνεται με το κέρδος μέσα από την συνάρτηση της κοινωνικής ευημερίας με την κατανομή του προϊόντος . Η αγορά και η παραγωγική μεθοδολογία προοδεύουν. Η εναλλακτική (μη συμβατική) θεώρηση της παραγωγικότητας, της χρησιμότητας και της ικανοποίησης των καταναλωτών είναι προ των πυλών. Η οικονομία ηθελημένα ή αθέλητα παρακολουθεί τις ανάγκες και την ποιοτική μετατόπιση της ζήτησης στις αναπτυγμένες οικονομίες. Μέσα από τις ευκαιρίες της αγοράς επανεγγράφονται με νέους όρους παραδοσιακές μορφές επιχειρηματικών δράσεων. Η Πράσινη Επιχειρηματικότητα ανταποκρίνεται έτσι στα αιτήματα για ανάπτυξη με τοπικό χρώμα. Η επιχειρηματικότητα αυτή προσαρμόζεται σ’ όλες τις κλίμακες και τις διαβαθμίσεις της σύγχρονης οικονομίας. Στον τομέα του περιβάλλοντος μπορούν και δραστηριοποιούνται και μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις. Αυτές αποτελούν τον τομέα της πράσινης βιομηχανίας και της πράσινης παροχής υπηρεσιών. Παράλληλα όμως οι αναλογίες του «μικρού που είναι όμορφο» βρίσκουν εδώ την κύρια έκφρασή τους, μέσα στην μικρή κλίμακα της πράσινης επιχειρηματικότητας. Η μικρή κλίμακα είναι αυτή που αναδεικνύει την τοπικότητα, την παραδοσιακότητα και την ηπιότητα με όρους ποιότητας και προστασίας του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς . Οι δύο βασικοί κλάδοι της πράσινης επιχειρηματικότητας, πέρα από τα μεγέθη της, εκπληρώνουν την ανάγκη της συνέχειας και την ανάγκη του καινούργιου αντίστοιχα. Έτσι η περιβαλλοντική προσαρμογή των συμβατικών παραγωγικών δράσεων και μεθόδων συνδέεται με τη συνέχεια, τη σταδιακή εξέλιξη και τη μετάβαση, ενώ οι αμιγώς πράσινες οικονομικές δράσεις αποτελούν τον πυρήνα του νέου κόσμου της οικονομίας . Η πράσινη επιχειρηματικότητα δεν ικανοποιεί μόνον μία προσαρμογή της οικονομίας στις νέες ανάγκες, αλλά έρχεται να γεφυρώσει και το χάσμα μεταξύ οικονομίας και πολιτισμού, στοχεύει στην κάλυψη του πολιτιστικού ελλείμματος της αγοράς. Αντιπροσωπεύει άλλες αξίες, αξίες ενός λιγότερο υλιστικού πολιτισμού, με περισσότερο εθελοντισμό και δημιουργική έκφραση χωρίς τα δεινά του υπερκαταναλωτισμού. Αυτή η αλλαγή μακροχρόνια διαμορφώνει και για την ίδια την οικονομία μια υγιέστερη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών. Συμφωνούμε λοιπόν με όποιον ισχυρίζεται ότι «η άγνοια είναι η μεγαλύτερη ρύπανση», απέναντι στις δυνατότητες, τις ευκαιρίες, τους κινδύνους, τα προβλήματα. Είναι φανερό ότι σαν κοινωνία πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη μόνη επιδότηση που δεν μπορεί να απαγορευτεί, την γνώση και την πληροφόρηση. Οι δύο, λοιπόν, μεγάλες οικονομικές προκαταλήψεις της οικονομίας για τη φύση που θα πρέπει να υπερπηδηθούν είναι ότι:
Το περιβάλλον και η προστασία του είναι οικονομικά ανώφελα.
Δεν προσφέρονται νέες θέσεις εργασίας. Είναι φανερό πια ότι αυτό δεν ισχύει. Ενδεικτικά, η βιομηχανία της ανακύκλωσης κατέχει την τέταρτη θέση στον κόσμο, ενώ ακόμη στον τομέα του τουρισμού, το μερίδιο του περιβάλλοντος συνεχώς αυξάνει και ο τομέας του περιβάλλοντος έχει σημαντικό μερίδιο πλέον και στην βιομηχανία και σε όλες τις παραγωγικές δραστηριότητες. Μόνο στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας ο αριθμός των θέσεων εργασίας έχει ακέραια ποσοστά στην απασχόληση στις αναπτυγμένες χώρες. Ταυτόχρονα είναι φανερό ότι το περιβάλλον είναι ένας εξαντλήσιμος πόρος που πρέπει να διατηρηθεί ακόμη και χάριν της παραγωγής.
Κεφάλαιο Δεύτερο Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται το αντικείμενο της Πράσινης Επιχειρηματικότητας, πως αυτή μπορεί να ασκηθεί στους τέσσερις τομείς της οικονομίας, η συνειδητοποίηση της «γέννησης» ενός νέου τύπου επιχειρηματία και η θέση της Ελλάδας στο τομέα της πράσινης επιχειρηματικότητας.
Εισαγωγή στην Πράσινη Επιχειρηματικότητα “Παλιότερα οι επιχειρήσεις έσκαβαν τάφρους ή ύψωναν τοίχους ολόγυρά τους. Σήμερα, οι επιτυχημένες επιχειρήσεις φτιάχνουν γέφυρες.” Κωτούδη Ρούλα, αρθρογράφος του Business Woman
Η Πράσινη Επιχειρηματικότητα άρχισε να διαδίδεται μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, ωστόσο έχει βαθύτερες ρίζες στην ιστορία. Από τον Pigou παίρνει την πρώτη μορφή της η αρχή, «ο ρυπαίνων πληρώνει», με την πρότασή του για τον περιορισμό της ρύπανσης στο Λονδίνο το 1920. Άρχισε λοιπόν να γίνεται φανερό πως υπάρχουν συνθήκες, που τόσο η αγορά όσο και η αύξηση του εθνικού προϊόντος δεν εξυπηρετούν το σκοπό τους. Ο Gray το 1914 και ο Ηotelling το 1931 διατυπώνουν τον νεοκλασικό κανόνα για την άριστη χρήση των εξαντλήσιμων πόρων, ενώ ο Gordon το 1954 των ανανεώσιμων. Όπως είναι γνωστό, οι επιχειρήσεις, προσαρμόζουν την προσφορά τους ανάλογα με την ζήτηση των αγοραστών. Η ανάγκη του ανθρώπου να βελτιώσει το επίπεδο της ποιότητας ζωής του, αλλά όχι με ταυτόχρονη επιβάρυνση του περιβάλλοντος, όπως έκανε στο παρελθόν, τον οδηγεί στην αναζήτηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών, με «περιβαλλοντική σφραγίδα» (eco-label), κάτι που οδηγεί τις επιχειρήσεις σε μια αναθεώρηση των τρόπων παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων τους. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ), οι Κύκλοι Ποιότητας και Ζωής (ΚΠΖ) των προϊόντων και το καταναλωτικό κοινό διαμορφώνουν νέες προοπτικές και δυναμικές. Αναπτύσσουν θετικά το περιβάλλον της πράσινης επιχειρηματικότητας, καθώς αποτελεί τη αξιόπιστη απάντηση στο μέλλον. Η πράσινη επιχειρηματικότητα ασκείται στις προστατευόμενες περιοχές, επομένως η εσωτερική ζωνοποίηση των περιοχών Νatura προσδιορίζει και διαφοροποιεί και τις επιτρεπόμενες οικονομικές δραστηριότητες, ανάλογα με τον επιδιωκόμενο βαθμό προστασίας για κάθε ζώνη. Επίσης ασκείται και σε μη προστατευόμενες περιοχές. Οι περιοχές αυτές διακρίνονται από μια ζήτηση για μια νέα ποιότητα ζωής που συνδέεται με την προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης και γι αυτό στοχεύει στην ισορροπία ανάμεσα σε αυτήν και τον άνθρωπο. Οφείλεται επομένως να αναγνωριστεί, πως η πράσινη επιχειρηματικότητα, στο πεδίο του ανταγωνισμού, από τη μια έχει κάποια συγκριτικά πλεονεκτήματα ποιότητας, από την άλλη όμως υστερεί σοβαρά, επειδή δεν συνδέεται με τη μαζική παραγωγή και με τις οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή των προϊόντων, των αγαθών και των υπηρεσιών. Έτσι έχει ένα υψηλό κόστος παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών. Ενδεικτικά παραδείγματα πράσινης επιχειρηματικότητας, είναι:
Παραγωγή και πώληση πιστοποιημένων προϊόντων της προστατευόμενης περιοχής, π.χ. αγροτικά προϊόντα από περιοχές natura, παραγωγή και πώληση προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Πράσινα mini και super markets. Εμπορεία και διακίνηση πράσινων προϊόντων.
Δραστηριότητες οικοξενάγησης, ενοικίαση και πώληση εξοπλισμού για τουριστικές δραστηριότητες στην προστατευόμενη περιοχή, παραγωγή και εμπορία τουριστικών αναμνηστικών. Παραγωγή και προώθηση οπτικοακουστικού υλικού προβολής της περιοχής και ειδικών θεμάτων. Ρυθμιστικές υπηρεσίες πρόσβασης στις οικοπεριοχές, υπηρεσίες συστήματος επιστημονικής παρακολούθησης (ΣΕΠ) και μελέτες.
Τοπικές παραδοσιακές επαγγελματικές δραστηριότητες. Αειφορική παραγωγή ενέργειας μικρής ή μεγαλύτερης κλίμακας, αξιοποίηση ΑΠΕ. Παραγωγή βιολιπασμάτων (για οικιακή χρήση, κήπους και αγρούς), παραγωγή τροφής για βιολογική κτηνοτροφία, παραγωγή βιοντίζελ και βιοκαυσίμων. Συστήματα ανάκτησης νερού και περιβαλλοντικής προστασίας. Καινοτόμες εφαρμογές άχρηστων υλικών. Εταιρείες επεξεργασίας (ανακύκλωσης) και εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων ή εναλλακτικά συστήματα διαχείρισης.
Δημιουργία τεχνοδικτύων natura και αξιοποίηση της «τεχνομάθειας». Περιβαλλοντικές συμβουλές, πιστοποιήσεις και σχεδιασμοί. Πράσινο Leasing και χρηματοπιστωτικές πολιτικές, οικολογικές τράπεζες, πράσινα χαρτοφυλάκια, πράσινες μετοχές και πράσινοι δείκτες εκτίμησης επενδύσεων. Eταιρείες παροχής και στήριξης πράσινου λογισμικού και πληροφορίας. Πράσινο δικτυακό εμπόριο. Δικτυώσεις και συνεργασίες πράσινων καταστημάτων – οικολογικές επενδύσεις. Συστήματα παροχής υπηρεσιών περιβαλλοντικής πληροφόρησης.
Μονάδες αναπαραγωγής, ανάκτησης και αποκατάστασης και στήριξης τοπικής πανίδας. Επιχειρήσεις αποκατάστασης τοπίου και αναδασώσεων με διάφορες μεθόδους (π.χ. υδροσποράς, φουκουόκα), εναλλακτικές ή βιομηχανοποιημένες. Επιχειρήσεις απορρύπανσης εδάφους, υπόγειων και επιφανειακών νερών.
Αυτές οι επενδύσεις συνδέονται κυρίως με έργα του δημόσιου τομέα και της αυτοδιοίκησης και αποτελούν υπόστρωμα για τις ιδιωτικο-οικοοικονομικές επενδύσεις. Αυτές οι επενδύσεις καθορίζουν το γενικό επιχειρηματικό περιβάλλον και ρυθμίζουν τη δυναμική ενός τόπου. Η πράσινη επιχειρηματικότητα στοχεύει και βασίζεται στην ποιότητα, σε ειδικές ανάγκες και σε ένα απαιτητικό καταναλωτικό κοινό. Συνεπώς οφείλει με έναν εθελοντικό και συστηματικό τρόπο να αναπτύξει ένα σύστημα διοίκησης με ολική ποιότητα. Ολική ποιότητα είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων και των μεθόδων που εφαρμόζονται σε έναν οργανισμό με στόχο την ικανοποίηση του πελάτη και τη ταυτόχρονη ενεργοποίηση του δυναμικού του οργανισμού της επιχείρησης με το μικρότερο δυνατό κόστος. Αναμφισβήτητα, τα παραπάνω εξειδικεύονται στα πλαίσια των περιβαλλοντικών μελετών και των περιβαλλοντικών πιστοποιήσεων. Η σειρά του ISO 14000 , το ΕΜΑΣ και τα Οικολογικά Σήματα (eco-labels) αποτελούν κάποιες τεχνοκρατικές κατακτήσεις για την πράσινη διαχείριση της οικονομίας, για την πράσινη προσαρμογή της. Αυτές αναδεικνύουν, σαν συγκριτικό πλεονέκτημα, την πράσινη προσαρμογή των οικονομικών δράσεων και διαμορφώνουν εργαλεία ελέγχου, παρακολούθησης, αξιολόγησης και πιστοποίησης με συστηματικό τρόπο. Μονάδες προηγμένης τεχνολογίας έχουν εγκατασταθεί και στην Ελλάδα. Ουσιαστικά πρόκειται για σταθμούς παραγωγής πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας που αξιοποιούν το βιοαέριο, το οποίο παράγεται από τα σκουπίδια μέσω της φυσικής αποσύνθεσης των οργανικών υλών και μέσω ειδικών υπόγειων δικτύων διοχετεύεται στις ειδικές μονάδες επεξεργασίας, οι οποίες το μετατρέπουν σε άλλες μορφές ενέργειας. Χαρακτηριστικά είναι τα συστήματα που λειτουργούν στους Ταγαράδες Θεσσαλονίκης και στα Άνω Λιόσια. Μάλιστα η παραγωγή του ηλεκτρικού ρεύματος από την εγκατάσταση είναι τέτοια ώστε οι επιστήμονες να υποστηρίζουν πως μια πόλη με 24.500 νοικοκυριά θα μπορούσε να καλύψει το σύνολο των ετήσιων αναγκών της από αυτό το ρεύμα. Εκτός από τα τεράστια περιβαλλοντικά οφέλη (εξοικονόμηση πετρελαίου, ρύπων), πολλές είναι οι θέσεις εργασίας που έχουν δημιουργηθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η παραγωγή βιοαερίου από τα απορρίμματα που έχουν ενταφιαστεί στον ΧΥΤΑ στα Άνω Λιόσια, επαρκεί για να παράγεται ενέργεια τα επόμενα είκοσι χρόνια. Τα σκήπτρα σε ότι αφορά τις τρέχουσες επενδύσεις στην Ελλάδα αλλά και τις εξαγορές αδειών και μικρών εταιρειών, συνεχίζουν να τα κρατάνε οι μεγάλες ξένες και ελληνικές επιχειρήσεις όπως η ισπανική Iderdrola, η ιταλική ENEL, η γαλλική EdF Energies Nouvelles, οι ισπανικές Gamesa, Cesa, Acciona, η ιαπωνική Eurus, η γερμανική Enercon, η αμερικανική AES, η αυστριακή Verbund και η ρωσική Gazprom. Όσον αφορά τις ελληνικές, ξεχωρίζουν η ΔΕΗ Ανανεώσιμες, οι όμιλοι ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ, Κοπελούζου, Μυτιληναίου και Ελληνικής Τεχνοδομικής. Για την Ελλάδα η γραφειοκρατία αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη της πράσινης επιχειρηματικότητας. Καθυστέρηση στην χορήγηση αδειών για σύσταση πράσινων επιχειρήσεων, ανεπαρκές θεσμικό πλαίσιο, άτολμος χωροταξικός σχεδιασμός. Με βάση αυτά τα δεδομένα, φαντάζει εξωπραγματική η επίτευξη του στόχου που έχει αναλάβει η χώρα μας για το 2020, να καλύψει δηλαδή το 20% των αναγκών της από ΑΠΕ.
Χαρακτηριστικά της Πράσινης Επιχειρηματικότητας
Τα χαρακτηριστικά της πράσινης επιχειρηματικότητας πλαισιώνονται από τη
συμβιωτικότητα με τα τοπικά χαρακτηριστικά, ικανότητα ανάδειξης αυτών των χαρακτηριστικών
ποιοτική πρωτοπορία
συστηματικότητα, συλλογικότητα, προοδευτικό πραγματισμό και ρεαλισμό
οικονομική βιωσιμότητα, να συνδέονται με την οικονομική και κοινωνική ευημερία του τόπου, να συνηγορούν στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα
απουσία επιχειρηματικού πληθωρισμού, δηλαδή δεν είναι καλό να υπάρχουν πολλές ομοειδείς επιχειρήσεις, επειδή έτσι μειώνεται η βιωσιμότητά τους. Ο πληθωρισμός αναιρεί αυτή καθ’ εαυτή την πράσινη επιχειρηματικότητα, η οποία γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να βασίζεται σε μια δικτυακή συμπληρωματική διαφοροποίηση των πράσινων επιχειρήσεων και προϊόντων σε ένα τόπο, πράγμα που σημαίνει καινοτομία και φαντασία, καθώς επίσης και ήπια επιχειρηματικότητα για ήπιες δράσεις. Η ήπια πολυλειτουργική δραστηριότητα ενισχύει την επιχειρηματική βιωσιμότητα.
Αυτό συμβαίνει, επειδή, πέραν των άλλων, η ποιότητα δεν έχει αποκτήσει ακόμη μερίδιο στην αγορά (δηλαδή δεν αποτελεί ακόμη κυρίαρχο κριτήριο για τη ζήτηση των προϊόντων) και επιπλέον σημαίνει και πρόσθετο κόστος. Η ποιότητα δεν είναι ταυτόσημη με την επωνυμία, αλλά συνδέεται άρρηκτα μαζί της. Η επωνυμία είναι ένα ζήτημα πολύπλοκο, όπως και η ποιότητα, αλλά διαφορετικό από αυτήν.
Οι τομείς της πράσινης επιχειρηματικής δραστηριότητας
Κρίνεται απαραίτητο να γίνει μνεία στους τομείς της επιχειρηματικής δράσης με κεντρικό άξονα την βιωσιμότητα και την ήπια ανάπτυξη.
Πρωτογενής Τομέας
Στον πρωτογενή τομέα παραγωγής (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, μεταλλεία, δάση), περιλαμβάνονται ενδεικτικά τα εξής:
Η βιολογική γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία
Η αειφορική διαχείριση δασών.
Η αειφορική αλιεία.
Η σχεδιασμένη αποκατάσταση των μεταλλευτικών χώρων.
Η διαχείριση της βιοποικιλότητας στην αποκατάσταση αυτής και την δραστηριότητα ανάκτησης της φύσης και της βιοποικιλότητας.
Παρεμβάσεις, που συνδέονται με την βιολογική και οικολογική καταπολέμηση παραγόντων όχλησης του ανθρώπου ή με τη διαχείριση των οικοσυστημάτων. Ως παράγοντες όχλησης μπορούμε να αναφέρουμε τα κουνούπια ή τους ποντικούς και ως δράση αντιστάθμισης τη βιολογική καταπολέμηση των κουνουπιών.
Η οικογλυπτική ή η δημιουργία μνημείων φύσης με τα υλικά της φύσης και τους τρόπους της, Αυτή η κατηγορία είναι συναφής και με τον δευτερογενή τομέα.
Διαχείριση τοπίου, αστικού και περιαστικού πρασίνου, αγροκτημάτων πόλης κτλ.
Κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες μπορεί να διαιρεθεί περισσότερο, όπως για παράδειγμα στη βιολογική γεωργία μπορούμε να μιλήσουμε για βιολογική αμπελουργία, βιολογική ελαιοπαραγωγή, βιολογικές απαιτήσεις καλλιέργειας, βιολογικές καλλιέργειες οπωροκηπευτικών.
Δευτερογενής Τομέας
Στον δευτερογενή τομέα (βιομηχανία, κατασκευές), περιλαμβάνονται ενδεικτικά επιχειρήσεις που συνδέονται με:
Τη διατροφή, με οικολογικά ή βιολογικά προϊόντα ή προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας, ποτά αντιστοίχως.
Υφαντά, που συνδέονται με την παραδοσιακή δημιουργία και με ανάλογα υλικά φιλικά για την υγεία και το περιβάλλον. Είδη ένδυσης και υπόδησης.
Κλάδους που δημιουργούν φιλικές προς το περιβάλλον οικοσυσκευές. Την παραγωγή προϊόντων συσκευασίας με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και εύκολα ανακυκλούμενα ή αποσυντιθέμενα. Την ανακύκλωση απορριμμάτων.
Κλάδους κατασκευής βιοκλιματικών και φιλικών με το περιβάλλον οικιών.
Την αειφορική παραγωγή ενέργειας.
Τα αειφορικά οχήματα συγκοινωνίας και μεταφοράς.
Τις βιομηχανικές επεξεργασίες λυμάτων, αποβλήτων.
Τη βιομηχανική εφαρμογή τεχνολογιών αποκατάστασης του περιβάλλοντος ή ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων της παραγωγικής και καταναλωτικής διαδικασίας, που είναι ένας τομέας βαριάς βιομηχανίας για το περιβάλλον.
Τριτογενής Τομέας
Στον τριτογενή τομέα (εμπόριο, διακίνηση προϊόντων, υπηρεσίες), περιλαμβάνονται ενδεικτικά:
Το εμπόριο των πράσινων προϊόντων.
Οι «πράσινες» μεταφορές, που λειτουργούν σαν διαμεσολαβητικές δράσεις μεταξύ παραγωγής (πρωτογενούς και δευτερογενούς) και κατανάλωσης.
Η τουριστική βιομηχανία έχει να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα διότι απαιτεί αυξημένες ποσότητες παραγωγικών συντελεστών από επιχειρήσεις, κρατικούς φορείς, ενέργεια, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι παραγωγοί του τουριστικού κυκλώματος έχουν να αντιμετωπίσουν την ευαισθησία του κλάδου στις οικονομικές και περιβαλλοντικές αλλαγές, υψηλό λειτουργικό κόστος, απαιτήσεις πολλών κεφαλαίων και ενέργειας καθώς και έντονο ανταγωνισμό.
Τεταρτογενής Τομέας
Στον τεταρτογενή τομέα παραγωγής, που είναι νέος και αποσπασμένος πλέον από τον τριτογενή τομέα, ενδεικτικά περιλαμβάνονται:
Χρηματοδοτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες. Εδώ περιλαμβάνονται νέα προϊόντα, τραπεζικά ή ασφαλιστικά, συνδεδεμένα με την ποιότητα του περιβάλλοντος, την προστασία της υγείας και με την υποστήριξη προϊόντων της κοινωνικής οικονομίας και των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Στο μέλλον υπάρχει η ελπίδα ότι θα υποστηρίζονται και οι Διαχειριστικοί Φορείς .
Οι επιχειρήσεις των επικοινωνιών, των διοργανώσεων και της κοινωνίας της πληροφορίας. Αυτές παίζουν ένα σημαντικό ρόλο και μέσα σ’ αυτές περιλαμβάνονται ειδικότερα μεταξύ άλλων: (α) οι υπηρεσίες προβολής και δικτύωσης, (β) ο τουριστικός και πολιτιστικός τομέας της επιχειρηματικότητας που έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το περιβάλλον μέσα από τον αειφορικό εναλλακτικό και οικολογικό τουρισμό και μέσα από την πολιτιστική παράδοση και κληρονομιά όπως επίσης (γ) το πλαίσιο των οικοπολιτιστικών εκδηλώσεων, των συνεδρίων και των διαφορετικών δράσεων ευαισθητοποίησης.
Η δημόσια διοίκηση, ως ένας βραχίονας διαμόρφωσης θεσμικού περιβάλλοντος αλλά και δυναμικής για τη διασύνδεση περιβάλλοντος και οικονομίας. Εδώ η δημόσια διοίκηση χρησιμοποιεί εργαλεία για την προστασία του περιβάλλοντος, την υγεία και την εκπαίδευση, καθώς επίσης και ανάλογες υπηρεσίες που υλοποιούν προγράμματα και θεσμοθετημένες δράσεις και επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, όπως είναι τα ΚΕΚ.
Δράσεις διασύνδεσης και πιστοποίησης του τομέα. Η διασύνδεση, για παράδειγμα της δευτερογενούς παραγωγής μέσα από τα ISO (και κυρίως το 14000), μέσα από τα συστήματα ολικής ποιότητας, μέσα από τις διαδικασίες πιστοποίησης στον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής αλλά και της ίδιας της τριτογενούς και τεταρτογενούς παραγωγής, δημιουργεί ένα άλλο πεδίο πράσινης επιχειρηματικότητας. Αυτό το πεδίο διασυνδέει όλους τους τομείς και διαμορφώνει ένα πολυμερές σύστημα προσαρμογής της παραγωγής και της κατανάλωσης στις περιβαλλοντικές ανάγκες και απαιτήσεις. Η πιστοποίηση μπορεί να συνδεθεί με το marketing, όμως σε αντίθεση με τη στρατηγική του marketing είναι δεσμευτική στους όρους της και συνεπώς προσδίδει στο πιστοποιούμενο τη μέγιστη εγκυρότητα για την αγορά.
Οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών οργάνωσης, διοίκησης και αγοράς (management) και marketing. Αυτές είναι επιχειρήσεις δεν ταυτίζονται με τις δράσεις διασύνδεσης και πιστοποίησης. Το management των πληροφοριακών πόρων στην πράσινη επιχειρηματικότητα είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε σχέση με το αντικείμενο και το προϊόν της επιχείρησης αλλά και σε σχέση με την χρηματοδότηση και τη διάθεση του προϊόντος.
Μέσα από την Ενεργειακή Διαχείριση, επιτυγχάνονται μέθοδοι εξοικονόμησης ενέργειας που μπορούν να εφαρμοστούς σε ξενοδοχειακές και άλλου τύπου επιχειρήσεις αλλά και για την προστασία του περιβάλλοντος.
Ωστόσο, πρέπει να πούμε πως η πράσινη επιχειρηματικότητα πρέπει να προσανατολίζεται περισσότερο σ’ αυτό που ταιριάζει σ’ ένα τόπο, παρά σ’ ότι φαίνεται να λείπει από ένα τόπο.
Βήματα για τον σχεδιασμό της Πράσινης Επιχειρηματικότητας Υπάρχουν πέντε τύποι ανθρώπων και κατ’ επέκταση επιχειρήσεων. Αυτοί που κάνουν πράξη τους στόχους τους, αυτοί που νομίζουν ότι κάνουν πράξη τους στόχους τους, αυτοί που απλώς παρατηρούν την εξέλιξη των πραγμάτων, αυτοί που αναρωτιούνται τι συνέβη και αυτοί που δεν ξέρουν ότι κάτι έχει συμβεί. Η προσοχή πρέπει να εστιαστεί στην πρώτη κατηγορία αναφέροντας τα εργαλεία εκείνα που κάθε επιχείρηση πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί για να εκπληρωθούν οι στόχοι της που πρέπει να αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον κατά τρόπο θετικό. Blogger στο Internet
Τα κύρια βήματα για το σχεδιασμό της πράσινης επιχειρηματικότητας είναι τα παρακάτω:
Σε μια ζώνη για την οικολογική επιχειρηματικότητα, το ζήτημα προσεγγίζεται με ένα γενικό σχέδιο που περιγράφει τα συστατικά του συστήματος μέσα στο οποίο πρόκειται να κινηθεί η επιχειρηματική δράση. (Για παράδειγμα, μέσα στις προστατευόμενες περιοχές natura πρέπει να υπάρχουν κλαδικές και ολικές στρατηγικές για την Π.Ε., όπου οι κλαδικές αφορούν τα συστατικά του συστήματος και οι ολικές που αφορούν το γενικό σχέδιο).
Το επόμενο βήμα, είναι ένα σύστημα υποστήριξης του αυτοσχεδιασμού για κάθε ενδιαφερόμενο, που να μπορεί να παρακολουθεί τα δεδομένα και τις εξελίξεις και να τροποποιεί το πρόγραμμά του αντιμετωπίζοντας τις αλλαγές του περιβάλλοντος.
Το τρίτο, είναι ένα στοιχείο διαφοροποίησης και ένταξης, χωροθέτησης της πράσινης επιχειρηματικής δράσης, ώστε να υπάρχει η ιδιοτυπία και η κατοχύρωση της δράσης.
Το τέταρτο, είναι η εξέταση των πόρων που μπορεί να έχει αυτή η δράση, τόσο των δικών της άμεσων πόρων όσο και της ανατροφοδότησής της από την αγορά και τα προγράμματα, ποια είναι δηλαδή η δυναμική του ζωτικού πεδίου της. Σε κάθε δε πράσινη δραστηριότητα πρέπει να υπολογίζεται το δυνατό, το διαθέσιμο, το χρησιμοποιούμενο, το αποδιδόμενο και το ανανεούμενο.
Το πέμπτο σημείο είναι η δυνατότητα που έχει αυτή η δράση για αναπαραγωγή και για δικτύωση και συνεργασία με άλλες ομοειδείς δράσεις, ώστε να δημιουργείται μια οικονομία κλίμακας και έτσι να αποφεύγεται η παρακμή, η απομόνωση και η περιθωριοποίηση της δράσης.
Το έκτο είναι αυτή καθεαυτή η αντίληψη των προβλημάτων. Αυτά πρέπει να εκτιμώνται με ακέραιο τρόπο και να μην προτάσσονται οι επιθυμίες και οι προσδοκίες. Συνεπώς πρέπει να υπάρχει μια καλή μελέτη αυτών των προβλημάτων.
Το έβδομο, είναι η δυναμική της κωδικοποίησης με τρόπο ζωτικό, ώστε τα ιδιαίτερα ζητήματα να μπορούν να αναπτύσσονται με τη χρήση της πληροφορίας και να αντιμετωπίζονται συστηματικά.
Σε κάθε περίπτωση βέβαια θα πρέπει να εκτιμηθεί το δραστικό, δηλαδή το ενεργό κοινό, το άμεσα εμπλεκόμενο ανθρώπινο δυναμικό (εργαζόμενοι, καταναλωτές) που θα υιοθετήσει μια δραστηριότητα κι ένα προϊόν, και το ωφέλιμο (φορείς, κοινωνία), που θα είναι εποικοδομητικό, διαμορφώνοντας ένα θετικό εξωτερικό περιβάλλον για την επιχείρηση.
Ο ρόλος της Κοινωνίας στην Πράσινη Επιχειρηματικότητα
Ο άνθρωπος αποτελεί το επίκεντρο κάθε επιχειρηματικής και μη δράσης. Ο ίδιος, ως καταναλωτής, αρέσκεται στην κατανάλωση αγαθών χωρίς να έχει γνώση ή αίσθηση του αντίκτυπου. Αποτελεί τον καταναλωτή των προϊόντων, επομένως και τον βασικό παράγοντα σχεδίασης αυτών. Ωστόσο, η σημερινή κοινωνία φαίνεται να δυσκολεύεται να αφομοιώσει πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης πράσινων προϊόντων. Είναι κοινά παραδεκτό πως, χρειάζεται αλλαγή την νοοτροπίας, γεγονός που δρα αυξητικά στον παράγοντα κόστος, για την ανάπτυξη της πράσινης επιχειρηματικότητας. Η έλλειψη συνείδησης, ο τοπικισμός και τα συμφέροντα είτε από τους πολίτες είτε από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, είναι οι κύριοι παράγοντες που εμποδίζουν τοπικά την προώθηση της πράσινης ανάπτυξης. Κρίνεται επομένως αναγκαία η διάχυση γνώσης, σωστής ενημέρωσης αλλά και η ευαισθητοποίηση προκειμένου να επιτευχθεί η άρση αυτών των εμποδίων. Ο καταναλωτής αδυνατεί να γνωρίζει τι καταναλώνει, γιατί το καταναλώνει, πόσο μπορεί να καταναλώσει και τις επιπτώσεις αυτού που καταναλώνει. Δεν γνωρίζει τη διαδρομή του προϊόντος που καταναλώνει και την ποιότητά του. Έτσι δεν εκφράζει επαρκώς τις προσωπικές του ιδιαιτερότητες, ανάγκες και προτιμήσεις, μένει με αβεβαιότητα για την ικανοποίησή του. Αυτή η ανασφάλεια του καταναλωτή διαμορφώνει τάσεις και δράσεις των καταναλωτών για προσωπική πρόσβαση στην παραγωγή του προϊόντος και τις συνθήκες της. Αυτή η ανάγκη φέρνει πιο κοντά την εναλλακτική αγορά, ενισχύει τα τοπικά χαρακτηριστικά της και αναδεικνύει τη σημασία της ολοκληρωμένης πιστοποίησης. Οι περιβαλλοντικές ή οικολογικές οργανώσεις αποτελούν την αιχμή του δόρατος για την ευαισθητοποίηση, την ενημέρωση και την ενεργοποίηση της κοινωνίας σε τοπική ή εθνική διάσταση σε θέματα περιβάλλοντος. Οι παραγωγοί πράσινων προϊόντων δεν θα βρουν καλύτερους συμμάχους από τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, καθώς οι τελευταίες έχουν δώσει έμφαση στο γεγονός ότι τα πράσινα προϊόντα πρέπει να τύχουν μιας καλύτερης μοίρας και να αποκτήσουν ένα μεγαλύτερο και αποτελεσματικότερο μερίδιο στην αγορά, αμείβοντας εκείνους που τα παράγουν και αποζημιώνοντας βέβαια τους καταναλωτές με την ποιότητα και την χρηστικότητά τους. Ωστόσο υπάρχουν και προβλήματα που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη (φασολοπαραγωγοί Πρεσπών και Εταιρία Προστασίας Πρεσπών) Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα βασίζεται στην έλλειψη εμπειριών και συγκριτικών αναλύσεων. Γι’ αυτό κάθε περιοχή πρέπει να οργανώσει ανταλλαγή εμπειριών, να διευρύνει την μαθησιακή ικανότητά της ξεπερνώντας την απομόνωση και τον τοπικισμό, εμπνεόμενη από καινοτομίες και παραδείγματα. Θα έλεγε κανείς πως στις μέρες μας διαπιστώνεται ένας περιβαλλοντικός χουλιγκανισμός του καταναλωτή ανθρώπου, που όμως ο ίδιος έχει αρχίσει να διαβλέπει την ζοφερή εικόνα της μελλοντικής του εξέλιξης. Για το λόγο αυτό δείχνει εμφανή σημάδια μεταστροφής προς διαδικασίες που δεν επιβαρύνουν το οικοσύστημα. Ωστόσο, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη να μην περάσει στην απέναντι όχθη, όπου ο περιβαλλοντικός σχολαστικισμός δεν αφήνει περιθώρια για ανάπτυξη, έστω και ήπιας μορφής. Κατ’ επέκταση, αναγκαία κρίνεται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που πρέπει να ξεκινά από την προσχολική ακόμη ηλικία. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει σαν στόχους , τη συνειδητοποίηση (awareness) των ατόμων για το περιβάλλον και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει καθώς και το ρόλο και ευθύνη του ανθρώπου, τη γνώση (knowledge), τις στάσεις (attitudes), τις δεξιότητες (skills), την ικανότητα αξιολόγησης (evaluation ability) και τη συμμετοχικότητα (participation).
Πολιτισμός και πράσινη επιχειρηματικότητα
Ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά ως πολιτιστικό περιβάλλον συμβάλλουν στην ελκυστικότητα των προστατευόμενων περιοχών και αποτελούν ένα πεδίο πολιτιστικής απασχόλησης και επιχειρηματικότητας, ενώ δημιουργούν ένα πολιτιστικό εισόδημα για την κοινωνία. Ο πολιτισμός και το περιβάλλον είναι αλληλέγγυες όψεις της βιωσιμότητας και της πράσινης επιχειρηματικότητας. Μπορεί ο πολιτιστικός χώρος για το περιβάλλον να είναι χώρος μικρής έντασης κεφαλαίων και αποδόσεων, όμως διαμορφώνει το κλίμα επιτυχίας της πράσινης επιχειρηματικότητας και των αγορών. Το πολιτιστικό περιβάλλον και η πολιτιστική επιχειρηματικότητα είναι ισχυρή εξωτερική οικονομία για την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Παράλληλα πλήθος προϊόντων (χειροτεχνικά κ.ά.), που αναδεικνύουν το λαογραφικό υπόβαθρο των τοπικών κοινωνιών, αποτελούν πολιτισμικά προϊόντα και ιδιαιτερότητες που συμβάλλουν πολλαπλά στην τοπική ανάπτυξη και την τουριστική ακτινοβολία. Γενικότερα ότι συνδέεται με υποδομές και μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, μικρής ή μεγάλης, τοπικής ή ευρύτερης σημασίας απαιτεί περιβαλλοντική και πολιτιστική διαχείριση και συμβάλλει πολλαπλά στη βιώσιμη ανάπτυξη.
Νέος Τύπος Επιχειρηματία Οι άνθρωποι που παίρνουν ρίσκα είναι οι άνθρωποι από τους οποίους χάνεις όταν συγκρούεσαι. John Sculley, Αμερικανός manager
Η νέα επιχειρηματικότητα χαρακτηρίζεται από μια ολιστική επιχειρηματική κουλτούρα, μέσα από την οποία ο ιδιωτικός τομέας (η ιδιωτική οικονομία) όχι μόνον επικοινωνεί με την κοινωνική οικονομία, αλλά την ενισχύει, προσδοκώντας να αναγνωρισθεί η δράση της, τα προϊόντα της και να αυξηθεί έτσι η ζήτησή τους. Σε αυτή την αλλαγή συντελεί σε σημαντικό βαθμό ο τομέας του περιβάλλοντος. Αυτός απαιτεί κατ’ ανάγκην συνεργασία πολλών παραγόντων (επιχειρηματία, εμπόρου, παραγωγού, καταναλωτή, τοπικής αυτοδιοίκησης, επιστήμης) και αποτελεί έτσι πεδίο πολυμερούς εταιρικού συστήματος συνυφασμένο με τις τοπικές κοινωνίες. Όμως αυτό το σύστημα, επειδή είναι από τη φύση του ανοικτό σε πολλές ιδέες και επιδράσεις, μοιραία ενισχύει αυτή την αλλαγή της επιχειρηματικότητας. Η πράσινη απασχόληση και η λίστα πράσινων επαγγελμάτων διαρκώς διευρύνονται, καθώς οι ανάγκες των επιχειρήσεων, των ΟΤΑ και του δημόσιου τομέα για προσαρμογή στις περιβαλλοντικές προϋποθέσεις και για ανταπόκριση στη ζήτηση πράσινων προϊόντων και υπηρεσιών αυξάνει. Έτσι αυξάνουν και οι ανάγκες της κατάρτισης σε περιβαλλοντικά επαγγέλματα. Το παραδοσιακό μοντέλο επιχείρησης έχει αλλάξει και μαζί με αυτό και οι προσδοκίες και επιλογές των εργαζομένων. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ανθρώπων πλέον αναζητεί τον εργοδότη εκείνο που παρουσιάζει ευαισθησία και μάλιστα έμπρακτη προς το περιβάλλον. Οι επιχειρήσεις έχουν αντιληφθεί την αλλαγή αυτή. Έτσι προκειμένου να γίνουν ελκυστικές για τους υποψήφιους εργαζομένους, ενισχύουν το “Employer Brand” τους, προβάλλοντας την περιβαλλοντικής τους ηθική. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί από τους εργαζομένους ότι η ηθική αυτή προβάλλεται για λόγους δημοσίων σχέσεων, δημιουργεί προβλήματα στην επιχείρηση που τμήματα, όπως των Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας ή Marketing ή HR, που καλούνται να λύσουν. Έτσι έχουμε φτάσει σε σημείο να μιλάμε και για πράσινα τμήματα (Green Departments) εντός μιας επιχείρησης όπως είναι το Green HRM , το Green Marketing, το Green Accounting. Η εκπαίδευση, η περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των εργαζομένων, είναι δεδομένη στις συγκεκριμένες εταιρίες. Λαμπρά παραδείγματα αποτελούν οι εταιρίες ΙΚΕΑ με το online training, η British Telecom, η Toshiba με το recycling design program, η CISCO, η Toyota, ο ελληνικός ΟΤΕ, η Τράπεζα Πειραιώς και πολυάριθμες άλλες. Καθ’ όλο το χρονικό διάστημα που οι ενδιαφερόμενοι για το πράσινο επιχειρείν σταθμίζουν τη στάση τους μπροστά στο νέο επιχειρηματικό τοπίο, συντελείται μια πολύ μεγάλη, οικουμενική και περιφερειακή, αλλαγή πολιτικών. Ο όρος Green Workplace (Πράσινος Χώρος Εργασίας), για παράδειγμα, αναφέρεται στον χώρο εργασίας που είναι περιβαλλοντικά ευαίσθητος και κοινωνικά υπεύθυνος. Η εταιρία Piscines Ideales AE από την 14η θέση που είχε στην λίστα των Best Workplace to 2005, κατέλαβε την 1η θέση το 2007. Στη σημερινή εποχή της πληροφόρησης, οι εταιρείες αναζητούν κατάλληλα εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό. Παρόλα αυτά, η ζήτηση για εξειδικευμένους εργαζόμενους αναμένεται να ξεπεράσει την προσφορά, αυξάνοντας έτσι τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους εργοδότες. H βιωσιμότητα των εταιρειών θα στηρίζεται στην ικανότητά τους να προσελκύουν υποψήφιους με υψηλά προσόντα. Οι καλές περιβαλλοντικές πρακτικές μιας εταιρείας θα μπορούσαν να τις ωφελήσουν προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Πολλοί υποψήφιοι αναζητούν εργασία σε οργανισμούς που έχουν να επιδείξουν καλό ιστορικό στα περιβαλλοντικά ζητήματα Αυτό το ενδιαφέρον οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως, στο καθαρά αλτρουιστικό κίνητρο της προστασίας και διατήρησης του περιβάλλοντος, στην πεποίθηση ότι οι εταιρείες που καταβάλλουν προσπάθειες για μια καλύτερη δυνατή περιβαλλοντική διαχείριση θα είναι και πιο κατάλληλα προετοιμασμένες, τόσο σε μια πιθανή ανάληψη κινδύνου, όσο και στις νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που θα παρουσιαστούν. Επίσης, η νέα γενιά έχει υιοθετήσει μία πιο θετική στάση προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα, έχοντας λάβει τη σχετική εκπαίδευση μέσω διαφόρων προγραμμάτων. Παράλληλα, οι πανεπιστημιακές ειδικεύσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον έχουν πολλαπλασιαστεί, ενώ και οι εκστρατείες πληροφόρησης της κοινής γνώμης έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Πάρα πολλοί πανεπιστημιακοί τελειόφοιτοι προτιμούν εταιρείες και μικρές επιχειρήσεις που πιστεύουν ότι μπορεί να κάνουν τη διαφορά. Ως αποτέλεσμα, η σημερινή κυρίως γενιά, προσδοκεί πλέον την ενσωμάτωση πρακτικών περιβαλλοντικής προστασίας στις διάφορες επιχειρηματικές πρακτικές.
Ελλάδα και Πράσινη Επιχειρηματικότητα
Στο νέο παγκόσμιο ανταγωνιστικό πεδίο η Ελλάδα, εκτός των άλλων, καλείται να αξιοποιήσει το πλούσιο και γόνιμο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ως συγκριτικό πλεονέκτημα και ως πεδίο ευκαιριών και καινοτομίας με πολιτικές ποιότητας, διαφοροποίησης του προϊόντος και προβολής. Αποτελεί ευκαιρία να ανταποκριθεί στις νέες ευκαιρίες και τις νέες συνθήκες της εντεινόμενης ανταγωνιστικότητας στο παγκόσμιο περιβάλλον. Είναι γεγονός πως στην Ελλάδα, αναμένεται αυξητική τάση, λόγω της ολοένα πιο απαιτητικής και αυστηρής κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας, της συνεχιζόμενης ευρωπαϊκής χρηματοδότησης σε έργα έρευνας και περιβαλλοντικής υποδομής, της τεχνολογικής εξέλιξης και των αυξανόμενων επενδύσεων στον τομέα των καθαρών τεχνολογιών και των εγκαταστάσεων αντιρρύπανσης. Η διάρθρωση της πράσινης απασχόλησης στην Ελλάδα περιλαμβάνει μεγάλο ποσοστό επιστημονικού προσωπικού, προσωπικού ενδιάμεσης εκπαιδευτικής στάθμης, καθώς και εργατοτεχνιτών χαμηλών προσόντων. Στην πράσινη απασχόληση εντάσσεται και η αυτοαπασχόληση των ελεύθερων επαγγελματιών και η δημιουργία μικρών ή μεγάλων επιχειρήσεων. Η πράσινη επιχειρηματικότητα είναι μια αναδυόμενη μορφή οικονομικής δραστηριότητας, που εστιάζεται στην ποιότητα της ζωής και στις αυξανόμενες απαιτήσεις των σύγχρονων πολιτών για την προστασία και τη βιώσιμη αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. Στα νέα ευρωπαϊκά δεδομένα και σε μεγάλο βαθμό στην εξειδίκευση των μεγάλων αγορών, το περιβάλλον και η ποιότητα λειτουργούν στρατηγικά για την οικονομία και αποτελούν παράγοντες πρόσβασης στις αγορές με προτεραιότητα. Ισχυροί αναπτυσσόμενοι τομείς της οικονομίας όπως ενδεικτικά οι κλάδοι του τουρισμού και της ενέργειας αναδεικνύουν ακόμη περισσότερο την σχέση οικονομίας, ποιότητας και περιβάλλοντος. Κλάδοι αναδυόμενοι όπως ο κλάδος της διαχείρισης απορριμμάτων και της ανακύκλωσης (4ος βιομηχανικός κλάδος παγκόσμια) αυξάνουν την δυναμική τους σαν αποτέλεσμα της γενικής οικονομικής μεγέθυνσης. Μέσα σ’ αυτές λοιπόν τις συνθήκες, η Ελλάδα αλλού καλείται να κερδίσει χαμένο χρόνο και αλλού να επενδύσει στα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Καθώς γίνεται αναδιάρθρωση των ρόλων και της ανταγωνιστικότητας σε ευρωπαϊκό, περιφερειακό και παγκόσμιο πεδίο, το περιβάλλον, όντας συνυφασμένο με την ποιότητα και την καλή κατανομή των παραγωγικών συντελεστών, αποτελεί βασικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήματος. Πέραν όλων των δράσεων και των επενδύσεων, από την προστασία του περιβάλλοντος και την ποιότητα των προϊόντων, εξαρτάται η παραγωγική βιωσιμότητα της Ελλάδας (π.χ. διατήρηση και βελτίωση ποσοτική και ποιοτική των υδάτων όλων των κατηγοριών) και η βιωσιμότητά της στις διεθνείς αγορές προϊόντων που απαιτούν πιστοποίηση, επωνυμία, ποιότητα και εξειδίκευση.
Κεφάλαιο Τρίτο Στο τρίτο κεφάλαιο, αναφέρεται η δυνατότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για υποκατάσταση των συμβατικών στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο, ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας, τα οικονομικά, και περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από αυτή, ποιες είναι και πως διαμορφώνονται οι πράσινες θέσεις εργασίας και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται ο πράσινος μισθός, μέσα από πραγματικά στοιχεία και έρευνες.
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) Επιχειρηματικότητα και Θέσεις Εργασίας ”Investing in renewable energy technologies is a win-win-win scenario: a win for energy security, a win for the economy and a win for the climate.” Sven Teske , Director of the Renewable Energy Campaign for Greenpeace International
Όπως εύκολα διαπιστώνεται, κάποια από τα χαρακτηριστικά των πηγών αυτών είναι ότι από τη φύση τους ανανεώνονται διαρκώς. Οι τεχνολογίες εκμετάλλευσης των ΑΠΕ βρίσκονται μέσα στις κατασκευαστικές δυνατότητες των αναπτυσσόμενων τεχνολογικά κρατών, οπότε, εκτός από την συνεισφορά τους στο ενεργειακό ισοζύγιο της κάθε χώρας, συνεισφέρουν σημαντικά και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Άλλο χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν είναι εξαγώγιμες, οπότε η εκμετάλλευσή τους θα πρέπει να γίνει στη θέση όπου εμφανίζονται, άρα πρόκειται για ένα αποκεντρωμένο σύστημα παραγωγής ενέργειας. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της χρήσης ορυκτών πόρων, αλλά συγχρόνως και η αύξηση ζήτησης της ηλεκτρικής ενέργειας, οδήγησαν την επιστημονική κοινότητα στην εύρεση άλλων ενεργειακών λύσεων με ιδιαίτερη κατεύθυνση προς τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Οι δυνατότητες των ΑΠΕ είναι σημαντικές, δεδομένου ότι μπορούν να εξυπηρετήσουν μέρος της παγκόσμιας ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια και περιορισμό των συμβατικών ενεργειακών πηγών για παροχή θερμότητας, μηχανικού έργου ή άλλων ενεργειακών μορφών. Οι ανανεώσιμες πηγές όπως η βιομάζα, η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική και γεωθερμική ενέργεια μπορούν να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια αξιοποιώντας τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους, καθώς και νέες θέσεις εργασίας αφού αποτελούν νέο έδαφος επιχειρηματικής δραστηριότητας. Στον τριτογενή τομέα, οι μεγαλύτερες ετήσιες καταναλώσεις ηλεκτρικής ενέργειας αφορούν τα κολυμβητήρια (411.7 kWh/m2) και τα νοσοκομεία (406,8 kWh/r2) και ακολουθούν ξενοδοχεία, αεροσταθμοί, γραφεία, εμπορικά, σχολεία- εκπαιδευτικά ιδρύματα και γυμναστήρια.
Σχήμα 1: Ενεργειακές ετήσιες καταναλώσεις ανά είδος χρήσης κτιρίου
Η μετάβαση στα ενεργειακά συστήματα βασισμένα σε ανανεώσιμες πηγές, φαίνεται όλο και περισσότερο πιθανή, καθώς το κόστος των συστημάτων αυτών μειώνεται σημαντικά με τη πάροδο του χρόνου σε αντίθεση με την τιμή του πετρελαίου που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μία άνοδο. Γίνεται έτσι σαφές ότι η μελλοντική ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα θα βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στις ΑΠΕ και σε μικρότερο βαθμό στο φυσικό αέριο, στο πετρέλαιο και στον άνθρακα.
Σχήμα 2: Μερίδιο των ΑΠΕ στην ΕΕ για το 2010
Σήμερα, υπάρχουν πολλά και διαφορετικά ενεργειακά συστήματα τα οποία σαν κύριο σκοπό έχουν την μερική ή ολική κάλυψη των ενεργειακών αναγκών και σαν άμεσο αντίκτυπο, την δημιουργία θέσεων εργασίας για την παραγωγή, τοποθέτηση, συντήρηση αυτών. Δημιουργείται επομένως ένα διαφορετικό επιχειρηματικό τοπίο, που δεν υπήρχε σε μεγάλη ένταση και έκταση πριν, καθώς και νέες, εξειδικευμένες θέσεις εργασίας, σταθερές στον χρόνο και αυξανόμενες στον αριθμό. Τα κυριότερα από αυτά είναι:
Αιολικά Συστήματα (Wind Energy Systems)
Σήμερα, για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας χρησιμοποιούμε τις ανεμογεννήτριες, οι οποίες μετατρέπουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική και στην συνέχεια, την διοχετεύουν στο ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας.
Εικόνα 1: Σχηματική αναπαράσταση μιας ανεμογεννήτριας οριζοντίου άξονα
Λαμβάνοντας υπόψη την πρόοδο στην έρευνα και τεχνολογία, την ανάπτυξη της βιομηχανίας και την αύξηση ζήτησης των ανεμογεννητριών, οι εταιρείες που προωθούν αυτού του είδους την τεχνολογία θα ωφεληθούν από τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η αιολική βιομηχανία αναπτύσσεται με γρηγορότερους ρυθμούς από αυτή των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, ενώ είναι εφάμιλλη αυτής της κινητής τηλεφωνίας . Ωστόσο υπάρχει μια χρονοβόρα διαδικασία (12 μήνες) όπου διαπιστώνεται κατόπιν μελέτης εκτίμησης για το αιολικό δυναμικό της περιοχής εγκατάστασης των ανεμογεννητριών.
Πίνακας 1: Εργατοέτη ανά MW στη βιομηχανία αιολικών σύμφωνα με το REPP
Η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικά πλούσιο αιολικό δυναμικό και για αυτό συχνά συναντούνται αιολικά πάρκα (συστοιχίες ανεμογεννητριών). Η νότια Ευρώπη, με εξαίρεση ίσως την Ιταλία, δεν ασχολείται με τις πρακτικές εγκαταστάσεις (offshore), αφού οι προτεινόμενες σήμερα λύσεις αναφέρονται σε νερά με μέγιστο βάθος της τάξης των 20 μέτρων. Πλωτά συστήματα ανεμογεννητριών είναι προς το παρόν εκτός πεδίου σκέψης λόγω του πολύ υψηλού κόστους.
Σχήμα 3: Εγκατεστημένη ισχύς αιολικών στην Ελλάδα
Ηλιακά Θερμικά Συστήματα (Solar Thermal Systems)
Η πιο απλή και διαδεδομένη μορφή των θερμικών ηλιακών συστημάτων είναι οι ηλιακοί θερμοσίφωνες, όπου συλλέγουν την ηλιακή ενέργεια και την μετατρέπουν σε θερμική. Υπάρχουν πολλές βιομηχανίες στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο που απασχολούν ικανοποιητικό αριθμό προσωπικού.
Η διαδικασία αξιολόγησης των επενδυτικών κινήσεων στη φωτοβολταϊκή τεχνολογία γίνεται με τη βοήθεια του λογισμικού προγράμματος RETScreen – Clean Energy Project Analysis που ανέπτυξε το Κέντρο Υποστήριξης Αποφάσεων Καθαρής Ενέργειας και διαχειρίζεται το Τεχνολογικό Κέντρο Ενέργειας CANMET με την υποστήριξη διαφόρων υπουργείων και υπηρεσιών . Το εν λόγω κέντρο αποσκοπεί στην ανάπτυξη εργαλείων προς διευκόλυνση του ανθρώπινου δυναμικού, στον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων, καθώς και της βιομηχανίας, στην εξέταση ενεργειακά αποδοτικών τεχνολογιών, τη φάση της προμελέτης και του αρχικού σχεδιασμού. Τα εργαλεία υποστήριξης αποφάσεων, όπως και το λογισμικό, μειώνουν το κόστος μελετών προ-σκοπιμότητας και βοηθούν στη λήψη καλύτερων αποφάσεων, μέσω της διάχυσης της γνώσης και της εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού. Πέρα από τις θετικές επιπτώσεις στον ενεργειακό τομέα, η ανάπτυξη της τεχνολογίας των φωτοβολταϊκών έχει θετικές επιπτώσεις και στην οικονομία, καθώς στις χώρες που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα PVPS της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας , η βιομηχανία φωτοβολταϊκών απασχολεί πάνω από 21.000 άτομα. Η αμερικάνική βιομηχανία φωτοβολταϊκών απασχολεί μόνο στις ΗΠΑ περίπου 20.000 άτομα με την προοπτική να προσεγγίσουν τα 150.000 έως το 2020. Η ΕΕ εκτιμά ότι θα δημιουργηθούν 100.000 νέες θέσεις εργασίας με την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί.
Σχήμα 4: Εργατοέτη ανά μονάδα παραγόμενης ενέργειας σε σχέση με το φυσικό αέριο
Γεωθερμικά Συστήματα (Geothermal Energy Systems)
Η γεωθερμική, είναι η ενέργεια θερμότητας που δημιουργείται βαθιά στο εσωτερικό της γης. Σήμερα στην Ελλάδα , η εκμετάλλευση της γεωθερμίας γίνεται για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά θα μπορούσε να έχει ευρεία εφαρμογή, όπως για τη θερμική αφαλάτωση του θαλασσινού νερού με στόχο την απόληψη πόσιμου, κυρίως στις άνυδρες νησιωτικές και παραθαλάσσιες περιοχές. Μια τέτοια εφαρμογή θα είχε χαμηλότερο κόστος από εκείνο που απαιτείται για τον εφοδιασμό των περιοχών αυτών με πόσιμο νερό, μέσω υδροφόρων πλοίων ή για μεταφορά πετρελαίου, δημιουργώντας θέσεις εργασίας στην τοπική κοινότητα.
Υδροηλεκτρικά Συστήματα (Hydro-electric Systems)
Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι αυτή η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση της μηχανικής ενέργειας του νερού και της μετατροπής της σε ηλεκτρική ενέργεια με την βοήθεια στροβίλων.
Εικόνα 2: Απεικόνιση Υδροηλεκτρικού έργου
Συστήματα αξιοποίησης Βιομάζας (Biomass Systems)
Με τον όρο βιομάζα ονομάζουμε οποιοδήποτε υλικό παράγεται από ζωντανούς οργανισμούς (όπως είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, υπολείμματα καλλιεργειών, κτηνοτροφικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων). Όλα τα παραπάνω υλικά, που άμεσα ή έμμεσα προέρχονται από το φυτικό κόσμο, αλλά και τα υγρά απόβλητα και το μεγαλύτερο μέρος από τα αστικά απορρίμματα των πόλεων και των βιομηχανιών, μπορούν να μετατραπούν σε ενέργεια. Ένα άλλο πλεονέκτημα από την αξιοποίηση της βιομάζας είναι η ανάπτυξη εναλλακτικών καλλιεργειών σε αγροτικές περιοχές που οδηγούν στην κοινωνικό-οικονομική εξέλιξη της περιοχής. Τα συγκροτήματα ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού καύσεως βιομάζας έχουν πολύ μικρό χρόνο απόσβεσης (1 – 3 έτη). Μελέτες που έχουν γίνει με βάση το πρωτόκολλο του Κιότο , αναφέρεται ότι ο νέος αυτός τομέας των βιοκαυσίμων θα ενισχύσει την αγορά εργασίας με 1.509.000 νέες θέσεις εργασίας. Από το 2005 έχει τεθεί σε λειτουργία ένα εργοστάσιο παραγωγής βιοντίζελ δυναμικότητας 40.000 τόνων ετησίως με συγχρηματοδότηση από το ΕΠΑΝ . Είναι εργοστάσιο συνεχούς παραγωγής και πλήρως αυτοματοποιημένο με την τεχνολογία NOVAOL και βρίσκεται στο Κιλκίς. Ένα αντίστοιχο εργοστάσιο βιοντίζελ από την εταιρία ΕΛΙΝ θυγατρική της ΕΛΙΝΟΙΛ έχει αναλάβει να κατασκευάσει στον Βόλο με χρηματοδότηση ενός μέρους για το κομμάτι της βιομηχανικής έρευνας το ΥΠ.ΑΝ. Ενδιαφέρον έχει εκδηλώσει η HELLENIC BIODIESEL AE σε συνεργασία με την ΦΙΛΙΠΑΚ BIONERGY GROUP να κατασκευάσει εργοστάσιο παραγωγής βιοντίζελ στον Βόλο.
Κυματική Ενέργεια
Ο θαλάσσιος κυματισμός είναι μια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και μάλιστα παρουσιάζει μεταξύ των ΑΠΕ την υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα. Υπολογίζεται ότι η αξιοποίηση του 1% του κυματικού δυναμικού του πλανήτη θα κάλυπτε περίπου στο τετραπλάσιο την παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση. Το τεχνικά εκμεταλλεύσιμο κυματικό δυναμικό της Ελλάδας θεωρείται το υψηλότερο της Μεσογείου και θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά στην ηλεκτροδότηση μεγάλου αριθμού νησιών στο Αιγαίο. Η έρευνα και ανάπτυξη σε αυτό τον τομέα διεξάγεται στην Ελλάδα κυρίως στο ΚΑΠΕ στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Πίνακας 2: Εξέλιξη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ στην Ελλάδα
ΑΠΕ σε Παγκόσμιο, Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο
Με σκοπό να προσδιοριστεί η πρακτική εφαρμογή των ΑΠΕ στην σύγχρονη κοινωνικοοικονομική κατάσταση, θα γίνει αναφορά στο ευρύτερο θέμα της ενεργειακής πολιτικής στα διάφορα επίπεδα (παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό), από όπου απορρέει η εφαρμογή, η χρήση και το νομικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ.
ΑΠΕ σε παγκόσμιο επίπεδο
Οι ΑΠΕ συνεισφέρουν σημαντικά στην παραγωγή ενέργειας παγκοσμίως, συμβάλλοντας στην απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και αλλάζοντας το επιχειρηματικό τοπία. Στον τομέα της εκπαίδευσης για παράδειγμα, το Queensland της Αυστραλίας αποτελεί παράδειγμα κυβερνητικής ηγεσίας με την παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση των ΑΠΕ. Το πρόγραμμα που οργανώνει στοχεύει στην προσπάθεια εύρεσης περιβαλλοντικής εργασίας σε νέους από 15-24 ετών και χρηματοδοτεί δημόσιες υπηρεσίες και κοινοτικούς οργανισμούς με σκοπό τη δημιουργία 1.200 περιβαλλοντικών θέσεων μέσα σε ένα διάστημα δύο ετών. Το πρόγραμμα στοχεύει στη συμμετοχή 50% γυναικών, 5% ατόμων που δεν προέρχονται από αγγλόφωνο περιβάλλον, 5% ντόπιων πληθυσμών και 5% ατόμων με αναπηρία. Το κράτος χρηματοδοτεί την ενέργεια αυτή, ενώ οι υπηρεσίες εκπαιδεύουν και βοηθούν τους υποψήφιους να βρουν μια περιβαλλοντική θέση εργασίας μετά τη συμπλήρωση του προγράμματος.
Ευρώπη και ΑΠΕ
Όταν αναφέρεται ο όρος «ενιαία ενεργειακή ευρωπαϊκή αγορά» στην πραγματικότητα εννοείται το άθροισμα εθνικών αγορών με μεγάλη ανομοιογένεια και χαλαρή διασυνοριακή διασύνδεση.
Σχήμα 5: Ετήσιος ρυθμός επενδύσεων σε παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, 1995-2007 σε δις δολάρια
Τα μέτρα που λαμβάνει η Ευρώπη μπορούν να σημαίνουν και κόστος και όφελος. Οι νέες εγχώριες οικονομικές δραστηριότητες και ευκαιρίες απασχόλησης θα δημιουργηθούν στην Ευρώπη, η οποία επιπλέον θα αποκτήσει και σημαντικό συγκριτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μέσω της ωρίμανσης νέων ενεργειακών τεχνολογιών σε όλους τους τομείς. Στις μεγάλης κλίμακας πράσινες επιχειρήσεις και πάλι συνεκτιμώνται αυτοί οι παράγοντες, με έμφαση όμως στην υψηλή περιβαλλοντική αναγκαιότητα αυτών των επιχειρήσεων (αιολικά πάρκα, βιομηχανίες ανακύκλωσης, ηλιακά πάρκα.). Η ίδια η εγκατάσταση της μεγάλης ή βιομηχανικής επιχείρησης δεν στοχεύει στο να συμβιώνει κατ’ ανάγκην με τα τοπικά χαρακτηριστικά ή να τα αναδείξει. Για παράδειγμα, το εργοστάσιο κατασκευής ανεμογεννητριών ενδεχομένως δεν μπορεί μεν να εγκατασταθεί σε κάποια περιοχή, όμως τα προϊόντα του (οι ανεμογεννήτριες) θα ωφελούσαν υπό όρους μια τέτοια περιοχή. Τα προϊόντα επομένως της μεγάλης επιχείρησης εμπίπτουν σε αυτή την αναγκαιότητα κατά ένα μικρό ή μεγάλο βαθμό. Επίσης, στην περίπτωση των αιολικών πάρκων, σε επίπεδο τοπικών χαρακτηριστικών, συνεκτιμάται και το αιολικό δυναμικό καθώς και η απόσταση από τους οικισμούς. Επεκτείνοντας, ο φόρος στο CO2 στο φορολογικό σύστημα της Φιλανδίας ευνόησε τις ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας. Αφετέρου, οι επιχορηγήσεις για επενδύσεις είναι διαθέσιμες για τις νέες εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν την ανανεώσιμη ενέργεια. Οι επιχορηγήσεις για την αιολική ενέργεια δεν είναι ενθαρρυντικές για μεγάλες επενδύσεις όπως στις άλλες σκανδιναβικές χώρες. Τα τελευταία χρόνια, οι νέες ενεργειακές επενδύσεις στη Φιλανδία είναι κυρίως εγκαταστάσεις για το φυσικό αέριο. Μικρές εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν τη βιομάζα, λίγοι ανεμόμυλοι έχουν χτιστεί και λίγες αναθεωρήσεις των παλαιών εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των πυρηνικών εγκαταστάσεων, έχουν γίνει. Οι σκανδιναβικές χώρες ήταν μεταξύ των ανταγωνιστικότερων χωρών στην Ευρώπη τα τελευταία έτη. Συγχρόνως, αυτές οι χώρες είναι πρόδρομοι στην εφαρμογή των περιβαλλοντικών φόρων στην ενεργειακή χρήση. Επίσης, η Δανία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο, όπου η ενεργειακή πολιτική υπάγεται στην κρατική διοίκηση. Σε ορισμένα κράτη – μέλη δίνονται ήδη σημαντικά κίνητρα για τις επενδύσεις στη Φ/Β τεχνολογία. Η απαρχή έγινε μέσω του προγράμματος – στόχου των 1.000 ηλιακών στεγών της Γερμανίας το 1991. Μετά το 1999 άρχισε να εφαρμόζεται το πρόγραμμα των 100.000 ηλιακών στεγών, σύμφωνα με το οποίο δινόταν επιδότηση διάρκειας 20 ετών. Διακρίνουμε Συγχωνεύσεις και Εξαγορές (Σ&Ε) ακόμη και στις αγορές ΑΠΕ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κίνηση του γερμανικού ενεργειακού γίγαντα ΕΟΝ για την απόκτηση της ισπανικής Endesa. Στην Ελλάδα ωστόσο, οι προθέσεις απέναντι στα φαινόμενα της εξαγοράς και της συγχώνευσης είναι θετικές, προκειμένου να δημιουργηθούν εταιρείες ικανές να ανταποκριθούν στις ανταγωνιστικές απαιτήσεις της ευρωζώνης. Στην πράξη οι εξαγορές συμβάλλουν στη δημιουργία πρόσθετης αξίας στην υπό ενοποίηση επιχείρηση, ενώ οι συγχωνεύσεις εξυπηρετούν συγκεκριμένους αντικειμενικούς σκοπούς όπως είναι η απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήματος ή η επέκταση της επιχείρησης σε νέες αγορές ή προϊόντα. Επιπρόσθετα, βοηθούν στη μεταφορά διοικητικών εμπειριών, γνώσεων και τεχνολογίας με τελικό αποτέλεσμα την ποιοτική αναβάθμιση της διεύθυνσης και τη βελτίωση της οικονομικής επίδοσης των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι συγχωνεύσεις φαίνεται να αποτελούν την εναλλακτική λύση ανάμεσα σε διάφορες άλλες λύσεις όπως η εσωτερική ανάπτυξη ή οι στρατηγικές συμφωνίες και Στρατηγικές Συμμαχίες (Joint Ventures).
Ελλάδα και ΑΠΕ
Η Ελλάδα, όπως και οι εταίροι της, ακολουθεί το Ευρωπαϊκό Ενεργειακό Σχέδιο Δράσης (ΕΕΣΔ), όπου οι παράμεροι αναλύονται και αντιμετωπίζονται με συγκεκριμένες πολιτικές και στόχους. Πέρα των αυτονόητων στόχων του Σχεδίου, όπως η ενεργειακή επάρκεια και η καλύτερη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, επιτακτική κρίνεται η ανάγκη να σταθεί σήμερα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και στις νέες τεχνολογίες για αναβάθμιση, βελτίωση ή μετατροπή, που επιτρέπει τη φιλικότερη προς το περιβάλλον παραγωγή ενέργειας, δηλαδή στην πράσινη ενέργεια. Είναι γεγονός ότι από τις καμινάδες ποτέ δεν βγήκαν λουλούδια. Αυτές όμως έδωσαν δουλειές σε εργαζομένους και προσδιόρισαν την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Η Ελλάδα είναι αρκετά τυχερή σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη που έζησε τη βιομηχανική επανάσταση, όπου το τίμημα της εξέλιξης υπήρξε σχετικά βαρύτερο για το περιβάλλον και τους πολίτες. Σήμερα κανείς δε λέει όχι στην υποκατάσταση του ακριβού και εισαγόμενου πετρελαίου και φυσικού αερίου από τον αέρα και τον ήλιο ή στην προστασία του περιβάλλοντος από τη μείωση των ρύπων που παράγουν οι συμβατικοί σταθμοί ή στην τόνωση των τοπικών οικονομιών κατά την κατασκευή και λειτουργία έργων ΑΠΕ. Το ζητούμενο είναι το πώς η Ελλάδα θα επιτύχει και μάλιστα με τρόπο αλματώδη, τα βήματά της. Σίγουρα έχει τη μεγάλη ευκαιρία να παρέμβει καθοριστικά. Όμως για να συμβεί αυτό, πρέπει να συνειδητοποιηθούν δύο πράγματα. Πρώτον, μια χώρα που δεν θα είναι ενεργειακά αποδοτική, είναι βέβαιο ότι δεν θα αποφύγει ανεπιθύμητα καύσιμα και δεύτερον, μια χώρα όπου απουσιάζει η κοινωνική συναίνεση για τις ΑΠΕ, είναι σήμερα άξια για εκείνα τα ανεπιθύμητα καύσιμα που αναγκαστικά θα χρησιμοποιήσει στο μέλλον για να εξασφαλίσει ενεργειακή επάρκεια. Για να επιτευχθούν τα μέτρα, χρειάζεται η συνεργασία όλων των φορέων, κυβερνητικών και μη. Η Ελλάδα έχει θεσπίσει το πλαίσιο για τη λειτουργία Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) με το σύστημα Χρηματοδότησης από Τρίτους (ΧΑΤ) σε ενεργειακά έργα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα καινοτόμο πρωτοβουλία για την ελληνική οικονομία και κοινωνία, με στόχο την προώθηση μιας νέας αγοράς, η οποία θα φέρει σημαντικά αποτελέσματα στον κρίσιμο τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας και θα ενθαρρύνει την επιχειρηματικότητα (green entrepreneurship) και τη δημιουργία πολλών νέων και βιώσιμων θέσεων εργασίας. Ωστόσο, οι επενδύσεις σε ΑΠΕ στην Ελλάδα υστερούν συντριπτικά και αυτό διαφαίνεται στο γεγονός ότι, η Πορτογαλία για παράδειγμα, με την οποία η Ελλάδα είχε κοινή αφετηρία, έχει φτάσει σε σημείο να υποκαταστήσει περίπου το 40% της ενέργειάς της σε ΑΠΕ. Ωστόσο θεωρείται προνομιούχος χώρα λόγω των ευνοϊκών κλιματολογικών συνθηκών (αιολικό δυναμικό και υψηλό επίπεδο ηλιοφάνειας) και έτσι είναι εφικτό να δημιουργηθεί σημαντικός αριθμός νέων θέσεων εργασίας, τόσο στον κλάδο της ηλεκτροπαραγωγής όσο και στον κλάδο της κατασκευής.
Σχήμα 6: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα
Για την εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων ΑΠΕ απαιτείται η τήρηση πολύπλοκης διοικητικής διαδικασίας, η οποία προϋποθέτει την εφαρμογή, πλην της ειδικής νομοθεσίας, κανόνων που επιβάλλονται από πληθώρα άλλων διατάξεων, όπως εκείνων που αφορούν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς. Παρόλα αυτά, μελέτες προβλέπουν ιλιγγιώδεις ρυθμούς ανάπτυξης στην ελληνική αγορά ενέργειας, με επενδύσεις ύψους 27 δις δολαρίων έως το 2012. Έργα ύψους 10 δις δολαρίων που διασυνδέουν την Ελλάδα με γειτονικές χώρες όπως ο Ελληνοτουρκικός αγωγός φυσικού αερίου, ο Ελληνο-ιταλικός υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου και η δρομολόγηση του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Έργα ύψους 5 δις δολαρίων για το πρόγραμμα της ΔΕΗ 2006-2010 και τέλος 12 δις δολάρια από ιδιωτικές επενδύσεις.
Σχήμα 7: Αδειοδοτική διαδικασία έργων ΑΠΕ σύμφωνα με το τρέχων θεσμικό πλαίσιο Εκτός της νομοθεσίας περί της ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, υπάρχει και το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ, το οποίο έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση , όπου χαρακτηρίζονται και οι περιοχές προτεραιότητας και αποκλεισμού. Η Ελλάδα φαίνεται να είναι μια από τις πιο ελκυστικές αγορές της Ευρώπης τόσο στρατηγικά, με δεδομένες τις προοπτικές ανάπτυξης, όσο και σε σχέση με τις διασυνδέσεις της με Ιταλία, Βουλγαρία, Αλβανία και ΠΓΔΜ.
Πράσινες θέσεις εργασίας
Το πεδίο του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε πεδίο νέων δυνατοτήτων απασχόλησης παγκοσμίως. Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, σύμφωνα με μελέτες, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν περισσότερες από δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας παγκοσμίως, σε τομείς που σχετίζονται με τις ΑΠΕ. Ακόμη περισσότερες, σχεδόν 6,5 εκατομμύρια θα είναι οι νέες θέσεις απασχόλησης στον τομέα που αφορά την ηλιακή ενέργεια. Επίσης, με τον όρο πράσινες θέσεις εργασίας, εννοούμε τις νέες θέσεις εργασίας ή τις παλιές (retained), οι οποίες αν δεν είχαν «πρασινίσει», θα είχαν εξαφανιστεί. Οι κλιματικές αλλαγές, εκτός από επιστημονικό θέμα με περιβαλλοντικές, οικονομικές και πολιτικές πτυχές, είναι ταυτόχρονα και θέμα κοινωνικό, που αφορά τον γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα τους εργαζομένους, αφού συνεπάγεται αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία και επηρεάζει τις συνθήκες κοινωνικής αναπαραγωγής. Το πεδίο του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε πεδίο νέων δυνατοτήτων απασχόλησης στον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα, η οποία μέχρι σήμερα θα μπορούσε να κατηγορηθεί ότι πράττει «πράσσειν άλογα». Προγράμματα μεγάλων προϋπολογισμών με στόχο την επιδότηση θέσεων εργασίας σε καινοτόμες δράσεις οικολογικής κατεύθυνσης, εφαρμόζονται συχνά στην Ελλάδα. Παράλληλα βρίσκονται σε ισχύ προγράμματα κατάρτισης ανέργων σε θέσεις συναφείς με θέματα αειφόρου περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ειδικότερα, τα πράσινα επαγγέλματα αναπτύσσονται στον τομέα της διαχείρισης και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, την εξοικονόμηση ενέργειας, την ανακύκλωση, τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, τον οικοτουρισμό, τις καθαρές τεχνολογίες. Άλλες μελέτες, επιβεβαιώνουν ότι τα κράτη με τα πιο ανεπτυγμένα περιβαλλοντικά προγράμματα, σημείωσαν τις υψηλότερες επιδόσεις στην οικονομική ανάπτυξη, όπως και στην δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Αν λάβουμε υπόψη την δήλωση του προέδρου της Αμερικής , «πρέπει να δημιουργήσουμε πράσινες δουλειές, που είναι οι δουλειές του μέλλοντος», αντιλαμβανόμαστε πώς θα διαμορφωθεί το μελλοντικό επιχειρηματικό τοπίο. Σύμφωνα με δηλώσεις του, «το ενεργειακό σχέδιο θα διαθέσει 150 δις δολάρια τα επόμενα δέκα χρόνια (έως 2020) για την δημιουργία ενός πράσινου ενεργειακού τομέα που θα εξασφαλίσει περισσότερες από πέντε εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας τις επόμενες δύο δεκαετίες (έως 2030)». Η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, η αποκατάσταση του περιβάλλοντος και η προστασία της ποιότητας του αέρα, του νερού και των άλλων φυσικών πόρων συνιστούν εξαιρετικές πηγές νέων ευκαιριών απασχόλησης Η ανακύκλωση αποβλήτων και χρησιμοποιημένων προϊόντων, η εξυγίανση βιομηχανικών περιοχών (brownfields), η απορρύπανση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων, ο καθαρισμός πολιτιστικών μνημείων και η ανάπτυξη και χρήση περιβαλλοντικά ασφαλών προϊόντων και τεχνικών, είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα κλάδων απασχόλησης που μπορούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, να προστατεύσουν την ανθρώπινη υγεία και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής. Παράλληλα, μπορούν να προσανατολίσουν τις κοινότητες στην κατάρτιση και απασχόληση των κατοίκων σε πράσινους κλάδους της οικονομίας και στη λήψη αποφάσεων για τη μείωση της ρύπανσης και του συλλογικού περιβαλλοντικού αντίκτυπου των δραστηριοτήτων μας. Οι παραπάνω ευκαιρίες απαιτούν δεξιότητες που μπορεί να αφορούν το ανειδίκευτο προσωπικό (π.χ. στον περιβαλλοντικό καθαρισμό), μέχρι και προσωπικό επιστημονικά καταρτισμένο, απαραίτητο για την παρακολούθηση της παρούσας κατάστασης του περιβάλλοντος, τον καθορισμό συγκεκριμένων στόχων, τον προσδιορισμό κατάλληλων μεθόδων καθαρισμού και μέτρων μείωσης των κινδύνων που συνεπάγεται η περιβαλλοντική υποβάθμιση. Στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, η αιολική ενέργεια αποτελεί αναμφισβήτητα τη ναυαρχίδα των ΑΠΕ. Μάλιστα την τελευταία δεκαετία, η ευρωπαϊκή βιομηχανία γνωρίζει ρυθμούς ανάπτυξης σταθερά πάνω από 25%. Από τα τέλη του 2002, η ευρωπαϊκή αιολική βιομηχανία απασχολούσε ήδη πάνω από 82.000 εργαζομένους και εκτιμάται ότι μέχρι το 2020 θα απασχολεί πάνω από 200.000 άτομα κατανεμημένα τόσο στην κατασκευή και εγκατάσταση ανεμογεννητριών όσο και στη συντήρηση και λειτουργία τους. Η φωτοβολταϊκή βιομηχανία αναπτύσσεται με ετήσιους ρυθμούς που ξεπερνούν σταθερά το 30%. Η άνθηση αυτή της βιομηχανίας φωτοβολταϊκών εκτιμάται ότι έχει οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία περίπου 60.000 θέσεων εργασίας έως το 2007 αλλά οι εκτιμήσεις της ΕΕ κάνουν λόγο για συνολικά δύο εκατομμύρια θέσεις εργασίας στον κλάδο ως το 2020, αν επιτευχθεί ο στόχος για την κάλυψη του 1,1% της παγκόσμιας ηλεκτροπαραγωγής από φωτοβολταϊκά μέχρι τότε. Μια μικρή μείωση στις θέσεις εργασίας θα προέλθει από την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βελτίωση της απόδοσης ων συστημάτων, ωστόσο μια μετέπειτα αύξηση των θέσεων εργασίας θα επέλθει στο κομμάτι για τη συντήρηση και λειτουργία των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Μια ανάλυση του κύκλου ζωής των φωτοβολταϊκών, έδειξε ότι κάθε νέα εγκατάσταση φωτοβολταϊκού, δημιουργεί 70.000 εργατοώρες. Η περίπτωση της βιομάζας είναι λίγο πιο πολύπλοκη από τις άλλες ΑΠΕ, καθώς αυτή χρησιμοποιείται για πολλαπλές χρήσεις, όπως παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού και βιοκαύσιμα. Σε κάθε περίπτωση όμως πρόκειται για μια μορφή ενέργειας που είναι εντάσεως εργασίας. Ωστόσο μελέτη δείχνει ότι δημιουργούνται 3,5 – 23,5 εργατοέτη ανά MW που εγκαθίσταται. Αναφορικά με την γεωθερμία και τα υδροηλεκτρικά έργα, κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε, ότι κατά την φάση κατασκευής απασχολούνται περίπου δέκα άτομα για ενάμισι χρόνο ανά MW που εγκαθίσταται, ενώ στη φάση λειτουργίας και συντήρησης απασχολούνται 1-2 άτομα. Επιπλέον, η ΔΕΗ απασχολεί 765 άτομα στα υδροηλεκτρικά της έργα. Η θέσπιση του Δελτίου Ενεργειακής Ταυτότητας και η δημιουργία Μητρώου Ενεργειακής Παρακολούθησης και Απόδοσης των κτιρίων, θα οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων θέσεων εργασίας, με τη μορφή Σώματος Επιθεωρητών Ενεργειακής Απόδοσης. Οι θέσεις πράσινης απασχόλησης στην Ευρώπη είναι περίπου 3,5 εκατομμύρια. Από αυτές περίπου δύο εκατομμύρια σχετίζονται με «καθαρές τεχνολογίες», ανακύκλωση, προστασία φυσικού τοπίου και οικολογική ανάπλαση αστικού περιβάλλοντος. Και στις οικο-επιχειρήσεις (eco-industry) απασχολούνται 1,5 εκατομμύρια εργαζόμενοι.
Πράσινος Μισθός (Green Salary) – Εναλλακτική λύση στο πρόβλημα της ανεργίας
Τα προβλήματα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και της ανεργίας μπορεί, φαινομενικά, να είναι ασύνδετα μεταξύ τους, οι ευκαιρίες παρόλα αυτά υπάρχουν για συσχετισμό των δύο. Η ανεργία αποτελεί ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα που ολοένα χειροτερεύει. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνή Οργανισμού Εργαζομένων (ILO), εκτιμάται ότι 1 δις. άνθρωποι (30% παγκόσμιου εργατικού δυναμικού), είναι είτε άνεργοι είτε υποαπασχολούμενοι. Το πρόβλημα της ανεργίας των νέων, ηλικίας 15 -24 ετών, προκαλεί τεράστια ανησυχία σε πολλές χώρες και αποτελεί πιθανή αιτία κοινωνικής αναταραχής. Η ανεργία των νέων καλύπτει σχεδόν τα δύο τρίτα της παγκόσμιας ανεργίας . Η συνεχής ανησυχία για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας δεν προοιωνίζει θετικά την αναστροφή της ανεργίας. Εάν ο κόσμος θέλει να μειώσει την παγκόσμια ανεργία κατά το ήμισυ μέχρι το έτος 2015, οι ειδικοί υπολογίζουν ότι θα πρέπει να δημιουργηθούν τουλάχιστον ένα δις νέες θέσεις εργασίας. Εκτιμάται ότι το 60% των νέων θέσεων εργασίας που απαιτούνται μέχρι το 2012 θα βρίσκονται στην Κίνα και το 15% στην υποσαχάρια Αφρική. Σαν βιώσιμη εναλλακτική λύση στην αντιμετώπιση της ανεργίας, υπάρχουν οι ευκαιρίες για εργασία στον τομέα των ΑΠΕ, των ανερχόμενων τεχνολογιών , των πράσινων κτιρίων, των μεταφορών, των αναπτυξιακών έργων και της ενεργειακής αποδοτικότητας, χωρίς να είναι απαραίτητη κάποια οικονομική ανακατανομή για την εφαρμογή μια τέτοιας στρατηγικής. Τα προγράμματα αφορούν δεντροφυτεύσεις, καθαρισμό πόλεων και ακτών, ανακύκλωση, διαχείριση αποβλήτων, προστασία φυσικών πόρων, εκμετάλλευση ΑΠΕ και άλλες παρόμοιες δραστηριότητες. Καθώς τα επαγγέλματα και οι βιομηχανίες στρέφονται προς πιο πράσινες πρακτικές και προϊόντα, υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας για όλα τα επίπεδα ειδικοτήτων και νέων προϊόντων σε όλους τους τομείς της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων αυτών που δεν σχετίζονται συνήθως με πράσινες βιομηχανίες. Για παράδειγμα, το 2002 τα προγράμματα μείωσης της ρύπανσης δημιούργησαν, άμεσα και έμμεσα 12.000 νέες θέσεις εργασίας σε μια μόνο βιομηχανία των ΗΠΑ. Η εκπαίδευση για μακροχρόνιες θέσεις εργασίας εξυπηρετεί κυρίως την κάλυψη θέσεων όπου απαιτούνται περισσότερα προσόντα, όπως οι χειριστές μηχανών επεξεργασίας αποχετεύσεων, οι ειδικοί ύδρευσης, οι δασικοί υπάλληλοι, το προσωπικό επιβολής νόμων ποιοτικής ρύθμισης του αέρα και των υδάτων. Αυτά τα προγράμματα απευθύνονται κυρίως σε αυτούς τους άνεργους που έχουν μείνει χωρίς εργασία για μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω ανακατανομών στην οικονομία. Αυτά τα άτομα συχνά κατέχουν αρκετά προσόντα και μαθαίνουν εύκολα . Η επίτευξη των στόχων αυτών απαιτεί τη συμμετοχή όλων των τμημάτων της κοινωνίας: κυβέρνηση, βιομηχανία, εμπόριο, εκπαιδευτικούς οργανισμούς, στρατός, δημόσιες υπηρεσίες, πολίτες. Μια τέτοια προσέγγιση θα δημιουργούσε πολλές ευκαιρίες για νέα πρότυπα εργασίας και παραγωγής εισοδήματος όχι μόνο στους περιβαλλοντικά εξαρτημένους τομείς, όπως η γεωργία, η προετοιμασία για τις φυσικές καταστροφές, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ο τουρισμός αλλά και σε φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους αγορές εργασίας, όπως τα πλυντήρια αυτοκινήτων, οι οικοδομές, οι ηλεκτρολόγοι, οι καθαριστές και άλλοι.
Ανακύκλωση (Recycling)
Η Ανακύκλωση, αποτελεί έναν τομέα που μπορεί να συνδράμει στην οικονομική ανάπτυξη όλων των κρατών μέσω δύο τρόπων. Πρώτον, μέσω της εξοικονόμησης φυσικών πόρων και δεύτερον, μέσω της ανάπτυξης νέων κλάδων που χρησιμοποιούν ή παράγουν τα προϊόντα που κατασκευάζονται από ανακυκλωμένα υλικά. Σε όλο τον κόσμο, τα αστικά κέντρα αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, όπως η διαχείριση τεράστιων όγκων απορριμμάτων και αστικών λυμάτων, η έλλειψη νερού, η κομποστοποίηση και η χρήση ανακυκλωμένων υλικών. Οι αγροτικές περιοχές παράγουν λιγότερα απόβλητα αλλά συχνά πάσχουν από κακοσχεδιασμένα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων. Οι κυριότερες προκλήσεις για τα σημερινά προγράμματα ανακύκλωσης, είναι η μείωση του όγκου των απορριμμάτων που εισάγονται στο σύστημα και η ανάπτυξη διαδικασιών και πρακτικών που θα οδηγήσουν στην ανακύκλωση 100% περίπου όλων των μελλοντικών απορριμμάτων. Ο κύκλος ζωής των προϊόντων, από τη χρήση των πρώτων υλών ως τη διάθεση των απορριμμάτων έχει πιο πολλή σημασία από ποτέ, καθώς οι ανησυχίες για τις κλιματικές αλλαγές και την περιβαλλοντική υποβάθμιση κατέχουν πλέον πρωτεύουσα θέση στην κοινωνική συνείδηση. H εξάλειψη ή η μείωση της ρύπανσης σε μια συγκεκριμένη μονάδα συνιστά ένα βήμα για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά είναι μόνο η αρχή. Μια πραγματικά αποτελεσματική στρατηγική πρόληψης της ρύπανσης αφορά όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και του εφοδιασμού έτσι ώστε το τελικό προϊόν να έχει παραγάγει τη λιγότερη δυνατή ρύπανση. H ανακύκλωση συμβάλλει στη μείωση της ρύπανσης, όχι μόνο επειδή μειώνει την κατανάλωση φυσικών πόρων και ενέργειας, αλλά και γιατί μειώνει δραματικά την ανάγκη για την επιβαρυντική στο περιβάλλον διάθεση των απορριμμάτων. Ο τομέας της ανακύκλωσης, επειδή ακριβώς είναι εντάσεως εργασίας, μπορεί να συνδράμει σημαντικά στην αντιμετώπιση της ανεργίας, υπό τις κατάλληλες συνθήκες. Υπολογίζεται ότι η ανακύκλωση 10.000 τόνων απορριμμάτων μπορεί να δημιουργήσει 250 θέσεις εργασίας εν αντιθέσει με την αποτέφρωση τους που μπορεί να δημιουργήσει 20-40 θέσεις εργασίας και τις μόλις 10 θέσεις εργασίας που δημιουργούνται όταν τα απόβλητα συγκεντρώνονται στους ΧΥΤΑ. Αντίστοιχα, η ανακύκλωση αυτοκινήτων απαιτεί φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές αποσυναρμολόγησης και επεξεργασία, με αποτέλεσμα να εκτιμάται ότι θα χρειαστούν 15- 20.000 θέσεις πλήρους απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την αποσύνθεση και ανακύκλωση παλαιών αυτοκινήτων μέχρι το 2015. Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, η ανακύκλωση αποτελεί τη βασική έννοια της σύγχρονης διαχείρισης των αποβλήτων. Με την ανακύκλωση μειώνονται τα απορρίμματα και τα προβλήματα διαχείρισής τους. Εξοικονομείται ενέργεια και φυσικοί πόροι καθώς και η ενέργεια που απαιτείται για την κατασκευή διαφόρων προϊόντων. Μειώνεται η ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και των υπόγειων υδάτων. Βελτιώνονται οι συνθήκες ζωής μέσα στο αστικό περιβάλλον. Εντούτοις, η ανακύκλωση παρουσιάζει και προβλήματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως για παράδειγμα το κόστος από τη συλλογή, μεταφορά και επεξεργασία των αποβλήτων, καθώς και την αστάθεια στην αγορά για ανακυκλωμένα υλικά. Τα τελευταία χρόνια, έχουν εφαρμοστεί διάφορα μέτρα για να προωθήσουν την ανακύκλωση, συμπεριλαμβανομένης της νομική ευθύνης των τοπικών αρχών, ώστε να καθορίσουν ρυθμίσεις για την ανακύκλωση των αποβλήτων που μπορούν να πραγματοποιηθούν σε λογικά πλαίσια με τις απαραίτητες εγκαταστάσεις. Παρ’ όλη την εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια, δεν είναι δυνατόν να ανακυκλωθούν όλα τα απορρίμματα. Τα «καθαρά» ανακυκλώσιμα συστατικά ανέρχονται περίπου στο 40% του όγκου των αποβλήτων που συλλέγεται από τα νοικοκυριά. Γίνεται σαφής η θετική στροφή στην ανακύκλωση, αρκεί ταυτόχρονα να αυξάνουμε την ποιότητα και τον κύκλο ζωής των προϊόντων. Για την ανακύκλωση Οχημάτων Τέλους Ζωής (ΟΤΖ) έχει εξαχθεί Οδηγία από την ΕΕ. Ο τεράστιος αριθμός ΟΤΖ στην ΕΕ, που υπολογίζεται σε 7 με 8 εκατομμύρια ετησίως, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το 7% από αυτά εγκαταλείπονται, δημιουργώντας μεγάλο όγκο αποβλήτων στις χωματερές, ήταν η κύρια αιτία που οδήγησε την ΕΕ στη δημιουργία της Οδηγίας αυτής. Κύριοι στόχοι της Οδηγίας είναι η αποφυγή δημιουργίας αποβλήτων από οχήματα, η επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και ανάκτηση των ΟΤΖ και των εξαρτημάτων τους, γεγονότα που δημιουργούν νέες βιώσιμες θέσεις εργασίας. Εδώ περιλαμβάνονται οι κατασκευαστικές εταιρίες, οι διανομείς, οι συλλέκτες, οι ασφαλιστικές εταιρίες, οι υπεύθυνοι διάλυσης τεμαχισμού , ανάκτησης και ανακύκλωσης, καθώς και άλλοι φορείς επεξεργασίας των οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους καθώς και των εξαρτημάτων και υλικών τους . Οι περισσότερες χώρες και αυτοκινητοβιομηχανίες αποδέχθηκαν την Οδηγία χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις καθώς το πρόβλημα είναι ορατό και η λύση επιβεβλημένη. Brownfield lands
Ένας άλλος τομέας δημιουργίας θέσεων εργασίας αλλά και άσκηση πράσινης επιχειρηματικότητας, είναι η εξυγίανση των εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων (brownfields), η οποία βοηθά στη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος σε ιδιαίτερα επιβαρυμένες αστικές και βιομηχανικές περιοχές. Τα brownfields είναι απότοκο της εποχής που η μαζική παραγωγή λάμβανε χώρα δίχως να εξετάζονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγικής διαδικασίας. Παρότι τα brownfields συνιστούν ένα ακόμα περιβαλλοντικό πρόβλημα, ταυτόχρονα προσφέρονται ιδιαιτέρως για βιομηχανική ανάπτυξη. Αντί να λογίζονται ως έρημες, μη αξιοποιήσιμες περιοχές , πρέπει να θεωρούνται μεγάλες ευκαιρίες για περιβαλλοντικό καθαρισμό και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Στην διάρκεια αυτής της διαδικασίας, απομακρύνονται τα επικίνδυνα για την δημόσια υγεία απόβλητα από τις διάφορες τοποθεσίες και μετασχηματίζονται για παραγωγική χρήση. Όταν κλείνουν τα διάφορα εργοστάσια, τα μεταλλεία και άλλες βιομηχανίες, ή ακόμα κι όταν μετεγκαθίστανται, συχνά αφήνουν πίσω τους βιομηχανικά απόβλητα τα οποία μπορεί να μολύνουν τη γη και να την καταστήσουν άχρηστη. Κάποιες ειδικότητες, όπως για παράδειγμα αυτές που αφορούν στη χρήση χημικών αντιδραστήρων απαιτούν μεγαλύτερα επίπεδα εξειδίκευσης ενώ κάποιες άλλες είναι πολύ πιο απλές και εύκολες στην εκμάθησή τους από ανειδίκευτους ή ανέργους υποψήφιους. Παραδείγματος χάριν, η γνώση σχετικά με τη διαδικασία φυτικής ίασης (phyto remediation) μπορεί να μεταδοθεί μέσω της επί τόπου εκπαίδευσης και είναι εξαιρετικά χρήσιμη για την αντιμετώπιση των δηλητηριωδών ουσιών που εντοπίζονται στο έδαφος. H τεχνική περιλαμβάνει την χρήση φυτών που απορροφούν το δηλητήριο, όπως είναι το αλπικό pennygrass για τον ψευδάργυρο και το κάδμιο ή η ιτιά για την ακτινοβολία, οι οποίες απορροφούν τις βλαβερές ουσίες από τα μολυσμένα εδάφη. Αυτές οι ρίζες των φυτών μπορεί να μεταβάλλουν ή να διαπνεύσουν τα απόβλητα. Τότε μπορεί να γίνει η συγκομιδή των φυτών καθώς και η απόρριψή τους με ασφάλεια κάπου αλλού, αφού έχουν επαναφέρει μερικώς τη γονιμότητα του εδάφους. H εκμάθηση και εφαρμογή αυτών των δεξιοτήτων, όχι μόνο ανακυκλώνει τις μολυσμένες εκτάσεις γης, αλλά ενισχύει και τη δυνατότητα για μόνιμη απασχόληση στον τομέα της περιβαλλοντικής αξιολόγησης και στις τεχνικές καθαρισμού. Ένας βρετανικός οργανισμός, που στοχεύει στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των τοπικών κοινοτήτων, παρέχει πρακτική γνώση σε δραστηριότητες περιβαλλοντικής αναγέννησης σε πάνω από 100 άνεργους. Ένα πρόγραμμα στην περιοχή της Βοστόνης, για παράδειγμα, έχει εκπαιδεύσει περίπου 80 μαθητές της περιοχής σε διάφορες δεξιότητες σχετικές με την «αναγέννηση» των εκτάσεων γης, όπως είναι η περιβαλλοντική αξιολόγηση της ακίνητης περιουσίας οι μέθοδοι καθαρισμού, η περιβαλλοντική χαρτογράφηση, και η χρήση της καινοτόμου τεχνολογίας. Πάνω από τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων απασχολήθηκαν στη μετέπειτα πορεία τους σε μόνιμη βάση, γεγονός που καταδεικνύει το πώς τα brownfields χρησίμευσαν και ως εργαλείο δημιουργίας θέσεων εργασίας. Μέχρι σήμερα, ένα ποσοστό άνω του 75% των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα, βρήκαν μόνιμη απασχόληση στον περιβαλλοντικό τομέα. Επιπρόσθετα, τα brownfields, αφήνουν πίσω τους και μεγάλο αριθμό ανέργων. H «επάνοδος» σε αυτές τις τοποθεσίες, μπορεί να αποφέρει οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Η εκ νέου εγκατάσταση, εγκαθίδρυση και ανάπτυξη σε αυτές τις τοποθεσίες, είναι συχνά πολύπλοκη καθώς κανείς δεν επιθυμεί να αναλάβει το πραγματικό κόστος της εργασίας, παρόλο που η ενασχόληση στην επανόρθωση και την κατασκευαστική διαδικασία παρέχει την ευκαιρία απόκτησης «εμπορεύσιμης επαγγελματικής κατάρτισης σε πολλούς τομείς.. Σύμφωνα με μια μελέτη , η αποκατάσταση των brownfields στις Η.Π.Α δημιούργησε πάνω από 22.000 μόνιμες θέσεις εργασίας σε διάσημα περίπου μιας δεκαετίας. Ωστόσο, η σχέση που συνδέει την ανάπτυξη των brownfields με την επαγγελματική κατάρτιση, δεν είναι έκδηλη στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Καταδεικνύεται με αυτόν τον τρόπο η επείγουσα ανάγκη για συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών όπου υπάρχουν επιτυχημένα εμπειρικά παραδείγματα. Αυτή η πρακτική γνώση μπορεί να υιοθετηθεί από τα τοπικά προγράμματα ανάπτυξης της απασχόλησης όπου τα brownfields υποβαθμίζουν το περιβάλλον. H Ευρώπη έχει το δικό της μερίδιο ευθύνης στην ανάπτυξη των brownfields, και με τους αυξανόμενους ρυθμούς ανάπτυξης του πληθυσμού, ο οποίος καταναλώνει πράσινους χώρους, η ανάγκη για μετατροπή αυτών των μολυσμένων εκτάσεων γης σε παραγωγικά αποδοτικές εκτάσεις, γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές υπάρχουν επί του παρόντος, στην Ευρώπη, περίπου 250.000 περιοχές στις οποίες απαιτείται ίαση του εδάφους ενώ πολλές άλλες μπορεί να βρίσκονται παρόμοια κατάσταση. Ωστόσο, το ποσοστό των περιοχών που βρίσκονται σε κίνδυνο αναμένεται να αυξηθεί στο 50% ως το έτος 2025. Αυτή η υποβάθμιση της γης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συσσώρευση βαρέων μετάλλων καθώς και αποβλήτων από ορυκτά όπως το πετρέλαιο που παράγονται από διάφορες βιομηχανικές και εμπορικές δραστηριότητες.
Πράσινη Τραπεζική (Green Banking)
H υιοθέτηση πράσινων πρακτικών από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όχι μόνο άλλαξε τον τρόπο διεξαγωγής των τραπεζικών εργασιών αλλά οδήγησε και σε μία ολότελα διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων σε σχέση με την πρόσληψη ανθρωπίνου δυναμικού και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι μεγάλες επενδυτικές επιχειρήσεις χρειάζονται ανθρώπους με σύγχρονες δεξιότητες και ευαισθησίες, οι οποίες καθιστούν και το άτομο και την επιχείρηση ανταγωνιστικότερα στην αγορά. H διαρκής εξέλιξη των επιχειρήσεων απαιτεί την ύπαρξη εξειδικευμένου προσωπικού ώστε να αυξάνεται η παραγωγικότητα, σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενα εργασιακό περιβάλλον και να εξασφαλίζεται ότι τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης αποδίδουν καρπούς και βοηθούν στην ενίσχυση των κινήτρων και την επιτυχία των εκπαιδευομένων. Στον τραπεζικό τομέα, η δημιουργία «πράσινων προϊόντων και υπηρεσιών» (ηλεκτρονικές υπηρεσίες, φιλικές προς το περιβάλλον πιστωτικές κάρτες, δάνειο υβριδικού αυτοκινήτου καθαρού αέρα, οικολογικές αποταμιευτικές καταθέσεις – eco saving deposits) , δημιουργεί ζήτηση για υπαλλήλους που είναι καταρτισμένοι σε θέματα περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Ως αποτέλεσμα τούτου, οι τράπεζες έχουν αρχίσει να περιλαμβάνουν στο προσωπικό τους, διευθύνοντες συμβούλους για το περιβάλλον, να προσθέτουν επιτροπές περιβαλλοντικού ελέγχου, οι οποίες θα επιβλέπουν για τυχόν παραλείψεις στο διοικητικό τους συμβούλιο και να επενδύουν στη συνεργασία με διάφορες περιβαλλοντικές οργανώσεις. Μια τέτοια οργάνωση παρέχει κατάρτιση σε 250.000 τραπεζικούς υπαλλήλους στο θέμα των κλιματικών αλλαγών, ώστε να είναι καλύτερα ενημερωμένοι στις συναλλαγές τους με τους πελάτες. Άλλες τράπεζες επίσης έχουν προσλάβει ειδικό επιστημονικό προσωπικό, το οποίο εργάζεται με τους δανειολήπτες σε θέματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος, όπως η αποδοτική χρήση της ενέργειας, η μείωση της ρύπανσης και του όγκου των απορριμμάτων, καθώς και τη διατήρηση των φυσικών πόρων. Ο τομέας των «πράσινων» τραπεζικών δραστηριοτήτων έχει αναπτυχθεί και στην Ελλάδα. Τα πράσινα τραπεζικά προϊόντα, όπως η χρηματοδότηση επενδύσεων σε ΑΠΕ και η χορήγηση καταναλωτικών δανείων για αγορά συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας και στεγαστικών δανείων για ανέγερση κατοικιών που ενσωματώνουν ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες, έχουν υιοθετηθεί εδώ και λίγα χρόνια από ελληνικούς τραπεζικούς ομίλους. Αξιοσημείωτη είναι, επίσης η δημιουργία του πρώτου καταστήματος που στοχεύει αποκλειστικά στην παροχή πράσινων τραπεζικών υπηρεσιών στις αρχές του 2008.
Πράσινα Κτίρια – Green Buildings
Τα κτίρια στα οποία ζούμε και δουλεύουμε καθημερινά καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες φυσικών πόρων. Στις ανεπτυγμένες χώρες, η ενέργεια που χρησιμοποιείται από τα εμπορικά κτίρια και τα σπίτια αντιστοιχεί στο 39% της συνολικής ενέργειας κατανάλωσης. Αυτό συμβάλλει σημαντικά στην ατμοσφαιρική ρύπανση σε αστικές περιοχές, αφού παράγει σχεδόν τις μισές από τις εκπομπές διοξειδίου του θείου, το ένα τέταρτο των εκπομπών διοξειδίου του αζώτου και το ένα τρίτο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η σύγχρονη διαδικασία κατασκευής κτιρίων είναι από μόνη της υπέρμετρα σπάταλη. Εκτιμάται ότι το 45% της κατανάλωσης ενέργειας στο κόσμο οφείλεται στην κατασκευή και μεταφορά οικοδομικών υλικών. Ένα κτίριο θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες των ενοίκων, με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας και ταυτόχρονα διατηρώντας συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό του. Αυτό συμβαίνει όταν έχει σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική θέση, το φυσικό περιβάλλον και γενικότερα τις ιδιαιτερότητες της περιοχής αλλά κα των ενοίκων. Πρόκειται για τον βιοκλιματικό σχεδιασμό κτιρίου, που αφορά τα δομικά στοιχεία του κτιρίου και σε συνδυασμό με την κατάλληλη επιλογή συστημάτων που ικανοποιούν τις ανάγκες των ενοίκων, επιφέρουν την βέλτιστη λειτουργία του. Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί και η ορθολογική χρήση του κτιρίου από τους ενοίκους και τους υπεύθυνους για τη λειτουργία και τη συντήρησή του. Για την εφαρμογή όλων των παραπάνω σε υφιστάμενα κτίρια, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει κατάλληλη ενεργειακή διαχείριση του κτιρίου. Απάντηση στις υπάρχουσες καταστροφικές πρακτικές είναι η ιδέα των πράσινων κτιρίων (Green Buildings), η οποία προωθεί τον σχεδιασμό, την κατασκευή και τη συντήρηση φιλικών προς το περιβάλλον κτιρίων που εξοικονομούν φυσικούς πόρους. Πιο συγκεκριμένα, η χρησιμοποίηση ΑΠΕ, μειώνει την κατανάλωση νερού και την παραγωγή αποβλήτων προωθώντας παράλληλα τη διαβίωση σε ένα άνετο και υγειές περιβάλλον. Τα πράσινα κτίρια διατηρούν τα φυσικά χαρακτηριστικά της δόμησης, χρησιμοποιούν υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και είναι εξοπλισμένα με συσκευές εξοικονόμησης ενέργειας. Σε ορισμένα από τα κτίρια αυτά το σύνολο της ενέργειας που χρησιμοποιείται για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό, εξοπλισμό και οικιακές συσκευές παρέχεται αποκλειστικά από ηλιακές, θερμικές και ηλεκτρικές πηγές. Το ενδιαφέρον των καταναλωτών για ένα πιο ασφαλές περιβάλλον φαίνεται ξεκάθαρα μέσα από πρόσφατες μελέτες που κατέδειξαν ότι κύρια προτεραιότητα των ιδιοκτητών είναι οι φιλικές προς το περιβάλλον αλλαγές και όχι τόσο η αισθητική, σύμφωνα με γενικές προσδοκίες. Στις αλλαγές αυτές περιλαμβάνονται οι «πράσινες αγορές» για μόνωση, διπλά τζάμια, φωτοβολταϊκά πάνελ και ενεργειακά αποδοτικές συσκευές. Η μελέτη αυτή κατέδειξε επίσης ότι όλο και περισσότεροι νεαροί ιδιοκτήτες βλέπουν την ακίνητη περιουσία τους σαν σημαντική οικονομική επένδυση και όχι απλά σαν προσωπικό χώρο άνεσης και ασφάλειας. Έτσι πολλοί από αυτούς ενδέχεται να στραφούν σε «πράσινες ανακαινίσεις». Σαν συνέπεια αυτού και εξαιτίας της προτίμησης του κοινού για τα «πράσινα σπίτια», με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος, όλο και περισσότερα οικιακά είδη σχεδιάζονται με περιβαλλοντικές προδιαγραφές, όπως για παράδειγμα οι οικονομικοί λαμπτήρες. Ο τομέας της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων συνιστά έναν τομέα με μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης και στην Ελλάδα, η οποία συγκαταλέγεται στις χώρες με την υψηλότερη ενεργειακή κατανάλωση στον κτιριακό τομέα. Αυτό καθιστά άμεση την ανάγκη για την εκτεταμένη χρήση του βιοκλιματικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στην κατασκευή των κτιρίων, για τη χρήση περιβαλλοντικά φιλικών δομικών υλικών αλλά και την αντιμετώπιση ηλεκτρομαγνητικών και άλλων κατηγοριών ακτινοβολιών. Ο αριθμός των κτιρίων στα οποία έχει ήδη ενσωματωθεί η βιοκλιματική αρχιτεκτονική στον Ελλαδικό χώρο, υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε κάποιες χιλιάδες, ενώ η εξοικονόμηση ενέργειας για θέρμανση και ψύξη μπορεί να αγγίξει ακόμα και το 40% σε σύγκριση με συμβατικά κτίρια της ίδιας ηλικίας και το 80% εν συγκρίσει με παλαιότερα κτίρια. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός σε νέα κτίρια μπορεί να αυξήσει το κόστος ενός κτιρίου κατά 10-15%. Ωστόσο, η εξοικονόμηση ενέργειας που επιτυγχάνεται, αποζημιώνει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τον επενδυτή. Σκοπός του ενεργειακού σχεδιασμού είναι τα κτίρια να αποτελούν «ζωντανό φίλτρο » των περιβαλλοντικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή χωροθέτησής τους. Πολλά πανεπιστήμια στον κόσμο έχουν επιχειρήσει και έχουν καταφέρει να γίνουν πράσινα αλλάζοντας την ενεργειακή πολιτική τους. Κάποια από αυτά είναι: Το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Buffalo , το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Sydney , το Πανεπιστήμιο του Tufts , το Πανεπιστήμιο του Brown (πρόγραμμα με τον έξυπνο τίτλο Brown is Green), το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, το Πανεπιστήμιο του Helsinki, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας , το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο . Όλα τα ανωτέρα πανεπιστήμια χρησιμοποίησαν δράσεις εξοικονόμησης χαρτιού, ανακύκλωσης, επαναχρησιμοποίησης υλικών, εξοικονόμησης ενέργειας. Όπως διαπιστώνεται, όλο και περισσότερα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα ανά τον κόσμο αρχίζουν να υιοθετούν μια όλο και πιο υπεύθυνη στάση απέναντι στο περιβάλλον. Τα ολοκληρωμένα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης που εφαρμόστηκαν στην Ευρώπη ακολουθούν το μοντέλο του Deming (Plan-Do-Check-Act), δηλαδή σχεδιάζουν κάποιες δράσεις και διαδικασίες, τις εφαρμόζουν, τις αναθεωρούν και τελικά τις βελτιώνουν.
Εικόνα 3: W. Edwards Deming in the 1950’s Η διαδικασία της ενεργειακής διαχείρισης αποτελείται από τέσσερα αλληλοεξαρτώμενα στάδια, συγκεκριμένα τη σκέψη, το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την καταμέτρηση. Βασικά εργαλεία στη διαχείριση της ενέργειας αποτελούν η ενεργειακή επιθεώρηση, η ενεργειακή παρακολούθηση, η σωστή συντήρηση του εξοπλισμού, καθώς και η λήψη μέτρων για εξοικονόμηση της ενέργειας που καταναλώνεται. Η εφαρμογή συγκεκριμένων προτύπων ενεργειακής απόδοσης στο σχεδιασμό κτιρίων αποτελεί μία επιπρόσθετη πηγή θέσεων εργασίας για τον τομέα των πράσινων κτιρίων. Το επονομαζόμενο “World Green Building Council ”, είναι μια ομοσπονδιακή ένωση Πράσινων Συμβουλίων που στοχεύει στη βιώσιμη μεταμόρφωση της παγκόσμιας κτηματομεσιτικής βιομηχανίας και αριθμεί ήδη ως μέλη του δώδεκα χώρες, οι οποίες έχουν δημιουργήσει το δικό τους σύστημα αξιολόγησης. Αυτά τα συστήματα αξιολόγησης τα οποία παρέχουν καθοδήγηση όχι μόνο για τους κατασκευαστές των κτιρίων αλλά και για το κοινό εν γένει, είναι το Πράσινο Αστέρι (Green Star), ένα σύστημα αξιολόγησης 6 αστέρων το οποίο αναπτύχθηκε από το Green Building Council της Αυστραλίας. Το σύστημα LEED (Leadership in Energy and Environmental Design της Βορείου Αμερικής) και το σύστημα BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι οργανισμοί αυτοί έχουν εδραιώσει την αξιοπιστία τους στον τομέα των πράσινων κτιρίων και εκπαιδεύουν επαγγελματίες στις αρχές σχεδιασμού πράσινων κτιρίων, στην κατασκευή, τη λειτουργία και τη διατήρηση τους. Το Green Building Council των Η.Π.Α. το οποίο διαχειρίζεται το πρόγραμμα επαγγελματικής πιστοποίησης LEED, αναφέρει ότι περισσότεροι από 40.000 διαπιστευμένοι επαγγελματίες έχουν ολοκληρώσει το πρόγραμμα κατάρτισης και τώρα απασχολούνται στον τομέα. Επίσης περίπου 1.500 διαπιστευμένοι επαγγελματίες απασχολούνται στην Ινδία, 900 στην Αυστραλία και 1.197 στο Η.Β.
Πράσινες Στέγες (Green Roofs)
Νέες ιδέες στον αστικό σχεδιασμό περιλαμβάνουν τα φυσικά στοιχεία φέρνοντας τους ανθρώπους σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Η φύση αποτελεί πολύτιμο αγαθό για την κοινωνία. Συντελεί στην αντιμετώπιση πολλών περιβαλλοντικών προβλημάτων που συνδέονται με την αστική διαβίωση. Ένα επιπλέον παράδειγμα, εκτός αυτό των πράσινων κτιρίων, είναι το πρόγραμμα πράσινων στεγών (Green Roofs). Οι πράσινες στέγες αποτελούν μία αποτελεσματική στρατηγική επίλυσης διαφόρων περιβαλλοντικών προβλημάτων των αστικών κέντρων, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης της επιφανειακής απορροής των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων και της ρύπανσης. Στο Τορόντο του Καναδά είχε θετικά αποτελέσματα στο περιβάλλον και στη κοινωνία. H ενσωμάτωση τεχνολογίας στις πράσινες στέγες προσφέρει πολλά οφέλη σε σχέση με την αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου: την εξοικονόμηση ενέργειας κα τη διατήρηση των υδάτινων πόρων, τη μείωση της θερμοκρασίας στους τσιμεντένιους και ασφάλτινους περιβάλλοντες χώρους καθώς και τη δημιουργία πράσινων οάσεων στα αστικά κέντρα με την ελάχιστη δυνατή χρήση χώρου. Κρίνεται απαραίτητο να αναφερθούν τα οφέλη των πράσινων οροφών. Οι πράσινες οροφές ενισχύουν τη μόνωση, η οποία συγκρατεί την θερμότητα κατά τους χειμωνιάτικους μήνες ενώ δρουν και ως μηχανισμοί ψύξης το καλοκαίρι, απορροφώντας τη ζέστη και αυξάνοντας την υγρασία της ατμόσφαιρας. Το φως του ηλίου όταν ανακλάται στις απλές οροφές συντελεί στην αύξηση της θερμοκρασίας στα αστικά κέντρα από 4 έως και 6 βαθμούς κελσίου. Οι πράσινες οροφές επίσης δρουν συμπληρωματικά στην παροχή νερού και στη βελτίωση τον αποχετευτικού συστήματος, καθώς βοηθούν στην απορρόφηση των όμβριων υδάτων και περιορίζουν τις απορροές. Οι πράσινες οροφές προστατεύουν τη βιοποικιλότητα, πολλαπλασιάζοντας τους χώρους με πράσινο που λειτουργούν και ως φυσικοί βιότοποι. Επιπλέον έχει παρατηρηθεί ότι αυξάνουν την ανθεκτικότητα των υλικών στις οροφές των κτιρίων και προστατεύουν τα κτίρια από τις ακραίες καιρικές συνθήκες, την υπεριώδη ακτινοβολία, και τις πυρκαγιές. Τέλος, αισθητικά, οι πράσινες οροφές είναι σαφώς καλύτερες από την πίσσα και το τσιμέντο. H τεχνολογική ενασχόληση με τις πράσινες στέγες παράγει νέες θέσεις απασχόλησης στην εκάστοτε τοπική αγορά εργασίας είτε για καταρτισμένα στελέχη είτε για ανειδίκευτους. Επίσης, μέσω των ειδικών προγραμμάτων κατάρτισης μπορεί να αποκτήσει κάποιος δεξιότητες που αφορούν στον τομέα των οπωροκηπευτικών ή την ξυλουργική. H εγκατάσταση και η συντήρηση των πράσινων οροφών απαιτούν εργασία, η οποία όμως δεν κινδυνεύει να εξαχθεί προς χώρες του εξωτερικού μέσω του outsourcing. Έτσι, οι εφαρμογές αυτές, πέραν του ότι συντελούν στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα, είναι και κοινωνικά επωφελείς . Η παραγωγή τροφίμων στις οροφές αποτελεί ακόμα μια δυνατότητα για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και τη μείωση των εξόδων σίτισης.
Πράσινες Πόλεις (Green Cities)
Πράσινες Πόλεις είναι οι κοινότητες και τα αστικά κέντρα που έχουν θέσει ως κορυφαία προτεραιότητα του πολιτικού σχεδιασμού και του δημόσιου βίου τους την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτή τους η τοποθέτηση τους οδήγησε στο να αναλάβουν πρωτοποριακή δράση, παρακινώντας και τους πολίτες τους να ακολουθήσουν το ίδιο παράδειγμα. Ο ορισμός πράσινες πόλεις (green cities) ή πράσινες κοινότητες (green communities) έχει γίνει πια κοινά αποδεκτός και πολλές κοινότητες στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α τον έχουν υιοθετήσει. Στο πλαίσιο της κατάκτησης αυτού του τίτλου, οι κοινότητες έχουν αναλάβει ποικίλες δράσεις: προσπάθειες καλλωπισμού όπως είναι η δενδροφύτευση και η ανθοκομία, εγκατάσταση συστημάτων ηλιακής ενέργειας σε κυβερνητικά κτίρια, κατασκευή ποδηλατοδρόμων και ηλεκτροκίνητων σιδηροδρομικών συστημάτων, προώθηση των εναλλακτικών μέσων μαζικής μεταφοράς. Όλες αυτές οι θετικές δράσεις συμβάλλουν στην ενίσχυση της προστασίας του αστικού περιβάλλοντος και επιβραδύνουν το ρυθμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Επιπρόσθετα, αφού μπορούν να παράγουν νέες θέσεις εργασίας αποτελούν και σημαντική πηγή για τους επονομαζόμενους πράσινους μισθούς (green salaries).
Βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων
Η οικονομική ανάπτυξη του τελευταίου αιώνα οδήγησε σε αύξηση του όγκου των στερεών αποβλήτων. Οι έρευνες προβλέπουν ότι μέχρι το 2025 η παραγωγή ορισμένων αποβλήτων θα διπλασιαστεί, ενώ τα αστικά απόβλητα στην ΕΕ θα αυξηθούν κατά 25% μέχρι το 2020. Το ποσοστό ποικίλλει από χώρα σε χώρα, εντούτοις η παραγωγή των αστικών αποβλήτων προβλέπεται να αυξηθεί ταχύτερα στα νεότερα κράτη μέλη. Επιπλέον, υπάρχει σαφής συσχέτιση της συγκέντρωσης του πληθυσμού με την παραγωγή αστικών αποβλήτων. Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, για παράδειγμα, οι πέντε πιο πυκνοκατοικημένες χώρες, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, και η Ισπανία, παράγουν το 80% των συνολικών αστικών αποβλήτων. Το ίδιο ισχύει για τα 10 νεότερα κράτη μέλη, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία που παράγουν περίπου το 65% των συνολικών αποβλήτων. Η ορθή αστική διαχείριση των αποβλήτων είναι η κύρια παράμετρος για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στόχος της είναι η συλλογή, η επεξεργασία και η τελική διάθεση των στερεών αποβλήτων που παράγονται από το πληθυσμό των αστικών περιοχών με μεθόδους οικονομικές και φιλικές προς το φυσικό περιβάλλον. Η πρόληψη και μείωση των αποβλήτων αποτελεί βασική έννοια στον εμπορικό και βιομηχανικό τομέα. Παράδειγμα πρόληψης της παραγωγής αποβλήτων που συντελεί στη μείωση του όγκου των αποβλήτων και της ρύπανσης του περιβάλλοντος είναι η ανακύκλωση παλαιών ηλεκτρονικών συσκευών, όπως κινητά τηλέφωνα και υπολογιστές, καθώς και η χρήση λιγότερο επιβλαβών υλικών στη διαδικασία κατασκευής τους. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, δημιουργούνται πολλές θέσεις εργασίας με εξειδικευμένο προσωπικό.
Πράσινη Συντήρηση των αυτοκινήτων
Η «πράσινη» επισκευή και συντήρηση των αυτοκινήτων είναι μια άλλη πιθανή πηγή νέων θέσεων εργασίας. Τα συνεργεία διοχετεύουν πολλές χημικές ουσίες στα μηχανικά μέρη των αυτοκινήτων, οι οποίες αναπόφευκτα καταλήγουν στο περιβάλλον. Ωστόσο, υπάρχουν ειδικές μέθοδοι και προϊόντα, που μπορούν να μειώσουν την περιβαλλοντική επιβάρυνση της συντήρησης και επισκευής των οχημάτων. Τα κλειστά παράθυρα και οι πόρτες επίσης εμποδίζουν τη διέλευση των τοξικών αυτών στοιχείων στο εσωτερικό του αυτοκινήτου, κατά τη διάρκεια της επισκευής. Παράλληλα, πρόσφατα έχουν αρχίσει να παρέχονται εξειδικευμένες υπηρεσίες συντήρησης και επισκευής για οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, ένας μικρός αλλά αυξανόμενος αριθμός συνεργείων εξειδικεύεται στη συντήρηση υβριδικών αυτοκινήτων, τα οποία παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με τα συμβατικά οχήματα και διαθέτουν πιο περίπλοκα ηλεκτρονικά συστήματα. Δεδομένου ότι ο αριθμός των ιδιοκτητών υβριδικών οχημάτων αυξάνεται, μεγαλώνει και το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αυτών των συνεργείων, τα οποία χρειάζονται εξειδικευμένο προσωπικό για να παρέχουν τις υπηρεσίες αυτές. Το προσωπικό των συνεργείων πρέπει να καταρτίζεται στις κατάλληλες διαδικασίες για την επισκευή και συντήρηση των οχημάτων αυτών, αλλά και για τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων. Αυτή η κατάρτιση μπορεί να προωθηθεί και μέσω των προγραμμάτων εκπαίδευσης και ανάπτυξης των δεξιοτήτων των μηχανικών από τους κατασκευαστές ανταλλακτικών και εξοπλισμού, αλλά και μέσω της θέσπισης ενός προγράμματος πιστοποίησης για τους ανεξάρτητους μηχανικούς. Ωστόσο, η εξάπλωση της χρήσης των ηλεκτρικών οχημάτων , αλλά και αυτών που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα , απαιτεί την υπερκέραση κάποιων προσωρινών εμποδίων. Όσον αφορά στα ηλεκτρικά οχήματα, ένας παράγοντας που προσωρινά αποθαρρύνει τη χρήση τους, είναι ο περιορισμένος αριθμός χιλιομέτρων που μπορούν να διανύσουν μεταξύ δύο φορτίσεων. H διαθεσιμότητα σταθμών φόρτισης για ευκαιριακή φόρτιση, δηλαδή πλήρη ή μερική επαναφόρτιση μακριά από το σπίτι, θα οδηγήσει στην αύξηση της αξιοπιστίας των οχημάτων αυτών στο καταναλωτικό κοινό και κατά συνέπεια, στην αύξηση της χρήσης τους. Ενδεικτικά, πιθανές θέσεις για την εγκατάσταση τέτοιων σταθμών συνιστούν οι χώροι στάθμευσης των εμπορικών κέντρων, των αερολιμένων και των χώρων εργασίας. Παράλληλα, μερικά από τα οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα κοστίζουν περισσότερο από τα συμβατικά οχήματα λόγω του περιορισμένου αριθμού των οχημάτων που κατασκευάζονται και λόγω των επιπλέον μερών που αυτά πρέπει να διαθέτουν, όπως οι κύλινδροι αποθήκευσης ή οι επιπρόσθετες δεξαμενές καυσίμων. Αυτό, πιθανότατα, θα αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, καθώς θα παράγονται μαζικά περισσότερα οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα. Οι παραπάνω εξελίξεις προσφέρουν τη δυνατότητα δημιουργίας νέων ευκαιριών απασχόλησης τόσο στην αυτοκινητοβιομηχανία όσο και στις παράλληλες αγορές. Μια έκθεση που παρουσιάστηκε το 2004 υποστηρίζει ότι η ενσωμάτωση των υφιστάμενων τεχνολογιών στα αυτοκίνητα και τα φορτηγά στα επόμενα δέκα έτη θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην απασχόληση περίπου 40.800 ατόμων στην αμερικάνικη αυτοκινητοβιομηχανία ή στη δημιουργία. 161.000 νέων θέσεων εργασίας αν ληφθούν υπόψη και άλλοι τομείς όπως η γεωργία και οι κατασκευές.
Ειδικά Τοπικά Σύμφωνα Πράσινης Ποιότητας
Γενικά τα τοπικά σύμφωνα ποιότητας προστατευόμενων περιοχών μπορούμε να πούμε ότι αποτελούν στρατηγικά εργαλεία προσανατολισμού, συντονισμού και προώθησης για την πράσινη επιχειρηματικότητα και τον πιο περιορισμένο της δυναμικό πυρήνα, αυτόν της οικο-επιχειρηματικότητας που συνδέεται με τις δομές και τις υπηρεσίες στήριξης της φύσης και της βιοποικιλότητας. Η δεύτερη κλίμακα σήμανσης είναι η κλίμακα με πρωτόκολλο ολοκληρωμένης παραγωγής. Αυτή είναι μια ενδιάμεση, μεταβατική κλίμακα, η οποία είναι σχετικά αναγκαία για τα προϊόντα προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, τα λεγόμενα ΠΟΠ , και τα προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης, τα ΠΓΕ. Ωστόσο η ολοκληρωμένη παραγωγή αφορά κάθε παραγωγή άσχετα από τις ονομασίες προέλευσης και γεωγραφικής ένδειξης. Αποτελεί μια ενδιάμεση ορθολογική διαχείριση των εισροών και των εκροών της παραγωγικής διαδικασίας. Τα Ειδικά Τοπικά Σύμφωνα Πράσινης Ποιότητας, αποτελούν την πράσινη «ταυτότητα» ενός τόπου για το οικοσύστημα και την βιοποικιλότητα και στοχεύουν:
Στη διατήρηση της σπάνιας βιοποικιλότητας
Στην ανάδειξη της βιοποικιλότητας και στην ανάπτυξη της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης για την βιοποικιλότητα
Στη διαχειριστική στήριξη της προστασίας του περιβάλλοντος.
Η τέταρτη κατεύθυνση, περιλαμβάνει την πράσινη επιχειρηματική δράση. Μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για μια διεπαγγελματική ή διεπιχειρησιακή οργάνωση και ολοκλήρωση, επίσης και ένα κρίσιμο πεδίο στόχευσης για ειδικό τοπικό πράσινο σύμφωνο ποιότητας που συνδέεται με την πράσινη προσαρμογή και την περιβαλλοντική ανασυγκρότηση της οικονομίας και της επιχειρηματικότητας.
Κεφάλαιο Τέταρτο Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα σημερινά στοιχεία που ισχύουν για άσκηση της πράσινης επιχειρηματικότητας, αποτυπώνεται η πραγματικότητα αναφορικά με τη δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας και γίνεται εφαρμογή της P.E.S.T.E.L. ανάλυσης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Η Οικονομική Ύφεση ως Ευκαιρία για Πράσινη Ανάπτυξη
Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση και η ύφεση στην οποία έχουν περιέλθει οι οικονομίες των ανεπτυγμένων χωρών, προκάλεσαν αρχικά δεύτερες σκέψεις και αναστολές στους επιτελείς κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών, ως προς τη σκοπιμότητα των προγραμμάτων και ποιοτικών προστασίας του περιβάλλοντος που έχουν εδώ και χρόνια δρομολογηθεί. Πολλές ήταν οι φωνές που υποστήριξαν ότι, οι πράσινες πολιτικές και τα μέτρα ανάσχεσης της ύφεσης δεν είναι συμβατά μεγέθη. Ευτυχώς, η σύγχυση αυτή ξεπεράστηκες γρήγορα. Όλο και περισσότερες φωνές υποστηρίζουν πλέον ακριβώς το αντίθετο. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι, η ύφεση αποτελεί μια ευκαιρία στροφής στην πράσινη οικονομία. Η επένδυση στο περιβάλλον και ειδικότερα στις ΑΠΕ αλλά και σε άλλες μορφές εξοικονόμησης ενέργειας, αποτελεί επιλογή αναπόδραστη για τις σύγχρονες οικονομίες. Το υπενθυμίζουν αρνητικά οι ενεργειακές κρίσεις, οι εκτιμήσεις των επιστημόνων για το επερχόμενο τέλος των συμβατικών ενεργειακών πόρων, τα στοιχεία για τη δραματική επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τα αέρια του θερμοκηπίου. Το υπογραμμίζουν όμως και θετικά, η δυναμική ανάπτυξη του κλάδου της πράσινης ενέργειας, τα αλλεπάλληλα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι καινοτομίες που προτείνει αυτός ο αναπτυσσόμενος τομέας της νέας επιχειρηματικότητας. Πολύ περισσότερο για την Ελλάδα, η οποία διαθέτει σε αφθονία τα φυσικά προσόντα που απαιτούνται για τη χρήση καθαρότερων μορφών ενέργειας, τον ήλιο και τον άνεμο. Η εταιρία Management Information Services Inc (MISI) ανακάλυψε ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1970, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ενώ η αμερικανική οικονομία βρισκόταν σε στάδιο ύφεσης, τα έξοδα για την περιβαλλοντική προστασία σημείωσαν αύξηση της τάξης του 60%, 31% και 15% αντιστοίχως, καταδεικνύοντας έτσι την τεράστια δυνατότητα για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε αυτόν τον τομέα. Ήδη από το 1992, η επένδυση στους περιβαλλοντικούς τομείς δημιούργησε 4 εκ. νέες θέσεις απασχόλησης στις ΗΠΑ και απέφερε 335 δις δολάρια σε βιομηχανικές πωλήσεις. Οι επενδύσεις που θα γίνουν τα επόμενα 10-15 χρόνια θα επηρεάσουν σημαντικά το κλίμα κατά το δεύτερο μισό αυτού του αιώνα και κατά τον επόμενο. Οι πράξεις μας, εγκυμονούν τον κίνδυνο μιας σοβαρής διαταραχής της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, παρόμοια με αυτήν που δημιουργήθηκε κατά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και κατά την οικονομική ύφεση του 1930. Η επανάκαμψη θα είναι δύσκολη. Η αντίδραση πρέπει να είναι άμεση και Διεθνείς. Πρέπει να βασίζεται σε μια κοινή ενόραση των μακροπρόθεσμων στόχων και σε συμφωνία για το πλαίσιο εργασίας που θα επιταχύνει τις δράσεις κατά την επόμενη δεκαετία και θα πρέπει να στηριχθεί σε αμοιβαίες ενισχυτικές προσεγγίσεις σε Εθνικό, Περιφερειακό και Διεθνές επίπεδο .
Πράσινο Επιχειρείν στην Ευρώπη
Η Γερμανία έχει δεσμευτεί στην ΕΕ να πετύχει το στόχο του 20% παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ. Η δομή αυτή έχει ως ακολούθως:
Βιοκαύσιμα για θέρμανση 37,6%
Βιοκαύσιμα για ηλεκτρική ενέργεια 10,6%
Βιοντίζελ 29,8%
Αιολική ενέργεια 17,6%
Υδροηλεκτρική ενέργεια 9,2%
Ηλιακή ενέργεια για θέρμανση 1,7%
Φωτοβολταϊκά τόξα 1,6%
Γεωθερμία 1%
Από αυτή την εικόνα είναι σαφή και τα οικολογικά και περιβαλλοντικά οφέλη, αφού το 2007, εξαιτίας της ενέργειας που παρήχθη από ΑΠΕ, οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα της Γερμανίας ήταν κατά 115 εκατομμύρια τόνους λιγότεροι. Υπάρχουν επίσης εργοστάσια παραγωγής προϊόντων που εκμεταλλεύονται την ηλιακή ενέργεια και εργάζονται με τρεις βάρδιες την ημέρα επί 365 ημέρες τον χρόνο για να προλάβουν τις παραγγελίες, χρησιμοποιώντας άκρως αυτοματοποιημένη και ρομποτική παραγωγική διαδικασία. Ωστόσο, το 2007, ο τομέας των ΑΠΕ πραγματοποίηση στη Γερμανία κύκλο εργασιών 25 δισεκατομμυρίων ευρώ και απασχολεί 250.000 εργαζομένους, αριθμός που αυξήθηκε κατά 55% τα τελευταία τρία χρόνια. Το γεγονός αυτό από μόνο του αποδεικνύει τη δυναμική του κλάδου. Όπως εκτιμούν κυβερνητικοί παράγοντες το Βερολίνο, για κάθε ευρώ χρηματοδότησης των ΑΠΕ, η χώρα κερδίζει από τον περιορισμό των εισαγωγών ορυκτών καυσίμων, αλλά και την πρόληψη περιβαλλοντικών καταστροφών, 1,60 ευρώ (θετικό ισοζύγιο). Σήμερα, η Ελλάδα καλύπτει τις ανάγκες της για ηλεκτρικό ρεύμα κατά 50% με λιγνίτη, 20% με φυσικό αέριο, 13% με πετρέλαιο, 5% με υδροηλεκτρικά, 4% με ΑΠΕ, ενώ οι εισαγωγές του ηλεκτρικού ρεύματος αντιπροσωπεύουν το 7% των αναγκών. Η εταιρία DZK GmbH & Co KG, αξιοποιεί μια νέα τεχνολογία η οποία αναμένεται να μεταβάλει σημαντικά την προσέγγιση στη διαχείριση απορριμμάτων, αλλά επίσης τα περιβαλλοντικά και οικονομικά δεδομένα πολλών περιοχών. Κατασκευάζει μονάδες επεξεργασίας και μετατροπής των απορριμμάτων σε πετρέλαιο έτοιμο προς χρήση (θέρμανση η κίνηση) και σε ηλεκτρική ενέργεια. Η απόδοση είναι υψηλή, της τάξης του 38%, δηλαδή από 100 χιλιάδες τόνους απορριμμάτων εξάγονται 38 χιλιάδες τόνοι πετρέλαιο. Τα οφέλη διαφαίνονται σε διάφορους τομείς όπως η τοπική αυτοδιοίκηση για την κάλυψη των αναγκών των δημοτικών υπηρεσιών, νοικοκυριών, αγροτική παραγωγή, Δημόσιο. Το BEMS (Building Energy Management System), έχει σκοπό τον αυτόματο έλεγχο των ηλεκτρολογικών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων ενός κτιρίου, προκειμένου να είναι δυνατή η ρύθμιση παραμέτρων και η ανάλυση δεδομένων όλων των εγκαταστάσεων από έναν σταθμό ελέγχου. Με το σύστημα αυτό είναι δυνατή η παρακολούθηση και καταγραφή της ενεργειακής συμπεριφοράς των συστημάτων που είναι εγκατεστημένα στο κτίριο, καθώς και η δημιουργία αρχείου με στατιστικά στοιχεία. Τα σημαντικότερα συστήματα που μπορεί να παρακολουθεί και να ελέγχει ένα σύστημα ενεργειακής διαχείρισης σε ένα κτίριο είναι τα εξής: Συστήματα κλιματισμού – θέρμανσης, παθητικά συστήματα (αίθρια, αερισμός), εγκατάσταση φωτισμού, συστήματα δροσισμού, ηλεκτρικές καταναλώσεις, ποιότητα αέρα, εγκαταστάσεις ασφαλείας. Τομείς Απασχόλησης Θέσεις Εργασίας ΑΠΕ 400.000 Βιώσιμες Μεταφορές 2.100.000 Τομέας Ενεργειακής Αποδοτικότητας 900.000
Πίνακας 3: Θέσεις εργασίας ανά τομέα πράσινης οικονομίας
Πρόγραμμα Πράσινων Μισθών
Η Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής , στηριζόμενη στην επικρατούσα τάση για βιώσιμη ανάπτυξη και στο κράτος κοινωνικής πρόνοιας, έχει αρχίσει να προωθεί τη συνέργεια της εργασιακής ευημερίας και της βιώσιμης ανάπτυξης στις αστικές περιοχές, με τα «Προγράμματα Πράσινων Μισθών » (ΠΠΜ), τα οποία προορίζονται για να παρέχουν απασχόληση στη νεολαία στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος ή της αποκατάστασής του. Το πρόγραμμα των Πράσινων Μισθών έχει ως στόχο τη καταπολέμηση της ανεργίας μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας που σχετίζονται με την αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι τα επαγγέλματα και οι βιομηχανίες τείνουν προς περισσότερο πράσινες πρακτικές και προϊόντα, υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας για όλα τα επίπεδα ειδικοτήτων και νέων προϊόντων σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Το ανθρώπινο δυναμικό (εξειδικευμένο και μη) που θα αξιοποιούταν θα μπορούσε να συνδράμει σε πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα. Τα προγράμματα αυτά μπορούν να αντικαταστήσουν τα επιδόματα ανεργίας και να χορηγούνται σε όσους επιθυμούν να εργαστούν για τη διάσωση του περιβάλλοντος. Επίσης μπορούν να περιλαμβάνουν πολλούς κλάδους απασχόλησης όπως διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων, ανακύκλωση, δενδροφύτευση, καθαρισμός των αστικών κέντρων και των ακτών αλλά και επαγγέλματα που απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις. H ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αυξημένων ευκαιριών απασχόλησης που παρέχουν οι καθαρές μορφές ενέργειας, καθώς στη Δανία έχει επιφέρει κέρδη της τάξης των 3 δις δολαρίων ετησίως ενώ έχει δημιουργήσει άμεσες και έμμεσες ευκαιρίες απασχόλησης για πάνω από 20.000 άτομα στους διάφορους βιομηχανικούς τομείς, όπως είναι η παραγωγή εξαρτημάτων για τις ανεμογεννήτριες. H Γερμανία, μια επίσης μεγάλη δύναμη στην παραγωγή ηλεκτρισμού από αιολική ενέργεια, απασχολεί περίπου 40.000 άτομα στον τομέα αυτό. Για τη χώρα μας, στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα παρατηρείται πληθώρα έργων εκμετάλλευσης στον τομέα της αιολικής ενέργειας, ενώ το συνολικό εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό της Ελλάδας μπορεί να καλύψει ένα μεγάλο μέρος των ηλεκτρικών αναγκών της, δημιουργώντας πολυάριθμες νέες θέσεις εργασίας. Ενδεικτικό είναι ότι μια μεγάλη εταιρεία του κλάδου απασχολεί ήδη πάνω από 90 υπαλλήλους ενώ το προσωπικό της αυξάνεται με ρυθμό περίπου 30% το χρόνο . Ταυτόχρονα, ο τομέας των ηλιακών θερμικών συστημάτων συνιστά μια αξιοσημείωτη πηγή πράσινη απασχόλησης για τον Ελλαδικό χώρο. Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις πρωτοπόρους τόσο στην κατασκευή, όσο και στις πωλήσεις και εξαγωγές ηλιακών συλλεκτών και κατατάσσεται σταθερά μέσα στην πρώτη τριάδα των χωρών της E.E.. Ο κλάδος απασχολούσε το 2002 περίπου 3.000 εργαζομένους στη χώρα μας. Τα ηλιακά συστήματα χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα τόσο στον οικιακό όσο και στο βιομηχανικό τομέα, κυρίως για την παραγωγή ζεστού νερού. Ωστόσο, μπορούν να βρουν εφαρμογή και σε άλλες χρήσεις όπως η θέρμανση, ο κλιματισμός ή ακόμα και η αφαλάτωση. Η μακροχρόνια ανάπτυξη που γνωρίζει ο τομέας των ηλιοθερμικών συστημάτων στη χώρα μας συνιστά ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς μπορεί να συνδυαστεί η επιδίωξη της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας με τη δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης και την οικονομική ανάπτυξη . Για κάποιο διάστημα μέχρι σήμερα, ήταν εμφανές ότι σε αγορές όπως τα βιολογικά τρόφιμα και οι βιομηχανίες αυτοκινήτων, όπου υπήρχε πληροφόρηση του καταναλωτή και ενημερωτικές καμπάνιες σε θέματα που αφορούσαν στην υγεία και στην αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας επηρεάζονταν οι καταναλωτικές επιλογές. Ένας μεγάλος λιανοπωλητής ο οποίος χρησιμοποίησε βιολογικά προϊόντα στη βιομηχανία τροφίμων του, είδε αύξηση στις πωλήσεις κατά 12%. Δίχως έκπληξη, καθώς οι καταναλωτές που έχουν συνείδηση γύρω από τα θέματα υγείας έδειξαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα βιολογικά τρόφιμα από ότι ποτέ στο παρελθόν. Αυτά τα προϊόντα μπορούν τώρα πλέον να βρεθούν στα ράφια των μεγαλύτερων αλυσίδων σούπερ μάρκετ πλάι στα συμβατικά τρόφιμα, και σαν αποτέλεσμα τούτου, πολλά σούπερ μάρκετ αναφέρουν σημαντική άνοδο των πωλήσεων. Στη Μεγάλη Βρετανία τα σούπερ μάρκετ κατέγραψαν 21% αύξηση στις πωλήσεις βιολογικών τροφίμων μεταξύ του 2005 και του 2007, ενώ οι συνολικές δαπάνες για βιολογικά προϊόντα σημείωσαν άνοδο 22%, φτάνοντας τις 2 δισεκατομμύρια λίρες και καθιστώντας τη Μεγάλη Βρετανία την τρίτη μεγαλύτερη αγορά μετά τη Γερμανία και την Ιταλία. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στο χώρο εργασίας. Μία αλυσίδα σούπερ μάρκετ βιολογικών τροφίμων απασχολεί 54.000 εργαζόμενους σε 270 τοποθεσίες στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αγγλία, καθιστώντας την επιχείρηση έναν από τους σημαντικότερους εργοδότες στο χώρο εργασίας. Η συγκεκριμένη αλυσίδα μάλιστα, δεσμεύτηκε να εφαρμόζει τα περιβαλλοντικά της πρότυπα και σε άλλες υπηρεσίες από τον τρόπο κατασκευής των καταστημάτων της μέχρι τη λειτουργία οχημάτων εναλλακτικής ενέργειας και τη χρήση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων καθαρισμού. Όπως ήταν αναμενόμενο, η επιχείρηση επωφελήθηκε σημαντικά από αυτήν την πρωτοβουλία. Άλλο παράδειγμα εντοπίζεται στην εξέλιξη του ψυγείου. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού του προηγούμενου αιώνα, αυτή η συσκευή ήταν ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές οικιακής ενέργειας. Ωστόσο, οι κανονισμοί στη δεκαετία του ΄90, που απαιτούσαν από τους κατασκευαστές να μειώσουν τους κυρίως υπευθύνους για την αύξηση της τρύπας του όζοντος, χλωροφθωράνθρακες, μετέτρεψαν το ψυγείο σε ένα μέσο εξοικονόμησης ενέργειας και χρημάτων, που κατανάλωνε αντίστοιχο ηλεκτρικό ρεύμα με αυτό μιας απλής λάμπας 50w. Οι κατασκευαστές εκείνοι που δεν συμμορφώθηκαν προς τους κανονισμούς έχασαν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Η περιβαλλοντική πολιτική που ενθαρρύνει την καινοτομία, μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ αποδοτικό εργαλείο για τη δημιουργία θέσεων εργασίας καθώς όχι μόνο βοηθά τις υπάρχουσες εταιρείες να παραμείνουν οικονομικά βιώσιμες αλλά, επίσης δημιουργεί ευκαιρίες για την ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων. Στην αγορά ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για παράδειγμα, που η καινοτομία είναι ευρύτατα διαδεδομένη, μία Αμερικάνικη χαλυβουργική εταιρεία επεσήμανε ότι τα σχέδια της για παραγωγή μερικών εκατοντάδων πλαισίων ηλεκτρογεννήτριας για μία Ισπανική εταιρία κατασκευής τουρμπίνων, θα οδηγούσε στη μονιμοποίηση δέκα συμβασιούχων, με επιπλέον άλλων δέκα κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους. Ομοίως μία άλλη εταιρεία χάλυβα είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει οχτώ νέες θέσεις εργασίας στη βιομηχανία, με την εισαγωγή μιας καινοτόμου διαδικασίας γαλβανισμού με ψευδάργυρο, η οποία δεν παράγει σχεδόν καθόλου απόβλητα και έχει 50% μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Επίσης μία έρευνα, υπεύθυνη για την επίδραση που έχει στην εργασία η ανάπτυξη μίας εναλλακτικής αγοράς ενέργειας κατέληξε ότι είναι δυνατό να δημιουργηθούν περίπου 4.330 νέες θέσεις εργασίας. Η «καθαρότερη παραγωγή» είναι μια πρακτική που εφαρμόζουν οι επιχειρήσεις με σκοπό να ελαχιστοποιήσουν τα βιομηχανικά τους απόβλητα και να αυξήσουν την παραγωγικότητά τους. Αφορά ολόκληρη την παραγωγική αλυσίδα και τις πρώτες ύλες της και προωθεί μια επιχειρηματική τακτική που αποφεύγει την παραγωγή απορριμμάτων, καυσαερίων και θορύβου. Επιστρατεύει ανώτερα στελέχη και υπαλλήλους όλων των ειδικοτήτων, όχι μόνο ειδικούς και ενισχύει τις διαδικασίες παραγωγής. H «καθαρότερη παραγωγή» έχει φέρει επανάσταση στις περιβαλλοντικές επιχειρηματικές στρατηγικές. H Journal of Cleaner Production, καθώς και οι οργανισμοί της UNEP, UNIDO και UNESCO έχουν καταγράψει τη μεγάλη πρόοδο που έκαναν εκατοντάδες εταιρείες σε πολλές χώρες στη βελτίωση των προϊόντων και των διαδικασιών τους ενώ παράλληλα κατάφεραν να εξασφαλίσουν μια αποδοτικότερη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού τους μια μεγαλύτερη συμμετοχή στο χώρο εργασίας από πλευρά των υπαλλήλων τους και μια καλύτερη επίδοση στον τομέα των προϊόντων και υπηρεσιών τους. H πρόοδος αυτή συνείσφερε επίσης στη δημιουργία πολλών θέσεων εργασίας καθώς οι νέες τεχνολογίες και διαδικασίες απαιτούν ανάλογα προσόντα και κατάρτιση. Για παράδειγμα, οι βιομηχανίες χρωμάτων και εκτυπώσεων προβαίνουν σε αλλαγές των βλαβερών μελανιών και χρωμάτων τους με οργανικούς διαλυτές που βασίζονται στο νερό. Ομοίως οι ίδιες βιομηχανίες έχουν αντικαταστήσει πολλά τοξικά βαριά μέταλλα με μη-τοξικές ουσίες. Στις βιομηχανίες παρασκευής τροφίμων, έχει βελτιωθεί κυρίως ο τομέας της ενεργειακής απόδοσης με την εφαρμογή τεχνολογίας μεμβρανών, όπως είναι η υπερδιήθηση και η αντίστροφη ώσμωση. Όπως είναι αναμενόμενο, οι παραπάνω πρακτικές απαιτούν και ένα κατάλληλα καταρτισμένο εργατικό δυναμικό.
Πράσινες Θέσεις Εργασίας και ΑΠΕ
Εκατομμύρια είναι οι νέες θέσεις εργασίας που δεν υπήρχαν πριν σύμφωνα με στοιχεία μελετών . Στις ΑΠΕ, περισσότερες από 2,3 εκατομμύρια πράσινες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια κυρίως στην αιολική, ηλιακή ενέργεια και βιομάζα, στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες, με κυρίαρχες τις χώρες Κίνα, Γερμανία, Ιαπωνία, Βραζιλία, ΗΠΑ. Στην πράσινη οικοδόμηση, περίπου 4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας υπάρχουν ήδη στις ΗΠΑ και εκτιμάται πως μέχρι το 2030 θα δημιουργηθούν επιπλέον 2 εκατομμύρια θέσεις σε ΗΠΑ και ΕΕ. Στις πράσινες μεταφορές, υπάρχουν 250.000 θέσεις στην ΕΕ και 5 εκατομμύρια θέσεις σε Κίνα και Ινδία. Στην οικολογική βιομηχανία και συγκεκριμένα στην ανακύκλωση (αφού είναι δύσκολο να υπάρξουν αλλού), παρουσιάζονται 12 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Η γεωργία εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος εργοδότης στον κόσμο με 1,3 δισεκατομμύρια γεωργού και εργάτες. Η γεωργία είναι εξαιρετικά ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή. Υπολογίζεται ότι στο μέλλον θα υπάρξει πράσινη απασχόληση σε αυτό τον τομέα, λόγω του δυναμικού του ως φορέας παροχής ανανεώσιμων πρώτων υλών και βιοποικιλότητας. Τα πράσινα επαγγέλματα στην Ελλάδα βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο. Το 2008 απορροφούν το 3% της ανεργίας της Ελλάδας σε αντίθεση με χώρες της ΕΕ που απασχολούνται περίπου 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι, αφήνοντας έτσι την Ελλάδα τελευταία στην κατάταξη . Μελέτη της ETUC και της Social Development Agency εξετάζει τις πιθανές επιπτώσεις στην απασχόληση μιας μείωσης από 30-50% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα στην Ε.Ε. έως το 2030, σε τέσσερις βασικούς τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας, την παραγωγή ενέργειας (παραγωγή ηλεκτρισμού, πετρέλαιο), τις βιομηχανίες εντάσεως ενέργειας (χάλυβας, τσιμέντο), τις μεταφορές και τις κατασκευές. Από τη μελέτη προκύπτει ότι μετά την υιοθέτηση πολιτικών για τη μείωση των εκπομπών, το συνολικό ισοζύγιο των θέσεων εργασίας μεταξύ των τομέων που θα επεκταθούν και αυτών που θα συρρικνωθούν δεν θα είναι αρνητικό. Αντίθετα, μπορεί να είναι θετικό. Εκτιμάται ότι η συνολική αύξηση της απασχόλησης στους υπό εξέταση τομείς θα μπορούσε να είναι της τάξης του 1,5%. Επίσης, ένα σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι ότι η μεγάλης κλίμακας ανακατανομή θέσεων εργασίας που θα προκύψει από την εφαρμογή πολιτικών για το κλίμα, θα συμβεί περισσότερο εντός του ιδίου του τομέα, παρά μεταξύ διαφορετικών τομέων. Από πρώτη άποψη, αυτό φαίνεται να είναι ένα θετικό στοιχείο, καθώς είναι πιο εύκολο στους εργαζόμενους να μετακινηθούν σε κάποια επιχείρηση του ίδιου τομέα, παρά να μετακινηθούν από έναν τομέα σε άλλον. Σε όλο τον κόσμο, βάσει των στοιχείων που περιλαμβάνονται στο Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, απασχολούνται περίπου 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι μόνο στον τομέα των ΑΠΕ. Μέχρι το 2030 εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να απασχολούνται στους τομείς των ΑΠΕ σχεδόν 8,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Πέραν όμως της ποσοτικής διάστασης της απασχόλησης, υπάρχει και η ποιοτική, η οποία αφορά τις αυξανόμενες ανάγκες σε εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό όχι μόνο σε ότι αφορά όρους τεχνολογικών εξελίξεων, αλλά και όρους καινοτομιών.
Πράσινα Κτίρια (Green Buildings)
Σύμφωνα με άλλες μελέτες , για την επισκευή κτιριακών εγκαταστάσεων λόγω παλαιότητας, μια επένδυση ενός εκατομμυρίου δολαρίων για την ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης παράγει δεκαπλάσιο αριθμό θέσεων εργασίας σε σχέση με μια αντίστοιχη επένδυση στις βιομηχανίες πετρελαίου ή ηλεκτρισμού.
Εικόνα 4: Crystal Island
Το συγκεκριμένο κτίριο (Crystal Island) θα κοστίσει για να κατασκευαστεί 4 δισεκατομμύρια δολάρια και έχει σχεδιαστεί για την πόλη της Μόσχας. Το ύψος του θα φτάνει τα 1.300 πόδια από την επιφάνεια της γης και θα περιβάλλεται από εκατοντάδες φωτοβολταϊκά στοιχεία, ενώ στο εσωτερικό του θα έχει πολυάριθμες πλατείες με πολύ πράσινο. Αν τελικά κτιστεί θα είναι ίσως το μεγαλύτερο κτίριο του κόσμου.
Βιοτουρισμός ”Tourism has become both the victim and the vector of climate change. Our sector has to reduce its emissions, it also has to adapt” Francesco Frangialli , UNWTO Secretary
H ανάπτυξη του βιοτουρισμού προωθεί τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος μέσω της διευκόλυνσης περιηγήσεων που έχουν χαρακτήρα διακριτικό και υπεύθυνο προς το περιβάλλον. Έτσι, οι επισκέπτες μαθαίνουν να εκτιμούν τις τοπικές κοινωνίες και την κουλτούρα τους περισσότερο. Πέρα από τα περιβαλλοντικά οφέλη που επιφέρει στην κοινωνία, ο βιοτουρισμός μετατράπηκε και σε ένα σημαντικό τομέα της οικονομίας ο οποίος παρέχει πολλές ευκαιρίες απασχόλησης. Ένα από τα μοντέλα αειφόρου ανάπτυξης του τουρισμού σύμφωνα με την ΕΕ είναι η Αειφόρος Αλυσίδα Αξίας . Οι τουριστικές υπηρεσίες ακολουθούν παραδοσιακά μοντέλα συμπεριφοράς και συχνά δεσμεύονται από αυστηρές οικονομικές απαιτήσεις. Επηρεάζονται από την έντονη, κάθετη αλληλεξάρτηση των τουριστικών επιχειρήσεων που παρέχουν το εξαιρετικά ποικιλόμορφο και σύνθετο τουριστικό προϊόν. Η αλυσίδα αξίας που προϋποθέτει ανταγωνιστικές επιχειρήσεις συνδέεται με τη διαχείριση ποιότητα προκειμένου το οικονομικό όφελος να μην επιτυγχάνεται σε βάρος κοινωνικών και περιβαλλοντικών μερών. Ο τομέας χρειάζεται την απορρόφηση του κοινωνικού, οικονομικού και περιβαλλοντικού κόστους από την πλευρά των τουριστικών επιχειρήσεων. Στη Σκωτία για παράδειγμα, περίπου το 75% των θέσεων εργασίας στην περιβαλλοντική διαχείριση, σχετίζεται με τη διατήρηση και διαχείριση των βιότοπων, οι οποίοι αποτελούν σημαντικούς πόλους τουριστικής έλξης. Στον Εθνικό Δρυμό Lake District στην περιοχή Cumbria, η μεγάλη συρροή επισκεπτών, αποδίδει πάνω από ένα δισεκατομμύριο λίρες ετησίως και δημιουργεί θέσεις για περίπου 26.000 άτομα με εργασιακή σχέση πλήρους απασχόλησης Τα άτομα αυτά απασχολούνται σε τομείς όπως η διατήρηση και η διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος των πτηνών, η παρατήρηση τους (bird-watching) και άλλες δραστηριότητες που μπορεί να προσελκύουν τους τουρίστες. Στην περιοχή Sunart Oakwoods στη Δυτική Σκωτία, η επαναφορά των παραδοσιακών πρακτικών διαχείρισης των δασικών εκτάσεων, δημιούργησε θέσεις εργασίας με άμεση ή έμμεση σχέση, σε μία περιοχή που ήταν σε καθεστώς απομόνωσης και παρουσίαζε υψηλό ποσοστό ανεργίας. Στην περιοχή προσφέρεται, επίσης, πρόγραμμα κατάρτισης σε δεξιότητες σχετικές με τους δασότοπους, το οποίο οδηγεί σε επιπρόσθετες ευκαιρίες για απασχόληση. Επιπλέον, αυτή η πρωτοβουλία προσελκύει χιλιάδες τουρίστες ετησίως, δημιουργώντας έτσι μία πρόσθετη ροή εισοδήματος. Παρομοίως, στην Ουαλία η αποκατάσταση των υγροβιότοπων (river habitat) στις περιοχές που προσφέρονται για αλιεία (Fishing Wales), είναι μία πρωτοβουλία που παράγει εισόδημα, νέες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερες ποσότητες ψαριών, χάρη σε τουριστικές εφαρμογές που σέβονται το περιβάλλον.
Περιβαλλοντική Κουλτούρα Εταιριών
Καθώς οι πολυεθνικές επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και σε άλλες χώρες, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στις τοπικές κουλτούρες σε σχέση με το περιβάλλον. Η Γερμανία, η Αυστραλία και η Φιλανδία έχουν αναλάβει τη μεγαλύτερη δέσμευση για την προστασία του περιβάλλοντος σε σχέση με άλλες χώρες. Μια πρόσφατη μελέτη, κατέδειξε ότι άνω του 90% των εταιριών σε Ευρώπη και Ιαπωνία, εφαρμόζουν κάποιου είδους περιβαλλοντικό σχεδιασμό, σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ που φτάνει μόλις το 67%. Οι εταιρείες έτσι ενθαρρύνονται προς την υιοθέτηση περιβαλλοντικά πιο υπεύθυνων πρακτικών. Είναι ξεκάθαρο ότι η πρόσληψη υπαλλήλων με οικολογικές ευαισθησίες μπορεί μόνο να ωφελήσει τη δημόσια εικόνα μιας εταιρείας στη διαρκώς διευρυνόμενη παγκόσμια αγορά. Η πρόσληψη των κορυφαίων συνεπάγεται ότι η κατάρτιση κι οι επωφελείς πρακτικές θα ανταποκριθούν στις προσδοκίες των τοπικών κοινωνιών. Εταιρείες όπως οι Google, Starbucks, Ηonda, Timberland, Patagonia και General Electric είναι μερικές μόνο από τις εταιρείες που έχουν ενσωματώσει την περιβαλλοντική προστασία στις πρακτικές του προσωπικού τους. Η εταιρεία Google, για παράδειγμα, παρέχει 5.000 δολάρια ως επιδότηση σε όσους εργαζομένους της προβούν στην αγορά υβριδικού αυτοκινήτου. Επίσης προβαίνουν σε δωρεές προς οργανισμούς που μάχονται εναντίον της υπερθέρμανσης του πλανήτη (global warming). Η General Electric αναφέρεται συχνά στην εκστρατεία Ecoimagination που ενίσχυσε την εικόνα της εταιρείας ως φιλική προς το περιβάλλον. Πέρα όμως από αυτές τις τάσεις, πολλές εταιρείες συνεχίζουν να υποτιμούν τη σημασία της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, για να προσελκύσουν υποψήφιους με σκοπό την κάλυψη θέσεων εργασίας
P.E.S.T.E.L. Analysis στις ΑΠΕ
Ένα χρήσιμο εργαλείο που βοηθά τις επιχειρήσεις να εξετάσουν διεξοδικά και σε βάθος, όλους τους παράγοντες του μάκρο-περιβάλλοντος, που επιδρούν θετικά (ευκαιρίες) ή αρνητικά (απειλές) στην διαμόρφωση της επιχειρησιακής στρατηγικής, είναι η ανάλυση P.E.S.T.E.L. που αποτελείται από τα αρχικά Political, Economical, Social, Technological, Ecological, Legal.
Political Ο τομέας της ενέργειας είναι στρατηγικής σημασίας για όλες τις κυβερνήσεις καθώς απαιτεί τεράστιες κεφαλαιουχικές επενδύσεις. Στην Ελλάδα έχει επίσης συσταθεί το Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής (ΣΕΕΣ) που σαν στόχο έχει την αποτελεσματική διαχείριση και ικανοποίηση των εθνικών ενεργειακών αναγκών. Οι κύριοι φορείς λειτουργίας της απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας είναι η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) και η Ανώνυμη Εταιρεία Διαχείρισης Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΣΜΗΕ).
Economical Από πλευράς Κομισιόν, οι φοροαπαλλαγές και η αύξηση των δαπανών κατά 50% για καινοτόμο έρευνα και τεχνολογία στο χώρο της ενέργειας είναι το χαρακτηριστικό στοιχείο στο σχέδιό της για την περίοδο 2007-2013 κάτι που αποτελεί ευκαιρία για την ελληνική αγορά που παρουσιάζει αύξηση ενεργειακής ζήτησης κατά 3% ετησίως. Ωστόσο, το ύψος της αρχικής επένδυσης που αγγίζει τα αρκετές δεκάδες εκατομμύρια ευρώ, αποτελεί το «εμπόδιο εισόδου» στις ΑΠΕ.
Social Οι έλληνες καταναλωτές γνωρίζουν λίγα για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης ενέργειας, τόσο στο περιβάλλον όσο και στην οικονομία της χώρας. Μελέτες δείχνουν ότι δεν είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν ακριβότερα την κιλοβατώρα ενέργειας από ΑΠΕ σε σχέση με τους Δανούς και Γερμανούς.
Technological Τα τελευταία χρόνια διάφορες συμφωνίες (τεχνολογικές κοινοπραξίες) έχουν γίνει με σκοπό την συμπαραγωγή τεχνολογίας. Έτσι τμήματα μηχανημάτων υψηλού κόστους παράγονται στην Ελλάδα με τεχνογνωσία ξένων.
Ecological Με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότου, η Ευρώπη δεσμεύτηκε να μειώσει μέχρι το 2012 τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 8% και ως το 2020 το 20% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στα κράτη – μέλη της ΕΕ να προέρχεται από ΑΠΕ.
Legal Το 1998 ο αναπτυξιακός νόμος Ν2601/98 ξεκαθάρισε το τοπίο στην αγορά και έδωσε πλεονεκτήματα στις επιχειρήσεις που ήδη είχαν εισέλθει στον κλάδο, ενώ το 2004 τη θέση του πήρε ο νέος Ν3299/04. Ακολούθησε το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα στηριζόμενο από κεφάλαια του 3ου ΚΠΣ για να δώσει νέα ώθηση στις ιδιωτικές επενδύσεις με έμφαση τις επενδύσεις σε ΑΠΕ. Ο νόμος Ν3468/06 αφορά την παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και αντικατέστησε τους Ν2244/94, Ν2773/99, Ν2941/01. Από πλευράς ΕΕ η σημαντικότερη οδηγία είναι η 2003/54/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Κεφάλαιο Πέμπτο Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα οικονομικά εργαλεία και κάποιοι από τους τρόπους χρηματοδότησης της πράσινης επιχειρηματικότητας, η εταιρική κοινωνική ευθύνη των εταιριών, καθώς και οι πράσινες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται και μπορούν να δημιουργηθούν, μέσω άσκησης δράσης στους τομείς της πράσινης επιχειρηματικότητας.
Πράσινη Οικονομία και Χρηματοδότηση για το Περιβάλλον
Μέχρι πρόσφατα, το οικονομικό σύστημα αρνούταν να λάβει σοβαρά υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούσε. Οι επιχειρήσεις προτιμούσαν να υποστηρίζουν ότι δεν προκαλούν καμία περιβαλλοντική καταστροφή, καθώς τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων τους δεν ήταν άμεσα ορατά. Αυτό δε συμβαίνει πλέον, καθώς οι επιχειρήσεις έχουν συνειδητοποιήσει ότι, όταν ελαχιστοποιούν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και ενθαρρύνουν ηθικές πολιτικές κερδίζουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, μέσω της μείωσης του κόστους, της βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών τους και της πρόσβασης τους σε νέες αγορές. Οι επενδύσεις είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές, κατευθύνονται ολοένα και περισσότερο προς περιβαλλοντικά υπεύθυνες επιχειρήσεις, καθώς πολλοί επενδυτές αρνούνται πλέον να χρηματοδοτήσουν επιχειρήσεις που μολύνουν το περιβάλλον και θέτουν την ανθρώπινη υγεία σε κίνδυνο. Αυτές οι οφειλόμενες είτε σε αλτρουισμό είτε σε οικονομικά κίνητρα, δράσεις, επηρέασαν σημαντικά το χρηματοοικονομικό τομέα. H μείωση της χρονικής υστέρησης ανάμεσα στην επίτευξη των χρηματοοικονομικών κερδών και τη δημιουργία περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κατέστησε επιτακτική την ανάγκη για άμεση δράση, έτσι ώστε η οικονομική ανάπτυξη να μην επιτυγχάνεται εις βάρος του περιβάλλοντος. Οι περιβαλλοντικές επιδόσεις μιας εταιρείας, συνηθίζεται πλέον να ενσωματώνονται στις εταιρικές τις αναφορές, ενώ σι ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες για την επένδυση σε πράσινες μετοχές, πολλαπλασιάζονται. Επιπλέον, ο όγκος των κεφαλαίων που επενδύονται σε δείκτες καθαρής ενέργειας, αντικατοπτρίζουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον για επενδύσεις σε ΑΠΕ. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο του Παρισιού υποχρεούνται να συμπεριλαμβάνουν στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις τους πληροφορίες σχετικά με την κοινωνική και περιβαλλοντική απόδοσή τους. Οι κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι επενδυτές μπορούν να επιλέξουν μεταξύ 230 αμοιβαίων κεφαλαίων περίπου, ενώ περισσότεροι από 800 ανεξάρτητοι διαχειριστές κεφαλαίων αυτοπροσδιορίζονται ως διαχειριστές χαρτοφυλακίων κοινωνικής ευθύνης για θεσμικούς επενδυτές και μεγαλοεπενδυτές. Οι δείκτες κοινωνικής και περιβαλλοντικής απόδοσης, όπως οι Παγκόσμιοι Δείκτες Βιωσιμότητας Dοw Jones και FTSE4Good , οι οποίοι αποκλείουν τις επιχειρήσεις που αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στα προκαθορισμένα πρότυπα κοινωνικής ευθύνης συγκαταλέγονται πλέον ανάμεσα στους προσδιοριστικούς παράγοντες της εταιρικής συμπεριφοράς. Αξιοσημείωτη είναι η πρόταση της Μεγάλης Βρετανίας για την ανάπτυξη της πρώτης παγκόσμιας αγοράς «πράσινου εμπορίου», η οποία θα αφορά εταιρείες που αναπτύσσουν πράσινη τεχνολογία. Αυτή η αγορά αναμένεται να καταστήσει την προστασία του περιβάλλοντος μια επιθυμητή εταιρική πρακτική, είτε από μόνη της είτε στο πλαίσιο του συνολικού εταιρικού προγραμματισμού. H αγορά αυτή, γνωστή ως GEM (Green Environmental Market) ή «Πράσινη Περιβαλλοντική Αγορά», θα τροφοδοτεί τις εταιρείες πράσινης τεχνολογίας με νέα κεφάλαια και θα δίνει τη δυνατότητα στους επενδυτές να εντοπίζουν και να επενδύουν σε εταιρείες που πληρούν προκαθορισμένα κριτήρια σχετικά με τη συγκράτηση των εκπομπών ρύπων και τη χρήση της πράσινης τεχνολογίας. Η βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί όχι μόνο εκτενή μελέτη αλλά και οικονομικό σχεδιασμό προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που τίθενται από την πολιτική. Χωρίς ρεαλιστικό οικονομικό σχεδιασμό, τα περισσότερα προγράμματα δε θα χρηματοδοτούνταν και θα είχαν αποτύχει. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέκτησε ηγετική και καινοτόμο εμπειρία στην υλοποίηση και την προώθηση αναπτυξιακών έργων. Η εξέλιξη αυτή συνίσταται στη διεθνή και εθνική αναγνώριση της συμμετοχής των φορέων χάραξης πολιτικής, των ιδιωτικών επιχειρήσεων και του κοινού προκειμένου να υπάρχει πραγματική και βιώσιμη αλλαγή προς όφελος όλων. Για το λόγο αυτό, η δημόσια και ιδιωτική επιχορήγηση βιώσιμων προγραμμάτων στηρίζει τις προσπάθειες των αστικών κέντρων της Ευρώπης να μετατραπούν σε ένα αληθινά βιώσιμο τοπίο αστικής διαβίωσης και καινοτομίας. Αναφορικά με τους αγρότες, αυτοί χρηματοδοτούνται για διάφορες επιπλέον δράσεις τους όπως: • Μικρής δυναμικότητας υποδομές διανυκτέρευσης, έως 40 κλίνες • Χώροι εστίασης και αναψυχής • Επισκέψιμα αγροκτήματα • Επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση του τουρισμού της υπαίθρου (π.χ. εναλλακτικές μορφές τουρισμού, ειδικές μορφές τουρισμού, χώροι αθλοπαιδιών, χώροι γευσιγνωσίας). • Οικοτεχνία, χειροτεχνία, παραγωγή ειδών παραδοσιακής τέχνης, βιοτεχνικές μονάδες • Επιχειρήσεις παραγωγής ειδών διατροφής μετά την α΄ μεταποίηση • Βελτίωση επιχειρήσεων προς την κατεύθυνση προστασίας του περιβάλλοντος, εκτός των όσων προβλέπονται από τη νομοθεσία (π.χ. φωτοβολταϊκά, αξιοποίηση βιομάζας με σκοπό την ίδια κατανάλωση ΑΠΕ, γεωθερμίας κλπ.).
Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Στόχος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕ ή EIB – European Investment Bank) είναι να συμβάλει στην ολοκλήρωση, την ισορροπημένη ανάπτυξη και την οικονομική και κοινωνική συνοχή των χωρών μελών. Η EIB είναι το κεντρικό εργαλείο της Ευρώπης για χρηματοδότηση έργων βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα στον τομέα της αστικής ανάπτυξης. Η οικονομικά ανεξάρτητη EIB δημιουργήθηκε μετά από τη Συνθήκη της Ρώμης το 1958, και είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, με πολιτικούς σκοπούς και κύριο προσανατολισμό στους σκοπούς και τους στόχους της ΕΕ. Η EIB παρέχει στις πόλεις συμπληρωματικούς πόρους χρηματοδότησης των προγραμμάτων τους, με την παροχή δανείων για κεφαλαιουχικές επενδύσεις και για έργα που μπορεί να μην είναι σε θέση να χρηματοδοτηθούν πλήρως μέσω των επιχορηγήσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή άλλες πηγές. Οι κύριοι τομείς στους οποίους δραστηριοποιείται η τράπεζα είναι: • Οικονομική και κοινωνική συνοχή στη διευρυμένη ΕΕ • Εφαρμογή της Πρωτοβουλίας για την Καινοτομία 2010 (i2i – Innovation 2010 Initiative) • Ανάπτυξη διευρωπαϊκών δικτύων πρόσβασης • Υποστήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων καθώς επίσης και των επιχειρήσεων με μέση κεφαλαιοποίηση ενδιάμεσου μεγέθους • Προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής κλίματος και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας • Υποστήριξη των πολιτικών ανάπτυξης και συνεργασίας της ΕΕ με άλλες χώρες.
Συγκεκριμένα, η Τράπεζα εστιάζει σε θέματα σχετικά με τη χρηματοδότηση της αστικής ανάπτυξης, προωθώντας δραστηριότητες μείωσης χρήσης μη ανανεώσιμων πόρων, που ενθαρρύνουν τους βιώσιμους τρόπους ζωής και δημιουργούν αειφόρους αστικούς βιότοπους. Το 2005 συστάθηκε η Κοινή Ευρωπαϊκή Υποστήριξη για τη Βιώσιμη Επένδυση σε Περιοχές των Πόλεων (JESSICA – Joint European Support for Sustainable Investments in City Areas) η οποία οριστικοποιήθηκε το 2006. H JESSICA, ως μια κοινή προσπάθεια μεταξύ διάφορων οικονομικών θεσμικών ινστιτούτων επιτρέπει στις διοικητικές αρχές να χρησιμοποιήσουν ποσοστό των ταμείων τους για αστική ανανέωση και αναπτυξιακά έργα. Η κινητήρια δύναμη πίσω από τη JESSICA είναι η χρήση «ανακυκλώσιμων μηχανισμών» για τη χρηματοδότηση, εξασφαλίζοντας έτσι έναν συνεχή ανεφοδιασμό των οικονομικών πόρων των αστικών κεφαλαίων. Το πρόγραμμα στηρίζεται σε μεγάλο ποσοστό στη θεσμική υποστήριξη, την ικανότητα και τη συμμετοχή των ιδιωτικών και δημόσιων συνεργασιών (PPP- Public Private Partnerships). Η δυνατότητα χρησιμοποίησης του μέσου JESSICA αναφέρεται ήδη στα ελληνικά περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα 2007-2013.
Εικόνα 5: Πρόγραμμα JESSICA
Εκτός των εμπορικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, οι δημόσιοι οργανισμοί μπορεί να αποτελούν έναν παράγοντα που θα συμβάλλει αποτελεσματικά στο να γίνει πιο «πράσινη» η επενδυτική κοινότητα. Το Παγκόσμιο Ταμείο Ενεργειακής Απόδοσης και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (GEEREF — Global Energy Efficiency and Renewable Energy Fund), είναι ένα καινοτόμο ταμείο, το οποίο έχει προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως μέσο χρηματοδότησης των σχετικών αναπτυξιακών έργων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ενεργειακά αποδοτικών τεχνολογιών, καθώς και σε αυτόν των ΑΠΕ στις αναπτυσσόμενες χώρες. H χρηματοδότηση προέρχεται από τον ιδιωτικό αλλά και το δημόσιο τομέα και η έγκριση της εκάστοτε πρότασης εξαρτάται από ένα πολυδιάστατο πακέτο κριτηρίων, το οποίο λαμβάνει υπόψη του τόσο τις οικονομικές όσο και τις περιβαλλοντολογικές παραμέτρους. Το Παγκόσμιο Ταμείο (GEEREF) υποστηρίζει οικονομικά περιοχές όπως η υποσαχαρική Αφρική, η Καραϊβική, τα νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού, η Λατινική Αμερική, η Ασία η Βόρεια Αφρική και άλλες χώρες που συνορεύουν με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προτεραιότητα δίνεται σε χώρες που ακολουθούν ενεργειακά αποδοτικές τακτικές καθώς και πολιτικές που προάγουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στοχεύουν στην στράτευση του ιδιωτικού τομέα.
LIFE+
Ο χρηματοδοτικός μηχανισμός της ΕΕ για προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος και για έργα διατήρησης της φύσης, LIFE+ , που άρχισε το 1992, εστιάζει σε τρεις κύριους τομείς: • Φύση, καλύπτει ζητήματα προστασίας των βιότοπων και της διατήρησης της βιοποικιλότητας στα πλαίσια της οδηγίας HABITAT και του Natura 2000 • Περιβάλλον, περιλαμβάνει τους τομείς της διαχείρισης γης, υδάτων και αποβλήτων, της ολοκλήρωσης της πολιτικής προϊόντων σχετικά με το περιβάλλον και της μείωσης των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων • Τρίτες χώρες, καλύπτει τις ανάγκες γειτονικών κρατών της Μεσογείου και της Βαλτικής στους τομείς δημιουργίας υποδομής και τεχνικής βοήθειας.
Το πρόγραμμα LIFE+ συγχρηματοδοτεί δράσεις υπέρ του περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε ορισμένες τρίτες χώρες (υποψήφιες για προσχώρηση στην ΕΕ, χώρες της ΕΖΕΣ, μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που συμμετέχουν στη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης). Τα χρηματοδοτούμενα έργα μπορούν να προέρχονται από δραστηριοποιούμενους φορείς, δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς ή ιδρύματα. Το LIFE+ αποτελείται από τρία θεματικά σκέλη: «φύση και βιοποικιλότητα», «πολιτική και διακυβέρνηση σε θέματα περιβάλλοντος» και «ενημέρωση και επικοινωνία». Η χρηματοδοτική κάλυψη του LIFE+ ανέρχεται σε 2.143.409 εκατομμύρια ευρώ. Περιβάλλον και Πράσινη Επιχειρηματικότητα
Στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, πολλές είναι οι εταιρίες που συμμετέχουν στην προστασία του περιβάλλοντος (τράπεζα ΑΤΕ, Πειραιώς). Πολλές επίσης είναι και οι εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην υλοποίηση έργων ΑΠΕ, εγχέοντας στο δίκτυο της ΔΕΗ την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια. Αυτές οι εταιρίες είναι σε θέση να προσφέρουν ολοκληρωμένες λύσεις , (Turn Key Solutions), σε υποψήφιους επενδυτές. Πιο συγκεκριμένα, οι εταιρίες αυτές, παρέχουν υπηρεσίες και λύσεις που περιλαμβάνουν τις διαδικασίες έκδοσης αδειών, το σχεδιασμό του συστήματος, την προμήθεια υλικών (Φ/Β πλαίσια, μετατροπείς, ανεμογενήτριες), την εγκατάσταση και λειτουργία των συστημάτων αλλά και υπηρεσίες υποστήριξης, επίβλεψης και συντήρησης. Ακόμη μεγαλύτερες εταιρείες, με περισσότερη εμπειρία, έχουν πλήρως καθετοποιημένη παραγωγή που ξεκινά από το πυρίτιο και φθάνει έως την κατασκευή μεγάλων Φ/Β πάρκων . Η ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ , 100% θυγατρική της ΔΕΗ, δραστηριοποιείται στις τέσσερις κύριες μορφές των ΑΠΕ (αιολική, υδροηλεκτρική, ηλιακή, γεωθερμική). Με βάση την εμπειρία και τεχνογνωσία της στο χώρο του ηλεκτρισμού, προβαίνει σε μεγάλου ύψους επενδύσεις, συμμετέχοντας στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας. Εκτός των ΑΠΕ, έμφαση δίνεται στον τομέα διαχείρισης απορριμμάτων και ειδικότερα στην ενεργειακή αξιοποίηση αυτών με ταυτόχρονη παραγωγή ενέργειας (Waste to Energy). Αξίζει να γίνει μια σύντομη αναφορά στους «ευέλικτους μηχανισμούς», όπως αναφέρονται στην Ευρωπαϊκή οδηγία. Σύμφωνα με τους μηχανισμούς αυτούς, για να επιτύχει ένα κράτος – μέλος τον ευρωπαϊκό του στόχο για τις ΑΠΕ, έχει τη δυνατότητα, μεταξύ άλλων μέτρων, να αξιοποιήσει συμπληρωματικά και υπό προϋποθέσεις το δυναμικό ενός άλλου κράτους – μέλους, αποφεύγοντας έτσι και την επιβολή κυρώσεων από την Επιτροπή. Αυτή η πρόβλεψη έχει μεγάλη σημασία για την Ελλάδα, όχι γιατί θα αποφύγει την επιβολή προστίμων που τα τελευταία χρόνια έχει γίνει καθεστώς, αλλά γιατί της δίνεται η ευκαιρία να πρωταγωνιστήσει στην προώθηση των ΑΠΕ, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να αποτελέσει χώρα που προσφέρει βοήθεια. Δηλαδή, όχι μόνο να καλύψει το στόχο που της αναλογεί, αλλά να δημιουργήσει και πλεόνασμα σε ΑΠΕ, το οποίο θα διοχετεύσει προς άλλους εταίρους.
Ανακύκλωση (Recycling)
Ο κλάδος της διαχείρισης αποβλήτων στην Τσεχία αποτελείται από εκατοντάδες διαφορετικές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την ανακύκλωση και την διαχείριση αποβλήτων και οι οποίες σημειώνουν τζίρο αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Τα ανακυκλωμένα υλικά χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, από υλικά δόμησης κατοικιών ως φατνώματα (επιστρώσεις) ηχομόνωσης. Ενδεικτικό είναι ότι μόνο το 11% του συνόλου των απορριμμάτων που παράγονται στην Τσεχία συγκεντρώθηκε σε ΧΥΤΑ το 2005. Στην Κροατία, ένα επιτυχημένο μέτρο ανακύκλωσης συσκευασιών, οδήγησε όχι μόνο σε σημαντική μείωση του όγκου απορριμμάτων, αλλά δημιούργησε και περίπου 1.500 νέες θέσεις εργασίας στη συλλογή, τοποθέτηση, μεταφορά και ανακύκλωση συσκευασιών από γυαλί, αλουμίνιο και ατσάλι. Το πρόγραμμα ENVIE (Enterprise nouvelle vers l’ insertion economique) καθιερώθηκε στο Στρασβούργο της Γαλλίας το 1984 με σκοπό να παρέχει προσωρινή απασχόληση στους νέους, στον τομέα της ανακύκλωσης ηλεκτρικών συσκευών. Από τότε έχει μεγεθυνθεί σε ένα εθνικό δίκτυο με μόνιμο προσωπικό 100 άτομα και που συνολικά έχει απασχολήσει πάνω από 1800 άτομα Το πρόγραμμα απευθύνετε πλέον και σε άλλες ηλικιακές ομάδες και παρέχει ειδική κατάρτιση καθώς και επαγγελματική εμπειρία. Τα περιβαλλοντικά οφέλη αυτού του προγράμματος περιλαμβάνουν την αναμόρφωση συμπιεστών πετρελαίου και συμπυκνωτών, τη μείωση της παράνομης διάθεσης απορριμμάτων και την ανακύκλωση ηλεκτρικών συσκευών. Όσον αφορά στην απασχόληση, τα οφέλη συνίστανται στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην παροχή επαγγελματικής κατάρτισης. Το βρετανικό «Δημιούργησε» (Create) είναι ένα πρόγραμμα κατάρτισης και ανακύκλωσης σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας Μέσα από αυτό, μακροπρόθεσμα άνεργοι εκπαιδεύονται στην επισκευή άχρηστων οικιακών συσκευών, οι οποίες διαφορετικά θα κατέληγαν σε ΧΥΤΑ. Κατά την επισκευή των συσκευών, παρέχεται μια εγγύηση για τη χρήση ανταλλακτικών και την παροχή εργασίας, η οποία υποδεικνύει την υψηλή ποιότητα της κατάρτισης, ενώ οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν χρήσιμες δεξιότητες για τη μετέπειτα καριέρα τους. Μέχρι σήμερα, πάνω από 300 άνθρωποι έχουν προχωρήσει στην εύρεση εργασίας με το πέρας του επιμορφωτικού προγράμματος. Επιπλέον, η εταιρεία ανακύκλωσης NextStep στο Όρεγκον των ΗΠΑ, εξελίχθηκε από μια ατομική επαγγελματική δραστηριότητα με αντικείμενο την επισκευή υπολογιστών για ανακύκλωση ή πώληση, σε μια επιχείρηση με προσωπικό περίπου 50 άτομα. Παράλληλα, η επιχείρηση εκπαιδεύει εθελοντές στην αποσυναρμολόγηση και επισκευή υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών. Πέρα από τα οφέλη που προσφέρει αυτή η δραστηριότητα στην επαγγελματική κατάρτιση των εθελοντών, οι μεταπωλήσεις και οι δωρεές αυτών των συσκευών έχουν αποτρέψει την απόρριψη 750 τόνων στερεών αποβλήτων. Πολλές νέες θέσεις «πράσινης απασχόλησης» έχουν προκύψει εξαιτίας των νόμων που απαιτούν την ανακύκλωση των απορριμμάτων στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, στην TAM Company, τη μοναδική βιομηχανία παραγωγής ατσαλιού της Καλιφόρνιας, χρησιμοποιείται ανακυκλωμένο μέταλλο ως πρώτη ύλη και απασχολούνται 350 άτομα. Επίσης, η εταιρεία πλαστικών Talco παράγει ανακυκλωμένο πλαστικό και απασχολεί 175 άτομα. Το Ινστιτούτο για την Τοπική Αυτάρκεια (Institute for Local Self-Reliance) έχει διαπιστώσει ότι η ανακύκλωση δημιουργεί περισσότερες θέσεις εργασίας από τη συνήθη πρακτική της διάθεσης των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ. Το Ινστιτούτο έχει υπολογίσει ότι για κάθε 15.000 τόνους στερεών αποβλήτων που ανακυκλώνονται, δημιουργούνται 9 νέες θέσεις, ενώ 7 θέσεις προκύπτουν από την κομποστοποίηση ίδιας ποσότητας οργανικών αποβλήτων. Αντιθέτως η απόρριψη 15.000 τόνων στερεών αποβλήτων σε ΧΥΤΑ δημιουργεί μόνο 1 νέα θέση εργασίας. Η αυτοκινητοβιομηχανία TOYOTA, το 1991 ανέπτυξε ένα θερμοπλαστικό με διπλάσια αντοχή, το οποίο μπορεί να ανακυκλωθεί επανειλημμένα χωρίς μείωση των χαρακτηριστικών του . Η χρήση του είναι ευρεία και έχει κάνει δυνατή τη μείωση των τύπων των πλαστικών που είναι ανάγκη να χρησιμοποιηθούν στα νέα μοντέλα, σε μόλις δύο. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μείωσης των αποβλήτων από τα ΟΤΖ και την αύξηση του ποσοστού των υλικών που ανακυκλώνονται, η TOYOTA ίδρυσε το 1995 το πρώτο πιλοτικό εργοστάσιο ξηρού διαχωρισμού και επεξεργασίας δημιουργώντας πολλές θέσεις εργασίας. Μετά την επιτυχία του πιλοτικού αυτού προγράμματος, το 1998 ξεκίνησε τη λειτουργία της η πλήρης βιομηχανική μονάδα, ικανή να διαχειρίζεται 15.000 ΟΤΖ/μήνα. Εν συνεχεία, η περίπτωση της Ολλανδίας παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον καθώς έχει χαρακτηριστεί ως το πιο φιλόδοξο και το πιο αποτελεσματικό μέχρι σήμερα από όλα τα συστήματα της Ευρώπης. Η φιλοδοξία του αποδεικνύεται στο γεγονός ότι οι στόχοι που έχει θέσει, προηγούνται κατά πολύ των αντίστοιχων στόχων της Οδηγίας. Υπάρχουν σημαντικά οικονομικά κίνητρα, εμπλέκονται πολλοί φορείς και δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας . Για το έτος 2000 τα έσοδα για το ταμείο από την ταξινόμηση 774.000 νέων οχημάτων στην Ολλανδία, ανήλθαν σε 41 εκατομμύρια ευρώ.
Brownfield lands Υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα προσπαθειών εξευγενισμού των brownfields, τα οποία σχετίζονται με την εύρεση εργασίας. Το εμπορικό και οικιστικό αναπτυξιακό έργο στο Dockside Green, στη Βικτώρια του Καναδά, είναι μία κοινότητα πολλαπλής χρήσης η οποία χτίστηκε στο έδαφος μιας πρώην βιομηχανικής περιοχής. Μία καινοτομία του έργου είναι η χρήση διάφορων τεχνικών στα κτίρια, όπως οι πράσινες οροφές, τα συστήματα συλλογής όμβριου ύδατος σε δεξαμενές και η χρήση της ιπτάμενης τέφρας (fly ash) στο τσιμέντο, σε συνδυασμό με μια συντονισμένη προσπάθεια για υποστήριξη και ενσωμάτωση των ιθαγενών Αμερικανών Ινδιάνων στο εργατικό δυναμικό του προγράμματος, μέσω της επί τόπου κατάρτισης. Το πρόγραμμα αυτό παρέχει σημαντική εμπειρία για το σχεδιασμό του επερχόμενου αναβαθμισμένου προγράμματος επαγγελματικής κατάρτισης. Μια ακόμη πρωτοβουλία εργασιακής κατάρτισης που εφαρμόζεται στις H.Π.A. σχετικά με τα brownfields, συνιστά ένα καλό παράδειγμα άρτια σχεδιασμένου προγράμματος Το συγκεκριμένο πρόγραμμα επιλέγει κατάλληλους συνεταίρους και σε συνδυασμό με τις φορολογικές απαλλαγές τείνει να συμβάλλει στη δημιουργία αμοιβαίας σχέσης ανάπτυξης ανάμεσα στο εργατικό δυναμικό και στη περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Αυτή η προσπάθεια, ενώνει τους πολυάριθμους μετόχους του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, στην προσπάθεια παροχής περιβαλλοντικής κατάρτισης, παιδείας και επαγγελματικής αποκατάστασης. Αυτή η προσπάθεια δεν αφορά μόνο στους κατοίκους των κοινοτήτων στις οποίες έχει αρνητικό αντίκτυπο η ύπαρξη των brownfields, αλλά και αυτούς που συμμετέχουν στα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Πάνω από 2.700 συμμετέχοντες στο πρόγραμμα έλαβαν περιβαλλοντική και τεχνική κατάρτιση, με πολλούς από τους απόφοιτους να απασχολούνται στη συνέχεια σε διάφορες θέσεις σχετικές με το περιβάλλον. H αποκατάσταση των brownfields έχει πολυάριθμα άλλα οφέλη πέραν της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Oι τοπικές κοινωνίες στην ουσία ενισχύονται μέσω της δημιουργίας πράσινων χώρων και της νέας οικιστικής και εμπορικής ανάπτυξης σε άδειες και εγκαταλελειμμένες εκτάσεις γης. Αναζωογονούνται οικονομικά οι περιοχές σε ύφεση και γίνεται ξανά εφικτή η παραγωγική χρήση εγκαταλελειμμένων εκτάσεων γης. H αστική πολεοδομική αναρχία που επιβαρύνει τις εκτάσεις πρασίνου περιορίζεται, ενώ η απομάκρυνση τοξικών αποβλήτων επηρεάζει θετικά τη δημόσια υγεία των τοπικών κοινοτήτων. Όλα αυτά τα οφέλη μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τα οικονομικά κέρδη. Μία αναφορά που εξέδωσε το Montreal Centre for Excellence in Brownfields Remediation επισημαίνει ότι η ανάπτυξη των εγκαταλελειμμένων τοποθεσιών (brownfields) θα μπορούσε να αποδώσει περίπου 7 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, αντλώντας από τα αυξημένα φορολογικά έσοδα το χαμηλότερο κόστος υποδομής για τον δήμο και γενικότερα οφέλη στον τομέα τη ς υγείας. Παρόλο που δεν υπάρχει κάποιος σαφής προγραμματισμός στην Ευρώπη για την προσπάθεια σύνδεσης της εκ νέου ανάπτυξης των brownfields με την δημιουργία θέσεων εργασίας, υπάρχουν πολλές μεμονωμένες περιπτώσεις επιτυχίας που στηρίζουν το εφικτό του εγχειρήματος. Στο Βelfast, της Ιρλανδίας, μία πρώην βιομηχανική περιοχή γνωστή ως Gasworks Estate, μετατράπηκε από εγκαταλελειμένη και μολυσμένη χωματερή, σε μία παραγωγική περιοχή, μέσω της εφαρμογής μίας σειράς μέτρων, τα οποία και αποκατέστησαν την περιοχή, δημιουργώντας παράλληλα πολλές νέες ευκαιρίες απασχόλησης. Κάτοικοι της περιοχής προσελήφθησαν για να κατεδαφίσουν τα επικίνδυνα οικοδομήματα, να απολυμάνουν το έδαφος, να αναστηλώσουν τα κτίρια που είχαν ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία και να χτίσουν εργατικές κατοικίες για τις διάφορες εθνικές μειονότητες, όπως είναι η κινέζικη. Επιπρόσθετα, τα συντονισμένα προγράμματα απασχόλησης, όπως αυτά της υπηρεσίας εύρεσης εργασίας GEMS, βοήθησαν να επιτευχθεί και ο μακροπρόθεσμος στόχος του προγράμματος αποκατάστασης, που είναι η παροχή στήριξης στους μακροχρόνια ανέργους. Παράλληλα, η ανάπτυξη της περιοχής θα προσελκύει όλο και περισσότερους νέους εργοδότες.
Πράσινη Τραπεζική (Green Banking)
Η χρηματοδότηση διαφόρων περιβαλλοντικών προγραμμάτων έχει τις προοπτικές να οδηγήσει στη δημιουργία πολυάριθμων θέσεων εργασίας. Στην πραγματικότητα, η συμμετοχή των τραπεζών και άλλων χρηματοδοτικών οργανισμών στην ανάπτυξη της τοπικής απασχόλησης ενθαρρύνει τους λήπτες να ξεφύγουν από τη νοοτροπία των βραχυπρόθεσμων επιχορηγήσεων από δημόσια χρηματοδοτούμενα προγράμματα και να κατευθυνθούν σε ένα μοντέλο εγγενώς βιώσιμης επιχειρησιακής ανάπτυξης, στο οποίο η δημιουργία εισοδήματος από περιβαλλοντικά βιώσιμες δραστηριότητες μπορεί να εξασφαλίσει και μακροπρόθεσμη απασχόληση. Για παράδειγμα, διάφορα δάνεια από την ΕΕ οδήγησαν στη δημιουργία περίπου 30.000 θέσεων αμειβόμενης ή εθελοντικής εργασίας σε τοπικές κοινωνίες της Βόρειας Ιρλανδίας. Για να διατηρηθούν στο μέλλον αυτές οι θέσεις, είναι απαραίτητη η χορήγηση επιπλέον κονδυλίων. Από την άλλη πλευρά, πολλές τράπεζες σε χώρες της ΕΕ χρηματοδοτούν έργα τοπικής ανάπτυξης, δεδομένου, όμως ότι πληρούνται κάποια προκαθορισμένα οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια. Η πρώτη «ηθική» τράπεζα της Ιταλίας είναι η COSIS, η οποία έχει καθιερώσει, πέρα από τα οικονομικά, συγκεκριμένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια στη διαδικασία επιλογής του προσωπικού της και στηρίζει περίπου 460 επιχειρήσεις. Αποτέλεσμα αυτής της δράσης της COSIS είναι η δημιουργία πάνω από 2.000 νέων θέσεων εργασίας, περισσότερο από το 15% των οποίων αφορά μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες, όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι πρώην παραβάτες του νόμου και οι πρώην χρήστες ναρκωτικών ουσιών.
Πράσινα Κτίρια (Green Buildings)
Στην Ελλάδα, το Υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων έχει εντάξει στα σχέδιά του την κατασκευή 1.233 νέων σχολείων με βιοκλιματικές εφαρμογές οι οποίες θα περιλαμβάνουν την ενσωμάτωση εφαρμογών ΑΠΕ, τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας καθώς και άλλων περιβαλλοντικά φιλικών εφαρμογών στα νέα σχολικά κτίρια. H υλοποίηση των σχεδίων αυτών αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2012. Παράλληλα, έχει ήδη σταλεί εγκύκλιος προς όλα τα σχολεία της χώρας για να υιοθετηθεί η χρήση λαμπτήρων εξοικονόμησης ενέργειας. Αξιοσημείωτη είναι, επίσης η κατασκευή του πρώτου βιοκλιματικού νηπιαγωγείου στο Π. Φάληρο Αττικής στο οποίο παράγεται ηλεκτρική ενέργεια από τα φωτοβολταϊκά συστήματα που έχουν εγκατασταθεί στην ταράτσα του, υπάρχουν αισθητήρες διοξειδίου του άνθρακα για τον καθαρισμό του αέρα στις σχολικές τάξεις ενώ ο φωτισμός αυξομειώνεται ανάλογα με την εξωτερική ηλιοφάνεια και τα φώτα ανάβουν και σβήνουν αυτόματα με τη χρήση φωτοκύτταρων. Ο νόμος πλαίσιο που αφορά την κατασκευή νέων κτιρίων, φιλικότερων στο περιβάλλον, ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2008 και είναι ένα ακόμη μέτρο για την αντιμετώπιση των ραγδαίων κλιματικών αλλαγών και του φαινομένου του θερμοκηπίου. Το πρόγραμμα της «Γερμανικής Συμμαχίας για την Εργασία και το Περιβάλλον » (German Alliance for Work and Environment Program) έχει καταφέρει να δημιουργήσει 140.000 θέσεις εργασίας ενσωματώνοντας ενεργειακά αποδοτικά πρότυπα στην αναβάθμιση 200.000 κτιρίων. Θέσεις εργασίας για ειδικευμένους και ανειδίκευτους εργάτες δημιουργήθηκαν στους τομείς των κατασκευών, των εγκαταστάσεων θέρμανσης καθώς και άλλων δραστηριοτήτων του πράσινου κατασκευαστικού τομέα. Επίσης, θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν και σε παράλληλες αγορές, όπως είναι η παραγωγή μονωτικού γυαλιού, τα φωτοβολταϊκά συστήματα, τα κατασκευαστικά υλικά και η μηχανολογία. Μέχρι σήμερα, η Wells Fargo έχει αφιερώσει 720 εκατομμύρια δολάρια στα πράσινα εμπορικά κατασκευαστικά projects στην Αμερική. Το 2006, η τράπεζα ολοκλήρωσε το 12ο αναγνωρισμένο κατασκευαστικό project χρηματοδότησης (LEED certified building financing project). Τα καινούργια και ανακαινισμένα πράσινα εμπορικά κτίρια των εκατοντάδων χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων παρουσιάζουν την πράσινη στέγη, διαχείριση νερού καταιγίδας, διαρρύθμιση αποδοτικότητας νερού, αυξανόμενη αποδοτικότητα εξαερισμού, χρήση υλικών με χαμηλές εκπομπές και ενσωματωμένες στο κτίριο περιοχές ανακύκλωσης
Πράσινες Στέγες (Green Roofs)
Υπολογίζεται ότι περίπου 1.300 εκτάρια γερμανικής γης καλύπτονται από πρασινάδα, ενώ κάποιοι δήμοι της χώρας έχουν ενσωματώσει την κατασκευή των πράσινων οροφών στις παραδοσιακές κατασκευαστικές διαδικασίες. Αυτό το κατάφεραν μέσω της δημιουργίας ενός νομικού πλαισίου που παραχωρεί την άδεια για καλλιέργεια φυτών σε όλες τις επίπεδες οροφές . Αυτή η νομοθεσία, σε συνδυασμό με τις κυβερνητικές επιδοτήσεις προς τους δήμους, βοήθησε τη Γερμανία να κατέχει στις μέρες μας ηγετική θέση σε σχέση με την τεχνολογία που εφαρμόζεται στις πράσινες στέγες. Αυτή η τεχνολογία υπολογίζεται ότι αξίζει γύρω στα 50 εκατομμύρια ευρώ ενώ δημιουργεί θέσεις απασχόλησης για περίπου 12.000 άτομα . Οι πράσινες στέγες συναντώνται και σε άλλες χώρες της Ευρώπης . Στην Ελβετία, δόθηκε η εντολή να μετατραπεί το ένα πέμπτο των οροφών των αιωνόβιων κτιρίων σε πράσινους χώρους . Στη Βόρεια Αμερική και την Ασία ήδη υπάρχουν οπαδοί αυτής της πρακτικής. Επιπλέον, οι πράσινες στέγες θεωρούνται στον Καναδά μια αποτελεσματική στρατηγική για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων στα αστικά κέντρα. Στο Βανκούβερ συγκεκριμένα, δόθηκε η εντολή για τη δημιουργία πράσινων οροφών σύμφωνα με το σχέδιο ανάπτυξης του Southeast False Creek, στο οποίο περιλαμβάνονται περίπου 20 κτίρια. Άλλοι καναδικοί δήμοι πάλι, σκέφτονται να παραχωρήσουν σχετική άδεια σε όλες τις πολυκατοικίες. Στο Τόκιο επίσης, στη στέγη ενός κτιρίου δέκα ορόφων που στεγάζει επαγγελματικούς χώρους καλλιεργούνται χίλια διαφορετικά είδη λουλουδιών και φυτών, ενώ από το 2001, οι οροφές άνω των 1.000 τετραγωνικών μέτρων στα νεόκτιστα κτίρια, απαιτείται να καλύπτονται από πράσινο σε ποσοστό τουλάχιστον 20%. Πράσινες Πόλεις (Green Cities)
H πόλη του Seattle , η οποία είναι επίσης μέλος του οργανισμού ICLEI, είναι μια ενεργή πράσινη κοινότητα. Με το μεγαλύτερο ενεργειακό ποσοστό της να προέρχεται από υδροηλεκτρική ενέργεια. H πόλη αυτή κατέχει ηγετική θέση στις προσπάθειες για την επίτευξη συμφωνίας των δημάρχων για τις κλιματικές αλλαγές. Σε μια προσπάθεια μείωσης των εκπομπών αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου από τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά και τα SUVs, η πόλη του Seattle επένδυσε σημαντικά στα υβριδικά λεωφορεία και έθεσε σε εφαρμογή έναν φόρο παρκαρίσματος της τάξης του 5%. Το προηγούμενο έτος οι ψηφοφόροι της επαρχίας King, ενέκριναν μία αύξηση φόρων στις πωλήσεις (αυτοκινήτων), ώστε να διευρυνθούν οι υπηρεσίες που παρέχονται από τα λεωφορεία. Επιπρόσθετα σχεδιάζεται μία επέκταση 50 μιλίων του συστήματος light-rail. Όλες αυτές οι προσπάθειες προσέδωσαν στην πόλη του Seattle το χαρακτηρισμό «Πράσινη Πόλη» (Green City) και αποτέλεσαν σημαντική πηγή για τους λεγόμενους πράσινους μισθούς (Green Salaries). Επιπλέον, η πόλη έχει λάβει διακρίσεις για το δυναμικό πρόγραμμα της δημιουργίας πράσινων κτιρίων (Green Building Program), το οποίο ξεκίνησε το 2000. Το πρόγραμμα αυτό της πόλης το οποίο στην αρχή ασχολήθηκε με το μετασχηματισμό των κτιρίων που αποτελούσαν ιδιοκτησία της πόλης επεκτάθηκε μέσω της διάχυσης της σχετικής γνώσης και στην υπόλοιπη κοινότητα. Το πρόγραμμα επονομαζόμενο ως “CITY Green Building”, στοχεύει στην επέκταση των εκτάσεων πρασίνου σε όλο το αστικό περιβάλλον του Seattle. Είτε το πρόγραμμα δραστηριοποιείται στην απλή ανακατασκευή κτιρίων, όπως η κατασκευή μίας νέας πολυκατοικίας, επαγγελματικών γραφείων είτε ενός πάρκου, το προσωπικό του CITY Green Building, παρέχει τα απαραίτητα εφόδια. Άλλες πράσινες κοινότητες είναι η περιοχή Cambridge στη Βοστόνη της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ όπου είναι γνωστή ως έδρα του Πανεπιστημίου του Harvard και του MIT (Massachusetts Institute of Technology). Η Salt Lake City της Utah, το Freiburg της Γερμανίας, το Masdar, Abu Dhabi στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Dongtan στην Κίνα, ο δήμος Αμαρουσίου στην Αττική (Green Public Procurement Award 2006 – Βραβείο Εξασφάλισης Πρασίνου για το Κοινό). Η Στοκχόλμη και το Αμβούργο κατέχουν τα πρωτεία στην παγκόσμια λίστα των πράσινων πόλεων, ενώ πολύ καθαρή πόλη στην Ευρώπη είναι και η Κοπεγχάγη. Υπάρχουν πολλές πόλεις ανά τον κόσμο που έχουν κάνει μεγάλα οικολογικά βήματα και έχουν βελτιώσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους. Οι στόχοι των προγραμμάτων αυτών έχουν υιοθετηθεί σε μεγάλο βαθμό και από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πράσινων Πόλεων (EGCN), το οποίο δραστηριοποιείται από 1996. Ουσιαστικά πρόκειται για Forum όπου ο καθένας μπορεί να προτείνει τρόπους για βιώσιμη διαβίωση. Ένα από τα έργα του, το Green City Building, στοχεύει στη ανάπτυξη ενός δικτύου 6 ευρωπαϊκών δήμων, που θα θέσει σε εφαρμογή προγράμματα διαχείρισης και κατασκευής οικολογιών κτιρίων. Ο δήμος Συκεών στην Θεσσαλονίκη είναι ένας από τους έξι δήμους. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως σήμερα, σε βασιλιά της βρόμικης πόλης στην Ευρώπη αναδεικνύεται το Λονδίνο, ενώ το Παρίσι έρχεται δεύτερο στην ίδια κατηγορία. Τρίτη στην κατηγορία της πιο βρώμικης ευρωπαϊκής πόλης είναι η Αθήνα . Οι παραπάνω πόλεις δε θα σταματήσουν να προσελκύουν ταξιδιώτες, όμως η οικολογική συνείδηση και δράση πρέπει να μπει στις προτεραιότητές τους. Παρότι δεν είναι εύκολο πράγμα μια πόλη από την μια στιγμή στην άλλη να μετατραπεί σε πράσινο παράδεισο, πολλές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν θέσει υψηλούς στόχους για τα επόμενα χρόνια.
Πράσινα αυτοκίνητα (Green Cars)
Η Ευρώπη είναι επίσης μια γοργά αναπτυσσόμενη αγορά για τα υβριδικά αυτοκίνητα. Πάνω από 23.000 πωλήθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2007. Στην ελληνική αγορά υβριδικών, οι πωλήσεις αυξάνονται διαρκώς απο 2.000 αυτοκίνητα που ήταν το 2009, ενώ οι παραγγελίες είναι πολλαπλάσιες. Το μέλλον για τα υβριδικά αυτοκίνητα στην Ευρώπη υπόσχεται πολλά. Παράλληλα, μια πρόσφατη έρευνα στη Γερμανία έδειξε ότι πάνω από το 30% των ερωτώμενων θα επέλεγαν σίγουρα ή πιθανότατα ένα υβριδικό ως το επόμενο αυτοκίνητό τους, ενώ οι πωλήσεις των υβριδικών στην ευρωπαϊκή αγορά προβλέπεται να αυξάνονται κατά περίπου 100.000 οχήματα ετησίως για τα επόμενα τρία έτη. Ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την κατασκευή ηλεκτρικών οχημάτων αναγγέλθηκε από τη γερμανική κυβέρνηση, όπου η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία προτίθεται να κατασκευάσει μέχρι το 2020, περίπου 1 εκ. ηλεκτροκίνητα οχήματα. Ο φιλόδοξος αυτός στόχος έχει την πλήρη στήριξη της γερμανικής κυβέρνησης, η οποία θα διαθέσει περίπου €500 εκ. αποκλειστικά για τον σκοπό αυτό. Σήμερα όμως καμία μεγάλη αυτοκινητοβιομηχανία δεν πουλά ένα αμιγώς ηλεκτρικό όχημα. Τα πρώτα θα αρχίσουν να διατίθενται στο τέλος τους έτους. Θα προέρχονται από την Ιαπωνία και θα κοστίζουν περισσότερο από €30.000. Μια τιμή απαγορευτική που σημαίνει ότι μέσα στην επόμενη 10ετία δεν θα υπάρξουν μαζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα στους δρόμους. Στη Γερμανία, επίσης, μερικές αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η VW, χρησιμοποιούν τα βιοκαύσιμα σε καθαρή μορφή (100%), ενώ ο στόχος που έχει τεθεί από την ΕΕ είναι η μίξη να κυμαίνεται από 5 έως 10%. Η εταιρία παρήγαγε ένα εντελώς νέο είδος αυτοκινήτου (WV Lupo) που σχεδιάστηκε με γνώμονα την οικο-αποδοτικότητα, καταναλώνει 3 λίτρα καυσίμου ανά 100 χιλιόμετρα και οι καινοτομίες που εμπεριέχει είναι οι βέλτιστες και διατηρούνται καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του αυτοκινήτου. Κατασκευάστηκε εξολοκλήρου από ανακυκλώσιμα υλικά και με παραγωγικές μεθόδους που ελαχιστοποιούν τις απώλειες και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ακόμη και στο τέλος του κύκλου ζωής του προϊόντος, υπάρχει η δυνατότητα να διαλυθεί εύκολα σε κομμάτια πλήρως ανακυκλώσιμα.
Βιοκαύσιμα
Η δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στις παράλληλες αγορές με αυτή της αυτοκινητοβιομηχανίας, είναι επίσης αξιοσημείωτη. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη των μηχανών που χρησιμοποιούν σαν καύσιμο τη βιομάζα μπορεί να έχει ένα σημαντικό αντίκτυπο στην απασχόληση στον αγροτικό τομέα, καθώς δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην αύξηση της συγκομιδής για την παραγωγή βιοκαυσίμων, όπως και στους κλάδους της επεξεργασίας και του ανεφοδιασμού. Στη Βραζιλία και τις ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι οποίες παράγουν το 90% της παγκόσμιας παραγωγής βιοαιθανόλης οι σχετικοί δείκτες απασχόλησης παρουσιάζονται σημαντικά αυξημένοι. Οι ΗΠΑ απασχολούν ήδη 147.000 – 200.000 άτομα στην καλλιέργεια, την κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων για την παραγωγή βιοαιθανόλης ενώ η Βραζιλία εκτιμάται ότι απασχολεί περίπου 500.000 εργαζομένους Η WestLB έχει παίξει πρωταρχικό ρόλο στον χώρο βιοκαυσίμων τα τελευταία χρόνια ρυθμίζοντας με επιτυχία πάνω από 2 δις δολάρια χρηματοδοτήσεις με κατεύθυνση την κατασκευή και ανάπτυξη των βιομηχανιών (plants) Ethanol στην Αμερική. Στην πιο πρόσφατη συναλλαγή της, η WestLB συγκέντρωσε 325 εκατομμύρια δολάρια για μια εταιρεία κύρους, την Pacific Ethanol INC, για να δημιουργήσει και να αναπτύξει πέντε βιομηχανίες στην Δυτική Ακτή. Μόλις ολοκληρωθεί, η Pacific Ethanol θα είναι από τους σημαντικότερους παραγωγούς εναλλακτικών καυσίμων στην χώρα. H Pacific Ethanol είναι μόνο ένα από τα πολλά παραδείγματα μιας δομής που έχει δημιουργηθεί για να προσελκύσει τόσο εμπορικές τράπεζες όσο και θεσμικούς επενδυτές. Το 2006, στην τράπεζα απονεμήθηκε το Deal of the Year for ASAlliances Biofuels από το Project Finance International. Στην Ελλάδα, στον τομέα των μεταφορών, δεν παράγονται, ούτε χρησιμοποιούνται βιοκαύσιμα.
Βιομηχανία Βιοπλαστικών
H βιομηχανία των βιοπλαστικών βρίσκεται σε διαρκή ανάπτυξη και έχει τεράστιες δυνατότητες οικονομικής εξέλιξης σε ένα χώρο όπου οι νέες τεχνολογίες και τα προϊόντα δημιουργούν ευκαιρίες για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την προστασία του περιβάλλοντος. Το ολοένα αναπτυσσόμενο ενδιαφέρον γύρω από τα βιοπλαστικά υλικά θα κινητοποιήσει και τις υπηρεσίες διανομής των πρώτων υλών που χρειάζονται στη διαδικασία παραγωγής καθώς και τις υπηρεσίες φόρτωσης και εκφόρτωσης των προϊόντων σε εστιατόρια, μαγαζιά και άλλους χρήστες. H δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας είναι έκδηλη και σε άλλες προκλήσεις. Για παράδειγμα, τα περισσότερα βιοπλαστικά μπορούν να βιοαποικοδομηθούν μόνο όταν εκτίθενται σε αέρα και ζέστη. Αν θαφτούν σε χωματερές θα συμπεριφερθούν με τον ίδιο τρόπο όπως εάν κατασκευάζονταν από μη-βιοαποικοδομήσιμα υλικά. Ακόμα και οι σωροί από οργανικό λίπασμα (στα κηπάρια), δεν είναι τόσο αποτελεσματικοί όσο οι υψηλότερες θερμοκρασίες των εγκαταστάσεων βιομηχανικής κομποστοποίησης στην αποσύνθεση των περισσότερων ειδών βιοπλαστικών αποβλήτων. Για τα είδη βιοπλαστικών αποβλήτων που είναι αποτελεσματική μια οικιακή, μικρής κλίμακας κομποστοποίηση, ο εντεινόμενος αστικός τρόπος ζωής και η άγνοια για τα βιοπλαστικά το καθιστούν μία απίθανη επιλογή για τους περισσότερους ανθρώπους. H άνοδος που σημειώνει η χρήση της κομποστοποίησης τα τελευταία χρόνια, υποδηλώνει μία σημαντική ευκαιρία για τη δημιουργία θέσεων εργασίας στη συλλογή και την επεξεργασία σε τοπικό επίπεδο, ώστε τα πλήρη οφέλη αυτών των νέων τεχνολογιών να γίνουν αντιληπτά. Χαρακτηριστικά, στο Berkeley και το San Francisco της Καλιφόρνιας όχι μόνο χρησιμοποιούν φυτά για παραγωγή οργανικού υλικού τα οποία αποδέχονται τα βιοπλαστικά καθώς και τα απόβλητα των τροφίμων, αλλά παρέχουν και υπηρεσίες συλλογής και παράδοσης. Επίσης πολλές ευρωπαϊκές χώρες, σαν αγορές των οποίων έχουν εισβάλει τα βιοπλαστικά, βρίσκονται σε ιδανική θέση για να δημιουργήσουν θέσεις απασχόλησης που σχετίζονται με την περισυλλογή βιοπλαστικών αποβλήτων.
Υδάτινοι πόροι
Η Lura Group, είναι η μεγαλύτερη γαλακτοβιομηχανία της Κροατίας. Το 1997, το management της εταιρίας θεώρησε απαραίτητη την ελαχιστοποίηση σπατάλης των υδάτινων πόρων, τα λύματα των οποίων κατέληγαν στο αποχετευτικό σύστημα της πόλης. Η εταιρία εγκατέστησε ένα κλειστού κυκλώματος σύστημα φιλτραρίσματος και καθαρισμού του νερού. Το σύστημα διατηρούσε τα υπολείμματα της διαδικασίας (7 τόνοι ημερησίως) και τα μετέτρεπε σε έναν εμπορεύσιμο πόρο (sludge). Η επένδυση αυτή όχι μόνο αποτέλεσε σωστή επιχειρηματικά ενέργεια, βελτιώνοντας την λειτουργία του εργοστασίου, αλλά κατάφερε να επιστρέψει το επενδυόμενο κεφάλαιο σε μόλις 18 μήνες και να επεκτείνει την επιχειρηματική λειτουργία της εταιρίας. Οι ετήσια εξοικονόμηση πόρων ήταν τέτοια που οδήγησε σε αύξηση κερδών, νέες συνεργασίες και νέες θέσεις εργασίας .
Αντίκτυπο περιβαλλοντικών ρυθμίσεων και Απασχόληση
Πέρα από το εάν η πολιτική που εφαρμόζεται στα περιβαλλοντικά ζητήματα ωφελεί ή βλάπτει την ικανότητα μιας εταιρείας να παραμείνει ανταγωνιστική και να αναπτύσσεται, ένα παράλληλο ζήτημα αφορά τις άμεσες συνέπειες αυτών των πολιτικών στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με ενδείξεις, οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις έχουν ουδέτερο ή και θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση ως σύνολο. Φαίνεται ότι τα κέρδη που μεταφράζονται ως νέες θέσεις εργασίας στους τομείς της περιβαλλοντικής τεχνολογίας και στη βιομηχανία της παροχής υπηρεσιών, είναι μεγαλύτερα από τις απώλειες που σημειώνονται σε θέσεις εργασίας. Αυτές τις απώλειες, τις προκαλεί η εφαρμογή συγκεκριμένων νομικών ρυθμίσεων καθώς και το κλείσιμο εργοστασίων στον κατασκευαστικό τομέα Οι απώλειες σε θέσεις εργασίας σημειώνονται είτε εξαιτίας των απολύσεων αυτών είτε εξαιτίας της εξαγωγής θέσεων εργασίας προς χώρες που το φορολογικό και νομικό τους πλαίσιο είναι πιο ελαστικό ως προς τους νόμους προστασίας του περιβάλλοντος. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν τα παραπάνω επιχειρήματα. Καταρχάς οι βιομηχανίες που μολύνουν το περιβάλλον, όπως αυτές που σχετίζονται με την άλεση και την πολτοποίηση του χαρτιού, τη διύλιση του πετρελαίου και την κατασκευή χημικών, δε σχετίζονται απαραιτήτως και με τη μεγαλύτερη εισροή σε θέσεις εργασίας. Για το λόγο αυτό, οι κανονισμοί που σχετίζονται με τον περιορισμό της ρύπανσης δεν θα είχαν σοβαρό αντίκτυπο στη συνολική απασχόληση, όσο θα είχαν σε άλλες βιομηχανίες που μολύνουν λιγότερο το περιβάλλον. Υπάρχει, μάλιστα, η πιθανότητα, να μην επηρεάζουν καθόλου τη συρρίκνωση παραγωγής, τον αυτοματισμό, τον ανταγωνισμό κα άλλα ζητήματα που επηρεάζουν την απασχόληση. Δεύτερον, η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να ερμηνευτεί όχι μόνο ως κόστος για τις βιομηχανίες αλλά και ως ευκαιρία επένδυσης που θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας σε πολλούς τομείς που σχετίζονται με τον περιορισμό της ρύπανσης. Τέτοιοι τομείς είναι ο εξοπλισμός για τον έλεγχο της ρύπανσης από τα εργοστάσια, οι καταλυτικοί μετατραπείς στα αυτοκίνητα, οι δοκιμές προϊόντων, οι εγκαταστάσεις του αποχετευτικού δικτύου, η συλλογή μολυσμένων κα εξαιρετικά επικίνδυνων υγρών (στράγγισμα) από τους χώρους υγειονομικής ταφής η διεξαγωγή επιθεωρήσεων, οι διαδικασίες συντήρησης. Τα διάφορα επαγγέλματα που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος, υποδεικνύουν το πώς η ανάπτυξη σε ένα τόσο μικρό μέρος της περιβαλλοντικής βιομηχανίας, μπορεί να προσφέρει ένα πλούτο νέων ευκαιριών για απασχόληση. Η απώλεια λοιπόν σε θέσεις εργασίας σε κάποιους τομείς, αντισταθμίζεται από τις νέες ευκαιρίες που παρουσιάζονται σε επαγγέλματα, όπως υπεύθυνοι για την επιβολή του νόμου γύρω από σχετικούς κανόνες, αναλυτές περιβαλλοντικής ποιότητας, ειδικοί για την προστασία του περιβάλλοντος, στελέχη για προγράμματα που αφορούν τοξικές ουσίες και ειδικοί στη διαχείριση των αποβλήτων. Έτσι, ενώ οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις μπορεί να επηρεάσουν κάποιους τομείς απασχόλησης, οι σχετικές απώλειες σε θέσεις εργασίας αντισταθμίζονται από κέρδη σε άλλους τομείς. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τη δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Άλλωστε, η επένδυση στον τομέα του περιβάλλοντος παράγει περισσότερες θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό και βιομηχανικό τομέα, σε σύγκριση με άλλου τύπου δαπάνες. Τέλος, παρόλο που αληθεύει ότι πολλές εταιρείες βάζουν λουκέτο στα καταστήματά τους και μεταφέρονται στο εξωτερικό, την αιτία φαίνεται να αποτελούν το φθηνότερο εργατικό δυναμικό του εξωτερικού και όχι τόσο οι πολυδάπανες συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό της χώρας. Αυτό αποδεικνύεται, εφόσον οι περιβαλλοντικές δαπάνες αποτελούν μόνο το 1-2% της συνολικής δαπάνης των επιχειρήσεων. Αρκεί κανείς να συνειδητοποιήσει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της τεχνολογίας που εφαρμόζεται για τον έλεγχο της μόλυνσης του περιβάλλοντος έχει ενσωματωθεί στην ίδια την παραγωγική διαδικασία, με αποτέλεσμα όλα τα εργοστάσια να λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο, ανεξάρτητα με το που βρίσκεται η έδρα τους. Γεγονός είναι ότι είτε με ή χωρίς τις νομοθετικές και κανονιστικές ρυθμίσεις η απασχόληση στον τομέα των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών (EGS) έχει επεκταθεί. Αυτό αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό ανάπτυξης εξακολουθεί να προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα Το 2001, περισσότεροι από 2 εκατομμύρια άνθρωποι στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης εργάζονταν με πλήρες ωράριο στους τομείς απασχόλησης που σχετίζονται με τον τομέα των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών (EGS), και ο ιδιωτικός τομέας αποτελούσε μία συνεχώς αυξανόμενη πηγή για νέες θέσεις εργασίας Μάλιστα, στην Ιαπωνία αναμένεται ως το 2011 να αυξηθεί η απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα, κατά περίπου 25% συν ένα 10% που προέρχεται από το δημόσιο τομέα, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ. Αυτή η αύξηση θα έχει ως αποτέλεσμα να προστεθούν περίπου ένα εκατομμύριο νέες θέσεις εργασίας στους διάφορους τομείς που έχουν ως αντικείμενό τους την προστασία του περιβάλλοντος.
Η Κλιματική Αλλαγή ως Ευκαιρία Απόκτησης Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήματος (Competitive Advantage)
Η περίπτωση της κλιματικής αλλαγής είναι μια ασυνήθης κατάσταση όπου βραχυχρόνια υπάρχει μια έκρηξη τόσο σε θέματα καινοτομίας όσο και σε θέσεις εργασίας (Green-collar jobs), ενώ μακροχρόνια οι πολλαπλασιαστικές συνέπειες αρχίζουν να εμφανίζονται πιο έντονες και καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της ενδεχόμενης ελλιπούς προετοιμασίας. Κρίνεται ορθό να επανα-υπολογιστεί το ROI : αν δεν επενδύσουμε – ενεργήσουμε τώρα, θα είναι πολύ πιο κοστοβόρο και ασύμφορο από άποψη κερδών το μέλλον. Υπό αυτό το πρίσμα, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα περνάει τα όρια σε σύγκριση με αυτό των δημοσίων σχέσεων, της γνώσης, των νέων τεχνολογιών, των προϊόντων και των υπηρεσιών. Μπορεί να σημαίνει την ανάπτυξη ενός τελείως νέου επιχειρηματικού χαρτοφυλακίου (portfolio) μέσω πιθανών συγχωνεύσεων, εξαγορών, συνεργασιών με άλλες επιχειρήσεις που μπορούν να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση αυτής της νέας πρόκλησης που λέγεται κλιματική αλλαγή. Μπορεί επίσης να σημαίνει μια βαθύτερη συνεργασία με τους πελάτες ώστε να καταλάβουμε καλύτερα την αγορά και να βοηθήσουμε στο σχηματισμό ης καθώς και στα νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Αν ενεργήσουμε όλοι, τότε παύουμε να έχουμε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αλλά αν δεν ενεργήσουμε καθόλου το μόνο σίγουρο είναι ότι θα έχουμε ανταγωνιστικό μειονέκτημα. Η όλο και αυξανόμενη επενδυτική δράση εταιρών Venture Capital καθώς και ομάδων ιδιωτικών συμφερόντων σε τομείς πράσινης τεχνολογίας θα οδηγήσει σε σημαντικές εξελίξεις.
Κεφάλαιο Έκτο Στο έκτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η εμπειρική ανάλυση άσκησης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Future Leaders 2010 της HayGroup για τον ΜΚΟ Εταιρία Προστασίας Πρεσπών. Παρατίθενται τα συμπεράσματα, καθώς και οι τρόποι άσκησης πράσινης επιχειρηματικότητας από διάφορους φορείς.
Future Leaders 2010
Η κοινωνικά υπεύθυνη συμπεριφορά, είναι απόδειξη σεβασμού απέναντι στον εαυτό μας, τους συνανθρώπους μας και την κοινωνία. Μέσα από το πρόγραμμα Future Leaders, γίνεται ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Το πρόγραμμα δημιουργήθηκε ουσιαστικά με στόχο να προσφέρει στην κοινωνία, προετοιμάζοντας και βοηθώντας παράλληλα μια νέα γενιά ηγετών, να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, δουλεύοντας σε πραγματικά έργα (projects) που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην κοινωνία. Είναι μια πρωτοβουλία της Συμβουλευτικής εταιρίας HayGroup, με εταιρικούς υποστηρικτές τις εταιρίες ΤΙΤΑΝ ΑΕ, Αθηναϊκή Ζυθοποιία ΑΕ, Τράπεζα Πειραιώς, ΑΒ Βασιλόπουλος και υποστηρικτές την BetterFuture, την Ε.Ε.Δ.Ε., την Πλαίσιο ΑΕ. Επιλέχθηκαν λοιπόν, οκτώ μεταπτυχιακοί φοιτητές, από διαφορετικά πανεπιστήμια της Ελλάδας, με ποικίλο γνωστικό αντικείμενο που καλύπτει διάφορα πεδία επιστημών (Κοινωνικών, Θετικών – Τεχνολογικών, Οικονομικών, Χρηματοοικονομικών, Διοίκησης) και αφότου εκπαιδεύτηκαν αρχικά σε αξίες και ικανότητες τους έγινε γνωστό το project. Αυτό περιελάμβανε την κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξη της περιοχής των Πρεσπών, την σύσφιξη των σχέσεων με τα γειτονικά κράτη καθώς και την αποδοχή του ρόλου της περιβαλλοντικής ΜΚΟ της ΕΠΠ. Οι άμεσα εμπλεκόμενοι (Stakeholders) ήταν: Η ΕΠΠ για την οποία έγινε και το project, που σαν όραμα και δράσεις έχει: Όραμα Προστασία περιβάλλοντος Διατήρηση πολιτιστικών αξιών Συμμετοχικές δράσεις Συνεργασία φορέων σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο Δράσεις της Ε.Π.Π Προστασία περιβάλλοντος και τοπικής κληρονομιάς Ενημέρωση και επιμόρφωση Συνεργασία με τοπικούς φορείς Ενίσχυση ήπιας/βιώσιμης ανάπτυξη
Η προσέγγιση, καθώς και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν συνοψίζονται στα εξής: Προσέγγιση Καταγραφή απόψεων σε ένα ευρύ πλαίσιο κοινωνικών θεμάτων Αποτύπωση της τρέχουσας κατάστασης και των κοινωνικών συνθηκών Συσχέτιση των ζητημάτων που προέκυψαν από συνεντεύξεις με τις κύριες ομάδες ενδιαφέροντος (stakeholders) με αυτές της Ε.Π.Π. Προσδιορισμός πεδίων προς βελτίωση Πηγές πληροφοριών και εργαλεία Έντυπο ενημερωτικό υλικό, διαδικτυακές πηγές, οικονομοτεχνικές μελέτες, δομημένες συνεντεύξεις, άτυπες συζητήσεις με τους κατοίκους της περιοχής
Τα κύρια ευρήματα ήταν:
Ανάγκη ενίσχυσης επικοινωνιακών δράσεων της Ε.Π.Π.
Μη κατανόηση της αξίας και της σπουδαιότητας των δράσεων της Ε.Π.Π.
Διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς
Αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των ενδιαφερόμενων ομάδων
Πρώτος πυλώνας Προώθηση και επεξήγηση της σημασίας του επιστημονικού έργου της Ε.Π.Π. στην τοπική κοινωνία Σκοπός • Ανάδειξη του αμοιβαίου οφέλους από το επιστημονικό έργο • Προώθηση ενός ισχυρού πολιτισμού με «συνείδηση στο περιβάλλον» Ενέργειες • Ανάπτυξη μιας ισχυρής στρατηγικής στην επικοινωνία • Προώθηση της ενεργού συμμετοχής των κατοίκων Εμπλεκόμενοι • Σχεδιασμός κι ανάπτυξη από την ερευνητική ομάδα της Ε.Π.Π.
Δεύτερος πυλώνας Ενίσχυση της εικόνας του ερευνητικού έργου της Ε.Π.Π. στην τοπική κοινωνία. Σκοπός • Ενίσχυση της εικόνας της Ε.Π.Π. • Δημιουργία ισχυρότερης αποδοχής του ρόλου της από την τοπική κοινωνία Ενέργειες • Κοινοποίηση των σχεδίων έρευνας για μη περιβαλλοντικά θέματα όπως, Κοινωνικά θέματα, Επικοινωνία, Πεδία μάρκετινγκ Εμπλεκόμενοι • Σπουδαστές από ελληνικά ή μη ακαδημαϊκά ιδρύματα
Η Ανάδειξη των Πρεσπών Σκοπός • Ανάδειξη της μοναδικότητας της περιοχής • Διατήρηση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς Ενέργειες • Δημιουργία λογότυπου για την περιοχή των Πρεσπών • Τοποθέτηση παραδοσιακών στοιχείων σε διάφορα κεντρικά σημεία του τόπου • Ανάπτυξη κλάδου εστίασης, πολιτιστικών κέντρων, κέντρων πληροφόρησης, τοπικής φιλοξενίας • Ιστορικά αξιοθέατα, μνημεία Εμπλεκόμενοι • Σχεδιασμός από φοιτητές αρχιτεκτονικής και καλών τεχνών • Τοποθέτηση και συντήρηση από τις τοπικές αρχές και εθελοντές (Πολιτιστικό Τρίγωνο Πρεσπών)
Οι Πρέσπες ως Εμπειρία
Πρώτος Πυλώνας Δημιουργία «μυστηρίου» και «μαγείας» Σκοπός • Δημιουργία μυστηρίου • Ενίσχυση της εμπειρίας Πρεσπών Ενέργειες • Συλλογή τοπικών μύθων και ιστοριών • Τοποθέτηση τους σε πινακίδες και χάρτες γύρω από ιστορικά μνημεία, πλατείες και την κεντρική είσοδο της περιοχής Εμπλεκόμενοι • Σχεδιασμός από φοιτητές αρχιτεκτονικής και καλών τεχνών σε συνεργασία με τοπικούς επιχειρηματίες • Συλλογή ιστοριών και θρύλων από τους ντόπιους • Τοποθέτηση και συντήρηση από τις τοπικές αρχές και εθελοντές
Δεύτερος Πυλώνας Ανάπτυξη διαδραστικών προγραμμάτων Σκοπός • Δημιουργία ισχυρής και δεσμευτικής εμπειρίας των επισκεπτών με την περιοχή • Ενθάρρυνση επαναλαμβανόμενων επισκέψεων στην περιοχή • Προσφορά βιώσιμων οικονομικών ευκαιριών ανάπτυξης των τοπικών επιχειρηματιών Ενέργειες • Καθιέρωση δραστηριοτήτων αναψυχής Εμπλεκόμενοι • Ε.Π.Π. μέσω παρατηρητηρίων και φυλλαδίων • Τοπικές αρχές μέσω διαδραστικών εκθεμάτων • Τοπική κοινωνία μέσω της οργάνωσης και συμμετοχής σε δραστηριότητες αναψυχής
Ήπια τουριστική ανάπτυξη Σκοπός • Προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής • Ενίσχυση της αποδοχής της Ε.Π.Π. από τις ομάδες ενδιαφέροντος Ενέργειες • Προσέλκυση εναλλακτικού τουρισμού • Κατανόηση και προσαρμογή παρόμοιων μοντέλων προστατευόμενων περιοχών (ελκυστικές υπηρεσίες – τιμές – περιβαλλοντολογική προστασία) Εμπλεκόμενοι • Πρωτοβουλία και σχεδιασμός: (Ε.Π.Π., Πολιτιστικό Τρίγωνο Πρεσπών, Κοινωνία Οικοτουρισμού Πρεσπών) • Εφαρμογή: Τοπικοί επιχειρηματίες τουρισμού Ανάδειξη τοπικών προϊόντων προστατευόμενης περιοχής Σκοπός • Προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης σε αρμονία με την προστασία του περιβάλλοντος (αειφόρες πρακτικές) Ενέργειες • Ενίσχυση της εικόνας των τοπικών προϊόντων • διανομή και προώθηση μέσω των τοπικών παραγωγών • Αξιοποίηση μοναδικότητας του τόπου. Προτεραιότητα στο μοναδικό, τοπικό προϊόν, το φασόλι Πρεσπών Εμπλεκόμενοι • Πρωτοβουλία και σχεδιασμός: Συνεργασία μεταξύ της Ε.Π.Π., των ομάδων ενδιαφέροντος και φοιτητών μάρκετινγκ και επικοινωνίας για την ανάπτυξη οικονομοτεχνικών μελετών • Εφαρμογή: Τοπικοί παραγωγοί
Green Branding
Αναφορικά με το Green Branding των φασολιών, δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι θα πρέπει να υπάρχει καθιέρωση δομημένης προσέγγισης branding ως προς τα πράσινα οικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες. Ιστορικά, ένας αριθμός από οικονομικούς θεσμούς έχουν υποτιμήσει την δύναμη της φίρμας τους, ωστόσο, αυτό αλλάζει, καθώς οι κορυφαίοι διευθυντές αποκαλύπτουν αυτήν την απροσδιόριστη αξία. Σύμφωνα με το CEO του UniCredit, «το branding είναι καθοριστικό και ικανό να εμπνεύσει εσωτερική και εξωτερική στάση και συμπεριφορά απέναντι στους μετόχους, υπαλλήλους, πελάτες, προμηθευτές και τοπικές κοινότητες». Μια δομημένη πράσινη προσέγγιση branding, μέσα στην οποία οι παγκόσμιες γραμμές και φίρμες βρίσκονται στο ένα άκρο και τη τοπική στρατηγική branding στο άλλο, θα παίξει ουσιαστικό ρόλο στην απόκτηση πελατειακής εμπιστοσύνης και θα διασφαλίσει ότι τέτοια προϊόντα είναι φτιαγμένα για τις συγκεκριμένες ανάγκες και απαιτήσεις των τοπικών κοινωνιών. Ο επιχειρηματίας και ο απασχολούμενος στο περιβάλλον δραστηριοποιείται στην αιχμή της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει ότι οι προϋποθέσεις για την πράσινη επιχειρηματικότητα και εργασία είναι αυξημένες. Η ανάλυση κόστους – οφέλους αποτελεί ένα από τα κύρια εργαλεία που χρησιμοποιούν οικονομολόγοι και πολιτικοί για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πραγματοποίηση έργων που έχουν αντίκτυπο, θετικό ή αρνητικό στο περιβάλλον. Ο στόχος της ανάλυσης είναι η διεύρυνση της οικονομικής αξιολόγησης έτσι ώστε να ληφθούν υπόψη επιπτώσεις της επένδυσης που αφορούν το σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας. Οι θετικές επιπτώσεις αυτής λογίζονται ως κοινωνικά οφέλη, ενώ οι αρνητικές ως κοινωνικά κόστη. Μέσω της μεθόδου αυτής διενεργείται η εσωτερικοποίηση των κοινωνικών κοστών και ωφελειών, δηλαδή η μετατροπή τους σε χρηματικές μονάδες. Συνοπτικά, η μεθοδολογία αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια βελτίωσης, τόσο της ποιότητας της λήψης αποφάσεων όσο και των παραγόμενων εκροών προς την κοινωνία από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Αποτελεί μια εφαρμογή της σύγχρονης οικονομικής που ως στόχο έχει την αύξηση της αποδοτικότητας της χρήσης των πόρων, χρηματικών και φυσικών.
Κεφάλαιο Έβδομο Στο έβδομο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα και τη συγγραφή της διπλωματικής εργασίας, όπου επιβεβαιώνουν την ανάγκη για επέκταση, βελτίωση, αλλαγή του επιχειρηματικού τοπίου, τους προβληματισμούς που εγείρει και την πεποίθηση της αποτελεσματικής χρησιμοποίησης μέσων και μεθόδων για πράσινη επιχειρηματικότητα και δημιουργία θέσεων εργασίας.
Συμπεράσματα
Η πράσινη αλλαγή ακούγεται σαν μια εύκολη υπόθεση κάποιες φορές (πράσινη εργασία, ανακύκλωση, οικολογικότεροι τρόποι παραγωγής), όμως δεν πρόκειται για μια απλή αλλαγή, αλλά για μια αλλαγή κουλτούρας (είτε επιχειρησιακής είτε κοινωνικής). Είναι γεγονός ότι λίγοι (επιχειρηματίες ή πολίτες) είναι αυτοί που θα πιστέψουν και θα δώσουν βαρύτητα στην πράσινη αλλαγή και πολλοί πιο λίγοι θα είναι εκείνοι οι οποίοι θα αποφασίσουν να δαπανήσουν μέρος από την κερδοφορία τους για να συμβάλλουν σε αυτή την αλλαγή. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σημαντικό κομμάτι της οικονομίας εξαρτάται από ένα δυσκίνητο (χρονοβόρες διαδικασίες αδειοδότησης) και μη αποτελεσματικό κρατικό τομέα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το ενδιαφέρον από τους μεγάλους επενδυτές για ΑΠΕ θα μπορούσε να γνωρίσει πραγματική άνθηση εάν μπορούσαν να ξεπεραστούν τα τεράστια γραφειοκρατικά εμπόδια (θεσμικών, τεχνικών και διοικητικών προβλημάτων) που συχνά καθιστούν τις επενδύσεις αδύνατες. Φυσικά, οι ανανεώσιμες πηγές δεν είναι δυνατόν να επιλύσουν το συνολικό ενεργειακό πρόβλημα της ανθρωπότητας, τουλάχιστον την συγκεκριμένη χρονική περίοδο και με τα σημερινά οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα. Εάν η αξιοποίησή τους συνδυασθεί με την προσπάθεια εξοικονόμησης των συμβατικών μορφών ενέργειας και με την ορθολογική διαχείριση των υφιστάμενων ενεργειακών πόρων, είναι δυνατή η σταδιακή απομάκρυνση του επερχόμενου «ενεργειακού χειμώνα». Αδιαμφισβήτητα, η άσκηση επιχειρηματικότητας, από τη χρήση μεθόδων περιβαλλοντικής προστασίας έχει οικονομικά, κοινωνικά και βιώσιμα οφέλη. Ωστόσο οι αντίστοιχες επενδύσεις, παρά την αφθονία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ελλάδα, είναι χαμηλές. Κύριες αιτίες για αυτό είναι το υψηλό αρχικό κόστος επένδυσης, η γραφειοκρατικές χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτούνται καθώς και η έλλειψη ενημέρωσης. Σε ένα βιομηχανικό μοντέλο είναι εύκολο να αντικαταστήσουμε ένα μηχάνημα με ανθρώπους ή το αντίστροφο, αλλά, ασχέτως τεχνολογίας ή χρηματικών πόρων, δεν μπορούμε να υποκαταστήσουμε ένα ισορροπημένο και παραγωγικό περιβάλλον. Αν συνειδητοποιήσουν, τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα κράτη, πως η σπατάλη πόρων ισοδυναμεί με σπατάλη χρημάτων και οδηγηθούμε σε ένα δρόμο εξοικονόμησης τόνων, γαλονιών και μεγαβάτ που ξοδεύονται άσκοπα, τότε θα δούμε πως οι ευκαιρίες για κέρδη και για βελτίωση του κοινωνικού συνόλου βρισκόταν μπροστά μας όλο αυτό τον καιρό. Ακόμη και η σωστότερη τιμολογιακή πολιτική δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ανεκτίμητο. Η πλήρης απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρισμού στα κράτη μέλη της ΕΕ, αναμένεται να επιταχύνει τους ρυθμούς διαμόρφωσης συνεργασιών μεταξύ ενεργειακών επιχειρήσεων στις διάφορες αγορές για την εξασφάλιση ανταγωνιστικότητας και την μεγιστοποίηση των μεριδίων αγοράς. Το ρυθμιστικό και θεσμικό πλαίσιο για την απελευθέρωση και αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ενεργειακών αγορών στην Ελλάδα έχει σχεδόν πλήρως διαμορφωθεί. Παρ’ όλα αυτά η ελληνική αγορά θα συνεχίσει να ακολουθεί βραδείς ρυθμούς απελευθέρωσης σε σχέση με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές αγορές. Η Ελλάδα δεν εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία που της δόθηκε μέσα από συμφωνία κατανομής των βαρών, όπου της επιτράπηκε όχι η μείωση των εκπομπών, αλλά ο περιορισμός της αύξησής τους. Αυτό έγινε προκειμένου να μπορέσει να αναπτύξει επαρκώς τις βιομηχανίες της με στόχο να συμβαδίζει με άλλα πιο προηγμένα κράτη της ΕΕ, στα οποία τέθηκαν πιο αυστηροί στόχοι. Όμως, ο περιορισμός της αύξησης των εκπομπών αντί να θεωρηθεί ως προσπάθεια για βελτίωση της βιομηχανίας μέσα από νέες τεχνολογίες που θα οδηγούσε στην αύξηση της παραγωγής και σε νέες επενδύσεις, μεταφράστηκε ως διαιώνιση της ίδιας κατάστασης, διατήρηση δηλαδή της παλαιάς τεχνολογίας και παράλληλη αύξηση της παραγωγής, καθώς κατ’ αυτόν τον τρόπο δε θα δημιουργούνταν πρόβλημα.
Προτάσεις
Η συνεργασία με εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο, μπορεί να καθοδηγήσει την παιδεία με βάση διεπιστημονικές περιβαλλοντικές αρχές πέρα από τους περιορισμούς των συμβατικών περιβαλλοντικών επιστημών και να συμβάλει έτσι στην αναθεώρηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της πληροφορικής, όπως είναι η επικοινωνία μέσω δορυφόρων και internet, θεωρούνται από τα πιο σημαντικά εργαλεία για την ταχεία πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος. Χρειάζεται ένα νέο πρότυπο παιδείας, που θα θέτει το περιβάλλον στο κέντρο όλων των ακαδημαϊκών και επαγγελματικών πρωτοβουλιών. Αλλά ακόμη και στο πλαίσιο της εθνικής παιδείας, σημαντικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού που καλείται να εμφυσήσει τις ευαισθησίες και την γνώση για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανθρώπινη ευημερία και αποκατάσταση μέσω αυτού. Από ανθρωπιστική πλευρά, πολλά είναι τα δεινά μόλυνσης του περιβάλλοντος από την εκμετάλλευσή του και την ανθρώπινη επιχειρηματικότητα. Η κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου δεν γίνεται να περιοριστεί. Μπορεί όμως να γίνει με πιο φιλικό τρόπο για το περιβάλλον. Στο σημείο αυτό χρειάζονται επενδύσεις σε πράσινη ανάπτυξη, αποφυγή δηλαδή των παραδοσιακών. Κρίνεται αναγκαία η δημιουργία νέου τομέα εργασίας με γνώση για πράσινη εργασία.
Παράρτημα
Πράσινα Κτίρια (Green Buildings)
Ορισμένα Πράσινα Κτίρια που υπάρχουν μέχρι στιγμής στα σχέδια, στο μυαλό και στα όνειρα φιλόδοξων αρχιτεκτόνων και ακτιβιστών, φαίνονται παρακάτω. Ωστόσο κάποια από αυτά έχουν γίνει πραγματικότητα.
Εικόνα 6: Πράσινο Κτίριο Nanyang Technological University
Εικόνα 7: Power Centre
Το κτίριο αυτό που έχει μορφή κυψέλης, θα κατοικηθεί από 77.000 κατοίκους όταν κτιστεί Νότια της Σεούλ στην Κορέα. Έχει σχεδιαστεί από την Ολλανδέζικη εταιρία MVRDV και το σχέδιο έχει κερδίσει τον διαγωνισμό Gwanggyo Power Centre στην Κορέα. Η δομή του κτιρίου αποτελείται από μια σειρά δακτύλιων, όπου κάθε ένα από αυτά έχει ένα αίθριο που επιτρέπει την εισαγωγή άφθονου φωτός. Το αποτέλεσμα είναι ένα κάθετο πάρκο το οποίο μειώνει την μεγάλη χρήση ενέργειας και νερού.
Εικόνα 8: Babcock Ranch
Αυτή η μικροσκοπική πόλη κοντά στο Fort Myers της Φλόριντα είναι σχεδιασμένη ώστε να λειτουργεί μόνο με ηλιακή ενέργεια. Τα κτίρια του αγροκτήματος Babcock είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και οι περισσότερες αποστάσεις πραγματοποιούνται με τα πόδια ή με ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Το μόνο που απομένει είναι να βρεθεί μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που να ενδιαφέρονται να αγοράσουν τα σπίτια.
Εικόνα 9: Singapore’s green city-within-a city
Αυτό το βραβευμένο σχέδιο περιλαμβάνει μια αστική περιοχή στην Σιγκαπούρη. Οι κυματιστοί θόλοι που φαίνονται, καλύπτουν μια ανοιχτή περιοχή και απορροφούν ηλιακή ενέργεια. Αυτό το σχέδιο περιλαμβάνει και μεγάλα ασύμμετρα κτίρια τα οποία αντί για τζαμαρίες έχουν louvers (είδος παραθύρων) τα οποία φιλτράρουν τον ήλιο.
Εικόνα 10: San Francisco in the 22nd Century
Στην φωτογραφία φαίνεται η πόλη του Σαν Φραντσίσκο μετά από 100 χρόνια. Έχει σχεδιαστεί από την σχολή αρχιτεκτόνων IwamotoScott . Τα κτίρια, που θυμίζουν μανιτάρια, είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε να εξάγουν την υπόγεια θερμότητα και το νερό, ενώ οι στριφτοί πύργοι που φαίνονται στο βάθος απορροφούν την υγρασία και καθαρίζουν το περιβάλλον.
Διαχειριστικός Φορέας
Ο Διαχειριστικό Φορέας είναι ένα νομικό πρόσωπο, που έχει ως έργο την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών απαιτήσεων στο σύνολο των δράσεων που ασκούνται μέσα ή γύρω από μία προστατευόμενη περιοχή. Για την επιτυχία του έργου του, πρέπει να γίνει αποδεκτός τόσο από την τοπική κοινωνία όσο και από τις αρχές. Οι υποχρεώσεις του συνάδουν με την παρακολούθηση, την προστασία, την ανάδειξη και την αξιοποίηση του φυσικού κυρίως περιβάλλοντος. Ενδεικτικές δράσεις του είναι: απονομή τοπικού σήματος ποιότητας, παραγωγή-παροχή προϊόντων και υπηρεσιών, συνεργασία με τοπικές επιχειρήσεις, παραχώρηση του δικού του σήματος, ανεύρεση χορηγιών-δωρεών, στρατηγικός σχεδιασμός, δικτυακό έργο, προγράμματα, σύμβουλος Πράσινης Επιχειρηματικότητας, συνεταιρισμός με φορείς κατάρτισης, στήριξη πράσινων επαγγελμάτων. Αυτές αναπτύσσονται ως εξής:
Τοπικό σήμα πράσινης ποιότητας: Πρωταρχικά ο διαχειριστικός φορέας μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας συντονιστής και απονεμητής ενός τοπικού σήματος πράσινης ποιότητας και από αυτό να αντλήσει πόρους μέσα από τη διαδικασία της πιστοποίησης και της απονομής. Πρέπει όμως προηγουμένως να έχει καταφέρει να πείσει την τοπική κοινωνία που δραστηριοποιείται στην προστατευόμενη περιοχή και διαμένει εκεί ή που έχει οργανικά συμφέροντα από αυτήν, ότι η διατήρηση και η προστασία του περιβάλλοντος, μαζί με την ανάδειξή της, χρειάζονται ή αποτελούν μια ταυτότητα για την περιοχή. Ότι μέσα από αυτήν την ταυτότητα η τοπική κοινωνία έχει να κερδίσει και μπορεί να την χρησιμοποιήσει και να την απολαύσει σε ένα βαθμό, έχοντας όμως ταυτόχρονα και την υποχρέωση να την περιφρουρήσει.
Παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών: Ο διαχειριστικός φορέας μπορεί να έχει πρόσθετους πόρους, παράγοντας ο ίδιος προϊόντα ανάδειξης και προβολής ή διαχειριζόμενος προϊόντα ανάδειξης – προβολής ή επίσης συνδιαχειριζόμενος τέτοια προϊόντα με επιχειρηματικούς παράγοντες.
Συνεργασία με τοπικές επιχειρήσεις: Ο διαχειριστικός φορέας μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει για το περιβάλλον με στρατηγική ανταποδοτικότητας σε συνεργασία με τις τοπικές επιχειρήσεις. Αυτή η λειτουργία αναδεικνύει τον διαχειριστικό φορέα σαν ένα δικτυακό επίκεντρο με πλήθος επιχειρηματικών δράσεων.
Αναζητεί χορηγίες και δωρεές αλλά και εισπράττει ποσά για την χορήγηση του δικού του σήματος
Στρατηγικός σχεδιασμός
Όμως η κύρια οικοαναπτυξιακή δυναμική του διαχειριστικού φορέα είναι να λειτουργήσει σαν ένας στρατηγικός και σχεδιαστικός παράγοντας για την πράσινη επιχειρηματικότητα, στην κλίμακα που αυτή επιτρέπεται στην προστατευόμενη περιοχή, αλλά και για τις δράσεις στην γύρο περιοχή. Επίσης, επιδιώκει τη δικτύωση φορέων και οργανισμών.
Πιστοποιήσεις
Η έννοια της ποιότητας διασυνδέεται όλο και πιο πολύ με την έννοια των περιβαλλοντικών όρων παραγωγής και κατανάλωσής της και με την ασφάλεια που παρέχει το παραγόμενο προϊόν, την παραγωγική και την κατανάλωση. Ζητήματα όπως, η ελαχιστοποίηση των αποβλήτων στην παραγωγική και καταναλωτική διαδικασία, η ενεργοβόρος ή μη παραγωγή και άλλα αποτελούν θέματα στις περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις. Υπάρχουν διάφορα συστήματα περιβαλλοντικής πιστοποίησης. Άλλα είναι οικουμενικά και άλλα τοπικά, άλλα εκπροσωπούν μια διαφορετική ποιοτική προσέγγιση στο θέμα της πιστοποίησης. Λίγα χρόνια έχουν περάσει απο τη θέσπιση του ISO 9000 έως τη δημιουργία της σειράς του ISO 14000 από το 1987 έως το 1996, ενώ το 1984 κυκλοφορεί το πρώτο περιβαλλοντικό σύστημα και το 1992 η Ευρωπαϊκή Ένωση προτείνει τη διαχείριση με περιβαλλοντικούς ελέγχους. Το μοντέλο ISO 14001 έχει μια πολύ ευρεία συνάφεια με εταιρείες ποικίλου τύπου και μεγέθους. Αποβλέπει στην εγκατάσταση και τη διατήρηση ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης και στη συνέχεια βεβαιώνεται η συμμόρφωση με την περιβαλλοντική πολιτική. Η συμμόρφωση αυτή είναι προσβάσιμη σε τρίτους και πιστοποιείται από έναν εξωτερικό οργανισμό που επιπλέον καθιστά γνωστή τη συμμόρφωση στο διεθνές αυτό πρότυπο. Στην σειρά ISO 14000 ενδιαφέρον έχει η περιβαλλοντική διαχείριση αξιολόγησης του κύκλου ζωής που συνδέεται με τα μοντέλα 40, 41, 42. Η γενίκευση της εφαρμογής των συστημάτων πιστοποίησης, π.χ. στον τομέα της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών, θα συμπεριλάβει τελικά το κόστος της πιστοποίησης στο κόστος της αγοράς. Το κόστος της πιστοποίησης είναι ένα διοικητικό και λειτουργικό κόστος, αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα κοινωνικό κόστος. Η ενσωμάτωση αυτού του κόστους στην αγορά του προϊόντος και της υπηρεσίας θα οδηγήσει τελικά σε μια απελευθέρωση από την δαμόκλειο σπάθη της ανταγωνιστικότητας κόστους στον τομέα της πιστοποίησης. Έτσι σε μήκος χρόνου θα λειτουργήσουν μόνον οι θετικές διαστάσεις της πιστοποιητικής διαδικασίας. Μια άλλη κατηγορία πιστοποίησης συνδέεται με το κοινοτικό οικολογικό σήμα, γνωστό ως eco-label που έχει τη μορφή πράσινου λουλουδιού. Εδώ υπάρχει η ιδιαιτερότητα ότι το ecolabel αναφέρεται σε κατηγορία προϊόντων και όχι σε διαδικασία ή περιβάλλον παραγωγής. Για παράδειγμα, αφορά τα πλυντήρια πιάτων, τα πλυντήρια ρούχων, τα χαρτιά υγείας, τα χαρτιά κουζίνας, τα βελτιωτικά εδάφους, τις μπογιές, τα βερνίκια και τα απορρυπαντικά ρούχων. Συνδέεται συνεπώς με μια περιβαλλοντική διαχείριση, όπως για παράδειγμα τέτοια διαχείριση στον τομέα του τουρισμού, καθώς όλα αυτά συνδέονται με τα αναλώσιμα και τις υποδομές της φιλοξενίας. Ο τελικός αρμόδιος φορέας που σχεδιάζει την ευρωπαϊκή πολιτική για τα οικολογικά σήματα είναι η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή Οικολογικής Σήμανσης. Περιλαμβάνεται περίπου το 30% των προϊόντων της αγοράς και η λίστα αναμένεται ότι θα διευρύνεται σε μήκος χρόνου. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι το οικολογικό σήμα είναι ένα ισχυρό διαφημιστικό εργαλείο και λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα της αγοράς. Επηρεάζει τη διαδικασία και τις επιλογές παραγωγής, συνδέεται με το εμπόριο, με τους πρωτογενείς και δευτερογενείς χρήστες του προϊόντος και έτσι καλύπτει και την κατανάλωση αλλά και την παροχή των υπηρεσιών. Σε σχέση με τη βιομηχανία τροφίμων αξίζει να αναφέρουμε την πιστοποίηση HACCP, που αποτελεί ανάλυση επικινδυνότητας κρισίμων σημείων ελέγχου και που έχει μικρότερη δυναμική από το σύστημα ISO 14000. Αναφορικά με το Σύστημα Ποιότητας EMAS, πρέπει να δωθεί προσοχή σε μερικά σημεία:
Η πιστοποίηση αποτελεί και μια μέθοδο πρόληψης των περιττών δαπανών, του περιττού κόστους, πρωταρχικά κάνοντας μια διάγνωση των σημείων του περιττού κόστους.
Η πιστοποίηση αποτελεί μια μέθοδο για την αύξηση της απόδοσης πρωταρχικά με όρους ποιοτικούς και κατά δεύτερο λόγο ποσοτικούς.
Προλαμβάνει επίσης το θεσμικό κόστος, δηλαδή το κόστος από ατυχήματα, από παραγωγικές συμπεριφορές εκτός νομιμότητας.
Ακόμα αποτελεί ένα κόστος διαφήμισης, κόστος μάρκετινγκ.
Αποτελεί επίσης ένα περιβαλλοντικό ντάμπινγκ (υποστήριξη) ποιότητας στην αγορά, αποδεκτό από τους κανόνες του ανταγωνισμού.
Έτσι, αν αναλυθεί η διαδικασία της πιστοποίησης, κυρίως στον τομέα των μεγάλων μονάδων, αλλά και των μεσαίων, θα διαπιστωθεί ότι το κόστος πιστοποίησης είναι ισχυρότερα ανταποδοτικό, πολύ δε περισσότερο που μπορεί σε μήκος χρόνου να συμπεριληφθεί μέσα στην αγορά. Αυτό πρέπει να αποτελέσει μια στρατηγική για τις προστατευόμενες περιοχές σε σχέση με τις παραγωγικές δραστηριότητες και στις χρησιμοποιούμενες υποδομές για τις υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα στον τομέα του τουρισμού. Η πιστοποίηση μπορεί να συνδυαστεί επίσης με άλλες εθελοντικές συμφωνίες με τοπικές και συλλογικές διαδικασίες και με την εταιρική κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη. Η πιστοποίηση βοηθάει :
στον έλεγχο της παραγωγής
στον προγραμματισμό της
στην αξιολόγηση των επιδόσεων στην ανάδειξη των πλεονεκτημάτων στην αγορά
στην καλύτερη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών
στην καλύτερη διαχείριση της επιχειρηματικής περιουσίας
στην πολιτική ελέγχου κόστους
στην συγκριτική αξιολόγηση κόστους – οφέλους
Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί που εγγράφονται στο EMAS θα πρέπει:
να αξιολογήσουν όλους τους υφιστάμενους μηχανισμούς, τα προϊόντα και τις δραστηριότητές τους που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον
να καθιερώσουν ένα περιβαλλοντικό σύστημα διαχείρισης (EMS – Environmental Management System) με σαφείς σκοπούς και στόχους που να τίθενται από την ανώτερη διοίκηση
να διεξάγουν έναν περιβαλλοντικό έλεγχο που να συγκρίνει τα αποτελέσματα σε σχέση με τους στόχους που εκτίθενται στην EMS
να δημοσιεύουν τα αποτελέσματα του περιβαλλοντικού ελέγχου και να προετοιμάζουν αξιολογήσεις για τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους μαζί με προτεινόμενες στρατηγικές βελτίωσης.
Οι συμμετέχουσες επιχειρήσεις πρέπει να κατανοήσουν πλήρως τον τρόπο με τον οποίο η υφιστάμενη περιβαλλοντική νομοθεσία επηρεάζει τον οργανισμό τους. Προτού δοθεί και χρησιμοποιηθεί από έναν οργανισμό το λογότυπο EMAS, όλες οι εκθέσεις του οργανισμού πρέπει να ελεγχθούν από επικυρωμένο ανώτερο υπάλληλο του EMAS. Η εθελοντική συμμετοχή των ιδιωτικών οργανισμών είναι εξαιρετικά σημαντική για τη βιώσιμη ανάπτυξη των αστικών περιοχών, ιδιαίτερα όταν σχετίζονται με υπαίθριους χώρους και υπηρεσίες φιλικές προς το περιβάλλον, όπως η μείωση και ο έλεγχος της ρύπανσης και η ενεργειακή αποδοτικότητα. Τα τελευταία χρόνια, το μεγαλύτερο τμήμα του ιδιωτικού τομέα έχει αναμιχθεί στην προώθηση βιώσιμων περιβαλλοντικών εφαρμογών, εφόσον πλέον συνειδητοποίησε τη σημασία των επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον.
Αθήνα και Πράσινη Πόλη
Η Αθήνα κατατάσσεται 22η σε σύνολο 30 Ευρωπαϊκών πόλεων σε σχέση με τις περιβαλλοντικές της επιδόσεις. Αυτό είναι το συμπέρασμα της έρευνας περιβαλλοντικής βιωσιμότητας 30 μεγάλων πόλεων σε 30 Ευρωπαϊκές χώρες, την οποία παρουσίασε η Siemens κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του ΟΗΕ για το Κλίμα στην Κοπεγχάγη. Ο δείκτης European Green City Index μετρά τις σημερινές περιβαλλοντικές επιδόσεις των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων, καθώς και τη δέσμευσή τους για τη μείωση των μελλοντικών τους περιβαλλοντικών επιπτώσεων μέσα από συνεχείς πρωτοβουλίες και στόχους. Η μελέτη αξιολόγησε 30 πόλεις σε οκτώ κατηγορίες: εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, ενέργεια, κτίρια, μεταφορές, νερό, ποιότητα αέρα, απορρίμματα και χρήσεις γης, καθώς και περιβαλλοντική διακυβέρνηση. Η Αθήνα κατατάσσεται 22η σε σύνολο των 30 πόλεων που περιλαμβάνονται στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Πράσινης Πόλης, με βαθμολογία 53,09 στα 100. Σε σύγκριση με άλλες πόλεις που βρίσκονται σε θερμά κλίματα, η Αθήνα βρίσκεται χαμηλότερα από τη Μαδρίτη, τη Ρώμη και τη Λισσαβόνα, αλλά υψηλότερα από την Κωνσταντινούπολη και το Βελιγράδι. Η γενική βαθμολογία της πόλης ήταν χαμηλή, εξαιτίας της ποιότητας του αέρα, της απόδοσης στη διαχείριση απορριμμάτων και γης καθώς και λόγω έλλειψης ενεργειακά αποδοτικών κτιρίων ή σχετικών προτύπων. Ωστόσο η βαθμολογία της ενισχύθηκε από τις περιβαλλοντικές της πολιτικές για το νερό και τις συγκοινωνίες, όπου είχε σχετικά καλή απόδοση. Από τα στοιχεία που συγκέντρωσε και αξιολόγησε η έρευνα, προκύπτει ότι η Αθήνα αν και υλοποιεί κάποιες πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, τις συγκοινωνίες και την περαιτέρω αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εντούτοις δε διαθέτει ενεργειακά αποδοτικά οικοδομικά πρότυπα ή κίνητρα, ενώ έχει αναπτύξει ελάχιστες πολιτικές για τις πράσινες χρήσεις γης.
Βασικά σημεία του νομοσχεδίου ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Τα βασικά σημεία του νομοσχεδίου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας που κατατέθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής παρατίθονται παρακάτω: Καθορίζεται εθνικός δεσμευτικός στόχος 20% για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στην κάλυψη της τελικής κατανάλωσης ενέργειας το 2020 και 40% για τον ηλεκτρισμό. Καθορίζεται ότι η προστασία του κλίματος μέσω της προώθησης της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ αποτελεί περιβαλλοντική και ενεργειακή προτεραιότητα ύψιστης σημασίας για τη χώρα. Απλοποιείται η διαδικασία έκδοσης της άδειας παραγωγής έργων ΑΠΕ. Αναβαθμίζεται ο ρόλος της ΡΑΕ και περιορίζεται η διάρκεια της σχετικής αδειοδοτικής διαδικασίας, σε 2 μήνες (από 10-12 μήνες σήμερα). Οι μικρές εγκαταστάσεις ΑΠΕ, εξαιρούνται από την υποχρέωση λήψης άδειας παραγωγής και προωθούνται διεσπαρμένες εφαρμογές ΑΠΕ που αφορούν χιλιάδες μικρομεσαίους επενδυτές. Συγχωνεύονται, σε μία ενιαία, οι διαδικασίες Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.), και περιορίζεται η διάρκεια της σε 8-10 μήνες (από 3 χρόνια σήμερα). Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την κατασκευή ιδιωτικών δικτύων από παραγωγούς ΑΠΕ, αλλά και διασφαλίζεται η πρόσβαση τρίτων στα έργα σύνδεσης. Εκπονείται ο Στρατηγικός Σχεδιασμός Διασυνδέσεων νησιών εντός εξαμήνου. Η τιμολόγηση γίνεται περισσότερο ορθολογική, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα των επενδύσεων, δίχως στρεβλώσεις και κατασπατάληση πόρων. Ενισχύονται τα τιμολόγια για τη βιομάζα, το βιοαέριο, τις μικρές ανεμογεννήτριες και τις μονάδες ΣΗΘΥΑ. Δίνεται ένα επιπλέον κίνητρο για την υλοποίηση έργων ΑΠΕ που δεν θα ενταχθούν σε κάποιο πρόγραμμα επιδότησης, ώστε να αποφευχθούν καθυστερήσεις. Για τα φωτοβολταϊκά εξακολουθεί να ισχύει η κλίμακα των τιμών σύμφωνα με τον νόμο 3734/2009. Για την προώθηση και ανάπτυξη θαλάσσιων αιολικών πάρκων, την διαδικασία στρατηγικού σχεδιασμού και αδειοδότησης αναλαμβάνει η πολιτεία, ώστε να αντιμετωπισθούν τα μεγάλα διαδικαστικά εμπόδια στη θάλασσα. Τα αδειοδοτικά ώριμα έργα παραχωρούνται για υλοποίηση από ιδιώτες. Ενισχύεται η συμμετοχή των πολιτών στα άμεσα οφέλη των ΑΠΕ, με απευθείας απόδοση στους πολίτες μέρος των εσόδων. Κατοχυρώνεται νομοθετικά ότι οι περιοχές απολύτου προστασίας της φύσης, αποτελούν ζώνη αποκλεισμού για τις Α.Π.Ε., ενώ στις υπόλοιπες περιοχές, επιτρέπεται η χωροθέτηση των ΑΠΕ με εκτίμηση των επιπτώσεων και αφού ληφθεί μέριμνα για τη διατήρηση κάθε πιθανού προστατευτέου αντικειμένου της περιοχής. Όπου δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί τα θεσμοθετημένα σχέδια ή μελέτες χωροταξικού σχεδιασμού, η έγκριση εγκατάστασης σταθμών Α.Π.Ε. γίνεται με εφαρμογή των κατευθύνσεων του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Επιτρέπεται η εγκατάσταση ΑΠΕ στη γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας (ΓΓΥΠ) αλλά βάσει ειδικών διατάξεων για τη μείωση της επίπτωσής τους στη ΓΓΥΠ και την διαφύλαξη του χαρακτήρα της, και με ανώτατο πλαφόν 1% επί της συνολικής έκτασης ΓΓΥΠ. Συστήνεται η Αυτοτελής Υπηρεσία για τις Α.Π.Ε. στο ΥΠΕΚΑ, η οποία θα λειτουργεί στα πρότυπα του «one-stop shop» με αποστολή την παροχή πληροφοριών και τη συντονισμένη διεκπεραίωση αιτημάτων των επενδυτών σε ΑΠΕ. Διευκρινίζεται η διαδικασία για την παραχώρηση του δικαιώματος χρήσης αιγιαλού, παραλίας ή θαλάσσιου χώρου για την εκτέλεση εργασιών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. Αξιοποιούνται όλοι οι σχετικοί πόροι για την στήριξη των τιμολογίων στους παραγωγούς ηλεκτρισμού από ΑΠΕ. Εισάγονται αναλυτικές μεταβατικές ρυθμίσεις για να είναι πλήρως αποσαφηνισμένο σε ποιο στάδιο της νέας απλοποιημένης αδειοδοτικής διαδικασίας εντάσσονται οι υφιστάμενες αιτήσεις για έργα Α.Π.Ε. Κατοχυρώνεται νομοθετικά η έκδοση των σχετικών κανονιστικών ρυθμίσεων, που προωθεί το Υ.ΠΕ.Κ.Α. για τον Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και τη θέσπιση των Ενεργειακών Επιθεωρητών.
Πρωτόκολλο Κιότο
Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου απασχολεί έντονα τη διεθνή κοινότητα τα τελευταία είκοσι χρόνια. Έχει πραγματοποιηθεί αριθμός διασκέψεων αι υπογράφηκαν συμφωνίες, οι οποίες, στο σύνολό του αποτελούσαν καθαρά περιβαλλοντικές και οικονομικές συνθήκες. Κορυφαία όλων υπήρξε το Πρωτόκολλο του Κιότο, που ως στόχο θέτει την εφαρμογή κοινής πολιτικής σε κατεξοχήν ενεργειακά θέματα. Το πρωτόκολλο του Κιότο, καθόριζε νομικά δεσμευτικούς στόχους για τον περιορισμό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου και επιβεβαίωνε την ανάγκη συνεργασίας της διεθνούς κοινότητας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Κεντρικό σημείο του Πρωτοκόλλου ήταν η δέσμευση των ανεπτυγμένων χωρών να μειώσουν, την περίοδο 2008 – 2012, τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 5,2% από τα επίπεδα του 1990. Στην Ελλάδα έχει επιτραπεί να αυξήσει τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 25% μέχρι το 2010 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, μέχρι το 2002 οι εκπομπές στην Ελλάδα είχαν αυξηθεί ήδη κατά 26,5% ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις, η αύξηση των εκπομπών κατά το 2010 θα ανέρχεται στο 35,8%, γεγονός που θα έχει σημαντικές οικονομικές συνέπειες στη χώρα. Όμως μια από τις πιο αμφιλεγόμενες συμφωνίες του Πρωτοκόλλου είναι αυτή που επιτρέπει στις χώρες που το υπέγραψαν, να εμπορεύονται μεταξύ τους τα δικαιώματα ρύπανσης. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις για την εμπορική εκμετάλλευση των αερίων ή καλύτερα την εκμετάλλευση ακόμη μια φορά, των υπό ανάπτυξη χωρών, από τις ανεπτυγμένες, μη συνειδητοποιώντας πως έρχεται πιο γρήγορα η οικολογική καταστροφή. Εάν, δηλαδή, μια χώρα του Τρίτου Κόσμου κατόρθωνε να περιορίσει τις εκπομπές επικίνδυνων ρίπων κατά 10% χαμηλότερα απ’ ότι προβλέπει η Συνθήκη, θα μπορούσε να πουλήσει αυτές τις μονάδες ρύπανσης σε μια ανεπτυγμένη χώρα, η οποία θα επιθυμούσε να αυξήσει ή να διατηρήσει την παραγωγή της.
Βιβλιογραφία
Ελληνική Α – Β
Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοπολιτική τόμος Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, στρατηγική των επιχειρήσεων για το βιο-περιβάλλον»
Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Πράσινος Μισθός – Δημιουργία Νέων Εργασιών για το Περιβάλλον», Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, 192 σελ., 2008
Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοπολιτική – η Θεωρία του Βίου», Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, 1990 Γ
Γρηγορίου Π, Σαμιώτης Γ, Τσάλτας Γ., «Η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη / Νομική και Θεσμική Διάσταση», Εκδόσεις «ΠΑΠΑΖΗΣΗ», 1993 Δ – Ζ
Κέρδος, εφημερίδα, «Η παγκόσμια οικονομία κινδυνεύει από την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη», www.kerdos.gr/default.aspx?id=430850&nt=103 (προσπελάθηκε στις 25/04/10) Λ – Ο
Τσικριτζής Λ. Ι., «Πράσινη Επιχειρηματικότητα: Το τερπνόν µετά του ωφελίµου»
Καταναλωτικά Βήµατα, περιοδικό, Τεύχος Ιουνίου – Ιουλίου, 2006
Τσιπουρίδης Γ., «Οι οικονομικές επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών», www.enthesis.net/index.php?news=585 (προσπελάθηκε στις 25/04/10) Υ
ΥΠΕΧΩΔΕ, «Προστατευόμενες φυσικές περιοχές, προς ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης», ΥΠΕΧΩΔΕ, 2003 Φ – Ω
Ξένη αρθρογραφία
A
Association for the Conservation of Energy friends of the earth, GMB and UNISON (1998), “Green Job Creation in the UK” www.foe.co.uk/resource/reports/green_job_creation.pdf B
Biopolitics International Organisation (2007) Sustainable Urban Management
Barringer F. (2007) “Corporate Hippies, Seek Their Bliss in a New Environmental Economy”
Baue W. (2003) “Green Banking”
Bezdek R.H. and R.M. Wendling (2004) “Jobs Creation in the Environmental Industry in Wisconsin and the U.S.”
Byrne M.F., J. Makower (1995) “Creating Good Green Jobs, innovative Companies are Turning Environmental initiatives into financial Advantage”, San Diego Earth Times, October 1995
Barton H., “Sustainable Communities The Potential of Eco – Neighborhoods”, 2000 C
Center for Progressive Reform, “The Trade-off Myth: Fact and Fiction about the employment effects of environmental policy” D
The Danish Ministry of Economics and Business Affairs (2004) “Efficient markets – growth strategy and initiatives”, www.oem.dk/publication/euvaekst/kap05_1.htm
Dodds R. (2005) “The Nature of Ecotourism” www.birdlife.org/action/change/europe/forest_task_force/2005_workshop/nature_of_ecotourism.pdf E
European Environment Agency (2007) “Sustainable consumption and production in South East Europe and Eastern Europe, Caucasus and Central Asia — Joint UNEP-EEA report on the opportunities and lessons leamed”, http://reports.eea.europa.eu/eea_report_2007_3/en
Empey A (2003), “Green Roofs, An Icon For Our Urban Future” www.cityfarmer.org/roofFuture.html#future
European Commission (2005) “Doing more with less. Green Paper on energy efficiency”, http://ec.europa.eu/energy/efficiency
European Commission (2007), “EU Focus on Green Jobs”
Ethical Investment Research Services (EIRIS) (2007), “The state of responsible business: Global corporate response to environmental, social and governance (ESG)challenges”, www.eiris.org/files/research%20publications/stateofespbusinessexecsumsep07.pdf F – G
Gordon Julie, “Staffing Companies Go Green”, Staffing Industry Review Magazine, February 2008
Golden D. (2007) “Blue Collar Goes Green” www.wired.com/cars
Genzyme Corporation (2005) “Genzyme Center Earns Highest Environ¬mental Rating from U.S. Green Building Council” www.csrwire.com
Greenworks D.C., “Green Collar Employment Benefits: Transforming Communities One Job at a Time”, www.dcgreenworks.org/Training/benefits.html
Green Roofs Australia (2008) “Green Roofs & Walls Against Climate Change: Australian Lecture Series”, http://greenroofs.wordpress.com H
Herro A. (2007) “Youth Bring Low-Cost Solar Panels to Kenyan Slum” http://www.worldwatch.org/node/5172
Horswill A. (2007) “Business needs to be keen on green”,
Higgins J. (2005) “Hydrogen fuels job growth” www.fuelcellsworks.com I
ICLEI European Secretariat (2007), “Coordinating actions to achieve increased benefits from public purchasing — a Greek example Municipality of Amaroussion”, Greece – Winner of the Green Public Procurement (GPP) Best Practice Award in Greece 2006, www.iclei-europe.org
International Finance Corporation — World Bank Group (2007) “IFC Recycling Project in Mexico to Ηelp Local Laborers and the Environment” http://www.ifc.org/ifcext/media.nsf/content/SelectedPressRelease?OpenDocument&UNID=45CA23A8DF213F37852573920062BF0D
International Labor Organization (2007), “Green Jobs and global warming: ILO to discuss new initiatives for tackling climate change in the world of work”, J
Jobs and Income; The Restated OECD Jobs Strategy, (Directorate for Employment, Labour and Social Affairs) (DELSA Newsletter Issue 3, 2006), http://www.oecd.org/dataoecd/4/39/37355461.pdf K – L
Logan M. and M. Foss (2004) “Urban Agriculture Reaches New Heights Through Rooftop Gardening”
Lockwood C. (2006) “Building the Green Way”, http://summits.ncat.org/docs/HBR_building_green_way.pdf M
Meletis Z. and B. Webster (1999), “An Overview and History of Rooftop Gardening”
Morgenstern R.D., W.A. Pizer, and J.S. Shih (2000) “Jobs versus the Environment: An Industry-level Perspective, Resource for the Future”, www.rff.org/Documents/RFF-DP-99-01-REV.pdf
Management Information Services Inc. (2004) “Jobs in the Environmental Industry in Ohio and The United States”, www.misi-net.com/publications/Jobs_In_Ohio.pdf
Knigge M. et al. (2004) “Job Creation Potential of Clean Technologies” www.europarl.europa.eu/comparl/envi/pdf/externalexpertise/ieep/job_creation_clean_technology.pdf
Μazze S. (2007) “NextStep in Reuse and Recycle: Used electronics find a home in expanded nonprofit”, http://www.eugeneweekly.com/2007/04/05/coverstory.html
Maladeno I.M. (2001), “Cities of the future: urban agriculture in the third millennium”
Mattingly M., “Management of the Urban Environment – The challenge of environmental management in urban areas”, 2002 N
The Navigator: A Compass Insurance Publication, “Is Your Office Going Green?”, 2008
The Network of Heads of European Environment Protection Agencies (2005) “The Contribution of Good Environmental Regulation to Competitiveness” www.eea.europa.eu/documents/prague_statement/prague_statement-en.pdf
New York State Apollo Alliance (2007) “Community Jobs in the Green Economy: A Preliminary Review” http://urbanhabitat.org/files/Community-Jobs-in-the-Green-Economy.pdf
NATUROPA (2004) “Nature and Culture”
The Network of Heads of European Environment Protection Agencies (2005), “The contribution of good Environmental Regulation to Competitiveness”, www.eea.europa.eu/documents/prague_statement/prague_statement-en.pdf O
OECD (2004) “Environment and Employment: An Assessment”
Organisation fore Economic Co-operation and Development – Urban Travel and Sustainable Development – OECD, 1999 P
Porter M.E. and Kramer M.R. (2006) “Strategy and society: the link between competitive advantage and corporate social responsibility”, Harvard Business Review, http://harvardbusinessonline.hbsp.harvard.edu
Porter M.E. (1990) “The Competitive Advantage of Nations”, The Free Press, New York
Journal of Cleaner Production, www.elsevier.com/wps/find Q – R
Repetto R. (1995) “Jobs, Competitiveness, and Environmental Regulation: What Are the Real Issues?”, http://pdf.wri.org/jobscompetitivenessenvironment_bw.pdf
Reuters A. (2006) “Homeowners think green on improvements: survey”
Rosenthal E. (2008) “Biofuels Deemed a Greenhouse Threat” http://www.nytimes.com/2008/02/08/science/earth/08wbiofuels.html
Rosenthal E. (2007) “The time for green roofs”, www.iht.com/articles/2007/10/24/business/greencol25.php
Reuters (2006) “Homeowners think green on improvements: Survey”, www.icrsurvey.com/study.aspx?f=wells_fargo_103006.htm S
Sellier D. (2005) “Use of Economic Instruments for Sustainable Construction and Challenges for 2010 in Paris Region”
Sullivan J. (2007) “Green Recruiting: Building Your Environmental Employment Brand“
Steinzor N. (1996) “Creating Jobs in a Sustainable World“
Sherman L. (2007) “Ten Industrial Design Trends You Can’t Ignore“, www.forbes.com/style/2007/08/28/industrial-design-trends-forbeslife-trends07-cx_ls_0828design.html
Singh V. and J. Fehrs (2001) “The Work that goes into renewable energy“
Swindon Borough Council (2006) “Swindon Sustainable Building Design and Construction Draft Supplementary Planning Document“, www.swindon.gov.uk/consultation_draft.pdf
Schneider W. (2006) “German Alliance for Work and Environment“, www.unep.org/labour_environment/TUAssembly/case_studies/case_study_Schneider-DGB.pdf
Seattle Department of Planning and Development, City of Seattle’s Green Building Program http://www.seattle.gov/dpd/GreenBuilding/OurProgram/Overview/ T
Todd J. (1994) From Eco Cities to Living Machines: Ecology as the Basis of Design, North Atlantic Press, Berkeley
“Toshiba Group Environmental Report”, 2008
Tenz C. (2007) “Freiburg Embraces the Sun“, www.sustainablebusiness.com/index.cfm/go/news.feature/id/1503
Tacio H.D. (2007) “Urban Farming Can Help Feed City Millions“ U
United Nations Environment Program, “Green Jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world“, September 2008
United Nations Environment Program and the International Institute for Sustainable Development (2004) “Exploring the Links“, www.unpei.org/PDF/economics_exploring_the_links.pdf
U.S. National Renewable Energy Laboratory (2005) “Alternative Fuel Driver Training: Companion Manual“, www.eere.energy.gov
Union of Concerned Scientists (2004) “Creating Jobs, Saving Energy and Protecting the Environment An Analysis of the Potential Benefits of Investing in Efficient Cars and Tracks“, http://www.ucsusa.org
U.S. Department of Commerce (2006) “The Road Ahead for the U.S. Auto Industry“ www.ita.doc.gov/td/auto/domestic/roadahead06.pdf V – W
Wilson D.C., C. Velisa and C. Cheesemana (2006) “Role of informal sector recycling in waste management in developing counties. “ In: Habitat international, Volume 30, Issue4, np. 797-808
World of Work, “Green Jobs, Climate change in the world of work”, The magazine of International Labour Office, No 60, August 2007 X – Z
Διπλωματικές εργασίες
Α – Γ
Γιαννοπούλου Παναγούλα, «Συγχωνεύσεις και Εξαγορές σε ΑΠΕ», διατριβή μεταπτυχιακού διπλώματος Ειδίκευσης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς 2008 Δ – Λ
Λαπαναΐτης Β., «Η Οδηγία 2000/53 για τα ΟΤΖ και το Ολλανδικό μοντέλο», διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Βιομηχανικών Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2007 Μ
Μακρής Θεόδωρος, «Συνδυασμένη χρήση ηλιακής και αιολικής ενέργειας για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών των κτιρίων», διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, Σχολή Θετικών Επιστημών, Τμήμα Φυσικής, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2009 Ν – Ξ
Ξουρίδας Ευάγγελος, «Οικονομική αξιολόγηση και περιβαλλοντική αποτίμηση επενδύσεων σε φωτοβολταϊκά συστήματα στην Ελλάδα», διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, Σχολή Χημικών Μηχανικών, Τμήμα Βιομηχανικής Διοίκησης και Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2008 Ο – Σ
Σπένδου Αικατερίνη, «Τουρισμός και ΑΠΕ», διατριβή μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης, Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων – Μάνατζμεντ Τουρισμού, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2009 Τ – Ω
Internet
Α
All About Energy, www.allaboutenergy.gr Β – Ε
Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, www.noa.gr
Ενέργεια, περιοδικό, www.energypoint.gr
Ενέργεια, www.energia.gr Ζ – Η
Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια, www.wikipedia.org
Ηλεκτρονική Οικονομική Εγκυκλοπαίδεια, www.investopedia.com/university/mergers Θ – Ι
Επιτροπή Φύση, Διαχειριστικοί Φορείς, Διαχειριστική Αρχή, ΕΠΠΕΡ, Υπουργείο Ανάπτυξης, ΕΠΑΝ, Υπουργείο Γεωργίας και εποπτευόμενες από αυτό Διαχειριστικές αρχές, Οργανισμοί και Φορείς Πιστοποίησης, ΜΚΟ, ΕΛΟΤ, Υπουργείο Ανάπτυξης, ΕΠΑΝ, ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπουργείο Γεωργίας, ΔΗΩ, ΒΙΟΕΛΛΑΣ, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ, Πιστοποιητικοί Φορείς και Οργανισμοί, Επιμελητήρια, ΑΣΑΟΣ (φορέα απονομής οικολογικών σημάτων που υπάγεται στο ΥΠΕΧΩΔΕ), Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ)
Για την δημιουργία του εξωφύλλου αντλήθηκε φωτογραφικό υλικό από την ιστοσελίδα (προσπελάθηκε 10/05/2010) και για τις εικόνες από την μηχανή αναζήτησης www.google.com
Σε περιόδους ευημερίας, πέρα από τις επενδύσεις, είναι απαραίτητο να διατηρώ και έναν λογαριασμό ως αποταμίευση ανάγκης. Ασφαλώς πρέπει να είναι εύκολα και άμεσα προσβάσιμος γι αυτό επιλέγω την τράπεζα.
Ο σκοπός αυτού του λογαριασμού αποταμίευση ανάγκης είναι να με βοηθήσει να επιβιώσω όταν όλα έχουν πάει στραβά ή κάτι μεμονωμένο είναι τόσο δυνατό που αλλάζει τα πάντα στο στρατηγικό μου πλάνο για οικονομική ανεξαρτησία.
To tsikolatas.com αναπτύσσεται μέσα από την σας. Κάντε την να μεγαλώσει με εγγραφή και λάικ στα κανάλια μας
#1 Οι επενδύσεις μου έχουν πάρει τα κάτω τους
Είναι γεγονός πως βασική ζημιά μπορώ να πάθω όταν οι επενδύσεις μου έχουν πάρει τα κάτω τους. Θυμάμαι πως καμία επένδυση δε μου δίνει τη βεβαιότητα επιστροφής του κεφαλαίου μου ή της απόδοσης που υπόσχεται. Υπάρχει πάντα το ρίσκο να τα χάσω όλα. Τουλάχιστον αυτό πρέπει να έχω διαρκώς στο μυαλό μου για να παίρνω πάντα σωστές επενδυτικές και επιχειρηματικές αποφάσεις. Και τι σημαίνει οι επενδύσεις μου πήραν τα κάτω τους; Σημαίνει πως οι P2P Lending, οι Crownfunding και Real estate crownfunding πλατφόρμες αδυνατούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να μην εισπράττω το επιτόκιο από το κεφάλαιο που τους έχω δανείσει. Επίσης μπορεί να αδυνατώ να ρευστοποιήσω το κεφάλαιό μου σε αυτές παρ όλη τη μεγάλη διασπορά που έχω κάνει. Έτσι τα χρήματά μου βρίσκονται όμηροι στις πλατφόρμες.
Στην περίπτωση των κρυπτονομισμάτων είναι δυνατό να υπάρξει μεγάλη πτώση της αξίας τους. Είναι γνωστό ότι παρουσιάζουν μεγάλη αστάθεια στις τιμές τους. Αυτή η μεταβλητότητα (volatility) μπορεί να μου εκμηδενίσει ένα κεφάλαιο που διατηρώ στα κρυπτονομίσματα και μέχρι τώρα το θεωρούσα υψηλό. Πέρα από αυτό, σε μια απότομη πτώση της τιμής του Bitcoin, όλοι οι επενδυτές θα θελήσουν να ρευστοποιήσουν. Αυτό το γεγονός μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες καθυστερήσεις ρευστοποίησης ή σε υψηλά κόστη (fee) μεταφοράς κεφαλαίων κάνοντας ασύμφορη τη διαδικασία.
Ασφαλώς θα μπορεί να επηρεαστεί και το χρηματιστήριο. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου data driven απαγορεύσεις πώλησης μετοχών έχουν γίνει σε περιόδους χρηματιστηριακής κρίσης. Έτσι το κεφάλαιο δεσμεύεται και η ρευστοποίηση μπορεί να αργήσει.
#2 Παγκόσμια οικονομική κρίση
Στη φάση μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης θα δοκιμαστούν όλοι οι οικονομικοί οργανισμοί, θα υπάρξουν απολύσεις προκειμένου να μειωθούν τα έξοδα εταιρειών που βλέπουν τα έσοδά τους να συρρικνώνονται. Μπορεί να χάσω τη δουλειά μου και τις πηγές εισοδημάτων μου.
#3 Πανδημία
Στη φάση μιας παγκόσμιας πανδημίας θα κριθούν για τις δυνατότητές τους όλες οι FinTech εταιρείες και οι P2P Lending πλατφόρμες. Το γεγονός ότι είναι ορισμένα μόνο χρόνια στην αρένα των αγορών, είναι και ο λόγος που κλονίζονται πρώτες. Αυτός ο κλονισμός θα ξεχωρίσει τις αδύναμες από τις δυνατές. Τα κρυπτονομίσματα ίσως να μην είναι έτοιμα να ανταπεξέλθουν στο ρόλο τους. Έτσι δε θα μπορώ να τα πουλήσω. Θα χρειαστώ άμεσα χρήματα. Ασφαλώς και το χρηματιστήριο δεν θα μείνει ανεπηρέαστο. Για τις ανάγκες της αποφυγής ενός παγκόσμιου κραχ, νέοι κανόνες και δικλείδες ασφαλείας θα δημιουργηθούν. Δε θα μπορώ να ρευστοποιήσω.
Τι κάνω στην κρίση;
Ευτυχώς είχα προνοήσει και τώρα μπορώ να αξιοποιήσω τον λογαριασμό της αποταμίευσης ανάγκης ώστε να μπορέσω να επιβιώσω για έξι μήνες. Παράλληλα θα περιορίσω τα έξοδά μου στα βασικά. Αυτά είναι για διατροφή, ενοίκιο, φάρμακα, καύσιμα, δάνειο, λογαριασμούς. Ξεχνώ ψυχαγωγία, ταξίδια, ενδυμασία, συνδρομές (γυμναστήριο, netflix).
Τι κάνω μετά την κρίση;
Όπως γνωρίζουμε, η οικονομία δεν είναι ποτέ στάσιμη. Όλα τα στοιχεία που την απαρτίζουν (εισόδημα, ανεργία, τιμές, εξαγωγές) μεταβάλλονται από χρόνο σε χρόνο. Αυτές οι οικονομικές διακυμάνσεις διέπονται από διάφορες φάσεις. Είναι γεγονός πώς όλοι έχουμε ζήσει περιόδους ανόδου και καθόδου. Η άνοδος μιας οικονομίας διακόπτεται από μια κρίση και τότε ξεκινά η κάθοδος που μας οδηγεί στο πάτο του βαρελιού. Αλλά και ο πάτος του βαρελιού έχει τέρμα και κάποια στιγμή ξεκινά πάλι η ύφεση της οικονομίας, το σημείο δηλαδή έναρξης της ανόδου.
Όταν ανακάμψουν τα πράγματα, το πρώτο που θα σε σκεφτώ να κάνω είναι να δημιουργήσω το νέο μου λογαριασμό έκτακτης ανάγκης. Ίσως χρειαστεί να το τροφοδοτήσω με νέα δεδομένα που θα έχουν προκύψει από την περίοδο της προσωπικής μου ή γενικής κρίσης. Αυτά μπορούν να έχουν να κάνουν με το ύψος της αποταμίευσης ή το είδος της. Η αποταμίευση, είτε για ώρα ανάγκης, είτε για επένδυση, είναι μια αέναη διαδικασία που δε σταματά ποτέ. Για το λόγο αυτό δεν γίνεται αυτοσκοπός αλλά ένας καλός προγραμματισμός.
Στρατηγική για αποταμίευση
Ξεκινάω με μικρά ποσά για να δω πόσο αντέχω
Σκοπός μου είναι σταδιακά αυτά τα ποσά να αυξάνονται σταθερά κάθε μήνα
Δεν αγγίζω τον αποταμιευτικό λογαριασμό για κανένα λόγο, δε μπαίνω σε πειρασμούς
Δε ξεχνάω ποτέ την μηνιαία αποταμίευση, είτε τα πάω καλά είτε όχι
Τελικά τι είναι το P2P Lending ή Crowfunding; Που μπορώ να βρω P2P Lending πλατφόρμες; Είναι περισσότερο απλά τα πράγματα απ ότι νομίζω, όλη η ανάλυση.
P2P Lending | Δανεισμός από άτομο σε άτομο ή εταιρία με την εγγύηση μεσολαβητή
Τι
Όλοι γνωρίζουμε πως άτομα ή επιχειρήσεις από όλο το κόσμο ζητάνε δανεισμό αλλά δε θέλουν από την τράπεζα ή αυτή δε τους εγκρίνει, για το λόγο αυτό πηγαίνουν σε φίλους ή P2P Lending πλατφόρμες. Εκεί ψάχνουν για χρήματα και μπορώ να τους δώσω ένα μέρος του δανείου που ζητάνε και να αποπληρωθώ μαζί με τους τόκους στο διάστημα που θα επιλέξω. Άρα γίνομαι η τράπεζά τους. Έτσι, δε χάνω το κεφάλαιό μου γιατί ακόμη κι αν δε με πληρώσει ο δανειολήπτης στο χρόνο του, η πλατφόρμα μεσολαβεί ως εγγυητής και μου δίνει πίσω το κεφάλαιό μου μαζί με τους τόκους. Πάντα ενέχουν κίνδυνοι όμως. Ασφαλώς και όλες οι P2P Lending πλατφόρμες έχουν και διαφορετικό ελάχιστο κεφάλαιο για να επενδύσω που κυμαίνεται από 1€ έως 100€, με συνηθέστερο τα 10€. Επίσης το συναντώ και με τον όρο Crownfunding.
Γιατί
Θέτω ένα παράδειγμα. Υποθέτω λοιπόν πως κάποιος στον κόσμο ζητάει δάνειο 1000€, για τρεις μήνες με επιτόκιο 16%. Έτσι εγώ επιλέγω να του δανείσω 200€. Είναι γεγονός πως στο τέλος του τριμήνου θα πάρω 200×0,16×3/12=208€. Τα χρήματα αυτά μπορώ να τα επανεπενδύσω σε νέο δάνειο για να δημιουργήσω πιο γρήγορα κεφάλαιο, δηλαδή αυτή τη φορά 208×0,16×3/12=216,32€.
Κίνδυνος να κηρύξει πτώχευση ο δανειολήπτης και να χάσω το κεφάλαιό μου
Πιθανότητα να χρεοκοπήσει ο μεσολαβητής και να χάσω το κεφάλαιό μου
Κίνδυνος να πτωχεύσει η πλατφόρμα και να χάσω το κεφάλαιό μου
Αν χρειαστεί να τραβήξω το κεφάλαιό μου από την πλατφόρμα θα χρειαστεί αρκετό καιρό γιατί θα είναι δεσμευμένο σε δάνεια που θα έχω αγοράσει.
Συμβουλή
Αν έπρεπε να επιλέξω μια από τόσες P2P Lending Πλατφόρμες για να επενδύσω τα χρήματά μου, θα επέλεγα την Mintos. Αρχικά θα βάζω 10€, διαλέγω ένα δάνειο που αποπληρώνει σε ένα μήνα, με επιτόκιο πάνω από 16%, με την BuyBack εγγύηση. Βάζω υπενθύμιση να μπω στην P2P Lending πλατφόρμα ένα μήνα μετά. Σαν πρώτη κίνηση ρευστοποιώ τα 10,13€ μου, δηλαδή τα στέλνω πίσω στην τράπεζά μου, βλέπω για τυχόν κόστη συναλλαγής. Τώρα που κατάλαβα καλύτερα πώς δουλεύει το όλο σύστημα, αυξάνω το κεφάλαιό μου. Έπειτα το βάζω να επανεπενδύεται διαρκώς στις αγαπημένες μου P2P Lending πλατφόρμες.
Στρατηγική
Κάνω μεγάλη διασπορά του κεφαλαίου μου σε όλες τις P2P Lending πλατφόρμες, σε όλες τους μεσολαβητές (LO), σε πολλούς δανειολήπτες. Επιπλέον δεν επιλέγω να επενδύσω σε όποιον δεν έχει την ασφάλεια του μεσολαβητή (BuyBack Guarantee), έτσι στην ουσία δεν υπάρχουν πλέον τα μειονεκτήματα που προαναφέρθηκαν.
Ήδη γνωρίζω αρκετά για να ξεκινήσω, δε χρειάζεται να διαβάσω παρακάτω. Ωστόσο παραθέτω περισσότερες πληροφορίες για τις P2P Lending πλατφόρμες και για την μορφή επένδυσης συγκεντρώνοντας τις ατελείωτες ώρες μελέτης και δοκιμών. Θυμάμαι τους κινδύνους που εγκυμονεί κάθε μορφή επένδυσης.
Όπως γνωρίζω ήδη, το P2P Lending είναι ο εκτός τράπεζας δανεισμός, από έναν άνθρωπο ή εταιρεία σε έναν άλλον άνθρωπο ή εταιρεία. Υπάρχει δηλαδή ο επενδυτής ή δανειστής (εγώ κι εσύ) και ο δανειολήπτης. Ο επενδυτής γίνεται στην ουσία η τράπεζα του δανειολήπτη και λαμβάνει για αυτή την υπηρεσία ένα επιτόκιο, ένα ποσό δηλαδή για τον χρόνο που τον εξυπηρέτησε και του δάνεισε τα χρήματά του για να κάνει ο δανειολήπτης τις δουλείες του ή τις αγορές του. Επειδή όμως για τον επενδυτή δεν είναι εύκολο να συνάπτει μόνος του τέτοιες συμφωνίες, εμφανίζονται οι εταιρίες δανεισμού (Loan Origators ή LO) που είναι δεκάδες σε όλο τον κόσμο.
P2P Lending πλατφόρμες
Επίσης εμφανίζονται και οι P2P Lending πλατφόρμες όπως οι Mintos, Grupper, EstateGuru που συγκεντρώνουν όλους τους LO και όλους τους δανειστές (εμένα κι εσένα) και οργανώνει τέλεια την όλη διαδικασία. O LO είναι λοιπόν υπεύθυνος για το βαθμό ρίσκου κάθε δανείου και του επιτοκίου. Τα δάνεια απο τους LO έχουν ήδη χρηματοδοτηθεί στους δανειστές πριν φτάσουν στην πλατφόρμα. Μόλις καταχωρηθούν στην πλατφόρμα, οι επενδυτές μπορούμε να αγοράσουμε μερίδιο ή απαιτήσεις του δανείου. Η πλατφόρμα δε κρατάει προμήθειες απο τους επενδυτές αλλά απο τους LO. Είναι ένα win-win σενάριο θα λέγαμε για όλους.
Υπάρχουν πολλοί τύποι δανείων από όλες τις χώρες του κόσμου αλλά αυτό συνήθως δε με απασχολεί όταν ξεκινάω να επενδύω. Αργότερα που θα βλέπω κάποιους δανειστές να καθυστερούν την αποπληρωμή του δανείου τους και να μου δίνουν τόκους θα αρχίσει να με νοιάζει. Θα καταλάβω πως τα καταναλωτικά δάνεια ενός ανθρώπου συνήθως αργούν περισσότερο να πληρωθούν από το επιχειρηματικό δάνειο μιας εταιρίας που θέλει να αναπτυχθεί. Αργότερα θα καταλάβω ότι η νοοτροπία μιας χώρας για την αποπληρωμή του δανεισμού της είναι διαφορετική από μια άλλη χώρα. Επιπλέον θα καταλάβω πως κάποιοι παραχωρητές δανείων (Loan Originators) που θα μάθω παρακάτω είναι πιο αξιόλογοι και αξιόπιστοι από κάποιους άλλους. Είναι γεγονός πως όσο ασχολούμαι, τόση περισσότερη γνώση αποκτώ, αυτή βέβαια θα έρχεται και άκοπα από μόνη της. Αδιαμφισβήτητα ήδη είμαι σε καλό δρόμο αφού διαβάζω αυτές τις σειρές.
Τύποι Δανείων σε P2P Lending πλατφόρμες
Εύκολα μπορώ να δω πως στις P2P Lending πλατφόρμες υπάρχουν δάνεια διαφόρων τύπων όπως καταναλωτικά, επιχειρηματικά, στεγαστικά, αγοράς αυτοκινήτου, αγροτικά, ενεχυροδανεισμού, χρηματοοικονομικής ανάπτυξης. Προσωπικά τα επιλέγω όλα, δεν έχει τόση σημασία για τη Mintos ή τους επενδυτές. Προτιμώ να αφιερώσω χρόνο στην έρευνα για την ποιότητα των LO παρά τους τύπους δανείων. Ωστόσο κοιτάζω να αποφεύγω τα καταναλωτικά δάνεια γιατί σκέφτομαι πως αφού μια τράπεζα δεν ενέκρινε δάνειο σε αυτούς τους ανθρώπους, τότε είναι αρκετά πιθανό να δυσκολευτούν να φανούν φερέγγυοι και στις P2P πλατφόρμες. Βέβαια αυτό μπορεί να συμβεί παντού. Υπάρχουν επίσης πάρα πολλές χώρες που δανείζονται με αυτό τον τρόπο υψηλά κεφάλαια και πάρα πολλοί επενδυτές που επιλέγουν να επενδύσουν τα χρήματά τους σε αυτή τη μορφή επένδυσης.
Χώρες σε P2P Lending πλατφόρμες
Προσωπικά η έρευνα της χώρας επίσης δε με αφορά, επενδύω (αγοράζω δάνεια) από όλες τις χώρες. H Mintos για παράδειγμα, ως μια από τις κορυφαίες P2P Lending Πλατφόρμες, σήμερα έχει πάνω από 5 δισεκατομμύρια € που διαχειρίζεται, από περισσότερους από 300.000 επενδυτές, από πάνω από 70 χώρες του κόσμου, εξυπηρετώντας πάνω από 27 εκατομμύρια δάνεια. Κάθε μέρα επενδύονται στην Mintos πάνω από 6 εκατομμύρια €. Σόρυ που έκανα τα δεκάευρα της επένδυσής μας να φαίνονται ακόμη πιο μηδαμινά αλλά δες το από την άλλη πλευρά, ρώτα τον εαυτό σου πώς μπορείς να αυξήσεις το μετοχικό σου κεφάλαιο. Επίσης η Mintos βρίσκεται σε πολλές χώρες του κόσμου και διαρκώς αυξάνει το μερίδιο της αγοράς της
Ωστόσο ακόμη κάποιος απο την Ελλάδα δε μπορεί να μπει στην Mintos και να ζητήσει χρήματα για δανεισμό (μέσω καποιου LO εννοείται) να πάρει δηλαδή δάνειο. Μπορούμε δηλαδή μόνο να επενδύουμε. Είναι γεγονός πως το ίδιο συμβαίνει και στις υπόλοιπες P2P Lending Πλατφόρμες. Αυτό συμβαίνει διότι η στην Ελλάδα η νομοθεσία αναφέρει ότι μόνο οι τράπεζες και τα ενεχυροδανειστήρια μπορούν να δίνουν δάνεια.
Φορολόγηση εσόδων απο P2P συναλλαγές
Αναφορικά με την φορολόγηση των εσόδων που έχουμε από τις επενδύσεις μας στις P2P Lending πλατφόρμες φορολογούμαστε με 15% συν εισφορά αλληλεγγύης. Τα έσοδα των επιτοκίων δηλώνονται στη φορολογική μας δήλωση (Ε1). Όταν έρθει η ώρα της φορολογικής μου δήλωσης θα το συζητήσω με το Λογιστικό Γραφείο – Σύμβουλοι Επιχειρήσεων που συνεργάζομαι και θα ενημερώσω σε ποιο πεδίο μπαίνουν οι τόκοι που έχουν κερδηθεί (όχι το κεφάλαιο) και πως προέκυψε το ύψος τους.
Χαρακτηριστικά σε P2P Lending πλατφόρμες που επιλέγω
Τώρα κάτι για τις P2P Lending πλατφόρμες. Αρχικά αναφέρω πώς υπάρχουν πάρα πολλές πλατφόρμες για να επενδύσω, κάποιες είναι πολλά υποσχόμενες για μελλοντική άνοδο στην αγορά, κάποιες προσφέρουν υψηλότερα επιτόκια, που σημαίνει και υψηλότερο ρίσκο. Όπως διαπιστώνει κάποιος, εδώ παρουσίασα τις μεγαλύτερες εταιρίες, που σημαίνει μεγαλύτερη αξιοπιστία και απόδοση, είναι αρκετά χρόνια στο χώρο, που σημαίνει ότι την έχουν εμπιστευτεί χιλιάδες επενδυτές με πολλά εκατομμύρια επενδύσεις στο σύνολό τους.
Επίσης αυτές οι P2P Lending πλατφόρμες προσφέρουν bonus εγγραφής που άλλες δε δίνουν. Αν θέλω να βρίσκω μόνος μου αν μια πλατφόρμα ή ένα site γενικά είναι αξιόπιστο μπορώ να το τσεκάρεις πρώτα στο TrustPilot που είναι μια άλλη πλατφόρμα αξιολογήσεων. Μετά από αρκετούς μήνες χρήσης της Mintos αλλά και του κάθε site που αξιοποιώ, μπαίνω στην TrustPilot και αφήνω την ειλικρινή κριτική μου ώστε να βοηθήσω άλλους χρήστες του site.
Κριτήρια επιλογής P2P Lending πλατφόρμες
Τα πράγματα που πρέπει να ρωτήσω τον εαυτό μου πριν προχωρήσω στην επιλογή από τις P2p Lending πλατφόρμες που θα επενδύσω τα χρήματα μου είναι τα εξής:
H πλατφόρμα είναι νόμιμη; Μήπως είναι απάτη (fraud); Υπάρχουν στοιχεία επικοινωνίας στο site της; Υπάρχει φυσική διεύθυνση, email, τηλέφωνο; Υπάρχουν πληροφορίες και φωτογραφίες για τα στελέχη της εταιρίας; Σε ποιες χώρες δραστηριοποιείται;
Υπάρχουν αξιολογήσεις της στην TrustPilot;
Μπορώ να επενδύσω σε €; Μπορώ να διαχειριστώ να επενδύσω και σε άλλα νομίσματα;
Υπάρχουν στατιστικά για τα δάνεια που πωλούνται;
Υπάρχει Help Center ή FAQ section; Βρίσκω εκεί αυτό που θέλω;
Τι λέει για αυτή τη πλατφόρμα η έρευνά μου στο google;
Απαντούν στο email μου; Πως μου φαίνεται το ύφος τους;
Παρέχουν αρκετά δάνεια για πώληση; Έχουν αρκετούς τύπους δανείων;
Βρίσκονται αρκετά χρόνια στην αγορά; Πέρασαν τεστ από αυτή;
Έχουν Auto Invest Tool;
Διαθέτουν δευτερογενή αγορά;
Έχουν λογικές επιδόσεις επιτοκίων; Μήπως παραείναι ελκυστικές;
Υπάρχει BuyBack εγγύηση; Υπάρχει Εγγυητική Προστασία Δανείου (Loan Collateral);
Μπορώ να επιλέξω το ύψος του LTV;
Θα μου δίνουν τόκο ακόμη κι αν υπάρξει καθυστέρηση αποπληρωμής της επένδυσής μου;
Είναι εύκολη και γρήγορη διαδικασία η ρευστοποίηση της επένδυσής μου;
Ακολουθούν περισσότερα στοιχεία για τις P2P Lending πλατφόρμες που έχω επιλέξει να επενδύσω.
H Mintos είναι η Νο1 P2P Lendingπλατφόρμα και διαρκώς αυξάνει τον αριθμό των επενδυτών της και το ύψος των κεφαλαίων της. Επίσης έπειτα από σοβαρό έλεγχο, αυξάνει και τον αριθμό των Loan Originators που έχει στη διάθεσή της και τους αξιολογεί. Αυτοί οι LO είναι διάφορες επιχειρήσεις στον κόσμο που δίνουν δάνεια σε πρόσωπα ή άλλες επιχειρήσεις. Η αξιολόγησή τους παίρνει ένα βαθμό
Οι χαμηλού ρίσκο LO είναι οικονομικά δυνατές εταιρίες και ηγέτιδες στο χώρο τους.
Επίσης εύρωστες οικονομικά εταιρίες και με αρκετές δυνατότητες είναι οι μέτριου ρίσκο LO.
Αυτές που έχουν αρκετά οικονομικά προβλήματα, μικρό αριθμό Παγίων, όχι τόσο έμπειρο προσωπικό και μάνατζμεντ και γενικά λειτουργεί κάτω από αβεβαιότητα, είναι οι αυξημένου κινδύνου LO.
Υπάρχουν LO που έχουν τεράστια οικονομικά προβλήματα και στο παρελθόν έχουν αθετήσει να πληρώσουν, αυτοί είναι οι επικίνδυνοι LO.
Επιλογές φίλτρων LO
Στα φίλτρα της Mintos μπορώ να επιλέξω με ποιους LO θέλω να ασχοληθώ αναφορικά με τον κίνδυνο ρίσκου που κρύβουν ή άλλους παράγοντες. Αξίζει να αναφέρω ότι η Mintos σε τακτά διαστήματα επανελέγχει τους LO και τους αξιολογεί εκ νέου.
Για το λόγο αυτό ένας LO μπορεί να ανέβει ή να κατέβει κατηγορία. Συνήθως η αυξομείωση γίνεται στη μια κατηγορία.
Έπειτα οι LO ρίχνουν τα δάνεια αυτά στην πλατφόρμα για να μπορέσουν να βρουν χρήματα από εμένα και εσένα ώστε να συνεχίζουν να έχουν πελάτες που θα τους δίνουν δάνεια. Για να εξασφαλίσει η Mintos ότι οι LO θα κάνουν τα πάντα για να πληρώνονται τα δάνεια που εγώ κι εσύ αγοράσαμε, την αναγκάζει να αγοράσει (κρατήσει) τουλάχιστον το 10% του δανείου που θέλει να ρίξει στη Mintos (skin in). Έτσι αν ο πελάτης της LO αδυνατεί να πληρώσει το δάνειο, θα τον πιέσει ώστε να πληρωθεί και η ίδια LO γιατί έχει το 10% και όλοι οι υπόλοιποι σαν εμένα κι εσένα που έχουμε το υπόλοιπο 90%.
Σε τι χρησιμεύει ένας LO;
Για παράδειγμα θέλει η εταιρία ΤΑΔΕ ΑΕ (ή ένας απλός πολίτης) να αγοράσει ένα αυτοκίνητο, πηγαίνει στην εταιρία (δε θέλει τράπεζα) ΔΑΝΕΙΖΩ ΑΕ και ζητάει ένα δάνειο 10.000€, όπου θα το αποπληρώσει σε πέντε μήνες με επιτόκιο 16%. Η εταιρία ΔΑΝΕΙΖΩ ΑΕ της το δίνει γιατί έχει μετρητά αλλά αν έρθουν κι άλλοι σαν την ΤΑΔΕ ΑΕ δε θα μπορεί να τους εξυπηρετήσει, οπότε ρίχνει το δάνειο των 10.000€ στις P2P πλατφόρμες όπως είναι η Mintos για να το “μοιραστεί” και με άλλους.
Η Mintos της λέει εσύ πρέπει να κρατήσεις το 10% του δανείου (skin in the game) άρα θα ρίξεις στην Mintos τα 9.000€ (90%). Έτσι διάφοροι επενδυτές μπορούν να πάρουν μέρος αυτού του δανείου και όταν λήξει να πληρωθούν. Άρα από την επένδυση των 10€ μου, μετά από πέντε μήνες θα πάρω 10€x0,16×5/12=10,67€. Τα skin in έχουν διάφορα μεγέθη εκτός του 10%. Είναι ένας καλός μηχανισμός για να ρίχνονται στην αγορά (Mintos και άλλες πλατφόρμες) υγιή δάνεια, αλλιώς θα χάσουν χρήματα και οι LO.
Ασφαλώς και δεν είναι πολλά τα χρήματα αλλά κατάφερα να τα κάνω να δουλέψουν για μένα. Μια ζωή εγώ δούλευα για να βγάλω χρήματα. Έκανα τα χρήματά μου να γεννήσουν κι άλλα χρήματα.
Να μην ξεχνάω ότι τα επιτόκια είναι ετήσια οπότε πρέπει να υπολογίσω και τον συντελεστή των μηνών του έτους (εδώ 5/12, δηλαδή από τους δώδεκα μήνες του χρόνου εγώ έχω επενδύσει για τους 5).
Λειτουργία Επιτοκίων σε P2P Lending πλατφόρμες
Τώρα μένει να αυξήσω όσο αντέχω το κεφάλαιό μου. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι, με την αποταμίευση να είναι η πιο προσιτή και δημοφιλής. Βάζω μισό ευρώ την ημέρα στην άκρη. Στο τέλος του μήνα θα έχω 15€ που δε θα καταλάβω ότι μου έλειψαν. Καπνίζω την ημέρα ένα τσιγάρο λιγότερο. Στο τέλος του μήνα θα έχω καπνίσει 30 τσιγάρα λιγότερα, όσο ένα πακέτο περίπου, άρα άλλα 5€ στην άκρη που δε το κατάλαβα. Πίνω ένα καφέ λιγότερο τον μήνα, μια μπύρα λιγότερη. Ναι, ναι, το έπιασες το νόημα, το ξέρω, χωρίς να έχω στερηθεί τίποτα, απλά μειώνοντας τα έξοδα και τις δαπάνες έχω καταφέρει να μαζέψω ένα μικρό κεφάλαιο. Τώρα διαλέγω. Βγαίνω σε ένα καλό μπαράκι με την παρέα και το πρόσωπο και περνάω μια τέλεια βραδιά που θα έχω να τη συζητάω καιρό ή τα επενδύω και μου αποφέρουν:
Έτος
Επενδεδυμένο Κεφάλαιο σε €
Επιτόκιο 16%
Νέο Κεφάλαιο
1
30
4,8
34,8
2
34,8
5,57
40,37
3
40,37
6,46
46,83
4
46,83
7,49
54,32
5
54,32
8,69
63,01
6
63,01
10,08
73,09
7
73,09
11,69
84,78
8
84,78
13,57
93,34
9
93,34
27,13
120,47
10
120,47
42,06
162,53
Μπράβο! Είπα κι εσύ να κάνω αποταμίευση για μια φορά στη ζωή μου, να μειώσω απλά τα έξοδά μου για ένα και μόνο μήνα και κατάφερα, χωρίς να δουλέψα, να τετραπλασιάσω το κεφάλαιό μου! Στην τράπεζα ή κάτω από το στρώμα που τα φυλάω, θα είχε συμβεί αυτό; Φαντάσου τώρα κάθε μήνα να τροφοδοτούσα με ένα επιπλέον κεφάλαιο το αρχικό μου. Φαντάσου όλο αυτό να το είχα ξεκινήσει 5 ή 10 ή 15 χρόνια πριν! I know, life is a bitch!
Ανατοκισμός σε P2P Lending πλατφόρμες
Όλη η παραπάνω διαδικασία λέγεται ανατοκισμός και είναι πολύ εύκολο να τον υπολογίσω με τον εξής τύπο:
Μη τρελαίνεσαι, κοίτα πόσο εύκολο είναι να τον υπολογίσεις στο δικό μου παράδειγμα:
Το 132,34€ είναι το ποσό του ανατοκισμού, τόσα θα πάρω δηλαδή κέρδος από τους τόκους των 10 ετών. Θα πάρω όμως πίσω και το αρχικό μου κεφάλαιο που ήταν 30€ άρα σύνολο 162€ και κάτι ψιλά.
Στο calculator (κομπιουτεράκι ή υπολογιστής τσέπης) του κινητού μου (όχι του υπολογιστή) κάνω το εξής για να το βρίσκω πιο γρήγορα:
Όταν ασχολούμαι με το excel, τη συνάρτηση του ανατοκισμού την βρίσκω στο FV.
Διαπιστώνω λοιπόν πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το ύψος του επιτοκίου και ο χρόνος. Έχει τεράστια διαφορά ο τόκος να είναι 5% ή 6%. Επίσης απίστευτη διαφορά στο αποτέλεσμα δίνει αν ο χρόνος της επένδυσης είναι 10 ή 20 χρόνια γιατί η πραγματική δύναμη του ανατοκισμού φαίνεται στο βάθος του χρόνου.
Όπως λέει και ο Πλούσιος Μπαμπάς στο βιβλίο του,
Τα χρήματα είναι σαν μικροί στρατιώτες. Τα βάζεις να δουλεύουν για σένα. Αυτοί οι στρατιώτες θα κάνουν παιδιά. Βάλε και τα παιδιά τους να δουλεύουν για σένα. Σε λίγο θα έχεις έναν ολόκληρο στρατό να δουλεύει για σένα.
Με τον ανατοκισμό, ο χρόνος δουλεύει πάντα υπέρ μας στις επενδύσεις μας.
Κόλπο: Αν θέλω να δω σε πόσα χρόνια θα διπλασιαστεί το κεφάλαιό μου, διαιρώ το επιτόκιο με το μαγικό αριθμό 72. Παράδειγμα: θέλω να επενδύσω σε P2P 1000€, με επιτόκιο 12%, πότε θα γίνουν 2000€; Απάντηση: 72/12=6 χρόνια. (Πάντα στο περίπου, χονδρικά και μπακαλίστικα. Αλλά εύκολα και γρήγορα αφού θέλω μια απλή πληροφορία. Για πιο to the point πληροφορίες, χρησιμοποιώ τα εργαλεία μου).
Ξεκίνησε τις εργασίες της το 2015 και έχει σκοπό να κάνει την παροχή δανεισμού από άτομο σε άτομο μια εύκολη, διαφανής, χαμηλού ρίσκο επένδυση. Από το 2017 άρχισε να παρουσιάζει κέρδη κάτι που είναι πολύ σημαντικό για εμάς τους επενδυτές. Οι 8 ιδρυτές της έχουν τεράστιο οικονομικό, επενδυτικό και επιχειρηματικό υπόβαθρο. Επίσης οι 200+ υπάλληλοι που διαθέτει έχουν υψηλή μόρφωση και εμπειρία στο αντικείμενο. Το όνομα Mintos είναι εμπνευσμένο από τα Αρχαία Αγγλικά όπου mint είναι το μέρος όπου φτιάχνονται τα μεταλλικά νομίσματα ή το μέρος όπου έχει παρατήσει κάποιος ένα μικρό ποσό χρημάτων. Στο ενεργητικό της επίσης διαθέτει πάρα πολλά βραβεία όπως το Peoples Choice Award. Αφιερώνω ένα λεπτό να δω το βίντεο της.
Η P2P Lending πλατφόρμα που κατάφερε να δημιουργήσει είναι τρομερά φιλική στον χρήστη και μπορεί εύκολα να αξιοποιήσει όλα τα εργαλεία της καθότι υπάρχουν και επεξηγήσεις για το τι είναι το καθένα.
Εγγραφή σε P2P Lending πλατφόρμα
Χρειάζεται να κάνω πρώτα μια εγγραφή στην πλατφόρμα. Δε διστάζω να στείλω φωτογραφία της ταυτότητάς μου μπρος πίσω και μια σέλφι. Ίσως ζητηθεί λογαριασμός ρεύματος για επαλήθευση διεύθυνσης. Είναι η μέθοδος KYC (know your customer, γνώρισε τον πελάτη σου) που χρησιμοποιούν σήμερα όλες οι επενδυτικές εταιρείες.
Αφού κάνω την εγγραφή μου, χρειάζεται να μπουν χρήματα στον λογαριασμό μου στην Mintos. Η επένδυση στη Mintos ξεκινάει από τα 10€. Δηλαδή μπορώ να στείλω ως έμβασμα 10€ από τον τραπεζικό μου λογαριασμό (πχ Εθνική ή Πειραιώς) στον τραπεζικό λογαριασμό της Mintos. Τα στοιχεία της τράπεζας της μου τα δίνει μετά την εγγραφή. Υπάρχουν κάποια μικρά τραπεζικά κόστη αυτής της διαδικασίας. Μπορώ επίσης να στείλω χρήματα στην Mintos μέσω Transferwise, είναι δωρεάν και απόλυτα ασφαλής. Βλέπω το σχετικό άρθρο για την Tranferwise και τις υπόλοιπες ηλεκτρονικές τράπεζες εδώ.
Στη Mintos δε μπορώ να στείλω χρήματα από paypal ή άλλη ηλεκτρονική τράπεζα γιατί η Mintos θέλει να ξέρει ότι είμαι υπαρκτό πρόσωπο και σοβαρός επενδυτής. Μόλις λάβει τα χρήματα, το πολύ σε 3 μέρες, τα βάζει στο λογαριασμό μου στη Mintos και είμαι έτοιμος να κάνω τις επενδύσεις μου.
H ανάληψη γίνεται επίσης εύκολα, δεν έχει κόστος και διαρκεί το πολύ 3 εργάσιμες ημέρες. Αλλά όπως είπαμε πρέπει να φτιάξω έναν στρατό που θα έχει παιδιά και όλοι αυτοί να δουλεύουν για μένα.
Το εργαλείο Auto Invest
Τα κατάφερα λοιπόν, έκανα το έμβασμα και τα χρήματα έφτασαν στον λογαριασμό μου στην P2P Lending πλατφόρμα της Mintos. Σε αυτό το σημείο έρχεται ένα πολύ δυνατό εργαλείο, το Auto Invest. Είναι το εργαλείο που μου δίνει να ρυθμίσω τα κατάλληλα φίλτρα ώστε να έχω την μέγιστη απόδοση στην επένδυσή μου. Βλέπω εδώ βίντεο.
Με αυτό το εργαλείο λοιπόν δεν έχω ποτέ νεκρά χρήματα (money drag) να κάθονται και να μη κάνουν τίποτα, επανεπενδύονται διαρκώς και μάλιστα με τις καλύτερες συνθήκες τις αγοράς αφού εγώ το έχεις ορίσει και μάλιστα χωρίς να απαιτείται απο εμένα καθόλου χρόνος, απλά θα μπαίνω μια στο τόσο και θα ελέγχω. Να ορίσω επομένως αρκετές στρατηγικές (strategies) επανεπένδυσης των χρημάτων μου όπως είδα και στο σύντομο βίντεο. Για παράδειγμα η πρώτη στρατηγική να στοχεύει στην αγορά δανείων με επιτόκιο 16%, η δεύτερη 15%, η τρίτη 14%. Το Auto Invest Tool θα εκτελέσει αυτές τις στρατηγικές με τη σειρά μέχρι να εξαντλήσει το επενδυόμενο κεφάλαιό μου. Επίσης μπορώ να ορίσω στρατηγικές για τον κάθε LO. Αξίζει να αφιερώσω πολύ χρόνο εδώ.
Εγγύηση BuyBack
Οπότε μπορώ να κάνω μεγάλη διασπορά της επένδυσής μου, δηλαδή αντί να αγοράσω ένα δάνειο μόνο των 300€ να αγοράσω 10 δάνεια των 10€. Όποιο δεκάευρω έρχεται πίσω με τους τόκους του θα επανεπενδύεται. Βέβαια δε θα είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου κάποια δάνεια θα αργήσουν να αποπληρωθούν αλλά ακόμη κι αυτό είναι μέσα στο ρίσκο που έχω αναλάβει. Δεν υπάρχει περίπτωση να χάσω τα χρήματά μου γιατί ακόμη κι αν ο ΤΑΔΕ ΑΕ (δανειολήπτης) δε μπορεί να αποπληρώσει το δάνειό του τότε έχω πάντα την εγγύηση BuyBack του LO να προστατεύει το κεφάλαιό μου. Που σημαίνει ότι μετά από 60 ημέρες καθυστέρησης της πληρωμής του δανείου από τον δανειστή, ο LO θα μου επιστρέψει κανονικά το κεφάλαιο, ίσως και με τους τόκους των 2 μηνών καθυστέρησης και θα αναλάβει η ίδια την διαδικασία με τον δανειολήπτη.
Λέω ίσως να επιστρέψει τους τόκους για τη δίμηνη καθυστέρηση γιατί δεν το κάνουν όλοι οι LO, γι αυτό θέλει μελέτη και προσοχή ποιους LO επιλέγω στο Auto Invest Tool. Επειδή αυτή η έρευνα παίρνει χρόνο μέχρι να τους μάθω, δεν είναι κακή κίνηση να τους επιλέξω όλους στην πρώτη μου επένδυση και να αρχίσω να ξεσκαρτάρω αργότερα. Μια καλή πρώτη έρευνα για τους LO θα με βοηθήσει να κάνω πατώντας εδώ.
Επιλογές χαρακτηριστικών LO
Τσεκάρω στα Details των LO τη στήλη Interest income on delayed payments και βλέπω αν είναι Yes. Αυτό ήταν όλο! Μόλις αύξησα τις πιθανότητές μου για υψηλότερες επιδόσεις των επενδύσεών μου.
Όλα κομπλέ με τον αν πτωχεύσει ο δανειολήπτης. Τι γίνεται όμως αν πτωχεύσει ο LO; Αυτό είναι ένα ρίσκο που πρέπει να πάρω γι αυτό να επιλέγω τους LO με υψηλή βαθμολογία από την Mintos. Στα τόσα χρόνια έχει πτωχεύσει μόνο ένας LO, η Eurocent. Και αν πτωχεύσει η Mintos; Αυτό είναι άλλο ένα ρίσκο που πρέπει να πάρω αλλά ήδη είναι η No1 εταιρία στο χώρο και με διαφορά ενώ δεκάδες άλλες από πίσω προσπαθούν να την φτάσουν.
Προσωπικά προτείνω να μην αγοράσεις κανένα δάνειο, όσο ελκυστικό και να φαίνεται (επιτόκιο 20%) αν δεν έχει την προστασία του της BuyBack εγγύησης.
Εγγυητική Προστασία Δανείου (Loan Collateral) και LTV
Πιο συγκεκριμένα, αν ο δανειολήπτης αργήσει πάνω από 60 ημέρες να αποπληρώσει το δάνειο του τότε το BuyBack κάνει kick in (ενεργοποιείται) και ο LO αγοράζει το μερίδιο συμμετοχής μου στο δάνειο, που σημαίνει ότι μου επιστρέφει το κεφάλαιό μου μαζί με τους τόκους κανονικά. Άλλος ένας λόγος να επενδύω και να κοιμάμαι ήσυχος. Αυτός είναι και ο λόγος που προσωπικά δε με απασχολεί τόσο η Εγγυητική Προστασία Δανείου (Loan Collateral).
Προσοχή όμως, δεν διαθέτουν όλες οι P2P πλατφόρμες αυτές τις υπηρεσίες. Σε συνέχεια, υπάρχουν δύο τύπου δανείου, τα ασφαλή και τα μη ασφαλή. Σε ένα στεγαστικό δάνειο για παράδειγμα η υποθήκη του σπιτιού το εξασφαλίζει, αν ο δανειστής δε πληρώσει, o LO θα του πάρει το σπίτι. Το ίδιο και σε ένα δάνειο αυτοκινήτου. Οι πλατφόρμες συνήθως έχουν έναν δείκτη για αυτές τις περιπτώσει που δείχνει το βαθμό κινδύνου αποπληρωμής ενός δανείου και είναι γνωστός ως LTV (loan to value) υπολογίζεται ως
Όσο πιο μικρός είναι ο δείκτης LTV, τόσο μικρότερος και ο κίνδυνος. Προσωπικά όμως πιστεύω δε κάνει και τόση διαφορά αφού πάντα μπορεί να κάνει kick in το BuyBack Guarantee του LO. Άρα πάλι καταλήγω στην προσοχή που πρέπει να δώσω στην επιλογή του LO.
Επενδυτικό Ρίσκο
Όλοι οι παραπάνω λόγοι επηρεάζουν αυτό που λέγεται ρίσκο και αντίστοιχα το ρίσκο επηρεάζει το επιτόκιο. Aν δε θέλω ρίσκο, βάζω τα χρήματα μου στην τράπεζα με 0,25% επιτόκιο. Αν θέλω κάτι παραπάνω 13%-16% ξέρεις τι θα κάνω.
Συνοψίζω και λέω, το ρίσκο περιλαμβάνει τους εξής κινδύνους να:
πτωχεύσουν μια ή κάποιες P2P Lending πλατφόρμες
χρεοκοπήσει ο LO
πτωχεύσει ο δανειολήπτης
αργήσει πολύ να αποπληρώσει ο δανειολήπτης
γίνουν αναταράξεις στο εσωτερικός μιας χώρας
οδηγηθούμε σε παγκόσμια κρίση (κορονοϊός, καραντίνα, καθυστερήσεις)
η όλη κατάσταση να είναι ένα ponzi scheme, μια απάτη όπου μέρος από τα χρήματα των νέων επενδυτών πληρώνουν τους παλαιούς και όταν πάψουν να μπαίνουν νέοι, η πυραμίδα καταρρέει.
Έτσι προσέχω να ρυθμίσω καλά τα φίλτρα μου στο Auto Invest Tool της Mintos. Εδώ ένα μεγάλο αρνητικό είναι πως όταν η Mintos ξεκινά συνεργασία με νέους LO και τους προσθέτει στην πλατφόρμα της, αυτοί δεν προστίθενται στις στρατηγικές του Auto Invest Tool που έχω επιλέξει, έτσι πρέπει να μπαίνω μια στο τόσο και να το ελέγχω.
Επίσης να έχω στο νου μου πως αν χρειαστεί για κάποιο λόγο να αποσύρω την επένδυσή μου γιατί χρειάζομαι άμεσα χρήματα για προσωπικούς λόγους, τότε λιγάκι θα δυσαρεστηθώ γιατί αυτή είναι μια διαδικασία που παίρνει χρόνο, αφού ήδη θα έχω επενδεδυμένα κεφάλαια για κάποιους μήνες. Δεν είναι όπως οι μετοχές που είναι μια πιο ρευστή (liquid) επένδυση.
Δευτερογενής Αγορά – Secondary Market
Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αφορούν την πρωτογενή αγορά (primary market) στις P2P Lending πλατφόρμες. Υπάρχει και η δευτερογενής αγορά (secondary market) όπου μπορώ να αγοράσω την θέση κάποιου μακροχρόνιου δανειστή (επενδυτή). Δηλαδή κάποιος δανειολήπτης να λάβει ένα δάνειο για 3 χρόνια, ένας δανειστής να αγόρασε μέρος από το δάνειο του και μετά από 2 χρόνια να μη θέλει να το κρατήσει άλλο. Τότε ο πρώτος δανειστής, πουλάει σε εμένα, τον δεύτερο δανειστή, τη θέση του. Έτσι θα έχω αγοράσει ένα δάνειο έτους. Αυτά τα δάνεια έχουν μια έκπτωση από τους πρώτους δανειστές.
Ο λόγος που θέλουν να τα ξεφορτωθούν είναι συνήθως ότι θέλουν χρήματα για να επενδύσουν σε καλύτερα δάνεια που έχουν βρει ή για προσωπικές τους ανάγκες ή επειδή έχουν τρομοκρατηθεί για κάποιο λόγο και φοβούνται ότι θα χάσουν όλο τους το κεφάλαιο (βλέπε κορονοϊός, όπου πολλοί πίστεψαν ότι θα φτωχύνει ο κόσμος, δε θα έχει να αποπληρώσει το δάνειο του και θα κηρύξει πτώχευση κι εγώ που έχω αγοράσει 100€ του δανείου του θα τα χάσω όλα, ας το πουλήσω λοιπόν 70€. Ο δεύτερος επενδυτής που θα το αγοράσει αυτό το δάνειο στην δευτερογενή αγορά θα είναι κερδισμένος κατά +30€). Είναι αυτονόητο ότι στην δευτερογενή αγορά μπορώ όχι μόνο να αγοράσω δάνειο άλλου επενδυτή αλλά να πουλήσω κι ένα δικό μου. Είναι ο καλύτερος τρόπος για ένα quick exit, μου όμως δε κάνω.
YTM – Yield To Maturity
Στη δευτερογενή αγορά αυτό που έχει σημασία είναι το YTM (yield to maturity) που θέλω να είναι άνω του 15% για να αγοράσω και έχει να κάνει με την φιλοσοφία του Yield Management όπου αγοράζω το σωστό προϊόν, στη σωστή τιμή, τη σωστή στιγμή, από τον σωστό πωλητή. Βέβαια λαμβάνω υπόψη και τις εκπτώσεις, τον χρονικό ορίζοντα αποπληρωμής και άλλους παράγοντες.
H Μintos εμφανίζει με ωραία γραφήματα τη διασπορά του κεφαλαίου μου, ανά τύπο δανείου, ανά χώρα, ανά LO.
Αυτά για την Mintos. Πως σου φάνηκε; Την δοκίμασες; Έχεις απορίες; Για οτιδήποτε άσε το σχόλιό σου ή στείλε μου μήνυμα.
Ένα καταπληκτικό βίντεο απο συνέντευξη του CEO της Mintos μπορώ να δω εδώ:
H Grupeer είναι και αυτή μια από τις κορυφαίες P2P Lending πλατφόρμες που ξεκίνησε τις εργασίες της το 2017, έχει την έδρα της στην Ιρλανδία ενώ τα γραφεία της βρίσκονται στην Λετονία, την χώρα του FinTech. Είναι γεγονός πως οι περισσότεροι από τους επενδυτές της Mintos έχουν επενδύσει και στην Grupper. Αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερα πλατφόρμα του P2P Lending σήμερα με μέσο όρο επιτοκίων 13% και χορηγούμενα δάνεια πάνω από 70 εκατομμύρια, με πάνω από 27 χιλιάδες επενδυτές από περίπου 100 χώρες. Προσφέρει δάνεια στην πρωτογενή και δευτερογενή αγορά με BuyBack εγγύηση και εργαλείο Auto Invest. Το εργαλείο, όπως και κάθε απ ευθείας επένδυση στην Grupper δέχεται κατώτατο όριο κατάθεσης τα 10€.
Είναι αρκετά διαφανής και αναλυτική αναφορικά με τους LO τους οποίους συνεργάζεται η Grupper εμφανίζοντας σε μια σελίδα αυτούς που θα μπορούσε κάποιος να ξεκινήσει τις επενδυτικές του δραστηριότητες, ασφαλώς υπάρχουν κι άλλοι LO. Τους αξιολογεί και η ίδια με την ίδια κλίμακα της Mintos. Επίσης τους υποχρεώνει και για skin in the game.
Τύποι δανείων της P2P Lending Grupper
H Grupper προσφέρει μόνο επιχειρηματικά δάνεια και δάνεια ακινήτων, δεν έχει προσωπικά δάνεια γιατί έχουν περισσότερο ρίσκο και υψηλότερα ποσοστά κινδύνου. Ωστόσο έχει βρει έναν ενδιαφέρον τρόπο να προσφέρει προσωπικά δάνεια, όχι με την άμεση έκθεση του επενδυτή σε αυτά αλλά να τα συγκεντρώνει και να τα πωλεί μέσω ενός LO όπως είναι η Finsputnik. Σε αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο, ο LO εκδίδει ένα επιχειρηματικό δάνειο σε μια εταιρία συνεργάτη, η οποία με τη σειρά της δίνει στους επενδυτές δικαιώματα διακανονισμού. Έτσι προστατεύονται οι επενδυτές από τους κινδύνους των προσωπικών δανείων. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι το BuyBack Guarantee προέρχεται από την εταιρία συνεργάτη και όχι από τον LO που ουσιαστικά αποτελεί το όχημα αυτού του μοντέλου.
Σχεδόν όλα τα επενδυτικά δάνεια δεν αποσβένονται στις P2P Lending πλατφόρμες. Είναι σημαντικό αυτό γιατί σημαίνει ότι το αρχικό κεφάλαιο της επένδυσης επιστρέφεται στη λήξη της επένδυσής μου ενώ οι τόκοι του κάθε μήνα. Οι τόκοι ασφαλώς υπολογίζονται στο εναπομείναν κεφάλαιο κάθε φορά. Τα αποσβενόμενα δάνεια (Loan Amortization) είναι καλύτερη επιλογή αλλά δεν υπάρχουν πολλά τέτοια στην αγορά.
Η P2P Lending Grupper από μέσα
Μια καταπληκτική περιήγηση στα γραφεία της Grupper προκειμένου να πεισθώ για το δυναμικό της εταιρίας αλλά και τους αξιόλογους μετόχους της με καριέρα σε τεράστιες εταιρίες όπως PayPal και MasterCard μπορώ να δω στο ακόλουθο βίντεο που έφτιαξε ένας P2P επενδυτής όπως εμένα κι εσένα έπειτα από επίσκεψή του. To βίντεο μας κάνει μια περιήγηση στα γραφεία της εταιρίας και σε κάθε τμήμα αυτής και έπειτα συνεντευξιάζει τα υψηλόβαθμα στελέχη.
Εγγυητική Προστασία Δανείου – Loan Collateral
Η Grupper και άλλες P2P Lending πλατφόρμες (όπως και η Mintos) έχουν ασφαλή δάνεια με την Εγγυητική Προστασία Δανείου (Loan Collateral). Υπενθυμίζω πως υπάρχουν δύο τύπου δανείου, τα ασφαλή και τα μη ασφαλή. Σε ένα στεγαστικό δάνειο για παράδειγμα η υποθήκη του σπιτιού το εξασφαλίζει, αν ο δανειστής δε πληρώσει, o LO θα του πάρει το σπίτι. Το ίδιο και σε ένα δάνειο αυτοκινήτου. Αυτό έρχεται σαν κάτι επιπρόσθετο του BuyBack Guarantee και τέτοιου τύπου δάνεια στην Grupper μπορούμε να τα δούμε με το σύμβολο της ομπρέλλας.
Έχει άριστη βαθμολογία στην TrustPilot, και οι μακροχρόνιοι επενδυτές δείχνουν ευχαριστημένοι.
Κάποιες φορές υπάρχουν καθυστερήσεις στην πληρωμή των τόκων στην ώρα τους, όπως συμβαίνει συχνά σε όλες τις P2P πλατφόρμες, αλλά αυτό έχει να κάνει κυρίως με λόγους που αφορούν τους δανειστές (πχ Κορονοϊός, καθυστερώ να πληρώσω τον LO στην ώρα του γιατί έχω ανησυχία για τη γενική κατάσταση).
Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε ότι σε όλα τα δάνεια της Grupper, η εγγύηση BuyBack θα κάνει kick in μετά από καθυστέρηση πληρωμής 60 ημερών όπου θα πληρωθούν και οι τόκοι της καθυστέρησης σε όλα τα δάνεια, σε αντίθεση με την Mintos που σε αυτή την περίπτωση δε γινόταν σε όλα τα δάνεια.
To εργαλείο Auto Invest
To πολύ σημαντικό αυτό εργαλείο Auto Invest είναι το ίδιο εύχρηστο και παραμετροποιήσιμο με των υπολοίπων P2P πλατφορμών.
Ένα σύντομο βίντεο με την όλη περιήγηση στη πλατφόρμα της Grupper και τη χρήση του Auto Invest εργαλείου, θα βρω εδώ.
Θα εκτιμούσα ένα feedback από την εγγραφή σου και την εμπειρία σου στην πλατφόρμα. Πως σου φάνηκε; Ξεκίνησες να έχεις παθητικό εισόδημα;
Ξεκίνησε από την Αμερική και επεκτείνεται με γοργούς ρυθμούς σε όλο τον κόσμο, ειδικά στην παγκόσμια σκηνή των start-up επιχειρήσεων. To Crowdfunding με απλά λόγια είναι η χρηματοδότηση από το πλήθος όπως στο P2P Lending. Συνήθως πρόκειται για τη χρηματοδότηση κάποιου έργου (project) ή κάποιας ιδέας από πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι προσφέρουν ένα συγκεκριμένο ποσό ο καθένας, αλλά από τη συμβολή όλων καλύπτεται ο οικονομικός στόχος για κάθε έργο.
Η Εταιρεία
Μια P2P πλατφόρμα που ασχολείται μόνο με δάνεια στα ακίνητα είναι η EstateGuru. Την ορολογία βρίσκω και ως Real Estate Crowdfunding καθότι ασχολείται μόνο με ακίνητα αλλά το concept είναι το ίδιο με τις P2P. Ξεκίνησε τις εργασίες της το 2014, έχει την έδρα της στην Ιρλανδία ενώ τα γραφεία της βρίσκονται στην Λετονία, την χώρα του FinTech. Αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πλατφόρμα του Real Estate Crowdfunding σήμερα με μέσο όρο επιτοκίων 12% και χορηγούμενα δάνεια πάνω από 200 εκατομμύρια, με πάνω από 50 χιλιάδες επενδυτές από περίπου 70 χώρες.
Τα δάνεια είναι συνήθως πάνω από έτος και πληρώνουν επιτόκιο κάθε μήνα. Προσφέρει δάνεια στην πρωτογενή και δευτερογενή αγορά με BuyBack εγγύηση και εργαλείο Auto Invest. Το εργαλείο, όπως και κάθε απ ευθείας επένδυση στην EstateGuru δέχεται κατώτατο όριο κατάθεσης τα 50€. Δευτερογενής αγορά υπάρχει αλλά έχει διαφορές με αυτή των P2P πλατφορμών γι αυτό χρειάζεται προσεκτική μελέτη πριν την ενεργοποιήσετε
Έχει άριστη βαθμολογία στην TrustPilot, και οι μακροχρόνιοι επενδυτές δείχνουν ευχαριστημένοι.
Ένα σύντομο βίντεο με την όλη εμπειρία πλοήγησης και αγοράς δανείου στην πλατφόρμα της EstateGure και τη χρήση του Auto Invest εργαλείου, θα βρω εδώ.
Πως σου φάνηκαν οι επενδύσεις στις P2P Πλατφόρμες; Συνάντησες δυσκολίες; Έχεις απορίες; Θα χαρώ να διαβάσω τα σχόλιά σου και να απαντήσω στις ερωτήσεις σου.
Επίσης μια Ισπανική Real Estate Crowdfunding πλατφόρμα που μου εμπνέει εμπιστοσύνη και βοηθάει ώστε να κάνω διασπορά του χαρτοφυλακίου μου είναι αυτή της Housers. Διαθέτει πάνω από 120 χιλιάδες χρήστες, δεν έχει πολλά project διαθέσιμα για επένδυση αλλά έχει υλοποιήσει αρκετά χωρίς προβλήματα στην απόδοση του κεφαλαίου η οποία είναι γύρω στο 10% ετησίως.
Όπως όλες οι real estate crowdfunding πλατφόρμες δέχονται ελάχιστη κατάθεση 50€. Αν κάνω εγγραφή από αυτό το λινκ κερδίζω άλλα 50€, δυνατό ξεκίνημα.
Η εγγραφή είναι η ίδια όπως σε όλες τις πλατφόρμες, χρειάστηκα ταυτότητα, λογαριασμό τραπέζης και λογαριασμό ρεύματος για την ταυτοποίησή μου. Μόλις αυτή ενεργοποιήθηκε, πρόσθεσα χρήματα από την κάρτα μου που είναι πιο οικονομικό σε σχέση με το τραπεζικό έμβασμα που έδινε σαν δεύτερη και τελευταία επιλογή. Τα χρήματα φάνηκαν στην πλατφόρμα σε τρεις εργάσιμες μέρες και τα έσπρωξα όλα σε ένα project, αυτό της ανάπτυξης του λιμανιού της Genova της Ιταλίας.
Τα δύο μεγάλα αρνητικά στην Housers είναι ότι δεν υπάρχει Auto Invest Tool που σημαίνει ότι πρέπει να το έχω στο νου μου να επισκέπτομαι συχνά την πλατφόρμα και να επανεπενδύω τα κέρδη μου σε νέα projects. Το δεύτερο αρνητικό είναι ότι δεν υπάρχει η BuyBack εγγύηση σε περίπτωση καθυστέρησης αποπληρωμής του δανείου μου. Στα μέχρι σήμερα όμως, σχεδόν εκατό project της, δεν υπήρξε κανένα πρόβλημα.
Επίσης η πλατφόρμα κρατά το 19% από τα κέρδη μου για να το αποδώσει ως φόρο στο Ισπανικό κράτος. Επίσης υπάρχουν κόστη (Service fee) γύρω στο 9% των κερδών. Δευτερογενής αγορά υπάρχει.
Σε κάθε project μπορώ να δω πολλές λεπτομέρειες γι αυτό και διάφορα επίσημα έγγραφα, οικονομικές καταστάσεις.
Λοιπές P2P Lending πλατφόρμες
Απο την εμπειρία μου, υπάρχουν P2P Πλατφόρμες που έχουν δυσκολίες και δε θα πρότεινα να ξεκινήσεις με αυτές. Δεν είναι κακές, δεν είναι απάτη (fraud) αλλά έχουν δυσκολίες με την πληρωμή ή τον χρόνο πληρωμής ή κάτι άλλο. Επίσης ένα συγκριτικό τεστ όλων των πλατφορμών μπορείς να δεις εδώ.
Bondora
RoboCash
FastInvest
Swaper
Κανόνες για επένδυση σε P2P Lending πλατφόρμες
Θα συνοψίσω όλα τα παραπάνω με τους μερικούς απλούς κανόνες για P2P επενδύσεις.
Διαρκής επανεπένδυση του κεφαλαίου μου. Να μην κάνω μεταφορά των χρημάτων μου στην τράπεζα και να ξοδέψω αυτά που εύκολα έβγαλα.
Να μπαίνω μια φορά το μήνα στη πλατφόρμα και να επενδύω νέο κεφάλαιο. Πρέπει να τροφοδοτώ διαρκώς το κεφάλαιό μου με νέες καταθέσεις, όσο χαμηλές κι αν είναι.
Να επενδύω μόνο σε δάνεια με BuyBack εγγύηση όσο δελεαστικά και αν φαίνονται τα μη ασφαλή.
Διαλέγω με σύνεση τους ασφαλείς LO που θα αξιοποιήσω στα φίλτρα του Auto Invest Tool της κάθε πλατφόρμας. Κάνω έρευνα γύρω από αυτούς.
Διαλέγω με σύνεση τις ασφαλείς P2P πλατφόρμες που θα επενδύσω το κεφάλαιό μου. Εδώ παρουσίασα τις μεγαλύτερες και ασφαλέστερες.
Κάνω διασπορά του κεφαλαίου μου στην κάθε πλατφόρμα για να μειώσω τον κίνδυνο πτώχευσης LO.
Κάνω διασπορά του κεφαλαίου μου σε πολλές πλατφόρμες, για να μειώσω τον κίνδυνο από πτώχευση πλατφόρμας. Μέχρι σήμερα έχουν πτωχεύσει κάποιες πλατφόρμες, η Envestio, διάβασε το άρθρο εδώ, όπου έκλεισε σκόπιμα το site της και οι μέτοχοι, μαζί με τα χρήματα των επενδυτών, εξαφανίστηκαν και η Kuetzal όπου η Εσθονική αστυνομία κάνει έρευνα. Άλλοι LO χάνουν την άδεια λειτουργία τους αλλά συνεχίζουν να αποπληρώνουν τους δανειστές ενώ η Mintos τους υποβαθμίζει (downgrade)
Να μην παίρνω τίποτα που γράφεται εδώ ή σε οποιοδήποτε άλλο site ως δεδομένο. Κάνω πάντα την προσωπική μου έρευνα και διασταύρωση, διαβάζω, ρωτάω, ενημερώσου.
Στρατηγικές για επιλογή LO
Κι επειδή έχεις καταλάβει πόσο σημασία έχει η επιλογή του LO, θα σε βοηθήσω αποκαλύπτοντας σου τις δικές μου στρατηγικές.
Loan Originator: Τους επιλέγω όλους αρκεί να έχουν υψηλή βαθμολογία
Rating: Να έχουν βαθμολογία στην Mintos A και στις τρεις διαβαθμίσεις και τους ελέγχω συχνά γιατί η βαθμολογία τους μεταβάλλεται.
Loan Type: Όλα
Country: Όλες. Εκτός αν έχω ακούσει κάτι για κάποια χώρα που ίσως έχει μικρή επίδραση στην επένδυσή μου.
BuyBack: Ναι. Δε το σκέφτομαι καν για κάτι άλλο.
Interest rate: Από 16% και πάνω σκούπα ότι υπάρχει
Remaining loan term: Για ψυχολογικούς λόγους το πολύ 6μηνο
Reinvesting: Ναι. Δε το σκέφτομαι καν για κάτι άλλο.
Include loans already invested in: Όχι. Θέλω μεγάλη διασπορά.
Diversify across loan originator: Ναι. Θέλω μεγάλη διασπορά.
Portfolio size: πιο μεγάλο απο αυτό που έχω τώρα για να είμαι σίγουρος ότι οι τόκοι μου επανεπενδύονται και δε θα έχω χρήμα που κάθεται.
Investment in one loan: 20€
Επίσης κοιτάζω να δίνουν επιτόκιο για καθυστερημένες πληρωμές πχ 60 ημερών.
Ας έχουν μια μικρή περίοδο χάριτος αποπληρωμής δανείων. Αυτή να είναι το πολύ μια εβδομάδα.
Τα τρέχοντα δάνεια που έχει αγοράσει ο ίδιος ο LO να είναι όσο πιο κοντά στο μέγιστο γίνεται.
Προσαρμογή φίλτρων σε LO
Επίσης για κάθε LO μου δίνεται η δυνατότητα να πειράξω κάποια φίλτρα:
Remaining principal amount: N/A
Loan status: Τρέχοντα
Pending payments: Όχι. Δε το σκέφτομαι καν για κάτι άλλο
Investment structure: Άμεσα και Έμμεσα.
Amortization method: Όλα
Schedule extension: Όλα
Borrower APR: Μέγιστο 50%
Καταλήγοντας πως σου φάνηκε το άρθρο; Έχεις κάποιες απορίες για τις P2P Lending πλατφόρμες;