Δυναμική Ομάδων

Δυναμική Ομάδων

Βασικές έννοιες – Ορισμοί

Η ομάδα αποτελεί έννοια και όρο που χρησιμοποιούμε σχεδόν καθημερινά στη ζωή μας. Για παράδειγμα, μερικές φορές ο γυμναστής ζητά από τα παιδιά της ομάδας του μπάσκετ να συγκεντρωθούν για προπόνηση. Άλλοτε η καθηγήτρια μουσικής ζητά από την ομάδα της χορωδίας να βρεθεί στο αμφιθέατρο για μια πρόβα. Και στις δυο περιπτώσεις προβάλλεται η έννοια της ομάδας. Τι είναι λοιπόν η ομάδα; Σύμφωνα με τα παραδείγματα, παρατηρούμε ότι είναι τουλάχιστον δύο ή περισσότερα άτομα που ή θα προπονηθούν μαζί βοηθώντας το ένα το άλλο στο μπάσκετ, για να νικήσει η ομάδα τους, ή θα προετοιμαστούν μαζί στη χορωδία, για να πετύχουν ένα καλό αποτέλεσμα.

Ομάδα σχηματίζουν δύο ή περισσότερα άτομα που αναπτύσσουν σχέσεις μεταξύ τους, για να πετύχουν κοινούς στόχους, και αναγνωρίζουν ότι ανήκουν στην ίδια ομάδα Για παράδειγμα ομάδα αποτελούν οι εργάτες του τμήματος παραγωγής σε μια επιχείρηση, οι υπάλληλοι του τμήματος χορηγήσεων σε μια Τράπεζα, ο σύλλογος γονέων ενός σχολείου. Δεν αποτελούν όμως ομάδα το σύνολο των θεατών μιας κινηματογραφικής ταινίας ή το σύνολο των επιβατών του πλοίου «της γραμμής», γιατί δεν εκπληρούν τους όρους της ομάδας.

Στο χώρο των κοινωνικών οργανώσεων οι ομάδες παίρνουν τυπική και άτυπη μορφή και υπόσταση.

Τυπική ομάδα συγκροτούν τα άτομα που η διοίκηση συνειδητά ομαδοποιεί με σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένου έργου. Τους παρέχει επίσημα καθορισμένη εξουσία και τα επιφορτίζει με ευθύνες, ώστε να πετύχουν συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα τα τμήματα και υποτμήματα μιας επιχείρησης αποτελούν τυπικές ομάδες. Αντίθετα, η δημιουργία των άτυπων ομάδων δεν είναι απόφαση και έργο της επίσημης οργάνωσης ή της διοίκησης. Δημιουργούνται από τους εργαζόμενους που έχουν ίδιους σκοπούς για την ικανοποίηση συνήθως αναγκών τους (π.χ. ομάδες φίλων, κλίκες κτλ). Ο ρόλος των άτυπων ομάδων είναι εξίσου σημαντικός με το ρόλο των τυπικών ομάδων για την  επιτυχή λειτουργία της επιχείρησης.

Κύρια είδη τυπικών ομάδων είναι:

1. Κάθετες ομάδες (ιεραρχικές ομάδες). Αυτές αποτελούν ουσιαστικά μέρη της οργανωτικής δομής και η σύνθεσή τους παραμένει σταθερή διαχρονικά. Τα μέλη τους έχουν συγκεκριμένη ευθύνη για την υλοποίηση κάποιας λειτουργίας και έργου στην επιχείρηση. Κάθετες ομάδες είναι οι διευθύνσεις, τα τμήματα και τα “γραφεία” (υποδιαίρεση τμήματος).
2. Οριζόντιες – διατμηματικές ομάδες. Αποτελούνται από εργαζομένους διαφορετικών διευθύνσεων ή τμημάτων ή και από εργαζόμενους με διαφορετική ειδικότητα. Μπορεί να είναι διαρκείς (μόνιμες) ή προσωρινές. Συνήθως οι λόγοι που οδηγούν στη δημιουργία οριζόντιων – διατμηματικών ομάδων είναι:

– Η υλοποίηση ενός έργου το οποίο απαιτεί τη συνεργασία περισσότερων διευθύνσεων ή τμημάτων (π.χ. δημιουργία ενός νέου προϊόντος).

– Ο συντονισμός συνεργατών, λειτουργιών ή αποφάσεων μεταξύ διαφορετικών τμημάτων (π.χ. συντονιστικές επιτροπές)

Η αναγκαιότητα και σπουδαιότητα των ομάδων

Η σπουδαιότητα των ομάδων στον επιχειρησιακό χώρο προκύπτει από το γεγονός ότι έχουν τη δυνατότητα να πετυχαίνουν μεγαλύτερο αποτέλεσμα απ’ ό,τι το άθροισμα των αποτελεσμάτων των ατόμων που την αποτελούν, αν το καθένα λειτουργεί μεμονωμένα. Αυτό οφείλεται στο ότι, όταν η ομάδα είναι ώριμη και λειτουργεί αποτελεσματικά, τότε:

1. Στη ομάδα δημιουργούνται φαινόμενα συνέργιας. Αυτό σημαίνει ότι οι ικανότητες, η δημιουργική σκέψη και οι προσπάθειες των ατόμων μπορούν να συνδυαστούν αποτελεσματικά στο πλαίσιο της ομάδας και να οδηγήσουν σε καλύτερα αποτελέσματα από ό,τι το άθροισμα των αποτελεσμάτων των «τόμων, όταν αυτά δρουν μεμονωμένα.
2. 2. Η ομάδα συμβάλλει ουσιαστικά στην επίτευξη του συντονισμού και της αντιμετώπισης της πολυπλοκότητας. Η ανάπτυξη των επιχειρήσεων και των οργανισμών και η αβεβαιότητα του περιβάλλοντος τους έχουν ως συνέπεια τη σημαντική αύξηση των λειτουργιών, της πολυπλοκότητας τους και της αλληλεξάρτησης των καθηκόντων τους. Όλα αυτά δημιουργούν μεγαλύτερες ανάγκες για συντονισμό και ευελιξία των επιμέρους τμημάτων και ατόμων. Αυτή η αναγκαιότητα μπορεί να ικανοποιηθεί αποτελεσματικά με τη δημιουργία και τη λειτουργία αποτελεσματικών ομάδων. Αν οι εργαζόμενοι κάνουν μόνον ό,τι προβλέπει η τυπική οργάνωση και οι οδηγίες των προϊσταμένου (οι οποίοι δεν είναι δυνατό να παρεμβαίνουν καθοδηγητικά σε κάθε σημαντική ή δευτερεύουσα υπόθεση), είναι βέβαιο ότι δε θα υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
3. 3. Η ομάδα δημιουργεί σημαντικές προϋποθέσεις και ευνοϊκό κλίμα για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών καθώς και ορισμένων αναγκών του “εγώ” και της αυτοολοκλήρωσης. Για παράδειγμα, εάν κάποιος συμμετέχει σε μια φιλανθρωπική ή περιβαλλοντική ομάδα, καταξιώνεται και ως άτομο και ως σύνολο, ανάλογα με την προσφορά του, τη συμμετοχή του και την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων.
4. 4. Η λειτουργία της ομάδας αποτελεί μια σημαντική αναπτυξιακή διαδικασία για τα μέλη της. Τα άτομα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους συνεργαζόμενα με άλλα άτομα στο πλαίσιο της ομάδας.

Οι σύγχρονες αντιλήψεις για το συμμετοχικό management θεωρούν τις ομάδες

περισσότερο σημαντικές για τον επιχειρησιακό χώρο. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η παραγωγικότητα και η αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων και των οργανισμών προσδιορίζεται σημαντικά από την ύπαρξη και την αποτελεσματική λειτουργία των ομάδων. Κατά συνέπεια, κάθε προϊστάμενος πρέπει να βοηθάει τους υφισταμένους του να λειτουργούν αποτελεσματικά ως μέλη ώριμων ομάδων. Όταν οι υφιστάμενοι λειτουργούν ως υπεύθυνες ομάδες, είναι δυνατό να επιτευχθούν υψηλά επίπεδα παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας. Όταν οι ίδιοι ως ομάδα αναλαμβάνουν την ευθύνη, κάνουν δική τους υπόθεση την πραγματοποίηση του έργου, μπορούν και λειτουργούν συντονισμένα και συνεργατικά και είναι δυνατό να επιτευχθούν τα φαινόμενα της συνέργιας, καθώς επίσης να ικανοποιηθούν και να αναπτυχθούν τα μέλη της ομάδας.

Προβλήματα λειτουργίας των ομάδων

Τα πλεονεκτήματα και τα θετικά αποτελέσματα των ομάδων παρατηρούνται, όταν αυτές είναι ώριμες και λειτουργούν αποτελεσματικά. Αντίθετα, η ομαδική συνεργασία συνδέεται με αρκετά μειονεκτήματα, όταν τα άτομα δεν αισθάνονται ότι λειτουργούν ως ομάδα. Τα πιο συνήθη προβλήματα ή μειονεκτήματα σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι:

– Η απώλεια χρόνου, η αναβλητικότητα και η αναποφασιστικότητα, λόγω διαφωνιών, διαφορετικών αντιλήψεων και μη εφαρμογής σωστών κανόνων και διαδικασιών λειτουργίας.

– Επειδή η ευθύνη στην ομαδική σκέψη διαιρείται, τα άτομα συμπεριφέρονται λιγότερο υπεύθυνα.

– Αντί για συναίνεση, υπάρχει συμβιβασμός και επικρατεί η πλειοψηφία.

Ιδιαίτερα αρνητικό χαρακτηριστικό είναι αυτό το οποίο αποκαλείται “ομαδική σκέψη” (groupthink). Πρόκειται για ένα ψυχοδυναμικό φαινόμενο που συνδέεται με την ψυχολογία των ατόμων και της ομάδας. Όταν συμβαίνει, τότε μειώνεται η διανοητική ικανότητα και η λογική κρίση της ομάδας, παραγνωρίζεται η αντικειμενικότητα και η πραγματικότητα, γίνεται εκλογίκευση μη λογικών καταστάσεων, προτάσεων και αποφάσεων, τα άτομα αυτολογοκρίνονται και πιέζονται να συμμορφωθούν σε εξωπραγματικά πρότυπα ή κανόνες, με τα οποία κανείς δε θα συμφωνούσε ως άτομο εκτός ομάδας.

Προσδιορισμοί παράγοντες της αποτελεσματικότητας της ομάδας.

Η αποτελεσματική λειτουργία της ομάδας εξαρτάται από παράγοντες οι οποίοι συνδέονται με τα μέλη της, τους κανόνες και τις διαδικασίες λειτουργίας, τον ηγέτη της και την ύπαρξη κοινών αρχών (σχήμα. 3.11).

Μέλη της ομάδας. Τα μέλη που συμμετέχουν στην ομάδα προσδιορίζουν την αποτελεσματικότητά της με αρκετούς τρόπους. Κατ’ αρχάς, ο αριθμός τους δεν μπορεί να είναι πάρα πολύ μεγάλος, γιατί όσο αυξάνει το μέγεθος της ομάδας τόσο δυσκολεύουν η επικοινωνία και η συνεργασία. Φυσικά το κατάλληλο μέγεθος εξαρτάται από τη φύση του έργου της και την ωριμότητα των μελών της. Όμως ο αριθμός αυτός κυμαίνεται από 5 μέχρι 12 άτομα.

Οι ρόλοι και η συμπεριφορά των μελών της ομάδας προσδιορίζουν το πόσο καλά λειτουργεί αυτή και τη συνολική της αποτελεσματικότητα. Τα άτομα στην ομάδα πρέπει να αποφεύγουν αρνητικές συμπεριφορές και ρόλους (π.χ. αδιαφορία, ανταγωνιστική και εγωιστική συμπεριφορά, κακόπιστες αντιρρήσεις). Αντίθετα, είναι ανάγκη να συμβάλλουν με θετικούς ρόλους και συμπεριφορές στη συνοχή της ομάδας (π.χ. βοήθεια για επίτευξη συναίνεσης, προτάσεις για σωστούς κανόνες και διαδικασίες, έλλειψη εντάσεων, ενθάρρυνση συμμετοχής όλων των μελών, δημιουργία καλών σχέσεων και κλίματος) και στην υλοποίηση του έργου της (π.χ. πρωτοβουλίες, προτάσεις).

Κανόνες- Διαδικασίες -Μέθοδοι.

Η αποτελεσματικότητα της ομάδας προϋποθέτει την ύπαρξη σωστών κανόνων, σωστή διαδικασία λειτουργίας, σωστή κατανομή εργασιών στα μέλη της, μέθοδο και σύστημα εργασίας. Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είναι κάθε μέλος της ομάδας να γνωρίζει τι ακριβώς τα άλλα μέλη περιμένουν απ’ αυτό. Επίσης σημαντικές είναι οι διαδικασίες με τις οποίες τα μέλη της ομάδας λύνουν προβλήματα, αποφασίζουν, επικοινωνούν και συντονίζονται. Όπως, για παράδειγμα, σε μια ομάδα ποδοσφαίρου κάθε παίχτης έχει το ρόλο του και εφαρμόζεται συγκεκριμένο σύστημα στο παιχνίδι, έτσι και στις ομάδες εργασίας κάθε μέλος έχει το δικό του ρόλο και εφαρμόζεται συγκεκριμένο σύστημα και μέθοδος για τη λειτουργία τους.

Κοινοί στόχοι – όραμα.

Η ύπαρξη κοινών στόχων και οράματος αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα της ομάδας. Όταν όλα τα μέλη της κατανοούν ότι έχουν κοινούς στόχους και συνεπώς “κοινό συμφέρον”, συνειδητοποιούν την αλληλεξάρτησή τους, αισθάνονται ως μια ολότητα και αναπτύσσουν το ομαδικό πνεύμα και τις θετικές “ομαδικές” συμπεριφορές.

Ηγέτης.

Ο ηγέτης παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Μπορεί να βοηθήσει την ομάδα να αποκτήσει κοινό όραμα και στόχους, διαμορφώνει το ομαδικό πνεύμα και το κατάλληλο κλίμα, ενθαρρύνει και εμψυχώνει τα υπόλοιπα μέλη, συμβάλλει στον συντονισμό της ομάδας, συλλαμβάνει και προτείνει σύστημα και μέθοδο λειτουργίας. Σε μια ομάδα, ανάλογα με τη φύση της και την ωριμότητά της, μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι τυπικοί ή άτυποι ηγέτες και τυπικά ή άτυπα να συναλλάσσονται, ανάλογα με το έργο και την κατάσταση της ομάδας.

Κλίμα-Επικοινωνία.

Η αποτελεσματική λειτουργία της ομάδας προϋποθέτει την ύπαρξη καλού κλίματος. Βασικά στοιχεία του είναι ο αμοιβαίος σεβασμός, η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών, η ελευθερία έκφρασης, η ανοιχτή και η ειλικρινής επικοινωνία, οι καλές ανθρώπινες σχέσεις, η προδιάθεση για συναίνεση, η αλληλεγγύη και η αλληλοϋποστήριξη.

3.3.3.5. Ερωτήσεις – Ασκήσεις

Ερωτήσεις

1. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της ομαδικής συνεργασίας;
2. Τι σημαίνει συνέργια;
3. Ποιοι παράγοντες προσδιορίζουν την αποτελεσματική λειτουργία της ομάδας;
4. Ποια αρνητικά φαινόμενα μπορεί να εμφανίζονται στις ομάδες;
5. Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση.
6. Ομάδα αποτελούν:

α) Οι επιβάτες τρένου.

β) Ο σύλλογος γονέων του σχολείου σας.

γ) Οι θεατές μιας κινηματογραφικής ταινίας.

1. Ένα από τα συνήθη προβλήματα που εντοπίζονται στην αποτελεσματική λειτουργία των ομάδων είναι:

α) Αντί για συναίνεση, υπάρχει συμβιβασμός και επικρατεί η πλειοψηφία.

β) Ο αριθμός των μελών της ομάδας.

γ) Στις ομάδες παραγνωρίζεται η αντικειμενικότητα και τα άτομα συμφωνούν σε εξωπραγματικά πρότυπα.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ  ΚΑΙ Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΕ ΑΥΤΗΝ

Ενότητα 1: Τι είναι Ομάδα. Η Συνεργασία στην Ομάδα.

Αν προσπαθούσαμε να δώσουμε έναν βασικό ορισμό για το τι είναι ομάδα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι: Ομάδα είναι ένα σύνολο ατόμων που βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και επιδιώκουν ένα κοινό σκοπό ’’.

Αν όμως θελήσουμε να εμβαθύνουμε περισσότερο, θα πρέπει να αναφερθούμε και σε άλλους παράγοντες, που επηρεάζουν σημαντικά τα χαρακτηριστικά μιας ομάδας.

             Δραστηριότητα 1

Πριν διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, σκεφτείτε: Με ποια κριτήρια μπορούμε να πούμε ότι ένα σύνολο ατόμων αποτελεί ομάδα;

Χαρακτηριστικά μιας Ομάδας

α.       Συλλογική αντίληψη: Τα μέλη της ομάδας έχουν όλα επίγνωση ότι αποτελούν μέλη της. Η συλλογική αυτή αντίληψη τα υποχρεώνει να διαμορφώνουν συμπεριφορές που να είναι αποδεκτές από την ομάδα. Ταυτόχρονα όμως η ομάδα εμφανίζει μία ταυτότητα   ‘‘επιπλέον’’ από τις προσωπικότητες και τα χαρακτηριστικά των μελών της. Έτσι οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η ομάδα δεν είναι  ένα απλό άθροισμα των ικανοτήτων των μελών της αλλά κάτι παραπάνω.

β.       Αποδοχή κανόνων: Τα μέλη ενδιαφέρονται να παραμείνουν στην ομάδα. Για το λόγο αυτό είναι ανεκτικά και αποδέχονται τους κανόνες και τις ‘‘επιβολές’’ της ομάδας. Συχνά υποχωρούν οι προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες για το ‘‘καλό’’ της ομάδας και το μέλος εμφανίζει χαρακτηριστικά συμπεριφοράς που ίσως δεν θα τα εμφάνιζε σε άλλη περίπτωση.

γ.       Αλληλεξάρτηση: Τα μέλη είναι αλληλεξαρτώμενα μια και όλοι επηρεάζονται από κάθε γεγονός που αφορά το οποιοδήποτε μεμονωμένο μέλος της ομάδας. Ταυτόχρονα το κάθε μέλος φέρνει τις δικές του γνώσεις, δεξιότητες, αξίες και  κίνητρα που αλληλεπιδρούν   θετικά ή αρνητικά στη συνολική απόδοσή της.

δ.       Ανάγκες: Για να συμμετέχει κάποιος σε μία ομάδα, θα το κάνει γιατί πιστεύει ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία θα ικανοποιηθούν κάποιες ανάγκες του ή ότι η ομάδα θα του προσφέρει κάποια οφέλη. Η συμμετοχή αυτή απαιτεί τη διάθεση μέρους από τον ελεύθερο χρόνο του ατόμου. Οι διαδικασίες όμως θα πρέπει να είναι τέτοιες που το άτομο δεν θα πρέπει να αισθάνεται ότι θυσιάζει την  ελευθερία του κατά τη δραστηριοποίησή του στην ομάδα και αυτό γιατί από τη στιγμή που αποφάσισε τη συμμετοχή του και αποδέχτηκε τους στόχους της, δραστηριοποιείται προσπαθώντας να πετύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για την υλοποίησή τους.

ε.     Κοινοί στόχοι: Τα μέλη της ομάδας έχουν κοινούς στόχους και ιδέες, που μέχρι ένα βαθμό είναι τα στοιχεία που τους ενώνουν. Η επίτευξη των στόχων ίσως να είναι και ένα από     τα        οφέλη στα οποία προσβλέπουν.

στ.   Κοινωνική οργάνωση: Η ομάδα μπορεί να θεωρηθεί κατά μία άποψη σαν ένα κοινωνικό σύνολο που διαθέτει κανόνες, πόλους, ιεραρχία, ισχύ αλλά και συναισθηματικές σχέσεις. Η ομάδα απαιτεί συνεργασία, επικοινωνία, αμφισβήτηση αλλά ανοικτά και ειλικρινά, με μοναδικό σκοπό την καλύτερη λύση. Όλοι όσοι συμμετέχουν πρέπει να αισθάνονται επιτυχημένοι και κανείς  νικημένος ή μειωμένος.

ζ.     Αλληλεπίδραση: Τα μέλη της ομάδας επηρεάζουν το ένα το άλλο. Η αλληλεπίδραση αυτή προκαλεί μια κατάσταση που ξεπερνά τη συμβολή του κάθε μέλους και δημιουργεί πολλαπλασιαστικά αποτέλεσμα για την ομάδα. Η άποψη των υπολοίπων μελών της ομάδας επηρεάζει τις αντιδράσεις των ατόμων, μια και η αίσθηση της ‘‘ομάδας’’ υπάρχει ακόμη και όταν τα μέλη δεν βρίσκονται στον ίδιο χώρο.

η.     Συνοχή: Στην προσπάθεια να παραμείνουν τα μέλη στην ομάδα, συνεισφέρουν στην           ανάπτυξή της, στην επίτευξη των στόχων της και συμμετέχουν στις δραστηριότητές της. Η ανάπτυξη της ομάδας είναι οι συνειδητές ενέργειες που έχουν στόχο να            επισημάνουν και         να εξαλείψουν τα εμπόδια αλλά και να βελτιώσουν τη συμπεριφορά για να μπορέσει αυτή        να οδηγηθεί σε  εξαιρετική απόδοση.

θ.    Σχέση μελών: Η αλληλεπίδραση των μελών της ομάδας βελτιώνει και τις προσωπικές σχέσεις μεταξύ τους, αναπτύσσοντας δεσμούς αλληλεξάρτησης, φιλίας ή αλληλοεκτίμησης. Στην ομαδική συνεργασία όλοι αναμειγνύονται και δεσμεύονται. Ακούνε ο ένας τον άλλο, συσχετίζουν τις πληροφορίες, επιβεβαιώνουν όταν συμφωνούν και επισημαίνουν τις διαφωνίες.

Προχωρώντας λίγο παραπέρα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι δύο ή περισσότερα άτομα που έχουν ένα κοινό στόχο και αλληλεπιδρούν για περισσότερο από μερικά λεπτά συγκροτούν μία ομάδα. Για κάποιους όμως μελετητές, μια ομάδα αρχίζει να υφίσταται όταν τα άτομα που την αποτελούν είναι τουλάχιστον τρία και αυτό γιατί η διαδραστικότητα ανάμεσα σε δύο άτομα είναι περιορισμένη. Μεταφέροντας μάλιστα τον νόμο του Metcalfe στην ομαδική συνεργασία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο αριθμός των μελών της ομάδας πολλαπλασιασμένες επί τον αριθμό όλων των άλλων. Συνεπώς, αν μια ομάδα έχει 4 μέλη, οι αμοιβαίες σχέσεις αλληλεπίδρασής τους είναι 4×3=12.

Σχήμα 1: ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ

            Δραστηριότητα 2

Ποιες είναι οι πρακτικές συνέπειες αυτού του σχήματος σε ό, τι αφορά στην επικοινωνία και στην αλληλεπίδραση των μελών μιας ομάδας; Αν, λ.χ., οι συμμετέχοντες αντί για 4 ήταν 30, ποια θα ήταν η δυσκολία;

Κανένα όμως από τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν μπορεί από μόνο του να χαρακτηρίσει ένα σύνολο ατόμων ως ομάδα, ωστόσο κάθε ένα υποδεικνύει κάποια σημαντική πτυχή της. Επίσης δεν είναι δυνατόν όλες οι ομάδες να διαθέτουν το σύνολο από τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Κάποια μπορεί να μην εμφανίζονται καθόλου και κάποια άλλα να αλληλοσυμπληρώνονται και να εμπεριέχονται το ένα στο άλλο.

Αν θέλουμε να παρουσιάσουμε συγκεντρωμένα όλα τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα τρία σημαντικότερα στοιχεία για την ομαδική συνεργασία είναι ο κοινός στόχος, η συνοχή των μελών και η ικανότητές τους:

‘‘Στόχος – Ομάδα – Άτομα’’

Η ομαδική συνεργασία δεν μπορεί να δώσει όλη της τη δυναμική αν δεν συνυπάρχουν και τα τρία αυτά στοιχεία. Η έλλειψη έστω και ενός αποδυναμώνει την ομάδα και τα αποτελέσματα είναι ανεπαρκή. Όπως εμφανίζεται και στο παρακάτω σχήμα, το ισχυρό σημείο όπου επιτυγχάνεται όλη η δυναμική της ομάδας είναι το σημείο τομής των τριών κύκλων. Μόνο με τη δυναμική συνύπαρξη των τριών αυτών στοιχείων μπορεί να έρθουν ικανά αποτελέσματα.

Σχήμα 2: ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΜΙΑΣ ΟΜΑΔΑΣ

Ενότητα 2: Τα Στάδια Ανάπτυξης της Ομάδας

Σύμφωνα με σημαντικούς στοχαστές που μελέτησαν τη λειτουργία των ομάδων (Beck, Caple, Rogers κ.ά.), μία ομάδα, στο πέρασμα του χρόνου, διανύει ορισμένα στάδια (φάσεις), που μπορούν να συνοψιστούν ως εξής.

– Στάδιο προσανατολισμού:

Επικαλεστείτε τις εμπειρίες που έχετε από μία ομάδα στο ξεκίνημά της: Επικρατεί ένα κλίμα αμηχανίας, τα μέλη είναι ακόμα επιφυλακτικά μεταξύ τους, ανιχνεύουν τις προθέσεις των άλλων, γνωρίζονται σιγά – σιγά, επιχειρούν να προσδιορίσουν τον κοινό σκοπό τους, αρχίζουν να συζητούν τους κανόνες που θα διέπουν τον τρόπο λειτουργίας τους. Πρόκειται για το στάδιο του προσανατολισμού, με το οποίο αναπόφευκτα αρχίζει τη ζωή της μία ομάδα.

– Στάδιο αντιπαράθεσης:

Φυσικό είναι, όσο η διεργασία του προσανατολισμού αναπτύσσεται, οι προθέσεις και οι ειδικές οπτικές γωνίες των μελών να εκδηλώνονται ολοένα πιο καθαρά και να αρχίσουν να αναφαίνονται διαφορές μεταξύ τους, που αρχικά ήταν κρυμμένες ή ελάνθαναν. Αυτά είναι ενδείξεις ότι η ομάδα εισέρχεται βαθμιαία σε ένα επόμενο στάδιο, εκείνο της αντιπαράθεσης. Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις – περισσότερο ή λιγότερο έντονες ή έκδηλες – καθώς και από αμυντική / επικριτική συμπεριφορά. Τα μέλη διεκδικούν δικαιώματα, εκφράζουν κατά τρόπο ανταγωνιστικό τις θέσεις τους και προσπαθούν να τις επιβάλουν. Πρόκειται για μια φάση δυσάρεστη. Ωστόσο, είναι φυσικό να χρειαστεί να διανυθεί από κάθε ομάδα, έστω για λίγο,  δεδομένου ότι τα μέλη εκκινούν με διαφορετικές αφετηρίες, που χρειάζεται χρόνος και προσπάθεια προκειμένου να συντεθούν και να ενσωματωθούν σε κοινό σκοπό.

– Στάδιο σύνθεσης:

Εφ’ όσον η ομάδα κατορθώσει να ξεπεράσει το στάδιο της αντιπαράθεσης, εισέρχεται στο στάδιο της σύνθεσης, όπου εγκαθιδρύεται ένα κλίμα εμπιστοσύνης και αλληλοεκτίμησης, που επιτρέπει τη συνεργασία. Τα μέλη αποδέχονται το ένα το άλλο, επιτρέποντας τη σύνθεση των διαφορετικών απόψεων. Η επικοινωνία αρχίζει να πραγματοποιείται απρόσκοπτα. Δεν παρατηρούνται προσωπικές επιθέσεις. Τα μέλη ενδιαφέρονται για την επίτευξη του κοινού σκοπού.

– Στάδιο απόδοσης:

Η ομάδα έχει ισορροπήσει και έχει αποκτήσει συνοχή και ενότητα, που της επιτρέπει να αφοσιωθεί στην εκπλήρωση των στόχων της. Η γνώμη καθενός είναι σεβαστή και αξιοποιήσιμη. Με αυτό τον τρόπο κάθε μέλος συντελεί στη διεργασία ανέλιξης της ομάδας. Ο εξωτερικός παρατηρητής έχει την αίσθηση ότι η ομάδα είναι δυνατή, λειτουργική, τίποτα δεν μπορεί να την εμποδίσει να επιτύχει τις επιδιώξεις της.

– Στάδιο τερματισμού:

Πρόκειται για το στάδιο στο οποίο εισέρχεται μία ομάδα όταν τείνει να εκπληρώσει στο σκοπό της μέσα στο χρόνο που είχε καθοριστεί. Ένα κλασσικό παράδειγμα αυτού του σταδίου, που όλοι μας έχουμε ζήσει, είναι οι τελευταίες ημέρες στην Γ΄ τάξη του Λυκείου (παλαιά στην ΣΤ΄ Γυμνασίου). Στο στάδιο του τερματισμού, τα μέλη προβαίνουν στον απολογισμό των δράσεών τους και προετοιμάζονται για τον αποχωρισμό. Επειδή συνήθως η ατμόσφαιρα στην ομάδα, στο στάδιο αυτό, είναι συγκινησιακά φορτισμένη, απαιτούνται επιδέξιες ενέργειες από την πλευρά του συντονιστή, ώστε η ομάδα να τερματίσει με τους μικρότερους δυνατούς κραδασμούς, χωρίς ωστόσο να χαθούν τα ανθρώπινα συναισθήματα που αναδύονται.

Όταν πλέον η ομάδα εκπληρώσει το σκοπό της, είτε διαλύεται, είτε μεταλλάσσεται, αναλαμβάνοντας την επίτευξη νέου έργου. Υπάρχει όμως και η περίπτωση όπου χρειάζεται να συνεχιστεί η δραστηριοποίηση επί μακρύ διάστημα στην ίδια κατεύθυνση. Τότε η ομάδα περιέρχεται σε στασιμότητα, καθώς η όλη λειτουργία της παγιώνεται και δεν εξελίσσεται. Δίνεται έμφαση στην αναπαραγωγή της υπάρχουσας κατάστασης και η αποδοτικότητα μειώνεται. Σε αυτή την περίπτωση είναι αναγκαία η αναδιάρθρωση της δομής της ομάδας και του τρόπου λειτουργίας της.

Μια ομάδα είναι βέβαιο ότι θα διανύσει όλα τα στάδια;

Πρέπει να επισημανθεί ότι κάθε μία ομάδα διανύει τα παραπάνω στάδια με τη σειρά, χωρίς να παραβιάζεται η αλληλουχία τους. Ωστόσο δεν είναι βέβαιο ότι θα διανύσει όλα τα στάδια. Μπορεί να μη κατορθώσει να αποκολληθεί από ένα από αυτά. Ιδιαίτερα συνηθισμένο είναι το φαινόμενο των ομάδων που μένουν καθηλωμένες στο δεύτερο στάδιο, της τριβής και των ατέρμονων αντιπαραθέσεων. Επίσης, δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ο χρόνος που θα χρειαστεί να παραμείνει η ομάδα στο κάθε στάδιο (αυτό εξαρτάται από τη δυναμική που αναπτύσσεται στους κόλπους της σε συνδυασμό με τις εξωτερικές συνθήκες). Όμως, η πλέον δύσκολη μετάβαση είναι από το δεύτερο στο τρίτο στάδιο, γιατί τα μέλη χρειάζονται να περάσουν από μία κατάσταση ανταγωνισμού σε μια άλλη, όπου αρχίζουν να παράγουν από κοινού.

Τι συμβαίνει αν αλλάξει ο σκοπός;

Εάν αλλάξει ο σκοπός, η ομάδα επανέρχεται στο αρχικό στάδιο. Εάν όμως επρόκειτο για λειτουργικό σύνολο, έχει τη δυνατότητα, στη νέα της μορφή, να διανύσει τα διάφορα στάδια ταχύτερα από ότι στο παρελθόν.

Τι συμβαίνει αν αλλάξει η σύνθεση των μελών;

Τα ίδια συμβαίνουν και εάν αλλάξει η σύνθεση των μελών, έστω κατά ένα. Αυτό καμιά φορά φαίνεται υπερβολικό. Διερωτώνται πολλοί: «Πώς μπορεί π.χ. μία ισχυρή και λειτουργική ομάδα, με δέκα ή είκοσι μέλη, να επανέρχεται στο αρχικό στάδιο του προσανατολισμού, απλώς επειδή προστέθηκε ένα μέλος ή απεχώρησε ένα άλλο;». Και όμως, ακόμα και μία αλλαγή έχει επιπτώσεις στην όλη λειτουργία μιας ομάδας: Θα δημιουργηθούν νέες φιλικές ή μη σχέσεις, νέες ισορροπίες και συσχετισμοί, που δεν μπορεί παρά να επαναφέρουν την ομάδα στο στάδιο του προσανατολισμού, όπου όλοι ανιχνεύουν την (νέα) κατάσταση ώστε να τοποθετηθούν απέναντί της. Ωστόσο, εάν η είσοδος του νέου μέλους ή η απώλεια του αποχωρήσαντος γίνουν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, γρήγορα η (νέα) ομάδα θα διανύσει τα στάδια μέχρι την κατάσταση της απόδοσης, που μπορεί να μοιάζει με την παλαιά αντίστοιχη κατάσταση, δεν θα είναι όμως ποτέ η ίδια με εκείνη.

             Δραστηριότητα 3

Εξετάστε την πολιτική ομάδα στην οποία ανήκετε:

• Προσδιορίστε σε ποιο στάδιο βρίσκεται. Που θεμελιώνετε αυτή την άποψή σας;
• Πόσο χρόνο χρειάστηκε η ομάδα για να διανύσει τα διάφορα στάδια;
• Έχετε ενδείξεις ότι ετοιμάζεται να εισέλθει σε ένα νέο στάδιο; Ποιες είναι αυτές;
• Τι αποκομίσατε εξετάζοντας την ομάδα υπό το πρίσμα των σταδίων της;